Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanathanakalpataruH 19 H saGkalanam : kIrtitrayI dakSiNAyanam vi.saM. 2063 Ca >> C " zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarurnandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // www.jalnelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanayanakalpatarU: 19 Marwain-rinninair : saGkalanam : kIrtitrayI dakSiNAyanam vi.saM. 2063 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // For Private & Personal use only i
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH // ekonaviMzI zAkhA // (saMskRtabhASAmayaM ayana-patram |) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2063, I.saM. 2007 mUlyam : rU. 100/ prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 26622465 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 26574981 M. 9979852735 mudraNam : kriSnA grAphiksa' nAraNapurA gAma, amadAvAda / / dUrabhASa : 079 - 274943933
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnAjAnAnAnAgAjAgAjAvAjA mAnanAnAnAnAnAgAjAvAjA gayA prAstAvikam dezasya vartamAnA sthitiratyantaM dayAjanikA'sti / sarvatra kiM kathaM ca pracalati-ityapi jJAtuM na zaknuvanti budhajanAH / sarve'pi te maunamavalambitavanto duHkhena ca sarvaM pazyantaH sthitAH santi / maunamevA''zrayaNIyaM taiH, nA'nyaH ko'pi mArgo'sti teSAm / kadAcittu te teSAM mantavyaM prakaTayantyapi, kintu bhittyA ziraAsphAlanamiva tannirarthakaM jAyate / saMskRtergAnaM vayaM bADhaM kurmahe, tadarthaM ca garvamapyAvahAmo vayam / kintu kiM tena ? kimasmAkaM tad gAnaM sa garyo vA sArthakyaM bhajate'pi ? sarveSvapi kSetreSu saMskRtehasi eva paridRzyate'nubhUyate ca, na vikAso gauravaM vA / kadAcit kutracicca kazcit prasaGga upasthito'pi bhavati yena svasaMskRtyarthaM vayaM gauravamanubhavema / kintu, vidyutsphuliGga iba kadAcideva, na sthiraH ko'pi prakAzaH saMskRteranubhUyate / kutrA'sti tasyAH sthiraM jyotiH ? etasyAH sthitermUlaM tvekameva, taccA'sti zikSaNam / saMskRte rakSakaM saMvardhakaM poSakaM cA'sti zikSaNam / kintu tatra jAtena kuThArAghAtena vayamanabhijJA ivaiva vyavaharAmaH / kadAcicca jAnanto'pi vayamupekSAmaha eva / anayopekSayaivA'dya samasyA samutthitA'sti, yasyAH parihAro'pi duSkarI jaato'sti| yad vayaM zikSayAmo yazca zikSayitumabhilaSAmastena kiM satsaMskArANAM poSaNaM bhavatyuta kusaMskArANAmuttejanaM bhavati ? - iti tvasmAbhireva nizcetavyam / vyakte : svatva-paricAyanamityeka evoddezyaH zikSaNasya / tatpazcAd na kimapi kartavyazeSamavaziSyate zikSaNasya / svatvaparicAyanenaiva vyaktervyaktitvasya nirmANaM vikAso vA jAyate / kintu, garte patitaH kazcid vraNitazcet kiM vilepanamupayogi ?, rogaH samudgatazcet kimauSadhaM prayoktavyam ?-ityetadasti vartamAnakAlInasyA'smAkaM zikSaNasya svarUpaM tAtparyaM vA ! etAdRzameva zikSaNaM dAtuM vayamutsukA api / kintu roga eva yathA tasya IN nodgacched, pathA ca garne patanameva tasya na syAt - etAdRzasya zikSaNasya tu M kalpanA'pi nA'smAbhiH kRtaiva / etadeva niSphalatvaM nAmA'smAkam / manovRttedaurbalyaM tu kasya na vidyate ? sarvairapi tadanubhUyata eva / kintu tatsahaiva caunnatyamapi manovRtteH sarveSu vidyata eva / kevalaM tasyojjAgaraNaM paricAyanaM vA''vazyakam / tadujjAgaraNaM paricAyanaM vA yena jAyate talAmaiva zikSaNam /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||| || ||| ||IN D ||| ||| || zikSakAzca ? zikSakAsteSAmAcaraNaM jIvanarItizcApi vidyArthinAM kRte AdarzarUpA bhaveyuH / zikSaNaM na vANijyamapi tUttaradAyitvamasti - ekasya jIvanasyottaradAyitvam / etAdRzamuttaradAyitvaM ye na samyaG nirvahanti teSAmaparAdhastu kiyAn mahAniti vicAraNIyam / ___ tAdRzaM kiM kRtamAcaritaM vA'smAbhiryena bAlakAsteSAmunnatasya svatvasya sattvasya ca paricayaM prApnuyuH ? vibhilairmAdhyamaisteSAM purato'smAbhiH kiM kIdRzaM ca prastutam ? sarvatra pazyantu nAmadUradarzane, sAmayikeSu, vRttapatreSu, calaccitreSu ca; naitAvadeva vidyAlayeSu mahAvidyAlayeSu vA yAdRzI sparddhA''yojyate, tadapi nirIkSantAM nAma - kusaMskArANAmAdhAnamuttejanaM caiva tena jAyate / jyeSThavidyArthina: kanIyasaH santrasyanti / eSA pravRttistu vRddhiM gatA'dya / 'vidyAnAM layo yatra sa vidyAlayaH' iti vyutpattiradya satyaM jAyamAnA paridRzyate / etatsarvamapi viSaparIkSaNamiva bhayajanakamasti / teSAM komale mAnase kIdRzyo vikRtayaH pravizanti ? etala kevalaM teSAM sveSAM kRte'pi tu kuTumbasya, grAmasya, rAjyasya, rASTrasya ca kRte'pi bhaviSyati kAle hAniM janayati / asyAH sthiteH ka uttaradAyakaH ? ulataH kazcidAdarzaH prastotavyasteSAM samakSaM, tAdRzameva ca zikSaNIyaM yena te svakIyajIvanasya mUlyaM jAnIyuH, svakIyasvatvasya sattvasya zaktezvA'pyaparaM racanAtmakaM pArzvamabhigaccheyuzca / etadasti dAyitvaM mAtApitRRNAM zikSakANAM vibhinnapadasthitAnAM rAjakIyapuruSANAM ca / kintu bahulatayAtra niSphalataiva prAptA'sti / doSAropaNe vayaM nipuNAH, kintu na sthiteH samyakaparizIlanAya sajjAH / nA'tra sarvathA yuvavargasya doSaH / teSAM tAdRzyAH sthiternirmANe'smAbhiH kiyAn bhAgo niyUMDha ityapi cintanIyameva / mUlagAmI vicAro vimarzo vA yAvanna pravarteta na tAvat kimapi parivartanaM zakyam / doSAropaNaM suraM sulabhaM cApi kittvAtmanirIkSaNamAtmaparIkSaNaM hatyantaM duSkaraM durlabhaM ca / kariSyAmaH kiM vayametadpamAtmanirIkSaNam ? na kevalaM saMskRtergAnena, vigAnena vA yuvavrajAnAM kimapi kAryaM setsyati / prathamA''vazyakatA'sti zikSaNasya saMracanAyAM paddhatau vA''mUlacUlaparivartanam / tadvinA sarve'pi prayatnA kSAropari vilepanamiva niSphalA bhaviSyanti / iti zam / ASADhakRSNadazamI kIrtitrayI ahamadAbAda-rAjanagaram | AON
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH DaoN. vAsudeva vi. pAThaka 'vAgartha' 34, sarasvatInagara, AMbAvADI, D amadAvAda-15 mAnyAH saGkalanakartAraH munayaH, "nandanavanakalpataruH" sAdaraM praNatayaH / hyaH eva prAptaH aSTAdazatamo'GkaH / prItyA paThitaH / nirvyAjatayA ra vAcyaM yat sAmayikasyA'sya paThanena, ruciraM rocakaM ramyaM sArasvataM ca sAradam / sameSvaGkeSu sattattvaM prApyate satprasannatA / / nandanavanakalpatarozchAyA, sadgurucaraNaizca mudA puSTA / nandayati nitAntamaho puNyA, mAdayati manoharatA miSTA / / sammelanaM saMskRtasevakAnAM, gIrvANavANIratasajjanAnAm / guroH kRpAlabdhasudhAsamRddhA, kIrtitrayI sAdhayatIti dhanyam ||astu // aGkasya prAstAvike, rAjyadharmarUpaM prathamaM kAryaM zikSaNamiti satyaM suucitm| 'selphaphAyanAnsa'- yuktyA sarvakAreNa tadeva varNyate iti kAruNyam; patanasya prArambhaH / yAvadasmAkaM pAThazAlApaddhatiH pravartate sma, guruziSyaparamparA ca yAvad // RddhA''sIt, tAvat zikSaNe sattvamAsIt / videzIyaistad vicAryaiva sA vinAzitA, svazAsanaM sthApayitum / adhunA, asmadIyA eva, zikSaNasya vyApAre vyastA vivekavinAzinaH viSasiJcakAzca jAtAH / vinA vivekaM svAtantryaM svacchandatvena vardhate / svacchandatvena sattvasya nAzazca sarvanAzakaH // "bhavati vinipAtaH zatamukhaH" // bhavadbhiH samIcInA kRtaiSA carcA, zAsakAnAM, samAjasya ca kRte, vaicArike'pi phalake syAt tathA'pi zreyassAdhakam // astu zivam // sampUjyaiH AcAryavaryaiH vijayazIlacandrasUrIzvaraiH zrIvardhamAnajinastavanasya kRtaH gItAnuvAdaH sukhayati / praNamyante pUjyAH etadartham / etAdRzAnAM gItAnAM svaraniyojanaM karaNIyaM, pracAra: prasArazca kAryaH // lekhakAnAM samparkasaGketaH sampAdakAnAmudAratvaM sUcayati / etadarthaM dhanyavAdAH // D .
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAMpratibhAvaH Dr. M. R. Dwivedi M.A. (Sanskrit), B.A.M.S Nandapur pU. zrIvijayazIlacandrasUrivaryAH, saprema namo namaH / aSTAdazyAM zAkhAyAM "aho mAtRtvam" satyaghaTanaiSA nitarAmarocata mahyam / "uttama zAsanam" katheyamapi atIva bodhapradA AsIt / asyAH paThanena mahAbhAratasya zloko'yaM smRtipathamAyAti / kAlo vA kAraNaM rAjJo rAjA vA kAlakAraNam / iti te saMzayo mA bhUd rAjA kAlasya kAraNam // yathA rAjA tathA prajA / rAjJaH manasi ye ye vicArAH AyAnti teSAM prabhAvaH prajAyAH mAnasopari bhavatyeva iti satyaM sucArurUpeNa vizadIkRtamasti atra / dhanyavAdAH / vAcakAnAMpratibhAvaH DA. rUpanArAyaNapANDeyaH prayAgaH saptadazaM nandanavanakalpatarUM samprApya prasIdAmi / prAstAvikaM nitarAM tathyamUlakamasti / bhAratIyAnAM dharmasahiSNutAM vijJAya itaradharmAvalambino'trA''gatya dInAn daridrAn ca kimapi dhanaM dattvA, sevAM vA kRtvA tAn svadharme nivezayanti / itthaM te dInAn azikSitAn ca svadharmAt pRthakkurvanti / nItireSA sarvathA nindanIyA'sti / atrA'smAkamapi kazcid doSo'sti / vayaM svadharmasya dInAn dariddhAn pIDitAn ca na saMrakSAmaH / asmAkaM tAn prati sAhAyyAbhAvo'pi ko'pi hetuH / asmAbhiH sambhUya dharmAntaraNapravRttiniroddhavyA / yathA bhagavatA rAmeNa vanavAsino vAnarA niSAdAdayazca premNA samAliGgitAH, tathA'smAbhirapyete premNA sauhArdena ca sammAnanIyAH saMrakSaNIyAzca / zrImunikalyANakIrtivijaya-munidharmakIrtivijaya-rAjendramizraprabhRtInAM racanA nitarAmabhinandyasattvAH / patrikeyaM pAThakAn na kevalaM nandayati, api tu samAjaM sanmArgamapyupadizati, surabhAratIsAhityamapi ca saMvardhayati / jayatu saMskRtaM saMskRtizca /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Poses 2e0 commad COM anukrama LOOL COM kRtiH kartA pRSTham zrIcintAmaNipASTika stotram zrImadvijayanemisUrIzvaraziSyaH pravartakamunizrIyazovijayaH 01 munidhurandharavijayaH 04 zrIzaGkezvarapArzvanAthajinastotradvayam zrIzatruJjayapAzrthanAthastavanam zrIraivatAcala(giranAra)tIrthayAtrA subhikalyANakAvilAH munikalyANakIrtivijayaH 08 munikalyANakIrtivijayaH 09 (sarvazAramAnyaM satyam // va vi. pAThakaH pRthvIvandanam DaoN. AcArya rAmakizora mizraH 13
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtiH kartA pRSTham gAvajAhikAdayamA prA. abhirAja rAjendra mizraH 14 (hAIkU-SaTkam DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH 16 cintanadhArA muniratnakIrtivijayaH 17, AdikavivAlmIki:kaviH kiM vA manovaijJAnika:? DaoN. mahezvaraH dvivedI 21 patram....... munidharmakIrtivijayaH 23 AlAcanama katiH saMskRtAzritA kima ec. vi. nAgarAjarAv 30 granthasamIkSA sAgaravihaGgamaH DaoN0 rUpanArAyaNapANDeyaH 32
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtiH kartA pRSTham 1966080 zrIkRSNacandrASTakam DaoN0 rUpanArAyaNapANDeyaH 34 kAvyAnuvAdaH munikalyANakIrtivijayaH 36 anuvAda munikalyANakIrtivijayaH 37 9 prakSiparivata lalitakathA devaSi kalAnAtha zAstrI zAstraprauDhicamatkArAH smaraNam) duHkhamizcita hAsyam munidhrmkiirtivijyH| 60
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtiH kartA pRSTham kathA paropakArAya satAM vibhUtayaH muniratnakIrtivijayaH guNoSu yatnaH kriyatAm muniratnakIrtivijayaH 68 nyAyyAt pathaH pavitra _ munidharmakIrtivijayaH padaM na dhArA: patha munidhrmkiirtivijyH| 75 ahimAyA vijayA bhAgyaparIkSaNama munitIrthabodhivijayaH 77 daurbhAgdhamuta saubhAgdham / munivizvacandravijayaH 98 punarnavA prA. abhirAja rAjendra mishrH| 99 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRti: prAkRtavibhAgaH zrImadhumatImaNDana- zrIjIvatsvAmidvAtriMzikA pAiyakahAvalI 1. phalasAlassa kahA 2. mukkhassa kahA saundalAcariyaM kartA kIrti 11 AcArya zrIvijayapadmasUriH 111 DaoN. AcArya rAmakizora mizraH 3. Xerox pratayo naiva parizIlyante / (Computer prints svIkriyante / ) 4. anyatra sAmayike prakAzitaM prakAzyamAnaM vA sAhityaM na preSaNIyam / AcAryazrIvijayakastUrasUriH 116 lekhakeSu vAcakeSu ca sUcanA 1. surucipUrNaM ziSTaM ca gadyaM vA padyaM vA sarvamapi sAhityaM svIkriyate prakAzanArtham / 2. patrasyaikasminneva pArzve zirorekhAmaNDitaM spaSTaM ca likhitvA preSaNIyam / pRSTham 108 5. vAcakairapi svasaGketaparAvartane'vazyaM jJApanIyA vayaM yena sAmayikapreSaNe saukaryaM syAt / pratibhAvAnAmapi kevalaM prazaMsAyAmeva tAtparyaM na syAt kintu vastuniSThaH pratibhAvo bhavatu / 6. 118
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sana vizeSavijJaptiH ra AcAryapadazatAbdIsamarcanA vi.saM. 2064tamavarSaM viMzazatAbdyAH yathAvasthitatattvapraNayanapravINavizuddhadhiyAM vidvadvndavandyAnAM paramaprabhAvakANAM zAsanasamrAjAM jainAcAryavaryazrIvijayanemisUrIzvarabhagavatAmAcAryapadArohaNazatAbdIvarSa-masti / yasmin kAle sAmAnyatayA saMskRtabhASAvido'pi janAH samAje vidvanmukhyatvena pUjyante sma tasminnapi kAle tairvyAkaraNa-kAvya-kozAlAra-cchandastarkAdizAstrANAM pAragAmitvaM prApya SaDdarzanAni, svAnyasiddhAntA, AgamA, anyAni ca zAstrANi svayamadhItAni svaziSyebhyazcA'dhyA-pitAni; vizuddhaprajJAbalena ca vyAkaraNamadhikRtya bRhallaghupamalaghuhemaprabhAkhyAstrayo ganthAH, nyAyaviSayakAzca nyAyasindhu-pratimAmArtaNDa-anekAntatattvamImAMsAsaptabhaGgayupaniSad-nayopaniSad-ityAkhyA mUlagranthAH nyAyAlokaTIkA-nyAyakhaNDanakhaNDakhAdya(jaina)TIkA-sanmatitarkaTIkA-anekAnta-vyavasthATIkA-itiTIkAgranthAzca viracitAH; sahaiva raghuvaMzamahAkAvyasya dvitIyasargasya 29 zlokAnAM kirAtArjunIyamahAkAvyasya ca 19 zlokAnAM cA'pi vistRtA vRttirviracitA / evaM ca samagre'pi jainasamAje jJAnayogasya mahajjyotiH prajvalitaM taiH / vi.saM. 1964 tame varSe jyeSThazukla-paJcamItithau yogavidhipurassaraM jainazAsane'syAH zatAbdhAH sarvaprathamamAcAryapadaM samadhirUDhavantaste / enaM zubhAvasaramupalakSya nandanavanakalpatarorAgAminI zAkhA zrIvijayanemisUrivizeSAGkatvena prAkAzyaM neSyate / asya vizeSAGkasya kRte guruguNavarNanamadhikRtya racitaM gadyaM padyaM vA saMskRtabhASayA prAkRtabhASayA vA racitaM sAhityaM preSayitumAmavyante vidvajjanAH / 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaikavacanAntapadaiH zrIcintAmaNipASTika stotram zrImadvijayanemisUrIzvaraziSyaH pravartakamunizrIyazovijayaH zrIcintAmaNipArzvanAthamamarastutyakramAmbhoruhaM, darpoddAmakarIndrakumbhadalanaprakhyAtakaNThIravam / krodhakrUrabhujaGgagarvagilanazrIvainateyopama, stoSye'haM prathamAntazabdanivahairekatvasaMrAjitaiH // 1 // (pRthvIcchandaH) jayatyakhilakhnecaraprakharamaulirataprabhAprabhAsitapadAmbujapracalareNupuJjendiraH / nirastajanamAnasaprabhavadarpakADambaraH, prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 2 // jayatyatulavikramaprahatamAnamAyAnalaprajAtamavarogakaprazamanaprajAtAkSaraH / vipadbrajadharAdharoddalanavajrapAtasmRtiH, prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 3 // jayatyayabharodbhavatprabaladuHkhadAvAnalapradanabhavimAnasaprazamadAnadhArAdharaH / vimudranavamallikAkusumamitrakIrtivrajaH, prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 4 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayatyamadIrghikAjalajajAlagarvApahaprasRtvaravilocanaprazamitograpApajvaraH / pramoharajanIzatakSapaNavAkyabhAnUdayaH, prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 5 // jayatyavanisaMsthitAkhilakusUSTivAdaprathAnirastabhavisanmatiprabaladAnakalpadrumaH // prabhISaNabhayArNavaprabalakarNadhArakramaH / prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 6 // jayatyasamasadyutiprakarasArapIyUSakaprasiJcanakRtAvaniprabalazAntisaGgakramaH // sudhaasmsmucchldvcnjaatvegoddhrH| prabhUtakaNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 7 // jayatyajitavikramapravaradantavegodbhavat samagrakaluSadrumoddalanadRptadantAvalaH // samastabhuvanodayaprathanavainateyAravaH prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 8 // jayatyuruguNAvaliprasitacitramuktAphalaprakAzicaraNAvagatyuditazuddhajainAgamaH // acintyacaritojjvalajjvalanabhAsapakSacchaviH prabhUtakaruNArasaprasaraNaH sa cintAmaNiH // 9 // (anuSTubbRtena stutyanAmagarbho bIjapUraka prabandhaH) jaya cintAvrajoddhAra ! jaya tApaharo ra ! // jaya manyuprasaMhAra ! jayoSNikstu tasaMvara ! // 10 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zArdUlavikrIDitavRttena kavinAmagarbhazcakrabandhaH) yaH saukhyaM vidadhAti bhavyabhaviSu prauDhapratApodayaH zokaM hanti sa sarvabhUtabhayasaMhAro vihAro girAm // vijJAnaprasuvAM surendrabharasaMpUjyo maharSiH sadA jantukrodhazamaH zivAya bhavinAM bhUyAt sa cintAmaNiH // 11 // zrInemIzvarasUrirAjyasamaye bhavyAravindenabhAvidvatkai ravacandrikA samajani prauDhaprabhAvaramRteH / tasyaivA'tulatejaso mama guroreSA stutiH pAvanI, yAvadbhUmirato dharAdharadharA tAvajjanaiH paThyatAm // 12 // enA pArzvaguNapravAhakaNikAbodhena dharmadrumaprollAsAmalazAntivArivisaraprodvarSiNI mAnavAH ! / ajJenA'pi mayA kRtAM bhaNata bhoH kiM vardhitaH pAvako, mUDhenA'pi na tArNakUTadahane prauDhaprabhAvo bhavet // 13 // eSA yazovijayasaJjakRtA tanotu, modaM navA budhajanasya kimasti tena / zrIpArzvapAdayugale tu samarpyamANA, pApAni sarvabhavinAM nihaniSyatIha // 14 // zrInemisUripAdAbjaprabhAvavihitA stutiH / paThyamAnA sadA bhUyAt sarvakalyANakAriNI // 15 // nijasphuradvAgvajravidAritapAkhaNDapracaNDakharvagarvaparvatamahopadezAmRtasekasaMvarddhita bhavyabhavihRdayagamAtizarmadajinopajJasujJAnadAnasiddhAntasArakAruNyalatAcAryavaryazrImadvijayanebhisUrIzvarapAdapaGkajamilindayazovijayamuninA viracitaM prathamaikavacanAntapadasandarbhitazrIcintAmaNipAzrvASTakaM stotraM samAptam / /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIzaGkezvarapArzvanAthajinastotradvayam munidhurandharavijayaH (1) (harigItaM chandaH) sakalamaGgalakAri-hAri-divya-mahimA nAyakaH, kalikAlakalpatarUpamo yaH sarvavAJchitadAyakaH / yaH sAdhakAnAM svalpakAlenaiva siddhividhAyakaH, zaGgrezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 1 // dUrIkaroti sarvaduritopadravAn yo darzanAd, vidravanti nu vedanA yatnAtrajalasaMsparzanAt / klezA azeSA nAmazeSA yasya caraNasparzanAt, zaGgezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 2 // yannAmajapato vighnavRndaM dUrataH prapalAyate, yadivyarUpaM bhaktajanatAnetrayoramRtAyate / yatsmaraNamevA'zeSavAJchApUrtaye saJjAyate, zavezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 3 // yo nirmito bhagavAnaSADhizreSThinA zubhavAsane, utsarpiNIsamaye purA dAmodarArhacchAsane / jJAtvA rato nijamukti hetuM yasya nityopAsane, zaGkezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 4 // vaimAnike kila devaloke dIrghakAlaM yaH sthitaH, cAndre vimAne bhAnave cA'saGkhyakAlaM carcitaH / vaitADhyazaile namivinamividyAdyarAbhyAmarcitaH, ___ zakezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 5 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtAlaloke'saGkhyakAlaM yAvadeSo'vasthitaH, dharaNendrapadmAvatIkoTAkoTipATIpUjitaH / anyaizca saGkhyAtigasurezvaradAnavezaiH sevitaH, zaGkhezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 6 // cairiprayojitavidyayA jAte jarA nijabale, pAtAlatastapasA''ninAya zrIdhavo yaM bhUtale / naSTA jarA sA yasya sikke khAtranIre nirmale, zRGkhezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 7 // zrIpArzvakRpayA prApya vijayaM yatra zaGkhaH pUritaH, gaganacumbidevanilayastatra hariNA kAritaH / svasthAnato'pi ca sadA namati sma bhakti preritaH, zRGkhezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 8 // OM hrI~ tathA zrI~ arhamityakSarayutaH zaGkhezvaraprAkRpArzvanAthAya ca namo'sau SoDazo mantrAkSaraH / guruNA pradatto yasya sidhyati divyamahimA bhAravaraH, zaGkhezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama candanA // 9 // pauSadazamIparvakAle tridinasevAsaGgataH, pratikRSNadazamIdivyadivase'dRzyabhAvenA''gataH / caraNasevAM yasya kurute dharaNanAgezaH svataH, zaGkhezapArzvajinendracaraNe bhAvato mama vandanA // 10 // tvaM me pitA mAtA ca bandhustvaM sthitizca gatirmatiH, tvaM devatA ca guruzca bhartA tvaM hi me prItI ratiH / tvaM prANarUpaH priyatamo me nAtha ! dainye vaibhave, mama sarvasiddhidhurandharaH svAmI tvameva bhave bhave // 11 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (harigItaM chandaH) zaGkezvarAH paramezvarA nAgezvarArcanabhAsvarAH, zrIpArzvadevAH pAdasevAnityavAkIzvarAH / tava darzane saMsparzane ye harSanetrodakadharAH, saMsArapArAvArasabalottArabhItAste narAH // 1 // akSINapuNyo'yaM kSaNastava vIkSaNakSaNarakSaNaH, devadurlabhadivyadivaso vadanadarzanalakSaNaH / tava caraNareNucAruvicaraNacArimAJcitakuntalaH, bhUyAM bhave'bhinave kadA zubhabhAvabhAvitabhUtalaH // 2 // tava guNagaNAnAM gItagAnaM gAyatAM guNarAgiNAM, tava rUparasarasanArasikatAdhAriNAM ca virAgiNAm / tava divyavacasAM vAridhau vANIpravAhavihAriNAM, zubhabhavyabhAvabhavA bhavanti bhavA bhaveSu bhavAriNAm // 3 // tava divyamudrA duHkhadurmatiduritadaravidrAviNI, tava divyanetre'pArakaruNA sudhAdhArAmAviNI / tava divyakAyA kSIrasindhutaraGgazobhAdhAriNI, mama hRdayakamale vasatu satataM varasamAdhikAriNI // 4 // smRtvA bhavantaM vikasitena hRdA mudA nalinAyitaM, zrutvA bhavantaM taptacetovRttinA tuhinAyitam / dRSTvA bhavantaM nAtha ! nayanairharSitaizca ghanAcitaM, spRSTvA bhavantaM deva ! tanunA pulakitena vanAyitam // 5 // maNimukuTamaNDitamastakaM keyUrakalagalakandalaM, calakarNayugalAlambikAJcanaralanirmitakuNDalam / zazibimbanirmaladivyamuktAdAmadIpora:sthalaM, tvAmIza ! vIkSya vibhUSitaM mama nRtyatIha manazcalam // 6 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukumAlapadatalakokanadamambhojasamavilasatkara, varavadanasundarapuNDarIkaM netranIlendIvaram / zubhabrAhArihemasarasIruhazobhApIvaraM, tava caGgamaGgaM bhAti lakSmIdhAma padmasarovaram // 7 // sandhyAkSaNe prakaTIkRtAyAM dIpamAlAyAM bhavAnAviSkaroti vizvaviramayakArirupachaTAM navAm / parivartamAnAM pratipalaM tAM zamitacittopaplavAM, samprekSamANAH prApnuvanti sammudaM prazamodbhavAm // 8 // he nAtha ! tava caraNAmbujanmani mAnasaM mama lIyatAM, netrAmbujaM mama rUpazobhAM tava sadA pepIyatAm / haratAmbujAbhyAM tava zirasi me vAsa Iza ! vidhIyatAM, hRdayAmbujAnmama kaluSakalilaM tava kRpAto hIyatAm // 9 // itthaM stuta ! zrIpArzvajinavara ! zamapuravaramaNDana ! tava nAmajapataH zamitanikhilopadravAvalibhaNDana ! / varakalpatarusama ! paramamahimAbaladuritadalakhaNDana ! he ! sarvadevadhurandhara ! tvaM dehi bodhimadaNDana ! // 10 // samRddhi epArTamenTa candananI pAchaLa, hAI-ve, navA DIsA - 385535
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 000rUra larUVD lalakala zrIzatruJjayapAthanAthastavanam munikalyANakIrtivijayaH (rAga: AzAvarI) vande pArzvajinezvaradevaM, zrIzatruJjayatIrthavibhUSaNa-mapagatadUSaNasevam.... vande .... // zyAmalakAyaM ditabhavamAyaM vizasitakarmAnAyaM, smitamayavadanaM karuNAsadanaM prahataduritasamudAyam.... vande .... // yadyapi bahukAlaM he svAmin ! tvatto dUramuSitavAn, tadapi suvihitaH zubhalezo mAM tvannikaSA prApitavAn.... vande .... // evaM satyapi nAtha ! vinaTitaH pIDye ripuSaTkena, yAce tena tvatsAhAyyaM mahyaM dehyacireNa .... vande .... // upazamarasabharapUrNasarasvan ! kalmaSatimiravivasvan ! vitaratu deva ! sakalakalyANaM, bhavyajanAmbujabhAsvan ! .... vande .... // . / .. .. .. /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ M ...I N wwwwwww VAVV Www zrIraivatAcalA giranAra)tIrthayAtrA munikalyANakIrtivijayaH zrIkRSNavaMzaprabhavairhi yAdavaiH, prapAlito yaH suciraM dharAdhavaiH / samudra-tIrthAdri-vanaiH subhUtiko, . dezeSu praSThaH prathate surASTrakaH // 1 // (upendravaMzA) rArASTi mukhyapuramatra hi jIrNadurgaM, yacchobhate bahumahAlayapUrNadurgam / devAlayA gurukulAni maThAzramAzca, santyatra durgamapathe nagare prabhUtAH // 2 // (vasantatilakA) tatpArzvato vilasatIha samuccazRGgaH, zailo himAlayagirezca cirantano'sau / zAstreSvasAvabhihitaH khala raivateti, sampratyasau hi giranAra iti prasiddhaH // 3 // (vasantatilakA) dRkpAtanAdapi sa mohayatIva nRNAM, cittAni, kAya-vadanAni nirIkSaNena / santarpayatyatitamAM bata yAtrikAMzca, gArvanaiH parivRtaH sahaniharairyaH // 4 // (vasantatilakA) ARE . . . . . . . . . . . .
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kSaNe kSaNe yantravatAmupaiti, tadeva rUpaM ramaNIyatAyAH / itIritA yA vibudhairhi vyAkhyA, bibharti tAmeSa girirnu sAkSAt // 5 // ( upajAtiH) sahakAravRkSairvilasatpatAkaM, tuGgaizva zRGgaiH zucichatrayuktam / zrI neminAthasya niSIdanArthaM, siMhAsanaM zailamayaM cakAsti // 6 // ( upajAtiH) sopAnAnAM patitrA'sti ramyA, saGkhyAcitairaGgitA tatra tatra / ghaTTe ghaTTe vidyate hyApaNAliH, zrAntAdyarthe khAdya-peyAdikAnAm // 7 // ( zAlinI) jinAlayAnAM ca suramyazreNivirAjate zailaziraH praveNI | tatrA'sti mukhyaM pRthumaNDapaM ca, zrIneminAthasya manojJacaityam // 8 // ( upajAtiH) zrIneminAthaH kIdRza: ? janA: prAhuH sahai ettha khu NemijiNesaro, vimalakajjalasAmalaviggaho / asiyasiMdhujalaMmi divAyaro, aNu Nimajjiya jhatti samAgao // 9 // ( drutavilambitam) 10
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ MEWATER WWW atrAsti bhairavajapAbhidhamuccazRGgamAruhya yat tu manujA vividhAbhilASAH / kAmaM prapatya maraNaM zaraNIbhavanti, hA kaSTamajJajanaduzcaritaM kilaitat // 10 // (vasantatilakA) adrenitambe sahakAravRkSaiH, pUrNaM sahasrAmravaNaM cakAsti / dIkSA gRhIteha nu neminAthaiH, satkevalajJAnamapIha labdham // 11 // (upajAtiH) asyA'drerlasaduccazRGgaphalake niHzeSakarmakSayAnirvANaM samavApya siddhidharaNau yaH zAzvataM saMsthitaH / taM zrIyAdavavaMzapuSkaratale dIptaM navaM bhArakara, vande raivatazailamaulimukuTaM zrIneminAthaM jinam // 12 // (zArdUlavikrIDitam) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArvasAramAyaM sAtyAmA ) DaoN. vAsudeva vi. pAThaka: 'vAgartha' satyaM hi parama tatvaM, satyaM dharmArthabodhakam / satyena sAdhyate satyaM, satyaM satyArthasAdhakam // prApyate yena satyena prItyAtmikA, sarvakalyANadAtrI tvahiMsA mudA / kAntidaM zAntidaM satyarUpaM zivaM sundaraM sadgurorAziSA sAdhyate // satyaM yatpamaM sadAtmaniratairbhadraM yahovAtmakamarhad-buddhamayaM zivaM munivarairnityaM tvahurmajda vA / sat-nAmeti ca rAdhyate sumanasA allAha tAo iti, tattvaM tadvidadhAtu zAntimatulAM tuSTiM ca puSTiM zubhAm // 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, amadAvAda-15 12
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthvIvandanam + Da DaoN. AcArya rAmakizora mizraH pazvI hi tAM bhagavatI zirasA namAmi | vizvambharAM kSitimilAmacalAmanantAM, sarvaMsahAM vasumatIM dhariNiM dharitrIm / gotrAM rasAM manasi yAM vasudhAM smarAmi, pRthvI hi tAM bhagavatIM zirasA namAmi // 1 // (2) aGgo yadA vicalitAM na rarakSa bhUmi, tAM kazyapo jagati rakSitavAn vizAlAm / tannAmadhAraNadharA tvabhavat sthirA yA, tAM kAzyapI bhagavatIM pRthivIM namAmi // 2 // bhUrduSTabhAracalitA hyabhavadyadAnIM, dattaM tadoru ca bhuve RSikazyapena / tannAmakIrtirabhavaddhi tatazca yasyAH, urvI hi tAM bhagavatIM pRthivIM namAmi // 3 // kSoNiM mahIM kumavaniM ca vasundharAM mAm, gAM kumbhinI ca vipulAmiha ranagarbhAm, yAM sAgarAmbaradharAM hRdi dhArayAmi, pRthvIM hi tAM bhagavatI zirasA namAmi // 4 // 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A (bAgapata) u.pra. 201101
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ NOUGIESIEBIGEREI prA. abhirAja rAjendra mizraH . nUnaM pRSodaratvAt tava bandhutA prasiddhA, viparItalakSaNatvAt / tava sAdhutA'pi siddhA, nUnaM pRSodaratvAt // 1 // vAggharirasi prabho ! tvaM saMsadi ca sudhyupAsyaH / dvandve'pyaho samartho, bhUmnetaretaratvAt // 2 // dIrgho'syakarasavarNe, jAnAsi rAjanItim / AsyaprayalasamatA, siddhAntabhaJjanatvAt // 3 // santIha ye kRdantAH ko'rtho nu taddhitAnAm / agresara: kriyAyAM, dhruvamAtmanepadatvAt // 4 // karmaiva jIvanaM tatpuruSo'si karmadhAraya / bahuvrIhitAM bhajethA, mukto'ciraM dvigutvAt // 5 // lokeSu bahuvacanatA svajaneSvapi dvivacanaH / nUnaM tvamekavacano na bhavasyabhUtimattvAt // 6 // no karma bhAlalekhne, haste na sampradAnam / sambandhamapi na hRdaye'nubhavasyapAyasattvAt // 6 // sandhAvapi prabho ! te kvacidasti pUrvarUpam / pararupatA kvacid vA, svArthAndhajIvanatvAt // 8 // phaNinA'pi tena bhASyaM kathameva te caritram ? / gUDho'si mAdRzAnAM zabdenduzekharatvAt // // . . 14
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ DOOOL | DUD * kimataH paraM sukham ? svapne mayA surapuraM dRSTaM, kimataH paraM sukham ? / . vihRtaM nandanavane yatheSTaM, kimataH paraM sukham ? // 1 // airAvatapRSThAdhirohaNAndolitena vapuSA / mayA purandarapadamapi juSTaM, kimataH paraM sukham // 2 // anavadyAGgi menake ! sundari ! ramarasi mRtyulokam ? / svapne'psarasaM pratIti pRSTaM, kimataH paraM sukham // 3 // abhyastaM tumburuNA sArdhaM mayA tavavAdyam / hAhA-hUhUbhyAM saha gItaM, kimataH paraM sukham zacIkaraiAlito'bhavaM, vardhApitazca hariNA / tacchaMsAyAM kAvyaM paThitaM, kimataH paraM sukham // 5 // snAtaM mayA''kAzagaGgAyAM, dugdhA kAmaduhA / muhurmuhuH pItaM mayA'mRtaM, kimataH paraM sukham do ArakSitaM madarthaM sthAnaM yanmaraNAdUrdhvam / indrasabhAyAM tadapi lokitaM kimataH paraM sukham // // pade-pade bhogAstathA'pi bhogecchA nA''sInme / anubhUtaM zaizavamakliSTaM, kimataH paraM sukham do svapno yadyapyasau vilInaH kintu matirlabdhA / yannairIyameva sarvasvaM, kimataH paraM sukham // TIcarsa kAlonI, variSTha mAdhya. vidyA. samIpa, loara samara hila, zimalA-171005 zimalA-27000 15
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12DRODGO Gos ANN WWW wwwwsDARS (hAIkU* - SaTkama) DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgartha' LARVA uditaH sUryaH ajJAnatamohartA sdguruvryH|| dhanyAn karoti sAgarAmbA dharA vatsalA dhaatrii| zRNoti devaH pipIlikApade'pi nUpuranAdam // vidyuccale'pi jIvane, satsAphalyam IzakRpayA // saritA-tIre kevalaM sthitvA, kAkSe sukhaM, santRptim // kAryasya kartA ahamiti kriyate karmabandhanam // sarasvatI nagara, amadAvAda-15 'hAIkU' ityeSa videzIyaH kAvyaprakAraH / atra paJca, sapta, paJca ceti vaNairnibaddhA paGktitrayI / prasaGgo vicArazca ko'pi sUtrAtmakarItyA nirUpyate'tra / vAcakastasyA'rthavaividhye ramate / gujarAte vizeSataH A.jhINAbhAI desAI nAmakaiH kavivaryaiH asya prakArasyA'vatAraH, pracArazca kRtaH / saMskRtabhASAyA yasminkasminnapi sAhityaprakAre sukhadA saralA cA'bhivyaktirityanubhUyate'tra /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintanadhArA | S/AsvAdaH-cintanadhArA muniratnakIrtivijayaH kAmaM vaneSu hariNAstuNena jIvantyayalasulabhena / dhaniSu na dainyaM vidadhati te khalu pazavo vayaM sudhiyaH // atyantaM mArmiko'yaM vyaGgaH / paramatra kiJcid vaiziSTyamasti yadeSa marma tu vidhyatyeva, na ca duHkhamutpAdayati kintu jAgarayati, suSuptimapaharati / yenA'nyo jAgRtaH syAt tAdRzo vyaGgo'pi sArthaka eva / unnidraNaM hi kavikarmA'sti / hitabuddhyA prerito vyaGga eva jAgarayati / yasya hi cetasi zalyaM vartate so'pi vyaGgaM tu prayujyata eva, kintu dveSapreritatvAt sa vyaGgo vyathayati parAn / ata eva tAdRzasya vyaGgasya tu nA'sti kimapi mUlyam / tenA'haGkArastu tuSyati na kintu kAryaM siddhyati / nirmalAzayena kathitameva zIghramadhikaM ca phalaM sampAdayitumalaM bhavati / Azayasyaiva mahattvaM sarvatra / manuSyamuddizyA'tra vyaGgaH kRto'sti / prANisRSTau manuSyo hi 'buddhimAn' itirUpeNa parilakSyate / svakIyasya sukhasya bodhastu prAyaH sarveSvapi prANiSu vidyata eva / kintu manuSyaH padamekamagresaro vartate, yataH sukhena sahaiva svahitasyA'vabodho'pi tasya vidyate / ata eva hi sa sarvoparyasti, sarvatra sRSTau cA''dhipatyamapi tasyaiva pravartate / manuSyasya paricaya eka evA'sti-vicAraH, vicArebhyazcodIyamAno vivekaH / | manuSyasya pravRttistasya vivekaM vicArazIlatAM vA prakaTayati / manuSyasakAzAdeva | viveko'pekSyate / manuSyasya dharmaH svabhAvaH svarUpaM vA yatkimapyucyatAM sa viveka eva, nA'nyat kimapi / AhAra-nidrA-bhaya-maithunAni, sAmAnyametat pazubhirnarANAm / dharmo hi teSAmadhiko vizeSo, dharmeNa hInAH pazubhiH samAnAH // 50 atra subhASite nirdiSTo dharmaH kaH ? eSa viveka eva / yatra viveko'sti / tatrA'rtho'pi kAmo'pi ca zobhate / tatrA'rtho'pi nA'naya bhavati, nA'pi kAmo'hitAya nindAyai vA jAyate / yadA hi manuSya: svadharmAd vivekAd bhrazyati tadaiva sa svasya parasya > cA'pyahitaM karoti / ata eva ca tasya tulanA pazubhiH saha kriyate / gItAyAM 'yadA yadA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi dharmasya glAnirbhavati bhArata !' - ityatra darzitA dharmaglAnirapi kiM vivekaglAnireva na ? | vicAryatAm / vivekamaNDito manuSyo devAnAmapi pUjyo bhavati kintu sa eva yadA vivekaM | parityajati tadA pazubhyo'pi hInataro jAyate / na hi kazcit pazubhyo vivekamapekSeta / yato'viveka eva tasya svabhAva: svarUpaM vA / bhavatu nAma yatkimapi zikSaNaM pazUnAM kintu vivekodayastasya na sambhavatyeva / abhyAsavazAt zunako yadyapi nirdizyamAnAM vastvAnayanAdikAM kriyAM kartuM prabhavatyeva | tathA'pi kadA bhaSaNIyaM kasya vA purato bhaSaNIyamityasya vivekastaM zikSituM na zakyate / | sa paricitAparicitayormadhye bhedameva jAnAti, na sadasatorvivekaM kartuM pArayati / etadeva tasya pazutvam / avivekitvameva pazutvaM vivekitvaM ca manuSyatvam / enaM vivekaM puraskRtyaiva vicAraNIyo'yaM zlokaH / vivekamahimagAnameva dhvanyate'smAcchlokAt / manuSyasyA'viveko'dharmo vyathayati kavim / zlokArtho'tra nA''vazyakaH, sa tvayatrasulabha eva, kevalaM marmaivA'tra yatnasAdhyamasti / 'te khalu pazavo vayaM sudhiyaH ' vyaGgapUrvakaM kathayati kavi : aho ! evaM satyapi te pazavo vayaM ca sudhiyaH ! | satyamevA''zcaryakarametat / manuSyarUpeNa gauravaM yadyabhilaSitaM tarhi vivekaM puraskRtyaiva vartitavyaM sarvaiH / | vivekazIla eva gauravapUrvakaM jIvituM prabhavati / vivekarahitasya tu dainyamevA'' zrayaNIyaM bhavati / dainyaM ca manuSyatvasyopahAsaH / hastau saMyojya mlAnavadano bhUtvA kasyA'pi purataH prArthanaM nAmaiva na dainyamapi tvicchAnAmanalpatvamapi dainyaM, padArthAnAM paristhitInAM vA parAdhInatvamapi dainyameva / AdinamArAtri vA sukhasAdhanAnAM padArthAnAM prAptaye saGgrahAya vaiva satataM vRttau varttane vA kiM manuSyatvasya gauravamasti ? 'zItakayantramAvazyakameva, vidyudvyajanaM vinA tu kSaNamapi sthAtuM na prabhavAmi, vAtAnukUlakaM tvanivAryameva'.... ahahaha / na kevalaM dhaniSu dainyamapi tu dhaneSu padArtheSvapi ca ! aho viDambanam ! jIvanaM tu svayamevA''nandasya | sukhasya ca khanirasti kintu manuSyastat padArtheSu mRgayati / AGglabhASAyAmekaM kAvyamasti / punaH punaH paThanIyaM vicAraNIyaM cA'sti 'We squander health in seeking wealth; we toil, we hoard, we save And then squander wealth in seeking health only to find the grave. 18
