Book Title: Lavechu Digambar Jain Samaj
Author(s): Zammanlal Jain
Publisher: Sohanlal Jain Calcutta
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010527/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA mandira dillI 24672 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI laeNvecU di. jaina samAja tathA saMkSepameM anya jaina samAjakA itihAsa lekhaka paM0 jhammanalAla jaina, tarkatIrtha prathama saMskaraNa dIpAvalI pIra saMvat 2478 vikrama saMvat 2000 mUlya svAdhyAya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sohanalAla jaina .6, bar3atallA sTrITa, SHARE RAMACHAR umAdatta zarmA ranAkara presa 11e, saiyadasAlI lena Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakakA vaktavya itihAsaH purAvRttaH pramANe rupadarzitaH zilAlekhai stAmrapatrai vRddhapuruSainiveditaH // 1 // paTTAvalobhirAmnAtaH rAjakIyairudantibhiH kiMvadantIbhiranukUlaiH pramANita sutakitaiH // 2 // saeva sapramANaM syAt vidvadbhiH parikIrtitam . tadevAhaM pravakSyAmi lamdhakaJcuka vRttamiha // 3 // pUrva saMkSiptarUpeNa mayaivAtra prkaashitm| paJca satatinavaike'smin saMkhyAkehAyane tathA // 4 // tasyaiva vistaraM vakSye prAptasAmaNisaMgrahAt vidvadbhirAtaM bhUyA dityAzAsmahe vayam // 5 // ___ zrIlaMbeca (lambakaMcuka) jaina samAjakA itihAsa varNana karate haiM isaliye ki koI viziSTa lokavidita uttamapuruSako lekara vaMzavarNana kiyA jAtA hai jisase samAja va jAtikA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaurava pradarzita ho aura santAna darasantAna uttama AcaraNa kara una uttama puruSoMkA gaurava pradarzana karai aura santAna uttama bane, gauravazAlinI hove / itihAsa nAma purAne vRttAnta caritrakA hai jo Agama anumAna pratyakSAdi pramANoM se dikhAyA gayA ho, zilA-lekha, tAmrapatroMse sAbita ho, vRddha puruSoMse jAnA gayA ho tathA paTTAvaliyoMse aura sarakArI gajaTiyara vijJaptiyoMse aura sutarkita anukUla pramANita kiMvadantiyoMse bhI sAbita kiyA gayA ho suyuktiyoM dvArA siddha kiyA gayA ho vahI itihAsa vidvAnoM dvArA pramANita mAnA jAtA hai vahI hama zrIlamvakaMcuka lambeca samAjakA itihAsa pAThakagaNoMke samakSa rkheNge| isa pustakameM usI lambakaMcuka la~beca jAtikA udanta kaheMge pahile hamane 1675 vikrama sambatmeM eka saMkSipta itihAsa likhakara paricaya diyA thaa| yadyapi vaha pustaka zrImAn seTha bAbU munnAlAla dvArakAdAsa phArmake mAlika zrImAn sohanalAlajI aura zrImAn badrIdAsa saMghaI dvArA jaina siddhAnta prakAzinI saMsthAmeM zrImAn paM0 zrIlAlajI kAvyatIrtha, padmAvatIpuravAra dvArA chapavAI thii| parantu Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne asAvadhAnIse eka to baTezvara sUrIpurakI AcAryoMkI paTTAvalI aura la~beca samAjakI paTTAvaliyoMko isakI usameM aura usakI isameM chapavAkara ghasaDabbA kara diyA thaa| dUsare san samvat bhI nahIM diyA usakA mudraNa samayakA isase patA cala jAtA hai ki usa samaya zrImAn rAmapAla yatI bhaTTAraka sUrIpurake bane the| usa pustakameM bhI unakA jikara hai to bhI vaha itihAsa aneka itihAsajhoMko rucikara huaa| aba usIko lekara aura vizeSa sAmagrI upalabdhakara yaha dUsarA vistarita saMskaraNa hama pAThakagaNoMke samakSa rakha rahe haiN| AzA hai ki ise par3hakara mujhe AzIrvAda deNge| isameM preraNA aura sahAyatA zrImAna bAbU sohanalAlajI poddAra tathA tArAcandajI rapariyA kI hai ve dhanyavAdake pAtra haiN| jhammanalAla jaina tarkatIrtha Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrIlabecU (lamkkaJcuka) jaina samAja AN PPPETS . FerE itihAsa EPPER atha ca maGgalAcaraNa tathA uddezyanirdezavaMzavarNanazca zrImajinapatiradhibhUH SaTpaJcAzatkoTi yAdavAnAMhi lokatrayaikapUjyaH sajayatu zrIneminAthotra // 1 // zrIneminAtha pada paGkaja mAbhinamya jAtIya zikSaNa dalo llikhitAyamAnA zrIlambakaJcuka zubhAnvaya lekhamAlA lelikhyate zubhavacobhi ralaGkRteyam // 2 // lambAyamAna kavacaM paridhAna yogyam vIrocitaM praharaNe bhuviyasya vIraH so lambakaJcuka iti pravigIyate te jAtau bhavanti puruSAH khalusApisaiva // 3 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * zrIneminAtha harivaMza samudra candra zrIlomakarNa nRpanAtha samudbhavAcca zrIlambakAzcana puropadhi sannivezAt zrIlambakaJcuka iti prathito'tra vaMzaH // 4 // zrIzuddharAjanyakuleprasiddhe vaMzo'bhivRddhobhuviyAdavAnAm yatrAsti sUtirjagadAdhipasya zrIneminAthasyaciraMjayetasaH // 5 // artha-kAryake prArambhameM, kAryake madhyameM, kAryakI samAptimeM zrIiSTadeva namaskArAtmaka maGgalAcaraNa niyamapUrvaka avazya karanA cAhiye aisI zrIdevAdhideva paramaguru zrIvItarAga sarvajJa bhagavAn arahanta devakI AjJA hai sohI zrI gomaTTasArAdi jaina siddhAnta granthoMmeM tathA zrI zlokavArtikAdi jaina nyAyazailIke zAstroMmeM likhA hai ki :abhimata phala siddhe rabhyupAyaH suvodhaH prabhavati sa ca zAstrAttasya cotpattirAtAt Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * iti bhavati sapUjya statprasAda prabuddhathai nahikRta mupakAraM sAdhavo vismaranti // 1 // artha-abhISTa cAhA phala siddhikA upAya samyajJAna saccA jJAna hai aura vaha zAstrake paThana-pAThanase hotA hai| zAstrakI utpatti zrIsarvajJa vItarAga hitopadeza ina tIna guNasaMyukta satyavaktA Aptase hotI hai isaliye vaha parama vItarAga carAcarako jAnanevAle saba prANImAtrake hitakA upadeza karanevAle zrI arahanta Ata hI parama pUjya haiN| usa samIcIna nirmala jJAnakI prAptike liye AdaraNIya haiM, Adara karane yogya haiM kyoMki ( pUjyAdarohimahatAmiti maGgalatvaM ) pUjya puruSoMkA Adara karanA hI ( maMpApaMgAlayati vA maMgasukhaMlAti dadAtI ti maGgalaM ) pApakA nAzaka sukha kA denevAlA sArthaka maGgala hotA hai arthAt sArthaka maGgalAcaraNa hai kyoMki satpuruSa kiye upakArako nahIM bhUlate / kiye huye upakArake karanevAle upakArIko bhUlanA kRtyatA rUpI mahA pApa hai jahA~ pApa hai vahA~ pApamala nAzaka maGgala khaaN| isa hetu apanI vivyadhvanise dvAdazAGgarUpa samasta Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * zAstrakI prarUpaNA kara prANImAtrakA hitamArga binA icchA hI dikhAyA usa paramaiSTa zrIarahaMta bhagavAnkA namaskAra rUpa maGgalAcaraNa karanA pratyeka laukika va pAramArthika kAryameM atyAvazyaka hai yadyapi naiyyAyika vaizeSikAdi ajaina granthoM meM kArya samApti vina dhaMsAdi maGgalAcaraNakA phala batalAyA hai arthAt maGgalAcaraNa karanese kArya pUrA hotA hai tathA vinoMkA nAza hotA hai aisA kahA hai parantu kArya samApti tathA vinoMkA nAza pUrI 2 sAmagrIkA milanA Adi kAraNoMse bhI hotA / dUsare unake yahA~ maGgalAcaraNa karanepara bhI kAdambarI Adi grancoMkI parI samApti na huI aura nAstikAdi granthoMkI maGgalAcaraNa na karane para bhI grantha samApti dekhI gii| isaliye kArya kAraNakI byApti ghaTita na huI avyApti ati vyApti dUSaNa dUSita huI unakA hetu maGgalAcaraNa asAdhAraNa kAraNa nahIM ThaharatA yadyapi pUrNa sAmagrIkA milanA tathA dAna Adi zubhAcaraNa vAhya vinoMko dUra kara sakate haiN| parantu kRtaghanatA rUpI pApako dUra karanemeM asamartha haiN| samartha nahIM ! kRtaghnatA dUra karanevAlA to, iSTa namaskArAtmaka kRtajJatA rUpa zubha pariNAma hI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa - asAdhAraNa kAraNa ( jisake binA kArya na ho) hai yadi saMsArameM kRtajJatA na rahai to paraspara upakAra hitAcaraNa na rahai / aura hitAcaraNake na honese ahitAcaraNa bar3ha jAvai to saMsArake kArya hI nahIM hozakta pratyeka kAryameM (kAmameM) hara ekako eka dUsareke avalambana lene par3ate haiN| taba kArya siddhi hotI hai| jaise eka pAntha (rastAgIra) kisI mArga jAnanevAle puruSase mArga pUchatA hai / yadi mArga jAnanevAleke paropakAra buddhi na ho aura pUchanevAleke kRtajJatA na ho to vaha pAntha kabhI yatheSTa sthAnapara nahIM pahu~ca sktaa| yadyapi cAhe vaha mukhase kRtajJatA na prakaTa karai / parantu pAnthakA hRdaya icchita sthAna para pahuMcate hI avazya khegaa| ki mArga ThIka batAyA yaha kRtajJatA hI mArga darzakake hRdayameM paropakAra buddhi utpanna karatI hai aura paropakAra buddhi usa pAnthake hRdayameM kRtajJatA utpanna krtii| ina donoMmeM avinAbhAva sambandha hai| arthAta kRtajJatA kiye huye upakArako maannaa| sarAhanA prazaMsA karanA aura upakAra ye donoM eka dUsareke sahAre jIte haiN| jabataka saMsArameM upakAra rhegaa| tabataka kRtajJatA avazya rhegii| aura kRta Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI la~becU samAjakA itihAsa * jJatA rahegI to upakAra avazya rhegaa| yadi donoMmeMse jahA~ eka naSTa hogA, vahA~ donoM naSTa hoMge, aura upakAra tathA kRtajJatA donoM na rhaiN| taba koI kArya hI saMsAra yA paramArthakA nahIM cala sktaa| kyoMki upakAra aura kRtajJatA na rahane para koI sahAyaka na hogaa| aura sahAyaka (sahakArI kAraNa) binA koI kAma na hogaa| kAraNa binA kArya kabhI nahIM hotaa| yaha niyama hai bahuta kAraNa milakara eka kArya hotA hai unameMse eka kAraNa bhI bigar3ane para kArya nahIM hotaa| jaise relagAr3IkA eka bhI purjA kharAba honepara gAr3I nahIM calatI, isaliye usa zuddha-buddha caitanya samasta carAcara vastuko dekhane jAnanevAlA tathA hitopadezI paramaguru sakala paramAtmA arahaMtadevakA smaraNa karanA prathama kartavya hai aisA manameM dhAra isa laeNveca itihAsake prAraMbhameM lambeca jAti vaMzadhara harivaMza zirobhUSaNa trailokya cUr3AmaNi parama pUjya jagat pitAmaha parama zuddha nijAntastatva nilIna zuddha paramAtmA bhagavAn 22 veM tIrthaGkara zrIneminAtha arahaMta devake caraNakamaloMkA dhyAna kara isa itihAsakA prAraMbha karatA huuN| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * uparyukta maGgalAcaraNake 5 zlokoMkA kramazaH bhAvArtha zrImAn zuddha kSatriyAdhipati chappana koTi yAdavoMke prabhu triloka pUjya zrI 1008 zrI neminAtha jinarAja isa jagatmeM jayavanta rahaiM // 1 // aise zrI neminAtha svAmIke caraNa-kamaloMko namaskAra kara athavA zrI neminAtha svAmIke caraNoMkA sparza karanevAle apane hRdaya kamala puSpako isa manohara itihAsa mAlA. latikAmeM lagAkara zubha vacanoMse gUMthI huI suzobhita puSpa jAtIya-zikSAoMke hare-bhare patroMse ullAsamAna zrI lambakaJcuka zubhavaMza itihAsa lekhamAlA jAtIya purANa puruSoMse prerita ho mere dvArA likhI jAtI hai // 2 // ___ yaha lambakaJcuka vaMza ( laMbecU jAti ) anvartha saMjJAko rakhatA hai arthAt yaugika isakA sArthaka nAma isa prakAra hai ki jisa vIrake pAsa yuddhake samaya vIroMke pahanane yogya lamnA kavaca ho arthAn laMbI jhUla lambA a~garakhA ho (kavaca loheke tArAMkA gUMthA huA hotA hai), usa vIrako lambakaJcuka kahate haiM aura jisa jAtimeM aise vIra puruSa hue hoM, usa jAti yA usa vaMzako bhI lampakaJcuka kahate haiN| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha .. * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 11 isaliye jisa jAtimeM zrI neminAtha svAmI tIrthakkara baladeva, balabhadra tathA mahArAja zrIkRSNanArAyaNa sadRza udbhaTa yoddhA hue hoM, jinhoMne saMsArameM rahakara bar3e-bar3e saMgrAmomeM vijaya pAyA aura saMsArase virakta ho karma zatruoM para vijaya prApta kara siddha pada paayaa| usa jAti, usa vaMzakA nAma lambakaJcuka sArthaka nahIM to kyA kaheM avazya hI sArthaka kaheMge // 3 // zrI neminAtha svAmI tathA kRSNa balabhadrase jagat prasiddha harivaMza rUpI samudrako bar3hAnemeM pUrNa candramA samAna rAjA lomakarNa yA lambakarNakI santAna honese athavA lambakAzcana dezopAdhise yaha vaMza ( lamecU jAti ) nAma lambakaJcuka aisA prasiddha hotA bhayA // 4 // - jisa zrI zuddha kSatriya kulameM prasiddha isa saMsArameM yAdavAMkA vaMza abhivRddhiko prApta bhayA aura jisa vaMzameM jagatake adhipati jagannAtha zrI neminAtha bhagavAn utpanna hue yaha yaduvaMza ( la~becU jAti ) lambakaJcuka vaMza bar3e cirajIvai ciraMjIva rahai vaMza bar3he ananta cirakAla jayavanta rahai // 5 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ___ ina uparyukta pA~ca zlokoMse maGgalAcaraNa kiyA tathA la~becU itihAsa prakAzita kreNge| yaha uddezya batalAyA aura saMkSiptameM yaha bhI vidita kiyA ki hamaloga zrI 1008 zrI neminAtha svAmI aura kRSNa mahArAjake vaMza yaduvaMzakI santAna haiM aura isa la~becU jotikA prAcIna zuddha sArthaka nAma lambakaJcuka hai, jisakA apabhraMza vartamAnameM la~beca hai| isa viSayameM koI zaMkA kareMge ki tumane apanI jAti kI prazaMsAke liye apanI vidvattAse lambakaJcuka aisA nAma rakha liyA hai| purAnA nAma lambeca rUr3hise pukArate Ate haiM (lmbknycuk)| prAcIna nAma hai isameM kyA pramANa hai, isaliye hama ApalogoMke samakSa aitihAsika prabala pramANa upasthita karate haiN| vaha yaha hai ki prAcIna prasiddha zahara (prayAga) ilAhAbAdake choTe zrI jina mandirameM vikrama saMvat 1641 tathA saMvat 1560 ke do yantra tAmrapatra para hai| eka zrI kalikuNDa yantra hai aura dUsarA zrI dazalAkSaNika yantra hai| ye donoM la~beca jAtIya, sonI gotra tathA bur3hale gotrake banavAye va pratiSThA karAye hue haiN| unhIMkI prazasti isa prakAra hai Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 13 ye donoM santra ilAhAbAda (prayAga) ke jina mandiroMkI nakala haiM zrI kalikuNDa yantrakI prazasti saMvat 1641 phAlguNa sudI 3 some zrI mUlasaGgha zrI bhaTTAraka, zrI dharma kIrti devA statpaTTa bha0 zrI zIlabhUSaNa devAstatpaTTa bha0 zrI jJAnabhUSaNa stadAmnAye lamba. kaJcukAnvaye sonI gotre sAdhu vinAyaka bhAryA dhAropama zrI tatputra hamIrasena bhAryA lAlo putra medI sambhavAnanta jaganmedI bhAryA rANI putra mIttalasena su0 ku. yaha kalikuNDa daNDa yantrakI prazasti hai| dvitIya yantra daza lakSaNa zuddhabuddhasvacidra pAt anyasyAbhimukhIruciH vyavahAreNa samyaktvaM nizcayena tadAtmani // 1 // ___ saMvat 1560 varSe mAgha sudI 5 zubha dine zrI mUlasaMghe lambakaJcukAnvaye bur3hele gotre sAdhu zrI savasU tatputra khusAlasena bhAryA khemA tatputra mannU bhAryA dharmA suta sUvA yutra mannU putra 3 kamala zrI laghu bhrAtA lAlU bhAryA dharmA sakaTa laghu sArAvanu ciraMjIvatu yaha dvitIya yantrakI prazasti hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ___ye tAmrapatra aura zrIpratimAjI kurAvalI jina mandirameM haiM ye nakaleM zrIlambeca mahAsabhAkA mukhapatra utkarSa varSa 1 khaNDa 2 zrI vIra saM0 2452 se uddhRta / zrI tAmra-patrapara yantra sadavRttaM sarvasAvadya yogavyAvRttirAtmanAm gauNaH syAdavRtti rAnandasAndrAH karmacchideJjasAH 1 ___ sambat 1542 varSe kArti sudI 14 zanI zrImUlamaMdhe bhaTTAraka zrI vidyAnanda devAH jaduvaMze lambakacaJcukAnvaye saM0 vArdulaH tAkuvakhe putrAH saM0 agArya bhavarAjaH saM0 ghATamaH saM0 vADhyaH saM0 pazaucaitatputrAH saM vudaI saM0 thedhaH I0 saM0 mansaMthedhU bhAryA lalIkamA putro rAghavaH udardU bhAryA mA sa0 vedhU idaM cAritrayantra kArApitaM karmakSayanimittaM paNDita nakSatrAtmajena lAvazarmaNA likhitam saM0 yaha gaTTasaMketa sandhIgotrakA hai| zrI 1008 pratimApara lekha saMvat 1788 varSe phAlguNa sudi 8 zanau zrImUlasaMdhe balAtkAragaNe sarasvatIgacche kundakundAnvaye zIlabhUSaNadevA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......mor.www.wrimar * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 15 ityAdi lekha jyAdA hai| pIche likhA hai pratimA pratiSThApitaM javaMzelambakaJcuka sAdhu kamalApati ityAdi cakavA cinha zrI sumatinAtha svAmIkI mUrti hai| hA~tikAMtise prApta huI pratimAoMkI prazasti saMvat 1218 zanau zrI mUlasaMdhI lambakaJcukAnvaye bha0 sAdhu jinahaMsa pratimAM praNamati nityam / saMvat 1688 phAlguNa sudi 8 zrI mUlasaMdhe 20 gaNe sarasvatI gacche zrI zIlabhUSaNa devAsta paTTa bha0 jagadbhUSaNa devAsta dAmnAye lambakaJcukAnvaye sArApta gotra saMgahor3aka: putraH ityaadi| saMvat 1463 la~bakaJcukAnvaye sAdhu padma tatputra haMsaja tatputra gaMgapatiH ityaadi| __jahA~ke zrI bAbU munnAlAladvArakAdAsa dhIvAle 76 naM0 baDatallA sTrITa kalakattAke haiM, yaha hAMtikAMti (hastikrAnti ) koI samayameM bar3A zahara thaa| usake rahanevAle jo cammila nadI ( carmaNAvatI ) ke kinAremeM basA hai| aba bahuta agama rAstA hai jo iTAvA, gAr3hIpurA jaina-dharmazAlA aura jina mandira unhoMne banavAye haiM aura jisakI nIMva mere hAthase Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 . zrI la~khecU samAjakA itihAsa * lagavAI huI hai / 76 naM0 baDatallA sTrITameM nijI bAr3I aura gaddI hai, ye bhI poddAra gotrIya lambakaJcaka la~becU jAtike haiN| jo jina mandira bar3A vizAla hatikAMti meM hai aura vahAM jainiyoMke ghara na rahanese vahAMse jina pratimAoMkA samUha samavasaraNa iTAvA gAr3hIpurA dharmazAlA jina mandirameM bailagAr3iyoMdvArA saba pratimA lAkara unhoMne padharAI hai| haMtikAMtikI pratimAyeM prAyaH bahuta jagaha gaI haiN| logoMne apane-apane mandiroMmeM virAjamAna kI haiN| zrI bAbU tArAcanda pariyAne U~Tape lejAkara zrI sUrIpura jina mandirameM bhI do pratimAyeM virAjamAna karAI haiN| sUrIpura aura hantikAMtiko bahUta thoDA cAra-pAMca kosakA phAsalA hai| ___ kAzI banArasa ke bhadenIghATake nikaTa bhelUpurameM khar3asena udarAja tInamunayA gotrIya labecUkA banAyA huA jina mandira hai| vahA~ 1625 ke saMvatameM unhoMne bimba pratiSThA karAI thI, una pratibhAoMpara lekha hai| usameM bhI likhA hai lambakAJcukAnvaye tIna munayA gotra khar3agasena udarAjana pratiSThA kArApitA / usa jina mandirake mAlika dattaka putra sUryamala maujUda haiN| eka pratimo sonAgirimeM bhI inakI hai usapara bhI yahI lekha hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa* Aja ATha sau aura cAra sau sAr3he cAra sau tathA do sau varSa pUrvake tAmra patra aura pratimAoMke zilAlekhoMse spaSTatayA pramANita hai ki laeNvecU nAma kA zuddha zabda lambakaJcuka hai aura yaha sArthaka nAma hai / tathA yaduvaMzameMse haiN| kSatriya haiM / isameM koI sandeha nahIM rahatA aura dUsare ina yantra aura pratimAoM meM jo AcAryoMke nAma diye haiM ve sUrIpara (zaurya pura) baTezvara se upalabdha huI AcArya paTTAvalIke nAmoMmeM zaka samvat sahita nAma milate haiN| aura sUrIpura (zauryapura) zrI harivaMzapurANa likhita zrI 1008 neminAtha bhagavAn kI janma nagarI hai aura isake Asa-pAsa la~becajaina basate haiM aura isI sUrIpura baTezvara ke nAmase lambecU jAtike gotroM meM bhI vizeSaNa par3a gaye haiN| jaise baTezvaravAle caMdoriyA jaise candavAra (candrapATa) ke candrapAla yA candrasena rAjAke vaMzake caMdoriyA gotra huA aura vahA~se baTezvara Akara rahe to baTezvara vAle caMdauriyA pukArane lge| isI prakAra baTezvara vAle rapariyA-jamunAke kinAre lambecU jAtike rAjA raparasenake vaMzake rapariyA gotra unhoMne raparI zahara basAyA usake rahanevAle raparaseneke vaMzake rapariyA aura baTezvara meM 2. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. . .... 18 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * Akara rahe ve baTezvara vAle pariyA kahalAye jo bhiNDame aTerameM rahate haiN| manIrAma ulphatirAya lambecajaina Aja bhiThameM bar3A phArma hai aura aba bhI zrImAn manIrAma ulaphAterAyakA makAna baTezvara sUrIpurameM hai aura usameM eka AdamI rakhA diyA hai / aura sabameM prasiddha zrImAn bAbU tArAcandajI rapariyA jaina phejallAvAdI jo isa samaya AgarAvAle haiN| hama iTAvAvAle candoriyAnameM haiN| sabakA nikAsa candavAra ( candrapATa ) se haiM, hamAre yahA~ vivAha-zAdImeM rAya bhATa Ate haiM, unakA haka ba~dhA huA hai vaha diyA jAtA hai| ve loga eka-eka gotrake virada bakhAnate haiM, purAne kavitta hajAra varSa pahilekA itihAsa vRttAnta una purAne kavittoMmeM kahate haiM jo hama isa pustakake itihAsa likhaneke bAda pichAr3I pRSThoMmeM likheNge| rAya bhAToMse likhakara saMgraha kiyA hai aura bhI zrI jina pratimAoM para zilA lekha mile haiN| dUsare itihAsa lekhakoMne jo apane itihAsameM lekha diye haiM, ve hama pIche jahA~ upayukta samajheMge likheMge aura una AcAryoMkI paTTAvaliyoMmeM jo paTThAvalI ( sUrIpura ) gAliyarake bhaTTArakoMkI tathA sUrIpurake AcAryokI hai aura Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI labecU samAjakA itihAsa * 16 vaha AcAryapaTTAvalI zrI rAjendrabhUSaNa tathA zrIpAla varNIkI likhI huI hai| pANDava purANakI prazastimeM zrI zubhacandrAcAryakI sahAyatA denevAle likhA hai| vaha saMvat 1608 meM likhA hai aura isa paTTAvalImeM bhI zrI zubhacandrAcAryako 1571 meM likhA hai| a~gAr3I phira saMvatkA ullekha nahIM ye ve hI zrIpAlajI ho sakta haiN| isase spaSTa vidita hotA hai ki ye donoM yantra zrI sUrIpura yA gavAliyarake paTTAdhIza AcAryoM ke dvArA pratiSThita haiN| zrI dharmakIrtike ziSya zrI zIlabhUSaNa aura unake ziSya jagadbhuSaNajI gavAliyarake paTTAdhIza huye haiN| gavAliyarake paTTAdhIza hI sUrIpurake paTTAdhIza haiN| aura koI samaya gavAliyarake bhaTTAraka yatiyoMkA sUrIpurase hI nikAsa bhayA hogA kyoMki sunate haiM ki gopAcala ( gavAliyara ) para tomaroMkA rAjya rahA tomara kSatriya harivaMza yAdava vaMzameMse hI hai| jarAsiMdhakI lar3AImeM kRSNakI tarapha senAmeM tomara bhI the harivaMza purANameM likhA hai| ___aba taka sUrIpurake yati bhaTTAraka rAmapAlajI gavAliyara ke ziSyoMmeM haiM jo isa samaya vartamAna haiN| yaha bAta hama Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pahile saMvat 1675 meM jo la~veca saMkSipta itihAsameM chapAyA thaa| usa samaya zrI rAmapAla yatI bane the sambat 1981 meM ve nahIM rahe ve bImAra the rAtriko zrI baTezvarake jina mandirako bAhirI jaina dharmazAlAke daravAje ke Upara dAlAnameM badamAzoM dvArA phA~sI lagAkara mAra ddaalegye| sarakArI bahuta inakArI bhaI patA nahIM lgaa| unhIM dinoMse vahA~se sUrIpura 1 mIla dUrI para hai usapara zvetAmbara loga AkramaNa kara khevaTa jo rAmapAla digambara yatoke nAmase thA usapara kabajA karaneke liye vaTezvarake paTavArIko apane phevarameM banAkara gvevaTa para apanA nAma car3havAnA cAhate the sarakArI AdamI nAma car3havAne ke liye italA karaneke liye zvetAmbaroM ke dhokhe vaTezvara di0 jaina mandira para sadaiva kI bhA~ti calA AyA aura usa samaya rAmapAla yatI digambara bhaTTArakake sthAna para gavAliyarase haraprasAda yati Aye huye the ve usa samaya usa bRTiza rAjyake sarakArI AdamIke sAtha gaye aura inhoMne kAgada par3hA taba inhoMne kahA ki yaha khevaTa to digambariyoM ke nAma hai zvetAmbara kauna hote haiM taba usane javAba diyA ki kAgajAta saba AgarA gaye vahA~ Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 21 Apa darakhvAsta deve hama kucha nahIM kara sakte / taba hamalogoM ko mAlUma huA mukaddamA lar3e zrImAn baMzIdhara sumecaracanda varoliyA gotrotrIya la~beca jaina aura unake bhAneja zrImAn bAbU tArAcanda pariyA gotrIya laeNvecUko uttejita kara tathA valanagaMjake saba pazcoMko milAkara mukaddamA ldd'e| ___kaI adAlatoMmeM phojadArI divAnI mukadamA calA AkhirameM hAIkorTa ilAhAbAda (prayAgameM) zrImAn tejabahAdura sA veriSTara sAhaba dvArA mukadamA samvat vikama 2003 yA yA 4 ke bIcameM tIrthakSetra zrI neminAthakI janma nagarIkA khevaTa digambariyoMke nAma ho gayA ItihAsameM itane likhane kA kAraNa rAmapAlajI bhaTTArakake nAmase huA isa sarIpurake Asa-pAsa lambakaJcuka laeNveca samAja basatA hai aura yaha kSetra laveca samAjake hI rakSAdhInameM haiN| sUrIpura vaTezvarake Asa-pAsa itane grAma hai| vAha jisameM 20 ke karIba la~becu oMke ghara haiM pAsa hI kacorA ghATakA grAma hai| vahA~ bhI la~beca rahate haiM jasavanta nagarameM laveca rahate haiM