________________
૭૪
તત્વાર્થસૂત્ર રહેવું અને જીવવું દર્શાવે છે, તે તેની ખૂબી છે. વનસ્પતિ જેવા જૈનદષ્ટિએ એકેન્દ્રિય જીવોમાં પણ હવે તે ભૌતિક વૈજ્ઞાનિકોએ પણ. એ સ્થાવર એવી વનસ્પતિમાં પણ નર-નારીની જોડ મુખ્યપણે અને બીજ પણ છ એકમેકે પકારી અને એકમેકના વિકાસ સહાયક હોઈ શકે છે, એમ કહેવા માંડયું જ છે.
જૈન તત્ત્વજ્ઞાનની વિવિધ ખૂબીઓ જેમ આ અધ્યાયમાંથી ઉપરની વિશેષતા તારવી તેમ આ આખાયે પુગલ દ્રવ્યને જેમ સમુચ્ચય છે અને કર્મ રૂપે જીવ સાથે એ જોડાઈ અનિચ્છાએ પણ જીવને સંસાર પરિભ્રમણ કરાવે છે તેમ જીવ અને જડ અથવા જીવ અને બીજા ચારે અજીવ દ્રો પણ જોડાઈને જગતની સદાકાળની પરિવર્તનશીલતા અને
क्षणे क्षणे यन्नवता मुपैति, - વર્ષ રમણીયતા થાઃ || એ દર્શાવી દે છે. જેમ આત્મામાં સત્યમ, શિવમ્ અને સુંદરમ્ ને સાક્ષાત્કાર થઈ શકે છે, તેમ ધૂળ જગતમાં પણ સત્ય, શિવ અને સુંદરતાને સાકાર કરાવી મૂકે છે! આથી જ એક બાજુ જડ અને ચેતને પરસ્પર સંધાય છે. અને છતાંય જળકમળવત્ ' જીવ અને અજીવ બંને મળતરોના મૂળ ગુણેને દ્રવ્યો પતતામાં જાળવી રાખે છે. આ રીતે જોતાં જડ અને ચેતન બંને પરસ્પર સાવ ઓતપ્રોત થવા છતાં પિતાપિતાનું જેમ સ્વસ્થિતપણું જાળવે છે, તેમ અલગપણું પણ યથાર્થ રીતે જાળવી શકે છે. આ પરથી જ એક દષ્ટિએ એક વસ્તુ બીજી હોઈ શકે છે અને બીજી દષ્ટિએ એ જ બીજી વસ્તુ પેલી પણ હોઈ જ શકે છે. આ અનેકાંતવાદની ખૂબી ઉપસી આવે છે. ગમે તેવા અધમ અને ગમે તેવા મહાપાપીમાં પણ આથી જ ધમપણું અને પુણ્યશાળીપણું આવી શકે છે. આ ખૂબી એવી તે સચેટ છે કે “અધમએ તથા પાપીઓના સંગમાં રહેવા છતાં એક બાજુથી એ અધર્મીઓને તથા પાપીઓને સુધરવાની.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