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prathamaM tAvad vayaM sampadaH samupArjane'tiraktA: svAsthyamapi na parigaNayAmaH / bhUri zramaM kurmahe, yathecchaM sampadaH prAptimapi (kadAcit) kurmahe, tadanu tasyAH saMrakSaNamapi RO kurmahe / paraM tatpazcAt (svAsthyaM vinA sampada upabhogo'zakya ityavabudhya) punaH svAsthyaM KC prAptuM (tucchamiva matvA) dhanavyayaM kurmahe / kintvantato gatvA citAM vihAya kimapyanyad | na labhAmahe / " | kasyA'pi sukhasAdhanAdikasya prApaNaM tu nA'parAdhaH / manuSyo yatnena zrameNa vA | kimapyarjayatu nAma, na tatra kA'pyApatti: / kintu vivekaM parityajya lobhAviSTa Asaktazca san sa kimapi prAptuM prayatate tadA tasyA'parAdho jAyate- jIvanaM prati svAtmAnaM ca prati kRto'parAdhaH / AvazyakatAyA icchAyAzca madhye bhedasya bodho nAma vivekaH / atra zloke kRto vyaGga etAdRzaM bhedamanavabudhya pravRttAn janAn pratyasti / AvazyakatApUrtaye kRtAH prayatnAH saphalA bhavanti, na kintvicchApUrtaye kRtAH prayatnAH / samrATsakandara itihAsaprasiddhaH pAtramasti / vizvavijayo na tasyA''vazyakatA'pi tvicchA''sIt / kintu na sA pUrNA jaataa| laghuvayasyeva sa divaGgataH / yadA tena satyamavagataM tadA tasya kAlaH sannihita AsIta / ataH sa sacitavAna- 'mama maraNAnantaraM yadA zavAcchAdanaM karaNIyaM syAta tadA mama hastau na bandhanIyau naa'pyaacchaadniiyau| evamevA'navabaddhahastasyA'nAcchAditahastasya caiva mamA'ntimayAtrA bhavatu, yena sarve'pi jAnantu nAma yat kimapi bhUrizrameNA'pyajitamapi na kasyA'pyanugacchati, na ca kasyA'pIcchA kadA'pi paritRptA paripUrNA vA bhavati' iti / bahuzo manuSyo yat saGgharSarato dRzyate tannA''vazyakatApUrtaye kintvicchAyAH paripUrtaye eva saGgharSaH sampravartate / yazca nA''jIvanaM samApti gacchati / dAridyaM na sAdhana sampadAdInAmabhAvamavalambate kintu manovRttimavalambate - 'sa hi bhavati daridro yasya tRSNA bp vizAlA' / etAdRzo jano dIna eva bhavati / na sa jIvanasyA''nandamanubhavituM zaknoti / / sarvaM satyapi sa riktatAmevA'nubhavati / sa svayaM sarvatrA'nukUlo bhavituM na yatate'pi tu ra (sarvamapi svasyA'nukUlaM yathA syAt tathA prayatate / yacca na zakyameva / etena cara) | sarvadA'santuSTacittaH sa sadA dInamivaivA'vatiSThate / / atra hariNA dRSTAntatvena gRhItAH / yataste vanavAsinaH / manuSyasya samparkastu teSAmadyA'pi na jAtaH / prAyaza evaM dRzyate yad manuSyasya samparke yaH ko'pi prANyAgatazcet 19
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ AC so'pi dIna ivaiva vyavaharati / zunakameva pazyantu nAma / yasya kasyA'pi purataH sa svapucchaM IMCI paTapaTAyate / praznastveka evA'tra jAyate yat- kRtyametad manuSya enaM zikSitavAnuta zunako | | manuSyaM zikSitavAn ? manuSyasya jIvanamAnandarUpamasti / yazcA''nandamanubhavituM na zaknoti tasya jIvanaM 5) | niSphalameva / Anando nA'nyat kimapi, kevalaM vivekamapekSate / yatra viveko'sti tatra | sAdhanAnAM nyUnAdhikatA gauNA jAyate / vivekazIlo yataH kuto'pyAnandaM prAptumanubhavitumarhati / / 84 ata evoktam- 'eko hi cakSuramalaM sahajo vivekaH / ' zlokasyA'sya bodha eka eva- manuSyasya sudhItvaM viveke pratiSThitamasti / ato vivekinA bhAvyaM manuSyeNa ! iti zam / yadamI dazanti dazanA, rasanA tatsvAdamanubhavati / prakRtiriyaM vimalAnAM, klizyanti yadanyakAryeSu // (subhASitaratnabhANDAgAre) 20
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAda: FACEHATI AdikavivAlmIkiH; kaviH kiM vA manovaijJAnika: 2 DaoN. mahezvaraH dvivedI ___ AsItpurA IkSvAkuvaMzajo'mbarISo nAmA nRpatiH / sa ekadA yajJaM kartuM nirNItavAn / yajJArthamupayoginyanekAni vastUnyAnIya tena pUrvasajjA kRtA / tatraiko yajJapazurapyAnItaH / tatpazurapyanyairvastubhiH saha yajJazAlAyAM rakSitaH / yajamAnasyA'mbarISasyA'vadhAnAt taM yajJapazuM nItvA indraH palAyanamakarot / pazumadRSTvA purohito rAjJe'kathayat- "rAjan ! yo rAjA yajJapazuM rakSituM na zaknoti taM rAjAnamaneke doSA ghnanti / yajJakarmaNaH prArambhapUrvameva pazumAnayasva" iti / tacchrutvA'mbarISa udvigno jAto 'vipattau ApatitaH' iti / punarapyavadat purohitaH- "yadi sa eva yajJapazuH prApto na bhavet taddanyaM pazuM pratinidhirUpeNA''nayasva / pazunA'nyena yajJakarma kariSyAmo vayam" / yajJapazoranveSaNAya vividhAn dezAnaTitavAnambarISaH / mahatA yatnenA'pi pUrvAnIto yajJapazustu naiva militaH / tena dvitIyapazoranveSaNasya vicAraH kRtaH / anveSaNaM kurvan pRthivImaTan sa bhRgutuGgaparvatamAgataH / tatra tena saparivAra RcIkanAmA munirupaviSTo dRSTaH / taM muniM praNamya rAjA'mbarISo'vadat - "aTitavAnahamanekAnbhUbhAgAn yajJapazvartham / na labdhaH kutrA'pi yajJapazuH / ahaM prArthayAmi yad - bhavAn bhavataH putraM vikrINAtu yajJArtham / samucitaM mUlyaM gRhItvA'pyekaM putraM me dadAtu' iti / jyeSThaM putraM zuna:pucchaM svasamIpe nigRhya RcIkenoktam - "putramimaM tu naiva dAsyAmi kenA'pi mUlyena / yataH sa me'tIvapriyaH / tacchrutvA sahasaiva RcIkasya patnI tatrA''gatavatI / tayoktam-kaniSThamimamahaM na dAsyAmi, sa me'tIvapriyaH / RcIkasya putratrayamAsIt - zuna:puccha:, zuna:zepa:, zunakazceti / zunaHpuccha: pitRvallabhaH; zunakazca mAtRvallabhaH / kevalo madhyamaH zunaHzepo'vaziSTaH / muninA VER zunaHpuccho gRhItaH, munipalyA zunakaH / ambarISo munisamIpe upaviSTaH, IdRzI / 21
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sthitiH / stabdhaH khalu parivezaH / zuna:zepo manasi santApamanubhavan vyAkulaH / vyAkulatA tasya mukhe spaSTatayA dRzyate sma / sthitAvasyAmAdikavirekaM zlokaM likhati / prAyeNa hi narazreSThA, jyeSThA pitRSu vallabhAH / mAtRRNAM ca kanIyAMsastasmAdrakSye kanIyasam // zloke'smin AdikaverlokamAnasasyA'bhyAso dRzyate / zloko'yamanumodayati mAnasazAstramapi / yathoktaM manovaijJAnikena eDalareNa-'vyaktitvanirmANe janmakramo'tIva mahattvapUrNaH / yathA jyeSThamapatyamAdhipatyayuktaM mAnasaM dhArayati / sarveSu kaniSThaH sAmAnyatayA premabhAjanaM bhavati, ata eva tasya manaH komalaM bhavati / sa na soDhuM zaknoti svalpamapi duHkham / svalpenA'pi duHkhena sa AkulIbhavati / atastasmin na dRzyate vizeSatayA svAvalambitvaM svAtantryaM vaa| sa parAzrayI bhavati / madhyamo jyeSThakaniSThayormadhye nivasati / ato nirAdhAra iva manyate svam / sa svAzrayI kuzalI ca bhavati' / eDalarasyA'nena mantavyena saha vAlmIkerapi sAmaJjasyaM pratibhAti / eDalarAt bahukAlapUrvameva kathitamidamAdikavinA / anena siddhaM bhavati yadAdikaviH kavinA saha mnovaijnyaaniko'pyaasiidev| zauna:zepopAkhyAne'sminnAdikavermanovaijJAnikarUpaM samakSamAgacchati / tatpazcAdambarISo madhyamaM zuna:zepaM gRhItvA'gacchat / agre zuna:zepo vizvAmitra-kRpayA'smAd ghorasaGkayat vimukto jAtaH / - vyAkhyAtumeva kecit kuzalAH zAstraM prayoktumalamanye / upanAmayati karoDalaM rasAMstu jidaiva jAnAti // (subhASitaratnabhANDAgAre) %3 22
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrama.... namo namaH zrIgurunemisUraye // munidhrmkiirtivijyH| AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / tava kuzalaM kAmaye / asmin jagati prAyo na kazcidapi sukhyasti / sarve'pi prAyo duHkhino bhavanti / / kasyacidArthikapIDA, parasya zArIrikapIDA, anyasya kauTumbikapIDA, aparasya mAnasikapIDA / bAdhate, tato duHkhyasti / yadi kasyacidetAsu na kA api pIDAH syustadA tasyA'nyasya / svabhAvavazAd duHkhaM bhavati / prativyakti bhinnabhinnasvabhAvo vartate / gRhe ekasyA api vyaktevicitrasvabhAvAt / samaste'pi vezmanyazAntiH klezazca syAt / kadAcid bAhyadRSTyA zAntirdRzyate, kintu sA zAntiH zmazAnabhUmiriva syAt / vAtAvaraNe zAntirdRzyate na tu manasi / citte tu bhRzamudvegaH ! klezaH santApazcaiva pravartate / manasA parasparaM bhinnatA vidyate / parasparaM mukhaM dRSTvA zveva svAnte - tu ghurgharAyate / etAdRzeSu sadaneSu sarveSvadyatanasukhasAdhaneSu satsvapi prasannatAyA Anandasya ca / ! lezo'pi na dRzyate / hanta ! yagRhe prasannatA''nandazca nA'nubhUyate tad gRhaM kathamucyate ? adya ! / prAyaH sarveSvapi gRheSvetAdRzI paristhitirdRzyamAnA'sti / tata evA'haM bravImi- 'prAyo na - kazcidapi sukhI vidyate' / adyaikAM hRdayadrAviNI satyaghaTanAM likhAmi / ekadA nizyAtmacintane'haM ramamANa Asam / tadaiko yuvA''gatavAn / 'sAtaM vartate' ! iti pRSTaM tena / ahamuvAca- dharmalAbhaH / ko'sti ? sa avocat - kiM na jJAto'ham ? kSaNaM vicintya, aho ! tvaM ? kadA kutazcA''gataH ? - ityahaM pRSTvAn / tena sarvavRttAntaH kathitaH / kSaNaM tUSNIM sthitvA 'gurudeva !' kiJcid ! H------- 23
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ / vaktumatrA''gatavAnaham / 'niHsaGkocaM vada' mayA vyAkRtam / bhavAn mAM me kauTumbikajanAnapi ca jAnAti / mama na ko'pyanyo bhrAtA, na ca bhaginyapi vidyate, tathA'pi mAtApitarau vihAyA'trA'nicchayaiva vasAmi / manasi bADhaM kleza / udvegazca pravartate / bhojanaM pAnaM caivaM na kimapi mahyaM rocate / nidrAdevyapi mAM vihAyA'nyatra - gatavatI / ataH..... ahamavocam - bho ! mA rodIH, saGkocaM dUrIkRtya zAntacittatayA yajjAtaM tat ! kathaya / sa uktavAn ahaM mohamayyAM mumbaInagaryAM vasAmi sma / bAlyakAlAdeva dharmasaMskArA dRDhA / Asan / citte dharma prati vizeSa Adara AsIt / sadAcAraH satsaGgazcaiva sadA mahyamarocata / tata eva saMyamamurIkartumatIvotkaNThA''sIt, tathA'pi prabalamohanIyakarmavazAt tamaGgIkartuM na / samartho jAtaH / anukrameNa yauvanaM prAptavAn vANijye ca pravRttaH / evaM vezmani nitarAM ! zAntirAnandazca pravartamAna AsIt / niyatyanurUpaM yathAkAlaM rUpAbhidheyayA kanyayA saha vivAhaH saJjAtaH / sA nAmAnurUpaM / rUpavatI saMskArI viduSI cA''sIt / tato mayA me pUjyajanaizca bADhaM tRptiranubhUyate sma / "eSa puNyazAlI' ata etAdRzI kanyA labdheti sarvairucyate sma / sA'pi mayi / bhRzamanuraktA''sIt / sA sarvAn pUjyajanAnapi sAdaramAsevata / ato'hamapi tasyAM vizeSato'nurakta Asam / kadAcidapyahaM tasyAH svAntamudvignaM bhavettAdRzaM na vadAmi sma na ca karomi sm|| evaM sukhenA'smAkaM kAlo gacchati sma / snehijanAnAmanubhavena jJAtamAsId yat, sambandhaH prema ca manasaH sAmIpyena, ! - hRdayasyaudAryeNa sAralyena ca tathA parasparaM vizvasanIyatayaiva saMbhavati / atastayA shaa'hN| sAvadhAnaM varte sma / tasyAzcitte zaGkA kuzaGkA vikalpazca kadAcidapi na syAd, ato 'mayaivaM / kRtaM, ahaM tatra gatavAnAsam' iti yatkimapi kuryAM tatsarvaM tasyai sAralyena vacmi sma / kSapAyAM! bahiraTitumapi nA'gaccham / yadi kadAcid gaccheyaM tadA niyatakAle'vazyaM pratinivarte sma / / / evaM satyapi tayA vizvAsaghAtaH kRtaH / ekadA mitrasya gRhe vivAhaprasaGga AsIt / 'paJcatAraka upAhAragRhe tena rAtrau / / samArambha AyojitaH / tasyA'tIvA''grahavazAdanicchayA'pi tatra gatavAn / sadanamAgatya / ! "evaM kRtam, etad bhakSitam' iti tasyai sarvamapi kathitam / 24
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------------------------- tadA soccaiH pralApaM kurvatyavadat-tvaM madyapAnaM durAcAraM ca karoSi, vibhAvaryAM sakhyA / sahA'Tasi / tava ceSTAM nirIkSya manmAnase zaGkA''sIdeva tathA mayA bahuzaH zrutamapyetad / / tathA'pyadyaparyantaM mayA na kimapyuktam, kintu tava sarvANyapi kukarmANi jAnAmyevA'ham / ! ! adya tatsarvaM pramANIbhUtam-iti / etannizamyA'haM tu stabdho jAtaH / sakhedamahamavocam- tvaM kiM vadasi ! mama kRte / ! etAdRzIM kuzaGkAM karoSi ! yadi kazcidanyo jano bhavatyai kimapyasambaddhaM kathayet tadA te / citte 'mama patiretAdRzo'sti ?' iti vikalpo na syAt tadarthamahaM tvayA saha sAralyena / vyavaharAmi, tathA'pi tvametAdRzIM nimnAM zaGkAM karoSi ? gurudeva ! taddine'vizvAsasyA'GkaraH prasphuTitaH / pazcAttu nirantaraM zaGkAkuzaGkAdijaladvAreNa / / tadaGko vRddhimeva gataH / prAtivezmikajanebhyo mitrajanebhyazcA'pi mama viSaye punaH punaH / | pRcchati sma sA / mama sarvamapi kAryaM zaGkayaiva nirIkSate sma / ko'pi kimapi vadet tadA - tanmanasi kRtvA mAM pratidinamuTejayati sma / mama kAryAlaye'pi me'nupasthitau sahasaivA''gatya / i 'ramezaH kiM karoti ? kutra gacchati ? kadeto nirgacchati ? kena kena saha pralapati ?' iti / ! mama viSaye pRcchati sma / pazcAt sadanamAgatya mukhaM vivarNayati sma / mayA saha ca na vadati / sma / yatkimapi vA pralapati sma / evaM nirantaraM klezaM karoti sma / 'bhavatyAH putra / / itastato'Tati, duSTakAryANi vidadhAti' ityuktvA mAtre'pi krudhyati sma / gRhe'zAntireva sadA ! prAvartata / ahamekadA gRhakAryArthaM bahirgatavAn / tadA kAryAlayAnme paricArikayA madbhavane / / dUrabhASasamparkaH kRtaH-zreSThinaM jhaTiti kAryAlaye preSayatu-iti / ahaM yadA vezmani praviSTastadA : tu tayA vAgbANaprahAraH prArabdhaH / tava sakhyupayogikAryArthaM tvAmAzvAhvayati / pazcAt 'kAryAlaye / tvaM kiM karoSi, kayA sahA'Tasi, tvaM kiyadasatyaM vadasi, tatsarvaM mayA'bhijJAtam / sarve'pi / ! yuvAna etAdRzA eva santi', iti pralapitaM tayA / priye ! bhagavantaM manasi kRtvA vacmi - 'ahaM na kimapi duSTakAryaM karomi, na kimapi / / tvatto gopayAmi / satyameva vadAmi', ityuktaM mayA / gurudeva ! kiM nAma zaGkA ! zaGkAyAH samAdhAnaM na kadA'pi bhavati / tAM bodhayituM / / bahuzo bahavaH prayatnAH kRtA mayA, kintu 'azmanyupari jalam' ityuktyanurUpaM sarve'pi ! prayAsA nirarthakA jAtAH / gRhaM tu zmazAnamiva jAtam / AnandastvastaGgataH / vaataavrnne| 'zAntirudvignatodAsInatA ca prasRtA''sIt / sarveSAmapi mukheSu zokaH, 'kiM bhavet' iti / -------------------------------- - 25
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayazca darIdRzyate sma / adhvani calantaH pAnthA iva sarve'pi vartamAnAH parasparaM na ke'pi vArtAlApaM kurvanti / evaM vayaM sarve'pi duHkhinaH smaH / kAryAlaye kAryacintA pIDayati, sadane / cA'syAH klezo mAM pIDayati / 'kiM karaNIyaM, kathaM vasanIyaM, kasmai kathayAni ca' iti ! praznA mAM nirantaraM bAdhante / kadAcidasAmanovedanAvazAd duSTavicAro'pyAgacchati- AtmaghAtaM - kuryAm.... iti / ante, pitRbhyAM saha carcA vidhAya tasyai kathitam - rUpe ! atrA'haM / sakhIbhiH sahA'TAmi, vyasanaM durAcAraM cA''seve-iti zaGkA tvaddyasti / ata etAM nagarI ! vihAya karNAvatInagare gaccheva, yataste cetasi zAntirbhavet / tatkSaNameva nirNayaH kRtaH / / duHkhinau mAtarapitarau svakIyagRhaM vANijyaM ca vihAyA' zrUNi muJcannahaM panyA sahA'tra | karNAvatInagare vasitumAgatavAnasmi / gurudeva ! mama durbhAgyavazAdatrA'pyeSa eva saMgharSo nirantaraM pravartate / daza dinAni / vyatItAni / ekadA sahasaiva sA'vocat - rAtrau dIrghakAlAnantaraM tvaM sadanamAyAsi / atrA'pi ! te premikA vasati, ata eva tvamanyannagaraM vihAyA'trA''gatavAn / evaM vezmani pUrvavat / klezasya prArambho jAtaH / hya eva me mitraM videzata AgatavAn / paJcavarSebhyaH pazcAt sa / mIlitavAn / atastena saha sAnandaM bhojanaM kRtaM, carcA cA'pi vihitA / prAta:kAle ! vimAnoDDayanasya samaya AsIt / tato vimAnasthAnakasya samIpasthe kasminnupAhAragRhe / tenA''zrayaH kRta AsIt / tatastatsthAne taM mocayituM nizi gatavAnaham / tadA rUpAmuddizya / mitreNa jalpitam - bhrAtRjAye ! dIrghakAlAdAvAM dvau mIlitau svaH, tato ramezasyA''gamane ! kadAcid bahuH kAlaH syAt tadA cintA na karaNIyA / dvAvapi gatavantau / sthAnamavApyA''kaNThaM / vArtAlApaH kRtaH / kSapAyAM sAr3heMkavAdanaH samayo jAtaH / tadA 'ardhaghaNTayA''gamiSyAmi' ! iti gRhe dUrabhASadhvaniH kRto mayA / kiJcitkAlAnantaraM vezmani gantumutthitaH, kintu dvAryeva / vArtAlApe ekaghaNTAsamayo vyatItaH / tato nirgantumahaM muhurmuhuH prayatnaH kRtavAn, kintu sa / sakhA mAM moktuM necchannAsIt / tathA'pi khinnamAnaso'haM tato nirgataH / atitIvragatyA yAnaM ! cAlayitvA jhaTiti bhavanamAgaccham / AkArikA dhvAnitA / punaH punarAkArikA dhvaanitaa| kintu tayA dvAraM nodghATitam / prAyo viMzatiH kSaNaM bahi: sthitavAn / ante, dipAvalIparvaNi | gRhamAgatena janakena dvAramudghATitam / ahaM mamA'pavarake AgatavAn / sA mAM nirIkSya pRSThaM parAvartya zayitA / kimapyanuktvA'hamapi zayitavAn / tataH zayanAdutthAya tayA prakAzaH / kRtaH / kiM karoSi ? iti gaditavAnaham / tadA bhrUkuTimUrvIkRtya "etAvatkAlaM kutra ! gatavAn / kayA saha nizyaTasi sma / rAtrAvapi kA kanyA tvayA sahA'TituM siddhA jAtA' / / samIpamAgatya- 'pazya, pazya tava vadanAd madyapAnasya durgandha AyAti' ityavocat sA / / - - - - - - 26
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mayi vizvAsaM kuru / na kimapyakaraNIyaM kRtaM mayA' / evaM tAM bodhayituM mayA bahuzaH - prayatnaH kRtaH, kintu sa niSphalo jAtaH / evaM sArbekaghaNTAsamayo vyatItaH / tto| janako'gadat-re ! zAmyatAm, kSapA samAptA / bhavatu, yadi nAma yuvAM svaptuM necchetaM, kintvAvayostu nidrA bAdhate, ataH zAntau bhavatAm / tathA'pi pralapantI sA na zAntA jAtA / - ahaM tu mukhaM parAvartya zayitavAn, kintu nidrAdevI nA''liGgitA / manasi nitarAmudvegaH / prasRtaH, tIvra AghAto'pi lagnaH / tata utthAya jananyA apavarake yAtvA tasyA aGke vadanaM ! sthApayitvA muktamanasA roditavAn / mAtA me pRSThe hastaM prasArya- 'rodanaM mA kuru' iti / vadatyAzvAsitavatI sA'pyudvignA saJjAtA / mAtar ! kiM karavANi ? pUrvabhave mayA'tIva duSTaM karma kRtaM syAd, yenA'dyaitat sahyate / / mayA / tasyAzca klezakAriNyaH saGgamo jAtaH / na kimapyakaraNIyaM karomi, sarvadA tasyA | icchAnurUpameva sarvaM karomi, na kadAcidapi tasyA naijajIvane hastakSepaM karomi / kintu sA / tu zaGkitadRSTyaiva mAM pazyati / evaM nirantaraM mAmudvejayati / zAntyarthaM sarvaM sukhaM vihAyA'trA''gatavAn, kintu... mAtar ! majjIvane'zAntirdu:khaM caivA'sti / kadA'haM sukhena / jIvituM zakto bhaveyam ? itaH parametAM vedanAM soDhuM na zakto'ham, ata AtmaghAtaM.... vatsa ! vatsa ! kiM vadasi ? evaM kRte asmAkaM kiM bhaviSyati ? ataH...... janani ! tava cintayaivA'dyAvadhi naitAdRzaM kAryaM kRtam, kintvitaH parametayA kriyamANAyAH zaGkAyA agnau madhye sthitvA kSaNamapi jIvituM na zakto'ha'mityuktaM myaa| gurudeva ! kiM karavANyaham ? ahaM tu trastaH khinno mUDhazca jAtaH / ato mama jIvane | zAntiryathA syAd, gRhe'pi prasannatA zAntirAnandazca bhaveyustathA''ziSaM dadAtu / 'karmaNo gatirgahanA' ityuktyanurUpaM pUrvabhave yatkarma kRtaM syAt tasya phalamavazyaMtayA / bhoktavyameva syAt / ata ApatitAM paristhiti svIkRtyodvegaM vihAya dharmamArAdhaya / tatprabhAveNaiva ! sarvamapi kuzalaM bhaviSyatItyAdivacanairmayA sAntvanaM dattam / / bandho ! gacchatA tena me nidrA'pyapahatA / citte vicArasya yAtAyAtaM prArabdham / / gRhasyaikasyaiva janasya zaGkArUpayA kuceSTayA samaste'pi vezmani'zAntirudvignatA'rAjakatA ca prasRtA / sadanasya zAntiH prasannatA cA'pahatA / tathA gRhasya madhuraM premayutaM snehArdIbhUtaM ca / / vAtAvaraNamapi kaluSitaM saJjAtam / svajaneSu dhane'dyatanasukhasAdhaneSu svakIyagRhApaNeSu ca ! satsvapyekasya kusvabhAvAt sa jano'sahAya iva dIno duHkhI nirdhanazca jAtaH / sa ca sukhena na bhoktuM zayituM vasituM jIvituM ca zaknoti / ekena mahApuruSeNa gaditam - 'yasmin vezmani / 27
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAtsalyamaudAryaM vizvasanIyatA prema sahAnubhUtiH sevAbhAvaH tyAgazca vidyante tadeva sadanamupalakSyate, . kintu yatra nirantaramupekSA'vizvAsaH zaGkA tiraskAra IrSyA kaTuvacanAdiprayogo dveSazcA'sti, tanna gRhamapi tu smazAnamucyate' / atrA'pi tasyAH striyAH zaGkAzIlatvena sadanaM raNabhUmiriva ! saJjAtam / pitR-jananI-pati-ityAdInAM sarveSAM zAntiH prasannatA ca vinaSTA / bhrAtar ! zaGkA 'uddehikA' iva bhavati / yathA yasmin bhavane pustake coddehikA - pravizet tadA soddehikA tad gRhaM pustakaM cA'ntastaH zIrNavizIrNaM vidadhAti / tad vezma pustakaM ca bahistu sundarameva bhAsate kintu kiJcitkAlAnantarameva tatsarvameva naSTaM bhavati / tathaiva yasya janasya manasi zaGkotpannA sa janaH kadAcid bAhyataH sujJaH paTurvyavahArI saumyaprakRtizcA'pi syAt / samAje sarvatastasya prabhAvaH pravartetA'pi / 'jI, jI' ityuktvA sarve'pi janAstasya caraNayornameyuTuMTheyuzca kintu sa jano'ntastastu nitarAM du:khI santapta - udvignazca bhavati / tasya citte na kadA'pi zAntiH prasannatA ca bhavati / yadi kadAcit sahasaiva / / kazcijjana Agacchet / AgamiSyatItyuktavAn janaH kAraNavazAd nA''yAyAt / kazcijjano 'nyajanaM mIlitumAgacchet / anyajanA mandairmandairArAvairvAtAlApaM kuryuH - iti nirIkSyA'pi / tasya svAnte zaGkodvignatA ca prasaret / hanta ! yasya yasya janasyopari vizeSarAgaH syAt sa kadAcidanyAn mIlituM gacchet, anyaiH saha vArtAlApaM vA kuryAt tadyapi sa zaGkAzIlo jano ! duHkhyudvignazca bhavet / yatastasya manasyekaiva cintA yadeSa mama guptavArtA kasmaicit kathayiSyati, matto dUrIbhaviSyati-iti / evaM zaGkAzIlajanasya citte nirantaramudvignatAyA azAntezcA'gniH / ! prajvalito bhavati / evaM zaGkAzIlo janaH svayaM tu duHkhI bhavatyeva kintvanyAnapi duHkhAbdhau ! / nimajjayati / prAyaH sarve'pi janAH zaGkAzIlajanAd dUrameva vasanti, na ca ko'pi tasya / kAryakaraNe sAhAyyaM kurvanti, yataste tasmAd bibhyati / te jAnantyeva yad, yadyahaM kimapi | kAryaM kariSyAmi, vadiSyAmi ca, tadA sa zaGkAM vidhAya klezamutpAdayiSyate / hanta ! kadAcid . / vAyunA'pi tasya vastu syUtaM ca calet / gRhazuddhyarthaM vastu sthAnAntaraM kuryAt tadyapi tasya / i citte zaGkotpadyate- 'kenA'pi me vastu grahItuM draSTuM ca prayatno vihitaH' iti / evaM tasya kRte / yena svasya sarvasvamapi vihAya sAhAyyaM kriyate, anyebhyo rakSaNaM vidhIyate, anyaiH saha - kadAcit klezo'pi kriyate, tathA'pi tasyopari vizvAso na syAt / bahuvarSebhyaH samIpe / vasatAM mAtR-pitR-bhaginI-putra-duhitR-bhrAtR-ityAdijanAnAmuparyapi vizvAso na syAd, yadA ! kadA'pi 'tvametAdRzaH, tvaM me virodhI, mAyAvI, doSadarzI cikitsakazca' itivacanaiH / putrAdInAM zraddhAbhaGgaM vidhAya zaGkA kriyate, tathA''jIvanaM tayA zaGkitadRSTyaivopekSAtmaka- / 28
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! vyavahAro'pi vidhIyate / tato hatAzA udvignAzca te putrAdayo manasi vikalpaM kurvanti yad, nirantarametena klezenopekSAtmakavyavahAreNA'lam, mama kRte tu maraNameva zreSTham, iti / eSA zaGkA manasi dambhamanudAratAM ca prakaTayati / sAralyamaudAryaM ca hanti, tathA svakIyajanebhya evA'nAdaratAM virodhitAM ca prApayati / evameSA zaGkA jIvanonnatibAdhakarUpasya pUrvagrahasya jananyasti / yatra zaGkA tatra pUrvagraha: / yatra pUrvagrahastatra klezo'zAntizcA'sti / ! - eSa pUrvagraho vyaktervAstavikabodhane guNazodhane ca bAdhako'sti / adya gRhe gRhe klezo'zAntizca / pravartate, tasyA mUlaM pUrvagraho'sti / yato'dya pitarau putraM prati, vatso janakaM prati, zvazrUrvadhUM / prati, vadhUH zvazrU prati cA''zaGkate, tathA te parasparaM pUrvagrahadRSTyaiva vartante / etaddRSTivazAt tattadvyaktaniSedhAtmakavartanaM kuzIlaM caiva nayanapathamAyAti, na ca suzIlaM vidheyAtmakavartanaM ca dRggocarIbhavati / pUrvagrahI jano na kadA'pi pareSAM kathanaM rItiM svabhAvaM ca sviikroti|| sa tvAtmanA yad vicAritaM tadeva satyaM sundaraM pUrvAparavicAritaM lAbhAlAbhayutaM ca manyate, : tathA''tmAnamahaM zreSTho dIrghadraSTodAraH pUrvagrahamuktazcaiva manyate / ato'nyAn prati dvessbuddhirdRddhiibhvti|| / evameSa pUrvagraho madhuraM sambandhaM viyojayati, nirvyAjaM snehaM prema ca tathA sadanasyaikyaM saMvAditAM / ca nAzayati / ata eva pUrvagrahasya jananI zaGkA tu dUrata eva tyAjyA / / bandho ! pratyeka vyaktiH, prasannatAmAnandaM ca spRhayati / eSA prasannatA dhanenA! 'tyAdhunikasAdhanaizca nA'vApyate, api tu gRhasya madhureNa snehayutena ca parisareNa / evaM vezmanaH / sarvaiH sadasyaiH saha mamatAyutena hRdayaudAryapUrNena vyavahAreNaiva gRhe prasannatA pravarteta / ante, bhrAtar ! yadi jIvane zAnti-prasannatAprApterabhilASA syAt tadyetAdRzaM zaGkAzIlasvabhAvaM tyajeH / sarveSAM kAryasya nirIkSaNamavazyaM karaNIyaM, kintu zaGkA na | karaNIyA / sarvaiH sahodAttadRSTyA prema-vAtsalyayutaM vyavahAraM vidhAya jIvane zAnti prasannatAM / cA''pnuhi, ityAzaMse / iha turagazataiH prayAntu mUDhA dhanarahitAstu budhAH prayAntu padbhyAm / girizikharagatA'pi kAkapaGktiH pulinagatairna samatvameti haMsaiH // (subhASitaratnabhANDAgAre) --------------------------- - 29
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 886058 skRtiH saMskRtAzritA kima , ec. vi.nAgarAjarAv AlAcanama bahavaH saMskRtapaNDitAH kathayanti saMskRtabhASAyAH saMskRtezcA'vinAbhAvasambandho vidyata iti / yathA nandanavanakalpataroH aSTAdaze'Gke AcAryasya * bAbUrAmAvasthimahodayasya vAkyamullikhitaM 52tame pRSThe nA'dhItaM saMskRtaM yena na jJAtA tena saMskRtiH / apUrNa jIvanaM tasya saMskRtaM saMskRti vinA // iti / evaM 44 tamapRSThe DA. dharmendrajainamahAzayo likhati "saMskRtasAhitye 9 9 bhAratIyasaMskRteH sarvasvaM nihitam" iti / itthamanyeSAM saMskRtaviduSAM mukhAdapi | 'saMskRtiH saMskRtAzritA' iti vAkyaM zrutaM bahudhA myaa| vastuto'tra satyamasti kim ? iti parIkSaNIyam / mama tvanubhavo vartate, ke Fb yaiH saMskRtaM nA'dhItaM, yaiH saMskRtabhASA vartate ityapi na jJAtaM te'pi susaMskRtA va 9 bhUyAMso loke santIti / amerikAdeze kadAcinmayA vidyArthinA'bhUyata / tadA ap brejildezasya vA cilidezasya vA kazcana vidyArthI mama satIrthya AsIt / tenA'haM 96 CD svagRhe bhojanAya AhUtaH / "ahaM zAkAhArI, mAMsaM madyaM matsyaM kukkuTANDaM vA na kara b spRzAmi / ato bhojanaM mA'stu, kevalaM tava kuTumbaM draSTumAgamiSyAmi" ityahamavAdiSam / so'vAdIt "bhavatkRte zAkaiH phalaizcA''hAraM saMsAdhayAmaH / kRpayA''gacchatu" iti / tatra gatAya mahyaM kIdRzaM bhAvapUrNamAtmIyaM svAgataM dattaM, tasya suhRdaH patnI ca pitarau ca kiyatyA prItyA mAmabhyanandannityahaM kadA'pi na vismarAmi / tairbhAratam (INDIA) iti dezasya nAma zrutam / saMskRtabhASAityasyA nAmA'pi na zrutam / kintu te susaMskRtA ityatra na me ko'pi sandehaH / kimarthaM mAmiyatyA zraddhayA bhavanta Adriyante? ityahamapRccham / "bhavAn vidvAn, CD ato gauravAha: " iti suhadaH pitA'vadat / saMskRtaM te na jAnantIti hetoH kiM |ab te'saMskRtAH? bhAratavarSe'pi bobhUyante koTizo janA ye grAmeSu vasanti / bahavo va SHAKRA-9800000000000 RAORA 1150000000000000 0 0000000 |OOO 30
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400000000000000 taka - mAtRbhASAmapi paThituM likhituM vA naiva samarthAH / te sarve saMskRtihInA iti nA'haM va sarvathA bhAvayAmi / AtmaguNavantaH sajjanAH sahasrazaH zobhante grAme grAme / Co prAcInakAle'pi nAryaH saMskRtaM nA'dhyaiSata / pAtivratyena putrapremNA paropakAreNa 19 dayAdibhiH sadguNaistA azobhanta / tAH saMskRtizUnyA iti ko matimAn brUyAt ? saMskRtamadhItavantaH sarve susaMskRtA iti vyAptirapi nA'sti / vetanAdhikyArthaM padonnatyai vA vaJcanAM paizunyaM khalajanamukhastutiM ca kurvANAH saMskRtavipazcito na dRzyante kim ? zrImadrAmAyaNe eva pazyAmaH 'ilvalAkhyo rAkSasa: saMskRtaM bhASamANo brAhmaNAn vaJcayitvA hanti smeti / tatra vAlmIke rvacanam do61002800 260000000000000000 dhArayan brAhmaNaM rUpamilvala: saMskRtaM vadan / Amantrayati viprAn sa zrAddhamuddizya nighRNaH // iti (araNyakANDe ekAdazasarge 56 tamaH zlokaH) ataH saMskRtAdhyAyinaH saMskRtabhASiNo vA sarve saMskRtimanta iti vacanaM na prAmANikam / 1997 tame varSe beGgalUrunagare vizvasaMskRtasammelanaM prAvartata / tatra mayedaM CO sAkSAd dRSTam / ke'pi pustakaprakAzakAH kimapi pustakaM vinA mUlyena vitarAma a iti ghoSitavantaH / tadA tadgrahaNAya saMskRtajJA gRdhrA iva kecana hastAhasti 9 kurvANA: sampatanti sma / mamA'tIva du:khaM jAtam / saMskRtAdhyayanasya zAstrA dhyayanasya ca kiM phalam ? yadi tadeva pustakaM nijena mUlyena zatarUpyakAtmakena vikrIyeta tatra, dvitrAH paJcaSA vA tat krINIyuH / dhanaM na deyaM, pustakaM labhyata iti O hetostatra ahamahamikayA'dhAvan / kimetat saMskRtidyotakam ? ata: saMskRtiH saMskRtAzritA iti vacanamAbhimAnikam / saMskRtasAhitye saMskRtyuttejakA bhUyAMso viSayAH santi, tadadhyayanapreraNAya evamucyate ityabhiprAyo'sti ced nA'smAkaM vivAdaH / 'asatye vartmani sthitvA tataH satyaM samIkSate' iti rItyA stUyatAM saMskRtam / 90, 9th Cross Navilu Raste Mysore-570023 38680020208003) 31
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..... samIkSA sAgaravihaGgamaH samIkSaka DA0 rUpanArAyaNapANDeya (ricArDabAk-likhitasya jonAthan-liviGgasTana-sIgala-ityAbhidhasya AGgla pustakasya mIrAbhaTTadvArA kRtasya 'sAgarapaMkhI' tyabhidhasya gurjarAnuvAdasya saMskRtAnuvAdaH) SHASHA airational sAgaravihaGgamaH saM0 - kIrtitrayI / anuvAdakaH - munikalyANakIrtivijayaH / prakAzaka - zrIbhadraGkarodaya zikSaNa TrasTa, godharA / prAptisthAnam - 12, bhagatabAga, zeTha ANandajI kalyANajI peDhI samIpa, pAlaDI, ahamadAbAda-380007 pR. 88, mUlya : 60-00 vidyante surabhAratyAM maulikagranthAnAmasaMkhyAtAni ratnAni, kintu rUpAntaragranthAnAM saMkhyA : bhUyasI na zobhate / sAmprataM kecana vidvAMsaH kavayaH kavayitryazca rUpAntarakarmaNi saMlagnAH santi / : vartamAne kAle hindIgranthAnAM vizeSeNa tulasIsAhityasya rUpAntarakarmaNi DA0 premanArAyaNa, : dvivedimahAbhAgA agresaranti / tenaiva gosvAmitulasIdAsasya zrImadrAmacaritamAnasasyA'nyeSAM ca granthAnAM saMskRtapadyAnuvAdo vyadhAyi / idAnI saMskRtAnuvAdagranthAnAM sampadaM saMvardhayatA zrImatA. : munikalyANakIrtivijayena zrIricArDabAk likhitasya AGglagranthasya saMskRtAnuvAdaH : 'sAgaravihaGgamaH' iti nAmnA vyadhIyata, zrImatyA mIrAbhaTTamahodayayA kRtaM tadgurjarAnuvAdamAdhRtya / : granthAt prAk zrIvijayazIlacandrasUreH 'AzaMsA', ante ca gurjarAnuvAdakAH zrImatImIrAbhaTTa: mahAbhAgAyAH pravezakasyA'pi rUpAntaraM vilasati / / granthe'smin 'jonAthan-khagasya' sAhasikI uDDayanakathA vaya'te. : / kathaM sa svasamudAyasya khagAnAM nirvAsanAjJAmavicArya svajIvitasya : lakSyamadhigantuM prAyatata, anyAn ca pakSiNastatra preraNAM prAyacchat ? katheyaM : pratIkabhUtA vidyate / atra sa eko jIvAtmA / AtmatattvamadhigantuM kecana : eva janAH prayatante / ye prayatante, te divyAM sthitimanubhavanti / yadyapi mUlagranthamanavalokya rUpAntaraNasya bhavyatA dakSatA vA oo. 00 BAI 32
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizadatayA vaktuM na zakyate, tathA'pi ko'pi jano rUpAntare'smin mUlagranthasyA''nandamanubhavituM zaknoti / granthasya bhASA saralA grAhyA / c| tadyathA- 'phlecarapakSin ! asmAbhirasmAkaM maryAdA bandhanAni ca kramazo dhairyeNaiva ca laGghanIyAni, eSa eva mahAn upAyo'sti sarvatra / / zilAvedhi-uDDayanamasmAkamabhyAsakrame ito'pi kaJcit kAlamapekSate / ' (sA0, pR. 71) granthe'smin bahUni ramyANi citrANi pAThakAnAM manAMsi haranti / granthasya bhavyamalaGkaraNaM : cittaM samAkarSati / mudraNasya zuddhatA granthazobhAM vardhayati / mama matau AGglabhASAyAH zabdAnAM prayogaH saMskRtabhASAmanusRtya vidheyaH / vyaJjanAntAGglazabdAnAM saMskRte svarAntaprayogaH samIcInaH syAt / atra 'jonAthan' iti sthAne 'jonAthanaH' iti prayogaH syAt / vidvajjanairgrantho'yaM saGgrAhyaH paThanIyazca / jayatu saMskRtam, saMskRtizca / . . . . manI kA pUrA, sorAmaH, : prayAgaH, u.pra., 212502 : manasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNAstribhuvanamupakArazreNibhiH prINayantaH / paraguNaparamANUn parvatIkRtya nityaM / nijahRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH ? // __ (bhartRharernItizatake |) . . . . . . . %3 . - . . . . . 33
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'granthasamIkSA chaOOD DESIOSE // zrIkRSNacandrASTakam samIkSakaH DA. rUpanArAyaNapANDeyaH granthakAraH - zrIkevalarAmaH / sampAdakaH - zrIgosvAmI gokulanAthaH / prakAzakam - zrIgovardhaneza-prakAzanamaNDalam (mumbApurI) / prazAsakaH - zrIbipinabhAI zAha, vipaNisaMkhyA 41, prathama bhoIvADa, zrIgokulanAthajI mahArAjalena, mumbaI-400002 / pR. saM. 241, prathamasaMskaraNam - vi.saM. 2062, niHzulkavitaraNArtham / vaidikasaMhitAsu bhagavataH zrIkRSNasya caritaM varNyate - iti mantrabhAgavate zuklayajurvedasya karapAtrabhASye ca yathAsthalaM pratipAdyate / purANeSu mahAbhArate ca bhagavataH zrIkRSNasya stutayo virAjante / bhagavatA zaGkarAcAryeNA'nyaizcA''cAryavaryairvidvadbhizca bhagavAn zrIkRSNo ramyaiH stotraiH saMstUyate / imAM stutiparamparAM saMvardhayatA zrIgaGgArAmatanayakevalarAmeNa zrIkRSNacandrASTakaM praNItam / ____ laghukAyagranthe'smin aSTa padyAni santi / granthasya samyag bodhAya sameSAM padyAnAM saralArthaH saMskRtena gosvAminA gokulanAthenA'yojyata / granthAnte 'vedavedebhacandre'bde mAdhave | saptamIkuje / zukle pakSe turyayAme dinasyA'jani cA'STakam / / ' iti zlokAd granthasya racanA | 1844 tame vikramAbde'bhUditi jJAyate / mAlinIvRtte viracitasyA'sya stotrasya kartA zrIkevalarAmaH ka AsIditi viSaye kimapi na jJAyate / atra vidvAMso vicArayantu / zrIkRSNacandrASTakaM nitarAM ramyaM stotramasti / stotre'smin bhagavataH zrIkRSNasya samagraM caritaM diGmAtreNa prastUyate / ekaM padyaM draSTavyam / "dvipaparivRDhadantaM yaH samutpATya sAntaM sadasi paribhavantaM lIlayA hanta santam / 34
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ svajanasukhayantaM kaMsamArAd bhramantaM sakalahRdi vasantaM cintayAmi prabhuM tam // ' (zrIkRSNacandrASTakam, 3) padye'smin kuvalayApIDanAmakasya hastino mAtulasya kaMsasya ca Ma vinAzasya dRzyaM nitarAM lalitazailyA salIlamanuprAsopetayA bhASayA varNyate / stotrasya pratyekaM padyaM nUtanaM bhAvaM vizadIkaroti / hindIbhASAyA mahAkaveH sUradAsasya 'padeSu' zrIkRSNasya bAlalIlAyA manoramavarNanaM kasya sahRdayasya hRdayaM na harati, tasyA ekaM citraM vakSyamANe padye saMsmaryate / mAyAtIta: paramezvaraH kathaM mAnavalIlAyAM navanItacauryakarmaNoH bibheti ? padyasyA'sya nAdasaundarya cittaM nitarAM prasAdayati / 'karadhRtanavanItaH steyatastasya bhIta: pazupagaNaparItaH zrIyazodAgRhItaH / nikhilanigamagItaH kAlamAyAdyabhIta: kanakasadupavItaH zrIzukAdipratItaH // ' (tadeva, 4) jagadguru-zrImad-vallabhAcArya-vidyAlakSmI-saMvardhana-saGkalpe zrImatAM jagadgurumahArAjAnAmAjJayA prakAzitaM mudraNAdidoSavirahitaM zrIkRSNacandrASTakaM na kevalaM zrIkRSNopAsakAnAm api tu sarveSAM surabhAratIsamupAsakAnAM svAntaM prINAti / manyegovardhanezaprakAzanamaNDalamanyAn sadgranthAn prAkAzyaM nItvA devavANIgranthavaibhavaM vivardhayet / PRE Aryo'pi doSAna khalavat pareSAM vaktuM hi jAnAti paraM na vakti / kiM kAkavat tIvratarAnano'pi kIra: karotyasthivighaTTanAni ? // 35
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH muniklyaannkiirtivijyH| (ekayA AphikIyabAlikayA kavitaikA likhitA 2005 tame varSe AGglabhASayA / sA ca puraskRtA mahApuraskAreNa zreSThakAvyatayA / atra ca tadanuvAdaH saMskRtabhASayA prastUyate / ) AGglamUlam saMskRtAnuvAdaH When I born I black. When I grow up I black. When I go under Sun, I black When I scared, I black. When I sick, I black. And When I die, I black. And you white fella !! When you born, you pink. When you grow up, you white. When you go under sun, you red. When you cold, you blue. When you scared, you yellow. When you sick, you green. When you die, you grey. And You calling me cloured ? yadA'haM jAtA tadA'haM zyAmA yadA'haM saMvRddhA tadA'haM zyAmA yadA'haM sUryAtape'TAmi tadA'haM zyAmA yadA'haM bhItA tadA'haM zyAmA yadA'haM ruThaNA tadA'haM zyAmA tathA yadA'haM priye tadA'pyahaM zyAmA / kintu, tvaM zvetajana !! yadA tvaM jAtastadA tvaM pATalaH yadA tvaM saMvRddhastadA tvaM zvetaH yadA tvaM sUryAtape'Tasi tadA tvaM raktaH yadA tvaM zItastadA tvaM nIlaH yadA tvaM bhItastadA tvaM pItaH yadA tvaM rugNastadA tvaM haritaH yadA tvaM niyase tadA tvaM pANDura tathA'pi tvaM mAmeva varNitAM kathayasi ? 36
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdaH / pakSipariSatra munikalyANakIrtivijayaH jagato jJAtA ajJAtAzca pakSiNa ekatra militA ekadA / teSAM carcAyA viSaya | WAsId yad- 'jagatyasmin ko'pi dezo'rAjako nA'sti, kevalamasmAkaM pakSiNAM na (9 1 ko'pi zAsitA vidyate / paristhitiriyaM nocitA cirAya / ato'smAbhiryathAzIghraM prayatnAn / | kRtvA mRgayitavyo'smAkaM raajaa| anyathA'smAkaM tantraM samyaktayA kAryarataM na bhaved' iti / \ sarve'pi pakSiNazcintAkrAntA Asan yat 'kathamasmAkaM rAjA'smAn milet ?', etadarthaM ca sarve'pi sarvasAmarthyena prayatitumutsukA utsAhayutAzcA''san / atha tAn cintitAn dRSTvA hudahuda* - nAmnI pakSiNI tAn sambodhayituM / ITA parSanmadhyamAgatA / tasyA urasyadhyAtmajJAnasya rahasyamayaM pratIkamAsIt, mastake satyamayo mukuTa AsIt / sA satyamanRtaM zubhamazubhaM ceti sarvamapi jAnAti sma / / madhurasvareNa tayoktaM, "bandhavaH ! ahamasmAkaM rAjJaH sthAnaM jAnAmi / kintu tatra prAptumasmAkaM rAjaviSayikI hArdikI niSThA''vazyakI srvprthmtyaa| tatsthAnaM zodhayituM | naikAni guptarahasyAni jJAtavyAni, tathaivotkaTA zraddhA'vicalA dhRtirazrAntazca parizrama jA AvazyakAH / yadi bhavanta etadarthaM siddhAstadA kathayeyaM bhavadbhayo no rAjJo nAma tatsthAnaM ca / " sarvairuktaM, "vayaM siddhAH smaH / " / soktavatI, "tarhi zRNvantu, asmAkaM rAjJo'bhidhAnaM sImurga ityasti / sa pRthivIM A) sarvato veSTite kAphanAmake parvate ekasyAM guhAyAM nivasati / sa jagataH sarveSAmapi pakSiNAM IA rAjA'sti / yadyapi sa sarvadA'smAkaM sannihito'sti tathA'pi naH sAmarthyAbhAvAd vayaM 0 tato'tIva dUrAH smaH / asmAkaM jJAnaM taM jJAtuM tatsvarUpaM vA'vaboddhaM naiva samartham / svIye Hoopoe 37
