________________
અધ્યાય ૨
૩૫
પરિણામિક ભાવ એટલે “અનાદિસિદ્ધ (પ્રથમથી જ સિદ્ધ એવા) આત્મદ્રવ્યના અસ્તિત્વથી જ સિદ્ધ હોય તેમ જીવમાંના અનાદિસિદ્ધ આભદ્રવ્યનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરનારા, આ જ પરિમિક ભાવો” છે. અહીં સવાલ એ ઊઠે છે કે જેમ જીવવરૂપી પારિણામિક ભાવ એ છે કે જે સિદ્ધગતિના જીવોમાં પણ હોય છે અને સંસારી જીવોમાં પણ હોય છે. જ્યારે “ભવ્ય” અને “અભવ્યત્વ” પરિણમિક ભાવોનું એવું નથી. તે બંને સંસારીઓમાં જ હોય છે, મુક્તાત્મામાં હોતા નથી. આ જ “તત્વાર્થસૂત્રના દશમા અધ્યાયમાંનું થું સૂત્ર
સ્પષ્ટ કહે છેઃ “ક્ષાયિક(કર્મક્ષયે ઉત્પન થતું સમ્યક્ત્વ, ક્ષાયિકજ્ઞાન, ક્ષાયિકદર્શન અને સિદ્ધત્વ સિવાયના ઔપશમિક (કર્મને ક્ષય નહીં પણ કર્મને દબાવી દેવાય તે) આદિ ભાવના તથા ભવ્યત્વના અભાવથી મોક્ષ પ્રગટે છે.” આમ ઉપર કહ્યું તેમ “અનાદિસિદ્ધ આત્મદ્રવ્યના અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરનારા પરિણામિક ભાવમાં જીવત્વ કરતાં આટલી આ બંને ભાવોની જુદાઈ છે. એની એક મતલબ એવી પણ તારવી શકાય કે આ બંને – ભવ્યત્વ અને અભવ્યત્વ – ભાવે અનાદિસિદ્ધ આત્મદ્રવ્યના અસ્તિત્વને સિદ્ધ કરનારા પરિણામિક હોવા છતાં બધા જીવો સાથે કાયમી રહેનારા નથી. માત્ર સંસારી જીવો સાથે કાયમ રહેનારા છે. પણ જે સંસારી છવ, નિમિત્તો તથા વિકાસની અભિમુખતાના પુરુષાર્થરૂપ ઉપાદાનથી મુક્તિની લેગ્યતા પ્રાપ્ત કરે કે તરત તે જીવમાં વ્યક્તિગત રીતે ભવ્યત્વ સ્થિર થાય છે, અને અભવ્યત્વ દૂર થઈ જાય છે. આમ જે અભવ્યત્વવાળા જીવ, વ્યક્તિગત રીતે ભવ્યત્વ પ્રાપ્ત કરે તે અભવ્યત્વ દૂર થાય, તેમ ભવ્યત્વ હોય અને તે જાળવવા સાવધાનપણું ચાલુ ન રાખે તો અભવ્યતવ દાખલ થઈ માંડ માંડ આવેલું ભવ્યત્વ પણ દૂર થઈ જ જાય, આ રીતે ઘટાવતાં જેમ “વ્યક્તિગત મોક્ષ થઈ શકે છે અને સમષ્ટિગત મેક્ષ કદી થઈ શકતો નથી.” એ જૈન તત્વજ્ઞાનની માન્યતા યથાર્થ બની જાય છે તેમ વ્યક્તિગત રીતે સંસારી
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