yahA~ bhI 20 ghara hai| kacorAmeM cAra-pAMca ghara hai tathA nogAu~ pAranA jaitapura sAhipurA rAjAkI hATa mIThepura sirasAgaMja (korArA) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * madAna khuraI aTera haMtikAta saba jagaha lambeca rahe haiM aura haiN| zrIcandraprabha bhagavAnakI sphaTikakI mUrti jo isa samaya phIrojAbAdake prasiddha candraprabhake jina mandiroM meM virAjamAna hai sunate haiM ki prasiddha aitihAsika sthAna candavAra (candrapATa) se AI haiM aisI kimbadantI hai ki jaba koI musalamAna ba-dazAhane car3hAI kI usase candavArakA rAjA zakA nahIM taba morI ( suraMga ) dvArA rAjA nikalakara jina pratimAoM kA samavazaraNa ( samUha ) jamunAmeM jo kileke kinAre vahI hai usa jamunAmeM avinayake bhayase padharAkara rAjA sakuTamba nikala gayA phira kucha dinoMke bAda una pratimAke viSayameM svama pAyA ki jamunAmeM sphaTikakI pratimAyeM haiM sonikAla lo so eka mallAhane nikAlI / do sphaTikakI candraprabhakI pratimAya thii| so eka to usa mallAhase lAkara phIrojAbAda ke mandirameM virAjamAna huI aura dUsarI aba bhI eka mallAhake gharameM hai aisA sunate haiN| aura eka mUrti zrIcandraprabha svAmIkI aSTapratihArya yukta Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa - 23 hIrAlAlake bhAI bhagavAna dAsa pariyAne marasalagaMjameM pratiSThA hamAre dvArA karAkara virAjamAna kI hai| phirojAbAdameM laeNvecuoMkA banAyA huA zrIcandraprama svAmIkA mandira hai| aba bhI usakA prabandha 'cAvI hIrAlAla kezarImala rapariyAke hAthameM rahatI hai| phirojAbAda ca~davArase uttara tarapha hai| aura isI itihAsameM aNuvyayarayaNa padIva eka granthakA ullekha kareMge usameM rAyavaddiya nagarI likhI hai| jina lakSmaNa kavine vaha grantha banAyA hai ve rAya vaddiya nagarIke the| jisake jAnanemeM itihAsa lekhaka aMdezoMmeM par3e haiN| vaha bhI jasavanta nagarake pAsa rAyanagara hI rAya vaddiya nagarI hai jo jamunAse uttara taTake tarapha likhI hai so uttara tarapha hai aura usameM aba bhI lambakaJcuka samAjake virada bakhAnanevAle kavi rAya loga rahate haiN| aura iTAvAmeM bhI la~beca rahate haiM aura jazavanta nagara iTAvAke bIcameM karahala nagarI hai yaha to la~vecuoMkA kendra hai hI isameM mere vivAhake samaya 400 ghara the| aba kahIM dUra dUra deza cale gaye kucha aba bhI DeDha so 150 yA 125 ke karIba ghara haiN| 4 jina mandira haiM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa isaliye varIpura aura gvAliyarakI AcArya paTTAvalIse la~vecU samAjakA ghaniSTa sambandha hai aura laeNvecuoMne pratiSThA karAI zrI pratimAoMke zilA lekhoMse AcArya bhI sUrIpura vaTezvara gvAliyarake hI sUcita hote haiN| zrI vizvabhUSaNajI jagad bhUSaNajIke ziSyoM meM hai / jinhoMne indra dhvaja vidhAna tathA aneka vidhAna RSipATha tathA caritroMkI racanAkI hai / inhIM gvAliyara ke bhaTTArakoMkI zrIsambheda zikharajIkI vIsa paMthI koThI hai / datiyA meM rUrAmeM jinake bar3e-bar3e vizAla mandira dukAne jAyadAda rahI rUrA grAma hI jogiyoMkA kahalAtA hai| vahAM jimIdArI bhI bhaTTArakoMkI hai vahIM haraprasAda jatI rahate haiM / aba andhe ho gaye haiN| maiM unake pAsa ho AyA hU~ / jhAMsI se choTI gAr3I jAlona vahA~ se moTara meM rurAmallU jAte haiM / indradhvaja vidhAnameM madhyalokake 458 jina mandiroMke sthAna meM kumhArase 458 mandira navAkara DhAI dvIpakA naksA teraha dvIpakA naksA mAMDanA maNDala banAkara una mandiroMko sthApita kara indra indrANI kA pratiSThita kara una mandiroM para dhvajA car3havAte haiM aura pUjana kiyA jAtA hai / indra dhvajakA hI bhASA pUjana teraha 24 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa dvIpa hai| para saMskRtameM mandira aura cAra prakAra devoMke AhvAnana dhvajAoMkI vizeSatA hai| usameM jo do mantra indra indrANI banAkara jina strI-puruSoMko pratiSThita karate haiN| una mantroMmeM antarhita artha putra santAna utpanna hone kI satkAmanA sucita hotI hai| isaliye putrakAmeSTa yajJa bhI kahaiM to atyukti na hogIaura jala to avazya varSatAhI hai| usa kriyAko jAnanevAlA cAhiye pAnI varSatA hai logoMmeM madhya pradezameM Ama taura para rUr3hi ho rahI hai| una vizvabhUSaNajIke guru zrIjagadbhUSaNajIne banArasameM bhadenI ghATake zrI jina mandira zrI kAzI narezakI adhyakSatA meM brAhmaNa vidvAnoMko parAsta kara banavAyA arthAt brAhmaNa loga mandira nahIM banane dete the| taba inake ziSyako rAjA kI sabhAmeM brAhmaNa eka vidvAnane aisA samajha liye kucha jAnate nahIM mUrkha haiM so maskarI karI batAo Aja kauna tithi hai| taba ve ziSya mAravADUkI tasphuke the unhoMne kahA ki Aja pUrNimA hai| mArabAr3ameM amAvasako bhI vadI pUrNimA kahate haiN| so vadI to bolA nahIM pUrNimA kaha diyA usane phira ha~sI kI to Aja pUrNimA hai / candramA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kA udaya hogaa| inako jhUThA batAkara parAsta karanA cAhA taba usa ziSyane inakI makholabAjI samajha gurUkI maMtra zaktiko jAnanevAlA isane jora dekara rAjAke sAmane kahA hAM pUrNa candramAkA udaya hogA isa bAtako suna rAjA tathA sabhAke saba manuSya acambhemeM A gaye aura rAtrikI pratIkSA karane lge| inhoMne Akara gurUse nivedana kiyA ki mahArAja maiMne bhUlase sabhAmeM amAvasyAko pUrNimA kaha diyaa| so brAhmaNoM ne usa bhUlako grahaNa kara vivAdameM jhUThA sAbita kara parAsta karanA cAhate haiN| taba zrI jagadbhUSaNajIne bAjArase eka kAMsyathAla ma~gAkara usa kAMsya thAlako mantra dvArA AkAzameM pUrNa candrakara dikhAyA / usa dina aisA apUrva bar3A pUrNacandra udaya bhayA jo kabhI dekhA nahIM thA brAhmaNoM ko aura rAjA aura rAja karmacAriyoM tathA sAre zaharameM bar3A Azcarya bhayA phira saba brAhmaNoMne svayaM muhRttama iMTe lagAI / yaha bAta banArasake vidvAnoMmeM kucha dina pahale taka pracalita rahI hai| hamAre hI muhalle gurahAImeM zrImAn paM0 mukundapati zAstrI jinake pAsa hama par3he haiM / kucha dina unake bhatIje zrImAn mahAmahopAdhyAya paM0 raghupati zAstrI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI devecU samAjakA itihAsa * dakSiNI brAhmaNa jo banArasameM zrImAn mahAmaho pAdhyAya - zrIvAlazAstrIke ziSyoM meM the jinake sapAThI zrImAn dAmodAra zAstrI vyAkaNAcArya zrImAn sAhityAcArya gaGgAdhara zAstrI banArasase saM0 1653 / 54 meM se 60 taka kAvyakAdambinI eka kavitAoMkI lekha mAlA nikalatI thI ve usake sampAdaka the| usameM sabakI kavitAyeM nikalatI thI ve parIkSAke samaya mArcameM parIkSya chAtroMko parce bA~Tate the vyAkaraNAcAryaSaSTa bolakara parce bAMTate the| hama usa samaya saM0 1660 meM vyAkaraNa madhyamA dene gaye the| taba ve kAvya kAdambinImeM chApate the| gaGgAdharopitanute sarasaprasAda' ve telaGgabrAhmaNa nATese kAle the| usa samaya naiyyAyika bhAgavatAcArya pariSkArajJa kuppAzAstrI aura tAMtiyA zAstrI the| aura maithilI brAhmaNa ziva kumAra zAstrI ye saba mahAmahopAdhyAya the| ye saba raghupati zAsrIke sapAThI the| hamAre kahanekA tAtparya yaha ki usa samaya taka yaha bAta sunI jAtI thii| purAne AdamI kahate the aura jo AcAryoM kI paTTAvalI hamane pUrva itihAsameM dI thii| vaha isameM bhI deMge paTTAvalImeM to banArasameM bAdajI to itanA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI la~becU samAjakA itihAsa * saMketa hai hI ki bAdajI to isakA vistAra yaha hai jo Upara likhA hai yaha vizeSa kathana dUsarI jagaha hamane dekhA hai| syAt prArambhika jaina sidhAnta bhASkarakI kiraNoMmeM hai jisake saMpAdaka zrImAn khurjA vAle padamarAja rAnIvAle rahe haiN| aura maine paTTAvalI aura prazastioMkI TIkA kI hai tathA haranAtha dvivedIjIne bhI TIkA kI hai usakI pahilI 4 kiraNoMmeM hone zake hai inhIM jagadbhUSaNajIkA dUsarA nAma jJAnabhUSaNa honA caahiye| unhoMne ye yantra pratiSThita kiye haiM yA inhIMke ziSyoM meM jJAna bhUSaNa huye hoNge| kyoMki pradhAna 2 AcArya likhe koI 2 bIca 2 meM chor3a diye inhIM gavAliyarakI gaddI sUrIpura vartamAna nAma baTezvarameM bhI hai| rahI tathA gavAliyara kI hI gaddI aTerameM gaI yA sUrIpura kI gaddI hI gavAliyara rahI ho prAcIna kAlameM kyoMki ina donoMkA sambandha hai kyoMki baTezvarake mandirameM hamane sar3I galI cahiyo tathA kAgajoMmeM zrI vizvabhUSaNajIkA nAma dekhA thA / inhIMke ziSyoMmeM 1838 meM baTezvarakA jina mandira zrI jinendra bhUSaNa mahArAja bhaTTArakane banavAyA / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- ~ ~...nn * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * - 26 jo mandirameM zilAlekha gojada hai, aura sUrIpura tIrthakSetra 1 mIla dUrIpara hai koI samaya vizAla nagarI thI aba vahA~ jaMgala hai eka bar3e TIle pradezameM kaI mandira haiM jahA~ hamalogoMne jIrNoddhAra kalakattA tathA AgarA Adi digambara jaina bhAiyoMko zAmilakara tathA hamalogoMne yathAzakti pradAna kara karAyA hai aura zvetAmbaroMse mukaddamA lar3akara khebaTa digambara jainake nAma karAyA hai| zrI jinendrabhUSaNa jIko rAjA bhadoriyAse mAphImeM bhUmi milI aura rAjamAnya huye| sunate haiM ki inhIMkI kacanAurameM binA kahAroM kI pAlakI calI tathA tAmekA suvarNa banA lete the| baTezvarakA jina mandira bIca jamunAmeM banabAyA thaa| isakI bhI kiMvadantI hai ki brAhmaNa loga aTakAva karate the| taba inhoMne jamunAmeM baiTha mantra jApa kiyA aura kahA ki jamunA hameM jagaha degI taba jamunA kI dhAra kucha haTa gaI taba mandira banavAyA aba bhI mandirake nIce jamunA bahatI hai| mandira tIna tallA hai| eka tallA pAnImeM DvA rahatA hai jo Aja tIna cAra lAkha rupayA lagAne para bhI mandira tathA dharmazAlA nahIM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * bana sktii| ye kharauvA jAtimeM dIkSita huye the / inhIMke ziSya mahendrabhUSaNa huye| inake ziSya rAjendrabhapaNajI huye| inhIM vizvabhuSaNAdi AcArya bhaTTArakoM kI pratiSThA karAI huI pratimA ArA zaharameM hai| vahA~ se tIna kosa para masAr3ha nAmakA grAma hai ArAkA purAnA nAma cakrapura hai aura isI masAr3hakA purAnA nAma mahAsAra hai jo pratimAoM para aGkita hai| mahAsArakA itihAsa isa prakAra hai ki mAravAr3ake rAThora kSatriya vasate haiM aura inake vaMzadhara kharagasI viramasI* nAmake 2 AdamI apane purukhAoMke 14 pIr3hI bAda isa dezameM aaye| ye loga jaina kSatriya the| inakA samaya Aja se 500 varSa pahilekA mAlUma hotA hai kyoMki jainamUrtiyoMpara vikrama sambat 1443 arthAt 1383 AD kA lekha aGkita hai| isase mAlUma hotA hai ki inhIM rAThora jaina kSatriya rAjAoMne yaha mandira banavAyA thA aura hama samajhate haiM ki isI viramadevakI mRtyu jo jAdhaparake saradAra the TADa sAhabane rAjasthAnameM 1381 ko noTa--'kharagasI viramasI' kharagasiMha viramasiMhake pratIka hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 31 likhI hai ke 14 putra chor3akara mare isa bAtakA ullekha cauhAna rAjabhATa mukurjIne kiyA hai| inhIke santAna loga Akara isa gromameM vase hai kyoMki inake samayakI ATha jaina mUrtiyAM aba bhI maujUda haiM aura ina para rAjA devanAtha rAyakA nAma khudA huA hai| inakA samaya vahI vikrama saMvat 1443 meM khudA huA hai 1 ina mUrtiyoko bucasena sAhabane eka choTese maMdira meM dekhA thaa| cInI yAtrI nasena sAhabane usa samaya 1816 I0 meM eka pujArIse pUchA thA ki yaha maMdira kaunakA hai ? taba pujArIne kahA thA ki devanAtha rAya rAjAkA aura usI samaya eka navIna pArzvanAtha svAmIkA maMdira bana rahA thA jisako ArA nivAsI zaMkaralAlajI agravAla banavA rahe the| usI maMdira tathA jinabimba pratiSThA uparyukta zrI vizvabhUSaNajI ke ziSya praziSya jinendrabhUSaNa mahendra bhUSaNa aTera kI gaddIke bhaTTArakoMne karAI thii| masAr3ha se 25 kosa para vaizAlI grAma hai jo ki vizAla rAjAkA basAyA huA hai aura yahI vaizAlI zrI varddhamAna svAmI kI janma nagarI hai / isI meM kuNDa grAma hai jise kuNDalapura kahate haiM / 1 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # zrI varddhamAna svAmI pitA siddhArthako vaizAlIke rAjA ceTakakI 7 kanyAoMmeMse trizalA devI byAhI thI aura trizalAdevIkI bahina calanA zreNikako byAhI thI / zreNikake putra kuNikakA dUsarA nAma ajAtazatru yA jitazatru bhI hai| zrI harivaMzapurANa meM likhA hai ki vasudevake putra jaratkumArajI dvArakA bhasma ho jAneke bAda rAjya gaddI para baiThe arthAt pAMDavoMne vaMzarakSArtha kRSNake bAda jaratkumArakA rAjyAbhiSeka kiyA aura inhIMke vaMzadhara vaMzaparamparA meM zrI varddhamAna svAmIke samakAlIna rAjA jitazatru hue jinako ajAtajatru bhI kahate haiM / inhIMko rAjA siddhArthakI bahina byAhI thI, parantu varttamAnameM rAjA zreNikako bimbasAra likhA hai aura unakA vaMza zaizunAga likhA hai / parantu zrI varddhamAna svAmI ke samakAlIna aura aura koI jitazatru nahIM pAyA jAtA jisakA ullekha ho / isase aisA mAlUma hotA hai ki bahuta dina hone se kaI nAmAntara ho jAte haiM aura rASTravaMza ( rAThaura vaMza ) meM zaka saMvat 705 se 735 taka rAjA dantidurgake vaMzameM ( akAlavarSa ) prathama kRSNa hote haiM / inhIMko cedInareza 32 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rrnwww *zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 33 baMgAdhIzakI kanyA nyAhI thI aura ye bar3e vijayI hue| inakA bar3A bhArI itihAsa hai| mujhe smaraNa hai zizupAlavadha mAgha kAvyameM bhI zAyada rukmiNIko caMdI narezakI kanyA batalAyA hai aura guptigupta muni bhI paramAra jAti kSatriya vaMza jo candragupta rAjAkA vaMza hotA hai yaha bhI yaduvaMzameM se hI haiM usI vaMzameM vikrama saMvat 26 meM hue haiN| aura rAjA candragupta san IsvIse 321 varSa pUrva hue haiM jo ki vikrama saMvat 264 varSa pUrvameM hote haiN| una guptigupta munike pazcAt mAghanandi AcArya saMvat 52 meM hue aura unake pazcAt saMvat 142 meM zrI lohAcArya la~beca hue aisA sUrIpura (vaTezvara ) kI paTThAvalimeM likhate haiN| aura guptigupta munike ziSya praziSyoMmeM arkakIrti muniko eka jaina mandira banavAneke liye indIguradezameM jalamaMgala nAmaka eka grAma akAlavarSa prathama kRSNake potA govinda tRtIyane mayUra khaNDI ( nAsika ) meM the jaba una muniko diyA jo ki harivaMzapurANake kartA jinasena svAmI zaka saMvat 705 meM hue haiM unake amoghavarSa ziSya the aisA eka dAnapatra tAmrayantra hai usameM likhA hai| inhIM tRtIya govindake Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI la~becu samAjakA itihAsa * putra zrI amoghavarSa muni hue haiM jinhoMne praznottara ratnamAlA aura zAkaTAyaNa vyAkaraNake Upara amogha vRtti banAI hai / zAkaTAyaNa vyAkaraNakA ulthA (anuvAda rUpameM) pANinIya vyAkaraNa haiM aura amogha vRttikA dhAtu pATha, gaNa pATha siddhAnta kaumudImeM rakhA hai aura praznottara ratnamAlAkA anuvAda zaGkarAcAryane carpaTapijarikAmeM kiyA hai / isa akAla varSa pra0 kRSNa tathA jo ki rAjya pazcimI upakulase lekara pUrva upakUla taka, uttarameM vindhyA parvatase lekara mAlavA taka tathA dakSiNameM tuGga nadI taka thA aura inako paramezvara bhaTTAraka zrI ballabha mahArAjAdhirAja kIrtinArAyaNa vIranArAyaNa ityAdi padaviyA~ thiiN| tRtIya govindakI putrI rANAdevI baMgAlake mahArAja dharmapAlako byAhI thI / ityAdi itihAsake sambandha kathanakA yaha tAtparya hai ki una donoM tAmra yantroMse kina-kina paTTAvalIke AcAryoMkA tathA unake ziSya jaina kSatriya rAjAoMkA zrAvakakA sambandha sUcita hotA hai| vartamAna rAThaura kSatriya yaduvaMzI jaina kSatriya rahe aura 1200 zatAbdI meM rAjA parimAla rAThaura the, jinake rAjya mahobA meM zrI ajitanAtha bhagavAnkI zyAmavarNa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 35 mUrti kasoTI pASANakI zrI baTezvara jamunA kinAre jina mandirakI pratiSThA huI hai lekha hai| isa sambandhameM hameM ina bAtoMkA patA lagAnekI AvazyakatA hai ki sUrIyura, gvAliyara, aTera inakI gaddIkI paTTAvalIke AcArya tathA bhaTTAraka guruoMkI ziSyatAmeM kitane-kitane jaina kSatriya Adi rahe haiN| aura, unhIMke ziSya lambakaJcuka la~becU rhe| taba la~veca loga rAjapurohita paTiyA logoMkI bahiyoMse tathA paramparAke purAne logoMke kathanase yaha vidita hai ki yaduvaMzI jaina kSatriya haiM aura lambakAJcana deza rAjA lambakarNa yA lomakaraNa rAjAne bsaayaa| usake rahanevAle lambakaMcuka kA apabhraMza la~becU khlaaye| aura, unake kRSNavijayI Adi gotra likhe haiM tathA yaha bhI kathana hai ki vikrama saMvat 146 meM lambakAJcana deza chor3a mAravAr3a dezameM Aye aura vahA~ 666 varSa tAI rahe, ikkIsa pIr3hI tAI vahA~ hI rhe| pIche pUraba dezameM antaravedameM vahA~kA rAjA paJcakumara tinake sAtha Aye 1152 kI varSameM rAjA candrasena unake baMzadhara candavariyAoMne candavAra bsaayaa| phirojAbAdake pAsa purAnI vastI hai, jahA~para zrI vRTiza sarakArakI tarapha Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * se khudAI bhI purAtatva vibhAgase huI hai, kaI pratimAe~ bhI nikalI haiN| aura rapariyAoMne raparI grAma basAyA / vakevariyAoMne bakeura basAyA, jo iTAvAke pAsa hai| yaha saba vRttAnta paTiyA logoMkI bahiyoMmeM hai| usameM se kucha nakala hamako bhAI logoMse zrIyut bAbU ulaphatirAyajI karahala nivAsIne utaravAkara bhejI hai, so bhI hama isameM likheNge| uparyukta ina bAtoMse hamArI dRSTi aisI hai ki Acarya nahIM ki jina rAThauroMkA ullekha masAr3hake itihAsa meM kiyA hai tathA 14 pIr3hI bAda mAravAr3ase AyA likhA hai aura paTiyA logoMkI bahiyoMmeM 666 varSa mAravAr3ameM rahanekA ullekha hai| sambhava hai ki rAjA pA~cakumAra sena pUrva deza aMtaravedameM gye| isa kathanase aura rAjA devanAtharAyakA saMbaMdha kucha mile tathA inake vaMzadhara akAla varSa prathama kRSNa tathA kRSNa vijayI gotra isa sambandhameM kucha rahasya mile kyoMki zrImAn AcArya pravara lohAcAryajI idharase calakara dakSiNa dezameM bhaddalapurake paTTAdhIza hue| aisA iNDiyana eMTIkverImeM paTTAvalIke lekhameM hai| aura zrI lohAcAryajIkA saMvat bhI 142 diyA hai tathA zrI prameya Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 37 kamalamArtaNDa 1, nyAyakumuda-candrodaya 2, artha prakAza 3, vAdikauzika mArtaNDa 4, rAja mArtaNDa 5, pramANadIpikA 6 Adi zAstroMke racayitA zrI prabhAcandrAcAryake guru lokacandrAcArya la~beca hue haiN| unakA nAma bhI iMDiyana eNTIkverI paTTAvalImeM hai aura ThIka isa paTTAvalImeM diyA huA saMvat 427453 donoM AcAryoMkA usameM milatA hai| ye zrI lohAcArya, lokacandra, prabhAcandra Adi bhaddalapurake paTTAdhIza hue| ye lohAcAryajI unhIM zrI guptigupta munike ziSyapraziSyoMmeM haiM aura inake ziSya praziSyoMmeM arkakIrti muni haiN| jinako akAlavarSa pra. kRSNake potA govinda tRtIyane indIguradezameM jala maGgalagrAma diyA, tAmrapatrameM likhA hai / isa jaTAjUTa itihAsase itanA patA lagatA hai ki ina uttama puruSoMse laMbecajAtikA ghaniSTa sambandha milatA hai tathA kAJcIdeza dakSiNameM to hai parantu jUnA gar3hakI tarapha yA anya kisI jagaha lambakAzcana nagarake nAmakA abataka ullekha nahIM milA hai| dUsare bhaddalapurakA apabhraMza bhadAvarana ho jo bhaddalapura bAsiyoMke vasanese yaha aTera gavAli Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * yara Adi pradeza bhadAvara kahalAyA ho yaha bhI eka anveSaNa karaneko bAta hai| pramAra vaMzameM rAjA vikrama hue jinakA saMvat cAlU hai unake nAtI (potA) guptigupta muni the jinhoMne sahasra paravAra thApe aisA paTTAvalImeM likhate haiN| aura ve vikrama saMvat 26 meM hue aura unake ziSya praziSyoMmeM saMvat 142 meM lohAcArya lambeca hue inhIMne hissArake pAsa agrohAmeM agravAla jaina sthApe tathA bagheravAla jainI kiye aura paTiyA logoMkI bahiyoMmeM paramAroMko bhI yaduvaMzI kSatriya likhA hai| tathA rAjA bhoja aura zrIbhadrabAhu svAmI paMcama zrutakevalI ke ziSya rAjA candragupta maurya vaMzIya kSatriya paramAra vaMzakI zAkhAoMmeM the| jo candragupta rAjA vikramake vaMzadhara hote haiM paramAra vaMzakI zAkhAe~ 35 thI aura ve zrI mahAvIra svAmIke samakAlIna rAjA zreNikake samayameM bhI vartamAna thIM aisA TADa sAhabane likhA hai / aura bimbasAra rAjA zreNikake putra kuNika ( ajAta zatru ) ne pATalIputra ( paTanA ) rAjadhAnI banAI aura ArA masADha ( mahAsAra ) vaizAlI kunDagrAma ye saba nikaTavartI pradeza hai ina upayukta sthAna tathA kSatriya rAjAoMse tathA ina Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 36 kSatriya rAjAoMke guruoMse ina lambeca jAtikA aitihAsika dRSTise dhaniSTa saMbaMdha mila rahA hai tathApi hamArI buddhi isa samaya bar3e hI bhramara cakrameM par3I huI hai jabataka rAjA lomakaraNakA patA nahIM calatA taba taka anveSaNIya hai parantu aba laMbecUjAtike vaMzadharokA ullekha vizeSa rUpase milane lagA hai eka yaha bhI vizeSa bAta hai ki vartamAna samayameM laMbeca gharoMkI bastI 1008 zrI neminAtha svAmIkI janma nagarI sUrIpura ( vaTezvara ) ke AsapAsa hI nivAsa kara rahI hai yaha nivAsa bhI yAdavakula saMtAna sUcita karatA hai yadyapi vartamAna rASTra kUTa Adi vaMzoMkI vaMzAvalImeM rAjA lomakaraNa kA ullekha nahIM milA hai tathApi AcAryoMkI paTTAvaliyoM se tathA paTiyA purohita logoMkI haz2Ara AThasau varSoMkI bahiyoM se tathA saikar3oM varSoM se santAna darasantAna bhATa loga lambecajAtike saMghI rapariyA ThAkura, candavariyA ThAkura vakevariyA ThAkura ityAdi kahakara logoM ko pukArate Ate haiM aura vaMzAvalI virada bakhAnate haiM; ityAdi prabala pramANoM se nirvivAda siddha hai ki laMbeca jAti yAdavavaMza kSatriya haiM / yaha eka aura bhI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bre * zrI la~becU samAjakA itihAsa * prabala pramANa hai ki anya samasta jaina jAtiyoM meM laMbeca jAtike samAna vivAha zAdI Adi maMgala kAryoM meM samaya samaya para niyamita kAyade se pAyevandI se juhArU karanekI mukhya rUpa se prathA nahIM hai| hA~ laMbecU jAtike samIpavAsI kharauA tathA golAlAre Adi jAtiyoM meM bhI kucha kucha prathA hai jisa juhArU zabda ko yuddhakAru kA apabhraMza batAte haiM athavA rAga dveSa moharttA paraspara vinayavAcI zabda kahate haiM jisako zrI bhadrabAhu saMhitAmeM aisA likhA hai: "zrAddhAH parasparaM kuryurju hAruriti saMzrayam" isakA artha yaha hotA hai ki jaina dharma kI zraddhA rakhane vAle sahadharmI bhAI paraspara juhArU aisA kahakara paraspara vinaya kareM aura jaina dharma kSatriya dharma hai arthAt jinhoMne apanI AtmAko ajara amara samajhA hai jo dharmarakSA ke liye Atmotsarga karaneke liye tatpara haiM vehI kSatriya haiM unhIM nirbhIka saptabhayarahita zuddha samyagdRSTiyoM kA dharma hai / yadyapi jainadharma prANI mAtrakA dharma hai parantu pUrNarUpase jo pAlana karegA vahIto usa dharmakA pAtra samajhA jAvegA / kSatAt trAyata Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 41 iti kSatraM kulaM kSatre kule jAtaH kSatriyaH jo kula vaMza ghAvase rakSA kareM arthAt balavAnase satAye huye nirbalako bacAveM va rakSA kareM vahI kSatriya hai arthAt dayA dhAraka hai vahI kSatriya hai isa liye ahiMsakoMkA dharma jaina dharma hai vaha samasta jaina jAti meM pAyA jAtA hai| dharma rakSArtha Atmotsarga ve hI kara sakte haiM jinake rAgadveSa moha nahIM hai vizeSakara mamatva-rahita kSatriyahI ho sakate haiM isa liye jaina dharma zraddhAluoM ko juhArU kahakara paraspara vinaya karanA likhA hai anya jAtiyoM meM dhIre dhIre pramAd bhUla karate karate prathA uTha gaI hai labembUoMmeM kucha niyamita rUpase abataka calI AtI hai parantu Marathi saMgati se jayagopAlakI dekhA dekhI jayajinendra uccAraNa karanA prAraMbhakara diyA hai| yaha koI paraspara vinaya - vAcaka zabda nahIM hai| dekhA dekhI