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAne'pi sa pUrNatayA na prakaTIbhavati, atastatprApaNaM tu kaThinameva, paraM tadvarNanamapi / duSkaram / sahasrazo vihagAstaM prAptuM prayatitavantaH, sahasrazazca tadarthamutkaNThitAH, kintu budhammanyAH pakSiNo'pi taM zodhayituM tatsaundaryaM vA prAptuM naiva zaktAH / tatprApaNAyA''daraNIyaH pravAso'pyatidI? durgamazca / tatra pravasitukAmena svajIvitamapi paNIkartavyaM, tasya zodhane ca kadAcinmaraNamapi sammukhIkartavyam / " "kintu, yadi vayaM niSThApUrvakaM tasya mArgaNe prayatnaratA bhavemastadA sa svayamevA'smAkaM sammukhamAgatyA'smAn svasthAne neSyati svatulyAMzca kariSyati / " hudahudapakSiNyA etAni vacanAni zrutvA sarve'pi pakSiNo viSayamenaM parasparaM crcitvntH| sarveSAM manasi svanRpasaMzodhanasyA'bhilASa AsIt / ataH prathamaM tu sarvairapi- "vayaM sImurgaM zodhayiSyAmahe'vazyaM mRgayiSyAmahe" ityAdi kalakalaH kRtaH / | kintu yadA bhAvAvezo'pagataH paristhitezca bhAnamabhavat tadA sarveSAM 'kaThinaiSA yAtrA, duSkarA duHzakA ceti pratibhAtam / ata ekaiko'pi pakSI tatra gamanAya svIyAnicchAM darzayituM vividhAn vyAjAn vimocanahetUMzca kathayitumArabdhavAn / sarvaprathamameva bulbula AgataH / paJcamasvareNa tena svavRttakathanamArabdham / tasya kaNThAnmAdhuryapravAha eva niHsRta iva / pratyekaM zabdaH pUrvatanAcchabdAnmadhurataro nUtanAni ca rahasyAnyuddhATayanniva pratyabhAt / anena hRdayasparzimAdhuryazravaNena sarveSAM pakSiNAM kolAhalaH zAnto'bhavat / tenoktaM, "suhRdaH ! asmiJjagati premNo rahasyAnyahameva jAnAmi / ArAtryahaM premasaGgItasya gAnaM karomi / vaMzAdIni vAdyAnyapi madhuratArthaM mAmevA''zrayante / anyacca, pATalapuSpANi mamA'tIva priyANi / teSu viharanahaM premijanAnAM hRdayeSu vyAkulatAM janayAmi / viSAdaprerakaM me pratyekaM gAnaM nUtanameva rahasyamudghATayati / mama saGgItena virahijanAnAM hRdayebhyo niHzvAsAnAM sAgara eva samudbhavati / paNDitA api madgAnazravaNena premaparavazIbhUya svabuddhimapyavamanyante / " ___ "kintu pATalapuSpaM vinA'haM viyogIvaikalo jIvituM naiva zaktaH / tadapazyato mattaH saGgItameva na prakaTati, pratyuta mama gAnarahasyAni vilInIbhavanti / mamA'ntaHsattvamastitvaM ca pATalapuSpANAmastitve eva vidyate / tairvinA nA'haM kimapi kartuM zaktaH / pATalapuSpANyeva (9) nA madarthaM paryAptAni / yatastAni matkRte eva protphullanti / tato'pyadhikaM na kimpyaashaase| yataH premagAnaM pATalapuSpasannidhiM ca vinA kathamahamekadinamapi jIvituM zakto bhaveyam ? | ato rAjJaH sImurgasya prApaNAya yAtrAM kartuM nA'sti me sAmarthyam / " 38
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutvaitad hudahudapakSiNyA svasthatayoktaM - "bho bulbula ! yadi bhavAn bAhyarUpe sthUlasaundarye caivA''saktimAn bhavet tadA sA''saktirbhavato'hitAyaiva syAt / pATalapuSpANAM | sAnnidhyaM yadyapyApAtamadhuraM tathA'pi tat kaNTakairvyAptamasti / tairviddho bhavAn teSAmAdhInyaM svIkRtavAnasti / yadyapi tAni saundaryamaNDitAni, tathA'pi teSAM saundaryaM kSaNikaM kSaNabhaGguraM ca / yaH svayaM pUrNatvApekSI syAt tasya kSaNike saundarye kathaM vA''saktirbhavet ? tathA, yadi pATalapuSpANAM vikAzo bhavanmAnase Asakti janayati tadA, yadA tAni mlAsyanti tadA bhavadarthaM duHkhamevA'vaziSyeta ! kiJca, vasantartAveva vikAzaM prApya tato yanmlAyati, tAdRzasya snehena mohena vA kiM prayojanam ?" etannizamya so'dhomukhaM tato'pasRtaH / atha tvaritameva haritanepathyaH svarNavarNakaNThahAro raktacaJcapuTazca zuko'gre AgataH / tasya tejasA zyenAdayo'pi mlAnA jAtAH / tatpakSayorAbhayaiva pRthivIyaM haritavarNA jAteva / tasya vANI zarkarAmayIva miSTA''sIt / sapraNAmaM tenoktaM, "bandhavaH ! yadyapi vajrakaThinahRdayairniSThuramanujairmAdRzaH sundaraH | pakSI paJjare kSipto'sti, tathA'pi kArAgRhe sthitasyA'pi mamA'maratvaM prAptuM tIvrAbhilASo'sti / ahamamRtatvasya mUlasrotaH prAptumavazyamutkaNThito'smi, kintu me pakSayorgaruDatulyaM balaM nAsti / ataH kiM karomi ? pakSiSu khi~jharasadRzo'hamevameva kAlaM yApayAmi / " hudahudapakSiNyA kathitaM, "bhoH pakSin ! AnandanAmakaM vastveva bhavAn na jAnAti / tathedaM jIvanaM kiJcana lakSyaM sAdhayituM prAptaM bhavatA / lakSyaprAptaye ca sarvasAmarthyena prayatitavyam / tadakurvan yastucchabandhanAnyapi troTayituM na zaktaH sa kathaM vA jIvatIti kathyeta ? manye bhavatyantaH sattvameva nA'sti / mama vacaneSu yadi bhavataH zraddhA'sti tadoccalakSyaM nizcitya tatprAptiyAtrAyAM sammIlito bhUtvA ca kRtArtho bhavatu / " sA yAvat tUSNIMbhUtA tAvatA suvarNamayUro nRtyannivA''gataH / manomohakavarNamayaiH picchaistena svIyakalAkalApaH pradarzitaH / tato lajjAM vyaktIkurvanniva kekAM kRtvA kathitavAn, "vidhAtrA camatkArikatUlikayA madIyAH picchAzcitritAH santi, pakSibhyazca divyatAyAH sandezasya kathanaM mama kartavyatayA nizcitamasti / kintu, etAvatA'pi me bhAgyaM nA'stIrSyAkaram / prathamamahaM svarge nivasannAsam / tatra ca sarpeNa saha mama * khijhara - ityanenA'maratvaM prAptamiti manyate / 39
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | gADhamaitryamAsIt / etasmAdeva kAraNAdahaM svargAnniSkAsito vizvAsapadAcca bhraMzitaH / " / / "atha pRthvyAmAgatasya me pAdAveva madarthaM kArAyitau / ataH pratyahamahaM kaJcid (/ devadUtaM pratIkSe yo mAmihatyAdandhatamasa unnIya prakAzasya mahAprAsAde sthApayet / bhavaduktasya rAjJaH samIpe'pi gantuM nA'hamicchAmi / tasyodyAnasya dvAramapi prApnuyAmahaM tadA'pyalam / kiJca, pRthivyAH svarge vastukAmA mAdRzAH kathaM vA sImurgaM prApnuyuH ? mama paramAbhilASastu svargajIvanasyaivA'sti, anyat sarvamapi madarthaM nirarthakameva !!" taduktaM nizamya hudahudapakSiNI sthairyeNoktavatI, "bhoH ! bhavAn kumArga prasthito'sti / | svargAdapIha no rAjJo mahAlayo'tyadhikaM sundaro'sti / AtmanaH zAzvataM nivAsasthAnaM sa / eva / asmAkaM manorathAnAM paramAspadaM hRdayasyaikaiva mahattvAkAGkSA ca tasya satpadasya prAptireva syAt / tatpadaM hi virATasAgara iva samasti / tadane svargasukhAni tu binduuyte| / sAgara eva yadA suprApastadA kimarthaM vA tuSArakaNasya kRte tapaH kartavyam ? yaH sUryasyA'nantarahasyAnAM sahabhAgI sa dhUlikaNaiH kathaM vA rameta ? pUrNatvApekSI kiM kadA'pi alpairaMzaiH prINito bhavennanu ! yadi bhavAn pUrNIbhavitumicchet tadA pUrNamevA'bhilaSasva, pUrNameva mRgayasva pUrNameva ca prApnuhi / " tAvatA pakSikadambakamadhyAd bhItabhIta iva kAdambo bahirAgataH / taccharIraM TA zvetakanthayA vibhUSitamAsIt / parSanmadhyamAgatya sa uktavAn, "suhadaH ! matto'pi sundarataro nirmalatarazca pakSI bhavadbhidRSTa eva na syAt / pratikSaNaM jIvanasya malaM vAriNA kSAlayan jale eva ca nivasannahaM jale prArthanAyA AstaraNameva prasArayAmi / ko vA pakSI evaMrItyA || jale nivaset ? tathA, jalavAsenaiva mayA'nyebhyo vilakSaNA zaktirapi prAptA'sti / | mAdRzaH spaSTadRk svacchaveSaH zuddhamUlaH sadA'nutApI ca pakSI nA'nyaH ko'pi prApyeta / " "kintu salilAdapyanyat kiJcidapi madarthaM kalyANakAri naivA'sti / mama nirvAho vAsazca jale eva / yadA kAzcanA'pi bAdhA mAM pIDayanti tadA jalasAhAyyenaiva tAH dUrIkartuM samartho'ham / yatra cA'haM vasAmi tajjalamapi svacchameva bhavati / paraM zuSkA pRthivI me naiva rocate / yato'tra jagati jalasyaiva prabhAvAjjIvanti sarve'pi jantavaH / ato bhavanta eva kathayantu, kathaM vA'haM tAdRzaM jalaM tyaktvA viSamA darIrullacituM sImurgaM ca prAptuM zaknuyAm ? kA vA''vazyakatA mama tAdRzamAyAsayitum ? ahaM tu vAritale eva nA jIvAmi tenaiva ca santuSTo'smi santRptazca / " tadA, "samagraM jIvanaM jalavAsasyA''nandamanubhavannare pakSin ! jalavAsena bhavAn | alasatvaM prApya tandrArataH saJjAto'sti / kintu bhavato'tipriyasya jalasyaika eva kallola |
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavantamito'pakraSTumalam / kiJca, yasya mukhaM nirmalaM vyavahArazca zuddhastatkRta eva jalaM LI hitkaari| yadi bhavAnapi tAdRza eva tadA na mayA'sti kimapi vaktavyam / parantu / bhavAnAjIvanamapi tAdRza eva sthAtuM zakto vA ?, iti cintaya samyak " ityevaM hudahudapakSiNyA upAlabdhaH saH / / tato mandamandaM calan cakoro'gre AgataH / tadvyaktitvaM cArutayA''tmasantoSeNa ca zobhamAnamAsIt / tasyA'ruNavaNe vastre muktAnAM nidhiriva nihita AsIt / raktavarNAbhyAM nayanAbhyAM tAdRzavarNayA ca grIvayonnataM mastakaM dhArayan sa svIyakoze khaDgaM vovA tatrA''gataH / lajjAlutayA tena svagrIvorvIkRtA kathitaM ca, "bandhavaH ! girigahvareSu / bhramaNameva me rocate / ratnasaGgrahaNaM me'bhiruciH / ratnairmama hRdaye sArvadiko'gniH (9) prajvAlito'sti / yazca me'tIva santoSAvahaH / kiJca, yadA me'ntaHkaraNe kAmanAgnirjAgarti - tadA ye ratnopalA mayA gilitAste'pi zoNitena siktA iva raktavarNA bhavanti / bahuzo'haM svamubhayo ratnAgnyormadhye piSyamANaM niSkriyamudvignaM ca pazyAmi / pazyantu suhRdaH ! kathamahaM jIvAmi / ye pASANeSu zerate karkarAMzca khAdanti teSAM jAgaraNaM nA'sti sukaram !" "mama hRdayaM hi viSAdazatairvaNitamasti yato mahArghANAM ratnAnAmabhilASo girimAlAsu mAM bhrAmayati / yato'nyeSAM sAmAnyavastUnAmabhilASo hi kSaNikaH, ratnAnAM sAmrAjyaM tu sanAtanam / zAzvatAnAM girikandarANAM ni:SyandaM tat / iha jagati ratnebhyo'pyadhikamUlyaM ID nA'sti kiJcid vastu / muktA api tatkoTi naiva prApnuvanti / ata eva kaTipaDheM khaDgaM ca dhArayannahaM sarvadA ratnAnyeva mRgayamANo bhrAmyAmi / evaM ca me pAdau ratneSu kardama iva saMzliSTau, sImurgaprAptezca mArgo'tivikaTo'sti / tatkathamahaM tadarthaM sAhasaM kuryAm ? ahaM | mahArgharatnAnyeva mRgayamANo mrissye| evaM ca mamA''bhijAtyaM spaSTameva / ye ca me jIvanasyA''darzAn nA'vabudhyante teSAM jIvanaM tuccham / " tadA mastakaM vidhunvatI hudahudapakSiNI taM pratyuttaritavatI, "bho pakSin ! bhavAn yadyapi naikavarNAni ratnAni dhArayati tathA'pi pareva bhavAn / bhavatastarkA api yuktihInAH / bhavatazcittaM kAmanAbhirvikRtaM jAtamasti / ratnAnAM mArgaNameva bhavato'dhogatiH / kiJca, ratnAni hi tAvat varNamayA upalakhaNDA eva / yadi tatra varNA na syustadA tu te'pi sAmAnyAH prastarA eva / tathA'pi teSAmAsaktirbhavantaM mUDhaM bhavato hRdayaM ca kaThoraM karoti / " "tathA, yaH svayameva su-varNaH syAt sa kathaM vA varNAnAmanveSaNe mUDho bhavennanu ? - KI yazcA'ntaHsAradhArakaH sa bAhyarUpeSu kadAcid vimuhyet kila? ato bhavAMsteSAM pASANAnAM ) || mohaM tyaktvA satyasyA''ntararatnasyA'nveSako bhUyAH / tadeva bhavate zreyaskaraM bhAvi / " | 41
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____ atha ca parSatpurato devahumA-pakSI samupasthitaH / samrADbhyazchAyAdAnena teSAmaivayakaraNameva tasya kartavyam / ata eva chAyAdAtustasya saubhAgyavAn (humAyUna) / (0) iti sAnvarthaM birudaM kRtamasti / sarvebhyo'pi pakSibhyastasya mahattvAkAGkSA'dhikA''sIt / (7) sagarvaM sa uktavAn, "bhoH pRthivIpakSiNaH sAgarapakSiNazca ! nA'hamasmi yuSmAdRzaH - sAmAnyapakSI / madIyamahattvAkAGkSayA gatizIlo'haM tAM santoSTuM satataM prayatnarato bhavAmi / evaM cA'hamanyebhyaH pakSibhyo viziSTo bhavAmi / mamA'ntarudayamAnAH sarvA api kAmanA mayA saMyamitAH / tathA, yadA'pi kadAcit kAmanAzunI bukkati tadA'sthikhaNDaM vaikaM tasyai | dattvA tAM santoSayAmi tatsAkSitayA ca mama cetanAM niyojayAmi / " "kiJca, svIyacchAyayA'haM mahAsamrAjaH pratiSThApitavAnasmi / bahavo rAja7 mahArAjA madIyAM chAyAmAzrityaivodayaM prAptA rAjante / ata eva sAmAnyA janA mAM prINayituM nA'rhanti / yasya cchAyA samrAjo niSpAdayanti taM kathaM vA sAmAnyAstoSayeyuH?" DI "tathA, sarve janA mamA''zraya eva rakSaNaM zodhayanti prApnuvanti ca / rAjatvasyA'pyahameva zaraNam / ato me nAsti sImurgasyA''vazyakatA nA'pi tanmaitryA apekSA'pi kAcit / " smitvA hudahudapakSiNyottaritaM, "bho garvAndha ! muJcatvidAnI chAyAbhimAna, yato bhavAn naivA'styadhunA rAjJAM chAyAdAtA / sAmprataM tu bhavato dazA'sthikhaNDalehinaH zuna ivA'sti / " "kiJca, bhavatA prApitaM siMhAsanaM tu bhagavAneva rakSatu / bhavatazchAyAyAM yadA samrAjaH sattAbhraSTA rAjatvavihInAzca bhaviSyanti tadA bhavato'bhimAnaH kutra gamiSyati ? / bhavatazchAyAprabhAveNa tai rAjyameva nA'prApsyata tadeva varamAsIt, idaM daurbhAgyaM tu tairna soDhavyamApatiSyat khalu !" __sadya eva svIyAM dIrghagrIvAM nartayan zyeno'gre AgataH / tasya vyaktitve senAnyo'bhimAna dRzyate sma / tenA'pi svIyaM vRttamuktam, "ahamiha samrADbhiH saha maitrI kRtvA''nandamanubhavAmi / anyeSAM pakSiNAM viSaye nA'sti me kazcidAdaraH / ahaM tu mama netrayoravaguNThanaM kRtvA rAjJAM haste upavizAmi / sabhyavyavahArAbhyAsena mamA'bhirucayo ( rItayazcA'pi saMskRtAH santi yena rAjabhirapekSita-mAcaraNameva mayA sarvadA kriyeta / ata jA eva ca mama sthAnaM rAjAsthAneSu sadA'vicalaM bhavati / etAvatA kimarthamahaM svapne'pi sImurgasAkSAtkAramabhilaSeyam ? bhavatAM kaThinayAtrAsu nA'haM sahayAyI bhavitumicchAmi / | rAjato ko'pi grAsakhaNDo mama labheta tata eva me santoSo bhavati / tadIyA saMsadeva ca / / 42
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ | madarthaM sarvasvam / tathA, rAjJAM pratIkSA teSAM mRgayArthaM ca pazu-pakSiNAM mArgaNameva mama / jIvanasya paramalakSye / tata eva ca sukhamanubhavAmyaham / " / etannizamya vicArazIladRkpAtapUrva hudahudapakSiNyuktavatI, "bho dAsyavyasanin ! (0) bhavAn bAhyarUpeSu sakto bhUtvA''ntaramUlyAnyupekSamANo dRzyate / sImurgasya sattA niHsImA'pratirUpA ca / kintu sa sarvathA dayAluH satyatayA ca rAjA'sti / satyazca rAjA kadA'pi svIyasaGkalpazaktermUrkhavad durupayogaM naiva kurute / kintvete pArthivA rAjAno hi kadAcinnyAyinaH prAyazazcA'nyAyino bhavanti / tannikaTe vasatAM janAnAM dazA hi nitarAM zocanIyA bhavati / teSAM sadA'pi jIvitavyApAyo bhavati, tatazca taiH pratipadaM rAjJo A mAnasamanuvartituM prayatanIyaM bhavati / teSAM vRttI rAjJAM kRpaamevaa'vlmbte| rAjA hi 15 vahnitulyaH / tato dUre eva vAso varaH / samIpaM gatAnAM sa yadA kadA'pi dAhayatyeva / " IS ___ "ekaM prasaGgaM zrAvayAmi / 'ekasya rAjJa ekaH sevaka AsIt / sa rUpavAn dRDhakAyazca / rAjJastasmin bahu sneha AsIt / sa sadA taM svapArve eva sthApayati sma / kSaNamAtraM cA'pi tasya viyogaM soDhumazaktazca / rAjJA tasmai sundaravasanAni dattavAnAsIt / / parSadi ca taM svasannidhAvevopavezayati sma / ' 'atho rAjA zarAbhyAsavyasanyAsIt / enaM sevakaM sa ekatropasthApya tanmastakopari EAN ca phalaM sthApayitvA tadvedhanena zarakSepaNAbhyAsaM karoti sma / yadA'pi sa bANaM muJcati sma tadA'sya sevakasya mukhaM vivarNaM bhavati sma hRdayaM ca spandanAd bhrazyati sma / yadA ca bANaM lakSyaM vidhyati sma tadaivA'sau manonirvRtimanubhavati sma / tasyedRzI cintAcAntAM paristhitiM dRSTvA mitreNaikena pRSTaH sa kathitavAn, "yadA rAjA lakSyAccyuto bhavati tadA mamaivA'payazo, nindA maraNacintA ca / yadi ca sa lakSyaM sAdhayati tadA tasyaiva prazaMsA yazovAdazca / ato mamaikaivecchA sadA bhavati yad rAjJo lakSyaM sidhyatu" iti / ' evaM cA're - zyena ! dAsyavyasaninAM dazedRzyeva bhavati / " / atha ca tvarayA sAraso'gre AgataH / AgatamAtreNA'pi tena svakathanamArabdham, "are vayasyA ! ahaM samudrataTe zaivalakhacitAyAM bhUmau nivasAmi / svabhAvato'nAkramakrasya vihagasya mama viSaye kasyacidapi na kA'pyApattirasti / kintu mamaivaitad durbhAgyaM yadahamekala eva viSAdayutastasyAM kSAramayyAM pRthvyAM tiSThan sadA madhurajalecchayA pIDito bhavAmi / ahaM hi sAmudrapakSI nA'smi, tathA'pi samudrataTa evA''maraNaM me nivAsaH / sAmudraM jalaM sarvadaiva me padaspRgeva vartate tathA'pi tadvindumAtramapi naiva pibAmyaham / evaM | satyapi samudre mama tathA sneho yathA, tata eko'pi binduryadhucchalya bahirnipatet tadA / / - - 43
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ | santApena me hRdayamAkrandata iva / yataH samudropAsanaiva me jIvanasya paramArthaH / " "kiJca, mama dehe sImurgasamIpe gantuM balameva nA'sti / yo hi ekasyA'pi (0) madhurajalabindoH kRte'pi vihvalo bhavet sa kathaM vA sImurgeNa sahaikyaprApteH svapnamapIkSituM nA prabhavet ?" hudahudapakSiNyoktaM, "sAgarasvabhAvAnabhijJa ! bho mUrkha ! kiM bhavAn jAnAti yat samudro hi mahAmatsyairvRhatkAyaizca makarAdibhirnitarAM bhRto'sti ? tasya jalamapi kadAcit kSAraM kadAcicca madhuraM, kadAcicchAntaM kadAcicca prakSubdhaM bhavati / sa sarvadA'sthira: parivartanazIlazca / tasmin vyasanodayAvapi sadaiva varIvRtyete eva / taM vizvasya bahavo mahAjanAstatra nimagnAH santo mRtAH / nA'sti sa vizvAsArhaH / yadA kadAcidapi bhavantamapi vinAzayiSyati / " ___ "kiJca, samudro'sAvapi svamitrasnehaprAptyarthaM vyAkulo'sti / ata eva kadAcidasau kSubdho bhUtvA kallolAn janayati kadAcicca naiSphalyavazAd garjatyapi, kintu svAzAM pUrayituM na kadA'pi samarthaH saH / evaM sthite tava hRdayasya vizrAmasthAnaM kathaM vA bhavitA? ) tathA, samudro'pi svamitraprAptaye kSudranadIyate eva yadA, tadA bhavatA kena santoSeNA'tra IV sthitamasti ? tadIyAdhruvamaitryAdapi sImurgaprAptermanorathA eva zreyaskarAH / " tataH zUnyatayA bhramannivolUka AgataH / so'pi svIyaM vRttaM zrAvitavAn, "pakSiNaH ! - nivAsArthaM me khaNDagRhaM zUnyagRhameva vA rocate / mama janmA'pi tatraivA'bhavat, tatraiva ca vAsena mamA''nandaH / yadyapi bahavo mahAlayA api santi yatra sukhenoSyeta, kintu tebhyo bahuza AlayA ISyA-dveSa-duHkhodvegAdibhiH pUritAH santi / tatra ca pade pade saGgharSo bahUnAM 10) ca matsaro'pi sammukhIkartavyo bhavati / ato yo'pi zAntyA jIvitumicchet (0) tenonmattavajjIrNagRha eva nivasitavyam / " "api ca, anyadapi kAraNamasti mama tatra vAsasya / bahuzasteSu jIrNagRheSu purANA dhananidhayo nikhAtAH santi / teSAM nidhInAM moho'pi mAM tatraiva vastuM vivazIkaroti / evaM ca, tatra vAsena nidhimArgaNamapi kartuM zakyeta mama prayojanamapi ca kenacinna jJAyeta / rakSakAbhAvAcca yadi kadAcideko'pi nidhirvA mayA prApyeta tadA mama janistu sphlaiv|" "atha sImurgaM prati samarpaNaM tu zobhanameva / kintu nA'haM zaktastadartham / tathA 71 me citte tadviSayikI tAdRzI prItirapi nA'sti / ato mAmanumanyadhvaM kRpayA, ahaM tu UN khaNDagRheSu nidhIneva mRgayamANo jIvanaM yApayiSyAmi / " 44
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ hudahudapakSiNI kathitavatI, "nidhilAlasayA mUDho jAto'sti bhavAn / kintu / prAptenA'pi tena bhavato na kiJcit prayojanam ! yato yadi kadAcid bhavatA nidhiH / prApyetA'pi, paraM yadA bhavAn mariSyati tadA sa nidhiH kiM bhavantamanusariSyati vA ? yasminnuccalakSye bhavAn baddhAdaro'sti tadapi bhavaddhastAccyutaM bhaviSyati / suvarNasya mohena jAtaM mUDhatvaM kApuruSANAM jIvanasya vaiziSTyam / suvarNasya saGgrahItArastatrA''saktAzca jIvA api maraNadine tu kUTanANakavad hatAzIbhUya jIvanaM hArayanti / " tatazca sukomalazarIrA bhItacittA ca cakravAkI samAgatA kathitavatI ca / vepamAnakAyA, "bandhavaH ! daivahatA hAritA'haM kiM vA vadAni ? kathaM jIvitavyamityapi A na jAnAmyaham / kezavadatidurbalo me kAyo'sti / ekasya kITakasyA'pi balaM nA'styeva (7) me dehe / tathA, me ko'pi sahAyako'pi nAsti / evaM sthite mAdRzI nirbalA nirAdhArA niHsattvA ca pakSiNI sImurgasya prApteH kalpanamapi kathaM kuryAt ? zaktihInAyA mamaiSA vArtA vicArayitumapyayogyA nanu ! / yat sthAna prAptuM sarvathA'samarthA'haM tat sthAnaM prAptumatitamAM kaThinAmimAM yAtrAmahaM naiva cikIrSAmi / tAdRzIM yAtrAM kurvANA'haM madhyemArgameva maraNaM zaraNIkuryAm / ata evA'haM samIpavartiSu kUpeSu gRheSu ca me priyatamaM cakravAkaM mRgayamANA bhrAmyAmi / yadi kathamapi cakravAkaM prApnuyAM tadA tu tatsahitA'haM 71 kenA'pyanavaruddhatayA candramasamapi prApsyAmi / " / hudahudapakSiNyA kaThoratayopAlabdhA sA, " re tapasvini ! bhavatI kadAcinirAzeva glAni kadAciccA''zAyA Anandamanubhavati / kintu dvandvasyA'syA'tIva bhrAmake mAyAjAle patanaM bhayajanakam / api ca, bhavatyA vacaneSvapi dambha eva vyaktIbhavati / bhavatyA namratA'pi garva-darpayuktaiva / itaH paramekamapi zabdaM mA vAdIt / oSThapuTaM sIvitvA'gresarA bhavatu / yadi maraNaM vA'pyApatet tadA sarvairapi sahaiva martavyaM bhavet / " evaM cA'nekaiH pakSibhiH sImurgaprApteranicchAyA azaktezca kAraNAni prastutAni, kintu hudahudapakSiNI tatsarvaM zrutvA'pi lezamapi nairAzyaM naiva prAptA / pratyuta sA sImurgaprAptyarthamanyaiH kRtAnAM parAkramANAM kathA anubhavAMzca kathayitvA pakSiNo'pi tadarthaM preritavatI / teSAmutsAhavRddhyarthaM ca, "vayasyA ! jIvanametannaivodarapUraNArthaM bAhyArthaparigrahArthaM mamatvavRddhyarthaM vA prAptam / etattu kiJcidatibhautikaM dhyeyaM sAdhayituM prAptam / tadarthaM cA'smAbhiH sarvasAmarthyena prayatitavyam / anyathA no janma nirarthakameva pUrNIbhaviSyati, sadA''vartamAne ca janmamaraNacakre vayamevamevA'TATyamAnA kAlaM yApayiSyAmaH / iha cA'smAbhiridaM dhyeyaM - sImurgaprApaNasya nizcitamasti / yadi tadanusRtya pravatyA'mahe tadA /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyeyasya siddhAvasiddhau vA'pi naH pragatirbhaviSyatyeva / yadi paraM duHkhabhayenA'nyena vA / kenacit kAraNena'varuddhA bhavAmastadA na kiJcidapi setsyati / itazca sthAnAdekapadapramANA'pi / pragati va bhaviSyatyasmAkam" iti bodhitavatI / "tathA'haM svayamevA'syAM yAtrAyAM () dhurINA'gresarA mArgadarzikA ca bhaviSyAmi, Apadi cA'gre sthAsyAmi, saGgharSANAmantarAyANAM ca nAzArthaM prayatiSye, sarvAsAM samasyAnAM nirAkaraNaM kariSye, sarvebhyo'pyadhikaM duHkhamahameva sahiSye" ityApyAyitavatI ca / tataH, sImurgaprApteranantaraM sarveSAM jIvanaM kIdRgadbhutaM ramaNIyaM ca bhaviSyati, ityapi M sA svIyasarvazaktyA tAn bodhitavatI / tasyA iyatImAtmaniSThAmiyacca zraddhaizvaryaM vilokya / sarve'pi pakSiNo mUkA iva saJjAtAH / tAM prativadituM na ko'pi zakto'bhavat / yadyapi sarveSAM pakSiNAM manAMsyAzA-nirAzayorAnanda-viSAdayoH zraddhAzraddhayoH sukha-duHkhayozca dolAyamAnAnyAsan, tathA'pi hudahudapakSiNyAstejasA saGkalpabalena ca prabhAvitAH sarve'pi pakSiNastayA sahaiva sImurgaprApteryAtrAM kartuM nirNItavantaH / tataH sA hudahudapakSiNI sarvebhyaH pakSibhyo yAtrArthaM mArgadarzanaM kRtavatI yathA, "suhRdaH ! tatra prAptumasmAbhiH sapta darIrulladdhyA'gre gantavyam / tatra pRthvI parito veSTitAyA girimAlAyAH sarvocce zRGge ekasyAM guhAyAM sImurgasya nivAso'sti / yaH TA ko'pyetA darIrullacitavAn sa paramaprema paramamuktiM ca prApta eva / sa kadA'pi tato na pratinivartate / kintu naiSA yAtrA saralA / AtmapUrNatAyA yAtrAyAmasyAM vartamAnasya yAtriNo na kutrA'pi virAmaH / yAtrAyAM sAtatyameva tasya jIvanam / yadi tatra mRtyurapi prApyeta tadA so'pi tadarthaM mukteraikyasya paramamilanasya ca sAdhanam / " "prathamA darI zodhanasyA'sti / dvitIyA premNastRtIyA ca zuddhabodhasya darI / caturthI daryanAsaktermuktezca, paJcamI vizuddhaikatAyAH, SaSThI mahAzcaryasya, saptamI ca darI zUnyatAyA asti / " "prathamAM darI prAptamAtrANAmevA'smAkaM kaThinatamA parIkSA''rapsyate / tatra praviSTairasmAbhiH sarvAsAM sampadAM tyAgaH kartavyaH, vRttayaH parAvartanIyA anAsaktizcA''tmasAt kartavyA / evaM kRtvA prArthane kRte vayaM divyaprakAzasya darzane sahabhAgino bhaviSyAmaH / / asmAkamicchAzaktirutkaTA bhaviSyati / prArthanAbalena ca yAtrArthamasmAkaM pAdayoH (9) sAmarthyavRddhirapi bhaviSyati / jIvane nUtana eva rasa udeSyati / tena ca rasena sImurgazodhanArthamasmAkaM zakterapyanantaguNA vRddhirbhaviSyati / yadA ca vayaM tasyA daryAH ) | paryavasAnaM prApsyAmastadA'smAkaM cittebhyo jADyaM kurUDhIrandhavizvAsa ityAdIni kutattvAni / 46
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilayaM prApsyanti / " "dvitIyadarIprApaNAt pUrvamasmAsu premNo vaizvAgniH paramapremapAvakaprakAzo vA (0) prakaTito bhavati, dhUmasvarUpA buddhistu vilInA bhavati / yataH prema sarvamapyAntaradRSTyA nA nibhAlayati buddhistu tarkatulAyAM sarvamapi tolayitumutkaNThitA bhavati / buddhimAdaukRtya " na kadA'pi premAgniH prajvalet / ata eva premAgnau prakaTite tayA gantavyameva / " "premNi hi sundaramasundaraM vA sarvamapi sammAti / premNazcA''ntaradRSTyA sarveSAM vastUnAM pratyekamaNurasmAkaM sAkSAd bhavati / satyaH premI premArthaM sarvasvamapi balIkaroti, bhAvicintayA ca na kimapi rakSati / " "athA'tra kSaNe yAtriNaM viSAda ekalatA ca pIDayataH / jalAnniSkAsito mIna TRI iva so'pi svIyAM pUrvAvasthAM pratigantuM tAmyati / kintu yo hi dRDhena manobalenaitaM kSaNaM yApayet so'vazyaMtayA 'gresaro bhavet / " "tRtIyA tu bodhasya daryasti / asyA anta eva nA'sti / pustakIyaM jJAnaM tvatra kSaNajIvIva bhAsate / bodhasya priyasakhI sahiSNutA'sti / atra ca yAtriNaH sahiSNutAyAH | parIkSA bhavati / yathA tena kati durguNA vinAzitAH, kiyad daurbalyaM kiyatyazca maryAdA jitAH, nidrA''lasyaM jaDatA ca parAbhUtAnIti / asyA daryA ullaGghanArthaM ko'pi nizcito IA mArgo nA'sti yataH pratyekaM pakSI svIyabodhAnusAraM sadguNAnAM ca prabhAveNa zakti prakAzaM I gatiM ca prApnoti / kintu yadA sa bodhasya pAraM prApnoti tadA so'nantavizvAnAmanantAtmanAM ca rahasyAni sAkSAtkurute, vizvAgnikuNDasamaM cedaM jagat tatkRte surabhipuSpaiH praphu llitamudyAnamiva bhavati / tatazca sa sarvathA nirapekSo bhavati / sa sarvatra maitryamupakalpayan (0) sarvAMzeSu pUrNatvamanubhavan sarvAGgeSu ca sAmagyaM pazyan jIvati / etatsarvaM sAdhayitu- 15 masmAbhirekaniSThaistIvotkaNThaizca bhavitavyam / " "caturthyAM daryAM ca svAtantryasyA'nAsaktezca sAmrAjyam / atra hi sarvamapi tyaktavyaM, yAvat sImurgazodhanecchA'pi hAtavyA / AsmAkInamatra na kimapi bhaviSyati / atra tAdRzAH zItAtizItA jhaJjhAnilA vAsyanti ye kSaNenaiva hi sarvamapi vinAzayituM zaktAH, sapta samudrA nirjharA iva bhaviSyanti, saptagRhA kevalamagnikaNA evA'vaziSyante / () svargAstu kuNapavad naSTakAntayo bhaviSyanti narakAzca himazakalAH / atra buddheragocaramAzcarya ra bhaviSyati / kITAstu balena hastizatamapyatizayiSyante / zatazaH sArthA upalazakalahatA - | api vinakSyanti / nUtanapurAtanaM vA'tra kimapi na bhaviSyati / grahAH pRthvI cA''tape | jalabinduvat vileSyanti / svargazca navakuDmalamivotpatsyate sahajatayA / asya vizvasya / VADMAA 47
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIja-rahasyAdIni cA'smAbhiratraivA'nubhaviSyante / kintveSA darI nA'sti srlollvitum|| 11 yadi vayaM no dehasya zoNitena samudramapi pUrayema tadA'pi daryA asyA ekameva / sopAnamasmAbhirArUDhaM bhavet / ataH pUrNayA zraddhayA'vikalena cotsAhena satataM gtirtraa''vshykii|" "paJcamyAM tu daryAmekatvasya sAmrAjyamasti / atra prathamaM hi pratyekaM vastu khaNDazo bhakSyati / tataH sarvamapi sammIlyaikIbhaviSyati / atra sarveSAM mastakAnyekasmAdeva zRGgAt prakaTIbhavantIvA'vagaMsyante / yadyapyatra bahUni satyAni vividhAni ca / M) svarUpANyAvirbhaviSyanti, tathA'pi vastutastu sarvamekameva bhaviSyati / sarvAsAM saGkhyAnAM saGkalanamatraikatvasyaikAGke bhaviSyati, tathA sA'pyekatA saGkhyAyAH svarUpAdabhinnaiva bhaviSyati / sImurgastvetasyAH saGkhyAyAH bhinnarUpaH, ekasyaikatvarUpa, ubhAbhyAmapi ca paro'sti / atrA''dyantau nA'vakAzaM labhete, yataH sarvANyapi vastUnyatra zUnyatvaM praapnuvnti| DI ato'smAkaM dhyAnamapi zUnyatvasamAdhau lInaM bhaviSyati / " "SaSThI hi darI mahAzcaryasya khanirasti / atra hi zuco viSAdasya caiva prasAro'sti / / tatra prAptA vayamapi hi tAbhyAmAkAntA bhaviSyAmaH / tatra pratyekaM zvAsA niHzvAsAyiSyante, niHzvAsAzca khaDgadhAreva tIkSNA bhaviSyanti, yairhadayaM viddhaM bhavet / tatra pratipadaM duHkhaM rodanaM ca bhaviSyati, prajvalantyutsukatA ca naH pratIkSArateva sthAsyati / rAtrindivaM tatra samakAlameva syAt / manujazcA'gnau satyapi glAnipUrNo hatAzazca bhaviSyati / nitarAM vyAkulaH sa svamArge'gresarIbhavitumapi na zakto bhaviSyati / kintu yenaikatvaM sAdhitaM sa sarvamapyekataH kRtvA svamanyAMzca vismRtyA'gre gamiSyati / " "gacchatazca tasya prakSyate yat, "tvamasi na vA? tava svasaMvedanaM bhavati na vA? (6) tvaM sImanyasi madhye vA ? tvaM maryo'si vA'maro vA ?' tadA sa AtmaniSThatayottaraM dAsyati yathA, 'nA'haM kiJcidapi jAnAmi bodhAmi vA / svAtmano'pi jJAnaM nAsti mama / yadyapi prema mayi vidyate kintu kasminniti naiva jAnAmi / mama hRdayaM hi samakAlameva premabhRtaM premazUnyaM cA'sti' iti / " "saptamyAM daryAM tu zUnyatvameva vyAptamasti / tatra gatAnAmasmAkaM sammukhameva bhayajanakA hAnirAyAsyati / sA no maraNasamAcAramevA'smabhyaM kathayiSyati / ayaM kSaNo'varNanIyaH syAt / atra kevalaM vismaraNaM maunaM zrutinAzo bhayanAzazca bhaviSyanti / divyasUryasyaikenA'pi kiraNena sahasrazazchAyA adRzyIbhaviSyanti / Anantyasya mahAsAgaro'tra / zvasiSyati, tadA ca tadIyataTasthitAni sAmprata-vizvasyA'nAgatavizvasya ca sarvANyapi / 48
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rUpANi vinakSyanti / atrA''gatAnAM 'nA'haM jIvAmi' ityAtmanivedanaM zreSThaM bhvissyti|| yo hi bindUbhUyA'smin mahAsAgare sammAsyati so'nantakAlaM yAvadatraiva vatsyati / yadyapyatrA''gataH prathamaM laghutAM parAjayaM cA'nubhavet tathA'pi yadA'syA avasthAyAH jA caitanyaM prApya sa navasarjanaM jJAsyati tadA sarvANyapi rahasyAni tatsamakSaM sAkSAd bhaviSyanti / " ___"etAH saptA'pi daryo'smAbhirullaGghanIyAH / tadarthaM ca prathamamevA'smAbhiH sAhasenA'pi prArabdhavyameva / yaH prArabheta sa eva pAraM prApnuyAt / ye prArambhameva na kuryuste kathaM vA mArgagAmino bhaveyuH ? ato mano dRDhIkRtyA'smAbhiH prArabdhavyaM, sarvasAmarthyena M) darya ullaGghanIyAH sImurgapArve ca gantavyam / " hudahudakathitamidaM varNanaM zrutvaiva bahUnAM pakSiNAM zIrSANyavanatAni / teSAM hRdayAni TI glAnyA bhItyA ca bhRtAni / keSAJcicca sthagitAni / bahavastu tatraiva mRtAH / anye kecana mano dRDhIkRtya 'sarvamapi sahiSyAmahe' iti nizcitya ca yAtrArthaM niHsRtA eva / naikavarSANi yAvat teSAM yAtrA pravRttA yatra tairbahavaH parvatA: samudrA daryazcollaGghitAH / bahuzo duHkhAni soDhAni / tadvarNanaM tu kartumeva na pAryate / tadavaboddhaM taiH saha yAtrAkaraNamevocitam / ON yadyapi bahavaH pakSiNo hudahudadarzitamArgeNa pracalitA Asan tathA'pi prAnte (0 triMzadeva pakSiNo'ntimaM lakSyaM sAdhayituM samarthA babhUvuH / anye tu mArge eva kutracid vinaSTAH / tathaite'pi triMzat pakSiNo'tIva zrAntAH klAntAzchinnapakSA vyAkulAzcA'bhavan tathA'pi pakSiNAM rAjJaH sImurgasya sthAna prApyA'tIva hRSTA jAtAH / tatratyaH prakAzo'gamyo'cintyazcA''sIt / nanu sahasrazaH sUryANAM sammIlitaH prakAzo'pi tAdRzo na syAt ! taM vilokya pakSiNAM mukhebhyaH stutayo nirgatAH, "aho ! sUryasahasrebhyastejasA'dhika ! he prabho ! / sUryastvagnikaNa iva bhAsate tvatpuro 'vibho ! // " ityAdayaH / tAvatA dvArANyuddhaTitAni / rAjadUta AgataH / pRSTavAMzca, "suhRdaH ! kuta AgatA 0 bhavantaH ? yaM prAptuM cA''gatAstasmin vilayaM prApsyatha vA taM dRSTvA nivaya'tha vA?" tadA premAgninA taptvA tejasvibhUtaiH pakSibhiruttaritaM, "vayaM tvasmAkaM paramAtmani vilIyaikatvaM prAptumAgatAH smaH / " tato rAjadUteneto'pi bahu parIkSitAste / tatrottIrNAn tAn vilokya ca hRSTena tena / te'ntaH pravezitAH / antazcaikaikaM kRtvA sahasrazo javanikAH kramazo'pAvRtA rAjadUtena / 00 pratyekaM tAsAM pRSThato nUtanaM vizvamAsIt / yAvadantimA javanikA'pAvRtA tAvat tu sImurgasya 49
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhAsanaM pakSibhirdRSTam / sarve'pi pakSiNaH stabdhA jAtAH, yataH pratyekaM pakSiNo mukhe sImurgasyaiva mukhaM vilokyate sma / yadA cA''zcaryaM zAntaM jAtaM tadA tu sarvairanubhUtaM yat te sarve'pi sImurgIbhUtAH santi / svIyanRpe aikyaM prApyeto'pi paraM na kimapi teSAM prAptavyamavaziSTam !! phArasI-bhASAyAM mUlalekhaka: sUphIsatpuruSaH pharIduddIna attAraH (1120-1230) phancabhASAyAM tadanuvAdaka: Garcin de Tassy (1863) AGglabhASAyAM tatsajhepAnuvAdaka: C. S. Nott (1954) gUrjarabhASAyAM ca tatsArabhAgAnuvAdaka: kizanasiMha cAvaDA / / actsARCHILaparmaxmauDCARuccumurtamannasamausamuLORAMANANIRUAROLamarpaRITruacam pulsarents sampado mahatAmeva mahatAmeva cA''padaH / vardhate kSIyate candro na tu tArAgaNa: kvacit // [subhASitaratnabhANDAgAre]
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMMMMMMMMMMMMMMANAYAMAMMMMM 44040004440004 000000 444444444 4 44444 AVAN n al zAstraprauDhicamatkArAH SELECTRIm lalitakathA bhaRIBaitadiatio devarSi kalAnAtha zAstrI 0 adya tu prAtareva madIyagRhasya dUrabhASayantraM ghaNTAnAdena mAmajAgarayat / prAta:kAlikA dUrabhASasandezAH prAyo matpatnyAH kRte bhavanti sma yato hi tasyAH sakhImaNDalaM vyApakaM, suvistRtaM, vaividhyamayaM cA'sti / sA lekhikAsaGghasyA'dhyakSatvaM vahatIti kadAcana saGghasyopavezanAnAmAyojanaviSayakAH, kadAcana sAhityasaGgoSThInAM sUcanAviSayakAH, kadAcanopavanasandhiviSayakA dUrabhASasandezAstadarthe eva bhavanti sma / ata eva tvahamupahAsavidhayA tasyai asakRt kathayAmi yattava nAmadheyamindireti nUnamanvarthakam / zrIsUkte lakSmI stuvanRSistasyA "hastinAdaprabodhinI"miti vizeSaNaM prayunakti / sA gajaninAdaM zrutvA prAtarjAgarti sma, tvamapi dUrabhASaghaNTAnAdena prAtarjAgarSi / atastava vizeSaNaM "phonaghaNTAprabodhinI"tyAdi kiJcana kalpayiSyAmi, tvatstotraM ca praNeSyAmItyAdi / kintvayaM ghaNTAdhvanirmadarthe, athavA AvayordvayoH kRte'bhUt / asmatsuhRdA cAtakena (kavipuGgavena) sUcitaM yadadya sAyaGkAle tadgRhe sundarakANDapAThAnuSThAnasamApanasamAroho bhavitA, tatra ca sarveSAM suhRdAM bhojanamapyasti / mayA sopahAsaM pRSTam "kiM tvaM suhRdAM bhojanaM kariSyasi ? svakAvyaM zrAvayitvA sarveSAmasmAkaM dhairyasya bhojanaM tu tvamanvahaM karoSyeva / " tenottaritam- "are jaDamate ! tvAdRzAnAM bhojanaM kRtvA saGkrAmakarogANAmAvAhanaM kimiti kariSye ? "bhuktA brAhmaNAH, tRptAH pitaraH" iti zAstroktimanusRtya sUcayitumicchAmi yad bhavataH sarvAn bhojayiSyAmi / kintu nA'yaM kazcana sahabhojaH, prasAdagrahaNamidam / atastvaM prajAvatyA sahA'vazyaM samAyAsyasi prasAdagrahaNAya / " saharSa svIkRtamidaM nimantraNamAvAbhyAm / yadA nimantraNamanuvartamAnAvAvAM cAtakagRhaM prAptau tadA tatra sarvAn suhRtparivArAn samavetAn dRSTvA tu harSamanubhUtavantau, kintu tadA yaH zAstrArthaH prasaGgavazAtpravRtto'bhUttaM zrutvA kutUhala-harSavismayAdibhAvazabalatAmapyanubhUtavantau / prasaGgo'yaM pracalannabhUd yat - "cAtakena kevalaM sundarakANDasyaiva pArAyaNaM kimiti kAritam ? kaH khalu vizeSaH sundarakANDe ? tatra na tu rAmasya vijayaH sUcitaH, na vA rAvaNavadhaH, na ca kAcana viziSTA siddhiH phalazrutirvA tasya kANDasya kutracana zrutA / tarhi kevalaM sundarakANDapArAyaNasya kimaucityam ? sampUrNasyA''dikAvyasya vAlmIkIyarAmAyaNasya kathAvAcanaM pArAyaNaM vA'bhaviSyattarhi tattu vicArasahamabhaviSyadeva, kintu sundarakANDapAThamAhAtmyaM kimasti ?"