isa prathAse purAnI prathA juhArukI lambecuoM se bhI uThane lagI hai so ThIka nahIM / apane svatvako smaraNa karAne vAlI prathAkA uThAnA ucita nahIM ityAdi uparyukta hetuoMse yaha lambecU jAti yAdava vaMza saMtAna haiM yaha to nirvivAda hI siddha hai yadyapi itara logoM ko yaha bAta cAhe prakaTa na ho parantu kharauA golAlAre Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * lambecU Adi jAtiyoMke vRddha puruSoM ke mukhase hamane svayaM sunA hai ki ve kahate the tuma yaduvaMza meM ho aura hama kharauA ikSvAkuvaMza meM haiM / lambeca yaduvaMzI haiM isa bAtakI prasiddhi pahile hI se hai aura isa samaya pramANa upasthita honese aura bhI r3hatA huI hai / zrI sUrIpurakI gurvAvalI meM pramukha prasiddha zrI lohAcArya jI zrI lokacandrA cArya tathA rAmakIrti jI aura gopAcala durga para zrI lalitakIrti AcArya ina 4 cAra AcAryoM ne lambecU jAti meM janma liyA hai aisA par3hakara niHsIma harSa huA hai / hama AzA karate haiM ki jAti netAgaNa yaha bAta sunakara apaneko atizaya kRtArtha mAnege / lambecU jAtike liye yaha bar3e gaurava kI bAta hai jo aise caritrazIla prasiddha diggaja vidvAna isa jAti ke vaMzadhara the aura bhI isa jAti kI gauravatA kI bAteM jJAta hoMgI jaba jAtike 84 (caurAsI) gotroMkI vaMzAvali tathA unake puNya kRtyoM kA varNana karate huye pavitra caritra varNana kareMge 42 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lambecU jAti vaMzAvalI zrIyuta paM0 ulaphati rAya jI saMghI aTera (bhiNDa) nivAsI ____vartamAna bambaI nivAsIse prApta zrIneminAtha svAmI ke vADhe meM zrIneminAtha va zrI kRSNa vaMza meM rAjA lomakaraNa bhaye tinase lambakAJcanadeza prakhyAta bhayA isI se lambeca vaMza kahAyA tina se dvAdasa putra bhaye tinahI se dvAdazagotra kahAye tinake nAma prathama sonI 1 vajAja 2 rapariyA 3 caeNdavariyA 4 rAutta 5 bake variyA 6 mujavAra 7 sohAne 8 causaThayArI 6 barolihA 10 pacolaye 11 kuarabharaye 12 yedvAdazagotra santAna prati santAna rAjA lobhakaraNa ke vaMzadhara dvAdaza putroM se bhaye inhI meM se eka eka sattA bhayA jaise (1) prathama sonapAla se sonIgotra calA tinake 7 sAta putra bhaye sonI 1 saMghI 2 poddAra 3 caudharI 4 tihaiyA 5 modI 6 koThIvAla 7 yaha prathama sattA huA isakA tAtparya yaha hai ki prathama sonapAla se sonIgotra calA to sonapAla ke sonI saMghI Adi sAta putra bhaye aisA kahA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ * zrI la~becU samAjakA iMtihAsa * marrrrr.mmmmmmmmmmmmmm isakA yaha artha samajhanA ki prathama sonapAlajI ke santAna pratisantAna meM koI rAjA mahArAjAoM kI dI huI padaviyoM se aura koI nAmase aura koI kArovAra se ( vyavasAyake ) nAmase eka meM se ye 7 gotra prasiddha hue ina sAtoM 7 gotroMke vaMzadhara pradhAna puruSoMke nAma pRthak 2 dUsare hue haiM jo ki dUsarI anyatra se prApta vaMzAvalI se jJAna hogA kyoM ki poddAra aura caudharI kisI putra kA nAma nahIM hai kintu prApta padavI kA hai aura yaha padavI kisa purUSa ne prApta kI yaha dUsarI vizeSavaMzAvalI se jJAta hojAyagA isI itihAsa meM hama likhegeM isI prakAra anya anya sattAoM kA bhI Azaya samajhanA / ___ (2 ) zrIvIrasahAyajI ke sAta 7 putra bhaye vajAja 1 paTavArI 2 gohadiyA 3 mur3ahA 4 var3oghara 5 seThiyA 6 tInamunaiyyA 7 yaha dUsarA sattA vajAja kA zrIvIrasahAya jI se pravartita huaa| ___(3) ratanapAla jo pariyAke sattAke kudarA 1 aramAla 2 rukhAruva 3 zaMkhA 4 kasAhava 5 (mAnI) kAnIgoha 6 suhAbhare 7 yaha tIsarA sattA zrIratanapAlajI se claa| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (4) cauthe putra zrIcandramaNi (candrasena ) ye candrapAla ke sattA ke candavariyA 1 kAkaramattale 2 bhattele 3 sAgara 4 kasolihA 5 asaiyyA 6 vittiyA 7 yaha cauthA sattA zrIcandamaNi jI se pravartita huaa| ( 5 ) pA~cabeputra jagasAhake rAuta 1 bhuMsIpAdA 2 bAvautArU 3 gagarahAgA 4 jITha 5 gurahA 6 pilakhaniyA 7 yaha pAMcavAM sattA jagasAhase pravartita huaa| (6 ) chaTace putra dIpacandrajIke sattAke bakevariyA 1 gujohuniyA 2 guzoniyA jamevariyA 3 demarA 4 mAhosAha 5 TA~Te bAbU 6 jamasariyA ye 7 sAta huye| / (7) sAtave putra zrI mAnapAlake maMjavAra 1 mehadole 2 jakhaniyA 3 char3hiyA 4 vetaravAla 5 dIdavAure 6 dudhaiyA 7 yaha zrI mAnapAlase sattA claa| ___(8) AThave putra zrI harIkaraNake sattAke sohAne 1 kohalA 2 bhajarole 3 kurkuTe 4 paDukuliyA 5 bhaNDArI 6 jaitapuriyA 7 ye sAta huye| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (6) navame putra zrIcampatarAyake cosaThiyArI 1 kacaroliyA 2 himmata puriyA 3 bur3hele 4 haroliyA 5 baghele 6 iMdaroliyA 7 ye sAta huye| (10) dazave putra zrImadhukarasAhake varoliyA 1 vedabAvare 2 ruhiyA 3 ghiyA 4 vilagaiyo 5: kAre 6 zataphariyA 7 ye sAta bhye| (11) gyArahave putra zrIpItAmbaradAsake pacolaye 1 ur3adiyA 2 vaimara 3 kAlihA 4 muraiyyA 5bhaNDAriyA 6 iTodiyA 7 ye sAta bhye| (12) bArahave putra. zrIgumAnarAyake sattAke kuMara bharaye 1 tiloniyA 2 saleriyA 3 harasoliyA 4 siMghI 5 purA 6 majhone 7 ye sAta bhaye / vi0 saMvat 1152 ke sAlameM pAMca ku~ara mAravAr3a deza sAmarase Aye jeThe to kevalasiMha inhoMne iTAvemeM rAjya kiyA dUsare jagarAmane mainapurIkA rAjya kiyA tIsare valarAma jilAeTAke rAjA huye cauthe rAjasiMha rijorake rAjA bhaye pA~cave candrapAla candavArake rAjA huye aura zyAma Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # 47 sahAya candavariyA candavArake dIvAna huye hAulIrAya iTAvA ke dIvAna huye hAulIrAyane yajJa prativimba pratiSThA Arambha kiyA gajaratha nikAsyA mandira sthApita kiye pratiSThA karAI sambat 1272 kI sAlameM unake putra ajamatasahAya kA vyAha sonIgotra meM huA candavArameM jisameM 506000 pAMcalAkha nohajAra rupayA kharca huA yaha vyAha saMvat 19307 kI sAlameM huA iTAvAse candavAra taka unake putra mukuTamaNi dIvAna huye unake putra valavIrazAha unake putra lachola zAha unake putra do bhaye sahasamala 1 rAmasahAya 2 sahasamala to iTAvA ke dIvAna rahe aura rAmasahAya cakannagara ke dIvAna rahai sahasamala ke putra jazavantazAha unake putra kamalApati unake putra khaDgasena unake putra AzakaraNa unake putra guntazAha bhaye unako rANA ne bhaiyyAjUkI khitAva daI dIvAna bhaguntasAhake 7 sAta putra bhaye paratAparudra paratApanahara ke rAjA bhaye aura agarasAha karolI rAjA bhaye yaha saMvat 1611 takakA hAla hai gAr3IkA hAla mAlUma nahIM / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI vaMzAvalI ( zrImAn bAbU ulaphatirAyajI siMghaI karahala dvArA prApta la~becuoMkI santAna utpattikA byorA) rAjA lomakaraNa huye lamakAJca deza ( lAvA ) meM vi0 samvat 353 meM huye unakI santAna pratisantAnameM prasiddha 7 sAta putra huye tinase gotra huye tinake nAma 1 prathama sonI 2 candoriyA 3 rapariyA 4 cakevariyA 5 vajAja 6 rAuta 7 pacolaye ina sAtoMse jo pRthak pRthaka santAne huI unakA nyorA isa bhAMti hai so likhA mukhyatayA prasiddha ye sAta gotra hI hai| (1) prathama sonapAla dvitIya nAma lalazAha sonI gotra putra pahilecyAharU gabhUramalajI inhoMne sarakArI nokarI nahIMkarI apane ghara para hI rahai aura pUjA pratiSThA karAI tava pitAne kahI Apa bar3e ho pitA dAkhila ho ApakI ijatako ve nahIM pAzakta haiM ye sonI rahai / (2) sonapAla / lalazAhajIne dUsarA vyAha kiyA tAke 7 sAta putra bhaye prathama sa~ghaI padastha dhArI hamIra jo rAjAke Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.... * laeNbecU samAjakA itihAsa * maMtrI the nimnalikhita 6 aura hamIra tathA gabhUramalajI ina ATho bhAiyoMne bApakI pakSa tathA rAjAkI pakSase ( madatase ) jina pUjA pratiSThA karAI sarva bhAI virAdarIkI bar3I khAtirakI isase hamIrako saMghASTaka pada milA arthAt zrAvaka dharma jinadharma pAlane vAle zrAvaka saGghake adhipati honese saMghI padamilA jaba yahA~ sikasti par3I tava aTerako gaye yaha soniyoMmeMse saGghI gotra huaa| (3) tIsarA poddAra gotra zrIbhAgIrathajI rAjAke yahA~ nokarI pesA ( vyAvasAya) gAunakI mAlagujArI rupaye poddArake jamA honA jisase poddAra gotra huA pIche poddAra hatikAMti ( hastikranta ) gae koI samayameM acchA zahara thA cammila ( carvaNA ) aura jamunA nadIke bIca cammilaka kinAre vasAhai jisakA ullekha abhI kucha dina pahale jainamitrameM diyA thA 31 varSa huA jahAM para zrImAn bAbU munnAlAla dvArakAdAsajI poddArakI jamIdArI hai aura unake pUrvajoMkA vizAla jinamandira hai jisakI pratimAyeMjI bahata sthAnomeM bhAI logoMko Avazyaka samajha unhoM nedI hai aura adhikatara iTAvAmeM eka zrIvizAla di0jina mandira Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa # aura dharmazAlA banavAkara vahA~ zrIjina mandirajImeM virAjamAna kI hai| inhIM bAbU munnAlAla dvArakAdAsane kuNDalapura ( bihAra ) bhagavAna mahAvIrakI janmanagarImeM digambara jaina dharmazAlA aura choTA jinamandira banavAyA thaa| aba usako bar3A kara diyA hai aura dharmazAlAke daravAjepara inhIMkA zilAlekha hai / (4) modI gotra nAma sadIna ( nokarI pesA ) vyavasAya rAjA sAhavakI dukAna para cunIvageraha rasadakI senA Adike liye vyavasthA karanA pIchese modI kosANagAMu base / (5) codharI gotra hanumanta siMha ( nokarI pesA ) vyavasAya rAjAko jisa vastukI AvazyakatA ho so codharI se kahanA hAthI ghor3A ratha sonA cAMdI motI mUMgA Adi saba denA pIchese bhiMDameM vase / (6) koThIvAra gotrannatama vaMzadhara khar3agajIta ( nokarI pesA) rAjA sAhabako asabAva koThAmeM jamA denA tathA hAthI ratha sonA cA~dI Adi denA pIche haMtikA~ta base / ( 7 ) tihaiyyA gotra nAma baMzadhara rajjUmalajI jina Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI vecU samAjakA itihAsa * 51 pratiSThA pUjA karAI daza hajAra rupayA lagAyA ratha calavAyA apane tIsare haka kA rupayA rAya tathA yAcakoMko va kaMgIro ko dediyA ( dAna kiyA ) tisase tihayyA kahalAye pIche viDaye vase aura AThave niSkalaMkakA vaMza nahIM calA ye sAta 7 gotra sonapAlake vaMza sonI gotrameM se huye yaha prathama sattA huaa| (2) candavariyA gotra ( candoriyAoM kI) utpatti sattA 7 sAta ku~ara bharaye 1 mujavAra : rUkhAruA 3 varoliyA 4 asaiyA 5 seThiyA 6 sohAne 7 / / (3) tIsarA gotra rapariyokI utpatti sttaa| cosaThiyArI 1 jaitapuriyA 2 gohadiyA 3 jakhaniyA 4 kA~karamattale 5 chediyA 6 dIdavAvare 7 / (4) gotra vakevariyAoM kI utpatti sattA / gagara hAgA 1 bhusIpada 2 haroliyA 3 siMhIpurA 4 mAhosAhU 5 saMkhA 6 bhattele 7 / / (5) gotra vajAjanikI utpatti sttaa| vittiA 1 pilakhaniyA 2 TATevAbU 3 jITa 4 koliyA 5 paTavArI 6 gujhoniA 7 / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (6) rAuta gotra kI utpatti sattA 7 rUhiyA 1 selariyA 2 kudarA 3 salaraiyyA 4 var3odhara 5 samaiyA 6 jakhAmihA 7 / (7) pacolaye gotra kI utpatti sattA 7 kasAva 1 vaisara 2 guramuhA 3 vomanatAre 4 tInamunaiyA 5 deriyA 6 murahA 7 / isI pacolaye gotrakI utpatti sattAmeM cothA tInamunayA gotra hai iso tonamunaiyyA gotra ke vanArasavAle khar3agasena udairAja the jinakA vanavAyA ( bhelUpura ) vanArasameM jina mandira hai vahA~ unhone jina vimba pratiSThA saM0 1625 vikrama saMvat meM gaddInazIna gurU zrImAn bhaTTAraka rAjendrabhUSaNajo dvArA karAI jo gopAcala ( gavAliyara ) aura sUrIpurake vizva bhUSaNa jagadbhuSaNa ke paTTa paramparAmeM the usa mandirakI zrI jina pratimAkA zilA lekha isa prakAra hai| zrI ajita nAthAya namaH saMvata 1625 vaizAkha zukla 7 budhavAsare zrI mUla saGgha valAtkAra gaNe sarasvatIgacche kunda kundAmnAye gopAcala paTTa zrImad bhaTTArakajinendrabhUSaNajI devAstatpaTTa zrImadbhaTTAraka mahendra bhUSaNajIdevAstatpaTTa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 53 zrI madbhaTTAraka rAjendra bhUSaNajI devAsta dupadezAt lambakaJcu kAnvaye tInamunaiyyA gotra zAha jIvanadAsastatputra zcandrasenistatputraH sItArAmastatputraH khar3agasenistad bhrAtA udayarAja statputrau puruSottamadAsalakSmIcandrau taiH vArANasI nagare pratiSThA kRtA koritA / aisA lekha prAyaH saba pratimA o aura yantroM para hai| isaprakAra 46 gotra prasiddha hai 1 la~beca 17536666 dInAra ( mohara ) kA svAmI thA usane dhanakA mada kiyA tatpazcAt lambecaoMke saMghameM koTyadhIza nahIM huaa| isa paTTAvalI meM zrImAn paM0 ulaphati rAyajI saMghaI dvi0nAma paM0 nagapAlajI bhiNDase upalabdha baMzAvalI se isa prathama sonIsattAke 7 sattAoMkA vizeSa kathana hai aura unake vaMzadharoMke nAma haiM aura kucha kucha nAmoM meM bheda bhI pAyA jAtA hai| _____ aba dUsarI jagaha se prApta bAbU ulaphatirAya jI saMghaI karahala dvArA tIsarI upalabdha vaMzAvalIkA jisase kucha aura bhI purAtana itihAsa kI gaMbhIratA aura vizeSatA mAlUma hotI hai| usakA byorA likhate haiN| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la~becU vaMza kI Adi utpatti prathama gotra kAzyapa 1 dUsarA vatsa 2 tIsarA vijayIkRSNa 3 cauthA gautama 4 pAMcavA~ bhAradvAja 5 chaThavA~ vaziSTha 6 sAtavA~ zANDilya 7 AThavA~ garga 8 navamA~ cAndrAyaNa 6 dazavA~ kauzika 10 gyArahavA~ upamanyu 11 bArahavA~ purAMkSvI 12 / aise ye 12 gotra bhaye / phira 12 sattA bhaye tinameMse pratyekameM se sAta sAta alala bhaye tinake nAma sonI 1 saMghaI 2 kAnUnago 3 poddAra 4 codharI 5 tihaiyA 6 modI 7 koThIvAra 8 rapariyA 6 candoriyA 10 bajAja 11 vakevariyA 12 paTavArI 13 pacolaye 14 rAuta 15 gohadIyA 16 muDhaiyA 17 kuMara bharaye 18 mujavAra 16 cosaThiyArI 20 bar3oghara 21 seThiyA 22 tInamunaiyA 23 kudarA 24 bhusIpada 25 bAvatArU 26 gagarahAgA 27 rUkhAruye 28 suhAne 26 zaMkhA 30 kAMkarabhattele 31 baroliyA 32 bhattale 33 asaiyA 34 rittiyA 35 cher3iyA 36 pilakhaniyA 37 jITa 38 gujhoniyA 36 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 55 gurahA 40 mAhosAhU 41 TATebAbU 42 kolihA 43 jakhemihA 44 haroliyA 45 dIda vAvare 46 jetapuriyA 47 ruhiyA 48 murahaiyA 46 vadhelA 50 valagaiyyA 51 salaraiyyA 52 kolihA 53 demarA 54 gagarahAgA 55 hiMDolihA 56 siMhIpurA yaha chappana to aba maujUda hai| 28 barabAda ho gaye tAsotina ke nAma hU nahIM likhe yaha 84 alala bhii| yadyapi ina vaMzAvaliyoMmeM aitihAsika dRSTise vizeSa prAmANika aura kramabaddha aura vizeSa vRttAnta sambandhita pUrvalikhita hI mAlUma hotI hai to bhI usake sivAya uparyukta vaMzAvaliyoMmeM bhI usa prathama vaMzAvalI se kaI vizeSa vRttAnta aura aitihAsika gUr3ha rahasya isameM upalabdha haiM aura rAdhakAbhAva se sambhAvita vizeSa pramANatA bhI pAI jAtI hai| isa vaMzAvalImeM gautama, bhAradvAja baziSTha ityAdi jo gotraka hai una nAmo ke dhAraka yAto pUrvaja vaMzadhara huye aura yA ina nAmoMke koI to vaMzadhara huye aura koI gurU huye unake nAmase gotra huye aura gautama bhAradvAja vaziSTha ye saba jaina RSi huye aisA mAlUma hotA hai kyoMki Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ye hI muni jainasiddhAntake prathamAnuyoga zAstromeM jaina the / aisA bhI vidita hotA hai jaise aSTAdaza vaiSNava siddhAntake purANoM ke kartA gautama RSi prathama avasthA gRhasthAzramameM ajaina the aura zrI 1008 zrImahAvIra svAmIke mukhya prasiddha prathama gaNadhara huye isakA kucha vRttAnta aisA hai ki jaba mahAvIra svAmIko kevala jJAna huA aura vANI na khire taba indra ne avadhi jJAnase mAlUma kiyA gaNadhara binA vANI nahIM khiratI taba indra ne kAjyaM dravyaSaTkaM nava padasahitaM jIva SaTkAya lezyAH yaJcAnyecAstikAyA vratasamitigati nacAritrabhedAH ityettanmokSamUlaM tribhuvanamahitaM proktamarhadbhirIzaiH pratyeti zraddadhAti spRzaticamatimAn yaH sarvazuddhadRSTiH 1 yaha zloka likhakara eka devako vAlaka kA rUpa dhAraNa kara usa zloka kA artha pUchane gautamajI ke pAsa melA pUchA to usakA artha zrI paM0 gautamajIse sambandha binA mAlUma bhaye artha nahIM lgaa| taba jhuMjhalA kara unhoMne kahA tumhAre gurU ke pAsa hI calate haiN| vahIM Aye zrI vIra bhagavAnake samava saraNa ke Age mAna stambha kA darzana karate hI mAnagalata bhayA samavasaraNameM bhItara jAkara nama Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 57 skAra kiyA aura dIkSA lI muni pada dhArate hI cAra jJAna huye mati zruta do jJAna to saba jIvoMke hote hI haiM / avadhi aura manaHparyayaya do jJAna utpanna aura bhaye arthAt avadhi jJAnAvaraNa manaHparyaya jJAnAvaraNa donoM AvaraNa haTa gaye taba avadhi jJAna manAparyaya jJAna pragaTa bhye| taba gautama gaNadhara bhaye zrImahAvIra bhagavAna kI vANI khirI megha garjanAvata nirakSarI saba ke kAnoMmeM pahuMcate hI apanI 2 bhASArUpa pariNama jAtI hai to jaise gautama svAmI jaina RSi bhaye aise hI aura bhI hoNge| ___ zrI covIsatIrthakkaroMke 1453 codaha sau pana gaNadhara gaNeza bhye| inhoMmeM ye bhI hoM tA Azcarya kyA zrImAn gaurIzaMkara hIrAcanda ojhA jo 62 bhASAke jAnakAra the jinhoMne udayapurakA itihAsa likhA / pacIsoM saMskRta kAvya aura phArasI urdU tavArIkhe tathA muhaNota neNasI Adi kSatriya rAjAoM kI likhI huI khyAteM tathA aMgrejI tathA TA~Da sAhaba Adi likhita TADa rAjasthAna Adi kI aitihAsika galatiyA~ likhI haiM aura bhAToM kI khyAte pRthvIrAja vIravinoda akabara nAmA Adi rAse Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 bhI la~becU samAjakA itihAsa * jinhoMne dekhe ina sabakA ullekha udayapura itihAsa dvi0 khaNDa aura pra0 khaNDameM kiyA hai| ve likhate haiM ki kSatriyoM ke gotra kucha to vaMzadharoM se huye kucha purohita RSiyoMse huye aura pIDhImeM sAkhAyeM badalane para bhI vivAha sambandha bhI hone laga jaate| unhoMne raNathaMbhorake hamIra arthAt candAne zAkhAvAle cohAna kI putrI jo arisiMha ko vhAhI thI, usake putra hamIrako aura mAladevacohAna joudayapura mevAr3ake rAjA the unakI putrI hamIrako vyAhI aura siMhala dvIpa (silona) laMkAke rAjA hamIra cohAnakI putrI bhImasiMha rANAko vyAhI / ityAdi kathanase cohAnoM kA aura guhela vaMzIya zIsode rANAokA sambandha aura rAjya bahuta 2 dUra taka thaa| sonagarelama kAzcana (lA~vA) bRdImeM cohAnokI eka zAkhA hADokecohAnokA rAjya thaa| nAranola, ajamera gujarAta vRndAvatI bUMdI mevAr3a, raNathaMbhora, maMDora, (maMDAvA) saMcAlaka, jAlora, cittora, mAlavA, baMdI ina pradezoM meM saba jagaha cohAnokA rAjya rahA aura unhIMmeMse antaraveda iTAvA, caMdavAr3a AdimeM rAjya rahA / gaMgA jamunAke bIcake pradezoMko antaraveda kahate haiM / jaba rANA saMgrAma Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laiMvecU samAjakA itihAsa * 56 siMha (sAMgA) se vi0 saM0 1584 kI sAlameM 1584 se 88 taka jaba bAvara bAdazAha ke sAtha lar3AI chir3I tava rANA saMgrAmasiMha ( sA~gA ) ke sahAyatArtha aneka rAjA phuNce| taba antaravedase candramANa aura maNikacanda do cohAna saradAra senA lekara gaye aura inameM koThAriyA (bhaNDAriyA), vedalA AdikI prazaMsA likhI hai| ye usa lar3AImeM mAre gye| 'hAr3A' hAr3otI (hAr3AvatI) har3adAke cohAna vaMza hai aura (maNDala) gujarAta, giranAra pradezake rAjyake rAjA maNDalIkako rANA kumbhA (kumbhakarNa) kI bahina ramAbAI byAhI thii| vaha maNDalIka usako taMga karatA thaa| taba pRthvIrAja usa maNDalIkake pAsa samajhAne gaye ityAdi / jaTAjUTa kathanase paraspara vivAha sambandha the aura guhila vaMza tathA cohAna vaMzakA ghaniSTha sambandha thA aura nikaTatAse rANA kahe jAte the| maNDalIka rAjA cohAnoM meM kahA-zrI giranAra parvatapara bIsaladeva maNDalIkake bana vAye zrI jinamandira likhe haiM zrI jaina siddhAnta bhAskarameM aNuvvayavadIpake ameM rAya-raNamalla rAThora bhI yaduvaMzakI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * zAkhAoMmeM hai| yadyapi bRhaddharivaMzapurANa me vAhulyatAke kathanase kahA hai ki dvArikAke bhasma hote aura zrIkRSNa mahArAjake tIra lagate jarat kumArase kahA ki hamAre vaMzameM tumhIM bace ho, so tuma pAMDavoMke nikaTa jAo, ve tumhArA rAjyAbhiSeka kara yAdavoMkI gaddIpara baiThAreMge vaMza rakSA hogii| yaha kathana vAhulyatAse hai| kyA chappana karor3a yAdava loTakara saba A jAne sake haiM ? yadi saba hI A gaye the, to phira jarankumAra kyoM bace ! pralaya kAlameM bharata airAvata kSetrameM sabakA naSTa honA likhA hai 72 jugala manuSyoke deva le gaye, rakSA kii| phira bhI trailokyasArameM likhA hai ki parvatoMkI kandarAoMmeM jo chipa gaye ve bhI baca gye| to isI prakAra bahutase yAdava bace hoNge| mujhe to itihAsake dekheM rASTra (rAThora) ke zabdaka sAtha mahAzabdase mahArASTra ( marahAThA ) ho gyaa| karnala TADa sAhabane rAThoroMko yaduvaMzI jainakSatriya likhA hai aura paramAra aura paramAroMke pratIhAra khIcI cohAno meM hai tathA lambecuoMke gotroMmeM eka baghele gotra hai| mujhe aisA mAlUma hotA hai| vadhele eka jAti kahalAne lagI, jaise eka Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * buDhele gotrase eka buDhele jAti ho gii| zrImAn paMDita AzAdharajI vagharavAla the| ye bhI vaghelemeM se hoMya, to kyA Azcarya / vabele ThAkuroMke gotra tapAsanese patA cle| ojhAjIne guhiloko sUryavaMzI likhA hai, koI vizeSa vivaraNa nahIM diyaa| mujhe to yaduvaMzakI hI zAkhA mAlUma hotI hai| kyoMki la~becU vaMzAvalImeM bhattale kA~kara bhattele gotra hai| yaha bhattale gotra bhartR bhaTakA apabhraMza hone zake haiM aura kA~gA rANAke vaMzake bhaTase yA kAMkarolI gA~vake nAmase kA~kara bhattele ho gayA ho| isakA jikara itihAsameM AyA hai| kAMkarolI roDa sTezana hai / cittorake tarapha 480 pejameM bhartR purIya maTevaragacchakA jainAcAryakA kathana bhI hai| bahuta gotra dezakI alalase haiM dezakI alala bhI kisI vizeSa puruSako lekara haiN| jaise ratanapAlase rapariyA aura raparI vasAI tisase rapariyA, rAjA candrapAla candrasenase candoriyA aura (caMdapATa caMdavAra ) vasAI tAse caMdoriyA bhye| isI prakAra purohita aura RSiyoM se gautamAdi gotra khai| baziSTa RSi bhI jaina zraddhAlu hoya to kyA andezA hai| unhoMne apane yoga vAziSTha granthameM likhA hai ki Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 *zrI laeNbeca samAjakA itihAsa - nAhaM rAmo na mevAMchA viSayeSu ca na memanaH / zAntimAsitumicchAmi svAtmanyevajinoyathA // 1 // rAmacandrajI kahate haiM ki maiM rAma nahIM hU~ ; kyoMki ramante yoginoyasmin sarAmaH jisameM yogI loga ramaNa kareM, use rAma kahate haiN| rAma paramAtma pada vAcaka hai| maiM grahasthAzramameM sItA sahita baiThA hU~, to kyA viSayoMmeM mana hai so bhI nhiiN| maiM jina bhagavAnake samAna zAnti cAhatA huuN| jaise zrI jina bhagavAn apanI AtmAmeM lIna ho gaye vIta. rAga honA cAhatA huuN| to baziSTha mahArAjake bhI jina dharma priya thaa| yadi jina dharma priya na hotA, to aise vAkya kyoM likhate / dUsare brAhmaNa vidvAnoMne jaina RSiyoM ke nAmAnukaraNase apane granthoM meM bhI unhIMke nAmoMkA anukaraNa kiyA ho| jaise jaina padma-purANAdimeM aura vaiSNava purANoMmeM bhI hanumAna rAmacandrAdikA kathana hai aisI isameM bhI bAta ho sakatI hai| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha phejallAvAdI rapariyonakI vaMzAvalI tathA Adi utpatti likhate haiM Adi vaMzAvalI gotraM vijayI kRSNa alala pariyA prathama sthAna dvArAvatI dezAntara lambakaJcana deza ( lA~vA ) vaMza Adi ikSvAku pravartaka yaduvaMzI zrI neminAtha svAmIka bAdete utpatti bhii| kRSNavaMzI rAjA lomakarNa jinhoMne lamba kAJcana deza basAyA, tinahIMke nAmase lambecU vaMza khaayaa| tinake putra ye dvAdaza bhaye / tinahIMke nAmase Upara likhe bAraha gotra mye| pheri tinahIMse bAraha sattA bhaye / yahA~para spaSTa rUpase gautama bhAradvAjAdi putra likhe haiN| una bAraha sattAoMke nAma___ sonI 1, bajAja 2, rapariyA 3, candoriyA 4, rAuta 5, vakepariyA 6, bhujavAra 7, suhAne 8, cosaThithArI 6, barolihA 10, pacolaye 11, kuarabharaye 12 / ye inhIMmeM se eka 2 meMse sAta 7 alalake hisAbase 84 alala bhaI, jinako (vorA) pIche likha cuke haiN| prathama Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * lambakAJcana deza chodd'o| eka so 146 vi0 saMvatkI sAlameM deza mAravAr3a hRDhAr3a dezameM aayaa| vahA~ 666 varSatAI rahai ikkIsa pIr3hItAI vahA~ hI rhai| pIche jaba usa dezakA rAjA pUrava deza antaravedameM AyA / pA~ca kuMara tinake sAtha saba aayaa| sarvatra lambecU vaMza saMvat vi0 1152 kI sAlameM candavariyAone candavAra basAI hai jo ki phirojAvAdake pAsa hai| rapariyAoMne raparI basAI, jo voraMgIghATa baTezvara sUrIpurake jamunAke ghATase uttara taTameM hai| rapariyA 5 tarahake bhye| eka to vaMza rAyasena baiTho, dUsaro yuroMga, tIsaro kacanAura, cotho phaphUnda, pA~cavo phaijAbAda baittho| ye karmasenake pA~ca 5 putra bhye| vi0 saMvat 1273 kI sAla meM raparI nagarameM the| tinahI vaMzaja pA~ca tarahake pariyA khaaye| jAmajIbhAnuke rAyasena kahAye ajamati sahAya muroga Aye / vIrabhAnu kacanAvara aaye| nAhararAya phaMphUda Aye / bhUpatirAya phejallAvAda Aye / tinake putra sumerusAha va zaktisAhane raparI nagarameM gajaratha calavAyA, pratiSThA karavAI saMvat 1500 kI saalmeN| tinake putra bhaNDanasAha Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * tinake putra nAgarananda tinake putra jagamaNisAha tinake putra pUraNamala tinake putra sAhibhAnu tinake mukaraNadeva tinake putra jagameda prakAzarAya vaTezvara varIpura aaye| tinakI santAnake baTezvaravAle rapariyA khaaye| jaganmedake putra jAgamala bhaye tinake putra nandasAha va mathurAmala nandasAhake putra ummedarAya tinake putra mAnikacanda va bAhakarAma tinake putra sodAsa tinake putra kamalanayana tinake putra zyAmacanda va yugalakizora tinake putra arjuna va rUparAma tinake putra nAgaramala va kezorAma makasUdana tinake putra rAyakaraNa va amAnatarAya va jujhArasAha va kAmatAprasAda tinake rozanadeva va ajAyavadeva tinake putra surajanasAha tinake putra jayarAmadAsa va zAligarAma va mukundamaNi va agarazAha tinake putra royacanda tinake putra gumAnarAya tinake putra manoharasAha va lIlAdhara va bhAgIratha bhAgIrathake tejarAya va rAdhAkRSNa va rAmasiMha va ummedarAya ye cAra bhye| teja rAyake koI nahIM bhyaa| rAdhAkRSNa ke alolamaNi bhye| alolamaNike mathurA prasAda hubalAla vRndAvana mANikacanda ye cAra / mathurA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 *zrI la~beca samAjakA itihAsa : prasAdake baladevaprasAda bhaye unakA byAha nahIM bhayA vRndAbanake koI nahIM huaa| hunvalAlake jAnakIprasAda va haradeva prasAda bhaye a~gAr3I isameM nyorA nahIM hai| ___ isa prakAra jaisI jaisI likhita vaMzAvalI upalabdha huI hai| hamane likhI hai caMdoriyA iTAvA vAloM kI vaMzAvalI bhiMDakI candramaNi ( candrapAla ) caMdoriyA ke kula paramparA meM khemIpati (khemacanda ) unake kula meM rAdhelAla unake putra ha~sarAja ha~tikAnta ke poddArana ke vyAhe / nAtharAma poddAra kI beTI tinake 4 putra bhaye rAmavakasa 1 chItaramala 2 rAmanArAyaNa 3 maMgalI 4 rAmanArAyaNa ko rapariyA gotrakI rAmacandrakI beTI vyAhI gyii| jinake beTA ganI 1 jhunnIlAla 2 / jhunnIlAla vijorA gA~vakI sarvajIta rapariyA kI beTI vyAhI / tinake beTA miTTha lAla 1 rUpacaMda 2 mihIlAla 3, miTTha lAla ko sahasapura kI bhajanalAla rapariyA kI beTI vyaahii| rUpacaMda movatapurA kuara bharae ke vyohe| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 1 chItara ke beTe ghAsIrAma tinake beTe maGgalasiMha tinake veTI 3 eka paTavArinake vyAhI / mahuA gA~va, doya bhinDa gA~va vyAhI gaI pariyA kacanAura vAloMke / maMgalasiMha ko bhiMDagAMva ToDaramala kI bahina vyAhI iTAvA rahai kanapurA meM hA~se bhiMDa cale gaye / tinake beTe bhikhArIdAsa, sukhalAla beTI 1 sundA vavariyana ke vyAhI / vijorA gA~va 2 sukA beTI ha~tikAMta vAle rAvatana ke vyAhI, 3 vakhato beTI muroga vAle rapariyanake byAhI, cauthI rukA bAI nAthUrAma pacolaye karahalake ko vyAhI | bhikhArIdAsa karahala gA~vakI devakInandana pacolayekI beTI vyaahii| jinake beTe vasantalAla jhammanalAla, dvArakAprasAda, beTI gorA bAI, hIrAlAla rAvata ke lar3ake ko pArane gA~va vyAhI / vasantalAlako mahIgA~va ke hubbalAla rAvata kI beTI byAhI / unake beTe maganIrAma aura zrIlAla beTI caturarAnI pArane maMganIrAma rapariyAko byAhI | kastUrA pArane gA~va vyAhI rasakalAla rapariyA ko camelA beTI bAha gA~va byAhI kanhaiyAlAla rAvatako, maganI rAma pArane gA~va byAhe bhAdolAla rapariyA kI beTI tinake beTA mahezacandra 1 aura surendranAtha 2 urpha choTelAla Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 * zrI la~becU samAjakA itihAsa beTI dropadI bAI 1 ratana devI 2 zrIlAla pArane byAhe jhammanalAla pariyA kI beTI / jhammanalAla vasantalAla ke bhAI karahala byAhe / mihIlAla sonI ke yahA~ dvArakA prasAda varakepurA gA~va hulAsarAya rapariyA kI beTI vyAhI / dvArakAprasAda kI beTI jainAbAI saMghaI tAlabAre ciraMjI lAla ko byAhI / dvArakA prasAda goda gae TIkArAma rapariyA kacanAura vAle ke / ratanA beTI bAha gA~va byAhI phulajArI lAla tihaiyyA ke putra DAlacaMdako jo goda gae sundaralAla tihaiyyA ke| draupadI beTI vyAhI aTera mijAjI lAla paTavArI ko / zrIlAla ke beTA do bhaye / jeThe mUlacaMda aura choTe caMdakizora aura surendranAthake beTA nemIcaMda bhaye aura mahezacanda kI jeThI beTI sAvitrI laghu beTI mAyA ye saba bhiMDa meM haiM / ganIlAla ke beTe 3 gulajArIlAla, giradhArIlAla, sadhArIlAla | gulajArIlAla ke 3 putra bhaye / pyArelAla, pannAlAla, caranadAsa / pyArelAla svarUpura byAhe / santAna nabhaI / pannAlAla varakepurA rapariyana ke vyAhe / phaphUMdavAloM ke tinake beTA mevArAma | mevArAma ke baiTe 2 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa * beTI 2 / jeThI beTI kacanAuravAle pariyana ke prakAzacanda ko vyAhI aura giradhArIlAla ke putra bhAdolAla pArane vilAsarAya rapariyA kI beTI vyaahii| tAkaM 2 putra jaTho vAhagAMva byAho pariyana ke tAke 2 putra / choTA putra kacorA bajAjoM ke byaahaa| saghArIlAla vAhagAva byAha caturbhuja rapariyA kI bahina ko / tAke beTA 3 hajArIlAla motIlAla, choTelAla hajArIlAla karahalake sonI gotra meM byAhe santAna nhiiN| dUsare mItIlAla unake beTA 1 choTelAla coruvA byAhe tAka putra 2 aura motIlAla kI bahina cAruvA gAMva pacolayoM ke byaahii| ye to iTAvevAle caMdoriyAyoM kI saMkSipta vaMzAvalI kahI milI jaisI aura vaTazvara vAle, goDAvAle, khAravAle tIna prakAra ke caMdoriyA aura haiM hamAre pAsa unakI vaMzAvalI nahIM hai| bhogIrAya rAya (bhATa) kI purAnI kavitA dohA rasanA soM manakI kahe calo iTAye jA~ya khemIpati candavAra kI, vahA~ kI khaNDara bakhAna Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kavita Aja bhogacanda ke dipata saMsAra meM ___ jaina kI jugati ko adhika lAjai niyama ora dharma ko vRtta pAle rahai ___satya kI DAka daravAra bAjai Ara aura pAra ke zAha carcA karai khema candavAra pati aMvirAja thAna candavAra rAu yaduvaMza ke sahasa ___daza jina pratiSThA suchAjai // 1 // caMdoriyA iTAvA vAle sirasAgaMja ke prANadAsa ke gorelAla aura unake sadAsukha aura sadAsukha ke gopAla aura mUlacanda gopAla jAimahI vyAhe pacolaroM ke| tinake beTA kalyANamala, sukhavAsIlAla, zyAmalAla, cokhelAla, zikharIprasAda / mUlacanda vyAhe jaitapura mUlacanda vakevariyA kI beTI vyaahii| tinake chedIlAla, jAnakIprasAda, vaMzIdhara / jAnakI prasAda ke bAbUrAma, muMzIla la, zivacaraNalAla / bAburAma jetapura rAmasahAya ke nyAhe / tinake beTA kapUracanda Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa maMzIlAla pArane rAvatana ke vyAhe / zivacaranalAla kaMpilA vAle lamecU hirodI ke brajabhUSaNalAla ke yahA~ vyAhe / zivacaranalAla ke 1 beTA 1 bettii| vaMzIdhara pariyana ke vyAhe tinake beTA 2 maganIrAma gopIrAma / maganIrAma codharina ke bhiMDa vyAhe / gopIrAma karahala kalyAnamala rAvata ke putra phulajArIlAla rAvatakI beTI vyaahii| tinake 1 putra do bettii| kalyaNamala karahala dillIpati cimmanalAla pacolaye kI bahina vyAhI / tinake beTA zrIpatilAla zrIpatilAla kurAvalI malacanda rAvata kI beTI phulajArI lAla banArasI dAsa rAvata kI vahina vyAhI / tinake beTA satIzacandra gar3havAra pariyana ke vyAhe / tinakaM 2 putra zrIpatilAla kI bahina pAranevAle rAvata gulajArIlAla ke beTA mijIlAla ko vyAhI ciraMjIlAla vaidya ke bhAI ko| caMdauriyA iTAvA vAle kacorAke pyArelAla aura kanhaiyAlAla mAkhanalAla cacare jAta bhaaii| kanhaiyAlAla ke 7 beTe izvarI prasAda 1 jhammana zala 2 giradhArI lAla 3 sagunacandra 4 odi| jhammana Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 * zrI la~becu samAjakA itihAsa * . lAla pyArelAla ke goda gye| pyArelAlajI aura muMzIlAla vakevariyA vijorA vAle jo trailokyasAra aura gaNita zAstrameM bar3e nipuNa the| eka bAra kacorAmeM dikSitoM se isa bAta para vivAda bhayA / jaMbU dvIpameM jaina siddhAnta se do sUrya docandramA haiM aura dIkSita niSedha karai taba eka khagola bhUgola kA eka eka kATha aura bhoDala kA nakazA banAyA aura do sUrya do candra cAla se siddha kara dikhAe abhI kucha dina pahile taka vaha nakazA par3A thA kacorA ke mandira meM aba mAlUma nahIM jhammanalAla karahala halavAI raparipana ke dammIlAla ke byAhe the 1 putra 1 putrI huI giradhArIlAla phatepura rAvatanike byAhe tinake beTe 2 vAbUrAma 1 jinezvaradAsa 2 / bAbUrAma dillIpati pacolaye ke vyAhe tinake lar3ake 5 eka kurAvalI vyahA / IzvarI prasAda ke do lar3ake jeThA kahIM calA gayA choTA ulaphatirAya / usake do beTo haiM / IzvarIprasAda ko vAhike sundara lAla tihaiyA kI bahina byAhI / mAkhanalAla karahala pacolayana ke byAhe tinake beTA vaMzIdhara, jinezvaradAsa, joharIlAla / baMzIdhara vAhavAle Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 73 rapariyA kacanAura ke jhunnIlAla sarApha ke lar3ake miThThalAla kI beTI byAhI tinake ugrasena candrasena eka choTelAla / jinezvaradAsa ko karahalake rapariyA bhojarAja kI beTI byAhI tinake 1 putra / dUsarA vyAha brajakizora rAvata kI beTI byAhI / joharIlAla ko kacorA ke bajAja kuMjIlAla kI beTI vyAhI / inake hI kuTumba meM kurAvalI meM gaMgArAma caMdoriyA tinake 2 beTe 2 bettii| ___ aba hama cauthI vaMzAvalI likhate haiM jo pIche se paTiyA (purohita logoM se milo) purohita loga kalakattA Aye the unakI bahiyoM meM se likhIlaveca ( lambakaJcuka ) vaMzAvalI varNana (va candoriyAdi gotra varNana ) gotra vijayI kRSNa prathama zauryapura (sarI pura) dvitIya dvArAvatI dezotra lamakAJcadeza pravatta nAma yaduvaMzI zrI neminAthake bAr3A meM utpanna bhaye / kRSNa vaMzI rAjA lomakarNa hue tinahI ke nAma se ( lambakaJcuka ) lambecU kahAye Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kRSNavaMzI rAjA lomakarNa ne lamakAJca deza ( lA~vA zahara ) basAyA tinake dvAdaza putra bhaye ( isa samaya saradAra zahara lA~vA kA ThikANA hai gujarAta meM kAJcanagiri sonagar3ha taka aisA jodhapura itihAsa meM likhA hai) inhoMne dvAdaza gotra kA arcana kiyA tinake dvAdaza gotra kahAye alala khaaye| prathama gotra kAzyapa 1 dvitIya vatsa 2 tRtIya vijayI kRSNa 3 cothA gotra gautama 4 bhAradvAja 5 vaziSTa 6 zAMDilya 7 garga 8 cAndrAyaNa 6 kautsa 10 upamanyu 11 purAvI 12 tinake 12 alala bhaye 1 pra0 sonI gotra 2 vajAja 3rapariyA 4 candoriyA 5 rAvata 6 vakevariyA 7 muMjavAra 8 suhAne 6 cotthArI 10 varoliyA 11 pacolaye 12 kuarabharaye tinahImeM se eka eka sattA bhayA tinameM se 84 khA~pe huI eka 1 alala meM se sAta 7 khApe huI sonI gotra meM se 7 khA~pe huI kAnUnagoha ( kAnIgo ) 1 podAra :: saMghaI 3 codharI 4 tihaiyyA 5 modI 6 (koThIvAra) koThAriyA 7 rapariyana meM se 7 khApa paTavArI 1 pacalihA 2 gohadiyA 3 muDahA 4 badaraA 5 bajAja 6 vakevariyA 7 rAvata 8 kuarabharaye Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 6 mujavAra 10 cotthatthArI 11 bar3oghara 12 ( zreSThI ) seThi 13 tIna munaiyyA 14 kudarA 15 bhuMzIpada 16 vAvatArU 17 gaMgarahAgA 18 rukhArUpe 16 zaMkhA 20 suhAne 21 kAkarabhattele 22 varoliyA 23 bhattele 24 asahiyA 25 varatihA ( vittiyA ) 26 cher3ihA 27 pilakhaniyA 28 jITa 26 gujholiyA 30 mAhozAhU 31 TATebAbU 32 kolihA 33 jakheliyA ( jakhaniyA ) 34 harolihA 35 vedavAvare 36 jetapuriyA 37 rUhiyA ( rUhA ) 38 muraDyA 36 baghele 40 valagaiyA 41 salaraiyA 42 kolihA 43 siMghIpurA 44 vemara 45 par3akulihA 46 aura bhI isameM gotra chuTa gaye cadoriyA yA pacolaye ityAdi pIche se ghar3avA kara diyA sattA sattA nahIM rahA bhaNDariyA chuTa gayA utArane meM hamI bhUla gae hoM / cothI vaMzAvalI kA vizeSa vivaraNa prathama lamakAJca deza vi0 saMvat 146 kI sAla meM. deza mAravAr3a meM mevAr3a (medapATa) DhUMDhAra dezameM Aye 666 no so ninyAnave varSa taka to vahA~ hI rahai ikaIza 21 pIr3hI tAI to vahIM rahA phira rAjA mANikarAva ke Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......rrrrrrrrrr... * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pAsa rahA zAha sojIrAmajI ko rAjA mANikarAva ne apane deza ko dIvAnagI dInI ajamera gar3ha thA 1 eka so ninyANave kI sAlameM zAha sojIrAmajI guru parvata sarajI kA sikkha ziSya chA gururaMgAcArIjI viMzottarI maMtra dIno jada sAmhara meM nimaka paidAyaza bhayo jaba corAsI gar3hana ko rAja bhAra zAha sojIrAmajI ko dInoM zAha sojIrAmajI ke beTA savaharaNa pradhAna rahai choTe bhAI hara karaNa kAnIgoha rahai rAjA mANikarAva ke dhuvala rAjA bhayo jIkI sAtha pradhAna vanavIra devajI chA rAjA dhuvaladeva ke rAjA dharmacaMda bhyaa| jisake sAtha pradhAna rANA bhIma karaNa rhaa| usa sthAna lUNAvAsa karo pIche phera rANA vIsala maNDalIka bhaye saM0 353 kI sAla meM tinake sAtha pradhAna balakaraNa jI rahai / jinhoMne yajJa pratiSThA karAI eka karor3a pacahattara lAkha chattIsa hajAra no so ninyANave rupaye lage 17536666 rupaye lage taba lakSmIne sApasA dIno ki Aja se tumhAre vaMza meM koI karor3a pati (koTidhvaja) nahIM ho phira rAjA lAkhanasiMha bhaye jinake sAtha meM pradhAna azokamalajI huA phera devadusala rAjA huA jAkI sAtha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * pradhAna cAcaka deva huA phera rAjA vizesara huA jAke sAtha pradhAna amolaka deva chA phera rAjA Amakezara huA jAke sAtha pradhAna brajadeva chA phera rAjA harikezara huA jAke sAtha pradhAna vimaladeva chA phera rAjA jugalezvara huA jAke sAtha pradhAna hariharadeva chA phera rAjA maMjalezvara huA pradhAna jagatarAma cho sambat 745 sAta so paitAlIsa kI sAla meM jina yajJa pUjA AraMbha kiyA madagaNa kuNDa khudAo dUgara para bAlmIjI kA darzana huA / 77 hasesara rAjA ke sAtha pradhAna kandhara deva chA phera rAjA malUkadeva ke sAtha pradhAna megha bhAga chA sAmhara sthAna / phera rAjA jobanAtura huA pradhAna hamIra siMha bhayA phera rAjA vizesara bhayA pradhAna madanImala chA phera somesura rAjA bhayA pradhAna siMhojI chA rAjA kanaka ke pAsa pradhAna sItA rAmajI chA phera rAjA siMghara huA pradhAna varaghanAtha chA rAjA sighaMra ke 22 beTA huA jAme sUM pA~ca kuMara antaraveda meM ( gaMgA jamunA nadI ke ) bIca ke pradeza ko antara veda kahate haiM iTAvA candavAra (candrapATa) Adi ke dakSiNa tarapha jamunA nadI bahatI hai aura uttara meM gaMgA bahatI hai isase Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~khecU samAjakA itihAsa * yaha antaraveda hai isase yahA~ ve pAMca kuara Aye rAya kevala siMha iTAvA Aye jagarAma mainapurI Aye valarAma eTA Aye rAja siMha joga Aye candrapAla candravAra ( candrapATa ) Aye jada saba laeNvecU vaMza inake sAtha Aye vi. sambat 1152 kI sAlameM jaba pradhAna hAhulIrAva vAdazAha so mile chappana lAkha kA rAja iTAvo liyo phera yajJa prAraMbha kiyo gajaratha nikAlo iTAbA kA sthAna mandira sthApita karo pratiSThA karavAI saMvat 1272 kI sAla meN| phera rAjA keralasiMha ke putra rANA ratanasiMha ke pradhAna ajamata siMha bhaye tinake sonI gotra kI candavAra gAMva kI beTI vyAhI vyAha meM pA~ca lAkha no hajAra 506000 rupae lagAye iTAvA gA~va se candAvAra taka saMvat 1307 kI sAla meM phera rAjA sUrajasiMha sUryasiMha bhaye pradhAna mukuTamaNi ko pariyAna kI beTI vyAhI raparIgA~va kii| saMvat 1343 kI sAlameM phera rANA lakSmIsiMha ke pradhAna balavIrasiMha ko candoriyA gotra kI beTI vyAhI / candavAra gAMva kI saMvat 1385 kI sAla meM byAha bhayo phera rANA uDumarAva bhaye choTe bhAI udharaNa deva, pradhAna lacholasiMha Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAja kA itihAsa * 76 kAnIgoha ne udharaNadeva ko khitAva rAvatakI divAI iTAvA gA~va baiThe saMvat 1405 kI sAla meN| lacholasiMha ke putra 2 do bhaye sahasamala rAmasahAya iTAvA gAMva rahai rAvata udharaNadevake pradhAna vAhite cakanagarako gaye aura sahasamala iTAvA meM rANA uDumarAvakI pradhAnagIrI karI uDumarAva ke putra rANA sumerasiMha ne iTAve meM rAjya kiyA kilo karAo saMvat 1413 codahase teraha kI sAla meM pradhAna sahasamalajI ko bakevariyA gotra kI haMsamA gAMva kI beTI vyAhI saMvat 1413 sAla meM rANA sumera siMha ke putra saMgrAma siMha bhaye pradhAna jazavanta siMha bhaye sahasamalake putra jazavanta siMha ke saMghaI gotrakI jaggImala siMhakI putrI vyAhI saMvata 1445 meN| phera unake rANA cakrasena bhaye pradhAna kamalApati ko poddAra haMtikAMti gAMva kI zAhakaraNamala kI beTI vyAhI / saMvat 1461 kI sAla meM karaNamala ke beTe kharaga siMha ko codharI gotra kI haMtikAMti gAMva kI putrI vyAhI tinake putra mukuladevake putrIke putra rAjA vikramAjItane gAMva vikramapura vasAyA saMvat 1565 kI sAla meM pradhAna asakaraNa ko vajAja gotra kI dugamaI gAMva kI putrI byAhI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI la~becU samAja kA itihAsa * bAdazAhI meM bar3I pahuMca bhaI jahAMgIra se khillata pAI phera vikramAjIta ke putra 2 bhaye rANA agarasiMha sakarolI gAMva ke rANA pratAparudra pratApa nahara ke rAjA bhaye gA~va pratApanahara basAyA saMvat 1611 kI sAla meM / tinake sAtha pradhAna bhagavanta siMha bhaiyyAjU kI khitAba paaii| tinake putra 7 sAta bhye| mAnapAla, gaMgArAma, bhamAnI, paramAnanda, ati sukha, kaliyAna, ratanagala, bhagavantasiMha, kAnIgoha ne yajJa pratiSThA karAI iTAvA meM saMvat 1605 kI sAla meM khemIcaMda candoriyA ne yajJa karI pratiSThA karAI iTAvA gAMva meM saMvat 1606 kI sAla meN| isa vaMzAvalI meM likhe pradeza saba upalabdha haiM milate haiN| iTAvA se 5 mola vikramapura hai jazavanta siMha ne z2azavanta nagara bsaayaa| jazavanta nagara iTAvA se 5 kosa 6 daza mIla hai| cakrasena kA basAyo cakanagara bar3epurA ke pAsa hai| sahasamala kA vasAya baTezvara ke pAsa sahasapura haiN| vahA~ lambeMcU basate haiN| dasa pandraha ghara hai vAhi meM 20 dhara haiM sakarolI bhI pAsa hI hai| eTo ke tarapha aura ( asakaraNa) AzakaraNa kA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * vasAyA huA AzaI kher3A grAma hai| kilo hai iTAvA se 4 pA~ca mIla AzaI kher3A grAma hai| jahA~ eka jagaha kile ke khetarUpa pradeza meM tIna jaina mUrti gar3hI huI khar3I haiM / hama dekha Aye haiM jamunA ke kinAre para aura bhiMDakI rAstA para cuMgI ghara ke pAsa sumeru siMha kA kilA hai aura eka jina mandira bar3I U~cAI para hai| aura zikhara kalaza sahita hai jo isa samaya ajainoM ke hastagata hai| trikuTI ke mahAdeva kA mandira kahane lage haiN| jaba zrImAn brahmacArI zItala prasAda jI Aye the; taba usameM TUTI-phUTI jina mUrtiyA~ rakhI thIM, unhoMne dekhakara kahA loga darzanArtha gaye Ane jAne lage bhabar3a macAyA ( hallA) taba jinhoMne bar3ake nIce sIDiye haiN| vahAM kI siDDiyoM para zloka likhAye hai| una paMDita baladeva prasAda vaidya kAnyakubja Adi vaiSNavoM ko bhaya ho gayA ki ye loga dAvA na kara baitthe| zrI jina mUrtiye anyatra kara dI usa mandira ke peTe eka vidyApITha sthAna hai jisameM bRhat saMskRta pustakAlaya hai / vaha hara kisIko dikhAyA nahIM jAtA; saikar3oM prAcIna grantha sunate haiN| anumAna hotA hai Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 * bhI la~becU samAjakA itihAsa * ki usameM jaina grantha avazya hoNge| hamako mAlUma bhI na thaa| eka saMskRta paMDita nokara the| hama gaye hamako zrImAn vaidyarAja dayA canda jaina golAlAre ke suputra ne kahA thA livA gaye the| hamAre sAtha zrImAn vaidyarAja AyurvedAcArya choTelAla vaidya tathA zrIpAla jI zrImAn pa0 brahmacArI nandabrahmajI gaye the para cAbI na milI lauTa aaye| usa kile meM miMDa ke rAste meM agAr3I cala ke eka naziyA jI (niSadyA ) digambara muniyoM kA Azrama sthAna bhI hai| jisameM zrI vijaya sAgara jaina muni ke caraNa haiM ( caraNa pAdukAeM haiM ) / jisakA kucha eka jina mandira kA jIrNodvAra zrInAn vAbU munnAlAla dvArakA dAsa ( lambeca poddAra) phArma ke mAlika bAbU sohana lAla; kalakattAne bhI karAyA hai aura vahA~ ke prabandha kartA zrImAn lAlA lakSmaNa prasAda jI jaina agravAla haiN| ve bhI sevA karate hai| unhoMne bhI kucha sudharAyA ho to hameM mAlUma nahIM ve bhI dhanapAtra haiN| bhaktimAna jaina hai| isakA mukhya uddhAra kA zreya pU0 zrImAn brahmacArI zItala prasAda jI ko hai| unhoMne Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI la~becU samAjakA itihAsa : khoja kara uddhAra kraayaa| melA lagavAyA iTAvA ke jaina bhAiyoM ne kharcAkara jIrNoddhAra kiyaa| vinaya sAgara muni kA sambandha vaTezvara varIpura zrI neminAtha kI janma nagarI se bhI hai guru paraMparAya zilA lekha se sUcita hotI hai aura yaha mahArANA sumerasiMha se bhI kile ke jina mandira se bhI sambandha hai| rANA sumerusiMha cohAna yaduvaMza me hI hai isa itihAsa se spaSTa hai aura bhI aitihAsika pramANa pIche likheMge aura iTAvA gajeTiyara meM bhI isakA vRttAnta hai aura logoM ne dvaSa ke kAraNa rANA sumerusiMha ko jaina nahIM likhAyA hai parantu isa paTiyA logoM kI likhita vaMzAvalI se spaSTa mUcita hotA hai ki rANA sumerusiMha ne jaba jina mandira banavAyA to jaina the aura unakI riyAsatoM ke nAma se labecUM jAti ke gotra alala ho gye| ___ jaise jAkhana se jakhaniyA gotra aura vakevara se vakaMvariyA gotra kudara koTa se kudarA gotra hai aura vikramapura Adi iTAve ke pradeza baMzAvalI se milate haiM tathA raidhU kavi ke pUnyAzrava Adi se pratAparudra Adi kA vivaraNa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAja kA itihAsa # milatA hai jo hama agAr3I likhegeM aura iTAvA gajeTiyara kA lekha hama jyoM kA tyoM kucha bhAga udbhita karate haiM / iTAvA jile kA saMkSipta itihAsa ( iTAvA gajeTiyara se udghRta ) iTAvA jile kA prAcIna itihAsa andhakArapUrNa hai / paramparAgata vicAradhArA ke anusAra kucha loga jamunA, cambala, dvAbe meM sthitita cakranagara ko mahAbhArata kA eka cakra batAte haiM yaha anumAna sandehapUrNa hai| Asa-pAsa ke bahuta se purAne TIle jina para prAcIna kAla meM prasiddha nagara aura kile sthiti the aba bhI bartamAna hai para inakI khoja nahIM huii| kudarakoTa, mUkha, aura AsaIkher3A inameM adhika prasiddha haiM / 12 vIM zatAbdI meM rAjapUtoM ne jaba mevoM tathA ismAilI jAti ko khader3a diyA to ve inhIM ilAkoM meM jAkara base / anumAna kiyA jAtA hai ki prAcIna samaya meM yaha ilAkA seMgara nadI ke uttara meM ghane jaMgaloM se DhakA thA / dakSiNI bhAgameM jaMgaloM se Dhake kitane khandaka the jo aba bhI isa kSetra ke prAkRtika sauMdarya ko bar3hA rahe haiN| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa * 85 ___ yahAM ke nivAsiyoM ke viSaya meM itanA jJAta hai ki unakA sambandha maurya tathA guptasamrAToM se thaa| 7 vI zatAbdI ke Arambha meM yaha ilAkA harSavarddhana ke rAjya meM thA / harSa kI mRtyu (648I0) ke pazcAt bhArata meM azAMti thI / kannaujameM 8 vIM zatAbdImeM jisa sAmrAjyakI sthApanA huI vaha 1018 taka rahA bAda meM mahamUda gajanI ne isakA anta kara diyaa| musalamAnoM ke yahAM se cale jAne ke pazcAt gaharavAroM ne yahAM rAjya sthApita kiyA aura yaha jilA unake AdhIna thaa| kudarakoTa meM eka tAmra patra milA hai jo 1154 meM candradeva ke zAsana kAla meM likhA gayA thaa| mUJja aura AsaI kher3A ke viSaya meM bhinna-bhinna mata hai| kucha logoM kA kahanA hai ki ye ve hI kile haiM jina para mahamUda gajanI ne 1018 meM hamalA kiyA thaa| varana kulacanda kA kilA tathA mathurA lene ke bAda sultAna kannauja kI ora bar3hA aura bahuta sambhava hai ki vaha isI jile se hokara gujarA ho / isake bAda vaha mUja kI ora bddh'aa| yahA~ ke bromaNoM ne musalamAnoM kA sAmanA kiyA para jaba unhoMne apane ko asamartha pAyA to zastra rakha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 . *zrI beca samAjakA itihAsa * diye| para isameM se bahuta mAre gye| aba sultAna AsaI ke kile kI ora bddh'aa| AsaI usa samaya hinda vIra candala bhora ke adhikAra meM thaa| candala yoddhA thA aura / usane kannauja ke rAya se bhI yuddha kiyA thaa| isake kile ke cAroM ora jaMgala thA jisameM viSaile sarpa rahate the| ___mahamUda gajanavI kI isa yAtrAse yaha patA calatA hai ki muja aura AsaI kannaujake pUrva meM the| musalamAna itihAsakAroM ke varNana dvArA inakI sthiti kA pUrNa nizcaya nahIM kiyA jA sktaa| ___ jamunA nadIke taTapara basA huA iTAvA nagara prAcIna kAlameM vyApArakA kendra thaa| jaba rela aura havAI jahAjoM kA pracalana nahIM huA thA taba loga naukAoMmeM baiThakara nadiyoMke sahAre eka sthAnase dUsare sthAnakI yAtrA kiyA karate the| isa kAraNa nadiyoMke taTapara base hue nagaroMne kAphI unnati kii| isa jileke sambandhameM prApta aitihAsika sAmagrIse patA calatA hai ki brAhmaNoMkA isa jilemeM hamezA prAdhAnya rahA hai| kanaujiyA, lahariyA, saMgihA, sAvana, hinnAriyA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * aura lahAriyA ina 6 gharAnoM ke brAhmaNa isa jilemeM jamIMdAra kisAna aura anya vyavasAya dvArA apanI jIvikA upArjana karate rahe haiN| ina brAhmaNoMmeM 6 gharAnekI alaga alaga jamIMdAriyAM haiM jinameM sabase bar3I jamIMdArI lakhanA kI hai| iTAve ko riyAsateM .. iTAvA jile meM kSatriyoM kA bhI kAphI bolabAlA rahA hai| iTAvA gajeTiyara' se patA calatA hai ki dillI ke cauhAna rAjA pRthvIrAja ke vaMzaja sumera zAha ne pahale pahala iTAvA ko mevoM se chIna liyaa| pharukhAbAda jile meM sthiti chivarAmaU se lekara jamunA nadIke taTa kaka 1162 gAvoM para sumera zAha ne kanjA kara liyA thaa| isa prakAra sumera zAha ne paratApanerA cakaranagara aura sakarolI ke cauhAna baMza kI nIMva ddaalii| 1857 meM jaba bhArata meM rAja krAnti huI to vidrohiyoM kA sAtha dene kA kAraNa cakaranagara aura sakarolI ko jamIMdAro aMgrejoM ne japta kara lo| jasohana aura kizanI kI jamoMdArI kAlAMtara meM ghaTa gayI aura ye bahuta choTe se jamIMdAra raha gaye / raNa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www 88 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * dUsarI rAjapUta jAti saMgaroM kI hai jisakA oraiyA tahasIla meM bolabAlA hai| seMgaroM kI uttapati ke sambandha meM kahA jAtA hai ki ye zrRgi RSi kI saMtAna haiN| eka kimbadantI yaha bhI hai ki kannoja ke gaharavAra rAjapUta rAjA jayacanda kI putrI devakalI ke putra seMgara vaMza ke saMsthApaka haiN| devakalI ke nAma se auraiyA akabara ke ke zAsana kAla kI kauna kahe briTiza zAsana meM bhI vikhyAta rhaa| akabara ke zAsana kAla ke kAgajAtoM se patA calatA hai ki vartamAna jagammanapura ke rAjA akabara ke samaya meM kanavAr3a kher3A ke rAjA kahalAte the aura kanavAr3a kher3A eka paraganA thA jAlona jilemeM jagammanapura se do mIla kI dUrI para dhvasta kanavAr3a kher3A Aja bhI apane vaibhavoM ko chipAye huye dhvasta avasthA meM par3A huA hai| iTAve ke seMgara baMza ke zAsaka bhar3eha ke rAjA aura ruru ke rAjA haiN| bhadauriyA rAjapUtoM ke sambandha meM batalAyA jAtA hai ki ye loga Agare se iTAvA Aye / mugala zAsakoM kI ina para kRpA thI isa kAraNa paratApa nera aura mainapurI ke Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAja kA itihAsa * 86 cauhAnoM se adhika ina logoM kA prabhAva jama gyaa| bhadauriyA rAjapUtoM ko apane utkarSa kA avasara zAhajahAM ke zAsana kAla meM milA / kucha logoM kA mata hai ki sAtavIM zatAbdI meM bhadauriyA rAjapUta ajamera kI tarapha se Aye / kucha logoM kA kahanA hai ki ye candavAra ke cauhAna rAjapUta haiM jo kAlotara maiM bhadauriyA kahalAne lge| 1805 meM bhadoriyA rAjapatoM ke mukhiyA ne aMgrejoM ke viruddha iTAve meM bagAvata kI thI isake kAraNa unheM jile se nirvAsita karadiyA gyaa| unhoM ne bar3apurA nAmaka gAMva meM zaraNa lI / bhadauriyA bar3apurA ke apane baMzajo ko isI kAraNa Aja bhI agrapUjya mAnate haiN| iTAve meM kachavAhA rAjapUtoM kI bhI kAphI saMkhyA hai| ye rAjapUta auraiyA aura vidhUnA meM phaile huye haiN| isa baMza ke eka vyakti ne rohatAsagar3ha kA prasiddha kilA banavAyA thA / 1126 I0 meM kachavAhoM ne gvAliyara rAjya ke naravara nAmaka sthAna ko apanI rAjadhAnI bnaayaa| kahate haiM isI vaMza ke eka vyakti ne jayapura rAjya kI nIMva DAlI thii| kAlAMtara meM naravara ke kachavAhA zAsaka gvAliyara Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # rAjya ke lahAra nAmaka sthAna meM cale Aye aura yahIM Akara basa gaye, jisake kAraNa lahAra ke AsapAsa kA sthAna abhI taka kachavAhagar3ha yA kachavAha ghAra kahalAtA hai / riyAsata paratApanera iTAve kI sabase prAcIna bar3I jamIMdArIhaiM / isa riyAsata ke 21 muslima mauje iTAvA jile meM haiM aura isa riyAsata ke kucha gA~va mainapurI jile meM bhI hai| paratApanera ke cauhAna zAsakoM kA iTAvA, eTA aura mainapurI meM sadiyoM taka dabadabA rahA hai| kahate haiM san 1963 IsvI meM dillI ke cauhAna rAjA pRthvIrAja kI mRtyu ke bAda karana siMha siMhAsana para baitthe| karana siMha putra hamIra siMha ne raNathaMbhora ke kile kI nIMva DAlI / kAlAMtara meM ve isa kile kI rakSA meM hI mAre gaye / inake putra uddhava rAvane 6 vivAha kiye jisase 18 saMtAneM huI / uddhava rAya jaba mare to rAjya kA nAmoMnizAna miTa cukA thaa| unakI saMtAneM apane liye upayukta sthAna kI khoja meM thiiN| una dinoM kAnapura, pharukhAbAda, eTA, iTAvA aura maiMnapurI meM meva logoM kI tUtI bola rahI thI / sumera siMha ( jo uddhaya rAya ke honahAra beTe the) ne eka ke 3 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa- 11 choTI sI senA kA saMgaThana kiyA aura mevoM para car3hAI kara dii| sumera siMha ke sAtha cauhAnoM kI sAmAnya senA thI para meva unake sAmane DaTa na ske| sumera siMha, jo rAjA hone para sumera zAha kahalAye, ne iTAveko apanI rAjadhAnI banAyA aura jamunA ke taTa para eka kile kI nIMva ddaalii| yaha vahI kilA hai jo iTAvA ke TikasI maMdira ke pAsa vastAvasthA meM avasthita hai| sumera zAha ne apane eka bhAI brahmadeva ko rAjA kI upAdhi aura rAjora kA ilAkA de diyaa| dUsare bhAI ajabacaMda ko caMdavAra kA ilAkA diyaa| sumera zAha kI AThavIM pIr3hI meM pratApa siMha huye jinhoMne paratApanera kA kilA bnvaayaa| usake pA~ca pIr3hI ke bAda gaja siMha huye jinakA 1683 IsvImeM dehAMta huaa| gaja siMha ke cAra lar3ake the| gaja siMha ne apanI riyAsata ina cAra putroM meM bA~Ta dii| sabase bar3e lar3ake kA nAma gopAla siMha thA jinake hisse meM paratApanera kA ilAkA pdd'aa| gopAla siMha abhI acchI taraha sambhala bhI na pAye the ki musalamAnoM ne una para hamalA kara diyA aura unake pAsa jo kucha thA saba chIna liyaa| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * gopAla siMha kI cauthI pIr3hI meM rAjA darayAva siMha hue, jinheM aMgrejoM ne rAjA kI upAdhi dekara phira paratApanera kA rAjA bnaayaa| rAjA darayAva siMha ke uttarAdhikArI ceta siMha hue, jinake samaya meM rAjya kI Arthika sthiti bahuta kharAba ho gaI jisake kAraNa paratApanera riyAsata meM kevala 11 gA~va raha gye| cetasiMha ke bAda unake putra lokendra siMha riyAsata ke mAlika hue para inakI buddhi kamajora thI isa kAraNa unakI tathA riyAsata kI vyavasthA saba lokendra siMha ke cAcA juhAra siMha ko sauMpI gii| juhAra siMha aMgrejoM kA bahuta kRpApAtra thaa| 1857 kI rAjya krAnti ke samaya usane aMgrejoM ko bahuta madada pahu~cAI thii| cakara nagara ke rAjA ne vidrohiyoM kA sAtha diyA thA isaliye aMgrejoM ne juhAra siMha ko cakara nagara ke kaI gA~va bheMTa kara diye the| 1886 IsvI meM rAjA lokendra siMha kI mRtyu huI aura unake putra muhakama siMha gaddIpara daitthe| muhakama siMha bhI bar3e zAha kharca the| riyAsata kI vyavasthA inake zAsana kAla meM bahuta kharAba ho gii| rAjA kA caritra Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 63 bhI acchA na thA isa kAraNa inakI rAjA kI upAdhi bhI chIna lI gii| muhakama siMha 1867 meM mara gaye / unake bAda hukma teja pratApa siMha paratApanera kI gaddI para baiThe / hukma tejapratApa siMha usa samaya nAvAliga the| unakI mAM ne apane putra kI navAlagI meM riyAsata kA saba intajAma apane hAtha meM liyA aura unakI vyavasthA se santuSTa hokara aMgrejoM ne 17 mArca 1906 meM hukma teja pratApa siMha ko phira rAjA kI upAdhi pradAna kI / paratApanera riyAsata ke itihAsa ke sAtha-hI-sAtha cakara nagara aura sahasoM tAluke kA itihAsa sambandhita hai / cakara nagara rAjya kI nIMva sumerazAha ke bhAI triloka caMda ne DAlI thI / triloka caMda kI pA~cavIM pIr3hI meM citra siMha hue jinhoMne rAjA kI upAdhi grahaNa kI / san 1803 meM isa rAjya ke zAsaka rAjA rAmabaksa siMha the| inhoMne svAdhIna rAjA hone kI ghoSaNA kI aura apane Apako zaktizAlI banAne ke liye Thaga aura DAkuoM kA eka jabaradasta giroha saMgaThita kiyA / aMgareja inase cir3he hue the hI, unhoMne rAjA rAmabaksa siMha kI riyAsata para kabjA karane Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ke liye phauja kI eka Tukar3I bhejii| rAjA sAhaba ne Atma samarpaNa nahIM kiyaa| ve caMbala nadI ko pAra kara jaMgala meM cale gye| aMgrejoM ne riyAsata para kabjA kara liyaa| bAda meM kevala cakara nagara rAjA rAmabakza siMha ko de diyA gayA aura bAkI jamIMdArI para aMgrejoMne kabjA kara liyaa| sahasoM ko 1806 taka aMgrejoM ne apane adhikAra meM nahIM kiyaa| cakara nagara ke rAjA ke vaMzaja kaMbala kucha gAMvoM ke mAlika raha gaye the| 1857 ke rAjakrAMti ke avasara para unhoMne aMgrejoM kI joradAra khilAphata kI isa kAraNa aMgrejoMne usakI riyAsata ko jabta kara liyaa| rAjA paratApanera ke cAcA juhAra siMha aMgrejoM ke vizeSa kRpA pAtra the isa kAraNa cakara nagarakI jamIMdArI kA adhikAMza bhAga unheM diyA gayA jisa para usake vaMzaja Aja taka kAyama haiN| bhadAvara meM bhadoriyA rAjapUtoM kI tUtI bolatI rahI hai| bar3apurA ke rAva himaMcala siMha bahAdura kI kAmetha se lekara kandhesI (paraganA bharthanA) taka riyAsata thii| inakI riyAsata Agare jile taka phailI huI thI jisameM 56 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 65 muhAla the| bar3apurA inakA heDa kvArTara thA aura narendra siMha bar3apurA ke rAva ke nAma se vikhyaat-the| 1804 meM jaba rAva narendra siMha ne aMgrejoM ke viruddha vidroha kiyA to aMgrejoM ne unakI riyAsata ko chIna liyaa| kevala bar3apurA inake adhikAra meM raha gayA thaa| aMgrejoM ne bAda meM use bhI chIna kara nIlAma kara diyaa| bAda meM kaI pIr3hiyoM ke bAda kucha gA~va diye gye| jina para bhadauriyA kA aba bhI adhikAra hai| malAjanI kI riyAsata bhI iTAve meM hai jisakI sthApanA parihAra rAjapata jaMgajIta ne kI thii| jaba isa rAja ke rAjA mahAsiMha pannA ke rAjA se lar3ate hue mAre gaye the to unake lar3ake dIpa siMha jAlona jile ke siddhapurA nAmaka sthAna meM bhAga gaye the| dIpa siMha ne lAhara ke rAjA aura sakaraulI ke rANA kI lar3akiyoM ke sAtha zAdI kii| 1813 meM inhoMne iTAvA jile meM 8 gA~va kharIde aura rAjA kI upAdhi grahaNa kii| isa choTI-sI jamIMdArI ke mAlika malAjanI ke rAjA aMgrejoM ke bar3e bhakta rhe| isa kAraNa 1886 meM aMgrejoM ne inakI rAjA kI upAdhi ko svIkAra kara liyaa| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa iTAvA tahasIla isI nAma ke paraganA kA vRhata rUpa hai / yaha isa jile kA pazcimI bhAga hai aura yaha 26-380 akSAMza uttarI se lekara 27-10 uttarI akSAMza taka tathA 78-450 pUrvI akSAMza se 76 130 pUrvI akSAMza taka phailA hai / isake uttara meM mainapurI kA jilA, pUrvameM bharthanA tahasIla, dakSiNa meM gvAliyara kI sImA tathA pazcima kI sImA anizcita sI hai / uttara se dakSiNa isa tahasIla kI ausata lambAI 20 mIla aura caur3AI 22 mIla hai / isakA kSetraphala 272764 ekar3a yA 426-4 vargamIla hai / pichale 30 varSoM meM isa tahasIla kI AbAdI bar3ha gaI hai / 1881 meM yahA~ kI AbAdI 163211 thI bAda kI gaNanA meM yaha saMkhyA 168023 ho gaI / 1601 kI gaNanA meM yahA~ 216142 jana the jinameM 66211 striyA~ thIM / ausata AbAdI 507 vyakti prati mIla hai aura yaha dUsare tahasIloM se bahuta adhika hai / yadi nagara kI AbAdI ghaTAyI jAya to ausata AbAdI kevala 408 vyakti prati;mIla raha jAyegI / dharma ke hisAba 1 66 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 67 se vibhAjita karane para 194017 hindU, 19663 musalamAna, 1633 jaina, 203 Arya, 165 IsAI 153 sikha tathA 8 pArasI haiM / hinduoM meM ahIroM kI saMkhyA sabase adhika hai / isameM paraganA ke rUpa meM iTAvA kA nAma akabara ke samaya AtA hai jaba isameM 7 TappA the jinake nAma havelI, sataurA, indavA, bAkIpura, dehalI, jAkhana aura karahala the / indavA jisako aba kAmaitha yA bar3hapurA kahate haiM / aura sataurA aba isa tahasIla meM sammilita haiN| dehalI; tathA karahala mainapurI jile meM sammilita ho gaye haiM havelI 1 jAkhana jAkhana iTAvA tahasIla kA eka gA~va hai / uttara meM 2646 akSAMza tathA pUrva meM 7653 para sthita hai| yaha iTAvA se 18 mIla uttara pazcima hai / 1601 kI gaNanA ke anusAra yahA~ kI AbAdI 2275 thI jinameM pramukha rAjapUta haiM jo idhara-udhara gA~voM meM phaile haiM inameM nagalA rAmasundara; nagalA taura pramukha haiM / isa prAcIna nagara kI sthiti kevala eka bar3e kher3A se jJAta hotI hai jo sau varSa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pUrva se sthita hai| isakI prasiddhi kA kAraNa yaha hai ki prAcIna bAdazAhI ke samaya meM isake nAma para tahasIla kA nAma par3I / bakevara yaha eka bar3A gA~va hai jo 2636 akSAMza uttara tathA 7612 akSAMsa pUrva sthita hai| yaha iTAvA se 13 mIla dakSiNa pUrva aurayA sar3aka para sthita hai / 1872 meM yahA~ kI AvAdA 2610 thI jinameM brAhmaNa aura musalamAna pramukha the / yahA~ triTiza adhikAriyoM aura bhAratIyoM ke sAtha bahuta sI lar3AiyAM huii| kanacolI tahasIla auraMyA yaha grAma 2635 akSAMza uttarI, 7636 akSAMza pUrva meM sthita hai aura usase kaccI sar3aka milI hai| yaha gA~va bidhUnA ke rAjapUtoM ke adhikAra meM hai| yahAM ke nivAsI adhikatara mAravAr3I dhanI vyApArI haiM / koTarA tahasIla oraiyA yaha gAMva 2633 akSAMza uttara 7633 akSAMza pUrva jile ke dakSiNI pUrvI kone meM auraiyA se kAlapI jAne Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAja kA itihAsa * vAlI sar3aka para auraiyA se 5 mIla tathA iTAvA se 44 mIla jamunA ke kinAre sthita hai| 1872 meM isakI AbAdI 2705, 1601 meM AbAdI ghaTa kara 2563 ho gii| isameM brAhmaNoM kI saMkhyA adhika hai| kudarakoTa, tahasIla bidhUnA ___ yaha eka bar3A gAMva hai| uttara meM 2646 akSAMza aura 7625 akSAMza pUrva meM sthita hai| iTAvA se 25 mIla uttara pUrva kannauja jAne vAlI sar3aka para sthita hai / yaha bar3A hI purAnA sthAna hai yahAM pAna kA bAga thaa| isa mambandha meM eka kahAnI kahI jAtI hai ki eka rAjA apanI senA ke sAtha isa sthAna se jA rahA thaa| usakI ganI ke kAna kA kuNDala yahIM kho gyaa| sthAnIya devI ke bala se yaha AbhUSaNa zIghra hI mila gayA isaliye rAjA ne apanI kRtajJatA prakaTa karane ke liye vahIM eka kilA banavA diyA aura taba usakA nAma kuNDalakoTa par3A / bAda meM yahI kudarakoTa ho gyaa| kannauja sAmrAjya ke samaya yaha prasiddha sthAna thaa| 1857 meM pAe tAmra lekha kI likhAvaTa ko dekha kara use 10, 11 vIM zatAbdI kA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * kahA jA sakatA hai| isa patra meM likhA gayA hai ki harivarmA ke putra takSadatta ne apane pitA ke saMsmaraNa meM yaha brAhmaNoM ke vAsa ke liye diyaa| isameM pahale una 6 brAhmaNoM kA nAma hai jo vahA~ rahate the| rAjA ke nAma kA koI ullekha nahIM hai| isakI likhAvaTa sthAnIya mahatva kI hai| kahA jAtA hai ki kudarakoTa se kannauja taka eka bhUmigata mArga thaa| isa mArga meM jAne kA choTA rAstA jo aba bhI sthita hai pAtAla daravAje ke nAma se prasiddha hai| koI bhI isa mArga meM nahIM gayA hai / eka kahAnI hai ki eka phakIra ne isake rahasya ko jAnane kA prayatna kiyaa| eka battI aura khAnA lekara aura eka lambI rassI apane hAtha meM lekara vaha yahAM utarA 3 dina 3 rAta yaha rassI DhIlI jAtI rahI aura phira roka lI gii| taba se phakIra aura rassI ke viSaya meM kucha patA na claa| ___ yaha kilA jisakA bhagna aba bhI kher3A para sthita hai vaha avadha ke gavarnara alamAsa alI khA~ jisakI kacaharI yahA~ thI usake dvArA banAyA gayA thaa| isameM 16 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 101 burjiyA~ haiM aura yaha vRTiza sarakAra ko de diyA gayA para taba se isakI avanati hone lagI / isameM lagI golI ke cihna aba bhI pAye jAte haiM / pahale yaha eka zaktizAlI sthAna thA para bAda meM yaha AdhA eka nIla ke byA ke hAtha beca diyA gayA jisane yahAM eka phaikTarI sthApita kI / dakSiNI bhAga meM thAnA sthApita kara diyA gayA aba yaha thAnA nahIM rahA / vahA~ skUla kI sthApanA kI gii| Aja kala nagara ke kaI makAna isakI IMToM se bane haiM / 1872 meM kudarakoTa kI AbAdI 2567 thI 1601 meM yaha kevala 2227 raha gii| isameM julAhoM kI saMkhyA adhika hai jo kapar3e bunane kA kAma karate haiM / kudarela, tahasIla bharathanA yaha gA~va bharathanA tahasIla ke uttara meM 2656 akSAMza uttara tathA 7620 akSAMza pUrva meM sthita hai| yaha iTAvA se 24 mIla tathA bharathanA se 14 mIla dUra - bharathanA UsarAhAra sar3aka para sthita hai / 1601 meM yahA~ kI AbAdI 3150 thI / isameM ahIra adhika haiM / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 * zrI la~becu samAjakA itihAsa # lakhanA, tahasIla bharathanA lakhanA eka choTA kasbA hai| yaha 2640 akSAMza uttara tathA 7611 pUrva bharathanA se sahasoM jAne vAlI roDa para sthita hai| yaha bharathanA sTezanase 10 mIla tathA iTAvA se 14 mIla dUra hai| yaha kasyA bhoganIpura naharake dAhine kinAre para sthita hai aura iTAvA aurayA kI sar3aka se 2 mIla dakSiNa meM hai| 1863 meM lakhanA tahasIla kA pradhAna kAryAlaya thA---usI varSa yaha kAryAlaya bharathanA meM haTA. diyA gyaa| muJja, tahasIla iTAvA yaha gA~va iTAvA pharUkhAbAda roDake nikaTa 2655 akSAMza uttara 7011 akSAMza pUrvameM iTAvAse 14 mIla uttara pUrvameM sthita hai| 1872 meM isakI AbAdI 684 tathA 1601 meM 2616 ho gii| ahIra yahAM adhika haiN| prAcIna samaya meM vistRta tathA U~cAI ko dhyAna meM rakha kara yaha kher3A mujja prasiddha sthAna jAna par3atA hai| yahAM ke nivAsI kahate haiM ki yaha kaurava aura pANDavoM kA yuddha sthala thaa| isakA ullekha mahAbhArata meM hai ki isa avasara Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa 103 para rAjA mujha jisakA nAma mUrtadhvaja thA apane do lar3akoM ke sAtha rAjA yudhiSThira se ldd'aa| isa saMbaMdha meM aba bhI mUrtadhvaja ke kile ke do gumbaja kI ora saMketa kara loga batAte haiM / kherA ke uttara meM eka purAnA kuA~ hai jo bar3e kaMkar3oM se banA hai| mAlUma par3atA hai ki the Tukar3e kisI purAnI imArata se nikAle gaye the / isa kher3A meM bahuta se pharza lage haiM jo Adhunika makAnoM meM kAma meM lAye jAte haiM aura jo yahAM 30, 40 phITa nIce taka milate haiN| mi0 hyama ne isa sthAna ko mUja batAyA hai jo 1018 meM mahamUda gajanI dvArA adhikAra meM kara liyA gayA thA / bAlI khurda, tahasIla bharathanA / yaha eka bar3A gA~va hai jo 2644 akSAMza uttara tathA 7917 akSA~za pUrva, iTAvA se 14 mIla pUrva tathA bharathanA se 4 mIla hai / 1601 meM isakI AbAdI 2847 thI jinameM baniyA aura ahIroM kI saMkhyA adhika thii| yahAM para prAcIna kher3A hai jisake cAroM ora binasiyA ke caudharI jayacanda dvArA eka prAcIra hai Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ___ iTAvA jile kI bhUmi aitihAsika satyoM ko apane hRdayameM chipAye par3I hai| AsaI kher3A, muMja; kudarakoTa aura cakara nagarake khaMDaharoM meM jaina mUrtiyAM aurajaina sAhitya kA kitanA bhaMDAra bharA par3A hai yaha to koI anveSI anusaMdhAna kartA hI batalA sakatA hai / agara saMyukta prAMta kI sarakAra ina aitihAsika sthAnoM kI ora dhyAna de to bahuta sI aprApya aitihAsika sAmagrI prApta kI jA sakatI hai| kyA sarakAra kA dhyAna isa ora jAyegA ? isa iTAvAke sarakArI gajaTiyara ke lekha se pAThakoM ko mAlUma ho ki jo pahile hI pejameM likhA hai ki kudara koTa meM (kudara koTa eka iTAvAkI tahasIla hai) usameM eka tAmra patra milA hai jo saM0 1154 meM candradeva ke zAsana kAlameM likhA gayA thaa| isase Apa logoM ko vidita hogA jo phirojAbAda ke aTAke jina mandira meM zyAma pASANa kI pratimA hai aura usako pahale hama dekhA thA usa para yaha nimnalikhita lekha thaa| sambat 1153 jeTha badI trayodazI lambakaJcukAnvaye zrIcandradevarAjye ityAdi / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 105 31 varSa hue hamane dekhA thaa| abhI phira vahA~ gaye to savArI kI dikkata se rAtri ho gii| dIpaka se dekhA jo pahilI pratimA 11 savA phuTa kI zyAma pASANa kI candraprabha bhagavAn ko usakA lekha isa prakAra hai zrI sambat 1201 jeTha sudI trayodazI some lambakaJcukAnvaye sAdhu khudAlahipikaM kSatradeva candraNa pratiSTApitam / yaha a~gAr3I rakhI huI pratimA kA lekha hai / aura isake pIche dUsarI pratimA kA lekha dUra se itanA hI par3hA gayAsaM0 1153 jeTha vadI 13 aura lekha agAr3I pratimA ke ADa meM thaa| snAna karane kI jogAI na thii| jo snAna karake dekhate 6 baje rAtriko lauTanA thaa| ina pratimA para saMvat 1153 aura 1201 kI pratimA meM eka hI candradeva likhA hai so yA to 47 varSa ke antara taka unhIMkA rAjya rahane zake haiM yA candradeva koI dUsare candradeva rAjya gaddI para baiThe hoN| to candraprabha bhagavAna kI mUrti lambecuoM kI pratiSThA karAI hai hii| taba rAjA candrapAla ko pallIvAla kisa AdhAra para likhA ? rAjA candrapAlase Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hamArA caMdoriyA gotra hai hI aura 600 varSoM se rAjya rahA to kaI candradeva ho sake haiN| jaise ki 8 vIM zatAbdImeM prathama kRSNa dvitIya kRSNa prathama govinda dvitIya govinda rAjAoM kI gaddI hotI rhii| inhIM prathama kRSNa-dantidurga rAThora ke ( mahArASTra ) vaMzameM gvAliyara mahArAja kI gaddiyAM hotI haiN| mAdhavarAva jayAjI rAva aura phira mAdhavarAva aise hI ye hoNge| tIsare kaI candradeva kaI candrapAla isa lambecU cauhAna vaMzameM huye dekho dUsare zilAlekha meM isa prakAra