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayA'smin carcAprasaGge nUtana eka AyAmaH pravartitaH / mayoktaM "bandhavaH ! praznasyA'syottaraM tu cAtakaH pradAsyati kintu madIyeyaM jijJAsA'sti yatsundarakANDasyA'bhidhAnaM sundara iti kimityasti ? kiM khalu tatra saundaryamathavA saundaryAtireko dRzyate ? anyeSAM kANDAnAM tu nAmakaraNaM teSu nihitAnAM viSayavastUnAM paricAyakamasti "ayodhyAkANDam" "kiSkindhAkANDam" "yuddhakANDam" ityAdi / asya tu "sundaratvaM" kimiti vyapadizyate ? kastatra hetuH?" etacchrutvA sarve'nye vilakSA bhUtvA prAvocan - "kimiti viSayAntaraM prakSipasi? AdikavervAlmIkerakSaragumphanaM sarvatra sundaramastyeva / " ahaM pRSTvAn - "tadevaM tvahaM pRcchAmi / yadA sarveSAmeva kANDAnAM sundaratvamakSuNNaM tadA kANDavizeSasya sundaratvavivakSAyAM ko hetuH ?" tatraivopaviSTena bhASAzAstriNA bhavyezabhaTTena prakSiptam - "ayameva tvasAdhyo rogo'sti zAstravicakSaNAnAm / te sarvatra hetuM hetvAbhAsaM vA'nviSyanti / are ! sarvatra hetavo bhavanti kim ? tubhyaM kadalIphalaM rocate, mahyamAmraphalaM, cAtakAya bIjapUraphalam, upamanyave panasaphalam / kiM tatra hetugaveSaNena !" vedamanISI upamanyuH zrautAyanastadevaM zrutvA proktavAn - "bhrAtarbhavyeza ! naivaM vAcyam / rucInAM vaicitrye tu na kazcana hetuH kintu kANDasyA'bhidhAne nAmakaraNe vA heturavazyaM bhavet / tadgaveSaNe kA no hAniH ? aparaM ca, cAtakena pArAyaNakarma kAritam / tatra prayojanamapyavazyaM bhavedeva / prayojanamanuddizya na mando'pi pravartate / karmapadArthe tu prayojanagarbhatvaM nisargasiddhameva / " etadupari bhavyeza: svakIyabhASAsUkSmekSikA pramANayaMstvaritameva sahamati prAdarzayat "tattvahaM samarthayAmi / kArya, kRtyaM, karma, kartavyaM, karaNIyam ityAdiSu sarveSvapi padeSu vyutpatteAkRtervA samAnatve'pi pravRttinimittavivekavazAdarthe sUkSmamantaraM bhavati / prakRtivazAt kriyamANA kriyA kAryam, vidhAnavazAt arthAt kutracana vihitetyata eva kriyamANA kriyA kRtyam, saGkalpapUrvakaM vidhIyamAnA kriyA karma, sahajarUpeNa nirdhAritAni kAryANi kartavyam, kartumucitA athavA Ayatau "kariSyAmIti" vicAryamANA kriyA karaNIyam / itthaM hi bhASAvijJAnavidAM dRSTau pravRttivicAreNa arthAd lokapracalanaM dRSTvA sUkSmANi bhedakAni sambhavanti / atra sthito'smAkaM suhRdvaro bhArgavo'pi samarthayedidam / " tatra hi vizvavidyAlaye AGglabhASAyAH prAdhyApako'smanmitraM pro. bhArgavo'pi sammilito'bhUt / tena tvaritamasya samarthanaM vidadhatA proktam - "asmAkaM tu siddhAnta evA'yaM yanna kiJcidapi padamaparapadasya paryAyatvenA'bhinnArthakaM bhavati, pratyekaM pade viziSTa evA'rtho garbhito bhavati / ata: pratipadamarthacchAyA vibhidyate / tadidaM sUkSmamantaramasmAkaM varge'rthacchAyetyabhidhIyate / seyaM cA'rthacchAyA pracalanenaiva niyamyate yadasmAbhiH "yUseja" (usage) ityabhidhIyate / ataH prakRtipratyayAdInAM
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAnArthakatve'pi padAnAmarthacchAyA vibhidyante pracalanavazAt / yathA kazcana vivakSati "He works hard", aba hArDa iti padaM kriyAvizeSaNamasti kintu tadeva vAkyaM kriyAvizeSaNena yadItthamabhidhIyate "He works hardly" tarhi sarvathA viparItArthakaM tad bhavet / " etadupari sarve upahAsamukharA abhuuvn| "na kevalamAGglIyabhASAyAM tAdRzI sUkSmekSikA'sti, asmAkaM tu purAtanI tAdRzI parampare'"ti vivakSatA mayA madhya eva sUcitam - "asmAkaM tu sUkSmatarAH sUkSmatamAzca prabhedAH zabdaprayogeSu para:zataM varSebhyaH pracalanti, yeSAmAnantyaM sarvatra bhASAvidbhiraGgIkriyate / karma, kriyA, kRtyaM, kArya, kartavyamityAdi pratyayabhedAd bhidyamAnA arthA yathA'nantAstathA upasargavazAdapi dhAtvarthabhidA utpadyanta ite sarve jAnanti / "prahArAhArasaMhAravihAraparihAravat" ityAdi chAtrA apydhiiynte|" cAtaka uvAca- "bhavyezena tu karmaNaH paribhASaiva kRtA 'saGkalpapUrvaM kriyamANaM kArya karmeti / kintu bhagavatA gItAyAM "kiM karma kimakarmeti" na kevalaM vibheda eva spaSTIkRto'pi tu spaSTaM vihitaM "karmaNo hyapi boddhavyaM boddhavyaM ca vikarmaNaH / akarmaNazca boddhavyaM gahanA karmaNo gatiH / " iti / itthaM karma, akarma, vikarma ityeSAM bhedo'pi bhagavatA pratipAditaH, tasya ca bodhaH sarveSAM kartavyatvenA''diSTaH / " etadupari bhavyezena sahAsaM yojitam - "bhagavAn kRSNastu dvAparayugAnte samabhUditi tenaiko vargo vismRtaH "kukarmeti" / sa na jAnAti sma yat kalemadhye karma, akarma, vikarma ityAdi tu bhaviSyatyeva, sarvato'dhikaM kukarma bhaviSyati / vayaM sarve kukarmANi, duSkarmANi ca kurvanto na lajjAmahe / kiJcA''dhunike yuge'sminnApaNeSu yuvatayaH parikarmANi kArayanti, tadarthaM byUTI sailUna, byUTI pArlara ityabhidhAnavahA ApaNA api prArabdhA vyavasAyibhiH / " bhArgaveNa sUcitaM "yadeSu dineSu tu sUkSmANAmarthacchAyAnAmabhivyaktaye upasargayojanayA bhAratIyabhASANAM kRte saMskRtabhASAyAH kRpayA'nantAH zabdAH parikalpitAH kendrIyavaijJAnikazabdAvalyAyogena / " etadupari mayA pRSTo bhArgavastAdRzAn zabdAn vamitumArabdhavAn - "karmaNA sahopasargayojanayA yathA vikarma, kukarma, duSkarma, saMkarma (nirmANakAryANi, works) ityAdaya udbhavanti tathA kiM bhavatA na pAThyante pratidinaM kriyA, pratikriyA, abhikriyA, saMkriyA, vikriyA, anukriyA, upakriyA ityAdayaH zabdA vibhinnAsvarthacchAyAsu ?" 53
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavyezo madhya eva vArayannUce - "tattu sphuTameva ! saMskRtabhASA zabdabhANDAgAreNa samRddhatamA'stIti vizvavidito ghaNTAghoSaH / atra hi sahastrazaH sUryavAcakAH zabdAH, zatazo meghavAcakAH kintvAGglabhASAyAM sUryaH 'sana' Sun zabdamRte, meghazca 'klAuDa 'cloud' zabdamRte kenA'pi zabdenA'bhidhAtuM zakyazcedvadatu bhArgavaH / " etadupari bhArgavaH pratiprahAraM kurvANaH spaSTIkRtavAn "yacchabdasamRddhiH paryAyabAhulyaM vA yAsu bhASAsu bhavati tad vaipulyasya gauravaM tu pradadAti, ArabyAdayo'nyA api bhASAstAdRzIM samRddhimaMzato dhArayanti kinvetasyA'vAJchanIyA pariNatiH seyamapi bhavati yattasyAH paNDitAH kevalaM zabdADambaramAtraM vaiduSyasya nikaSaM manvAnAH zabdazastrANi pradarzya janAn bhAyayanta eva garvAyante, tattvavimarzo gauNatAmApadyate / zruto mayA bhavAdRzAM viduSAM goSThISu mUrdhanyAnAM vicakSaNAnAM zabdADambaraprapaJcaH / te hi svabhASaNasya sudIrgha prArambhe maGgalAcaraNe bhUyAMsaM samayaM yApayitvA viduSaH sambodhayituM svakIyaM vaiduSyaM sphorayanti, "ayi sudhIvarAH, sArasvatasAdhanAvadAtavadanA; vividhazAstrAvagAhanavimalamatayo, vidvaddhaureyA, digantavizrutakIrtayaH paNDitaprakANDAH, kovidamatallikA'' ityAdibhirgirivaragurubhiH paryAyaprayogaiH / yadi varAkANAM zrotRNAmakAraNasamayahatyAmakRtvA "mAnyAH sudhiyaH" iti sambodhya svakIyaM vaktavyaM prArabheraMstarhi kA syAddhAniH ?" tadidaM zrutvA dUre sthito hindIprAdhyApako dinakarazukla: sarabhasamAkRSTamAtmAnamanvabhavat / sa samupasRtyA'sUcayad yad "gatazatAbdyAH prArambhe hindIvidvatsvapi saMskRtapaNDitAnAmayaM zabdAsphAlanasya saGkrAmako vyAdhiH prAsarat / yaH khalu kavirgadyakAro vA prauDhAnAM paJcaSaprasthagurUNAM zabdAzilAkhaNDAnAM prahAreNa svakIyAM prauDhiM prAmANayat, sa evA''cAryatvena samamAnyata / asyAH sthiterupahAsaM kurvANena madIyaguruNA sakRt "sarasvatI" nAmnyAM mAsikapatrikAyAM svakIyaM prakRtivarNanamitthaM prArabdham - "kalya kA diSTa thA / braghna kI gabhastiyA~ khAGgaNa meM utarane lagI thiiN|" vAkyadvayamidaM na ko'pi boddhumapArayat / ahaM saMskRte'pi em.e.parIkSottIrNo'smi / mayA te pRSTAH "guruvaryAH atra hi "utarane lagI thI" iti zabdatrayaM vihAya na kimapyavabuddhaM mayA / kRpayA bodhayantu keyaM bhASA'sti / " te sadhikkAraM procuH "are ! saMskRte em. e. bhavasi kintu na jAnAsi "pratyUSo'harmukhaM kalyaH" iti kalyaH prAtaHkAlAya prayujyate, 'kAlo diSTo'pyanehA'pi" iti diSTaH samayavAcI / "bhAskarAhaskarabraghnaprabhAkaravibhAkarAH" sarve sUryavAcinaH / gabhastayo marIcayaH, khAGgaNaM gaganAGgaNamiti sarvaM vismRtaM kim ?" ahaM nyavedayam - "guruvaryA ! yadi tadidaM sphorayituM bhavanto vyalekhiSyat - "prAta:kAla kA samaya thA, sUrya kI kiraNeM gaganAGgaNa meM utarane lagI thIM" tarhi bhavatAM kA hAnirabhaviSyat ?'' guruvaryairuttaraM prattaM yata "tadA bhavAdRzAn - 84
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ MWWWWWWWWWWMMM IMMVATION MUMMY MWYAUMMMMUN 4440000000000444444 1686864 040 AAAA. saMskRtADambaraparAn zabdADambaravyAdhicikitsApaddhatiM kaH samabodhayiSyat ?" / " kathAmimAM zrutvA sarvaiH suhRdbhI rAvaNaravavinindako'TTahAsa ArabdhaH / taM zrutvA navyanyAyaprAdhyApako ghUTara jhA sarabhasamupasRtya pRSTavAn "kiM saJjAta''miti / tamavalokya bhavyezabhaTTenaikamaparaM parihAsAstramupalabdham / sa provAca - "bandhavaH, asmAkaM bhASAyAM yAvatI zabdasamRddhirasti tAvatyeva zabdazalyakriyAkuzalatA'pyasti / asyAM zalyAkriyAyAM pravINairniruktakAraiH prathamairhi vidvadbhivaiyAkaraNaizca bahvayaH zatAbdyo yApitAH zabdAnAM zavaparIkSAyAm / yadA ca teSAmAtaGka: kiJcida-zAmyata, tadaiva magadhasAmrAjyena nUtanamekaM zAstraM prAsUyata yena zabdAnAM tvagAkarSaNasya, zAbda-bodhavizleSaNasya, paribhASaNasya cA'vacchedakAvacchinnAdivicitrazabdajIvavaividhyasaMrakSakaM zabdazakti-jantUnAmabhayAraNyaM samudghATitam / asyA'bhayAraNyasya jantavaH sarveSAM zAstrANAmupavaneSu prAvizan / prAyo'STazatavarSebhyastatraiva nivastumapyArabhanta / " upamanyuzrautAyanena samarthitaM yad "vedakAle tu nA'bhUttAdRzI zabdatvagAkarSaNapravRttiH / madhyakAlInaiveyaM durghaTanA yadvivakSitasya vastunaH sampreSaNaM boddhavye saJjAtaM na veti jJAtuM "zAbdabodha"sya vikaTaprahArAH paddhataya AviSkRtAH / maghavA mUlam biDaujA iti tasya TIkA yathA'kriyata tathA sAdRzyaM kiM bhavatIti lakSayituM "tadbhinnatve sati tadgatabhUyodharmavattvaM sAdRzyam" ityAdi chAtrA apAThyanta / " bhavyezabhaTTa uktavAn yad "mayA tu tadbhinnavRttitve tavRttitvamAnaM sAdRzyamiti kutracana paThitamAsIt / " tadaiva vidyutprakAzavyavasthAyai tatra samAyAtena cAtakenodIritaM yattena tu "upamAnatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkabhedavat sAdRzyamiti paThitamAsIt / " sarvamidaM zrutvA ghUTara jhA vaktumArabhata yad "yadi sUkSmArthamImAMsA, itaravyAvartakalakSaNaM ca kriyate tarhi aupamyasya lakSaNamitthaM kartumucitaM syAt - zRNvantu sarve dattAvadhAnAH' - "upamAnavizeSaniSThaprakAratAnirUpita-pratiyogitvaniSThasAMsargikaviSayatAnirUpita-bhedaniSThavizeSyatAkhyaprakAratAnirUpita-vizeSaNatAvizeSaniSThasAMsargikaviSayatAnirUpitAdhikaraNaniSThavizeSyatAnirUpitA yA svarUpaniSThasAMsargikaviSayatAnirUpitA upamAnavizeSaniSThaprakAratAnirUpita-samavAyAdiniSThasAMsargikaviSayatAnirUpitavRttitvaniSThavizeSyatAkhyaprakAratA tannirUpitasvarUpa-niSThasAMsargikaviSayatAnirUpitadharmaniSThavizeSyatAzAlijJAnatvaM sAdRzyam / " ghUTara jhA yadA sarvamidaM bruvANo'bhUttadA sarve'tithayastaM parivArya sthitAH zRNvanto'bhUvanvedadhvaninA saha kiJcana dhArmikaM kRtyaM saJjAyata ityavadhArayantaH / bhramAtmakajJAnasyA'sya nivRttistadA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ samajAyata yadA bhArgaveNa sahAsamudIritam - "bandhavaH ! nA'tra kimapyAzcaryam / sarveSu dezeSu madhyakAlInAH pANDityapradarzanAtmikAstAdRzyaH pravRttayaH samaye samaye prAvartanta / tAdRzaM yugaM kadAcit 'klAsikala'yugaM, kadAcit 'DekeDenTa' yugamityAdyabhidhAnairAGglabhASAyAmapyabhidhIyate sma / AGglabhASetihAse'pi navyanyAyasya nUtanA avatArAH samaye samaye prAdurAsan / kiM na zrutaM bhavatA yattathAvidhena zAstrakAracUDAmaNinA DaoN. jAnasana ityAkhyena navyanyAyavidhayA padArthAnAM lakSaNaM vivRNvAnena 'kisa' (kiss, cumbanam) ityasya lakSaNaM kathaM kRtamabhUt ? zrUyatAm kiss is an anatomical juxtaposition of orabicularis Oris muscles in action of contraction - oSThadvayasya parasparasaMsargAnukUlo vyApArazcumbanam iti saralatayA kathanIyamAsIt tannavyanyAyavidhayA tenaivamudIritam / " etadupari punaH sarveSAM rAvaNaravavinindako'TTahAsa udatiSThat / mayA sarve pratibodhitA yad "jJAnamImAMsAyAH sUkSmavizleSaNaparANImAnyasmAkaM zAstrANi kiyanmahattvAmAdadhatIti jAnAnA api yUyaM kimiti vAkkalahaM kurutha ?" bhavyezenottaritaM yat "tanmahattvamAsInmadhyakAlikam, AdhunikakAle tu sarve kAryavyApRtA vyastAzca tiSThanti, kutra teSAM tAdRzo'vakAza evaMvidheSu zabdADambareSu samayayApanasya ? AdhunikAH khalUpahasiSyantyasmAn purANapathapathikA ityAdivizeSaNaiH / ' dinakarazuklo'vadat - "ka: khalvasmAnupahasituM zaknoti ? kiM te evA'dhunikAH ? pazyatha ghUTara jhA sAhabam / navyanyAyAdhyApakatve'pyayaM sarvadA koTa-paiMTa-saphArI-sUTa ityAdi nUnatamaparidhAnAvRto bhrAmyati / " ghUTara jhA khalu dhautAdipurAtanavastrANi na paridadhAtIti vayamajAnIma / kintu bhavyezenA'sahamati prakaTayatA kathitam - "are alpajJAH, paridhAnena kimAdhunikatvAvacchedakAvacchinnatA sidhyati?" sarve vayaM pRSTavantaH "tarhi kA paribhASA AdhunikatAyAH?" bhavyezaH proktavAn - "AdhunikatvaM tu vartamAnatvAvacchinnakAlagatapraghaTanAvizeSajanyacintanAnukUlavyApArasaMvalitA'ntaHkaraNavRttimattvam / cintanena vRttibhizcA''dhunikatvaM siddhyati na paridhAnena / AdhunikAzca sAragrAhiNI pravRttimAdriyante / " tadaiva cAtakena vivAdamaJce puna:pravezaM kurvatA proktam - "yadi bhavatAM sAragrAhiNI pravRttirvartate tarhi jIvanAya sArabhUtaM miSTAnnaM, zaSkulI-rasagolakAdikaM sampannamasti / pUrNAhutizca pravartiSyate / sarvairnIrAjanAya sajjIbhUya samutthAtavyam / sarve pArAyaNavAcakAH purohitAzca nIrAjanasAmagrImAdAya mArutipratimAbhimukhamAyAtAH / " etadupari sarve samutthAya vAyusUnoH zUravIrAgragaNyasya hanUmato nIrAjanopakrame samavAyanta / cAtakastArasvareNa mAruteH sulalitaM stavanamArabhata -
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ "goSpadIkRtavArIzaM mazakIkRtarAkSasam / rAmAyaNamahAmAlAratnaM vande'nilAtmajam // stutiparamparAyAmavasitAyAmahamapi svakIyena padyena kapIzaM stotumArabdhavAn - "zaSkulIkRtamArtaNDaM kusumiikRtbhuudhrm| Asiddhi karmayogasthaM praNamAmi kapIzvaram // " bhavyezena pRSTam "are, kIdRzo'yaM zlokaH ? kutratyamidaM stotram ?" mayottaritam - "madupajJeyaM mAruteH stutiH / bAlye mArtaNDamaNDalamagrasata hanUmAniti paurANikAkhyAnaM na smarata kim ? ataH sa zaSkulIvatmArtaNDasya bhakSayitA / droNAcalaM prasUnamivotthApyA''nItavAn sa saJjIvinyAdyoSadhiprApaNoddezena / ata eva kusumIkRtabhUdharaH / yadA hanUmAn droNAcalaM prAptastadA'neke oSadhayaH prakAzamAnA dRSTAstena / kutrA'sti saJjIvanIti na sa boddhumapArayat / suSeNena saJjIvanyAH pratyabhijJA tu nA'bhUd vyAkhyAtA / ata eva yadi sa punaH pratyAvRtya saJjIvanIparicayamaprAkSyat, tasya yAtrAvyayaH (TI.e.DI.e. ityAdi) sAdhikAramalapsyata tena, yathA''dhunikairbhAratIyairadhikAribhirlabhyate, punaryAtrAM kRtvA saJjIvanIsamAnayanasya kAryamakariSyat saH, kintvasmin kAryakrame'paro divasaH samApatiSyat lakSmaNasya ca prANAH saGkaTApannA abhaviSyan / idaM "varka TU rula" abhaviSyat yathAprakriyaM kAryakaraNam; kintu "riz2alTa orieMTeDa varka" naivA'bhaviSyat, phalonmukhaM kAryaniSpAdanam, yaddhi adyatve prazAsakebhya upadizyate / hanUmAn rijalTa orieMTeDa kAryasya pratyakSaM pratimAnamabhUt / tasya mAnasikamantardvandvaM sAdhu citritavAn vAlmIkiH / ato mayA stUyate hanUmAn "A siddhi karmayogastha"miti / yAvat pariNAmo na labhyate, kAryakAraNaM niSphalameva / " sarvamidaM zrutvA cakitacakitAH sarve vayasyA matpratibhA prazaMsitukAmA evA''san, tadaiva cAtakapatnI samAgatya proktavatI yadasmAbhirAsaneSUpavizya prasAdagrahaNAya sannaddhairbhAvyam / katipayakSaNAnantarameva bhojya-lehya-peyAdi SaDrasasampanna prasAdajAtamupalapsyate iti cintayadbhirasmAbhirAsanAni tu sanAthIkRtAni kintu bhojyavastUni nA'dRzyanta / kimityayaM vilamba iti jijJAsAyAM sUcanA samAyAtA yatpAkAgAre khAdyavizeSa ekaH pUrNatAyA nikaTe evA'sti / upamanyuzrautAyanena svakIyamanumAnamabhivyaktam "evam / manye pAcanameva na sampannam / ato vilmbH|" "kiM bhavati pAcanam" - iti viSaye prArabdhe bhavyezo vyAkhyAtavAn yad "viklittyanukUlo vyApAra: pacdhAtorarthaH / viklittiH pUrNA na bhavet, ato vilambaH / " mayA pAkAgAraM gatvA dRSTaM yat zaSkulI-rasagolakAdikAH padArthAH zarkarArase majjitAH santo madhurIkriyante sma / anupadameva 57
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - D pariveSaNaM bhaviteti / tadupari samAgatya sUcitAH sarve "are vaiyAkaraNakhasUcayaH, viklittyanukUlo vyApArastu pUrvameva sampanno'bhUt, sAmprataM tu madhurasAvagAhanAtmikA kriyA sampAdyate / zaSkulI(jalebI ityAkhyA), rasagolakaM ceti dvayamapi sikatA-rase (cAzanI iti hindI) madhurIkriyate / " __ ghUTara jhA sUcitavAn yad "vyAkaraNe nyAye'pi pAcanaM kevalaM viklittyanukUlo vyApAro nA'vadhAryate, api tu adhizrayaNamArabhyA'vazrayaNaparyantaM yA kriyA bhavati sA pacdhAtorarthaH / " / bhavyezenoktam, "pacdhAtorarthaH ko'pi bhavatu, asmAbhistu zaSkulImAdhuryamanubhUyaiva bhujdhAtorartho jJAsyate / sa cA'rtho bhavati galabilAdha:karaNAnukUlo vyApAraH / galAbilAni cA'smAkaM zaSkulI pratIkSante / devarSerasya stuteranusAraM hanUmatA tu mArtaNDamaNDalaM zaSkulIkRtamabhUt / galabilAdha:karaNaM tasya na kRtaM syAt / zaSkulIvaccarvaNaM cikIrSitaM syAt / vayaM tu galabilAdha:karaNAnantarameva phalAnukUlaM kAryaniSpAdanaM masyAmahe / " tadanu bhojyapeyAdivastUni samAnIyanta / galabilAdha:karaNamapyArabdham / kintu carcAyAH prArambhe samutthApitasya praznasyottaraM na tadavadhi kenacanA'pi samadhigatamAsIt - "kimiti kevalaM sundarakANDapAThAnuSThAnAnyeSu divaseSu kriyate ? kaH khalu, sundarakANDIyo mahimA kiM ca tatra sundaratvam ?" / ata upamanyunA punarapyArabdhA sA carcA cAtakaM sambodhayatA, "bandho ! vada sAmprataM, kA vA vinigamanA sundarakANDamAtrapArAyaNe tava?" cAtakasya cetasi nA'bhUtkAcidapi yuktiH / ata eva kevalaM tAdRzAni vAkyAnyudIrayitumArabdhaH saH "are ! sundarakANDasyA'khaNDapAThena manovAJchitaM tvaritamadhigamyata ityanubhUtacaram" - ityAdi / kintu nA'bhUttena kasyA'pi santoSaH / bhArgaveNa vivakSitaM yattatra sItAnveSaNe sAphalyaM labdhamata: sundarakANDa: sAphalyAya nirdhAritaH / kintu sarvaijijJAsitaM yadrAvaNavadhAntaraM tu sarvavidhaM sAphalyaM labdhamato yuddhakANDaM sarvAdhika sphlmucytaamityaadi| paryantato bhavyezena pratipAditaM yad "vastuto yadavadhi vAyusUnoraJjanInandanasya hanUmata upAsanA deze prAcalattadArabhya sundarakANDasya mahimA prasRtaH sarvatra, yato hi vAlmIkyupajJaM hanUmaccaritaM dezavAsinAM hRdayAni sarabhasamAcakarSa / svAmibhakteH, zauryasya, vinayasya, vividhAnAM sadguNAnAmAkaro bhagavAn kapIza: kalau sarvAvidhAni phalAni prayacchati bhaktebhyaH / tasya ca caritrasthApakaM vartate sundarakANDam / atastadeva hanUmadbhaktAnAM jIvAtubhUtam / hanUmatkANDatvena sundarakANDapAThAnuSThAnAni hanUmadbhaktaiH svasvasaGkalpapUrtikAmairArabdhAni / " tadidaM zrutvA dinakarazuklo'pi samarthayAmAsa - "satyamidam, ata eva rAma 58
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritamAnasakAreNa tulasIdAsenA'pi sundarakANDaM hanUmate eva samarpitam / tasyaiva maGgalAcaraNaM hanUmatparakamasti "atulitabaladhAmaM hemazailAbhadeha''mityAdi / etadupari atulitabaladhAmAnamityasya sthAne dvitIyAyAM dhAmamiti kathaM niSpannamityAdAya vyAkaraNaskhalanaM krozatAM vaiyAkaraNAnAM, santatulasIdAsasamarthakAnAM viduSAM ca muSTAmuSTi, kacAkaci yuddhamAsIdAsannameva, tena ca varAkasya cAtakasya sakalamapyanuSThAnaM virasAyiSyata ityAzaGkamAnena mayA madhya eva viSayAntarakAri kSepakaM visphoTitam - "are, tattu nirNeSyate parastAt, pUrvaM mama tasyA jijJAsAyAH kimapyauSadhaM prayacchatha yatsundarakANDaM kimiti sundaratvenA''khyAyate? / ' etadupari vividhA vinigamanAH prAdurAsan / kazcittatra varNanasaundaryaM vyAkhyAtavAn, kazcit sItAsaundaryam / atrA'pi bhavyezabhaTTenaiva paNarakSA vihitA / sAkrozaM sa pRSTavAn - "are vAgbhaTAH ! kSaNaM cintayatha / yadi sundarakANDaM hanUmataH kANDaM tarhi tasya nAmakaraNamapi hanUmanadupalakSyakameva bhavet / idaM hanUmato nAma "sundara" iti / " sarvaiH pRSTam-"hanUmato nAma hanUmAn, vAyusUnurvA syAt, kimiti sundaranAmakaH saH ?" bhavyeza uktavAn "are vAdavicakSaNAH ! hanUmAn ite tu vAnarANAM prajAtiH, vAyusUnuriti tasya vaMzavarNanam / tasya nAma bAlye tanmAtrA aJjanayA "sundara" iti snehavazAt sthApitamAsIt / anenaiva sA tamAkArayati sma / 'vAyuputra ! AyAhi, hanUman ! AyAhi' ityAdivizeSaNairnA''hvayanti mAtaraH sutAn, nAmnA sambodhayantIti jAnAnA api vivadatha vyartham / " nUtanAmimAM sUcanAM, nUtanaM ca jJAnaM prApya sarve vayaM jJAnAJjanazalAkayonmIlitanetrAnAtmano'nvabhavAma / cAtakastvaritaM pratiprAharat - "are, ahaM tu sarvamidamajAnAm / tadaiva tu pAThAnuSThAne'smin hanUmatazcitraM sthApitamAsIt, tasyaiva stutayo gItAH sarvairasmAbhiH / " kintu cAtakasya carcAmimAM na ko'pyavitathAmamanyata / "kimati na vyAkhyAtaM sarvamidaM pUrvameve"ti tamupAlabdhaM pravRttAH / asmatsuhRtsamavAya etadupari subhRzaM santoSaM prAcIkaTad yatsaMskRtaviduSAM zAstracarcAyA yaH khalu mahimA "kAvyazAstravinodena kAlo gacchati dhImatA"mityAdivacanairdeze prAsarat sa suhRdgoSThyAmasyAM pratyakSaM dRSTo'nyabhASAvidvadbhirapi / evaMvidhA eva zAstracarcAH, zAstrArthAzca dezamimamAsetuhimAcalaM gatAsu paJcaviMzati-triMzacchatAbdISu saMsaktaM, vyApRtaM, vyastaM ca rakSanti smeti cintayanta: sarve parAvRttAH sva-svagRhAn / [pIThAdhyakSaH, AdhunikasaMskRtapITham, jagadgururAmAnandAcAryarAjasthAnasaMskRtavizvavidyAlayaH] pradhAnasampAdakaH bhAratI-saMskRtamAsikasya, C/8, pRthvIrAja roDa, jayapura-302001 59
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ (smaraNam) - dunizcita hAsyam munidharmakIrtivijayaH ahaM yadA navamakakSyAyAM paThannAsam, tadaika: zikSako gaNitaviSayamadhyApayitumAgacchati sma / sa pustakasyA''dhAraM vinaiva pAThayati sma / tasyA'dhyApanarItirapyatIva sundarA madhurA cA''sIt / tataH sarve'pi vidyArthinastaM viSayamatIva sAralyenA'vagacchanti sma / ato yadyapi sa kruddha AsIt, nitarAmanuzAsanAgrahyAsIt, kasyacidapi vidyArthino maryAdAyA ullaGghanaM na svIkaroti sma, yaH kazcidapi kuryAt taM kaThoratayA tADayati sma, tathA'pi sa sarveSvapi vidyArthiSu priya AsIt / mama kakSyAyAmeko vidyArthyAsIt / so'tIvoddhato duzceSTakazcA''sIt / sa na svayaM paThati sma, anyeSAM paThane'pi vighnamutpAdayati sma / navamakakSyAyAM vAratrayaM niSphalatAM gatavAn saH / sarve'pi vidyArthinastasyA''dezAnuvartina Asan; yato yaH kazcidapi tasyA''jJAmullaGghate taM sa duSTastADayati sma, trAsayati sma ca tathA, marmavacanai- stasyopahAsamapi karoti sma / tato'nicchayA'pi sarve vidyArthinastamanuvartante sma / ekadA duzceSTakaH sa eva vidyArthI tena zikSakena tADitaH, avamAnapUrvakaM kakSyAyA bahiniSkAsitaH saH / tataH kupitaH san dinasaptaparyantaM zAlAyAM nA''gatavAn / "zikSako yathA na kadA'pi vismaret, tAdRzaH pratIkAra: karaNIya eva" iti manasi saGkalpaM kRtvA saptAhAntaraM kakSyAyAM sa AgatavAn / tenaikaM kUTayantraM racitam / kakSyAyAmekaH kASThamaJca AsIt, tasyoparyekA syandikA''sIt, taduparyupavizya zikSakAH pAThayanti sma / duzceSTakenatena bAlakena kASThamaJcasya madhyabhAgasya kASThamutkIrya tathA sthApitaM yena kenA'pi na jJAyeta / pazcAt syandikAyAH padamekamapi tathaivA'dhU bhaktvA pUrvavat kRtvA tatra sthApitavAn /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathAvasaraM zikSaka AgatavAn / svarItyanurUpaM dazakSaNamUrdhvaM sthitvaiva tena pAThitam / pazcAd maJcasyopari sa AroDhumudyato jAtastadA "kiM bhaviSyatI'ti bhayena me dehaH kampitaH / tadaiva tena chAtreNa vicitro dhvaniH kRtaH / 'ko'sti' ? ityAkrozena zikSako'garjayat / na kenA'pi pratyuttaro dattaH / tataH pIThaphalakasyopari hastamAsphAlayan 'zRNu' iti sAkrozaM vadan yAvat syandikAyA uparyupavizet tAvadeva syandikAyAH pAdo viyukto jAtaH, tataH sa maJca patitavAn, tadA maJcasyotkIrNaM kASThamapyadhaH patitam / tena sa zikSako'dhomukhatayA bhUmau patitaH / tatastasyaikaH pAdo bhagnaH, hastAbhyAM, pRSThataH, mastakAcca rudhiraM nirgatam, tataH sa zikSako nizceSTa iva jAtaH / tadA zikSakasyaitAdRzI sthiti nirIkSya tena duzceSTakena saha keciduddhatA vidyArthina | uccairhasitavantaH, kecid 'hA, hA' iti cItkAraM kRtavantaH, kecidutthAya | zikSakasya samIpaM gatavantaH, pazcAt saMmIlya cikitsAlayaM nItavantaH / tadA bAlasulabhaM hAsyaM tu mamA'pi jAtameva kintu tatra vidyArthinAmavinItAcaraNena duHkhamapi samudbhUtam / yadA yadA vihArayAtrAyAM zAlAyAM bAlakAn pAThayantaM syandikAsthitaM zikSakaM pazyAmi, tadaiSa prasaGgaH smRtipathamAyAti / parasampatsamutkarSadeSo dAkSiNyahInatA / dvayametat khalatvasya prathamaM prANitaM smRtam // __ [nalavilAse 7/12] - 61
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ hArogakArAtdA rahatA vibhUtayaH kathA muniratnakIrtivijayaH sumanasyA'ntima: samaya AsIt / tasya jIvanadIpaH kathaM kathamapi prajvalita | AsIt / kadA sa niviNNo bhaviSyatIti tu samayasyaiva prazna AsIt / samagramapi tasya Ja/jIvanaM kevalaM svArthasiddhAveva vyatItamAsIt / svArthasAdhanaM vihAyA'nyaH ko'pi NK vicArastasya citte na kadApi sphurita eva / svakIyeSu putraputryAdiSvapi satsaMskArANAM secanasya svakIyaM dAyitvamapi na niyUDhaM tena / dhanaM kathaM saGgrAhyaM kathaM cA'nyasatkaM Hel dhanaM svAyattaM karaNIyamityasyaivopAyAH kevalaM tena cintitAH prayuktAzca / ata eva sarve'pi pratyakSaM tu dhanikarUpeNa taM mAnayanti sma kintu parokSe tu 'vaJcakaH, dAmbhikaH, - khalaH' - ityevaMrUpeNaiva taM paricinvanti sma / NP etAdRzi tasya pAmare jIvane tenaikameva satkAryaM kRtamAsIt, tacca-aravindasya maitrI / enayormadhye tu maitrI atyantaM dRDhA''sIt / ekamapi divasaM yadi tau parasparaM na ra KE miletAM tarhi vyAkulau jAyete sma / sumanasya dhanalAlasA tvatIva prabalA''sIt / / MA kadAcit svalpasyA'pi dhanasya kRte sa parasya prANAnapi hartumudyukto bhavati sma / tadA taM tathAkAryAnnivArayan aravinda evA''sIt / aravindo yatkimapi kathayet sumanastatsarvaM | KIM pAlayedeva / etAdRzyAsIt tayomaitrI / maraNavelAyAM sumanaH svakIyau putrAvAhUyoktavAn- "mama prayANakAlaH sannihito'sti / ahamiva yuvAmapi dhanopArjane kuzalinau sthaH / evaM satyapi yadi / kadAcid dhanakAraNAd vivAda: klezo vA samudbhavet, ubhayormadhye kadAcidaikamatyaM na ra siddhayet, nyAyAlaya evA'nti-mopAyatvenA'vaziSyeta tadA'nyat kimapyakRtvA aravinda eva samAdhAnakArakatvena yuvAbhyAM niyoktavyaH / sa ca yaM kamapi nirNayaM zrAvayet, sa yuvAbhyAM svIkaraNIyaH" iti / putrAvapi piturantimaM vacanamaGgIkRtavantau / sumanasya kA He/jIvanadIpo nirviNNo'bhUt / kRpaNasya piturmaraNAnantaraM satkArye'dhikadhanavyayasyecchA kasyA'pi nA''sIt / ra kintu - "yadi samucitatayA dhanavyayaM naiva kariSyAvastarhi - 'kiM sumanaH kAmapi VI sampatti naiva muktavAnetayoH kRte ?' - iti janA AzaGkitA bhaviSyanti / svakIyAM / 62
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca nyAsarUpeNa pradattAM dhanarAziM grahItumudyuktA bhaviSyanti " - iti vicintyA'nanyagatikatayA dhanavyayaM kRtavantau / tadanu ca zIghrameva janebhyaH sakAzAd RNarUpeNA'vaziSTaM dhanaM pratigrahItuM pravRttAvabhUtAm / laghubhrAtA yatra gacchet tatra kazcit svalpameva dhanaM dadAti kazcit punaH pratyarpaNaM niSidhyatyapi / kintu, 'laghubhrAtA'sau yadapi dhanamadhamarNebhyaH / prApyate tasmAdardhaM tu svAyattaM karoti, ardhaM ca 'pratyarpaNe'samartha:' iti kRtvA tamadhamarNamRNamuktaM karoti' iti rahasyaM jyeSThena bhrAtrA kathamapi labdham / so'pyetAdRzIM 'yukti prayoktumArabdhavAn / kintu kiJcid vicArayatastasya pratibhAtaM yad - 'yadyevameva pravayavastarhi so'dhamarNa eva lAbhAnvito bhaviSyati, AvAM ca hAniM prApsyAvaH / itaH paraM yadapi dhanamavaziSTamasti tacca sahabhUyaiva gRhItvA vibhajanIyam' / evaM vicAryA'nicchannapi sa laghubhrAtaraM nimantrya gRhamAhUtavAn / so'pi kupita evA''sIt / Agamanena sahaiva sa svakIyamantaH prajvalitaM kopAgni prakaTitavAn - 'huM... ! caturA mama bhrAtRjAyA ! cAturyeNa ca tayA svagRhapoSaNamArabdhaM kila ! bhrAtar ! yadyapi nA'haM / vaktumicchAmi kintu bhavAn mukhe'GguliM prakSipya mAM vaktuM vivazaM karoti, ataH kathayAmi yad-bhavataH kRte svakIyabhrAturapi patnyA bhrAtA'dhikaM snehabhAjanaM vartate / ato'dhunaiva sampattirvibhajyA' iti / 'bhavatu, kintvasmAkaM piturantimecchAnusAreNa pitRvyatulyaH zrIaravindamahodaya 'AkAraNIyaH / sa evaitad vibhajanaM karotu nAma' iti jyeSThabhrAtA maheza uktavAn / na naiva / tRtIyasyA'nyasya kasyacidapi nA'styAvazyakatA / AvAmevaitat kariSyAvaH / gRhaguhyamidaM tRtIyaM nA'vagacchet tadevocitamapi' manojo virodhaM prakaTitavAn / evaM nirNIya dvAveva sampatti vibhaktumupaviSTau / kintu paJca dazanimeSAnantarameva , kalaha utthitaH / antatogatvA zrIaravindamahodayasyA''kAraNamanivAryaM pratibhAtaM tayoH / 'ato nimantraNaM preSitavantau tau / jhaTityeva sa gRhamAgatavAn / punazca sampattervibhAgakAryaM pracalitam / kadAcijjyeSTha evaM vicArayati yad - enaM manojamanujaM matvA tasmAyadhikaM / dadAtyasau / ' kadAcicca manoja evaM vicArayati yad- 'jyeSTho'yamiti kRtvA tasya maryAdAmatikramitumazakto mamA'nyAyaM karoti / ' evaM satyapi vibhAgakAryaM bahulaM sampannaM jAtam / kevalamekasyA'GgulIyakasya kRte dvAvapi bhrAtarau haThAgrahaM pradarzitavantau / paJcaviMzatisahasraM tasya mUlyamAsIt, jAtyena ca puSparAgaratnena khacitamAsIt tat / 63
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ / __ "zvasuro'smabhyamevaitad dAtumutsuka AsIt / asmAkaM gurugrahaH prabalo'styata etasya dhAraNaM phalavajjAyate' iti tasyA'bhiprAya AsIt" - iti anujasya patnI | | kthitvtii| 'naiva naiva' - jyeSThA vadhUjitavatI- 'gurugraho'smAkaM pratikUlo vartate'taH / TO 'etad yuSmAkaM kRta eva nirmitamasti / asya dhAraNena graho'nukUlo bhaviSyati' - iti tasyA''zaya AsIt / evaM ca kathitamapi tena / " Hel patnyorhastakSepeNa vivAdo vakro jAtaH / dve api patnyau sva-svapatimuddizyaVg "bhavAneva mandasvabhAvaH / anyathA kathamevaM bhavet ? sampattiM vibhaktumatropaviSTo'sti / - bhavAn, na saMsAraM tyaktum" - iti saroSamupAlambhaM dattavatyau / zaro lakSyaM viddhavAn / | ubhAvapi bhrAtarau sahaiva nirNayaM prakaTitavantau - 'prathamamaGgalIyakasya nirNayo bhavatu, / ra pazcAdanyat kimapi / anyathA nyAyAlaya eva mArgaH' - iti / "bhrAtarau ! nyAyAlayasyA''zrayeNa na kasyA'pi lAbho jAtaH / AdvArapAlAd ! nyAyAdhIzaparyantaM sarvebhyo'dhikAribhyo yad deyaM bhavati tatraiva mahAn vyayo bhavati / ma anyacca, bhavantau nyAyAlayaM gatavantau zrutvaiva sarve'pi sva-svadhanaM pratigrahItumAgamiSyanti / WevaM ca satyAmapi sampattau nirdhanau bhaviSyataH " - ityaravindamahodayaH sasnehaM bodhitavAn / na kintu - 'evaM vyarthaM mA bhApayatu bhavAnasmAn / evaM kRte yadi vayaM nirdhanA bhaviSyAmaH, - G/nA'sti cintA / kintu prathamaM tvaGgalIyakasyaiva nirNayo bhavatu' - iti dve api patnyo NW pratijJAmiva vAkyamuccAritavatyau / evaM ca vivAdo vikaTaH saJjAtaH / ko'pi nirNayo / duSkaro jAtaH / atha kiM karaNIyam ? 'zvo nirNayaM kariSyAmaH' ityuktvA aravindamahodayaH Ka svagRhaM gatavAn / pazcAcca- 'dIpAvaliparva yAvat kimapi samAdhAnaM kariSyAmI'ti kAlakSepaM kRtavAn / tAvantaM kAlaM pratIkSituM sammatAvapi tau svakIyanirNaye dRDhAvevA''stAm / Cat dIpAvaliparva sannihitamAsIt / 'kiM samAdhAnaM bhaviSyatI'ti prAtivezikaNIW mitra-svajanA-divarge'pi kutUhalamAsIt / kintu, aravindamahodayena tathA kAryaM kRtaM / na tathA ca sampattivibhaktA yena samIcInaM samAdhAnaM jAtam / alpaM vA'dhikaM vA yatkimapi ra Ne/ prAptaM tenobhAvapi santuSTAvevA''stAm / etena ca sarve'pyanye janA AzcaryamanubhUtavantaH / ubhayorapi bhrAtroH kRte 'aravindamahodayaH pUjya AdaraNIyazca saJjAtaH / sukhena kA Ka/kAlo vyatyeti sma / vyApAro'pyubhayovRddhiM gataH / evameva paJca varSANi vyatItAni / / I WW dIpAvalidivasa AgataH / anujo jyeSThaM praNantuM gantuM sajjo'bhUt / tadA tasya patnI taM / 64
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ smAritavatI jJAtaM kila ? - adya paJca varSANi vyatItAni / evaM khalu ? - sa sAzcaryaM pRSTavAn / 'yUyaM vANijyamagnAH puruSA dhanArjanaM vihAyA'nyatkimapi na smaratha eva / | gRhNAtveta-daGgulIyakam / dhUpAdikaM kRtvA dhArayatu' patnyuktavatI / so'pi dhRtavAnaGgulIyakam / yasya kRte vivAdaH saJjAtastadetadaGgulIyakamAsIt / / atra ca jyeSThabhrAtA'pi bahiH kutrA'pi gantumudyukta AsIt / sa cA'nujaM . A pratIkSamANa AsIt / tasya ca patnI tasya hastaM svahastayorgRhItvA'GgalIyakaM pazyati / M 'aravindamahodayo jAnAtyeva yad jyeSThasya dAyitvamadhikaM vartate'taH ....' sapA Ve/ uktavAn / 'naiva, naiva / mama kathanameva tasya yogyaM pratibhAtam / kaniSThA tu kaniSThA ev| vasA tu mithyAbhASaNaM karotIti tena jJAtaM syAt / yuvayordvayordhAtroH kathanamanusRtya saINIK kimapi nirNayaM naiva kuryAdeva / eSa tu mamaiva prabhAvaH' - palyuvAca / tAvat kasyacit padadhvani zrutvA - 'haM...AgataH pratibhAti laghubhrAtA / bhavato. 17 haste'GgalIyakamidaM dRSTvA tasya hRdayaM vidIrNaM bhaviSyati' - patnyakathayat / bhavatu nAma yadapi syAt / tatra mama kim ? aparaM ca, aravindamahodayasya sapaka | KanirNaya AvAbhyAmubhAbhyAmapi salekhaM svIkRta eva' - jyeSTho maheza uvAca / 1 tAvatA manoja AgataH / jyeSThasya tatpatnyAzca dRSTistasya hasta evA''sIt / tI Ver/tatra cA'GgulIyakaM dRSTvA- manoja ! kimetad ? - iti jyeSThaH pRSTavAn / piturupahAraH / laghuputroparyeva sadA pituradhikaH snehaH pravartate - manojaH pratyuttaritaH / / ____tarhi mamA'GgalyAmetat kimasti ? - mahezaH svakIyamaGgalIyakaM darzayan / I NIV pRSTavAn / tad dRSTvA manojo vismito jAtaH / kintu, tau kimapyavagantuM nA'zaknutAm / tvaM kutaH prAptavAn ? - mahezaH kiJcit kaThoraM pRSTavAn / kintu so'pi tathaiva OM / prazna prAptavAn / 65
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGgulIyakaM tvekamevA''sIt, kathaM dve saJjAte ? - mahezaH zuddhi labdhuM prayAsa kara prArabdhavAn / 'kimapi rahasyaM vartate'tra / maheza ! mamedamaGgalIyakameva vAstavikam'-manoja uktavAn / 'naiva, yanmama pArve'sti tadeva satyam' - maheza uvAca / 'asti ko'pi lekho bhavatpAve ?' anujaH pRSTavAn / 'astyeva' ityuktvA mahezo dhanapeTakAd lekhapatramAnItavAn / tatra likhitamAsIt / - 'aGgalIyakasvIkArAnantaraM mahezenaiva sampattevibhajanaM svIkRtam / kevalaM, paJca varSANi He/yAvadalIyakaM na dhAraNIyamiti pratijJAtamAsIt' iti / ___kimetad ?' - ubhayorapi manasi kimapi vaJcanaM jAtamityAzaGkA samudgatA - Ka/kasyA'GgulIyakaM vAstavikam ?' - iti / 'bhrAtara ! aravindamahodayenaivA'tra kimapi cAturyaM prayuktaM dRzyate / bhavatu nAma, AvAM suvarNakAramete darzayAvaH / sa ca parIkSaNaM kRtvA satyAsatyaM kathayiSyati / pazcAt / WW kiM karaNIyamiti vayaM nirNeSyAmaH / ' - manoja uktavAn / ubhAvapi dhAvantAveva suvarNakArasyA''paNaM gatavantau / sa ca paricita AsIdataH He sa sarvaM tayorvRttAntaM zrutavAn / pazcAd dve apyaGgalIyake hastayorgRhItvA kSaNaM vicAryoktavAn / V - etadaGgalIyakaM yuvayoH pitrA kAritam / mayaivaitad ghaTitam / dvitIyaM caitadaGgalIyakamara vindamahodayena kAritam / etadapi mayaiva ghaTitam / adyA'pi tasya paJcasahasrarUpyakANAmRNaM \vidyate' - iti / dve apyaGgulIyake satye eva kila ? - tau pRSTavantau / 'Am' - suvarNakAraH ziro vidhUya pratyuttaraM dattavAn / tau mandasvareNa kiJcid vicAritavantau yad - 'kadAcidevaM syAd yadaravindamahodayena svarNakAra eSa svapakSIyaH kRta syAt / tena pUrvamevaivamanumAnaM kRtaM / syAd yad yadA kadAcidapyAvAM satyAsatyaparIkSaNArthamatraivA''gamiSyAvaH / ataH ra Ca/parIkSaNIyo'yamapi' - iti /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM vicArya - 'kiM bhavAnete aGgulIyake kreSyati kila?' - iti pRSTavantau / ra 'ko'tra praznAvakAzaH ? na kevalaM krayaNaM kintu, krayaNamUlyAdekasahasrarUpyakANyadhikAni dAsyAmi' - iti suvarNakAra: pratyudatarat / ___ atha - 'svArthamayamevedaM jagat / svArthaM vinA na kazcit kasyacit kRte kimapi svalpamapi sahate-vahati vA' - evameva manyamAnau tau adya kimapi nUtanamanubhUtavantau , yacca tayoH kRte vicAraNe'pi durlabhamAsIt / dhAvantAviva tau aravindamahodayasya gRhaM para Hel gatavantau / tasya pAdayoH patitvA - 'devapuruSo bhavAn / bhavataH samyag paricayo'smAbhirna , prAptaH / aparAdha Acarito'smAbhiH / ' ityuktavantau / 'putrau ! mama zirasi mitrasya RNamAsIt / mama mAdhyasthye yuvayoH piturvizvAsa.. \U AsIt / taM ca satyApayitumeva mayA yuvAM vaJcitau' - iti sa sasmitamuktavAn / / ___ 'are ! vayaM vaJcitA uta bhavAn vaJcitaH ? paJcaviMzatisahasrarUpyakANAM vyayena bhavatA navamevA'GgalIyakaM yad nirmApitaM tasya kim ?' - ubhAvapyuktavantau / / ma tadarthaM khedalezo'pi na vidyate mama citte / kevalaM mama mAdhyasthyaM yuvayorlAbhAya kI yadajAyata tasya paritoSo'sti / yadi klezaM saGgharSaM vA kRtvA nyAyAlaya AzritaH syAt / tadA kA sthitiryuvayorabhaviSyat ? asmin saMsAre kasyacid hitAya rakSaNAya ca / kadAcit svArthahAnirapi soDhavyA bhavati / pariNAmasundarA ca sA hAnirapi svArthasiddhireva' / - iti aravindamahodayaH sasnehaM proktavAn / 1 mahodaya ! 'saMsAro'yaM kevalaM vaJcaka: svArthamayazcA'stItyasmAkaM matirAsIdadyaHet paryantam / dhanaviSaye ca svakIyo janako'pi na vizvAsya-ityetAdRzamevA'smAkaM la vartanamAsIt / kintu, adya jJAtaM yannA'yaM saMsAra: kevalaM kaNTakAkIrNaH, atra sugandhIni / puSpANyapi vidyanta eva / na kevalaM svArthasAdhakA atra santi kintu parArthAya svArthaM / WW tyajanto'pi janA vidyante / bhavatA''vAM samyag bodhitau / upakRtA vayaM sarve'pi bhavato ra yannUtanaiva dRSTirasmAbhirlabdhA' - iti sahaiva tAvuktavantau / haste hastaM sammelya gacchantau tau dRSTvA paritoSAt tasya netre klinne jAte /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ A kathA / guNeSu yatnaH kriyatnAm ___ muniratnarkIrtivijayaH 'habasI'jAtIyAnAM deze 'nyUsAlema' nAmani grAme gAndhikasyA''paNe habasIjAtIyaH kazcid yuvakaH kAryaM karoti sma / tasya ca vANyAM tAdRzaM kiJcidananyamAkarSaNamAsId yena sa sarvatra lokapriyo jAtaH / janAnAmeko vizAlo vargastaM prati prItimAvahannAsIt / nItimattAyA mUrtimadrUpamiva tasya jIvanamapi tasyojjvalaM bhAvikAlaM sUcayati sma / etAdRzi lokapriyatve satyapi tasya citte nA'bhimAnalezo'pi praruroha / etAdRzo'sau svakIyayA vikrayakalayA grAhakANAmapUrvaM vizvAsa sampAditavAnAsIt / tasya nItimattAyA viSaye na ko'pi zaGkita AsIt / tasya tola-mAne janAnAmananyA zraddhA''sIt / 'eSa kadA'pi nyUnaM naiva tolayed naiva vA dyAt' - ityevaMrUpeNa vizvAsasvarUpeNa sa sarveSAM hRdaye sthAnaM gRhiitvaanaasiit| kintu na hi sarveSAM sarve'pi divasA: samAnA vyatiyanti / atyantaM sAvadhAno'pi janaH kadAcit skhalatyapi / etAdRza eva kazcid divasastasyA'pyudgataH / ekadA vastvAdAnapradAne tasya kSatirjAtA / aparAdhabhAvena 2 sa vyathito'bhUt / mukhamapi tasya mlAnaM jAtam / sa ca tatkSaNa mevA''paNAduttasthau / grAhakastu kAcit strI AsIt / samyaktayA vicArya NK sa tasyA nAmasaGketAdikaM smRtavAn / pazcAdekasmin kAgade likhitavAnapi / TIMIK punazca sa smRtavAn yat-pAdaseramitaM cAyadravyaM mayA nyUnaM dattamiti / tAvacca cAyadravyaM tolayitvA tasya ca puTikAM baddhvA sa tasyA grAma prati calitavAn / tasyA nAmA''sIt 'raTalej' iti / nyUsAlematazcaturmIladUraM ma kalerInAmake grAme sA vasati sma / kintu tadarthaM tu tadantaramapi nA'dhikamAsIt / "gRhNAtu, bhagini ! gRhNAtvidaM cAyadravyam, anavadhAnena mayA nyUnaM __tattolitamataH kSantavyo'yamaparAdhaH / kRpayA gRhNAtvetad / punazca naivaitAdRzaM 68
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaviSyati" - iti vadan sa yuvakastAM puTikAM tasyA haste dattavAn / AzcaryacakitA sA strI taM pratyanimeSaM dRSTavatI / taM pratyAbhAramabhivyajya sAdaraM taM bhojitavatyapi / AtmasantoSasya hAsyena praphullitaH sa yuvako yathAgataM pratinivRttavAn / mitraistu 'jaDaH' iti kRtvA tasyopahAsaH kRtaH / kintu tasya mukhe tu pUrvavad madhuraM smitameva vilasati sm| sa sarvAnapyekameva kathayannAsIt- 'mayA kimapyayogyaM tu naivaM kRtaM kila?' - iti / nItimattAyA etAdRzamudAharaNaM jagatsamakSamupasthApayanneSa yuvako na kazcidanyaH kintu bhaviSyatkAle'merikIyarASTrapramukhapadamArUDhaH zrIabrAhamaliGkana AsIt / nA'styasadbhASitaM yasya nA'rita bhaGgo raNAGgaNAt / nAstIti yAcake nA'sti tena ratnavatI kSitiH // [padmAnandakRte vairAgyazatake 28] / 69
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyyAta kathA AARMA pravicalanti padaM na dhIrAH munidharmakIrtivijayaH "kiM nAmadheyaM tava ?" - vRttapatrikAyA nirIkSaNaM kurvan AnandabAbuH pRSTavAn / "dhanapAlaH" / "dhana"..... kSaNaM vismitavAn AnandabAbuH,-dhanapAlaH ? dvAri sthitaM malinajIrNavasanadhAriNaM taM bAlakaM sAzcaryaM nirIkSitavAn / aGgamAvarItumAvazyakaM vastramapi nA'sti, udarameva sAkSyaM pUrayati yad, etena dvivebhyo divasebhyo na kimapi bhakSitaM syAt... tathA'pi nAmnA dhanapAlaH ! kimeSA vidhervakratA utA'santulitasamAjasya bhayotpAdikA sthitiH ? AsandAdutthAyA''nandabAbunA sa AhUtaH / Asande upaveSTumiGgitaM kRtvA pRSTvAn - vatsa ! IdRzaM madhuraM sundaraM ca nAma kena dattam ? Asandasyopari sa bAlako nopAvizat / manoharametadAsandasya talpaM malinaM syAt tAdRzaM malImasaM vastraM mayA parihitamiti jAnAti sma saH / tato natamastakaH sa Urdhvameva : sthitaH / vatsa ! tvayA me praznasyottaro na dattaH / Asande upavizan AnandabAbuH pRSTavAnkAryArambhaM kadA kariSyasi ? 'adya prabhRti' - gRhe sakRd dRSTiM prasAryoktavAn saH / kiM vetanaM grahISyasi ? bAlaka Aha- yatkimapi deyam / mama sevA bhavate roceta tadanantaraM nirNetavyaM, mahyaM tu sevA deyA / kA prAyo mAsadvayamatItam / tathA'pi AnandabAbunA vetanasya viSaye na kimapi pRSTaM na ca tena bAlakenA'pi yAcanA kRtA / EVER I.sa. 1974 varSasyeyaM ghaTanA'sti / karNAvatInagare pAlaDImadhye ekasmin Idh bhavanasamuccaye (Society) sa AnandabAbuH bhATakena vasati sma / tatra trayANAM janAnAM I.Y vastrANAM bhANDAnAM ca prakSAlanaM tathA sAdhaikApavarakasya parimArjanaM - etAvatkAryArthaM yaH 70
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kazcidapi karmakaraH paJcAzadadhikazataM rUpyakANi tu gRhNIyAdeva, tathA'pi sa bAlako dhanasya kRte kAryaM karotIti AnandabAboH citte na pratibhAtam / __ "dhanapAla !".... tasya haste dazarUpyakANi dadan AnandabAbuH kathitavAn - kiM tvaM patrazAkAdikamAnetuM zaktaH ? __dazarUpyakANi syUtaM ca gRhItvA hasatA tena dhanapAlena vyAkRtam - mahodaya ! dhAnyaM, krayANakaM, tailaghRtakupyaH, cAyakaM, dugdhaM, kophIdravyaM ceti yatkimapyAneyaM tat kathanIyam, ahaM : tamAneSyAmi / ahaM tadarthamatiriktaM bharaNaM (Extra Pay) na grahISyAmi / __ 'atiriktaM bharaNa'miti dhanapAlasya mukhena nizamya AnandabAbuH cakitavAn / mAsadvaye samApte satyapi sa bAlako vetanaM na yAcate, na ca kAryakaraNe Alasyamapi pradarzayati / : kartavyacyutistu tasya svabhAve eva nA'sti, api tvadhikakAryakaraNe'pi tasyotsAho vidyte| malinau upAnahau paridadhatA tenoktam - 'mahodaya !' anyatkimapyAneyaM khalu ? yadyAneyaM tarhi tadapyAneSyAmyaham / na, na, adhunA tviyat paryAptam / ___ AnandabAbuH yatra vasati sma tatratyAn bAlakAn sa AGglabhASAM pAThayati sma / : vizeSavargamapi niHzulkaM cAlayati sma saH / anyabhavanasamuccayasthitA bAlakAH kadAcit : kaTAkSamapi kurvanti sma- mahodaya ! asmAbhirapyasminneva bhavanasamuccaye vAsaH kRtaH syAt, : tarhi.... 'tarhi yUyamapi ni:zulkamadhyayanaM prApnuyAta !' pazcAd hasan sa AnandabAbuH punarapi vakti sma- yadi yUyamapi borDaparIkSAyAmAGglaviSaye saptatito'dhikAn guNAGkAn prApnuyAta tarhi yuSmAnapi niHzulkaM pAThayiSyAmi / sAdhaiMkaghaNTAparyantaM vidyArthibhyo'dhyApitam AnandabAbunA / yAvad vidyArthinaH svasvagRhaM . gatavantastAvadeva dhanapAla Agacchat / dazarUpyakANi syUtaM ca pratyarpayan krodhena sa uktavAn - mahodaya ! itaH paramahaM tasya zAkavikreturApaNAnna kadA'pi zAkamAneSyAmi / jamAlapuravipaNita AneSyAmi, kintu tasyA''paNAttu naiva / 'kiM, tena vikretrA kimapi kathitastvam ?' 'mahyaM sa na rocate' iti gRhadvArasya bahirdRSTiM vidhAya dhanapAla: kathitavAn - 'sa mahyaM (14 laJcAM dadAti' / 71
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 'laJcA ?' iti nizamyaiva sa AnandabAbuH stabdho jAtaH / pratidinaM tvayA me ApaNAt zAkasya krayaNaM karaNIyaM, tubhyamahaM pratidinaM paJcAzannANakAni dAsyAmi- iti kathayannAsIt / mahodaya ! AjIvanaM jananI mahyaM vakti sma- etAdRzaM dhanaM viSaM kathyate, iti / viSaM necchAmyaham - dhanapAlo gaditavAn / sa AnandabAbuH ninimeSaM tameva pazyan sthitaH / dhanapAlastu svasyA'tIte nimagno jAtaH / mahodaya ! yadA'haM laghuvayaska AsaM tadA zAlAyA ekena zikSakenA'nyasya zikSakasya dvicakrikAyAzcakravedhanaM (Puncture) vidhAtumAdiSTam / tato mayA tu tasya zikSakasya dvicakrikAyAH pazcimacakre cakravedhanaM kRtam / tatkAryakaraNasya rUpyakadvayaM mahyaM dattaM tena / mayA tu sAnandaM tad rUpyakadvayaM mAtre dattam / tadA jananI mAM pRSTavatI- vatsa ! tvayaitad dhanaM kathaM labdham ? ahaM sarvamapi kathitavAn / tadA tatkSaNameva mAtA me hastamAtmano mastakasyopari sthApayitvA zapathena bandhivatI yada, "jIvane etAdRzaM dhanaM na kadA'pyahaM svIkariSyAmI"ti / pazcAd vyAkRtam - gaccha, sAmpratameva yena zikSakenaitad dhanaM dattaM tasmai prtidehi| etAdRzaM dhanaM tu viSamasti / AnandabAboH nayane ArdIbhUte / gadgadsvareNa tena pRSTam - 'tava jananI...' dhanapAlaH kSaNaM tUSNIM sthitavAn / pazcAt kaSTenoktavAn - mAtA nA'sti.... sA mRtA... janakastu madyaM pItvetastato'Tati / jagatyasminme ko'pi nA'sti / vatsa ! ko'pi na syAd yasya tasya kRpAlurbhagavAn syAt / nayanaM pramAM AnandabAbunA premNA pRSTam - kAryArambhAd mAsadvayamatItam, tRtIyo mAsa: prArabdhaH, tathA'pi kathaM tvayA vetanaM na yAcyate ? mahodaya ! nA'haM yAcakaH / mAtrA kathitamasti - vatsa ! na kadA'pi kasyA'pi - samIpe yAcanA karaNIyA / / bho ! etattu te'dhikArasya dhanamucyate / tathA'pi.... na kadA'pyahaM yAciSye / yadA bhavAn dAsyati tadA grahISyAmi / kiM te dhanasyA''vazyakatA na bhavati ? / mahodaya ! dhanasyA''vazyakatA kasya na syAt ? kintu dhanasya kRte'haM na me svamAnaM haniSyAmi / bhavatA yadvatanaM dAsyate tadahaM niHzabdaM grahISyAmi / yadi dvitIyadine kAryArthamAgaccheyaM IV-V tadA bhavatA dattaM vetanaM me mAnyamiti jJeyam / 72
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . paJcAzadadhikaM dvizataM rUpyakANi tasya haste AnandabAbunA dattam / daza-dazarUpyakANAM mUlyapatrANAM gaNane kazcit samayo vyatItaH / zaGkAyAM jAtAyAM satyAM punastena gaNanArambhaH kRtaH, kintu manasaH samAdhAnaM na jAtam / atastena pRSTam - mahodaya ! bhavAn kiyanti rUpyakANyadAt ? paJcAzadadhikaM zatam / bhavAn tu zikSako'sti, tathA'pIyatI mahatI skhalanA ? skhalanA ? anabhijJatAM pradarzya AnandabAbuH kathayAJcakAra-prAyo na kadA'pi mama : | kSatiH saMbhavet ! bhavatA vetanarUpeNa mahyaM sAdhaikazataM rUpyakANi deyAni santi, kintu kSativazAt paJcAzadadhikaM zatadvayaM rUpyakANi dattAni santi, ityuktvA dhanapAlena zataM rUpyakANi pratidadatA AnandabAbumahodaya ukta:- adhikAni dattAnyetAni zataM rUpyakANi gRhNAtu / tanmadhyAd dazarUpyakANi pratidadatA AnandabAbunA gaditam-dhanapAla ! tava nItimattAguNena prasanno'haM pAritoSikarUpeNaitAni dazarUpyakANi tubhyaM dadAmi, gRhANa / mahodaya ! nItimattAyAH pAritoSikaM na syAt / dazarUpyakANi pratidadan dhanapAla: kathitavAn - nItimattA tvasmAkaM mUladhanamasti / tanmUlasya pAritoSikaM na grahItuM zakyam / idAnIM yadi kadAcid dazarUpyakANAM sthAne dazalakSarUpyakANyapyabhaviSyan taoNpi mayaivaMrItyaiva bhavate pratyarpitamabhaviSyat / tapasvinyA me jananyA''jIvanaM zAntistu na labdhA, kintu tasyA mRtyoH pazcAdapi tasyA AtmA duHkhitaH syAttAdRzaM kAryaM tu naiva kuryAm / AnandabAbustvetasya nirdhanasya bAlakasya vaibhavaM vIkSyA''zcaryacakitaH stabdhazca jAtaH / tenoktaM - dhanapAla ! mAsadvaye pUrNe sati yadi vetanaM nyUnaM bhAsettadA kathaye:, vetanasya vRddhi kariSyAmyaham / "mahodaya ! AbhAraM manye" / dhanapAla uktavAn - "yadi vetanasya vRddhayA saha mAnavasya manuSyatvaM nItimattA cA'vaddhiSyata tarhi mahAnagareSvadya manuSyatvasya nItimattAyAzca duSkAlo nA'drakSyata / yadIyatA vetanena me kAryaM nyUnaM pratibhAseta tadyadhikaM kAryaM sUcanIyamuta mama vetanAt paJcAzad rUpyakANi nyUnIkaraNIyAni / na tatra me kA'pi bAdhA'sti / kintvevaMrItyA pAritoSikasya vyAjena mahyaM rUpyakANi dattvA me mAturAtmA yena duHkhitaH syAt, tAdRzamekamapi kAryaM mayA na kAraNIyam" / - 73
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 'dhanapAla ! kAryamekaM kariSyasi ?' dhanapAlasya vAkyamazrutamiva vyavaharan AnandabAbuH abravIt - 'mama zAlAyAM tava pravezaM kArayeyam / kiM tvamadhyayanasyA''rambhaM kariSyasi ?' mahodaya ! mama mAtA nitarAmazikSitA''sIt, pitA ca paThita AsIt / paThitena pitrA mahyaM kiM dattaM tathA'zikSitatayA ca jananyA mahyaM kiM dattamityahaM jAnAmi / mahodaya !.... dUradizi dRSTiM vidhAya dhanapAlenoktaM - adhyayanasya bhAreNa jIvaH samyag hasitumapi na zaknoti, na ca vAstavikaM jIvitumapi zaknoti / mama jananI kathayati sma - manuSyeNa saha manuSyo yadi mAnavo bhUtvA vaset tadyasyAM dharAyAmeva svargo'sti / AnandabAbuH kiJcid vicArya kimapi kathayet tAvataiva sa dhanapAlastu tato nirgatavAnAsIt / dvitIyadine kAryArthamAgatavAn saH / AnandabAboH pAdau namaskRtyA''ziSaM yAcamAnaH sa uktavAn-mahodaya ! mama kRte bhavAn bhagavataH samIpaM prArthanAM karotu yad-ahaM yatra kutrA'pi gaccheyaM tatra manuSyIbhUya vaseyaM, mama nItimattAyAM na kA'pi bAdhA syAt, .... mama jananyA dattaM svamAnaM sagauravaM rakSeyam / tamutthApya AnandabAbuH kathitavAn - vatsa ! "adya vasantapaJcamIdino'sti / adya tvayA me jIvanasya mahat zambalaM dattamasti / AjIvanaM na kadA'pyetaddinaM vismariSyAmi.... bhagavAn tava rakSaNaM kuryAt" / sampUrNataH trayoviMzatyA varSebhyaH pazcAt sa eva dhanapAlaH I.sa. 2007 varSasya . vasantapaJcamIdine ekasmin yAnasamIkaraNasthAne AnandabAbunA sammIlitaH / sambandhasya smaraNaM kArayatA tena dhanapAlena kathitaM - mahodaya ! bhavatA nA'bhijJAto'ham, kintu mayA tu bhavAn pratyabhijJAta eva / bhavatA prathamaM caramaM vA yadvetanaM dattaM tadadyA'pi maJjUSAyAM mayA rakSitamasti / tAni paJcAzadadhikAni zatadvayarUpyakANi smaratu bhavAn / nItimattAyAH pathi pracalan sa nirdhano dhaniyo' adya trayANAM trayANAM yAnasamIkaraNasthAnAnAM svAmI zreSThI dhanapAlo' jAto'sti / 74
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA AhasAyA munidharmakIrtivijayaH gUrjararAjyasya pratApini siMhAsane parAkramI rAjarSiH kumArapAla ArUDhavAnAsIt / gurjarabhASApraNetuH zrIhemacandrAcAryaguroH sadupadezena pratibuddhasya rAjarSeH citte nirantaramahiMsAyA bhAvanA ramamANA''sIt / tato "hiMsArUpAndhakAreNa vitraste jagatyasminnahiMsAyAH prakAzaH prasaredi ''ti tena svapnaH sevitaH / tadanurUpaM ca sa sarvatrA'hiMsAyAH prasAro'pi kRtavAnAsIt / jaya kaNTakezvarIdevI tasya kuladevyAsIt / navarAtramadhye dineSu trayeSu taddevyAH samakSaM naikeSAM pazUnAM balirdIyate sma / tata eSA hiMsA kathamapi nivAraNIyA' iti vicArya tena tasya niSedha AdiSTaH / tasyaitAdRzenA''dezena sarve'pi devIsamarcakA nAgarikAzca bhItAzcintitAzca jAtA yadeSA'smAkaM pUrvajanairAcIrNA paramparA'sti / etasyA niSedhena kadAciddevI kupyedapi / devInAM cA'yaM kopa: caulukyavaMzanAzAyA'pi jAyeta ! iti / kintu giririva dRDhacitto rAjarSistvahiMsAyAH kRte svasya sarvamapi vihAtuM sannaddha AsIt / svaguroH zrIhemacandrAcAryasya pratibhAyA mArgadarzanasya copari tasya paramA zraddhA''sIt / tatastu nirbhIka evA''sIt saH / ko'pi nirNayaH karaNIya eveti vimRzya mahotsavasya pUrvadine sarve'pi sAmantAdyadhikAriNo rAjasabhAyAM sammIlitA Asan / te AcAryavaryasyA''gamanaM pratIkSante sma / tadaiva sUrya iva pratApI, candra iva saumyaH, gaganamiva nirlepaH, sphaTikaratnamiva vizuddhamAnasaH sa AgatavAn / sarve tasya satkArArthamudatiSThan / AcAryavaryo'pi sarvAn svAzIrvacanairbhAvayan svakIyAsane vyarAjata / vAtAvaraNe zAntirbhavyatA ca prasRtA''sIt / AcAryavaryo'pi teSAmabhiprAyaM jJAtvovAca- bhoH prajAjanAH ! praNAlikAmanusRtya daivyai balistvavazyaM deyA / baliM vinA sA kopiSyati / kintvadya tu vizeSataH pazubhiHsaha pakvAnnAnyapi tasyai deyAni / tasyAH prasannatAyAmevA'smAkamapi prasannatA'sti / ataH sarve sannaddhA bhavantu / 75
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ M etannizamya pUjakAnAM janAnAM ca hRdayAnyanRtyan / etatkim ? ahiMsAyA upAsako'pi jainAcAryaH svamukhenaiva hiMsAmanuruNaddhi khalu - evaM vicArayadbhistaiH punarAcAryavaryasya dhvaniH zrutaH / bho ! avazyameva baliyA, kintu devyAzcaraNayorjIvata eva pazUn samarpayantu / mandirasya dvArANi ca pidhIyantAm / devI svecchAnurUpaM bali grahISyati / adyaparyantaM bhavadbhiH zavAnyeva dattAni / adya jIvata pazUnevA'paryantu / pazUnAmakSatadehasya prApaNena devI vizeSataH prasannatAmanubhaviSyatIti / ___ sarve tUSNIM sthitavantaH / sarvaivinA virodhaM gurorvacanaM svIkRtam / tasmin dine jIvanta eva pazavo mandirasyA'GgaNe sthApitAH pUjakaiH / trINi dinAni vyatItAni / tatra 'kiM jAtam' iti jJAtuM sakautukaM sarve'pi mandiraM gatavantaH / Anandena krIDantaH sarve'pi pazavo dRSTAH sarvaiH / tena sarveSAM citte gurumahiMsAM ca prati zraddhA dRDhIbhUtA / tato'hiMsA jayatu, zrIhemacandrAcAryaguruvaryo jayatu, kumArapAlarAjarSirjayatu - ityuccairvadantaH sarve'pi svasthAnamagacchan / "adyA''rabhyate mUkajIvA abhayaM prApsyanti" iti vimRzan prasannavadano rAjarSiH kumArapAla: svagurozcaraNayoH patitavAn, tathA harSA zrubhistayoH prakSAlanaM kRtavAn / hema-dhenu-dharAdInAM dAtAra: sulabhA bhuvi / durlabhaH puruSo loke ya: prANiSvabhayapradaH / / [mArkaNDapurANe 2/7/93] 76
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ :) kathA bhASApA kSANAmA munitIrthabodhivijayaH: aho ! vismayAvahamadRSTapUrvaM ca / mitra ! kiyanmanoharaM sthAnamasti ? jagati sthitAnAM: sAratamAnAM pudgalAnAM nicaya eva manye'dya sahasrAmravaNodyAne'vatIrNo'sti / vayasyaitattu pazya, : kIdRgAhlAdakaM samazItoSNaM ca vAtAvaraNaM, maNiratnaiH khacitaH samaH svacchazca spaSTazca bhUpradezaH,: suvarNabaddhazca vizAlo vistRtaH panthA, mArgasyobhayasminnapi pArve SaDRtUdgatAni manoharANiH cittAkarSakANi puSpANyupari ca gatAgataM kurvatAM janAnAM kRte AtapavArakamiva zobhamAnA vallInAM: maJcakapaGktiH / kimahaM svarge vA vaikuNThe vA, nAgaloke vA, suparNaloke vA kutra: vA''gato'smi?" iti yugapadevA'vadat vIradattaH / pazcAcca kiJcidvizramya- "mitra ! vayasa:: SaSTivarSANyetAvatA vyatItAni / bahutra bahUni sthAnAni mayA dRSTAni / parametAdRvasthAnaM kutrA'pi na dRSTam / mitra ! tAvadanyAni sthAnAni tiSThantu, etasminnapyudyAne'nekeSu prasaGgaSu: naikadhA''gatapUrvyaham / parametAvadapi lAvaNyamatra kadA'pi naiva dRSTavAnasmi / manye'dya tUdyAnazrI:: svayaMvarasajjitaSoDazazRGgArA svapriyatamaM varituM mahatA parikareNa bahvADambareNa sarvarasena nirgatA'sti / : paraM sa priyatamaH kaH ? tattu naiva jAne'ham / " ityuktvA vIradattena svabAlamitrasya sAgaradattasya mukhaM pravilokitaM, yasmiMzca madhuraM hAsyamudgacchad dRzyate sma / - "mitra ! kiM bhavAnasyAH : priyatamaM jAnAti ?" sAgaradattaH kevalamanicchayaivoktavAn - "Am !" vIradattAya tasyedaM maunAzrayaNamasahanAya jAtaM / udvegapUrNayA vAcA so'vadat - "taddeva-: mavidagdhavatsaMdigdhajanavatprAkRtavadvA maunAzrayaNaM katham ?" "mitra ! yadA'ntaHkaraNamevA'nubhUtyA saMpUrNaM jAtaM syAttadA zabdasyA''vazyakataiva naH tiSThati !" .... "vIra !" vIradattasya mukhaM pralokya- "tvameva me'kathayaH, janmataH: SaSTirvarSANyAvayoretAvatA vyatItAni / parametAvati bRhattare'pi jIvanabhavane kiM tAdRkko'pi: smRti-khaNDastava smRtipathamavagAhate, yadA tvaM tAdRzi sthAne'bhavaH, yatra ca sthitasya tava: caitanyaM pUrNatayA puSpitaM syAt ? zarIramajJAtatayA pulakitaM syAt ? pratyekamapi romNyagocarasyA'nanubhUtapUrvasya cA''nandasya sAmrAjyaM pravarteta ?, cetanA'ntaraGgaM bhittvA bahirAgantuM. prayAsamivaM kurvIta ? sarvasvaM prakRterAnandasAgare lInaM syAt ?" iti pRSTavAn sAgaradattaH / kSaNakAlaM gambhIraM maunaM prAvartata / ................................................. 77
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ................................................. ................... vIradattaH svamitrasya mukhameva nirnimeSaM pazyannAste sma / sa vicArayati sma yat -: : "adyA'sminmukhAmbuje'dRSTapUrvA zrIvirAjate / etayornetrayoH samudralaharIvadunmAdAnandamizritA: kAcidvilakSaNaiva gabhIratA vilasati / tau ca kapolAvAnandena pulakitau raktotpalazobhAM vahataH / / tau cauSThau mukhe sthitAM santuSTiM mukharIkurutaH / tasya mukhameva tasminsthitamamandamAnandasandohaM: pizunayati" iti / "anyacca mitra ! darzanIyAni tvasmAbhirbahutra bahUni dRSTAni, paraM tebhya etAni: kiMcidvilakSaNAnIva na bhAsate ? tatki vaiziSTyamiti bhavatA jJAyate ?" vIradattaM tu tasya: praznamAlA rahasyamayagarte pAtitavatI / sa tu mugdhavatkevalaM mukhameva nakAra-mukharaM kRtavAn / "vayasya ! kiM bhavatA smaryate yaditastribhyo varSebhyaH pUrvaM, bhUtapUrvasya mahArAjJaH: suputro'smAkaM ca rAjA mahArAjo'rakumAro'traivodyAne dIkSAM gRhItavAnAsIditi ?" tadA vIradattena kevalaM vadanameva svIkAramudrayA''ndolitam / "mitra ! sa tadAnImAsItkevalaM sAmAnyaH kazcidH bhikSuH / tasyA'ntaH-sampattu yadyapi mahArghA mahApramANA ca, tathA'pi sAmAjikadRSTyA sa: akiJcana eva / yadi vA tasya dRSTyA bAhyA sampad dhUlivadasArA / ata eva sa svayameva tatsarvaM: tyaktvA sAdhanAyAH kaThoraM mArgamanusRtavAn / vayasya ! adya dine tasya kaThorA sA sAdhanA. samApte: zikharaM pratigatA'sti / trINi varSANi yAvatpracalitA tasya sAdhanA'dyadivase siddhezcaramabiMdu pratigatA'sti / vayasya ! tasyA'dhunA kaivalyajJAnaM saJjAtamasti / yasmizca traikAlikI trilokI,: karAmalakavad dRshyte| mitra ! so'dhunA trilokyAmapi paramanAthaH, paramatArakaH, paramoccaH,: paramaddhimAMzca saJjAto'sti / devatAbhirapi nAthanAthasya tasya nAma - "aranAthaH" ityudghoSitamasti": ityuktavAn sAgaradattaH / antaraiva vIradattaH "aho ! kiyanmanohAryabhidhAnam "aranAtha iti" ? : vayasya ! kevalaM nAmA'pi trijagadAkraSTuM lohacumbakAyate / " tasya svamitrasya jinadharmAnabhijJasyA'pyetAvadullAsaM dRSTvA raJjitamanaska: suzrAddhaH: sAgaradattaH svakathanamanusandadhAti sma / "mitra ! sa eva bhagavAnaranAtha etasyA udyAnazriyAH aaryputrH|" "Am ! jJAtaM mayA / " "anyacca mitra ! adyA'pi vayamekayojanadUrasthite eva pradeze smaH / yadA'gre: gamiSyAmastadA vayamekAM tridurgoM drakSyAmaH / tasyAstu sA kA'pyatyadbhutA zobhA, yA sarvathA. varNanAtItA / mitra ! yadA bhagavanto'rhantaH kaivalyamAsAdayanti, tadaiva te karmabhirdoSaiH kusaMskAraizcaH saha pracalamAne-'nantakAlIne yuddhe mahAntaM vijayaM prApnuvanti / tadA ca teSAM jayenonmattA: : harSanirbharAH sarve'pi devAsteSAM kiGkarA etaM samavasaraNaM viracayanti / tasyaiva ca mukhyo bhAgo: 78