hai:____ zrIyuta paM0 jagannAtha tivArIjI ne jaina siddhAnta bhAskara bhAga 13 peja 7 meM likhA hai ki saM0 1000 se lekara 1600 taka ke 600 varSa ke kAla meM digambara jainiyoM kA rAjya isa nagara meM ( candavAra ) meM rahA hai| vi0 saM0 1054 meM candrapAla digambara jaina rAjA huaa| jisakA dIvAna rAma siMha hArula jo lambakaJcuka (lambecU ) digambara jaina the vi0 saM0 1053 / 1056 meM kaI pratiSThAyeM karAI haiN| ina pratApI rAjA candrapAla ke nAma se hI isa nagara kA nAma candavAra par3A / Apane candrapAla ko pallIvAla likhA hai / so bhUla se likhA gayA hai| tumhArA hI likhe huye lekha meM likhA hai ki Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 107 rAjA candrapAla ne rAjya prApta karane ke bAda jina pratiSThA karAI sphaTika ke candraprabha bhagavAn kii| jo aba bhI candraprabha kaM jina mandirameM virAjamAna haiN| aNuvaya pradIva granthameM likhA hai jaba cohAnoMkA rAja thA taba bharatapAla se lekara Ahaba malla taka pAMca pIr3hI taka pradhAna ( maMtrI ) bhI lambeca ( cohAna ) vaMza hI thaa| hallaNa se lekara karaNa ( kRSNAditya taka ) inako vaNikapati ) kA artha vaNijo ( vaniyAMkA ) svAmI isa artha se baniye kaise samajha liye ? brAhmaNoM ne jaina samAja ko baniye batA diye / yA vyApAra vRtti se baniye kahane lge| so baniye nahIM jaina samAja adhikatara kSatriya vaMza hai| tisameM lambecuoM koto kSatriya va vaMzAvalI paTTAvalI jinapratimA lekhaH tAmra patra lekha, rAya bhAToM kI kavitA, rAjapUtAne ke itihAsa, iTAvA gajaTiyara deza nAma Adi aneka pramANoMse pramANita hai| aura lambecU yaduvaMzI kSatriya cohAna vaMza haiN| lambecU se cohAna, lambecU cohAna haiM aisA siddha hai| zabda vyutpatti se bhI lambecUhAna se tathA cAhamAna se cohAna zabda vyutpanna huaa| isa gajaTiyara se bhI pramANita haiki candavAra iTAvA mUJja AsaIkher3A Adi meM cohAnoM kA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * rAjya thaa| aura bhadoriyA kSatriya candavAra se aaye| kAlAntara meM cohAna kahalAne lge| yA ajamera se Aye ajamera tathA gujarAta nAgora sAmhara ( vRndAvatI) bUMdI jAlora, nADDulAI ( nAralAI ) AghATapuraH cittaur3a udaya pura mAlavA; indaura; hAr3odA (haradA) ye saba tathA IDaragar3ha; bIjApura taka saba cohAna kSatriyoM se bhare par3e the| aura aba bhI bhare par3e haiN| devarA sonagarA saba jagaha cohAna rAjapUta rahe / cohAna yaduvaMzI kSatriya jaina rahe haiM / candavAra ke saba jaina the| to candavAra meM rAjA candrapAla lambeca the| aura rAjA candrapAla ne candavAra basAI aura inhIMke baMza ke candoriyA gotravAle lambeca huye aura rAma siMha hArula lameca the yaha spaSTa hI hai| isa bhASkara 13 bhAga meM sApha likhA hai ki rAjA candrapAla ne rAjya prApta karane ke bAda 1053 meM pratiSTA karAI so yAto isameM bhUla hai ki 1153 kI jagaha 1053 likhA hai| inake lekha se sphaTika ke candraprabha bhagavAna kA sambat ho to sau varSa pahile se hI lambeca ( cohAnoM ) kA silasilA jamA ho aura vizvakoSa meM candrapAla ke sambandha meM likhA hai ki Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 106 candrapAla iTAvA aJcalake eka rAjA kA nAma thA so vizvakoSa mere sAmane kalakattAmeM chapA hai / iTAvA aura projAbAdakA kucha hI pharka hai 1 1 jaisA AdamI ne samajhA vaisA likhA diyA candrapAla candravAra ke rAjA huye aura ve laeNmbecU the / pallIvAla nahIM pratimAlekha azuddha nahIM ho skte| lambakaJcakAnvaye candradeva rAjye candravAra phIrojAbAdase 4 mIla phAsale para hai / bhAskara meM bhI likhate haiM aura hama khuda jAkara mele meM candavArameM dekhA hai / 1000 saMvat taka kI mAthuragaccha ke AcAryoM kI pratiSThA karAI huI do phuTa tIna phuTa kI bahuta pratimAyeM eka dAlAna meM par3I thii| padmAvatIpuravAla jana yAtrI loga ve samajhIse pAnIkA loTA bhara ke unake Upara dhara dete the / taba maiMne logoM ko upadeza diyA / taba ve pratimAyeM hiphAjata se kahIM rakhI hoNgii| dUsarI bAra maiMne nahIM pAI / eka zilA lekha chapA hai dezI pASANa bAdAmI raMga kA tIna phuTakI mUrti saM0 1056 agahana sudI 5 gurau tithau ramAdyakAntyAvali kanakadeva sutaH kokaH nirmApitaH Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * ____ yaha kanakadeva rAjA sonapAla hosake haiM jinase sonI gotra huA aura sonI ko saMghapati saMghATaka pada milane se saMghI huye aura inhoMne sonI (soniyA gAMva) jisako Ajakala ke logoM ne kucha kA kucha likha mArA hai / soniyA ko sohaniyA gAMva likhane laga haiM abhI bhI gavAliyara jile bhiNDa se tIsarA sTezana sonI hai jo soniyA gAMva ke nAma se huA hai| soniyA gAMva meM rAjA sonapAla ( kanakapAla ) ne kanaka maTha banavAyA / jisakA darzana 4 koza 8 mIla se hotA hai| itanA U~cA hai aura lamvR vaMza jaba jUnAgar3ha gujagata se 146 kI varSa meM calakara idhara AyA to phuTakara aneka jagaha rahane kA satva middha hotA hai| ye to karor3oM kI saMkhyA meM the| sAmhara nAgora Adi ye rahe haiM yaha to ojhA hI likhate haiM jina mandira thaa| jisameM kI pratimA haTA kara ajainoM ne eka lambA patthara chaTavAkara gar3avA diyA aura use mahAdeva kA mandira bolane lage para aba bhI usa kanaka maTha ke cAroM konoM meM 4 mandira bhanna par3e haiM aura una konoM ke pAsa jaina mUrtiyAM par3I haiM hama aura tArA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAja kA itihAsa # 111 candajI rapariyA murenA se gaye the / unakI phoTo bhI lAye the aura tAlAba meM eka pIle pASANa kI sundara mUrti par3I thI aura mAtA ke mandira meM yakSa yakSiNiyoM kI mUrtiyoM se ajJAnI logoMne bhIti uThA dI hai / usa mAtA ke mandira ke cAroM tarapha jaina mUrtiyAM rakhI thI / syAt merA khyAla ha eka 1 tathA do zatAbdI yA 11 / 12 zetAbdI kI mUrtiyA~ thIM / isI bhASkara 13 veM bhAga meM usI kanakasuta ke lekha ke nIce eka dezI pASANa kI bAdAmI raMga kI 3 tIna phUTa kI mUrti saM0 1053 baisAkha sudI 3 rAmAsiMha hArUla itanA hI lekha hai aura vyasta lekha hai phira paM0 jagannAthajI ne likhA hai peja 8 meM candavArameM 51 jaina pratiSThAyeM huI haiN| pandrahavIM aura solahavIM zatAbdI meM eka pASANa kI zyAmavarNa 2 phUTa kI pratimA / siddhiH samvat 1448 varSe jyeSTha sudI 15 zukraM kASThA saMdhe mathurAnvaye puSkaragaNe pratiSThAcArya zrI ananta kIrti devAH indra rAmacandrade lambakaJcukAnvaye zrIcandrapATa durge nivAsitaH rAuta gao putra mahArAjA tatputra rAuta hota bhI tatputra cannIdeva tadbhAryA bhaTTo tayoH putraH sAdhuH Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * tauvAsiMha sAdhu jI UNasIhena pratiSTAkArApitA yaha phirojobAda chipeTI muhallA ke jaina mandirakI mUrtikA lekha hai| bhAga 13 paMja 8 bhAskarameM chapA hai / isase spaSTa ho jAtA hai rAjA rAmacandradeva bhI lambakaJcuka the tathA cunnIdeva rAData bhI laMbecU the aura candrapATadurga candavAra kileke rahanevAle the aura hAulI roya rAuta gotra ke la~beca tathA rAmasiMha maMtrI saba laveca the aura saM0 1448 kI pratimA kI prati meM tathA anekAnta patra kiraNa 86 peja 346 meN| atha samvatsare 1468 jyeSTha paJca dazyAM zukravAsare zrImacandra pATa nagare mahArAjAdhirAja zrI rAmacandradeva rAjye tatra zrI kundakundAcAryAnvaye zrImUlasaMghe gurjaragoSThi tihuyaNa giriyA sAdhu zrI jagasiMha bhAryA somA tayoH putrA catvAraH prathamaputra udaisiMha dvitIya ajaya siMha tRtIya pahamarAja caturtha khAmadeva jyeSTha putra uddasiMhabhAryA rato trayoputrAH jyeSTha putra delhA bhAryA hirotayoH putrau dvau jyeSTha putra hAlU dvitIya arjuna ( jJAnAvaraNI karmakSayArtha idaM SaTkarmopadeza 'zAstraM likhApitaM ) isameM saMvat 1468 meM zrIrAmacandra rAjA the to rAmacandrajI kA hI rAjya 40 varSa taka aura rAjya Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *mI laMbecU samAjakA itihAsa rhaa| isI prakAra Aja kala kI AyuSya ke hisAba se 100 varSa rAjya eka rAjA kA rahanA saMbhAvita kama hai to do candradeva do candrapAla ho sakate haiM / rAmacandra eka hI hoMge tathA sAmharI nareza ke putra sAraMgadeva anekAnta patra 347 peja meM likhA hai so sAmharI nareza se sAmhara se Aye koI rAjA ko kaha sakate haiN| kyoMki gujarAta se Akara laMbecU nAgaura aura sAmhara meM tathA DhUMDhAra mAravAr3a meM to base hI isase sAraMga narendra ko sAmharI nareza ke putra likhe laMbeca vaMzAvalI meM sAraMga narendra nahIM AyA hai / kintu rAjapUtAne itihAsa meM AyA hai aura zrImAn paM0 paramAnanda zAstrIjI ne anekAnta patra peja 345 meM likhA hai ki sAraGga narendra rAjA ke mantrI vAsAdhara jAyasa ( jaisavAla ) vaMzI somadeva zreSThI ke sAta putroM meM se prathama the| yaha bhI bAta bhUla kI hai| jaina mitra guruvAra vaizAkha badI 1 vIra saM0 2451 ke peja 337 meM zrImAna pU~0 brahmacArI zItalaprasAdajI ne apragaTa zrIvarddhamAna purANa saMskRta zrImuni padmanandikRta kA vivaraNa likhate huye likhA hai ki yaha saMvat 1522 phAgunavadI 6 kA likhA huA 8 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 *bhI la~becU samAjakA itihAsa * 460 varSa kA purAnA likhita hai| zrIpacanandi muni zrI prabhAcandra AcArya yA dUsare prabhAcandra jo 14 zatAbdI meM huye jinhoMne pramitivAda, yuktivAda, anyAsivAda, tarkavAda, nayavAda, yaha pA~ca graMtha rce| ye prabhAcandra bhI la~meca hone zake haiN| prazasti ke anta meM 17 zloka haiN| unase patA calatA hai ki lambakaJcuka ( lambeca gotraghara somadeva zrAvaka the| unakI strI subhadrA thii| unake do putra the| vAsAdhara aura harirAja / harirAja ke putra manaHsukha the| yaha hI zrIpayanandi muni huye| gotra kA zloka hai :lambakaJcuka sadgotra nabhaHsomo'samadhu tiH / somadevo'bhavatsAdhunyaloka ziromaNiH / / Azaya lambakaJcuka (lambeca) zreSTha vaMza rUpI AkAza meM jinake samAna aura kI yuti nahIM bhanya loko meM ziromaNi sAdhu zreSTha zAha somadeva huye| somadeva ke putra vAsAdhara aura harAija aura harirAja ke putra manaHsukha ye hI padmanandi muni bhaye aura jaba zrIvardhamAna purANa 1522 kA likhA hai| yaha graMtha sUrata ke gopIpurA muhallA ke zrI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbe samAjakA itihAsa * 115 digambara jina mandira ke saMskRta bhaNDAra meM jisakA prabandha bhAI nagInAdAsa karamacanda narasiMhapurA karate haiM to harirAja ke bhAI vAsAdhara ye hI 14 va 15 zatAbdiyoM meM hone cAhiye / aura zrI varddhamAnapurANa kA maGgalAcaraNa kitanA sundara haiN| svacchaMda krI'to yatra cidAnandau parasparam / jagatrayaika pUjyAya tasmai siddhAtmane namaH // bhAvArtha - jisa siddha bhagavAna meM jJAna aura Ananda svacchanda ho paraspara keli kara rahe haiN| una tIna jagata meM pUjya siddhoM ko namaskAra ho / jaba zrI mahAvIra svAmIkA janma bhayA taba bhagavAn kI stuti karatA huA indra kahatA hai / acetanA api prApan dizo yatra prasannatAM / sacetanA kathaMnasyuH tatra sAnanda mAnasAH // he prabho Apake janma se acetana dizAyeM saba prasanna ho gaIM / arthAt kaNTakAdi rahita sApha-sutharI ho gaI / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 * zrI laeNvecU samAjakA itihAsa * ( devakRta atizaya ) to sacetana prANI sAnanda mana kyoM na hoM, ho yahI hovai| . indra sumeru para snAna karAkara bhagavAn ko alaMkRta karatA hai| varNojvalaM rasopetaM satkAnyamiva stpdN| alaMkArAnvitaM zakraH zarIraM kRtavAn prabhoH / jaise kavi satkAbya ko sundara varNa aura zrRMgArAdi rasa tathA zreSTha padoM se suzobhita banAtA hai| vaise hI indra ne bhagavAn ko sundara divya vastrAdi. AbharaNAdi se susajjita kiyaa| phira jaba devane sarpakA rUpa dhAraNa kara upasarga kiyA, bhagavAn ne upasarga jIta liyaa| taba deva kahatA hai : kSamasvata jagannAtha yanmayA'nucitaM kRtaM vidhuntudAya zItAMzu studatepi na kupyati // he bhagavAn, he jagannAtha, jo maiMne Apake Upara upasarga kara gale meM sarpa DAlA, ityaadi| anucita kiyA, vaha mere para kSamA karo kyA rAhu se satAyA gayA, davAyA gayA, candra kyA davanepara bhI krodha karatA hai ? nhiiN| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virmanav *zrI va samAjakA itihAsa * 117 pitA siddhArtha rAjA kahate haiM :saMprApta janmApi baMdya stvaM ceha nAhakaM punaH jAtaH paGkAddhRtaH payo napaGkomastake budhaiH // kamala kIcar3a se utpanna hotA hai to padma yAne kamala ko sava koI mastaka para rakhatA hai kIcar3ako nahIM ityAdi sundara kathana hai| ina kRti sahasranAma bhI hai| vAsAdhara mantrI hararAja kA bhAI lambeca the| somadeva ke putra the para jAyasavAla nahIM the| kyoMki vaMvAvade ke saradAra hararAja hAlU (hamIra) yo candrarAja saMvat 1446 meM huye aura hararAja se hAr3A, cohAna khlaaye| hAr3A cohAnoM ke mUla puruSa hararAja likhA hai| hararAja ke hI hAla (hamIra) candrarAja nAmAntara hai| aba bhI haradA meM lambecuoM ke 20 ghara hoNge| taba sAraMganarendra ke mantrI vAsAdhara lambeca hI the| (jAyasa) jaisavAla nhiiN| __- aura sAmhara ke rahanevAle cohAna sAmharI nareza kahalAte haiN| prathama sojIrAma ko maNikarAvane maMtrI bnaayaa| 84 gAMvakA zAsana kiyaa| sAmharakA nAma zAkambarI bhUSaNa sapAdalakSa viSaya hai isase savAlAkha gAMva lagate the| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 *zrI laeNbecU samAjakA itihAsa, ___ bhogIrAya kA kavitta purAnA kahatA hai| jo rAvata gotrakA hai sAmharI nareza bharaapAla Age gA~va thApa prathama candavAra siddhi devatAna gAI hai| daI hai navala prasAdI jake rIr3ita daI sAmantI sapUtI zira ____ pAI hai| badana nareza jIta patra lIno rAvata rajale hari kaisI zakti chAI hai| thApA rAhula pati so nIti gupAla siMha zAkhi zAkhihotaI anerI rIti AI hai| isase sAbita hotA hai ki rAjA bharatapAla sAmharI nareza kahalAte the| jo aNubbaya paIva graMthameM bharatapAla se cohAna vaMza dikhAyA hai| ye laeNveca samAja ke rAvata gotra ke the| aura aneka pratiSThAkAraka hAulI rAva rAvata gotra meM bhaye isase sAre jaina samAja ko ajaina logoMne sAhu kaha kara baniye kaha diye / aura jaina samAja bhI baniye kahane lge| nahIM to kyA saMsAra meM kabhI abhIra umarAva rAjA aura kabhI garIba nirdhana deva se hotA hai| jaba . Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *bhI becU samAjakA itihAsa - rAjya nahIM rahA to (prANa yAtrA) jIvikA to kisI bhAMti kareMge hii| vyApAra vRtti meM laga gaye to baniye kahane lage para jaina samAja adhikatara kSatriya hai / khaMDelavAla bhI khaMDelA aura mAlavA ke cohAnoM meM haiN| aura cohAna haiM so yodaba haiM aura jaisavAla jaisalamera ke yAdava kSatriya haiN| paravAra paramAra vaMza ke yA paramAra ke pratIhAra vaMza ke ( khIcI cohAnoM meM ) hone cAhiye / paravAra khoja kreN| pallIvAla rAThoroM meM se hone cAhiye / agravAla to agrohA ke kSatriya sUcita haiM hI para aura Upara khoja kareMge to saba chappana karor3a yAdava vaMza meM se hI nikAsa niklegaa| aba hama gajaTiyara meM diye huye pradezoM se lambecuoMkA vizeSa sambandha dikhAte haiN| gUMja tahasIla (iTAvA) muMja prasiddha sthAna rAjA mUMja ne bsaayaa| rAjA kA nAma mUrtadhvaja isakA apabhraMza pU~ja bhayA repha tathA takAra aura dhvavarNokA lopa kara mUMja rahA aura isa muMja tahasIla se lambecuoM kA gotra muMjavAra gotra kahAyA / isase sUcita hotA hai ki rAjA muMja ( mUrtadhvaja ) lambeca vaMza kA honA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI la~kecU samAjakA itihAsa caahiye| kyoMki yadi rAjA muMja yudhiSThira se lar3A aisI mahAbhArata tathA kiMvadantI kI zruti hai to tAjjuba kyA usa samaya yaduvaMzI kRSNAdikA kauravoMse yuddha bhayA hI thaa| pANDavoM se bhI hone meM kyA Azcarya ? kSatriyoM meM yaha hotA hI rahatA hai| aura AsaI kher3A, muMja, kudarakoTa ke khaMDaharoM meM jaina mUrtiyA hAne se aura bhI dRr3ha pramANa jainoM kA pratIka hai| aura malAjanI riyAsata isakI sthApanA (par3ihAra (pratihAra ) vaMza bhI cohAnoM ke pratIhAra aura paramAroM ke pratIhAra / pratIhAra nAma dvArapAla kA hai so paramAra bhI khIcI cohAnoM meM rAjapUtAne itihAsa meM likhA hai| taba pratihAra bhI kSatriya hI haiM jaMgajItane sthApanA kI aura pannA jo sIpI meM hai vahA~ kA rAjA mahAsiMha se yuddha huaa| usake putra dIpa siMha bhAgakara Aye / sakarolI lAhara Adi se sambandha kiye ye saba zAkhA bheda se yaduvaMzI kSatriya rahe aura jaina saMskAra bhI rahe / . aura kudarakoTa isake sthAna se kudarAgotra alala bhyaa| isameM 6 brAmhaNoM kA kathana AyA, so inameM lahariyA brAmhaNoM kI jamIMdArI karahala jile meM hai aura Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI. bedhu samAjakA itihAsa. 121 rANA vikramajIta ke do putra bhye| eka agarasiMha sakarolI ke rAjA bhaye, jo eTA jile meM hai aura dUsare pratApa rudra pratApa nahara ke rAjA bhye| pratApa rudra ke pradhAna mantrI bhagavantasiMha jo kAnUnago ( kAnIgo ) the, jinako bhaiyAjU kI khitAba thii| inhIM ke vaMza meM zikharaprasAda aura cetasiMha bhaye, jinakI jamIMdArI karahala ke Asa-pAsa mainapurI jile meM bar3I jamIdArI hai| jinake zikharaprasAda ke dattaka putra (goda) lAlA phulajArIlAla the aura unake goda lAlA mijAjIlAla haiN| unake aurasa putra lAlA RSabhadAsa haiM aura cetasiMha ke lar3akI ke putra lAlA bAbUrAma haiN| aba ye jude-jude jamIMdAra haiN| saM0 vikrama 1614 kI sAla san 1857 ke gadara meM cetasiMha aura lahariyA brAmhaNoM ne karahala zahara kI rakSA kii| cetasiMha kar3AvIna lekara ghor3e para savAra hokara golI se DAkuoM ko bhagAte the| jaba inakA Apasa meM mukaddamA calA, taba kAgajAtoM meM yaha viSaya nikalA thaa| bhagavantasiMha ( bhagavanta rAya ) ke do striyAM thiiN| prathama strI ke lAlasena unake putra cainasukha ( paramAnanda ) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI khecU samAjakA itihAsa - unake zAnasiMha unake putra pratApasiMha unake 3 putra / zivavaradAnIlAla, manapokhanalAla, vaMzIdhara sovaradAnIlAla ke kucha mithyA zraddhA bhI tho, aisA mAlUma hotA hai nAma se aura jaina zraddhA bhI thii| ghara meM jina catyAlaya Upara chatapara thaa| rANA pratApa rudra pratApa nahara ka rAjA bhye| unakA saMvat solaha sau zatAbdI ke karIba hai| sumerasiMha (sumeruzAha) ke 8 pIr3hI bAda rAjA pratApa rudra bhaye aura vaMzAvalI meM bhI 1611 ke karIba likhA hai tathA anekAnta patra meM raidhu kavi ne bhI puNyAsrava kathA koSa meM rAjA pratApa rudra kA jikara kiyA hai aura AzIrvAda diyA hai| ye la~becU jaina the nirvivAda siddha hai aura zaka saMvat kA milAna hai| unake pradhAna mantrI bhagavanta siMha (zAha) kAnUnago ( kAnIgo ) the| unakI dUsarI strI se mahAsukha ( atisukha ) putra bhaye / unase jAdorAya unake cunnIlAla unake AzArAma unake pahupasiMha unake cetasiMha zikhara prasAda cetasiha ( jinhoMne gadara meM karahala kI rakSA kI) unake navAsA putrI ke putra lAlA bAbUrAma haiN| unake putra rAmasvarUpa unake narendrakumAra Adi sAta-ATha putra aura Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *mI vecU samAjakA itihAsa- 123 pautra haiM aura cetasiMha ke jeThe bhAI lAlA zikharaprasAda ke dattaka putra lAlA phulajArIlAla raIsa the| unake dattaka putra mijAjIlAla haiM aura unake aurasa putra RSabhadAsa haiM unakA eka choTA putra hai| ye to santAna-dara-santAna cale aaye| aba taka vaMza maujUda hai| aura bhI inhIM bhagavaMta siMha kI saMtAna kucha calI kucha chuTa gii| ve ye huyemahatAbarAya, gyAdIna, zivadInasiMha, sadAsukha, vIrazAha, kizanasiMha, khuzahAlasiMha ( kavitA karate the)| javAharalAla, kundanalAla, daulatasiMha, prANanAtha, ummedarAya, sovaradAnIlAla ke dattaka putra bnvaariilaal| vaMzodhara ke bhI dattaka putra haiM-DUMgaramala, sumeradAsa, nRpatisiMha, mahArAjasiMha ityaadi| bhagavaMtasiMha kAnUgo kA sijarA khaa| kAnUgo ke nAma se muhallA kAnago bolA jAtA hai| cotho vaMzAvalI meM bhagavanta siMha ( bhagunta rAya) ke putroM ke nAmoM kA milAna isa sijarA se bahuta kama pAyA jAtA hai| isase hama aisA samajhate haiM, unhoMne nAtI, potA to likhe nahIM haiM kintu putra likhe haiN| so kucha to putra potA ke nAma milA diye, kucha urpha nAma se bhI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WMrvvv 124 * zrI becU samAjakA itihAsa'* pukArate haiN| . usase bhI pharka hone sake hai aura gaharavAra rAjapUta jayacanda kI putrI devakalI ke putra seMgara vaMza ke saMsthApaka btlaaye| jayacanda rAThaura the| gaharavAra ke nAmase gar3havAla gA~va hai jo kacaurA se rAjAkIhATa vahAM se zAhapurA, vahAM se uttara meM gar3havAla gAMva hai / ina saba grAmoM meM la~becU rahate haiM aura vaMzAvalI meM rANA kevalasiMha ke putra ratanasiMha ( ratanapAla ) inhoMne hI raparI vasAI ho / hAhulIrAvane gajaratha nikAlA aura mandira banavAyA so yaha iTAvA meM karNapurAkA jina mandira hogaa| kannapurA ke pAsa hI vidyApITha hai aura vahAM se calakara pAsa hI meM kilA sumera siMha kA banAyA tathA trikuTI ( TeksI kA) maMdira hai aura 1307 kI sAla meM sUryasiMha rAjA bhaye / ina sUryasiMha kA kilA sUrIpura meM (baTezvara ) meM hai| inhIM yA kRSNajI ke samaya ke sUryasena kA kilA ho / bahuta kara unhIM sUryasena kA kilA hai| jinake karNa pale para kahane kA matalaba yaha hai ki jaba dazalakSaNa parva ke bAda kuAra badI 1 ko dhArA dete haiN| taba karahala Adi pradezoM meM saMkalpa meM AryAvarte sUryasena pradeze aisA kahate Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 125 haiN| laeNbecU yaduvaMzI haiN| aura la~becuoM meM jaba bAlaka isameM yaha kathana sAdhaka hai hotA hai aura SaSThI kriyA jAtaka saMskAra hotA hai taba cokapUra kara striye jaccA ( prasUtI vAlI mAtA) vAlaka godI meM lekara baiThatI haiM striyeM (akhar3aba ) livAtI haiM / usa samaya bAlaka ke hAtha meM tIra gahAyA jAtA hai aura jaba sImaMta saMskAra aThamAsA hotA hai taba garbhiNI strI ko cauka pUra kara cokI rakhakara aura cokIpara gurbhiNI ko biThA ke udambara phaloM kI mAlA OM hrIM udambara phalA bharaNena vahuputrA bhavitumaha svAhA / isa maMtra se paharAkara aura usa garbhiNI ke kAnoM meM usake devara se zaMkhadhvani karAte haiM / ye saba yaduvaMzI hone ke pratIka haiN| zrI neminAtha bhagavAn ne aura kRSNajI ne zaMkha bjaayaa| jaba nAgazayyA dalI aura zrI nemijinakA zaMkhaciMha hai aura tIra kamAna bhI calAnA kSatriyoM kA pratIka hai aura anekAnta patra meM 1671 saM0 meM kIrti siMdhukA rAjya likhA hai so kIrtisiMha hogA / rAjA koI inhIM cohAnoM meM se bhaye hoMge yA kIrtisAgara hoM aura AsakaraNa maMtrI the aura inhIM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 *zrI labecU samAjakA itihAsa * ne apanA AsaIkher3A ilAkA banA kilA banAyA hogaa| ye saba choTe 2 rAjA the aura 15 vIM zatAbdI 1445 kI sAla meM jazavaMtasiMha ne jazavaMtanagara basAyA rAjya kiyA aura inhIM ke vaMza meM 1671 meM bhI kIrtisiMha bhaye hoMge aura sahasamala se sahasoM kA rAjya sthApita hogA ye saba la~meMca jAti ke hI pUrva puruSa huye| isa prakAra gajaTiyara aura cothI vaMzAvalI kA milAna hai| ___ pAThakoM ko ina vaMzAvalI tathA zilAlekha, pratimA lekha, tathA tAmrapatra yantra lekha, aura gajaTiyara vRttAnta par3hakara lammakaJcuka zabda kA apabhraMza lambeca zabda hai| aura yaha yaduvaMzIya kSatriya zrI neminAtha jina tIrthakara kRSNa balabhadra loma karaNAdi jaina kSatriya vaMzaja lambebU jAti kA bodhaka hai| kramavaddha zaka saMvatAdi se spaSTa hai, aura cautho baMzAvalI tathA iTAvA gajaTiyara aura iTAvA ke jAkhana, kudarakoTa, vakeura, candavAra Adi pradezoM ke nAma se gotra alala hone se ye cohAna kSatriya