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ................................................. : bhavati sA tridurgI / tasya ca trayANAM durgANAM prathame raupyamaye durge vAhanAni, svarNamaye dvitIye: tizcaH, ratnamaye ca tRtIyavapre dvAdazA'pi parSado'vasthitA drakSyAmaH / tasmizca tRtIyavapre bahumadhyabhAge: ratnamayapIThikoparisthite mahAghe svarNamayasiMhAsane upavizya yadA bhagavanto dezanAsudhAM pAyayiSyanti, : ahA hA ! tadA sarvaM bhedaM vismariSyAmaH, kevalaM cinmayaH, caitanyamayazcA'bheda evollasiSyati / tatsudhAM pItvA paramatRptA bhaviSyAmaH / " "tarhi mitra !" tatsammukhaM dRSTvA "calatu, satvaraM yAtaH, prabhoreko'pi zabda:: zravaNasyA'gocaratAM yathA na bhajet tathA kurvaH" / tau satvaraM yAtaH / adyA'pi samavasaraNaviSaye sAgaradattena bahu praSTavyamasti, vIradattena: ca bahu jJAtavyamasti / paraM tau kau ? kiM tAvevA'smAkaM kathAnAyakau ? na, tau tu sAmAnyau: kaucid ratnavaNijau / nIti-nyAyena vyavahArastayoH zobhA / dvayorapi saptATTAlikAtmake harye : hastinAgapura-nagarasya rAjamArga zobhayataH sma / tayoratrA'nyAnyapi bahUnyApaNAnyAsan / yeSu: tayoH putrA vyavaharanti sma / yadA'tra paJcAzadvarSebhyaH pUrvamAgataM tadA tayoH pArve kimapi nA'sIt / akiJcanau: sarvathA tAvAstAm / paraM zanaizzanairabhyudayaM prAptavantau tau sarvagAminI tAvatI vibhUtimapi prAptau; : yena tannagare gaNyeSu zreSThivaryeSvanyatamau parigaNitau sajjana-sammatau ca jAtau / etAvatA sAgaradattasya gRhavasatau kumbhagaNipramukhAH sAdhavazcaturmAsI sthitAH / sa: mahatA''dareNa teSAM saparyAM kurvaMstebhyo dharmamapi zrutavAn / saMgateH phalasvarUpeNa sa paramaH zrAddha:: samajani / tasya ca SaNNAmapi putrANAmupari duhitaikA''sIt / tasyA nAma priyadarzaneti / sA'pi: tadA jinadharmaMkatAnA jAtA / paramadya tasyA upari tannimittaM ca sAgaradatoparyekA mahatyApatti-: rApatitA''sIt / kA sA ? tAM tu sAgaradatta eva kumbhagaNine vistareNa zrAvayiSyati / : adya kintu hastinAgapuranagare nayanAnandadaH paramamahotsavaH / yato'dya prabhorjJAna-: kalyANakamahastatra / devA api tasminnagare, tasminnudyAne, tatra samavasaraNe calitAsanAH prAptapreraNA:: bhaktibharanirbharAH prabhoH sevAyAmAgacchanto dRzyante sma / tena sarvo'pyAkAzapatho'varuddha AsIt / : anyato'dvaitAnandakallole magnA jAnapadAH zrAddhAdayaH samavasaraNaM draSTumutsukA varayAtrayA mahatyA vibhUtyA mahatA parikareNa ca tasminnudyAna Agacchanti sma / tena bhUmArgo'pi sammardamayaH saJjAta : AsIt / AbhAti sma yat - nagaraM riktIbhUya vAripUravanmahatA raMhasA sahasrAmravaNodyAne : samavasaraNaM vyApnuvadAsIt / etAvatyapi samma prabhoH prabhAveNa na ko'pi kamapi bAdhate'varodhI: bhavati sma vA / harSapUrNamanaskAH sarve'pi tAM tasya zobhA mahatA''nandena pazyanto'gre gacchantiH 79
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ................................................. etAdRzi samaye ca paramo gaNyaH zrAvaka: sAgaradatto'pi svaputrAdiparikaraNa, svapriyamitra-: vIradattenA'nyaizca kaizcinmitraiHsaha tvarayA'gre gacchati sma / sarveSAM manAMsyutsAhena pUrNAnyAsan / tAvataivA'kasmAtsAgaradattasya prathamaH putro'GgalyA kiMciddarzayan - 'tAta ! bhrAtaraH ! mitrANi !: pazyantu, sa evaiSa Am sa eva' iti / sameSAmapi dRSTistatra nipatitA, yatra ca kazcidvAmana indrajAlAdIn darzayan svaM veSTayitvA: sthite janasamUhe vismayamAvahayannAsIt / sarve tasya hastalAghavaM kauzalaM ca dRSTvA mugdhAH jAtAH / "aho'dbhutam !" ityAdaya udgArA draSTuNAM mukhebhyaH sahasA nirgacchanti sma / : ___ dhanadastu jAtivairivadunmattakavad hastAvAsphoTya tAlaravaM kurvANo - "adya tu taM: kathamapi grahISyAmyeva, tatpazcAcca mamA''vuttasya sampUrNAmavitathAM sthiti prApsyAmyeva / : pazyAmyadya kutra gacchati sa varAka:?" ityuktvA vegena dhAvamAnaH samma mArgaM kurvANo yAvatA. vAmanAbhyaNe-'gacchattAvatA sa vAmanaH- "mama grahaNAya vRthA prayAso mA'stu / bhagavataH: samavasaraNe'haM svayameva bhavatAM hastayorApatiSyAmi" ityevaM svagataM vadan dhAvitvA ca: kutracijjanasamUhe nilIno jAtaH / tadA ca dhanado'pi hU~kArAnAmuJcan, hastau cA''mRzan, kareNa: zira: kaNDUyamAnaH sAgaradattAdipAveM gatvA vadati sma- "adya saptamaM vAraM sa hastAgato'pi cyutaH" / . . . tadA, itivRttasya hArdamajAnAnA vIradattAdaya udghATitamukhA visphAritanetrA animeSaM: sAgaradattaM pazyantastiSThanti sma / sAgaro'pi saMzayavicchittaye bhaNati sma yat - "mitrANi !: ekA samasyA'dyA'smAkaM sameSAmapi bAdhate / tasyAH parihAre nimittakAraNameSo vAmano: bhavitumarhati / ata eva mayaitadgrahaNAya dhanado niyuktaH, paraM sa saptamavelAyAmapi taM grahItuM: naivA'zaknot / sA kA samasyA, tAM tvahaM yadA bhagavato gaNine kathayiSyAmi, tadaiva yUyaM zRNutha / : adhunA tAvadvayaM satvaraM samavasaraNameva sakalApattiparitrANakSamaM samAzrayAmaH / " / sasurAsurAyAM parSadi bhagavAnapi paramo'ranAthaH pravizati sma / sarve'bhyutthitAH santaH: prabhumakSatAdibhirvardhApayanti sma / bhagavAnaranAtho'pi caityavRkSaM triH pradakSiNayitvA, "namastIrthAye"-: tyuditvA mRgendrAsane pUrvAzAbhimukhamupavizati sma / tatsamakAlameva cA'nyAsvapi triSu dikSuH vyantaraviracitAni prabhoH pratibimbAnyupavizanti sma / pazcAcca sarvo'pi pArSadaH svasvocite. sthAne niSIdati sma tiSThati sma vA / zakrA: punarutthAya prabhormahimAbharAM stuti prakurvanti sma / : zakra unnamitavajrahastastumulaM niSedhati / pazcAcca bhagavataH samudragabhIrasvareNottamai zabdaiH: sarvAGgavAhinA'rthena, mAlavakaizikyAdigrAmarAgabandhurA dezanA prArabhyate sma / sarve'pi janAH ...... 80
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............... ................................ . . . . . . : devAstiryaJco'pi ca sva-svabhASayA pariNatAMstAndezanAzabdAn zRNvanto vAcAmagocara-: : mAnandamanubhavanti sma / sarve bhagavato bhAgavatyAM zravaNe tallInA jAtAH / asmiMzca kAle sAgaradatto vIradattazcobhAvapi sva-svocite sthAne upavizya prabhorvANIsudhA-: / maikAgreNa pibantAvajJAtapUrviNyamRtakumbhe nimagnau santAvAkaNThaM tadamRtarasamAsvAdayataH / : : ghaNTAtrayamapi trikSaNIbhUya vyatyeti sma / yadA ca bhagavatA dezanA samAptA tadA grISmau : madhyAhnatapanasya caNDakareNa visaMsthula: kazcitpAntho yadA vRkSarAcchAdite mahati zItalasvacchajale. ca sarovare AkaNThaM snAtvA tasya ca madhuraM zItalamApyAyakaM ca vAri pItvA yamAnandaM - yaM: saMtoSa yAM ca tRptimAsAdayet, tato'pyadhikataraM saMtoSamAnandaM tRptiM ca zrotRNAM mukhAni : pizunayanti sma / pazcAcca bhagavAnarastatrA''gatAn pravivrajiSUn kumbhAdhAn rAjAnaH pravrAjayati sma / / taduttaraM bhagavatA tebhyo gaNadharapadavI dIyate sma / zakrAcca vAsacUrNaM gRhItvA teSAM mastake: nikSepaH kriyate sma / te'pi tena bhagavatsparzena jJAnasphoTaM prApya dvAdazAGgyA racanAM kurvanti: sma / etatsarvaM dRSTavatastu bhAvibhadrasya vIradattasyA''nandasya sImaiva nA''sIt / sa tUttAlahasta:: sannRtyannevA''ste sma / tadA ca tasya hastaH kasmaicitpRSThasthitAya vilagati sma / saH valitakandharo yAvatpazyati tAvattatra kazcijjana AsId yaM ca sa kSaNakAlaM pazyannevA'tiSThat / / pazcAcca sAgaradattasya karNayorgatvA kiJcittena kathitam / so'pi pazcAnmukhaH pazyati sma / sa: ca vAmano hasanmukha Aste / kSaNakAlaM tu sAgaradatto vyAkulo'bhavat / sa vicArayati -: "adhunaivA'smai mama samasyAyAH parihAraM pRcchAmi" paraM kSaNAt sa Avego vivekena parAbhUyata: "na, zubhe pavitre ca dharmasthAne sAMsArikavastUnAM vicaarnnaa'yogyaa| ahaM kumbhagaNadharAyaivaitaM : : viSayaM prakSyAmi / prabhoH prabhAvAt sarvaM susthaM zubhaM ca bhaviSyati" iti / ___ etAvataiva bhagavanto'rhantaH svAcAraM samApya tridurgA madhyamaM valayaM gatvA devacchandake: vizrAmyanti sma / tadanu ca prathamagaNadharo bhagavAnkumbhaH prabhoH pAdapIThamAsanaM kRtvA-: 'lakSitakevalibhedaH saMvegabharAvahAM dezanAM samApayanti sma / atha sAgaradatta zreSThI svAsanAdutthAya : bhagavantaM bhaktibharaM namaskRtya svasamasyAM nivedayati sma-"bhadanta ! ahamasmi sAgaradattanAmA: : zreSThI / etasminnagare mama ratnavaNija rAjamArgAsanna eva mahAlaya ApaNazcA'pi staH / jinadattA: : nAmnI mama bhAryA'sti / AvAM sadA santuSTau dharmaniratau ca kAlaM yApayAvaH / gArhasthyataroH : : phalAnIvA'smAkaM saptA'patyAni jAtAni / teSu SaTputrAH, saptamI ca sarvavallabhA duhitA : : priyadarzanetyanvarthanAmnI santi / tasyA mama putryAH sahA'smanmanorathairvayo vardhate / vaya:prAptAM tAM: : rUpa-kalA-medhA-guNAdiSvananyasadRzIM dRSTvA'haM sadA tasyA varArthe cintito bhavAmi / anyadA:
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadAcidvipaNau sthitena mayA tAmraliptinagarAdAgacchannRSabhadattanAmA sArthavAho dRSTaH sAdharmika vAtsalyAcca mayA svagRha AnAyya sAdaramupacaritaH / prAbhAtikaM kRtvA yadA bhojanAyopaviSTau tadA pariveSayantIM mama putrIM sa nirnimeSaM dRSTavAn / tasyA vinaya-vyavahAranamratAdIn dRSTavatastasya manaH kiJcid yojanAmiva ghaTayadajJAyi mayA / yAvatA taM kimapi pRccheyam - tAvatA sa mAmeva pRSTavAn " mahAzaya ! eSA kasya duhitA ? " / mayoktaM " mamaivA'sti / paraM bhavAnevaM kathaM pazyati ? " tadA ca tena mRdu hasitvoktaM "mahAzaya ! anyathA mA bhAvayatu / paraM mamaiko* putro'sti / tasya nAmA'sti vIrabhadra ityanvarthakam / tribhuvanAtizAyinastasya rUpasyA'tizAyino : yadi syustarhi kevalaM tasya guNAH / sa yathA dehakAntyA tathA kalAbhirapi parAnAhlAdayati / zreSThaH saralo vinayavAMzca sa suzIlo'sti / anyacca bandho ! dvAsaptatyAmapi kalAyAM tu sa pravINo'tizAyI cA'styeva / paramAzcaryaM nAma so'nekAni mantrANi vidyAzca jAnAti / naikaprakAre aindrajAle tasya hastalAghavamapUrvamasti / tasya pArzve naikavidhA guTikA api santi / sarvavidheSvapi kalAvijJAneSu tasya kovidatA budhAnAmapyAzcaryasya hetubhUtA'sti / " sa tu dhArApravAhavadaskhalanpravahannevA''sIt / ahaM ca tAM dhArAM pIyUSavatpibannAsam / "bandho ! so'dhunA'sti prAptavayAH paraM tasya yogyAM kAmapi kanyAmetAvatA kAlena na dRSTavAn / paramadhunA'haM svAtmAnaM bhAgyazAlinaM manye / yato mayA tasmai bhavata eSA kanyakA samucitA, yogyA ca parizIlitA'sti / tarhi bhavAneva kathayatu yatkimabhipraiti bhavAn " iti / tasya kathanamidaM zrutvA'haM kSaNakAlaM tu hataprabha eva saJjAtaH / sa yathA guNavarNanamakarottathA tu vIrabhadro mama putryAH kRte'tyantaM samucita evA''sIt / paraM sa kadA'pi na dRSTo mayA / kevalaM kasmAccit zrutamAtrA vAstavikatA vA kIdRzI syAt ? mayA tasya netre pralokite / te paramAtmavizvAsena sampUrNe AstAm / vAstavikatAyAH samudrastayorvilasannajJAyi / dambhasya mAyAyA vitathatAyA vA lezo'pi tatra nA'dRzyata / mayA''tmani dhairyaM prapUryoktaM - "yathA bhavAMstathaiva bhavataH putro'pi syAnnAma" / tenA'pi kiJcidvihasyoktaM - "bandho ! tadviSaye cintA mA'stu / yato'haM sutarAM jAnAmi yat- kevalaM bandhanaM yathA na syAttathaiva baddhavyo'smAbhiH / " tadA ca tasyodAttena svabhAvena raJjitena mayA'pi bhagavati zraddhAM nidhAya sa sambandho'numataH ahaM RSabhadattasya vyavahAreNa "yathA pitA tathA putraH" iti nyAyena yadyapi santuSTa evA''sam, tathA'pi paJcadazadinAbhyantara eva vIrabhadraH svayaM yadA janyayAtrayA''gatastadA tu * tAMstasya- udAttatA-suzIlatA - kulInatAdIn guNAn dRSTavato mama santuSTizcaramAM kakSAM prApnot manasaH koNe sthitA zaGkA'pi sahasaiva bahirniragacchat / mahatA santoSeNa putra jAmAtaraM - 82
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. : cA'nuzikSya tAmralipto prati vAlayitvA cA'haM kRtArtho vigatabhAraH sadA dharmadhyAne niratastiSThAmi / pauSadhAdivataizca svAtmAnaM pravrajyAyai bhAvayaMstiSThAmi / / kadAcitparvatithAvahaM pauSadhaM kRtvA'nyadine pAraNAyai svagRhaM pratyAgacchannAsaM tadA ca. mayA kiM dRSTam ? / hA ! ekata: priyadarzanAM mama priyaputrIM svasakhimAtraparikarAM mama gRhAbhyarNe: svayamevA-''gacchantI dRSTavAnaham / tatkAlameva ca vajAhata iva hataprabho'bhavam- "eSA: sakhimAtraparikarA kathaM dRzyate? kiM ghaTitaM syAt ? asyA AgamanavArtA'pi kA'pi nAsIt ?: akasmAtkathamAgatA? kiM jAmAtrA tyaktA ? na sa kulInaH kadApyevaM kuryAt tadA kiM vA. jAtaM syAt ?" vikalpAndolane dolAyamAnena mayA kiMcitkAlAt svasthitiH prAptA / tadA: ca yAvatA kiJcitpadAni tadabhimukhamagacchaM, tAvataiva mAM dUrAdAgacchantaM dRSTvA saiva dhAvitvA mama: pAdayoH patitvA rodanamevA''rabdhavatI / tadA "nizcitamazubhaM kiJciddhaTita''miti vicArya mayA: sA zanairutthApitA-''zvAsitA svagRhaM caa''naayitaa| prAbhAtikaM sarvaM vyAkulatAsahitatayA tvarayaiva samApya tadabhyaNe mayA gatam / yatra ca: parivArajanA sarve militA Asan / madhya AsInmama priyaduhitA, zvetayA zATikayA: sajjA'laGkArarahitA ca / tasyAstAmetAmavasthAM dRSTavatA mayA mama mAtA sahasA smRtA, yA caH bAlavidhavA''sIt / ApAdamastakaM kA'pi cintAvidyunmAmakampayat / tayA'nyaizcA-: 'hmbhyutthaapito| mayA sA premNA svotsaGga sthApitA / pazcAcca praznapUrNayA dRSTyA'haM tasyAH: pradhAnasakhIM priyasundarIM dRSTavAn / tadA ca sA'pi kathanaM prArabhata "RSabhadatta zreSThi-bhadrAdevI-vIrabhadrasadRzAzca zvazura-zvazrU-patayo'tibhAgyasambhAralabhyAH / : mama svAminyapi svajIvanaM dhanyammanyA mahatA''dareNA''nandena gurUNAmAryaputrasya ca sevAyAM: niratA kAlaM sukhenaiva yApayantyAsIt / paraM bhAgyasarasi kadAcidvAripUramAgacchati, kadAcicca: nirjalA zuSkatA'pi tatra parijRmbhan dRzyate / svasya sukhaM kadAcidvA svapnameva bhaviSyati iti: ko'pi na jAnAti khalu / " antaraiva priyadarzanA sarvAn rodayantI rodanamArabdhavatI / svajanAnAM: gabhIratotsukatA ca vardhamAnA AsIt / kiJcitkAlAnantaraM kathaJcidvA dhairyaM nidhAya rudatI: truTatsvarA priyasundarI avadat- "mama svAminyA jIvane'pi kiJcidetAdRgevA'ghaTitaM ghaTitam / / akasmAtkAraNAdatarkitatayA'jJAtatayA ca sa bhavato jAmAtA enAmekAkinI parityajya: kamapyakathayitvA kutracidvA gato'sti / asmAbhiH sarvaistaDidAghAta eva prApta iva / tadA ca: putrasyA'tarkitagamanena kulInAyA vallabhAyAH snuSAyAzcaikAkitAduHkhena duHkhitAbhyAM mAtApitRbhyAM SaNmAsAnyAvattasya gaveSaNA kRtA / paramadya yAvattasya zuddhiH prAptA nA'sti / tadA ca pati: : vinA zvazurakule vAso na zobhAyai -iti vicArya svAminI bhavatAM gRhamAgatA'sti" iti / : .. . parabhAta .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ................. 83
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyAH kathanaM sampUrNamAsIdasmAkaM copasthitAnAM sameSAM netrANyazrupUreNa pUrNAnyAsan priyadarzanA mama vakSasi svamukhaM hastayorvidhAya rudatyevA''sIt / ahaM ruditavAMstAM ca rudatIM naivA'varuddhavAn / kAnicit kSaNAni vyatItAni / mayA priyaputryAH zirasi svahastaH premNA prasAritaH / pazcAccA'vadaM " yadA ko'pi svadhArmikatA - naitikatA- kulInatAdiSu viSayeSvAkSepaM kuryAttadA yAni mocayitumarhANi tAnyazrUNyetAvatyAM kSudravipattau muJcatI bhavatI zrAvikAyA azrUNAmupari kalaGkaM mA nidhA vatse !" ityuktvA svottarIyeNa tasyA azrUNi mArjitavAn / tasyAzca mukhaM dRSTvA - "vatse ! tvaM tu jinadharmakovidA'si / karmagranthakuzalA'si / satIjanacaritrANi bahudhA zrutapUrviNyasi / adya paraM teSAM sameSAM parIkSAkAlaH / yadyevaM dhairyacyuti kariSyasi tadA sarvajJazAstre nIlimA lagiSyati vatse !" mamA'pi taistairvacanaiH sA svasthA dhIrA ca saJjAtA / mayA sahasA smRtaM, tasyai ca kathitam " anyacca putri ! eSu dineSvasmAkaM vasatau " suvratA " gaNinI mahatA parikareNa samavasRtA'sti / vatse ! tvamapi tasyAH sevAyAM dharmAcaraNe cA'harnizaM niratA tiSTha | dharmasya prabhAveNaiva bhavatyA ApattirnirmUlA'vazyaM bhaviSyatyeva" / sA zAntopazAntA sarvaduHkhaM vismRtya dharmAcaraNe magnA tiSThati / bhagavaMstasyA atrA''gatAyAH SaNmAsA adya samAptAH / mayA bahudhA zuddhiH kAritA / paraM kA'pi mama jAmAtuH pravRttirnaivopalabdhavAnasmyaham / anyacca bhagavan ! tena sAgaradattena vAmanamaGgulyA nirdizatA' kathitaM - "eSo vAmano mama jAmAtuH kathAM jAnAti paraM sa spaSTaM na vadati- mayA'sya grahaNAya mama putro dhanado niyuktaH paraM tacchakyameva nA'bhUt kadAcidapi / " pazcAt kSaNaM maunaM sthitvA pazcAcca sAgaradattena punaH kathitaM "bhagavantaH ! ananyazaraNyasya tarhi me bhavAneva zaraNamastu mama duHkhaM zAntayatu, kRpayA jAmAtuH pravRttiM satyAM kathayitvA / " " parSatsarvA'pi stabdhA''sIt / sarveSAM dRSTiH praznakarambitA kadAcidvAmane kadAcicca . kumbhagaNadhare nipatati sma / tadA ca bhagavAnapi kumbhagaNI hasanmukhaM vAmanaM dRSTikSepeNa * pavitrayitvA svakathanamArabhata / " zreSThin ! sa bhavato jAmAtA na sAmAnyaH, api tvasAmAnyazaktizAlI / yatra ca zaktirvidyate tatra mahatvAkAGkSAH sahasodgacchantyeva / sAgara !: bhavato jAmAturviSaye'pyevameva kiJciddhaTitam / tasyAM rAtrau tava jAmAtA vIrabhadraH zayyopari supto'pyannidra AsIt / kAcinmahatI vicAravidyut tasya nidrAmavarundhAnA''sIt / sa vicArayati sma "ahaM kalAnAM pAragAmI / bahumantratantravidyAguTikAdayo mama siddhAH / sarvavidheSu vijJAneSu * pAragAmyaham / sarvaprakAreSvindrajAleSu mama medhA'dvitIyA / karmamAtre'haM samarthataraH / paraM te sarve vidyAmantraguTikAH, kalAvijJAnaM, karmakovidatA, indrajAlaM vA nirarthakAnyeva / yatastebhyo mama na ko'pi lAbhaH / api cA'haM teSAmupayogena janAn raJjayitumapi na zaknomi / atra kintu * 1 84
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............ . .. . . ... .. . .. .......... : teSAM prakAzanamevA'zakyatamam / yato'tra tu gurUNAM lajjaiva me'rgalAyate / tataH kime-: tAnyaprakAzitAnyevA'staM prayAsyanti ? kimebhirjanAnAM vismayamAtramapi kartumahaM naiva: pArayiSyAmi ? kimeteSAM kRte vyUDho mahAn parizramo'phalitameva vinakSyati ? are ! kIdRgbandhane patito'smi ? tasya mukhamudAsInatAmAghrAti sma / sa zayanAdutthAya yAvatA: gavAkSAd bahiH pazyati tAvatA tatra dRzyante kecid yAtrijanasavAH paradezAdAgacchantaH / : tasyA'kSiNI camatkRte sthAtaH - "A ! jJAtam, yadA'haM videzeSu saJcaranneva mama kauzalaM: prakhyApayiSyAmi tadaiva mamA'pi parizramaH saphalo bhaviSyati, paramA ca saMtuSTirbhaviSyati / anyacca kimidamapi jIvanamucyate ? kiM kUpamaNDUkavadetAvatyeva mamA'pi pRthivI bhaviSyati ?: na - naiva, kadA'pi na / ahamapi svena balena svapratibhayA ca bhuvane svanAma prkhyaapyissyaami|: eko vaNikputro'pi kiM kartuM zaknoti, tadadya jagati pratyakSaM kArayiSyAmi"-iti vicArya saH upazayyamAgacchati / svabhAryAyA mukhaM prapazyan vicArayati sma ca- "eSA yadi kRtakasuptAH syAttadA mama gamanArgalA bhaviSyati" / ataH sa zanairaGgamApIDya tAmutthApayati sma / tataH: sA'pi netre AmRzantI vakti - "priya ! mama bhRzaM ziro'dati, kimarthamevaM kadarthayasi ?" -: "priye ! mayi sthite bhartari kiMnimittA taveyaM ziro vedanA ?" "priyatama ! tava doSeNaiva / " "mama ? kIdRzena ?" "Aryaputra ! kSAmyatu mAm / ahaM tvAM nA'vagacchAmi, yadi vA bhavatA'haM nA'vagatA: ityeva jJAtuM na pArayAmi / " sA tanmukhaM pazyantI "priya ! sa eSa aavyoshcirmilnkaalH| etasmizca kAle navadampatyormanasi kiyatI vA''zA bhavet ? sarvasya saMsArasya sukhamAtraM te. ekasyAM yAminyAM prAptumIhetetarAm / anyonyaM premapAze nibiDatayA yujyatetarAm / / svAnyayobhinnamastitvamapi sarvathA vismRtya kasmiMzcitpremamaye'pUrvollAsamaye'nanubhUtapUrviNi ca: sukhasAgare sarvathA viliiyetetraam"| tasyAH zarIraM prasvedAkIrNamAsIt / oSThau ca: duHkhamizritenA'santuSTenA''vegena sphurantAvAstAm / "priyatama ! etatsarvaM jAnato'pi bhavataH etAdRzI vaidagdhyoktiH kathamapi zobhate ?" Avego'santoSazcodvegatAyAH svarUpamabhajat / / pazcAcca so'pyudvego'sahAyakatAyAmudAsInatAyAM ca nilIno'bhavat / "ekasya kasya-: citpremapUrNasyA''ryaputrasya sthAne mayA ko'pi rUkSavidagdho vidvanmAtra eva sahacaratvena: prAptastadA jIvanameva sakalaM tena saha kathaM vA yApayiSyAmi ? ... Aryaputra ! etadvicAra evaH rabhasAnmama ziro'rdayati / " 'mayA jIvanasakhI kA'pi rasikA prAptA'tastasya santoSaH / parametAmapi tyaktu-: . . . . . . 85
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ C.................................................. : kAmo'hamiti manasa: koNe ko'pi viSAdaH' iti vicArya sa hasitvA'vadat - "aho'ho !: devi ! sevakasyainamaparAdhaM kSAmyatu / sarvathA me'parAdho'stitarAm / kAlocitaM mayA vismRtm|: : kalAkovido'pyahaM kAlakovido nA'bhUvam / " pazcAcca tena vakroktyA kathitaM - "devi ! me: mA kupyaH / ataH paramevaM naiva kariSyAmi" - ityuktvA tena tayA saha suciraM sollAsaM vibhinnayA: : bhaGgyA mahatA saMrambheNa sAnandaM krIDitam / pazcAcca dvAvapi ratizrAntau / tAM ca vAstavasuptAM: : vijJAyA'tha kRtakasupto vIrabhadro nirgacchati sma svagRhAdekako vidyAsahAyaH / nagarAd bahirAgatya: : svavarNaM vidyayA zyAmaM karoti sma / kalA-kauzala-vijJAnAni darzayaMzca grAmAkarapurAdiSuH bhrAmyati sma mahatollAsena svakalAkhyApanayA jIvanaM sArthakaM manyamAnaH / ___itazca prAtarutthitA sA'pi priyadarzanA svAryaputramapazyantI zvazurau kathayati sma / tAvapi: gaveSaNAM kurutaH kArayataH sma cA'pi / paraM yadA SaNmAsaiH ko'pyudanto naivA'prApyata tadA tau: ApRcchaya priyadarzanA bhavagRhamAyAtA / . . . . / "mahAzayA, etatpravahaNaM kutra gacchadasti ?" kazcitpAnthaH kasmaicit suveSAya: samudrayAtriNe pRcchati sma / so'pi yAtrI praSTurmukhaM pazyati sma / vizAle vistRte AkarNamAyate : netre, udAraM lalATaM, dIrghA nAsikA, kambuspardhI kaNThaH, vezabhUSA kintu sAmAnyA-etAdRzyAkRtistAM: visaMvadamAnA''sIt / "anayA''kRtyA ko'pi mahAsattva evaiSa iti bhAti" iti vicArya: siMhaladvIpAya bohitthamApUrya gacchan padmadattanAmA zreSThI vadati sma- "mahAzaya ! etattu bohitthaM. siMhaladvIpaM gacchati / kiM bhavato'pi gamanecchA ?" "Am mahAzaya !" "tarhi kutratyo bhavAn ? kiMnAmA vA ?" "ahaM rAmapuranivAsI kArpaTikaH, evameva dezadidRkSayA nirgato'smi vIrabhadranAmA / ": so'pi tadA tasya hAdikaM bhAvaM vijJAya, taM gamanAyA'nujAnAti sma / pravahaNaM pravahati: sma / saptabhirdivasaiH siMhaladvIpaM prAptam / vIrabhadraH padmadattaM vijJApyA'bhivandya ca tatkAlA''gatena: sArthena saha ratnapuraM prati prasthitaH / ratnapuraM vikhyAtaM nagaramAsIt / tasya rAjA'pi zauNDIraH : dayAluzca''sIt / ratnapuraM prApya sarve sArthajanAH sArthezamabhivandya sva-svakAryAya gacchanti sma / ekako: vIrabhadra eva tatra tatparikare tiSThati sma / ratnapure ApaNapaGktau yadA vANijyAya sArthezaH pravizati: sma tadA vIrabhadro'pi tatraiva tena saha yAti sma / tau kasyacidApaNasya purato yAtau / tasya svAmI : ................................................. . . . . . . . 86
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... ...........................................? zaGkhanAmA zreSThI AsIt / sa svasyA''paNe svAsana upaviSTa AsIt / tadA tasya dRSTirvIrabhadropari: patitA - "AkRtyA tveSa mahAsattvo bhAsate / paramevamanyakiGkaratA kimarthamiti tamAkAryaiva: pRcchAmi" - iti vicArya sa sevakadvArA tamAkArya putravatpremNA''lapya ca pRcchati sma-: "vatsa ! kutratyastvam ? kiM nAmA ca ?" tasya premNA''dareNa ca raJjitamanasko vIrabhadraH-: "idaM gRhaM me sundaramAzrayasthAnaM bhavitumarhati" iti vicArya vadati- "tAta ! mama nAmA'sti: vIrabhadraH / tAmraliptivAstavyo'haM mAtApitrorAkrozena krodhaM prApyA'trA''gato'smi" / tadA: "tAta" iti sambodhanena svaM tasya pitaraM manyamAnaH zaGkhazreSThI vadati sma "vatsa ! etattu: tvayA'tyantamanucitameva kRtam / api ca pitarau yadi na kathayetAM tarhi putrAn ko vA'nyo: zikSayiSyati ?" .... "vatsa ! alaM cintayA khedena vA, tvamatraiva me gRhe tiSTha, mamA'pi putro: nAsti / tarhi bhavAn svasya mAtApitroH kSati naivA'nubhaviSyati / " tasya mukhe pitRprema vilasati: sma / vIrabhadro'pi putravattasya pAdayonipatati sma / paJcadaza dinAni vyatItAni / sa pracura sammAnanaM tatra prApnoti sma / yataH zakhazreSThI: bahadhA kathayati sma - "dhanaM sulabhaM, tabhoktA kintvetAdRzo durlabhaH / " tatrA'pi vIrabhadraH: saMpUrNa divasaM grAme udyAne vA'Tan kalAvijJAnAdibhizca janAn raJjayan mAsamAtreNa kAlena tu: tAvAnpriyaH saJjAto yad "vIrabhadra AyAti" iti vArtA yatra yatra rathyAyAmudyAne vA prasarati sma: tatra tatra mahAn janasamUha eva tasya kauzaladarzanAya nicito bhavati sma / so'pi tAni saphalAni: manyamAno mahatsantoSaM prApnoti sma / zaGkhazreSThina AsIt kAcidduhitA / sA'nyadA: kRtaSoDazazRGgArA saGgItavAdyAni kutrA'pi nayantyAsIt / vIrabhadrastAM pRSTavAn "svasaH ! tvaM kutra vA gacchasi ?" "bhrAta: ! ratnAkararAjJo'naGgasundarInAmnI duhitA'sti / kalAnAM nidhiH, lAvaNyapAthodhiH, satyamevA'naGgasundarI sA; paraM pratyekamapi zubhe vastuni brahmaNA ko'pyarucikaro'zo'vazya: nihita evA'sti / prathamayauvanasthA'pi sarvasAmagrayAM sA'sti parAGmukhI" ityuktvA sA: uccainisshvst| "bhagini ! kiM kAraNamatra ?" "bhrAtaH ! kimapi na / kevalaM kadA'pi kutazcinnimitAt sA svasya pUrvabhavAn : jAnAti / ato'kasmAt puruSadveSiNI saJjAtA'sti / atinirbandhena pRSTe eva sA vadati -: "puruSAH sarvathA nIcAH / te nArI rakSituM premNA''lapitumapi vA naiva jAnanti'' - iti / : "bhrAtaH ! na tasya saudhe kasyA'pi puMsaH pravezamAtramapi sammatam / yadi puruSaH ko'pi: : tatropalabhyeta tarhi tenA'vazyaM maraNIyameva" iti / . . . . . . . . . . . . . . . . . . /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........... . . "svasa: ! ahamapi tatrA''gaccheyaM vA ?""" "bhrAtaH ! maivaM vada / sA kasyA'pi puMsazchAyAmapi naiva sahate / " "bhagini ! cintA mA'stu / ahaM strIvezaM kRtvaivA''yAsyAmi khalu / ' "oh ! jJAtaM mayA, nA'sti kiJcidasAdhyaM mama bhrAtuH / " te dve api tatrA'gacchatAm / yadA prAsAde prAvizatAM tadA dRSTA lAvaNyasubhagA'naGgasundarI: kAmapi virahArtI haMsI paTe likhantI / vIrabhadraH kSaNArdhaM kSubdho'bhavat tAmatiratirUpAM pravIkSya / / pazcAtsa susthatAM prApya provAca "rAjakumAri ! vijayatu / " sA'pyenAM nUtanAM nirIkSate sma / tadA sA vinayavatIM prati: : vIkSya - "kA eSA ?" ityapRcchat / "mdbhginii|" "kinAmnI ?" vIrabhadra eva jhaTiti vadati sma-"Arye'haM vIramatI nAmnA / bhavatIM ca kiJcid vijJapayitumicchAmi" iti / "niHsaGkocaM vadatu bhavatI" / "Arye ! yaiSA haMsI paTe praviracyate bhavatyA, sA na samIcInA / arpayatu mahyamahamacirAt : spaSTAM suvarNAM ca kariSye"-ityuktvA vIrabhadrastadAlikhitavAn / "aho ! kIdRze viyogArne netre ! azrusnigdhe kapole ! AturatAkhyApanakametatkAndizI-: : katvam / AH ! manye'dhunaivA'smAccitrapaTAtsA haMsI bahirAgamiSyatIti pratibhAti me" ityavadat : sA'naGgasundarI / pazcAcca vinayavatyA mukhaM pralokya "sakhi ! iyantaM kAlaM vainAM kalApAraGgatAM kimarthaM nA''nItavatI?" tadA vIrabhadra eva: / madhye'vadat - "guruvarANAM zaGkA na syAdityata eva" / pazcAdapi goSThiranyAnyaviSayA prclitaa|: dve ghaTike vAripravAhavadatIte / tAvatA vIramatyA'pi sA'naGgasundarI svopari mugdhA hRtahRdayA ca: kRtA sarvathA yathA gamanasamaye sA vinayavatIM sopAlambhamavadat "sakhi ! itaH paraM vainAM: : tvatsvasAramavazyamavismRtyaivA''nayeH / " : vIrabhadro gRhamAgatya vadhUvezaM tyaktvA tvarayA''paNaM pravizati sma / tadA zaGkho'vadat : : "are putra ! kutra gata AsIt ? pazyaite tava pratIkSAM kurvanto nagarajanAstiSThanti / " "tAta ! evamevodyAnadidRkSayA nirgata Asam / " 88
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . . . "bahu sundaraM putra !" / ekato vIrabhadrasyA'nyatazca rAjakumAryAstriyAmA mahatA kaSTena vyatItA / dvitIyadivase: vIrabhadra ekaka evA'gacchattatra / yAvad lAvaNyapUtA'naGgasundarI vINAM vAdayantyAsIt / tAvat / sa zRNvannevA'sthAt / __ "sakhi ! naiSA te vINA susvarA yato'tra manuSyavAlaH praviSTo'sti" ityuktvA: visphAritAkSyAstasyAH purata eva sA vIramatI taM vAlaM niSkAsitavatI punarapi tAM sajjayitvA: vAdayaMzca samadhurAnmanoharAMzca rAgAnutpAdayati sma / sarve'pyupasthitA rAgazravaNe tallInAH stabdhAzca : jAtAH / anaGgasundarI vicArayati sma-"yadyeSA puruSaH syAttadA'dyaivainAmAliGgaya pariNayeyam / ": divasAni vyatItAni / sa tAmanyA api kalA darzayankRmirAgavatsvasminnibiDarAgavatI: kRtavAn / yathA vicArayati sma sA yat "anayA vinA'haM kSaNamapi jIvituM na pArayiSyAmi": iti| taddine sa vIrabhadro gRhamAgatya zaGkha zreSThine rahasi sarvAM vAstavikatAM kathayitvA'vadat : - "tAta ! yadi rAjA tvAM svaputrIpariNayanAya nimantrayet tadA''dau nA'numantavyam / pazcAdbahvAgrahe: satyanumantavyaM bhavatA" iti / itaH sabhAyAmapi ratnAkararAjasyA'gre sA vArtA prasRtA yat "ko'pi videzIyaH zaGkhazreSThigRhe: tiSThati / AkRtyA mahAkulotpanno mahAzayo mahAsattvazca bhAti / kalayA sarvamapi nagaraM hRtahRdayaM: tena kRtamasti / tasya naike guNA zrUyante'tra janeSu / " tadA mahArAjo'pi cintayati sma-: "kadAcidvA me duhiturvaro sa eva yogyo bhavedapi" ! iti athA'nyadA vijane vIrabhadro'pi tAM pRcchati sma "sakhi ! satyAmapi sakalasAmagyAM: navayauvanogame kathaM bhavatI bhogavimukhaivam ?" tadA sA'kathayat "bhadre ! yAvatA svAnurUpaM patiM na labheya tAvatA kathaM pariNayeyam / ": so'kathayat - "athA'dhunaiva te'haM darzayAmi tarhi ?" "tarhi darzayatu" - ityavadat sA hasitvA / tadA vIrabhadreNA'pi svarUpaM tatpurataH : pratyakSIkRtam / atha vIrabhadro'vadat - "priye ! yadi pariNayanamatirasi tarhi kathaya te pitarau / yattau: zaGkhazreSThine kathayetAm" / "Am ! adhunaiva tatkaromi " ityuktavatI sA / "bhadra ! etadAvayorapariNItayorantimameva milanam / athA'haM nA''gamiSyAmyatra / AvAM: . . . . . . . . . . . . . . . .
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ta.................................................. .................... : miliSyAmo mdhuyaaminyaamev|" ityuktvA tasyA mukhameva nirIkSamANo nirgacchati sma / sA'pi: : dvAri tiSThantI yAvadRSTi taM dRSTavatI / pazcAtsatvaraM gRhamAgatya svamAtuH sarvamavitathaM kathitavatI / / vadati sma ca "yadi na me sa bhartA tadA'gnireva mama pati" iti / sA'pi tanmAtA mahArAjAyaH kathayati sma -rAjA'pi vicArayati "priyameva vaidyaina sUcitamidam / vidhe ! zataM dhanyavAdA: bhavate-" iti vicArya - "priye ! evameva bhaviSyati" ityuktvA satvaraM sampreSya zaGkhamAmantrayati: sma / zaGkhazcA''gato rAjJA svaputryA vIrabhadreNa saha vivAhArthaM prArthitaH / 'samAnAnAmeva: sambandhaH' iti kRtvA so'naGgIkAramadarzayat / tadA rAjJA sanirbandhamAjJApitaH sa sajjIbhUtaH / / tataH paJcadazadinAbhyantara eva vivAho nizcito'bhavat / vivAhotsave sakalaM puraM magnamAnandasAgare / mahati vistIrNe maNDapake tayovivAha:: : sNvRttH| pravRttAni tArAmelakAdIni / harSitAH sarve AgatAH zaGkhazreSThiharmya / pravRttA : gRhocitakalpAH / vijRmbhitA rAtriH / vyatItA dvayorapi sA parasparaM vizrabdhayoH / __ anyAnyapi kAnicana dinAnyevaM vyatItAni / vIrabhadreNa ca sA jinadharmaratA kRtA / : anyAnyeSu paTeSu devaM gurumarhatpratimAdIMzcaturvidhamapi ca saGgha vilikhya tAM paricAyitavAn saH / athA'nyadA svadezagamanAya sa rAjAnamApRSTavAn / tadA rudanso'pyanumatiM dadAti sm|: vIrabhadraH sarvaM sannAhya vinayavatIM draSTuM gacchati sma / sA tu rudatyevA''liGgati sma tam / tadA: so'pi lalATe tAM cumbitvA'nuzAsya cA'gacchat samudrakUle / pravahaNArUDhaH sa svapatnyA saha gatavAn / ___ ratnapuraM sarvaM taddine riktIbhUya velAkulamAgatavadAsIt / nRpa-zaGkha zreSThi-zreSThinI-: vinayavatyAdayazca sarveSAmagre sthitA Asan / vIrabhadraH sapatnIko gRhItvA gurUNAmAzIrvAda,: premNA sambhASya vinayavatyAdikaiH, abhivAdya ca sakalaM nagaraM potamadhye praviSTaH / potA:: pravAhaspardhayA samudre pravahanti sma / vIrabhadraH saparivAro hastaM cAlayansarveSAM rAjAdikanagarajanAnAma-: bhivAdAngRhNanane prasthitaH / adya yAtrAyAstRtIyo divasa AsIt / vIrabhadraH prAtarutthAya kSitijaM pazyankasmiMzcid: bahiHsthita Asana upaviSTe AsIt / tasya mukhaM dRSTvA bhAti sma yadadya sa kasyAJcidH vicAradhArAyAM gabhIraM nimagna AsIt- "yadA mAsadvayapUrvamatra ratnapure'hamAgatavAnAsaM tadA me kA: sthitirAsIt ? sarvathA'nAthavadanAzraya Asamaham / tAtakalpena zreSThinA mahyamAzrayo dattaH / : bhadrAdevI tu mAtarameva vismAritavatI / sA ca premamayI vinayavatI mama svasurapi samAdhikA''sIt": - iti / akasmAt tasya mukhe udvegarekhA'GkitA / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . . . ................................................ "kRtako'pi yaH sambandho baddhastasya viyogo'pi kiyAndussaho bhavati / yadi vA'haM: mahAnkRtaghnaH / mayopakAriNaH zreSThinaH pratyupakRtaM na / tAM vinayavatImapi santuSTAM naivA'karavam / / kiJcidiva nyUnaM kRtvaivA''gato'haM" iti vicArya tasyodvego vardhate sma / / "tahi kimadhunA yAnAni nivartayAni ? punastatra gacchAni ? zreSThinamAnandayAni ?: vinayavatIM rudatI nivArayANi ? yat-svasaH ! tava bhrAtA tvatto'viyukta eva sarvadA sthAsyati?": iti / AvegodrekeNa sa AsanAdutthitaH kSitijaM yadA sUryanArAyaNo'vagADhastadA tasya hRdayamapiH vivekaprakAzena pUrNaM jAtam / "na, naiva / ahamasmi puruSaH / bhAvapradhAnatA puMsAM na zobhate / yataH puMsA kartavyapradhAnena: bhavitavyam / anyacca paramaguravaH kathayanti yat - saMyogA anityAH / sarvamanityaM vinazvaraM: c| kevalaM manuSyasya kartavyamekameva zazvad / anyattu sarvamacirakAlabhAvi, nazvaraM gatvara-: mazAzvataM ca / " tasyaite'ntaHsthadhvanaya AkAzaM vyApnuvanti sma / "sarvamazazvat" "sarvamitvaraM" iti: tasya dhvaneH pratidhvanitaM kurvadivA''kAzaM maigherAcchAditamabhavat / uccairmeghA agarjan / / paJcaSakSaNAbhyantare tu sA kA'pi viSamatA vAyumaNDale'tarkitA'bhavad yayA'kasmAdeva mahatAH vAtena saha vRSTirArabdhA / janAH sarve bhItAH / vIrabhadrasya tu manasi saiva cintanadhArA'virataM. pracalati sma - "sarvamanityaM sarvamazazvat" / vRSTervego vardhate sma / tatspardhayA ca vAyurapi mahatA: raMhasA vAti sma / kUpapaTA yAnAnAM saMkIrNyate sma / stambhA nIcairavatAryante sma / vAyostu vego: vardhamAna evA''ste sma / yAnapAtramuccaiH kampate sma / antato niryAmakA vilakSIbhUyoccairudghoSaNaM: kurvanti sma yat "janAH sarve sva-svArAdhyadevaM smarantu / yato yAnasya saJcAlanaM: nA'smadadhInamadhunA / kasminnapi kSaNe tat sphuTitaM bhaviSyati / " sarve udvegapUrNAH kAndizIkA: ajAyanta / etasminnavasare'nudvigno niSprakampazcA''sIt sa vIrabhadra: "sarvamitvaraM sarvamazazvat": iti vicArayan / anaGgasundaryAdayastu zayanAdutthApitA eva nA''san / yAvatA janAH svaprAbhAtikaM: samApayeyustatpUrvaM bohitthameva prAbhAtikaM samApayannivoccaiH sazabdaM ca sphuTitamabhavat / kSaNakAlaM. kolAhalaH sarvatra prAsarat / aneke jale nimagnA jAtA mRtAzca / / itazcA'naGgasundarI kutazcana kiJcitpotaphalakaM prApya paJcabhirahorAtraiH samudramativAdai-: kasminnanAkule dvIpapradeze prAptA / kiJcitkAlAnantaraM zuddhi prAptA sA rodanamevA''rabdhavatI / / kSaNAtsvasthIbhUya sA smRtavatI "AryaputreNa mama kathitamAsIt yat - yadA ko'pi na: sahAyastadA paJcanamaskAraste sahAyo bhaviSyati" / adya yadyapi nA'sti mamA'ryaputro mama pArve: kiM tAvatA? namaskAro me zaraNaM bhavatu" iti vicArya zuddhamanaskA namaskAraM paThantI tiSThati: . . . . . . . . . . . . . .
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....................... : sma / tAvataiva mahAmantreNA''kRSTa iva kazcittApasastaM pradezamAgacchati sma / svabhaginIvacca tayA: : premNA''lapya satkArya cA''nayati sma svAzrame / Azrame kulapatistAM svaputrIvanmanyate sma / mAso vyatItaH / atha kadAcitsaH : kulapati-vicArayati - "mama vatsAyA rUpaM bahu manoharaM trijagadAkarSaNaM cA'sti / : yadyeSA'traivA''zrame sthAsyati tarhi kadA'pi tApasakumArakAH svasamAdhi vismariSyantyeva: : niyamAt" iti / ataH sa svajJAnasyopayogena pazyati yat - "etasyAH padminIkhaNDapura eva: : sarvaM zubhaM bhAvi / " : taddina eva sa tAmAhvayati sma kathayati sma ca - "vatse ! tava vinayenA'haM nitarAM: santuSTo'smi / ata eva tvAM kathayAmi yadito'natidUre eva padminIkhaNDapuramasti / tatra bahavo: : dhanavantaH zraddhAlavazca vasanti / tava zarIrasukumAratAyai sthAnametannocitamatastatraiva gaccha, sukhena: : ca tiSTha / " kSaNakAlaM maunaM prasRtam / anaGgasundarI vicArayati sma - "are vidhe ! adhunA: mama jIvane kIdRkparAvartanaM bhaviSyati ! athavA'laM cintayA, namaskAra eva me zaraNam" iti: vicArAkulAM tAM dRSTvA kulapatirvihasya vadati sma - "putri ! vidhilikhitaM parAvartituM naiva: : pArayantyasmAdRzaH / tvaM tatraiva gaccha, tatraiva tava patyuH samAgamo'pyavazyambhavitA / putri !: : dharmastvAM rakSiSyati / nirAkulA tiSTha / " tadA anaGgasundarI kulapateH pAdayoH patati sma / : dvayostApasakumArayoH sAhAyyena sA nagarabahi:pradeze Agacchati sma / "bhadre ! nagaramadhye-: : 'smAkaM pravezo niSiddhaH / tava zubhaM bhavatu" ityuktvA tau kumArau tAM tatraiva tyaktvA nyavartatAm / / sA'pi tatraiva susthitA namaskAradhyAnaniratA vaTavRkSAdha upavizati sma / etasmiMzca kAle sA suvratAgaNinI zarIracintayA bahirAgacchantI dRSTavatI / sA cintayati. : sma "yA''ryaputreNa mama kathitA''sIt, sevaiSA saGghAGgIbhUtA "sAdhvI" dRzyate / sA sanmukhaM: : gacchati sma / tAM natvA kathayati sma ca "Arye ! siMhaladvIpacaityAni magirA vandasva" / tadA: gaNinI jJAtavatI yadeSA siMhaladvIpavAstavyA / "vatse ! kathamevamekAkinI dRzyase ? naiSA''kRtiniSparicchadA bhavet ?" / "Arye ! svasthIbhUya pazcAtsarvaM kathayAmi / adhunA tu me AzrayaM kutrA'pi dadAtuH kRpyaa|" suvratAgaNinyapi AkRtyA bhASitairguNagaNairvyavahArAdibhizca tAM mahAkulotpannAM vibhAvya: svopAzrayamAnayati sma / tasminneva kAle priyadarzanA'pi tatropasthitA''sIt / sA'naGgasundarI lAvyaNyapIyUSakUpikAM suvinItAM svAcArAM ca pazyati sma / svasya gRhe sAdharmikavAtsalyAya: nayati sma ca / bo....................................... ........ 92
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............................................... .. sarvaM prAbhAtikaM samApya te dve api pratizraye AgacchataH sma / anaGgasundarI priyadarzanAyA: : upasthitAveva suvratAyai sarvaM svavRttAntaM kathayati sma / priyadarzanA'pi tacchrutvA "bhagini ! sa: te priyo varNena kIdRza AsIt ?" "sakhi ! kRSNavarNIya AsIt / " "aho ! kevalaM varNameva visaMtadati, anyattu sarvaM mama bhartusvaiiva tavA'pi priyasya / ": suvratA'pi gaNinI priyadarzanAyai kathayati"priyadarzane ! eSA tavaiva dharmabhaginI / atastvamevaitAM pratijAgRhi / " te dve api tatra tiSThete - dharmArAdhanarate / itazca- vIrabhadro'pi phalakamAsAdya samudraM tIrkhA yAvatA kUlaM prAptastAvatA: rativallabhanAmakena vidyAdhareNa dRSTaH / sa taM vaitADhyazikhare'nayat / madanamaJjukAnAmnyAH svapatnyAH: putratvena samarpitazca / pazcAcca rahasi zAnte sthale trayo'pi sthitAH / vIrabhadraH svodantaM: kathayAmAsa / pazcAcca so'vadat- "tAta ! tvamasi me satyaM pitA / yadi tvaM naa'bhvissystdaa| kasminpradeze'sthAsyamaham ?" "putra ! maivaM vada / puNyavatAM kutrA'pi vipattayazcirakAlInyo naiva bhavanti / paraM vatsa !: harSasthAne evaM zokaH katham ?" "tAta ! mama prANapriyAyA anaGgasundaryAH kiM jAtaM syAt ? iti cintaiva mAmardatitarAm / ": "tadA rativallabho vidyAmAbhoginIM prayuGkte sma / tayA ca tatpriyAyAH sarvamapyudantaM: : vijJAya tasmai kathayati sma / tadA "svapriyA'tyantaM samucitaM sthAna prAptavatI" evaM vicArya: sa vigatacintaH svasthazcA'bhavat / atha samudramuttIrya tena svamukhAd guTikA'pasRtA, yena sa zvetavarNo'bhavat / itazca tena: svanAma "buddhadAsa" iti kRtam / taM ca mahAsattvaM vijJAya rativallabhena vajravegavatInAmasvapalyAM: : jAtA 'ratnaprabhA'nAmnI putrI pariNAyitA / tayA saha pravarAnbhogAnbhunakti sma saH / anyadA gavAkSasthitena tena vidyAdharA kutrA'pi gacchanto dRSTAH / sa pArzvasthitAM ratnaprabhAM: pRcchati sma-"priye ! ete kutra gacchanti ?" sA vakti sma-"etatparvate zAzvatArhatpratimA vandituM gacchanti / " tadA so'pi ratnaprabhayA saha tatra gacchati sma / vandate ca pratimAH / karoti sma: gItanRtyAdIni / kathayati sma pazcAt - "priye ! mama kuladevastu buddhanAmA'sti / ayaM tuH kazcidapUrva eva" / . . . 93
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . .................................................. tadA ratnaprabhA vadati sma- "priyatama ! eSa tu vItarAgastIrthaMkaro jinadevaH / sarvAsAmapi: devatAnAM paramaH zreSThaH prathamazca / anye sarve'pi samohAH kintveSa mohAtIto vItarAgaH sarvajJaH: sarvasamarthaH zAzvatAnande lInazca / priya ! eSa evA''rAdhyo dhyeyo vA" / "tadA tasyA jinadharmaikatAnatAM dRSTvA raJjitamanasko vIrabhadro na kimapyavadat / kevalaM: madhureNa hAsyena tadabhimukhaM pazyaMstiSThati sma / athA'nyadA sa tAmakathayat-"bhadre ! calatvadya: dakSiNabharate krIDituM gacchAvaH" / dvAvapi vidyayA padminIkhaNDapattane suvratAsAdhvyAH pratizraya-: bahirAgatau / tatra gatvA "priye ! kSaNakAlaM tiSTha / ahamAcamyA''gacchAmi" - ityuktvA vIrabhadraH kiJcid: dUraM gatvA punaH pratyAgataH / kintuM nilIya tadrakSaNArthaM tatraiva sthitaH / sA taM draSTuM na pArayati: sma / bahukAlaM yAvat taM pratIkSyA'nte sA uccastarAM rodanamArabdhavatI- "priya ! kvA'dhunAH gato'si / mA mAM pIDaya / pratyakSo bhava" ityetAMstasyA rodanazabdAn zrutvA suvratAgaNinI. karuNArdrA madhyarAtre'pi pratizrayasya dvAramudghATayati sma / tAM ca sAntvayitvA svavRttAntaM pRcchati: sma / sA'pi yathAtathaM kathayati sma / tadA gaNinyuktavatI __ "bhadre ! nitarAM zrAntA'svasthA ca dRzyase / Agaccha, pratizrayAntarvirAmaM kuru": ityuktvA ca suvratAgaNinI tAmantarnayati sma / tadA vIrabhadro'pi samucite sthAne gatAM tAM vijJAyaH tatazcalati sma / sa vAmanasya rUpaM karoti sma / tatraiva ca padminIkhaNDapure bhramati sma / janAn: vismApayannullAsayaMzca / itaH priyadarzanAnaGgasundau~ ratnaprabhAmapRcchatAM yat - 'bhavatyA AryaputraH kIdRzaH' ?: iti / sA'pi kathayati sma / tadA priyadarzanA vadati sma- "kevalaM buddhadAsa ityabhidhaiva: visaMvadati me bhrtuH|" anaGgasundaryapi - "buddhadAsa ityabhidhA zuklazca varNo visaMvAdI" iti vadati sma / : tAstrayo'pi zIla-svAdhyAya-sevAmagnAH pratizraye sukhasukhaM kAlaM yApayanti sma / antarA'ntarA sa vAmano'pi tA dRSTvA citte'tyantamAnandasandohaM prApnoti sma / vicArayati smaH ca- "mama patnyo na kevalaM lAvaNyavatyaH, kiMtu zIlasalilasampUrNA api !" itazca tAsAM trayANAmapi vizuddhazIlapAlanaM nagare sarvatra carcAyA viSayo jAta AsIt / / sA ca vArtA prasarantI rAjakule pravizati sma / sarve sabhAsadaH kathayanti sma rAjJe - "tAbhiH / / zIlasamAdhivatIbhiH sambhASayitumapi na kSamaH ko'pi puruSaH / " rAjA vismayagarne patitaH / / tAvataiva sa vAmano vijRmbhate sma rAjasamakSamupasthito bhUtvA- "mahArAja ! ahaM zapathaM gRhNAmi: yattA bhASayiSyAmi" iti / sa mAyAvAmanaH katipayai rAjapuruSaiH saha tatra pratizraye Agacchati: . 94
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ .................................................. / . . . . : sm| tatra dvAryeva sa saGketitavAn sarvAnapi puruSAn yad - 'antargatvA yuSmAbhiH: kathAkathanArthamanuroddhavyo'ham' / pazcAdantaH pravizya sakalA api gaNinIrvanditvA dvAramaNDapaH upaviSTAH / tatra ca sarvAbhirapi gaNinIbhiH saha tAstisro'pi kautukena tddrshnaarthmaagtvtyH|: tadA ca pUrvameva kRtasaGketo rAjapuruSo vadati sma - "ayi vAmana ! kAmapi kathAM kathayatuH tAvat / " sa vadati sma - "vRttaM kathayAni kathAM vA ?" tadA saGketito jano vadati sma "are ! ko bhedastayoH ?" sa vakti sma - "mahAzaya ! mahApuruSANAM jIvanacaritrANi kathetyucyate, anubhUtaM caH vRttamiti kathyate / " tadA so'pi vAmano vIrabhadranAmakasya vRttamArabhate sma / tad - priyadarzanApariNayanAdArabhya: tAM ca tyaktvA sa rAtrau nirgata itiparyantamuktvA 'adhunA mama rAjasevAkAlo vartate'to gacchAmi': ityuktvA sa utthitaH / tadA tamavarudhya priyadarzanA sAdaramapRcchat - "ayi ! kathayatu tAvat, : so'gre kutra gataH ?" iti / so'vadat - "ahaM tu parastriyA saha kulakalaGkabhayAd naiva saMbhASe" | sA'vadat - "dAkSiNyameva kulInasya prathamaM lakSaNam / dAkSiNyena sambhASaNaM ca na: kalaGkAya jAyate" / so'vadat - "kalye kathayiSyAmi" / pazcAcca rAjasabhAyAM gacchati sma / rAjapuruSA eva rAjJe sarvaM yathAtathaM niveditavantaH rAjA ca vismito jAtaH / atha dvitIye divase tathaivA''gatya sa tatraivopavizati sma / sarvAH prathamameva upasthitA: Asan / tadA sa "siMhaladvIpagamanAdArabhya yAnapAtraM bhagnam" - ityetAvadantaM kathayati sma / pazcAdutthAya yAvad yAti tAvadanaGgasundaryapi samutthAya tanmArgamavarudhyA'vadat "bhadra ! kathayatuH kRpayA yadane kiM jAtamiti / " __ sa vakti sma "adhunA gantavyamasti, kalye kathayiSyAmi" / punarapi tRtIyadivase AgataH sa kathAmanuvartayati sma - "ratnaprabhAM suvratAgaNinIpratizraye: muktvA gataH" ityantam / tadA ratnaprabhA'pi vadati - "tadagre kiM jAtam ?" so'pi vadati: - "pazcAtkathayiSyAmi / " evaM kRtvA tisro'pi bhASayanti sma / sa vAmano nagaraM bhraman: nAgarAnvismApayati sma / " ityuktvA kumbhagaNAdhipena sAgaradatta ukta:- "sa evaiSa vAmano yaM grahItuM bhavatA svaprathamaputro dhanado niyuktaH / sa evaiSa vAmano ya samavasaraNamAgacchatAM bhavatAM: ........................
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........................... . . . . . . . mArge'tiSThat / antatazca sa evaiSa vAmano yazcA'tra samavasaraNe tvatpazcAdupaviSTo'sti / zreSThin !: taM pazyatu tAvat" iti / etadantare sa vAmana utthAya kumbhagaNine namaskRtya sarvAnupasthitAnpArSadAnvi-: smayAktamanasaH kurvan vadati sma - "yathA bhagavatA kathitaM, sarvaM tathaivA'sti / " pazcAtsa. sAgaradattazreSThine nmsyti| sarve sva-svasthAne gacchanti sma / kintu zatazo janAstaM. vAmanamanusarantaH suvratAgaNinIpratizraye gacchanti sma / tatra gatvA sa sarvaprathamaM vAmanatvakAriguTikA: svamukhAnissArayati sma yena sa kRSNavarNa eva tAdRzaH svAbhAvikAkRtirbhavati sma / : yAdRzo'naGgasundaryA dRSTapUrvaH / pazcAtsa tAmapi kRSNavarNakarAM guTikAmapanayati sma yena punastAdRzoH jAto yAdRzo priyadarzanayA ratnaprabhayA ca dRSTaH / tAstisro'pi lajjAvanatamastakAH suvratAgaNinyA:: pRSThe niSIdanti sma / so'pi vIrabhadraH suvratAgaNino bhaktibharaM namati sma svakRtajJatAM khyApayan / / atha suvratAgaNinI vadati- "mahAzayA ! yatra dharmarato gacchati, tatra sa sukhameva: prApnoti / atra nA'sti manAgapi sandehaH / kevalamadya vayamaranAthasvAmine kiJcit prakSyAmo: yat-zAstreSu zrUyante - "bhogAH satpAtradAnAnubhAvAt" iti / tarhi kimanena vIrabhadreNa pUrvabhaveSu: kRtaM yenA'yaM bhogasambhArabhAjanaM jAta: ? bhaviSyati ca kimasya bhaviSyati ? iti / " : sarve'pi calanti sma samavasaraNe / suvratAgaNinImukhyAH zatazo janAstatra devacchandake: bhagavantaM praNamya yathAvasaraM pRcchanti sma mahAbhAgasya mahAbhAgyakAraNam / bhagavAnapi gabhIra-: svareNA'vadat- "itastRtIye bhave'haM prAgvidehe rAjA'bhavam / tadA ca rAjyaM tyaktvA dIkSAM. gRhItvA caturmAsopavAsAnte pAraNAya bhramanAsam / tadA vIrabhadrajIvena zreSThiputreNa jinadAsena: bhaktibharaM mahadullAsaM mama pAraNaM kAritamAsIt / tenaivainAM bhogasamRddhimayaM prAptavAnasti / tatra bhave: sa jinadAsazreSThI tatprabhAveNa mRtvA brahmaloka utpannaH / tato'pi cyutvA'traiva jambUdvIpasyairavate: kAmpilyapure mahebhyo bhUtvA mahAzrAvakatvaM pAlayitvA samAdhinA kAlaM kRtvA ca dvAdaze'cyute. kalpe janma prAptavAn / tasmAcca cyuto'yamidAnI vIrabhadro'bhavat / jinadAsabhave yadbIjaM: ropitaM tadadhunA vaTavRkSo'bhavat / " "janAH ! puNyAnubandhipuNyasyaitattu puSpamAtram, tasyA'ntimo vipAkastu mokSasAmagrI: mokSasAdhanAbhimukhatA ca / bhadrA ! dharma eva pradhAnapuruSArthaH / tasminsatyeva sarve'pyanye: puruSakArAH svaphalAyA'lam / yathaitasya vIrabhadrasyeti / tato dharme nitarAM niratAstiSThantu bhdraaH|": .......... . . . . . . .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... .............................. . . . . "aho ! mama kiyanmahatpuNyam ! lokottarA bhogopabhogasAmagrI, tistro'pi manoharA: anuvartikA vidagdhAzca sahacaryaH, lokeSu prakaTA khyAtiH !" "tato'pyutkRSTataraM bhAgyaM tadA visphuritaM yadA bhagavatA sahastraza: koTizo vA janAnAM: madhye mama nAmoccaritam / " "mama saMpUrNe'pi dezATane sa kAlakhaNDa: kadA'pi vismRtiM na gamiSyati, yadA yAnapAtre: kSitijaM vilokayan sthito vicAritavAnAsam - sarvamitvaramanityamazazvacca / tadA sahajo'bhUta-: pUrvo'pUrvazcA''nando mama cetasaH pratyekaM koNe nibiDatayA vyApta AsIt / sarvaklezacintA-: duHkhebhyastadA'haM viyukto'tItazcA'bhavam / kIdRgAhlAdakArI sa kSaNa AsIt ?" "paraM kiM tamAnandaM sthirIkartuM necchAmi ? kimevaM kSaNike'sAre eva vastuni mamaH ruciH? kiyantaM vA kAlaM baddhastiSTheyam ?" iti cintayannAsIda vIrabhadraH kadAcit / tadaiva paJcAzadvarSIyasya vIrabhadrasya naptA rudaMstatrA''yAti sma - "pitAmaha ! me: krIDAsaudhaM bhagnam " iti AraTan / vIrabhadro vicArayati sma - "jagatsarvaM krIDAsaudhamiva / na tacchAzvatam" iti vicArya: dRDhaM saGkalpya tisro'pi patnI: zikSayitvA tAbhiH sArdhaM vIrabhadraH kumbhagaNadharapArzve dIkSAM: gRhItvA sAdhurbhavati sma / jIvanaM bhAvanAbhirbhAvayitvA kAlaM kRtvA svarga yAti sma / acirAcca: mokSaM prayAsyati / | kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitAt / triSaSTizalAkApuruSacaritAt saGkalitaiSA kathA / . . . . . . . .... vadantu katiciddhaThAt khaphachaTheti varNAJchaThA ghaTaH paTa itItare paTu raTantu vAkpATavAt / vayaM bakulamaJjarIgaladamandamAdhvIjharIdhurINapadarItibhirbhaNitibhiH pramodAmahe // [subhASitaratnabhANDAgAre] .. .. 97
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ PreseaurbhAgyabhuta saubhAgyam / Baa kathA munivizvacandravijayaH (DelAvAlA) bahukAlapUrvam AGgladezasya skoTalenDamadhye zrIklArkanAmaikaparivAro vasati sma / dampatI tathA nava bAlakA ityekAdazAnAM parivAraH AsIt / teSAmekasvapna AsId yadasmAbhiH amerikAdezaM paryaTituM gantavyam / paraM kathaM gamanIyaM tattu cintanIyamAsIt / yataH parivAro bRhadAsIt kintvarthalAbho'tyalpa AsIt / tato mahaddhanaM tu rugNacikitsAdAveva vyApRtaM bhavati sma / sarve'pi svasya svasyA'rthalAbhAd yAvacchakyaM dhanamArakSanti sma / ekadA teSAM svarNimadinodayo jAtaH / uktaprakAreNA'rthaM saJcayya saJcayya amerikAgamanArho mahadarthasaJcayo jAtaH / ___ zrIklArkaparivAreNa tu amerikAgamanArthaM 'pAsaporTa' 'vIjhA' ityAdi sajjIkRtya prasthAnadino'pi nizcitaH / amerikAprayANAya saptadinAni zeSANyAsan / tadaiva hyekA durghaTanA jAtA / zrIklArkasya laghuputraH zunA daSTaH / tadyogyAnyauSadhAni tajjJavaidyena dattAni paraM tatkAlInarAjaniyamAnusAreNa caturdaza sUcyauSadhAni yAvana gRhyante tAvad gRhasya bahirna niSkramyeta / etanniyamAnusAreNa zrIklArkaparivAropari taDitpAtavad hRdayakampo'bhUt / anekavarSANAmatiprayAsena svapnaM satyApayitumavasaraH samprApta AsIt / kintu tadavasaro vRthA jAtaH / / tadA tu skoTalenDasya tatkAlInarAjaniyamollaGghanAya vicArayitumapyazakyamAsIt / zrIklArkeNa tu bhagavate svalaghuputrAya ca bahUpAlambho dattaH / amerikAgamanArthaM tasya mahadAkarSaNamAsIt / atastena gRhaikakoNe'zrupAto'pi kRtaH / sa tu gRhe sarvaiH saha maunena sthitaH / 'iyamApattu laghuputreNaivotpAditA' iti tasya matirAsIt / etatprasaGgAnantaraM saptadinAnAM pazcAdeko duHkhadAruNo vRttAnto'khilajagati prasRtavAn / sarvatra hAhAkAro jAtaH / kintu zrImatklArkasya parivAre'mandAnando'bhUt, yato yatpravahaNadvArA zrIklArkaparivAreNa amerikAyAtrA karaNIyA''sIt tatpravahaNameva eTalAnTikamahAsAgare tatrasthamahAhimazilayA saha saGghaTya truTitvA cA'pAre jale nimagnam / / yadi laghuputraH zunA na daSTo'bhaviSyat tarhi klArkaparivAro'pi pravahaNena sahaiva samudratalamaprApsyat / ___ tatpravahaNamAsIt 'TAiTenik' iti / asyA Apatte rakSaNArthaM klArkeNa bhagavato mahAnAbhAro vyaktaH kRtaH, upAlambhasya kSamA'pi prArthitA / zvadaSTaH putrazcotpATyA''liGgitaH / yajjAtaM tacchubhameva jAtamiti ca sAnandaM cintitam / 98
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ = kathA punarnavA prA. abhirAjarAjendramizraH paJcAnAM sahodarANAM madhye kRSNaikaiva bhaginI saJjAtA / janmakrameNA'sau caturthI para santatirAsIt pitroH / jyeSThatamo bhrAtA gArhasthyaprabandhe vipulakRSikarmaNi ca saMlagna AsIt / dvitIyatRtIyau bhrAtarau krameNa sthalasenAyAM vAyusenAyAJcA'dhikAriNAvAstAm / caturtho bhrAtA kRSNAnantarotpanno vizvavidyAlaye snAtakottarakakSAyAmadhIyAna AsIt / paJcamazcA'pi saptadazavarSadezIyaH samprati dvAdazakakSAyAzchAtra AsIt / madhyamavargIyo'yaM kSatriyaparivAro dharmAcaraNa-saMskRtikulaparamparAnupAlanadRSTyA nikhile'pi kSetre mAnagauravadhuramadhirohati sma / kuTumbe'smin paramezvarakRpayedAnImapi pitAmahIpitAmahau, mAtApitarau cA'pi jIvanta Asan / idAnImapi pitAmahI prAyeNa dvinavativarSadezIyA sUcikAcchidre dorakaM saralatayA vinyastuM prabhavati sma / pitAmaho'pi prAyeNa bhAryAvastha eva, zaucAdikarma sampAdayituM daviSThe nadItaTe eva gacchati sma / pitAmahaH svayauvane mallayuddhakuzala AsIt / tatazca sampravRtte sati dvitIyavizvayuddhe, kenacid grAmavAsinA bAlamitreNa AGglasenAdhikAriNopacchanditaH san so'pi baGgapradezasthaM bairakapurasainyakendramAsAdya sainyasevAmaGgIcakAra / yuddhabhUmAvasImazauryapradarzanArthamupalabdhAnyaneka-svarNarajatapadakAnyadyA'pi tacchayanakakSe sthApitAni vartante / evaMguNaviziSTasya zauryavikramAvatArasya pituH putro'pyekalo bhavAnIsiMhanAmA sainyavRttimeva vRtavAn / so'pi karnalapadAt sevAnivRttaH san sAmprataM pitroH santatInAJca madhyasthaH sasukhaM jIvanaM nayati sma / svakSetre parivArasyA'sya mahatI pratiSThA''sIt / pitAmahastu lokaiH bar3e rAjAjIti, bhavAnIsiMho'pi choTe rAjAjIti bhASAyAmucyete sma / evameva bhrAtaro'pi paJca ku~varapadavAcyA Asan / rAjanetRbhirbahuzaH samprerito'pi, mantripadadAnAya dattavacano'pi karnalabhavAnIsiMho rAjanItipaGke nA''tmAnamavatAritavAn / tasmAdapi tatpratiSThA 9gaganacumbinI jAtA / auSadhAlaye, vidyAlaye, karmazAlAyAM, zAsakIyakAryAlaye, rakSisthAne, sarvatrA'pi bhavAnIsiMhasya tatkuTumbinAJca mahAn samAdara AsIt / sarvavaibhavasampanne satyapi nirabhimAnitvamasya parivArasya sameSAM carcAviSaya AsIt / 605 SapMER
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ etAdRza eva khyAtanAmni kuTumbe rUpasaundaryazIlasamudAcArasampannA surabAlopamavigrahA kRSNA'pi snyjaataa| pitAmahyopalAlitA, jananyA prazikSitA, tisRbhi tRjAyAbhizca nitarAmanuraJjitA kRSNA dvAdazakakSAM yAvat zikSAmavApnod grAmaparisarastha bAra eva vidyAlaye / tAvadeva pariNayasandarbhastasyAH samadhikazikSAgrahaNe pratyavAyabhUtaH / OM nA'sau vizvavidyAlayaM draSTumazakat / dvAdazakakSottIrNaivA'sau pariNItA jAtA / tAvatA kAlena, vivAhasamakAlameva pariNItAyAH zvasurAlayagamanaM na bhavati sma / prathamaM tAvatpariNayamAtraM, pazcAcca vadhUvayodRSTyA prathame, tRtIye, paJcame vA varSe tasyAH patigRhagamanaM sambhavati sma / evaM hi vivAho, gamanaM, dvirAgamanaM, cirAgamanaJceti kazcillokAnumoditakramo vadhvAH zvasurAlayayAtrAyAH pratiSThita AsIt / imAmeva lokarItimanupAlayan bhavAnIsiMho'pi kanyAM sadyaH pariNItAM varSAnantaraM patigRhe sampreSayituM saMkalpitavAn / parantu niyatinaTI kiJcidanyadeva cintayati sm| zuklapakSIyA candrakalevottarottaraM vRddhimupagacchantI kRSNAyAH saubhAgyalekhA, parvaNi parAM kASThAmavApyA'pi pratipadyaparedhureva kSINatAmupagatA, amAyAJca paramArthata eva vilInA'nantatamasi / kRSNAyAH patirakasmAdeva rAjamArgadurghaTanAyAmAhataH san mastiSkAghAtavazAdacetanaH san na bhUyo'pi caitanyamavApa / durghaTanAtaH paJcadaza eva divase'sau, sarvAn vAraNopAyAn bhiSajAM vitathIkurvan, kRSNAyAzcA'pi sImantAruNalekhAM na kezakAlimni gUDhaM gUhayan kuTumbinazca sarvAn vipadambhonidhau majjayan divaGgataH / ubhAvapi kuTumbau vipatsAgare nimagnau / devavigraharahitA mandiragarbhaguheva * saJjAtA kRSNA / kaM nu smRtvA'sau vilapet ? yatkRte vilapanIyaM, varAkI taM na cha samyaktayA dRSTavatI / hA hanta, devacaraNArpaNAtprAgeva puSpamAlA kardame nipatya malImasA jAtA ? karmAnuSThAnAt prAgeva gomayopaliptA pUjAbhUmiH koladalasaJcaGkramaNairapavitrA ko ARE jAtA ? dhavaprApteH pUrvameva vaidhavyam ? bhAvazUnyaM jAtaM kRSNAyA jIvanam / prAyeNA'sau svazayanakakSa eva niruddhA Ka tiSThati sma / na pitAmahImupetya tadanubhavAn prAktanAnuccAvacAn zrotumupakramate sma, na bhrAtRjAyAbhiH sArdhaM mahAnasakalaravaM vidadhAti sma, na cA'pi jananyAH pArzvamupaiti sma / gRhe'parA kA'pi samavayaskA sakhyapi nA'sIdyA tasyA manobhAvAn vidAGkaryAt / - 100
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAI kevalaM tadanujabhUtazcaturtho bhrAtaiva tatsahacara AsIt / avyavahitajanmAnukramavazAt aura ra vayaHsAmyAd nisargamAdhuryavazAcca zailendranAmA'sAveva kRSNAyai rocate sma / sA mahendradharmendrasomendrAravyA jyeSThasahodarAstrayo'pi pitRkalpA Asan pdprtisstthaavyodRssttyaa| sAra 5 paJcamo'pi rAjendraH kaniSThatvAd hRdayAvedane'narha evA''sIt / are ajJAnamauDhyajaDatAgrastasya samAjasya kA kathA ? samAjastu vimuktanA sArajjuriva kamelako na panthAnaM samIkSate / kiJca, yathAbhirucitamArgeNaiva gacchati / yA so na tasya kA'pi nizcitA vicArasaraNiH, na vA sthiro nirNayAdhAraH / samAjastu ra svArthAndhaH kvacidamRtamapi viSaM ghuSyati, kvacit punarviSamapi nigaraNIyamamRtam ! 3 bhAryAvatAM patInAM mahilAntarabhogalipsAmapi samAjo'yaM na jAtu nindati / kiM vezyAgAmino mandirapravezAnnivAryante, patnIbhirvA taddoSaduSTAH zarIrabhogAnniSedhyante ? samAjo'yaM kevalamasahAyAnAM, sAmarthyahInAnAM kiJca pratIkArAkSamANAM doSAn pazyati, na punaH samarthAnAm / samAjaH zAtayati kevalamArjavopetAn na tAvadrAvaNajarAsandhakaMsaprabhRtIn / tasminneva samAje kRSNayA'pi jIvitavyamAsIt / samAjadRSTyA'sAvidAnI nA''sIt sahAnubhUtipAtram / pratyuta sarvavidhAmaGgalAnAM hetuH patyuzcA'pi jIvanasUtrocchetrI AsIt / uccakulotpannatvAt tasyAH punarvivAho'pyacintanIya evA''sIt / evaM kRte sati durnivAramevA''sIt kulamaryAdAvinAzabhayam / pazuvajjIvanaM yApayanto janAH kAmamadharottaramAcarantu / parantu lokaprakhyAtaM kSatriyakulamAsIdidam / samAjAdarzabhUtAnAM in mahApuruSANAM kulamAsIdidam / asmAdeva kulAnmaryAdAnadyaH prabhavanti sma / varSAd varSa vyatItam / sarvaM zAntamiva jAtam / yathA saubhAgyaM bhrAtRjAyAnAM, tathaiva daurbhAgyaM vaidhavyaM vA kRSNAyA jIvanamAsIt / yathA bhrAtRjAyAnAmakhaNDAnandapravAhe / RT bhogasukhe ca na kimapi parivartanIyamAsIttathaiva kRSNAyA akhaNDaviSAdapravAhe gh E) bhogatRSNAkSaye'pi na kimapi parivartanIyamAsIt / zanaiH zanaiH sarvamidaM rUDhaM svIkaraNIyaJca jAtam / kRSNAbhaviSyaviSaye samprati kuTumbino'pi nirupAyA Asan / svayaM yA kRSNA'pyupAyahInA''sIt / kRSNAyAH kRte tu kimapi bhaviSyameva nA''sIdidAnIm / 7 tayA tu kevalaM vartamAne eva jIvitavyamAsIt sukhena vA, duHkhena vA / C 101
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ a parantu sodaryA iyaM sthitirdussahaivA''sIt zailendrasya kRte / yadyapi kRSNA para pUrvamivedAnIM tena saha na sahAsamAlapati sma, na vividhapraznairjJAnapipAsopazamasamarthe- yAra stamudvejayati sma, tathA'pi kakSamAgate sati tasmin vilakSaNamanirvacanIyamiva zara kamapi paritoSamanubhavati sma sA / kadAcicchailendreNa saha kaniSThatamo rAjendro'pi ra samAgacchat / zailendro vividhaivizvavidyAlayIyairvRttairbhaginImanuraJjayituM prayatate sma / ghara gara ApAtaramyAbhistAbhiH kutUhalinIbhiH kathAbhiH kRSNA'nuraJjitA'pi samalakSyata / tathA'pi tasminnanuraJjane'bhinayasyaiva mAtrA'dhikA bhavati sma / visarjanakAle prAyeNobhayorlocanAnyazruparyAkulAnyeva bhavanti sma / zailendraH samprati snAtakottarakakSAmuttIrya vidyAvAridhizodhakarmaNi dattacitta AsIt / prAyeNA'sau kRSNAviSaye svamitreNa vinodasiMhena sAdhU mantrayati sma / vinodo'pi cirakAlAdeva zailendragRhamAgacchati sma / zailendrajananI tu taM na zailendrAd bhinnamavagacchati sma / kRSNA'pi vinodaM dvitIyazailendrameva manyate sma / ___ ubhAvapi yuvakau zikSAsaMskAravazAnnavadRSTisampannAvAstAm / nUtanIyaM dRSTistayornA''sIdulbaNayauvanamadapariNAmabhUtA'pi tu zAstrajJAnaparipuSTA, vivekAzritA cA''sIt / na kevalaM zreSThasamIkSAgranthA navyaviduSAM tAbhyAmanuzIlitA Asan / pratyuta rAmAyaNamahAbhAratapurANasandarbhAH kiJca, smRtisandarbhA api taiH samyagadhItA Asan ! devarazabdasya maharSiyAskakRtA vyAkhyA'pi tayoH smRtau surakSitA''sId devara iti / kasmAt ? devaroH dvitIyo varo bhavatIti / anena spaSTaM jAyate yatprAcInabhAratIyasamAje vallabhAnujena sArdhaM bhrAtRjAyAyA vidhavAyAH punarvivAha: sammata AsIt / - zailendraH kathayati sma kadAcid vArtAsandarbhe / ko'tra sandeha: ? svayameva maryAdApuruSottamo rAmo vibhISaNena saha mandodaryAH, sugrIveNa sArdhaJca tArAyAH pANigrahaNaM samarthitavAn / rAmAyaNamevA'tra pramANam / vinodo'vadat / kathaM na tarhi sA paramparA'dya samAje'bhinandyate ? zailendro'pRcchat / / ajJAnavazAt / rUDhivazAt / bandho ! yathA'varuddhapravAhasya taDAgasya | STOlyws 102