haiN| aura aNunbayarayaNapaIpa aura rAya bhAToM kI kavitAse aura bhI vizeSa spaSTa ho jaaygaa| aba hama zabda vyutpatti se cohAna zandakI pravRtti dikhAte Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbeca samAjakA itihAsa * 127 1 haiM / iTAvA, karahala, bhiMDa, aTemo, AgarA, kAnapura Adi lambecU jAti ke kathana meM lamecuhAna bolate the aura bolate haiM / jaise lambecuhAna meM mAna adhika hai mAnI hote haiM aura lamecU hamako khabara haiM ki kuMarapAla sAiradAra hamAre bhiMDa meM bar3I AsAnI thii| sAirakA ThekA ( kaSTamakA) ThekA tIna-tIna lAkha kA tIna varSa kA hotA thaa| to kuara pAla lAte the / kharauA jaina the to ve yA unake sAle chedIlAla kahate the ki lambecUhAna meM paMDita jyAdA haiN| usa samaya meM paMDita bhAdolAla paM0 gulajArI lAla paM0 dharmasahAya paM0 rAmapatilAla (vI. Ara. sI. jaina ke pitA ) lamecuoM meM paMDita adhika the / karahala meM saMskRta meM hI zAstra par3hA jAtA thA, to lamecuhAna kA cohAna aisA apabhraMza zabda hai; kyoMki saMskRta vyAkaraNa meM likhA hai kvacit pravRttiH kvacida pravRttiH kvaciddibhASA kvacidanyadeva | vidhervidhAnaM vahudhA samIkSya caturvidhaM bAhulakaM vadanti // vyAkaraNa zAstra meM prakRti pratyaya pratyayAnta kI kahIM Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 *zrI levecU samAjakA itihAsa pravRtti dekhI jAtI hai, kahIM pravRtti nahIM dekhI jaatii| nipAta se hI zabda siddha hote haiM 'yallakSaNenAnutpanna tatsarva nipAtAt siddhaM' jo lakSaNa zAstra se siddha na ho, vaha saba nipAta se siddha hotA hai, to kahIM pravRtti dekhI jAtI aura kahIM nahIM dekhI jaatii| bAhulaka se (bAhulya kathana se) aura kahIM vikalpa vidhi hotI hai| eka bAra pratyaya kA prayoga hotA hai aura eka bAra nahIM hotA hai aura kahIM aura kA aura hI ho jAtA hai| varNa viparyaya ho jAtA hai, to AcArya kahate haiM vidhi ( deva ) karma kA ( vidhi brahmA ko bhI kahate haiM ) vidhAna kRtya aneka prakAra kA hotA dekha cAra prakAra kA ( bAhulaka ) bAhulyatA kA kathana batalAyA hai dekho jaise varNA''gamo gavo drAdau siMhe varNa viparyayaH / ___Sor3azAdau vikAraH syAt varNa nAzaH pRSodare / go agre ( plasa ) indraH yahA~ para go zabba ke agAr3I avarNa kA Agama karake gaveNdraH banAyA aura hisi hiMsAyAM dhAtu ( masadara ) hai, usake numAgama karake hinastItihiMsa banAyA / yahAM hiMsa kA siMha banAyA, hiMsa zabda meM hakAra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNvecU samAjakA itihAsa * 126 ko sakAra kara diyA aura sakAra ko hakAra kara diyA to hiMsa kA siMha bano, to yahA~ akSaroM kA raddobadala kara diyA vAhulaka se / aura SaTdaza kA Sor3aza banAyA, yahA~ TakAra ke sthAna meM ukAra aura dakAra ke sthAna meM DakAra banA kara Ad guNaH sUtra se guNA deza kara Sor3aza ho gayA ora pRSatudaraM yasya sapRSodaraH isameM takAra kA lopa kara guNAdeza kara pRSodara ho gayA, to bAhulaka se apabhraMza zabdoM kI bhI siddhI hotI hai, taba la~mecuhAna zabda meM ( lambe ) isa bhAga ko ur3A diyA aura ukAra ko okAra kara cohAna zabda bnaa| rAjapUtAnA itihAsa dvitIya khaNDa meM ojhAjI likhate haiM ki cAhamAna zanda kA cohAna zabda bnaa| kAzmIrI paMDita jayAnaka apane pRthvIrAja vijaya mahAkAvya meM likhate haiM, rAjapatAnA itihAsa dvitIya khaNDa 524 peja :-- kAkutsyamikSvAkuracUMzca ydddhtpuraa'bhvntriprvrNrghoHkulm| kalAvapi prApyasacAhamAnatAM prarUr3ha turyapavaraM babhUva tat // kAnya 271 zloka / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. mI laeNvecU samAjakA itihAsa * Azaya---racu kA baMza ( sUryavaMza ) jo pahile (kRtayuga meM) kAkutsya ikSvAku aura raghu ina tIna pUvaroM vAlA thA vaha kaliyuga meM cAhamAna ( cohAna) ko pAkara cAra pUvara vAlA ho gyaa| eka gotra (vaMza) meM tIna yA cAra pAMca pavara taka hote haiM aisA isI itihAsa rAjapUtAne ke me likhA hai yahAM sabakA eka kara diyA sUryavaMza ikSvAku cAhAna eka ho gaye / aura sauMdarananda kAvya kA 1 sarga tathA vAyupurANa ke 88 adhyAya ke aneka zloka uddhRta kara yaha bhI dikhAyA hai ki aneka kSatriya brAhmaNatva ko prApta hue| sUryavaMzI mAMdhAtA ke putra purukutsa aMbarISa aura mucukunda / aura aMbarISa kA putra yuvanAzva aura usakA putra hArita huaa| jisake vaMzaja aMgirasa hArita kahalAye aura hArita gotrI brAhmaNa hue| zloka tasyA mutpAdayA mAma mAMdhAtA trIn sutAn prabhuH // 7 // purukutsa mambarISaM mujhukunda zca vizrutam / ambarISasya dAyAdo yuvanAzvo'paraH smRtaH // 72 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 131 haritI yuvanAzvasya hAritAH zUrayaH smRtaaH| ete aGgirasaH putrAH kSAtro petA dvijAtayaH // 73 // (vAyu purANa 88 adhyAya ) aura viSNu purANa meM bhI tIsare adhyAya meM bhI yahI kathana hai ( rAjapatAnA pe0 527) / yaha hamane prasaGgavaza isaliye likha diyA hai ki kSatriyoM ke gotra tathA pravara kahe / tahA~ pravara ( gotra ) vaMza meM parama prasiddha puruSoM ke sUcaka kahe aura gotra kula paramparAya se khe| gotra vaMza aura deza ke alala ko bhI gotra mAna lete haiN| koI kRtya se bhI mAna liye gaye aura isameM vAyupurANAdika vaiSNava granthoM kA kathana yoM dikhAyA ki unake yahA~ bhI kSatriyoM meM se brAhmaNa hue ( kSatriya brAhmaNa hue ) aura yaha bhI dikhAyA hai ki brAhmaNoM ke vaMzadhara kSatriya hue, para kSatriyoM ke vaMzadhara brAhmaNa kabhI nahIM hue| kahIM bhI nahIM likhA aisA gaurIzaMkara hIrAcanda ojhAjI ne likhA hai| isakA tAtparya yaha gautamAdi RSi gotra kahe so unakI purohitAI yA mAnyatA ke kAraNa kahe ; kintu ina RSiyoM ko kSatriyoM kA vaMzadhara na samajho athavA kahIM para inako putra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * likhA hai| paTTAvalI meM to unheM RSi yA purohita na smjhnaa| jaise jainaAdi purANa meM zrI RSabhadeva ko hI gautama kahA hai aura kulakara manu bhI kahA hai, to ye prasiddha mUla puruSa tthhre| purohita yA RSi na rahe 22 tIrthakaroM kA gotra kAzyapa likhA, to kAzyapI nAma pRthvI kA hai| usake sAdhaka kSatriya saba kAzyapa hI Thahare aisA samajhanA / aba phira hama cohAna zabda kA hI vivecana karate haiN| yahA~ para bhI cAhamAna kA jo cohAna zabda bhayA so kaise cA akSara ko co kiyA, cakAra meM akAra kA vikAra okAra kiyA aura hakAra ke akAra ko dIrgha vikAra kiyA aura mA akSara kA lopa kiyA taba cohAna banA aura cohAna zabda kA artha ( guNa ) mAna ko cAhanevAlA / taba kSatriyoM ke to mAna hI dhana hotA hai aisA sAhitya kAnyAdika meM dikhalAyA hai| taba lambeca cohAnoM meM haiM yA lambecuoM meM se cohAna haiN| yaha bAta lambeca jAti meM ghaTita hai| hama jaba 1655 ke saMvat meM hAtharasa ke melA bimba pratiSThA meM gaye the, taba hama se alIgar3ha ke paM0 pyArelAlajI ( paM0 zrIlAla ke pitA) ne pUchA thA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa - 133 tuma kauna ho ? hama bole-lambece haiN| taba unhoMne kahAtuma ve hI lambeca ho, jo kuAM meM gira par3e the| dhokhe se jaba logoM ne turanta nikAle, taba unhIM se pUlA, bhojana kara lo| taba ve vole hama jIma kara gire the| taba hamane kahA hama ve hI lambeca haiM, taba isase svAbhimAna hI siddha huA ki vizeSa Adara se kahe binA kisI ke khAnA nahIM kyA jAne vaha manuSya hamArI manakI icchA jAnane ke liye hI pUchatA ho| aura usake bhojana taiyAra na ho, taba turanta hA~, kahane se vaha bhI saMkoca kreN| aura apane bhI saMkoca hove / isase Adara se kahe binA mata cAho eka bAra hama saMvat 1660 meM IDara gujarAta meM naukarI ke liye gye| hameM paM0 dhannAlAlajI ne bambaI meM seTha mANikacaMda pAnAcanda se milane ko bulaayaa| bambaI meM jaina borDiMga meM tthhre| vahA~ nivRtta hokara seThajI kI gaddI meM khArI kuI ke pAsa gye| gaddI meM baiThe rahe, hameM pyAsa jora kI lagI bhAdave kA mahInA thA, hamane apane jAti kI abhyAsa (Adata) se gaddI meM pAnI kA ghar3A dharA thaa| para pAnI nahIM mAMgA, cAra baje taka baiThe rhe| seTha Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 *bhI la~becU samAjako itihAsa * jI se milakara jaina borDiMga hIrAbAga meM aaye| taba hamane nAthUrAma premIjI se kahA ki Aja to hama pyAsana mara ge| kAhI ne hameM pAnI kI pachI hI nahIM to premI jI bole kyA pAnI pI aaye| hamane kahA kyA bAta hai| ve bole vaha pAnI jUThA thaa| humar3a aura gujarAtiyoM meM jUTha kA vicAra nahIM ve saba eka gilAsa se pAnI piyA gilAsa jUThA ghar3e para rakha diyaa| dUsarA AyA vaha bhI piyA aura ghar3e para gilAsa rakha diyA aisA karate haiN| tuma IDara gujarAta jAte ho apane hAthase pAnI lAnA aura pInA to cAhamAnatA se kitanA lAbha huaa| samajha lo to lambeca jAti Adara binA koI cIja grahaNa nahIM karatI thii| aura aba bhI nahIM karatI isI prakAra di. jaina grantha mahIpAla caritra jisako ojhAjI ne bhI itihAsa meM pramANatA meM liyA hai / mahIpAla siMhala dvIpa (laMkA) (silona) meM gaye vahA~ eka rAja kanyAne inase kahA hai ki Apa hamAre sAtha vivAha kara lo| taba mahIpAla ne uttara diyA hai ki tumhAre pitA hamase Adara se kaheM to hama vivAheM ye mahIpAla hI mAhapa na hoM, anveSaNa kI bAta hai; kyoMki mahIpAla Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # caritra idhara kA hI hai / silona meM rAjA hamIra cohAna kI putrI se rANA bhIma kA vivAha thA / aisA rAjapUtAnA itihAsa meM hai / jAnA thA / aba cAheM lamecuhAna zabda se cohAna zabda froyer ho aura yA cAhamAna se cohAna niSpanna ho, lahAna se cohAna bhayA yA cAhamAna se cohAna bhayA / donoM taraha se siddha hai / aura bhI eka bAta hai / nAmaika deze nAma grahaNaM nAma ke eka deza se bhI nAma kA grahaNa hotA hai / yaha bhI saMskRta vyAkaraNa tathA prAkRta se siddha hai jaise asiADasA se paJcaparameSThI lie jAte haiM dekho prAkRta meM bhI likhA hai / arahaMtA asarIrA AiriyAta uvajjhayA muNiNo / par3ha makkhara NipaNo oMkAroM paMca parI || ase arahaMta azarIra ke ase siddha aura AcArya kA AliyA upAdhyAya kA u liyA aura muni zabda kA makAra liyA / prathama akSara lekara oM banA / akaH savarNe dIrghaH isa sUtra se dIrgha kiyA AdaguNaH isa sUtra se guNa kiyaa| makAra kA anusvAra kiyaa| oM banA to 135 MiAani padminI se huA laMkA meM AnA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 * zrI lavecU samAjakA itihAsa * yahA~ eka-eka akSara se saba nAmoM kA grahaNa huaa| usI prakAra iMgaliza meM jaise yasa. pI. jaina se sumati prasAda jaina aura vI. Ara. sI. jaina se vidyArthI RSabhadAsa jaina DI. guptA se dAsa gupta isa prakAra aMgarejI meM bhI lete haiM aise hI lamecuhAna se cohAna tathA cAhamAna se cohAna bhayA / spaSTatayA lambeca samAja kA bodhaka hai| aura vaMzAvalI Adi se spaSTa hai hI ki lambeca cohAna haiN| aura lambeca cohAna haiM aura rAjA sAhaba ke naukarI karI sorAjA bhadauriyA liye aura bhadauriyA bhI cohAna meM se hI haiN| bhiMDa kA kilA rAjA bhadauriyA kA hI banavAyA huA hai, aura aTera meM bhI unhIM kA banavAyA huA kilA hai| bhiMDa kile ke nIce talle meM purAnI bastI kI tarapha kile meM bhiMDI RSi kA sthAna hai| unhIM ke nAma se zahara kA nAma bhiMDa pdd'aa| ye jaina RSi the / sUrIpura kI paTTAvalI meM nAma AyA hai ki bhiMDI RSi bhiMDa meM bhaye usa bhiMDI RSi ke. sthAna meM kile ke noce daravAje se codharI gotra lamecuoM ke vivAha zAdImeM pUr3I, pApar3o,gojhA (pakavAna),akhar3aba lekara jAte car3hAte choTe meM hama bhI unake sAtha meM vyohAra meM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # 137 gaye haiM para usa samaya itanA parijJAna nahIM thA ki yaha jaina RSi kA sthAna hai / bhadAvara rAjA cohAna usa samaya jaina the aisA sUcita hotA hai jaba apane logoM ke vaMza meM haiM taba jaina to hogeM hI / rAjA bhadAvara ke yahA~ aba bhI naugAye gAMva meM zikharacaMda saMghaI khajAncI cale Aye aba eka do varSa se rAjA nahIM rahe / taba lar3ake ke samaya nokarI chor3a Aye / jazavanta nagara meM rahate haiM aba vaha bhiMDI RSi kA sthAna gvAliyara mahArAja ke hAtha meM rahA aba svataMtratA meM haiN| pujArI eka ajaina bAbA bolA jAtA hai / atra mUrti usa sthAna meM kinakI hai khyAla nahIM / hamaloga taba binA jAne yaha kahate the ki ye to mithyAtva pUjate haiN| para paTTAbalI dekhe patA lagatA hai ki apanA hI sthAna hai| saMsAra meM na jAne kisa kA kyA ho jAtA hai t Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baTezvara ( zauryapura ) surIpura zrI neminAtha bhagavAna kI janma nagarI ke jina maMdira se upalabdha zaka samvat sahita zrI pUjyapAda di0 jaina AcAryoM kI paTTAvalo ko nakala jisase itihAsa meM bahuta kucha sahAyatA prApta hai - __ atha paTTAvalI likhyate :zrI barddhamAna svAmI mukta bhaye pIche 12 varSa loM zrI gautama svAmI kelI rahe aura tinako mukti bhaye pIche 12 varSa loM sudharmA cArya kevalI rhe| 38 varSa lA jambU svAmI kevalI rhe| zrIdhara nAma antakRt kevalI bhaye zrI muni antakRt avadhi jJAnI bhaye / supArzvanAmA antakRta zrata kelI bhye| veriyazo nAmA anta ke prajJA zravaNa bhye| candragupta ke anta taka mukuTabaddha rAjA kSatriya vaMza meM mahAvatI bhye| isa prakAra 62 varSa loM kevalI rahe / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAnna * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 136 pIche pAMca zruta kevalI hue| varSa 14 loM, nandI varSa 16 loM nandimitra, varSa 23 lo aparAjita, varSa 16 loM govarddhana, varSa 18 lo bhadravAhu / inakA samucita kAla varSa 100 / pIche 10 pUrvadhArI sAdhu bhaye / varSa 18 loM vizAkhAcArya, vaSa 16 loM proSThilAcArya, varSa 12 lo jayasena, 16 varSa loM nAgasena, varSa 16 loM siddhArthAcArya, varSa 18 loM dhRtiSaNAcArya, varSa 13 loM bijayAcArya, varSa 20 lo bRddhiliGgAcArya, varSa 14 loM gaMgadeva, varSa 16 loM dharmasena, inakA kAla varSa 183 / pIche gyAraha aGgadhArI bhaye, varSa 18 loM nakSatrAcArya, varSa 21 loM jayapAlAcArya, varSa 46 loM pAMDakAcArya, varSa 14 lo dhavalasenAcArya, varSa 32 loM kaMzAcArya, inakA kAla varSa 132 huaa| pIche 10 aGgadhArI 4 AcArya hue| varSa 6 loM samudrAcArya, varSa 18 loM yazobhadrAcArya, varSa 23 loM bhadrabAhu, varSa 50 loM lohAcArya, inakA kAla barSa 67 / ina pArcha ekAMgadhArI rahe varNa 28 loM arhadvalyA cArya, (2) vizAkhA cArya (3) guptigupta ye tIna nAma dhArI yahA~se saMgha 4 bhaye / mUla saMgha meM bhaye prathama 1 nandI saMgha, 2 deva saMgha, 3 siMha Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * saMgha, 4 senasaMgha, kASThAsaMgha ke kartA kumArasena bhae, mUla saMgha ke kattA guptigupta bhae, varSa 20 lo mAdhanandi, varga 14 loM dharasena, varNa 30 loM puSpadanta, varga 20 loM dhRtisena inakA kAla varSa 118 ( yahA~ para vaSoM meM kucha yahA~ se aMgaghArI ucchinna bhaye / yahA~ laga varSa sarva 683 bhaye yahA~ rAjA vikrama kA janma huaa| yahA~ se sambatsara clyaa| saMvat 4 meM nimittajJAnI bhadrabAhu bhaye / tinakA ziSya guptigupa bhaye tA samaya giranagarapura kona meM ujjayanta girI kI candrazAlA kandarA viSaM rahate dharasena mAdhu caudaha pUrvI meM dujA AgrAyaNIya pUrva tA meM 14 vastu ko nAma adhikaar| yahA~ acyavana landhinAmA paJcama vastu virSe prAbhRta nAma antarAdhikAra hai so pazcama vastu ke caturtha karma prAbhRta meM pravINa haiN| tAne apanI Ayu svalpa jAni basudharA nagarI kI zrI gomaTTadeva prati yAtrA ko AyA / saMgha 4 tAko yathocita va nAma likhi kSullaka haste patra bhejyaa| zAstra kI paramya rAya hetu soM sarvasaMgha patra bheji bAMci taba bhUtavali puSpa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 141 daMta doya tIkSNa buddhi kSullaka mejyA so ve doU Aya pradakSiNA deya caraNa-kamala meM yantra sthApi praNipati kara manmukha baiThi samasta vRttAnta nivedana karate bhaye / pAche zrIdhara senAcArya donoM ko hasva dIrghAdi hInAdhika paThana kara parIkSA nimitta doya vidhA sAdhana ko dii| tinhoMne doya vidyA sAdhIM / te doU. vidyA hInAkSara pATha kari dIrgha daMtA aaii| tadi apaNA pramoda taji zuddha pATha karate bhaye / tadi prazraya hoya vahu stuti vaha karatI bhii| phira vidyA siddha huI pAche guru samIpa vinaya yukta praNAma kari yathAkhyAna kahate bhye| tadi zrIdharasenAcArya ne apanI AyuSya alpa jAni vicaarii| merI Ayu kA inako bar3A kheda hoygaa| tadi tinako thor3e dina meM samasta Agama 6 khaMDa zravaNa karAya vidA karate bhaye / te doU nija-nija sthAna Aya 3 siddhAnta kI racanA karate bhaye / te doU ne 3 siddhAnta tAr3apatra meM likhaaye| jyeSTha zukla paJcamI ko sthApanA kari pUjate bhye| tA dina te zruta paJcamI vrata zurU huaa| zAstra mahAdhavala hajAra 80000 assI, jaya dhavala hajAra Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * 60000 sAThi vijayadhavala hajAra 40000 cAlIsa / ye tInoM zAstra zrI jina ( viDI ) badrI mUlaviDI (mUlavadrI) meM virAjamAna haiM aura ratnamaNiyoM ( javAhirAta ) kI zrI pratimAyeM bhI virAjamAna haiN| te isa kAla meM par3have sunave yogya nahIM darzana yogya haiM ( yaha niSedha sarva-sAdhAraNa ke liye hai, parantu vizeSa jJAnI ke liye nhiiN)| eka dina zrI nemicaMdra siddhAMta cakravartI pATha kara rahe the| tA samaya cAmuNDarAya mahAmaNDalezvara rAjA ghara aayaa| tAhi dekhi maunAvalambI bhyaa| rAjA bolA ki-bhosvAmin ! pATha samApta kA kAraNa kaho / tadi bolo-tuma ko siddhAnta par3hane kI yogyatA nahIM, so nItisArajI meM likhA hai| zlokaAryikANAM gRhasthAnAM ziSyANA malpamedhasAM / na vAcanIyaM purataH siddhAntAcAra pustakaM // guptigupta ke ziSya cAra 4 mAghananditA ko pArijAta gaccha vAlAtkAragaNa nandIsaMgha nandI 1, candra 2, kIrti3, bhUSaNa 4, ye 4 zAkhA / dUjA bRSabhasena tAkAsena saMgha puSkaragaccha surasthagaNa sena 1, bhadra 2, vIra 3, rAja ye 4 shaakhaa| tIsarA deva saMgha tAkA devasaMgha puSkara gaccha Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAja kA itihAsa * 143 dezIya gnn| deva 1, datta 2, nAga 3, tuGga 4, ye 4 zAkhA yA upAdhi 4 / cauthA sihaMsaMgha kAlagaNa naMdI taTagaccha siMha 1 kujara 2 Asraba 3 sAgara 4, ye 4 zAkhAyeM yA upaadhiyaaN| zrI vi0 sambat 26 meM zrIguptigupta bhaye / jAti ke pamAra vikrameya ke nAtI (potA ) tAne 52 podanA pura meM sahasra paravAra thApe / [ ina guptigupta ke sAtha 2 kathana meM jina senAdi kaha diye parantu sambat 52 gupti gupta kA hI samajhanA anya kA nahIM ] zrI jina sena ne khaMDelA meM khaMDelavAla thApe vagherA meM zrI lohAcArya ne vaghara vAla thApe / zrImAntuGga ne bAgar3ha meM vAgar3iyA thApe aura osA nagarI meM sthUlabhadra ne osavAla thApe / jaisalamera meM jaisavAla thaape| purapaTTana meM poravAr3a thApe / hemAcArga ne pallIvAla thaape| medapATa meM mevAr3A huA / sambat 40meM jinacadraM huvA yahA~ 84 gacchasvetAmbara huA / saMvat 40 meM lokA huvA sambat 600 ke| sambat 1683 meM terApantha calA zahara Agera se| tAko likhe haiM phira komA meM calA phera Amera meM narendra kIrti bhaTTAraka ke vakhatameM calA, phera sAMgAnera meM amaracandra nAsAne calAyA saM0 1700 se gumAna paMthI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * claa| saM0 1825 ke tAraNa paMthI huaa| saM0 1814 meM tipiccha huaa| saM0 1600 meM bhImaMta huaa| bhiMDI RSi 1246 meM bhiMDa bhaye zrImuni kuMda kuMda bhaye pallIvAla jJAtIya mAtA kuMdalatA / seTha kundana nAma paJca kundakunda 1 vakragrIva 2 akAla pATha par3hatA vakragIva sohI videha meM gyaa| tadi elAcArya khaaye| sohI pIchI gira gaI tahIM gRddha kI pIchI gharayA~ ghRddhapacchAcArya khaaye| jJAna kari pahanta bhaye / tAtai mAnatuGga 5 bhye| umA svAmI se pUrva sambat 101 ke umAsvAmI godhA 142 sambata meM lohAcArya lameca yahA~ se pUrva ke dakSiNa ke pada do do bhaye / sambat 153 yazAbhadra ga~geravAla saMvat 211 yazonandi jaisavAla saMvat 258 nandi poravAr3a samban 353 guNanandi golA pUraba saM0 364 vacanandi agravAla saM0 383 kumAranandi sahajavAla saM0 427 lokacandra la~mecU saM0 453 prabhAcandra paJcam saM0 478 nemicandra naigama saM0 487 bhAnunandi dasara saM0 500 siMhanandi zrImAla saM0 526 vasunandi vadanorA saMvat531mANikyanandi agravAla saMvat531loM paTTa mAlavadeza ujIyanI nagarI meM huA / saMvat 601 meghacandra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ham *zrI lavU samAjakA itihAsa - 145 khaNDelavAla sambat 627 zAntikIrti sahajavAla mahAyazobhadra paravAra ye tA paTTamelasA bhaddalapura meM huA / saM0 682 merukIrti jaisavAla, saM0 686 mahAkIrti jaisavAla, saM0 704 viSNunandi bAMgar3a, saM0 742 zrIbhUSaNa sahajavAla, saM0743 zIlacanda zrImAla, saM0 746 dezabhUSaNa zrImAla, saM0 753 kumArasena, saM. 765 ananta kIrti paravAra, saM0 766 zrInandi nAgadrA, saM. 785 dharmanandi nAgadrA, samvat 808 vidyAnandi vaSeravAla, samvat 840 rAmacandra pazcama, samvat 875 rAmakIrti lambeca, samvat 878 abhayacandra zrImAla, saM0 867 jina candra naigama, saMvat 116 nAgacandra bAgar3A, saMvat 636 nayanandi dhUsara, sambat 148 haricanda varavAla, samvat 660 mahAcanda dhAkar3a, sambat 160mAdhacanda por3avAra, sambat 1023 lakSmIcanda sahajavAla, samvat 1037 guNa kIrti gaMgeravAla, samvat 1048 guNacanda golA pUraba, sambat 1053 vAsavacanda vaSeravAla yetA paTTa caMderI vaidya deza meM huaa| sambat 1066 lokacandra sahaja vAla, samvat 1076 zrutikIrti nRsiMhapurA, samvat 1084 bhAkcandra khaMDelavAla, sambat 1105 mahAcandra zrImAla etA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 bhI laeNbecU samAjakA itihAsa : paTTa sirojapura meM huaa| sambat 1140 meM mASacanda paJcama, sambat 1144 brahmanandi badanorA, sambat 1146 zivanandi sahajavAla, sambat 1155 vizvacandra vadanorA, sambat 1156 harinandi kAmbhoja, sambat 1160 bhAvanandi dhUsara, samvat 1167 sUrakIrti dhAkar3a, saMvat 1171 vidyAcandra hupaTa ( huMmar3a ), saMvat 1176 sUracandra nRsiMhapurA, saMvat 1184 mAghanandi caturtha, saMvat 1186 jJAnanaMdi paJcama etA paTTa vArA ( bar3odA) hAr3ono meM huaa| saMvat 1186 gaMgakIrti badanorA, saMvat 1206 siMhakIrti nRsiMhapurA, sambat 1208 hemakIrti huMmar3a, sambat 1216 cArukIrti sahajavAla, sambat 1223 neminaMdi nAgadrA, samvat 1230 nAbhikIrti naigama, sambat 1232 nareMdrakIrti nAgadrA etA citrakUTa citorA meM huaa| deza mevAr3a meM tahA~ nareMdrakIrti vAre dhaulapura kA svAmI vIra dhavala rAjA tAke mantrI por3avAra svetAmbara tejapAla vasupAla SaTmatakA poSaka paga nidhAna huaa| jisane 36 varSa kI avasthA meM mahArAjyamAna hoya "eka lakSa paJcIsa hajAra" dhAtuke vimba bharAye / eka hajAra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI lavedha samAjakA itihAsa tetIsa to jina maMdira navIna karAye 26000 jIrNoddhAra kraaye| 1866000 itanI dInAra (muhara ) sone kA sikkA setuJjaya khacI 1830000 itanI dInAra AvRzikhara para kharcI, 5300000 dInAra giranAra kharcI, 155000 itanI dInAra zAstrajI meM kharcI 1555000 aura saMgha meM kharjI 526 mandira viSNu ke zivake banavAye / yAhI samaya meM laghuddhi jAti bhaye / sambat 1241 zrI candravaghara vAla huaa| 1248 padmakIrti paravAra, saM0 1253 varddhamAna badanorA, saM0 1256 akalaGka canda paravAra, saM0 1257 lalita kIrti la~mbecU, saM0 1261 kezavacanda zrAvaka, saM. 1262 cArukIrti paJcama, sambat 1264 abhaya kIrti poravAr3a, saM0 1265 basanta kIrti por3avAra etA paTTagopAcala (gavAliyara ) huA, saM0 1266 taka zrI gopAcala para supratiSTha kevalI mokSa gaye haiN| so nirvANabhUmi hai| kilepara se vasanta kIrti virAjamAna rahai / prakhyAtakIrti paJcama saMvat 1268 vizAla kIrti chAvar3A, saM0 1266 zrubhakIrti godhA saM0 