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALMEMORE jalamapeyaM pUtimacca jAyate, tathaiva paricyutA vismRtA vA paripATyo'pi saJjAyante'dharmaparyAyabhUtAH / anyathodAracetaso'smAkaM maharSayaH smRtikArA muktakaNThena na kevalaM vidhavAnAmapi tu yena kenA'pi hetunA, nirvallabhAnAM yuvatInAM punarvivAhaM samarthayante / mayA gambhIraM prAmANikaJcA'dhyayanaM kRtaM viSayasyA'sya ! vinodo'vadat / alaM pratnaiH, nUtanaH kauttilyo'pyevNvaadii| TA vinoda ! kasmiMzcid divase sarvajanasamakSamimaM sandarbha vizadIkariSyAvaH / kathaM manyase tvam ? zailendraH sadainyamakathayat / bandho ! udAro'yaM prastAvaH / sarvazAstrapAraGgato'bhinavadRSTisampannazcA'smatkuTumbadIkSAgurumahezvarAnando'pi asmatsAhAyyaM vidhAsyati / tadAziSaiva vaidhavyakalaGkitAyA mama bhaginyAH kalyANaM jAtam / sA tu putrI prasUya vidhavA'bhUt / varAkI kRSNA tu bhagavatI gaGgeva niSkalmaSA'vimuktakanyAbhAvA ca tiSThati / tasyAH punarvivAhastu mahatpuNyamaGgalakaro bhaviSyati / vinodaH sotsAhamavadat / - jyeSThasvasurjIvanamaGgalameva mama jIvitalakSyaM sAmpratam / pratijJAtaM mayA bandho ! yAvadasau sukhinI na bhavati, yAvattasyA adharapuTe smitaM nayanayozca jijIviSAM na drakSyAmi tAvad vizrAnto na bhaviSyAmi / sAdhu sAdhu ! bhrAtaH ! sadaivA''tmAnaM madvitIyamavagaccha / karmaNyasmin bhaviSyAmyahaM tava niyatasahAyaH / vinodo dRDhatayA'bhaNat / paramezvaro'pi dayamAnaH pratyabhAsata / taccintitaM karma vipAkarahasyaM ko nu Pa jAnAti ? parantu nizcitamidaM yatpratyekaM ghaTanAyAH sUtraM tenaiva niyantritam / idamapi o sunizcitaM yanna kimapi niSprayojanaM ghaTate / kena duHkhena kiM sukhaM samutpadyate, kasya to vA duHkhena kasyA'nyasya sukhaM vidhIyate iti paramezvaraH prAgeva jAnAti / ghaTite sati loko'pi jAnIte / vicitraM vismayAvahaJca niyatijanitaM ghaTanAcakram ! ER atrA'pi tadeva vRttam / yena paramezvareNa kRSNAyA vipatkathA sRSTA, tenaiva mA samprati tasyAH saukhyAravyAyikA'pi nirmAtumArabdhA / vAyusenAyAmadhikAripade niyuktasya mahendrasya bhAryA cirakAlAdeva stana 103
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra hai ra karkaTarogagrastA'kasmAdeva nidhanaGgatA santatidvayaM vihAya / ayamaparo vajrapAta: saJjAtaH kuTumbopari / somendraH putraM paJcavarSadezIyaM putrIJca dvivarSIyAM mAtRsaMrakSaNe kRtavAn / aura etasminnevA'ntarAle vinodaparivAre, tadagrajo'pi saGgaNakazikSA svakIyAM parisamApya ke 'ambarISadezAt' bhAratamupAvartata / kRtAnurodho dIkSAgururAcAryamahezvarAnando'pi ra samAgacchat / kasmiMzcid divase vinodaH svakuTumbadIkSAguruNA mahezvarAnandena sAdhU zailendragRhamAgacchat / vidvaddharINasya, zaktisAdhanApAraGgatasya, mahezvarAnandasya viSaye zailendrakuTumbe prAyeNa sarve'pi viditaveditavyA Asan / zailendrapitAmahaH svayameva kadAcit taM mahApuruSa svabhavanamAnetuM pautrakalpaM vinodamanuruddhavAn / avasaramavApya vinodaH pitAmahacaraNAnAmAkAGkSA pUrayituM svkulgurumaanyt| tejasvibhAlapaTTe, prabhaviSNuvigrahaM, mahezvarAnandamavalokya nediSThazatAyuSyaH pitAmahaH sakuTumbastamupayayau / sarve'pi taccaraNadhUli lalATe vinyasyA''ziSaM gRhItavantaH, phalAdibhizca taM bhojitavantaH / mahezvarAnandaH sAdaraM pRSTavAn- rAjan ! manye zataM pUrayati bhavAn / svAsthyaM kIdRzaM vartate ? adyA'haM savizeSaM bhavantameva draSTuM samAgato'smi / ayaM bAlako vinodanAmA mahAn vazaMvado'tra bhavataH / AvAM mitho melayitumatIva sotkaNTha AsIdayam ! vidvatpravara ! gurudeva ! adya dhanyadhanyo jAto'smatkuTumbaH / mayA'pyasakRtprArthito'yaM mANavako bhavantamatrA''netum / bhavatAM vaiduSI tapasyAM svajanAnugrahapravRttiJca zrAvaM-zrAvaM bhavadbhakto'smi jAtaH / pitAmaho'vadat / bhavadbhiH samyaganumitam / dvinavatitamamAyuSaH samuttIrNo'smi / katipayavarSapUrvaM yAvat zatAyuSye mahatI spRhA''sIt / parantu kusumasukumArA puNyarAzikalpA pautrI kRSNA yato vidhavA jAtA, tata eva jijIviSA me parisamAptA / evaM pratIyate yatsAmprataM pUrvajanmAcaritAni pApAni pariNAmonmukhAni vartante / tRtIyA pautravadhUrapi katipayamAsapUrvameva SAdams 1. amarIkA iti / 104
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ KA nidhanamupayAtA / kimetatsarvameva sandraSTuM jIvAmi ? api nAmA'hameva nAmazeSo'bhaviSyametAvatA kAlena / iti kathayanneva pitAmaho dInadIno'zruparyAkulazca jAtaH / tadIyAM vyathAmavalokya mahezvarAnandasyA'pi dhairya saMskhaladivA'lakSyata / AsIcca tanmanasi-haMho pracchAyazItalo, ghanaskandhaH, sAndrapraroho yo nyagrodhaH zatavarSANi yAvaccharaNyIbhUya nijAzritAn vihaGgamAn pAlitavAn sa evA'dhunA vizIrNaprAyo'valokyate? tadayaM mahApuruSo jIvanasamarasthale klaibyamanubhavan pArtha iva, yogezvarakRSNakalpena mayA prabodhanIyaH pratibhAti / rAjan ! anantajIvanAnubhavasampannaM dAnavRddhaM vayovRddhaM bhISmapitAmahakalpaM bhavantaM ko nu zikSituM prabhavati ? tathA'pi bhavadIyaM prasuptaM sAhasaM, bhavadIyAM zithilIbhUtAmantaHprajJAM, bhavatIyaM durladhyAnuzAsanaJca smArayituM samIhe / bhavatsukhaM bhavadadhInameva ! pitAmaha ! alamasahAya iva, vivaza iva, hatabhAgya ivA''tmAnaM vinindya, nairAzyasAgare vA nipAtya ! nA''tmAnamavasAdayediti bhagavAn nandanandano bravIti kaunteyaM prati / rAjan ! bhavAnapyAtmAnaM mA'vasAdayatu / yato hi bhavatyavasanne sati samasto'pi kuTumbo bhavadIyo'vasanno bhaviSyati / tatropAyaM bravImi / bhavadvyathAyAH prathamaM kAraNaM kRSNAyA vaidhavyam / pitAmaha ! vinodAgrajena, sarvaguNasampannena, samprAptasaGgaNakoccazikSena sadya evA'mbarISadezAdupAvRttena pramodasiMhena # sArdhaM kRSNAM pariNAyyA'smAd duHkhAnmukti prApnotu bhavAn / vivAhasampAdanadAyitvamahaM | gRhNAmi / pautravadhvA asamayAvasAnaM bhavaduHkhasyA'paraM kAraNam / tatrA'pi vartata on evopaayH| vinodasyaiva prativeze nivasati kAcid bAlavidhavA sainikapatnI / 4 sampratyadhyApayati sA kasmiMzcit sarasvatIzizumandire / tatpatiH sainyAbhyAsaM kurvan PERS rajjusetornipatya, bhRzamAhataH san mRtaH / / sainikavidhavAyAH pANI kazcitsainika eva gRhNIyAt / kimato'dhikaM zreyaskaraM yazaskaraM maGgalamayaJca bhaviSyati ? 105
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ NNN AI rAjan ! cirAbhyastena kSuNNena mArgeNa sAdhAraNajanA gacchanti, ye svakIyaM mArga Ara nirmAtumakSamA'jJA vA / parantu kesariNaH kavayaH satpuruSAzca na pravartante'bhyastavarmanA ! te svakIyAM saraNiM svayameva vidadhati / bhavAnapi kRSNAyA jIvanaM maGgalamayaM vidhAya, 5 sainikavidhavAJcaikAM samuddhRtya nUtanasamAjasaraNi nirmAtu / bhavannirmiteyameva saraNiranyeSAM rakRte'nukaraNIyA bhaviSyati / yato hi- 'yadyadAcarati zreSThastattadevetaro janaH / sa yat aura pramANaM kurute lokastadanuvartata' iti zrImadbhagavadgItA nirdizati / pitAmaha ! svazreSThatvaM caritArthayatu bhavAn / punarnavA jAyeta bhavadIyA pautrIti mAtramahaM kAmaye / sarvA api smRtayaH, sarve'pi maharSayo vidhavAvivAhaM samarthayante / yathA varSAjalaparIvAhenA'peyasalilA'pi vApI paramArthataH zudhyati rAjan tathaiva pratyekaM rajodarzanena nArI zudhyatIti smRtayaH samupadizanti / svayaM-brahmarSivasiSTha eva kathayatitasmAnniSkaluSAH striyaH / na strI duSyati jAreNeti / striyo medhyAstu sarvatra iti / punazcA'sau bravIti - svayaM vipratipannA vA yadi vA vipravAsitA / balAtkAropabhuktA vA corahastagatA'pi vA / / na tyAjyA dUSitA nArI nA'syAstyAgo vidhIyate / puSpamAsamupAsIta RtukAlena zudhyati / / rAjan ! dharmalakSaNakAro brahmarSirvasiSThastu prasaGgAntare bhUyo'pi kathayati yat zrI balAdapahRtA mantravidhipUrvakamapariNItA kanyA kanyaiva bhavati / apaharaNamAtreNa nA'sau dUSitA bhavati / sA punarapi vidhinA kasmaicitsuyogyAya varAya deyA / evameva, mantrasaMskRtA'pi akSatayonirbAlA, pANigrahe mRte sati bhUyo'pi vivAhasaMskAramarhati balAccet prahRtA kanyA mantrairyadi na saMskRtA / anyasmai vidhinA deyA yathA kanyA tathaiva sA // pANigrahe mRte bAlA kevalaM mantrasaMskRtA / sA cedakSatayoniH syAt punaH saMskAramarhati // rAjan ! tirohitamidaM dharmazAstraM prakAzayatu bhavAn, pratiSThApayatu bhavAn ! 106
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ajJAnagrasto'yaM bhAratIyasamAjo, bhaviSyati bhavadadhamarNaH / kiyatya eva duHkhadainyavyathAsAgaranimagnAH kRSNAH samuddhRtA bhaviSyanti / vaidhavyamAtraM na bhavati vidhavAyA niyatiH / tanniyatistu tatsaubhAgyam / tatsaubhAgyasampAdanAyaiva saMrakSakaiH, svajanaiH, kuTumbibhirlokaizca prayatanIyam / evaMvAdini mahezvarAnande tUSNImupagata eva pitAmahaH zAntabhAvena nijAsanAdutthAya taccaraNa- dvayaM svalalATena spRSTavAn provAca ca guruvarya ! nedAnIM kvacidanyatra gantavyam / kRSNAyAH somendrasya ca vivAhasaMskArapUrtiM yAvadatraiva bhavadbhiH sthAtavyam / bibhemi, pArtha iva kvacinmadhyemArgaM bhUyo'pi mohaviddho na bhaveyam / vikRtiM naiva gacchanti saGgadoSeNa sAdhavaH / AveSTitaM mahAsarpaizcandanaM na viSAyate // [subhASitaratnabhANDAgAre ] 107
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIrtitrayI apatyarahitAma janAmaka ekA bhavana bhoTakena dAramate ekabhavanAgre vijJApanaM likhitamAsIt "apatyarahitAya janAyaivaitad bhavanaM bhATakena dAsyate' iti / (etad dRSTvA -) bAlakaH mahodaya ! ahamapatyarahito'smi / kevalaM me dve bhaginyau bhrAtA caika: mAtA-pitarau ca santi / / kRpayA mahyamevaitad bhATakena dadAtu / (bas-yAne) mahilA kiM bAlakAnAM vinA ciTikAmeva pravAso 'numataH kila ? ciTikAnirvAhakaH Am, kintu paJcato'dhastAdeva / mahilA (saharSa) bADham !! mama tu catvAra eva !! citrakAraH mamaitasya citrasya viSaye bhavataH ko'bhiprAyaH ? vivecakaH manmatena tvasya citrasya cauryaM na kadA'pi bhaviSyati ! 108
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rAma kirANa sorsa zyvvHnvn alpamUlyakrayANakApaNe janAnAM dIrghA paGktiH sthitA''sIt / ApaNastu pihita evA''sIt / etAvatA kazcana jano haste syUtaM gRhItvA''gataH / sa yAvadagre Agacchet tAvatA janaiH sa saprahAraM sakrodhaM ca pRSThe noditaH / punarapi sa prayatitavAn punarapi ca janaiH praNoditaH / evaM dvi-trAn vArAn pravRttam / ataH sa kopAduccaiH kathitavAn - "yadi yUyamevameva mAM praNodayiSyatha tadA'hamApaNameva nodghATayiSye // " patnI rAtrau bhavAn atIva vilambenA''gata iti lakSyate / mayA ghaTikAyantrasya dve evA'bhighAte zrute kila ! patiH naivamAsIt priye ! / abhighAtAstu dazaivA'patiSyan, kintu mayaiva tava nidrAbAdhA na bhavet- iti vicintyA'varodhitAste !! ApaNikaH yantramidaM bhavataH paJcAzatpratizataM kAryabhAramalpIkariSyati / grAhakaH tarhi kRpayA dve yantre dadAtu ! 109
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikArI padAnveSI - adhikArI (sAzcaryam) evam.... !! pazcAt kiM jAtam ? padAnveSI -- - kiM bhavatA kadAcit kimapi viziSTaM kAryaM kRtaM vA ? Am, ekadA'haM siMhasyaikasya grIvAM troTitavAn, gajasya zuNDAM mUlAdeva kRSTavAn bhallUkAnAM ca pAdAn vibhaktavAn / bhavato nAma kim ? mama nAma zerasiMhaH / pazcAt kiM syAt ? krIDanakApaNiko mAM nyakkRtyA''paNAd bahirniSkAsitavAn !! bhavataH piturnAma kim ? mahodaya ! zamazerasiMhaH / - kutra vasati bhavAn ? - siMhanivAse / - bAlamunikumudacandravijaya: ( DelAvAlA ) tarhyatra kimarthaM tiSThati ? mahodaya ! purataH zvA bukkan dRzyate'taH (skUTaryAnacauryAparAdhena gRhItAya kasmaicit caurAya) nyAyAdhIzaH sAkSiNAmabhAvAt bhavatazcauryaM na siddhamato bhavAn mocyate / tarhi, kiM tat skUTarayAnaM mamaivedAnIm ? aparAdhI 110 !!
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ KA ++BAM 30-0-60 prAkRtavibhAgaH zrImadhumatImaMDanazrIjIvatsvAmidvAtriMzikA | AcAryazrImadvijayapadmasUriH // 1 // // 2 // // 3 // // AryAvRttam // thoUNaM pAsapahuM, pahAvapuNNaM ca NemisUripayaM / jIvaMtasAmivIraM, thosAmi ThiyaM mahumaIe suranayarivva mahumaI, hotthA paramAlaehi dhammarayA / suyaNarayaNapaDipuNNA, bhavvajiNAyayaNaparisohA NivaNaMdivaddhaNeNaM, aDaNavaisamAueNa jidveNaM / lahubaMdhavaguNaNehA, sagakaradehappamANeNaM jIvaMte ya bhayaMte, kAraviyA jeNa duNNi paDimAo / sohai egA esA, aNNA marudesamajjhami ettAhe heutto, jIviyasAmippahANaNAmeNaM / viiyA te paDimAo, phuraMtamAhappakaliyAo sakkhaM sAsaNaNAho, amhANaM dei desaNaM visayaM / jaM daRsNaM bhAvo, iya jAyai pAsagassa maNe davvajiNo je vIro, vIsAyarakAlamANadivvasuhaM / pupphuttare vimANe, pANayakappaTThie pavare // 4 // // 5 // // 6 // ||7|| mA R-6-60 111
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 8 // *4 // 9 // ROMAL 64 // 10 // DON // 11 // ab Vod -1 // 12 // P aNuhaviya sukkapakkhe, AsADhe chaTThavAsare dhnnnne| tamhA cuo samANo, tiNNANaNibaddhajiNaNAmo mAhaNakuMDaggAme, sayavarisAussa usahadattassa / gihiNI devANaMdA, tIe kucchisi AyAo bAsIidiNAI jA, tattha ThiyaM vaMdiUNa skkiNde|| hariNegamesitiyasaM, kammabalaccheragaM NaccA ANavae teNa tao, AsiNabahule ya terasIdiyahe / kAuM gabbhaviNimayaM, tisalAkucchisi sAhario jo cittasukkapakkhe, jAo suhaterasIdiNe pavare / dikkhA jeNaM gahiyA, maggasire bahuladasamIe bArasavAsAi tahA, terasapakkhe surAiuvasagge / sahia khamAbhAveNaM, caria tavaM jaMbhiyaggAme godohiAsaNeNaM, paharatige ujjuvAliyAtIre / hatthuttarAsurikkhe, NijjalachaTuppamoeNaM jhANaMtariyAsamae, jeNaM vaisAhasuddhadasamIe / laddhaM kevalanANaM, taM vIrapahuM sayA vaMde taha majjhimapAvAe, kevaliNikkArasIi jeNa varaM / mahaseNavaNe titthaM, payaTTiyaM jogakhemadayaM siriiMdabhUipamuhA, jeNaM saMdikkhiyA saparivArA / aisayaladdhisameyaM, taM vIrapahuM sayA vaMde // 13 // // 14 // // 15 // // 16 // -- AUTAR // 17 // *000 A COM 112
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ NGS-60 // 18|| Fe // 19 // * // zArdUlavikrIDitavRttam // 'hojjA dukkhaparaMparA bhaviyaNA ! saMjogabhAvA bhave, kAyavvo NiyamA tao sumaiNA saMjogacAo imo / appA vo paribohadaMsaNajuo davvattadhammA dhuvo, evaM pAvaNadesaNaM pathuNimo jIvaMtasAmippahuM sese davvakuDuMbagehapamuhe sigdhaM payatthe'suhe, ciccA jaMti saraMti No parabhave bhUyaMgaNAI NarA / bujjhevaM parihaMtu nimmalayare saddhammajogujjamA, evaM pAvaNadesaNaM pathuNimo jIvaMtasAmippahuM vuttA uggavisAhiyA ya visayA pANA tahA NassarA, saMsArassa suhaM Na dIhaThiiyaM muttIi taM tArisaM / atthA appahiesu heusu viheyA bhavvabhaddappayA, evaM pAvaNadesaNaM pathuNimo jIvaMtasAmippahuM saccANaMdaNihANasuddhacaraNaM puNNappasaMtippayaM, evaM bohagayA havaMti yamiNA cAyatthiNo cakkiNo / No cakkI samaNo'hamuttaramiNaM juggaM pabhAsaMti te, evaM pAvaNadesaNaM pathuNimo jIvaMtasAmippahuM || AryAvRttam // vAsAcaumAsIo, bAyAlIsaM ca saMjamadiNAo / jeNaM vihiNA vihiyA, taM vIrapahuM sayA vaMde aTThaNhaM sumiNANaM, parUviyaM NivaipuNNapAlassa / RIVER jeNaM ca jahatthaphalaM, taM vIrapahuM sayA vaMde // 20 // // 21 // // 22 // DAO 113
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9994 bo 20-100 ON %0 D8-64Gter 9999 // 24 // // 25 // ||26.' // 27 // easa pemabaMdho, jhijjai iya devasammabohaTuM / goyamasAmI jeNaM, paTThavio taM pahuM vaMde gihavAse varisAiM, tIsaM pakkhAhie ya saDDe y| jAva duvAlasavarise, jassa ya chaumatthapariyAo terasapakkhoNAI, tIsaM vAsAi kevalitteNaM / viharittA savvAuM, bAvattarivAsaparimANaM pAlittA''imapakkhe, kattiamAse ya carimajAmaddhe / sAipavaraNakkhatte, kayapajjaMkAsaNo sAmI jIviyavaDDaNapaNhe, avi sakkA No kayAvi vaDDeDaM / jiNayA AuyakammaM, iya kahiUNaM samAhANaM jA solasapaharAI, dacaMtimadesaNaM bhaviyaNANaM / kiccA joganirohaM, selesIbhAvasaMpaNNo sesAghAiviNAsA, sAiaNaMteNa bhaMgasamayeNaM / patto jo nivvANaM, taM vIrapahuM sayA vaMde kayamayaNadAvasaMti, maNamoraghaNaM pasaNNamuhakamalaM / dasaNamalapakkhAle, jaladhArAsaMnihaM suhayaM duriyatimiraravitullaM, payaMDayaravigghamehavAusamaM / jIvaMtasAmibiMbaM, paNamaMtANaM bhayAbhAvo // 28 // // 29 // // 30 // // 31 // // 32 // DBOOR
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 33 // tikkAlaM varavihiNA, kappalayabbhahiyabhavvamAhappaM / accaMtu vIrabiMbaM, kayaM pareNaM viyakkeNaM jIviyasAmijjhANaM, kuNaMti AsaNNasiddhiyA maNuyA / AruggatuTThikitti, lahaMti ghaNabuddhibohipayaM // 34 // la // prazastiH // // AryAvRttam // jummaNihANaNihiMdu-ppamie vAse ya AsiNe mAse / . siyapakkhe dasamIe, dhammiya-sirirAyanayaraMmi // 35 // jIviyasAmitthavaNaM, guruvarasiriNemisUrisIseNaM / paumeNA''yarieNaM, raiyaM dhaNNA ! samajhaMtu vijjhApahapaDhaNaTuM, vihiyA rayaNA imassa thuttassa / ajjhayaNasavaNasIlA, lahaMti paramuNNaiM NiyamA // 37 // // 36 // zrute mahAkaveH kAvye nayane vacane ca vA: / yugapad yasya nodeti sa vRSo mahiSo'thavA // [subhASitaratnabhANDAgAre] Pt 115
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH kathA AcAryazrIvijayakastUrasUriH [pUjyAcAryavarya zrIvijayakastUrasUribhagavatA prAkRtabhASAyAM racitA imAH kathAH 'pAia-vinnANakahA' iti - granthAntargatAH santi / pUjyAcArya zrIvijayasomacandrasUrimahArAjasya saujanyenA'tra kramazaH prakAzayiSyante / ] pahANI savvayA hoi, guNesu viNao jao / aNeNa phalasANa, laddhaM cAritamuttamaM // 1 // 1. sevitum / pAiyakahAvalI phalasAlassa kahA mahAvisae sAliggAmo nAma gAmo / tattha pupphasAla - gihavaiNo putto phalasAlo nAma Asi / so payaibhaddao payaiviNIo paralogabhIrU ya / egayA teNa dhammasatthapADhayAo 'uttame viNa pauMjei so jammaMtare uttamuttamo hoi' ! tao so esa mama jaNao uttamo tti savvAyareNa jaNagassa viNae pautto / annayA teNa gAmasAmissa viNayaM pauMjaMto jaNao di / tao jagAovi imo uttamo tti jaNayamApucchiUNa gAmasAmiM 'alaggiuM pavatto / yA te saddhi rAyagihaM gao / tattha gAmAhivaM mahaMtayassa paNAmAIM kuNamANaM AloiUNa imAo vi esa pahANo tti mahaMtayaM seviuM pautto / taM pi seNiya- nariMdassa viNayaparAyaNamavaloiUNa seNiyamolaggiuM Araddho / annayA tattha bhagavaM vaDDhamANasAmI samosaDho / seNio sabalavAhaNo vaMdiuM niggao / tao phalasAlo bhagavaMtaM samosaraNalacchIe sohamANaM pAsaMto aivimhio jAo / nUNamesa savvuttamo, jo evaM nariMdaviMda - deviMda - dANaviMdehiM vaMdijjai, tA alamannehiM / yassa cciya viNayaM karomi / tao avasaraM pAviUNa khaggakheDagakaro 116
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'calaNesu nivaDia vinaviuM pavatto- 'bhayavaM ! aNujANaha, ahaM bhe olaggAmi' / bhagavayA bhaNiyaM - 'bhadda ! nAhaM khaggaphalagahatthehiM olaggijjAmi, kiMtu raoharaNamuhapottiyA-pANIhiM, jahA ee anne olaggaMti' / teNa bhaNiyaM- 'jahA tubbhe ANaveha, tahevolaggemi / tao joggo tti bhagavayA pavvAvio, sugaiM ca pAvio tti // uvaeso- aulaM viNayassevaM, naccA phalaparaMparaM / phalasAlavva kAyavvo, jaNehiM so payattao // 2 // -X2. mukkhassa kahA AcAryazrIvijayakastUrasUriH aNiggahIyajIhAe, vivAgo dukhadAyago / jAyae jaha vAyAlo, pahio khuhio Thio // 1 // ego mukkho pahio therIe gihe gao / taM kahei 'mama khippacaDiaM raMdhiUNa desu' / sA kivAe raMdhiuM AraddhA, tIe gihe TupuTThamahisiM daTThaNa pucchai- 'he vuDDe ! jai esA mahisI mareJjA, tayA lahuddArAo sA kahaM niggacchejjA' ? sA vaei - avamaMgalaM na vottavvaM' / so mauNo tthio| puNaravi pucchai-mAya ! tava putto atthi na vA ? sA kahei- 'desaMtare vANijjatthaM gao' / so pucchei-'jai so tattha mareJjA, tA tava kahaM nivvAho hojjA' ? / tayA tIe ruvAe addharaMdhiaM khippacaDiaM tatsa vatthaMcale khiviUNa gehAo nikkAsio / kovi gacchaMtaM taM pahiaM pucchaikiM jharai' ? / so kahae-'jIhAe raso tti' / evaM jIhAe amayaM visaM ca vasai / visamaIe jIhAe savvattha avamANaNiJjo hujja / / uvaeso sulahaM bhayavannAma, jIhA ya vasavaTTiNI / duhaM tahA vi pAvaMti, tayaNiggahaNe jaNA // 2 // 117
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ morrhymygawrammer 4M prAkRtavibhAgaH | saundalAcariyaM / kathA saGkalayitA DaoN. AcAryarAmakizoramizraH 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A-201101 (bAgapata) u.pra. (gatAGkAdagre) (4) vidUsaa bho vaassa, saMgItasAlantare avadhANaM deI / kalavisuddhAe gIdIe sarasaMjoo sunniiadi| jANe tattahodI haMsavadiA vaNNapariaaM karedi tti / (AkAze gIyate) ahiNavamahuloluvo tumaM taha paricumbia cUamaMjari / kamalavasaimettaNivvudo mahuara vimhario si NaM kahaM // rAjA aho ! rAgaparivAhiNI gItiH / vidUsaa kiM dAva gIdIe avagao akkharatttho ? rAjA sakhe mAdhavya ! madvacanAducyatAM haMsapadikA, nipuNamupAlabdho'smi / vidUsaa jaM bhavaM ANavedi / bho vaassa, gahIdassa tAe parakIehiM hatthehi sihaNDae tADIamANassa accharAe vIdarAassa via Natthi dANi me mokkho / rAjA gaccha, nAgarikavRtyA saMjJApayainAm / vidUsaa kA gadI ? [idi gado] rAjA (Atmagatam) kiM nu khalu gItamevaMvidhArthamAkarpoSTajanavirahAd Rte'pi balava dutkaNThito'smi / pratIhArI (upagamia) deva, ede vaNavAsiNo tuha sucaridaNandiNo isIo devaM sabhAjaidaM AadA / saundalA ammahe ! kiM me vAmedaraM NaaNaM vipphuradi ? 118
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAProperpowery Ppporrowwwyoupories gautamI jAde ! paDihadaM amaMgalaM / suhAI de bhattukuladevadAo vitarandu / RSayaH (hastAnudyamya) vijayasva rAjan ! rAjA sarvAnabhivAdaye / atha bhagavAllokAnugrahAya kuzalI kAzyapaH ? zAravaH svAdhInakuzalAH siddhimantaH / sa bhavantamanAmayapraznapUrvakamidamAha yanmithaH samayAdimAM madIyAM duhitaraM bhavAnupAyaMsta, tanmayA prItimatA yuvayoranujJAtam / tadidAnImApannasatveyaM pratigRhyatAM sahadharmacaraNAya / rAjA kimavaguNThanavatIyaM mayA pariNItapUrvA ? kimidamupanyastam ? vizeSeNA'dhikSipto'smi / gautamI jAde ! muhattaaM mA lajja / avaNaissaM dAva de ouNThaNaM / tado tuma bhaTTA ___ ahijaannissdi| (taha karodi) / ajja ! kiMpi vattukAma mhi / NAvekkhio guruaNo imAe tue pucchido Na bandhuaNo / ekkakkassa ca carie bhaNAmi kiM ekkamekkassa // saundalA (attagadaM) kiM Nu kkhu ajjautto bhaNAdi ? zArGgaravaH bho rAjan ! kimiti joSamAsyate ? rAjA bhostapodhanAH ! cintayannapi na khalu svIkaraNamatrabhavatyAH smarAmi / tatkathamimA mabhivyaktasattvalakSaNAM pratyAtmAnaM kSetriNamAzaGkamAnaH pratipatsye ? saundalA (apavAria) ajjassa pariNae evva saMdeho / hiaa, saMpadaM de AsaMkA / kudo dANi me dUrAhirohiNI AsA? . zAradvataH zakuntale ! vaktavyamuktamasmAbhiH / so'yamevamAha / dIyatAmasmai pratyayaprativacanam / saundalA (apavAria) imaM avatthantaraM gade tArise aNurAe kiMvA sumarAvideNa ? attA dANi me soaNIo tti vavasidaM edaM / (pakAsa) ajjautta-saMsaide dANi pariNae Na eso samudAAro / porava, Na juttaM NAma de taha purA assamapade suhAvuttANahiaaM imaM jaNaM samaapuvvaM patAria IdisehiM akkharehiM paccAcakkhiduM / rAjA (karNI pidhAya) zAntaM pApam / vyapadezamAvilayituM kimIhase janamimaM ca pAtayitum / kUlaGkaSeva sindhuM prasannamambhastaTataruM ca // 119
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ diargamyrever saundalA hodu / jai paramattthato parapariggahasaMkiNA tue evvaM vattuM pauttaM tA ahiNNANeNa imiNA tuha AsaMkaM avaNaissaM / rAjA udAraH kalpaH / saundalA (mudarAthAnaM parAmisia) haddhI, aMgulIaasuNNA me aMgulI / (idi savisAdaM gotamI pekkhIadi / ) gautamI NUNaM de sakkAvadArabbhantare sacItitthasalilaM vandamANAe pabbharTe aMgulIaaM / rAjA (sasmitam) idaM tat pratyutpannamapi straiNamiti yaducyate / saundalA ettha dAva vihiNA daMsidaM pahuttaNaM / avaraM de kahissaM / rAjA zrotavyamidAnIM saMvRttam / saundalA NaM ekkassi diahe NomAliAmaNDave NaliNIpattabhAaNagaaM uaaM tuha hatthe saNNihidaM Asi / rAjA zRNumastAvat / saandalA takkhaNaM so me puttakidao dIhApaMgo NAma miapodao uvaTThio / tue aaM dAva paDhamaM piau tti aNuampiNA uvacchandido uaeNa / Na uNa deapariciAdo hatthabbhAsaM uvagado / pacchA tassi evva mae gahide salile NeNa kido paNao / taha tuma itthaM pahasido si / savvo sagandhesu vissasidi / duvevi ettha AraNNaA tti / rAjA evamAdibhirAtmakAryanirvatinInAmanRtamayavAGmadhubhirAkRSyante viSayiNaH / mahAbhAa ! Na aruhasi evvaM mantiduM / tapovaNasaMvaDDido aNabhiNNo aaM jaNo kidvss| saundalA (sarosa) aNajja, attaNo hiaANumANeNa pekkhasi ? ko dANi aNNo dhammakaMcua ppavesiNo tiNacchaNNakUvovamassa tuha aNukidi paDivadissadi ? bhadre ! prathitaM duSyantasya caritam / tathA'pIdaM na lakSaye / saundalA suTTha dAva atta sacchandacAriNI kidamhi / jA ahaM imassa puruvaMsappaccaeNa muhamahuNo hiaaTThiavisassa hatthabbhAsaM uvagadA / (idi AMcaleNa AvidamuhA roidi / ) zAGgaravaH itthamAtmakRtamapratihataM cApalaM dahati / gautamI mahAzA rAjA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ foreveryoppyrmyppyrry repreverypayANa ataH parIkSya kartavyaM, vizeSAtsaMgataM rahaH / / ajJAtahRdayeSvevaM, vairIbhavati sauhRdam // rAjA ayi bhoH ! kimatrabhavatIpratyayAdevA'smAn saMyutadoSAkSaraiH kSiNutha ? zArivaH (sAsUyam) zrutaM bhavadbhiradharottaram / rAjA bhoH satyavAdin ! abhyupagataM tAvadasmAbhirevam / kiM punarimAmatisandhAya labhyate ? zAravaH vinipAtaH / rAjA vinipAtaH pauravaiH prArthyata iti na zraddheyametat / zAradvataH zArava ! kimuttareNa ? anuSThito guroH sandezaH / pratinivartAmahe vayam / (rAjAnaM prati) tadeSA bhavataH kAntA, tyaja vainAM gRhANa vA / upapannA hi dAreSu, prabhutA sarvatomukhI / gautami ! gacchAgrataH / (iti prasthitAH / ) saundalA kahaM imiNA kidaveNa vippaladdha mhi ? tumhe vi maM pariccaaha ? (idi aNugacchadi / ) gautamI vaccha saMgarava ! aNugacchadi iaM kkhu No karuNaparideviNI saundalA / paccAdesaparuse bhattuNi kiM vA me puttiA karedu ? zArivaH (saroSaM nivRtya) kiM purobhAge ! svAtantryamavalambase ? tiSTha patikule, atra dAsyamapi tavocitam / sAdhayAmo vayam / rAjA bhostapasvin ! kimatrabhavatI vipralabhase ? zArGgaravaH yadA tu pUrvavRttamanyasaGgAdvismRto bhavAMstadA kathamadharmabhIruH ? (gacchati) (purohitaM prati) bhavantamevA'tra gurulAghavaM pRcchAmi / mUDhaH syAmahameSA vA, vanmithyeti saMzaye / dAratyAgI bhavAmyAho, parastrIsparzapAMsulaH / / rAjA 121
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ aaraaaaaaaaaaaaaaaa aaaabaadii purohitaH (vicArya) yadi tAvadevaM kriyatAm / rAjA anuzAstu mAM bhavAn / purohitaH atrabhavatI tAvadAprasavAdasmadgRhe tiSThatu / kuta idamucyate cettvaM sAdhubhirAdiSTapUrvaH prathamaM cakravartinaM putraM janayiSyasIti / sa cenmunidauhitrastallakSaNopapanno bhaviSyati, tadabhinandya zuddhAntamenAM pravezayiSyasi / viparyaye tu piturasyAH samIpanayanamavasthitameva / rAjA yathA gurubhyo rocate / purohitaH vatse ! mAmanugaccha / saundalA bhaavadi vasuhe ! dehi me vivaraM / (idi rudadI patthidA / ) (nepathye) AzcaryamAzcaryam / rAjA (AkarNya) kiM nu khalu syAt ? purohitaH (pravizya savismayam) deva ! adbhutaM khalu saMvRttam / rAjA kimiva ? purohitaH deva ! parAvRtteSu kaNvaziSyeSu sA nindantI svAni bhAgyAni bAlA, bAhUtkSepaM krandituM ca pravRttA / strIsaMsthAnaM cAtsarastIrthamArA-dutkSipyainAM jyotirekaM jagAma // rAjA bhagavan ! prAgapi so'smAbhirarthaH pratyAdiSTa eva / kiM vRthA tarkeNA'nviSyate, vizrAmyatu bhavAn / (pratIhAro prati) vetravati ! paryAkulo'smi, zayanabhUmimArgamAdezaya / pratIhArI ido, ido deva ! (idi patthidA / ) rakkhiNau (tADia) ale kumbhIlaA, kahehi kahiM tue eze maNibandhaNukkiNaNAmahee lAakIae aMgulIae samAsAdie ? puruso (samaya) pasIdantu bhAvamizze / hage Na IdizakammakAlI / paDhamo kiM zohaNo bamhaNetti kalia raNNA paDiggaho diNNo ? puruso zuNadha dANiM / hage sakkAvadArabbhaMtarAlavAsI dhIvalo / 122
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ fverythromygrammydmorry sAlo sAlo puruso 111111 1111111111 dutio pADaccalA, kiM amhehiM jAdI pucchidA ? sAlo sUaa, kahedu savvaM aNukkameNa / mA NaM andarA paDibandhaha / ubhau jaM Avutto ANavedi / kahehi / puruso ahake jAluggAlAdihiM macchabandhanovAehiM kuDumbabhalaNaM kalemi / (vihasia) visuddho dANiM AjIvo / puruso sahaje kila je viNindie Na hu de kammavivajjaNIae / pasumAlaNakammadAluNo aNukampAmidu evva sottie / tado tado? ekkassi diase khaNDazo lohiamacche mae kappido jAva / tassa udalabbhantale edaM ladaNabhAsulaM aMgulIaaM dekkhia pacchA ahake tassa vikkaAa dazzaaM gahido bhAvamizzehiM / mAraada vA muMceha vA / aaM assa Aamavuttanto / sAlo jANua, vissagandhI gohAdI macchabandho evva nnissNs| aMgulIaadassaNaM assa vimarisidavvaM / rAaulaM evva gacchAmo / rakkhiNau taha, gaccha ale gaMDabhedaa ! sAlo sUaa ! imaM gopuraduAre appamattA paDivAlaha jAva imaM aMgulIaaM jahAgamaNaM bhaTTiNo Nivedia tado sAsaNaM paDicchia NikkamAmi / ubhau pavizadu Avutto sAmipasAdassa / (idi sAlo gacchadi) / paDhamo jANua, cirAadi kkhu Avutto / dutio NaM avasarovasappaNIA rAANo / paDhamo jANua, phullanti me hatthA assa vahassa sumaNA piNarcha / puruSo NArahadi bhAvo akAlaNamAlaNaM bhavituM / dutio (vilokia) eso amhANaM sAmI pattahattho rAasAsaNaM padicchia idomuho dekhiiadi| giddhabalI bhavissasi, zuNo muhaM vA dekkhissasi / sAlo (pavisia) sUaa ! muMcedu eso jAloajIvI / uvavaNNo kkhu assa aMgulI aassa Aamo / 123
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ aaow aaaaaaaaaaaa aaaa aaaa aabaadii | sUao jaha Avutto bhaNAdi / dutio eso jamasadaNaM pavisia padiNivutto / (idi purusaM muMcadi) / puruso (sAlaM paNamia) bhaTTA ! kIdiso me AjIvo ? sAlo eso bhaTTiNA aMgulIaamullasaMmido pasAdo vi dAvido / (idi purusAa svaM paacchadi) / puruso (sapaNAmaM parigahia) bhaTTA ! aNuggahido mhi / sUao eso NAma aNuggaho je sUlAdo avadAlia hatthikkandhe padiTThAvido / jANuo Avutta ! pAridoziaM kahedi, teNa aMgulIaeNa bhaTTiNo saMmadeNa hodavvaM / sAlo Na tassi mahAruhaM radaNaM bhaTTiNo bahumadaM tti takkemi / tassa dassaNeNa bhaTTiNo abhimado jaNo sumarAvido / muhuttaaM pakidigaMbhIro vi pajjassuNaaNo Asi / sUao sevidaM NAma AvutteNa / jANuo NaM bhaNAhi / assa kae macchiAbhattuNo tti / (idi purusaM asUaA pssedi)| puruso bhaTTAraa ! ido addhaM tumhANaM sumaNomullaM hodu / jANuo ettake jujjai / sAlo dhIvara ! mahattaro tuma piavaassa dANiM me saMvutto / kAdambarIsakkhiaM paDhamasohidaM icchIadi / tA soNDiApaNaM evva gacchAmo / (savve gacchandi / ) kramazaH 124
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ iniiniinio kAryanivRttiH ekadaikasmin mahAnagare nagarasthitAnAM sarveSAM devAlayAnAM sarvairapi devArcakaiH sambhUya vetanavRddhyarthaM kAryanivRttiruddhoSitA / devAlayAnAM kAryavAhakA vetanavRddhyarthaM sammatA nA''san / / atastairna kimapi kathitaM pratikRtaM vA / kintu devArcakA hi vetanavRddhyai kRtanizcayA Asana, atasteSu na ko'pi devAlayeSu pUjArthamanyakAryArthaM vA gacchati sma / tena sarve'pi devAlayA pUjopAsanArahitA zUnyA iva pratibhAnti sm|| anayA paristhityA khinnA bhaktajanA devAlayakAryavAhake bhyo vijJaptavanto yat, "kRpayA sarveSAmapyeteSAM vetanavRddhiM kurvantu / yAvadapyadhikaM dhanaM dAtavyaM syAd tAvat vayameva dAsyAmaH / / devAlayAnAmiyaM paristhitiraramAbhirvilokayituM na pAryate' iti / zrutvaitat kAryavAhakAnAM manasyapi tadevocitatayA pratibhAtam / tairapi parasparaM vimarza kRtvA'rcakAnAM vetanavRddherapekSA svIkRtA, teSAmicchAnusAraM ca vetanavRddhiH kRtA'pi / etajjJAtvA sarve'pi devArcakA 'vijayino vaya'miti manyamAnAH sotsAhaM svasvadevAlayeSu kAryArthaM saMlagnA jAtAH / bhaktajanA api prasannA jaataaH|| kintu, sarvamapyetat pravRttaM dRSTvA sarveSAmapi devAnAM devInAM ca mahAn khedo jAtaH / te sarve'pi sambhUtAH parasparaM vimarzArtham / bahu vicArya ca tairapi kAryanivRttisaGketaH udghoSito'sti / / asyA ghaTanAyA zatAbyo vyatItAH santi kintu mahAnagarasya nA'nyatamo'pi jana etajjAnAti / eSA kAryanivRttiradyA'pi varIvarti // (saujanyaM - 'kumAra' patrikA) * Strike international LADOORDAN