1271, dharmacanda seThI, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ve samAjakA itihAsa aTera meM etApaTTa huaa| saM0 1280 jitakIrti vayere huA, saM0 1266 ratanakIrti nAgadrA, saM0 1300 prabhAcaMdra por3avAra yaha paTTa ajayagar3ha huaa| Age sagale AcArya sarvathA kAladoSa se bhaTTAraka sthApa, yahA~ se gujarAta se AcArya se bhaTTAraka huaa| saM0 1385 kundakunda pallI vAla jinane giranAra parvata para pASANa kI pratimA brAhmIdevI ko mukha bolAI / Adi digambara aisA zabda tIna vAra kahatI bhii| (brAhmI ) devI ambA devI / ___ saM0 1450 zubhacaMndrAcArya agravAla, saM0 1570 jinacaMdra, saMvat 1571 jisa vakta ( noraMga jeba ) oraGga jeba bAdazAha tathA AlamagIra bAdazAha dillI meM ( saba matoM) ko eka karanA ( vicArA) caahaa| tA samaya dillI ke zrAvaka gujarAta gye| zrI prabhAcaMdajI gujarAta se Aye dillI vahAM se zAhajahAnAvAdako aaye| bAdazAha ko mile jaina dharma thApi zrAvakoM ko musalamAna na hone diyaa| taba pramAcandajI ne kAla kA vicAra kara vasadhArI sthApai / jaina dharma ko DUbate se raakhaa| tahA~ prathama paTTa gvAliyara dajo Amera tIjo kASThA saGgha ko hAsI hisAra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM caudhe malabaleTa (mAlavA) vahA~ prathama gvAliyara prabhAvanda ke paTTa sumati kIrti tAka paTTa meruvanda tAke vIra nandi tAke vivanaMdi tAke bhAnucandra tAke devananditAke vizvakIrti tAke bhAvanandi tAke dharma kIrti tAke zIlabhUSaNa tAke jagadbhUSaNa zrI kAzI jI dUsarA nAma banArasa vahA~ vAda jIto jaina dharma kA udyota kiyaa| sAke vizvampaNa tAke surendra bhUSaNa tAke zrIbhUSaNa tAke dharma bhUSaNa tAke lakSmI bhUpaNa tAke munIndra bhUSaNa tAke ziSya puNyavAn dAtASaT matajJAtA upadezaka zrI bhaTTAraka jI zrI jinendra bhUSaNabI virAjamAna rAjA bhadAvara so dharatIkADhI aura mAr3hI calAI so aTera ke bAje / tAke zrI bhaTTArakajI zrI mahendra bhUSaNajI dayA kara sahita hote bhye| iti AcArya vaMzAvalI sampUrNa zrI mUla saGgha balAtkAra gaNe sarasvatI gacche zrIkunda kundAcAryAnvaye zrI bhaTTAska jinendra bhUSaNa jI tatpaTTa bhaTTAraka mahendra bhUSaNa jI tatpaTTa bhaTTAraka rAjendra bhUSaNajI vacchiSya paNDita zrI baaljii|| yaha pahAbalI pAThakagaNoM ka samakSa rakhate haiM / maiM AzA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 *zrI lavecU samAjakA itihAsa * karatA hU~ ki la~mbecU jAti kA hI nahIM, kintu samasta jaina jAtiyoM ko gaurava aura harSa kA lAbha hogaa| aura bhaddala pura kA merA anumAna karIba karIva ThIka hI nikalA, kyoMki isa paTTAvalI meM melaseko bhaddala pura kahA hai| yaha bhI gvAlitara jile meM hI hai| aura kucha ho bhiNDa aTera vaTezvara ( vaTakSetra ) sUrIpura ko aura melasA ko (kucha) hI antara hai| aba maiM isa lekha ko yahA~ hI sthagita karatA huuN| aura prArthanA karatA hU~ ki, mere bhAI loga uparyukta vaMzAvalI aura AcArya paTTAvalI se apanA gaurava aura uccAdarza par3hakara vicArazIloM ko cAhiye ki, uccAcaraNa uccAdarza kA svAbhimAna rakha ucca zikSA meM svayaM pravartita hoN| aura santAna ko pravartA, yahI isa itihAsa likhane kA dhyeya hai| zrI svasti bhadrazcAstu / jinanagara va deza sambandha se hamakoM gotroM kA sambandha va astitva milA hai, ve nagara, zahara yA grAma kisIna-kisI rUpameM upalabdha haiM, jaise iTAvA ke pAsa vakeura kasabA hai phIrojAbAda ke pAsa candavAra hai, bhiNDake pAsa gohada hai, jhA~sI va gvAliyara jilA hai| isameM jo rAjA sAhaba aisA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti * zrI laeNvecU samAjakA itihAsa - 151 jikara AyA hai so mere samajha meM rAjA bhadoriyA haiM, yaha bhiMDa, aTera, hatikAMti, vAha, jaitapura, pAno, nogAo (nogAMva ) nadI kA gAMva ye saba bhadAvara prAnta meM hI haiN| bhadAvara yaha zanda pahale itihAsa meM hamaneM bhaddalapura kA apabhraMza hai, yA bhaddalapura melasA se kSatriya rAjA valohAcArya idhara Aye, isase usa kAraNa yaha deza bhadAvara kahalAyA, parantu abato ( lambakaJcaka ) la~becU vaMza cohAna sAvita hotA hai aura rAjA bhadAvara bhI (bhadoriyAbhI) cohAna meM se haiM aura rANA guhadatta se guhilavaMza tathA rAThora raNamalla tathA paramAravaMza ye saba yaduvaMza meM se hI pratIta hote haiM / solaMkI caulukya vaMzI ye saba yaduvaMza kI zAkhAyeM upazAkhAyeM haiM / jodhapura ( rAjaputAne ) ke itihAsa meM peja 584,85 ke meM zrI gaurIzaMkara jhA eka jagaha guhilavaMza ko sUryavaMza likhate haiM dUsarI jagaha candravaMza likhate haiN| guhilavaMzIya sosaudiyA rANA hamIra ke putra lAkhA aura lAkhA ke putra (cUr3A) caMDa aura mukala ( mokala ) cUr3A ko likhate haiN| cUr3A ke guhila vaMza kI rANI se adhika prema thaa| eka jagaha cUr3A kA car3A-samAsa vaMzako yAdava likhA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vI menu samAjakA itihAsa hai zAyada cUr3AsamAsa aura cUr3A dUsare hoN| isa se karnala TADa sAhaba ne rAThoravaMza ke kSatriyoM ko rAThora jaina atriya likhA hai jina ke 14 putra the| itane likhane kA tAtparya yaha hai ki sisode ke saradAroM meM bha bhaTTa saradAra haiM / raNasiMha dvitIya nAma karNasiMha guhila vaMzIse do zAkhA clii| mAhapa se rAvala zAkhA aura rAhapa se rANA zAkhA aura ye mevAr3a cittor3ha gar3ha ke rAjA rahai aura kabhI inhoM se chIna cohAna vaMzI rANA rAjA rahai / samarasiMha Adi ke poche mAladeva cohAna rahai ina se chIna arisiMha ke putra rANA hamIrasiMha cittor3a ke rAjA bhaye / bhartR bhaTa gacchIya auMsikaniyukti jaina grantha meM bhaTekara deza likhA hai usase yA bhadesarase Akara base hoM ise yaha prAnta bhadAvara huA yA bhadesara ke cohAna yahA~ Akara rAjya kiyA jisa se bhadAvara prAnta huaa| cittor3a para guhila sIsode kArAjya thA jaba kumArasiMha kA bhAI sAmaMta siMha rAjya karatA thA, usa se chIna kara kIrtisiMha ne rAjya kiyA jo cohAna the inako kIrtipAla kIrtuM bhI dvitIya khaMDa rAjapUtAne ke itihAsa meM likhA hai peja 455 meM vikrama saMvat 1218 aura 438 peja meM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI sAhiAsa likhate haiM paMDita jayAnaka racita pRthvIrAja vijaya mahAkAvyameM ki sAMbhara ke cauhAna rAjA vakipati rAja ( dUsare ne) aghATa ( AhAr3a ) ke rAjA ambAprasAda kA mukha talavAra se cIra ke yuddha meM maaraa| . AhAr3a ke zilA lekha meM tasmAdvApatirAjena sambhUtamavanI bhujA kaliH kRtI kRtoyena bhUmizca tridivIkRtAH 58 ambA prasAda mAghATapati yaH senayAnvitaM vyasRjadhazasaH pazcAt pArzva dakSiNa dikpateH 56 bhinnamambA prasAdasya yenacchurikayA mukhaM pratApajIvikAsRgbhiH samamevanyamucyata 60 pRthvIrAja vijayasarga 5 ambAprasAdake pIche zucivarmA huaa| rAvala samarasiMha ke vikrama saMvat 1342 ke lekhameM tathA rANA kumbhakarNa (kumbhA ke ) samaya ke vi0 saMvat 1466 ke sAdar3I ( jodhapura rAjya ke gor3avAla jile meM ) ke nikaTa prasiddha rANapura ke jainamandira ke zilAlekha meM ambAprasAda kA nAma chor3akara zaktikumArake pIche zucivarmA kA nAma diyA hai| zucivarmA zaktikumAra kA putra thaa| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI laMbe samAjakA itihAsa * zucivarmA ke pIche naravarmA, kIrtivarmA, yogarAja, vairaTa, kramazaH rAjagaddI para baiThe / vairaTa ke pIche haMsapAla rAjya kA svAmI bhyaa| rANapura ke mandira ke zilAlekha meM usa kA nAmavaMzapAla diyA hai para kumbhalagar3ha ke lekha meM haMsapAla hI nAma hai / bherAghATa jabalapura jile meM narmadA para se mile huye zilAlekha saMvat kalacUrI 607 vikrama saMvat 1212 ke zilAlakha meM prasaGga vazAt mevAr3a ke rAjA haMsapAla vairasiMha aura vijaya siMha kA varNana milatA hai| kumbhalagar3ha kA zilA lekha asti prasiddha miha gobhila putra gotraM tatrAjaniSTa nRpatiH kila haMsa pAlaH zauryA vasAjita nirargala sainya saMcaH namrIkRtA'khila miladripucakravAlaH (e0 i0 2 pRSTha 11 / 12) tasyA'bhavattanubhavaH praNamatsamasta sAmanta zekhara ziromaNi raMjitAM ho zrI varasiMha vasudhA dhipatirvizruddhaH Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vecU samAjakA itihAsa * buddha vidhinaparamArthi janasya coccaiH (pRSTha 12 zloka 18/16) tataH zrI haMzapAlazca vaira siMho nRpAgraNI sthApito'bhinavo yena zrImadATapattane 144 prAkArazca caturdikSu caturgopurabhUSitaH dvAviMzatissutAstasya vabhuvuH suguNAlayAH 145 Azaya--usa prasiddha gobhila gotra meM rAjA haMsapAla bhayA jisa ke parAkrama se nirargala sainya lekara zatruoM ko namrIbhUta kiyA usa ke putra vairasiMha ( arisiMha )bhayA jisa kI vizuddha buddhi ke Age paramArthiyoM kI uccabuddhi nahIM thI usa agresara pradhAna puruSa arisiMha ne eka navIna prAkAra ( parakoTA ) cAroM dizAoM meM cAra gopura pura dvAroM se suzobhita ( AghATa ) AhAra kSetra meM banavAyA aura usake 22 putra huye jo aneka guNoM ke nidhi the ( khajAne ) Ara citrakUTa cittor3a udayapura rAjya ke rAjA the inhIM arisiMha ke putra cor3asiMha una ke putra vikramasiMha ke raNasiMha ( karNa siMha ) inhIM karNasiMha se do sAkhA huii| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 me samAna ibihAsa - atha karNa bhUmi bhrtuH| zAkhA dvitayaM vibhaatibhuuloke| ekA rAula (rAvala) nAnI rANAnAmnI parA mahatI // 50 // aparasyAM zAkhAyAM mAhaparAhaya pramukhA mahIpAlA / yadavaMze narapatayo gajapatayaH chatrapatayopi // 70 // zrI karNe nRpatitvaM muktvA deve ilAyabhaM prApne / rANatva prAptaH san pRthvIpati rAhapobhUpaH // 7 // aura rAjAAkarNa siMha ke do do putra eka mAhapa eka rAhapa / mAhapa se rAvala zAkhA aura rAhapa se rANA zAkhA huI / rAvala zAkhA meM jaitrAsiMha Adi aura rANA zAkhA meM sAmanta siMha Adi / karNasiMha ne AdhATapura kA kilA bnvaayaa| inhIM ke vaMza meM sAmanta siMha ne solaMkiyoM se udayapura kA rAjya chiinaa| phira somanta siMha uparyukta jainamandira ke zilAlekha se cairi siMha Adika karNa siMha Adika saba sajA jaina the, aisA sAbita hotA hai| rANA kuMbhA ko bhI isa rAjapUtAne inihAsa meM jaina pratipAdita hai unakI strI ne zrI pArzvanAtha jI kA mandira aura mUrti banavAI / rANA vastupAla ke maMtrI tejapAla batAye paTamata pozaka likhA so ojhA jI ne likhA hai eka Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI laMbe samAjakA itihAsa * liGga mahAdeva kA kathana se SaTmatapoSaka hone sake haiM, inhIM sAmanta siMha se kIrtR (kIrtipAla) cohAna rAjA ne udayapura rAjya chInA cittor3a udayapura kA rAjya kiyA / inake liye aisA likhA hai ki yaha kI mevAr3a kA par3osI aura nADola ( jodhapura rAjya ke gor3avAr3a jile meM), ke cohAna rAjA alhaNa deva kA tIsarA putra thA / sAhasI vIra evaM uccAbhilASI hone ke kAraNa apane hI bAhubala se jAlora (kAzcanagiri sona gar3ha) (lAvA~ Ara sena gar3ha ke kAraNa laeNba (lama) kAJcana deza bhyaa| lA~bA se sona gar3ha taka) jAlora seAna gar3ha kA rAjya paramAroM se chIna kara vaha cohAnoM kI sonagarA zAkhA kA mUla puruSa Ara svataMtra rAjA huaa| sivANe kA kilA (jodhapura rAjya meM ) bhI usane paramAroM se chIna kara apane rAjya meM milA liyA thaa| cohAnoM ke zilA lekhoM aura tAmrapatra meM (tAmrapatra yantra ko kahate haiN| ye yantra kI prathA jainiyoM meM hI pAI jAtI hai, isase jainatva spaSTa hai ) kIrtRkA nAma ( kIrtipAla ) milatA hai| parantu vaha rAjapUtAne meM kIrtR ke nAma se prasiddha hai| jaisA ki muhaNota naiNasI kI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 *zrI beca samAjakA itihAsa khyAta tathA rAjapUtAne kI anya khyAtoM meM likhA milatA hai| usa kIrtipAla kA abataka kevala eka hI lekha milatA hai, jo vikrama samvat 1218 ko dAna patra (jilda 6, pRSTha 6870 ) hai| usase vidita hotA hai ki usa samaya usakA pitA jIvita thA aura usa kIrtipAla ko apane pitA kI ora se bAraha gA~voM kI jAgIra milI thii| jisakA mukhya gA~va naDDUlAI ( nAralAI ) jodhapura rAjya ke goDavAr3a jile meM mevAr3a kI sImA ke nikaTa thA / usI kItU ne jAlora kA rAjya adhIna karane tathA svataMtra rAjA banane ke pIche mevAr3a kA rAjya chInA ho--aisA anumAna hotA hai ; kyoMki uparyukta kuMbhalagar3ha ke lekha meM usako rAjA kIrtR likhA hai| jAlora se mile hue vikrama sambata 1236 ke zilAlekha se pAyA jAtA hai ki usa sambat meM kIrtipAla ( kIrtR ) kA putra samarasiMha vahA~ kA rAjA thaa| usako phira sAmantasiMha zIsode ke bhAI kumArasiMha ne kIrte se yuddha kara gujarAta ke rAjA ko prasanna kara usakI sahAyatA se kIrta ko jIta kara mevAr3a kA rAjya le liyaa| kIrtR ( dazapuranagara ) manda Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAja kA itihAsa. 156 sora gvAliyara jile meM byAhA thA aura AghATapura kA adhipati bnaa| itihAsa peja 451 para una kIrtR kA pautra udayasiMha kI kanyA jaitrasiMha ko byAhI thii| jaitrasiMha udayapurake rANA vaMzameM the aura 510 pejameM rAjaputAne iti0 meM likhA hai| jaise isa samaya mevAr3a ke mahArANAoM ke sabase nikaTa ke kuTumbI bAgora karajAlI aura zivaratI vAle mahArAja yA bAbA kahalAte haiM, vaise hI usa samaya kevala mevAr3a ke hI nahIM kintu kaI eka anya par3osI rAjyoM meM 'rAjA' nikaTa ke kuTumbI ( choTI zAkhA vAle ) bhI rANA kahalAte the| aise hI gujarAta ke solaGkI zAsaka rAjA aura unakI choTI zAkhAvAle baghele rANA kahalAte rahe tathA AbU ke paramAra rAjA rAvala aura unake nikaTa ke kuTumbI jinake vaMza meM dAtAvAle haiM rANA kahalAye aura rAhapa ko kuSTha roga ho gayA thaa| usako sAMDe rAva ke yatI jainayatI ( bhaTTAraka ) ne acchA kiyaa| ___ jaba se jaina zraddhA ho gayI / unake kula paramparA meM narapati ( harasU narasU ) dinakara (dinakarNa) ( babarU haram ) jasakaNe ( jazaH karaNa jasakaraNa ) nAgapAla pUrNapAla (puNya Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakA itihAsa * pAla ) pRthvImala rAjA hue| usake pIche pRthvImala ke putra bhuvana siMha ne sIsode kI jAgIra paaii| rANapura ke ( mandira ke ) jina maMdira ke vi0 saM0 1466 lekha meM usako cAhamAna (cauhAna) rAjA kItU ( kIrtipAla ) suratrANa, allAuddIna ( sultAna allAuddIna ) khilajI ko jItane vAlA kahA gayA hai / parantu uparyukta kItU se isakA milAna nahIM / ye koI dUsare kIrtipAla 15 vIM zatAbdI ke hoMge yA una kItU kA hI ho zilA lekha pIcha derI se likhA gayA ho / ojhA jI to vizvAsa yogya nahIM kahate parantu yaha zilA lekha hai jhUThA nahIM likha sakate / isa rAjapUtAne itihAsa meM peja 511 meM bhuvana siMha ke viSaya meM likhA hai / TippaNa meM ( 1 ) bhuvanasiMha ke eka putra candrA ke vaMzaja candrAvata kahalAye, jinake adhIna rAmapure kA ilAkA thA, candrAvatoM kA vRttAnta udayapura rAjya ke itihAsa ke anta meM diyA jAyA / vIra caritAvalI meM likhA hai ki rANA hamIra ko candAvata saradAra kI putrI byAhI thI / TippaNa ( 2 ) cAhumAna zrI kIrtuka nRpa zrI allAvaddIna suratrANa jaitravappa vaMza zrI bhuvana siMha | 1 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rammmmmmmmmmmmmmm * laeNbeca samAjakA itihAsa * 161 rAjapUtAne itihAsake dvi0 khaNDameM 513 pejameM UparI TippaNameM likhA hai ki kaI hamIra huye ina hamIrakA janma vi0 saM0 1336 meM huA aura mRtyu 1421 meM huI ye hI raNathambhorake hamIra haiN| ___(1) TippaNa peja0 513 rAjapUna candANA cohAno kI eka 'zAkhA hai| muhaNota neNasI ( nArAyaNAsiMha) ne hamIrakI mAtA kA nAma devI likhA hai| usako sonagare ( cohAna ) rAjaputrakI putrI kahA hai, muhaNota neNasokI khyAta ( patra 4 ) ( pR0 1115 isa kathanase hamArI bAta siddha hotI hai ki, rAhapaguhilavaMzIya aura usameM bhuvanasiMha bhaye phira bhuvanasiMha ke putroMmeM candrAse candAvata zAkhA aura candAvata zAkhA aura candAne cohAna likhe cA~hai candAvata aura candAne do bAta ho candAvata guhila aura candAne ( cohAna ) hoMpara caNDa aura mokala to lAkhA rANAke putra the guhila the aura caNDako car3A nAmase kahA hai| aura cUr3Ase car3A samAsa aura caDA samAsako yAdava likhA hai| taba hamArA anumAna hotA hai ki, ye saba yaduvaMzakI hI zAkhA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmm www 4 162 * laeNbecU samAjakA itihAsa - upazAkhAyeM haiN| aura yaha bhI dhvanita hotA hai ki prAyaH ye saba rAjA jaina the| itihAsa bar3ha jAyagA isase hama saMkSepameM likhate haiM / maurya vaMzIya rAjA candragupta jagatprasiddha Adi jaina the, jinakA khaNDagiri udayagirimeM prAcIna zilAlekha 2300 varSakA rAjA khAravelakA khudAyA huA maujUda hai| aura caulukya vaMzIya tathA solaMkI kacchapa kachayA hai / itihAsameM yaduvaMzI likhe hai tathA cUr3A samAsa mahIpAla khaMgAra maNDalIka ye saba yAdava jaina the, bhASkara AdimeM sapramANa yAdava jaina likhA hai aura para mAra vaMzIya rAjA vikrama yaduvaMzI jaina the| dekho vikrama prabandha aura bhASkara 6 bhAga kiraNa 3 meM zrIgiranAra parvatakA sudarzana jhIlakA bA~dha candragupta maurya ke sAle svenapuSpaguptane bA~dha kI marammata karAI mauryacandra gupta jaina the, bhadrabAhu munike ziSya huye dIkSA grahaNa kara ujjayinI nagarIse karNATa deza cale gye| dekho bhadrabAhu caritra jainameM aura cUr3AsamAsa vaMzameM 16 pIr3hImeM rAjA maNDalIka bhaye unhoMne giranAra tIrtha para digambara jaina mandira banavAye dekho 6 bhAga bhApharameM, aura rAjA vikrama jinakA sambat pracalita hai, jaina the| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * laeNbecU samAjakA itihAsa * 163 taduktaM vikramapravandhe (gAthA) sattaricadusaga jutto tiNakAle vikamo havai jammo aTThavarasa vAla lIlA soDsa vAse bhamiya vIdese rasa paNa bAsA rajjaM kuNaMtimicchopadesa saMjutto cAlIsa vAsa jiNavara dhamma pAleha surapayaM lahiyaM 2 Azaya zrImahAvIra tIrthaGkarake nirvANa bhaye 470 cArise sattari varSa pIche vikrama rAjA bhayo (vikrama rAjA kA janma bhayo ) tAke pIche ATha varSa paryanta bAlakrIr3A karI tA pIche solaha varSa tAI dezAntara viSe bhramaNa kari pIche chappana varSa taka rAja kiyo nAnA prakAra mithyAtvako uyadezakari saMyukta rhyo| ____ bahuritAke pIche cAlIsa varSa pUrva mithyAtvako chor3a jina vara dharma kU pAlana kari deva padavI pAI aise vikrama rAjAkI utpatti Adi khii| inhIMke vaMzameM bhoja Adi the, taba koI samaya jainamaya jagata thA, AThavIM zatAbdImeM harizcandra kAyasthane zrIdharma zarmA bhyudaya jaina mahAkAvya aura yazodhara carita saMskRta racanA kI jinakI prazaMsA vANa kavi kAdambarImeM karate hai| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwww 164 laeNbecU samAjakA itihAsa * bhaTTAra haricandrasya gadyavandho nRthate (bhaTTAra ) bhaTTAraka jaina munike ziSya hoM yA nATaka kAvyAdimeM uttama zraSTa rAjA ke tulya pAtrako bhahAra kahate haiN| so haricanda bhaTTAraka ke ziSya bhI hone zake hai kyoM ki haricanda ( zrIvAstava kAyastha ) the aura yazodhara carita bhASA kavitAke padmanAbhi kAyastha the unako ( pajhanAbhi ) ko bhaTTArakakA zibhya likhA hai padmanAbhi ne jaina padmapurANa kI racanAkI hai jo AgarA ke tAjagaMjake jina maMdirameM hai aura yazodhara carita bhASA padyAtmakakI bhI racanA kI hai aura mAravAr3akI tarapha eka paMcoliyA jAti hai usakA bhI jikara rAjapUtAne itihAsa meM hai hamane pUchAki paMcoliyAko hai to koI koIne kAyastha vatAye aura kisIne ( mahAjana ) vaizya batAye tAjjuba nahIM (paMcolayoM se paMcoliyA jAti huIho ) aura vikrama saMvat 701 meM mevAr3a cittor3apara mauryavaMzakA rAjya thA mauyavaMza candraguptakA vaMza thA ye jena rAjA the usake bAda guhidatta guhila vaMza zIsodekA rAjya rahA phira kIrtipAla cohAnoMkA rAjya rahA jaba hama itihAsa dekhate haiM taba sara yaduvaMza hI pAyA jAtA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa - 1 hai kyoMki paramAra bhI hiGgalAjagar3ha aura bhANapurake khIMcI cohAnahI haiN| zrImAn paM0 AzAdharajI bagheravAla the aura udayapura rAjyameM dIvAna the hamako zrImAn bAbA cA~da malajIke sAtha eka narasiMhapurA jainane kahA jo udayapura rahane vAle the ve varNIjIke paricaryAmeM rahate iTAvAmeM mile hIrAlAla nAma hai zrImAn paM0 AzAdharajI apane svaracita pratiSThA pAThameM likhate haiM jo saMvata vi0 1285 meM pUrNa huAhai usa samaya paramAra vaMzake rAjo ( devA) devapAlakA varNana apane pratiSThA pAThakI prazastimeM karate haiN| . . AryA chanda vikrama varSa sapaJcAzIti dvAdazazate pvatIteSu AzvinasitAntyadivase sAhasa mallAparAkSasya zrIdevapAla nRpateH pramAra kulazekharasya sau rAjye nalakaccha pure siddho granthoyaM neminAtha caitya gRhe 20 yaha AzAdhara kRta pratiSThA pATha vikrama saM0 1285meM AzvinamAsakI zuklapakSa pUrNimAke dina pUrNa kiyA zrI pramAra kulazekhara devapAla paramAra khIcI cohAna: rAjAkI rAjyameM nalakacchapurameM neminAtha jina caityAlayameM vanAyo Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 * la~becU samAjakA itihAsa * . ane kAhat pratiSTApta pratiSThaiH kehaNAdibhiH sadyaHktA nurAgeNa paThitvAyaM pracAritaH 21 / jisa pratiSThA pAThako sadyaH turanta hI zIghra hI sUktAnurAgase zreSTha kathanazailIke anurAgase par3hakara aneka jinendra arhatpratiSThAyeM karAke yA karake pAI hai pratiSThA jinhoMne aise ( kehaNAdibhiH ) aNu'vyayarayaNapadIba granthameM kathita ( kahaNa) kRSNAditya lambecU mahAmantrI Adine yA AzAdharajIke ziSya kalaNa khaMDelavAla Adine par3hakara pracAra kiyaa| yahA~ donoMkA sambandha pAyA jAtA hai, kyoMki AzAdharajI bhI lambeca jAtike baghele gotrase nikAsa bhyaa| baghelA kSatriyoMmeMse baghelavAra vaMzameM zrImAna paM0 AzAdharajI utpanna huye| (kAvya) zrImAnasti sapAdalakSaviSayaH zAkambarI bhUSaNa statra zrIratidhAma maNDalakaraM nAmAsti durgamahat / zrIralyAmutpAditatra vimala vyAghra khAlAnvayA cchosallakSaNato jinendra samaya zraddhAlurAzAdharaH / artha-savAlAkha grAmoMkA adhipa aisA sAmhara (rAjya) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~beca samAjakA itihAsa * dezako bhUSaNa rAjA hai ( arjuna rAjA hogA ) usakI rAjya meM zrI lakSmIkA krIDAdhAma maNDalagar3ha nAma kilA hai / usa sAmhara deza maNDalagar3hakI rAjadhAnImeM zrI lakSaNa pitA aura zrI ratnI mAtAse vagharavAla vaMzameM AzAdhara paMDita huye| to sAmhara dezake honese rAjA bharatapAla rAvatagotrIya lambecUke vaMzameM Ahavamalla rAjA aura pradhAna kahnaNa AzAdhara pratiSThApAThakA pracAra kiyaa| yaha sammava hai yA phira AzAdhara ke ziSya kahUNa khaMDelavAlane pratiSThApATha par3hakara pracAra kiyaa| 14 vIM zatAbdI 1305-1313 meN| aura usa samaya sAmharake dezoM para alAuddIna khilajIne aura alAuddInake kuTumbI zamasuddIna Adi musalamAna rAjAoMne car3hAI kara ghera liyA thA taba AzAdharajI cAritrakI kSati dekha vidhyabhUpati rAjAke deza mAlaveke tarapha nalakanchapurameM cale gye| rAjA vidhyabhUpatikA rAjya viMdhyAcala banArasase lekara mAlavA taka hogaa| kyoMki eka zvetAmbara kanaka munise patA calA hai ki vindhyAcala parvata ( jo cunArake pAsa hai ) usameM zrI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 * la~becU samAjakA itihAsa * pArzvanAtha digambara jinamUrti hai pAsa hI kuNDa hai jisakA nAma kalikuNDa hai| inhIMkI pUjA kalikuNDa pArzvanAthakI prasiddha hai / prAkRta saMskRta mizrita hai, mantra yantra yukta hai, Ajakala vaha ajaina paNDAoMke adhInameM sunate haiN| jJAnodaya mAsika patrameM isIke sambandhase vindhyabhUpatikA ullekha hai aisA pratIta hotA hai| AzAdharajI likhate haiM :ityupazlokito vidvadvilhaNe na kavIzinA zrIvindhyabhUpati mahAsAMdhivigrahikeNayaH / zrImadarjanabhUpAla rAjye zrAvakasaMkule jina dhamo dayArtha yo nalakacchapure'vasat / Azaya isa pratiSThApAThakI rAjA vindhyabhapatike ( mahA sAMdhivigrahikeNa ) bar3e bhArI sandhi aura vigraha ( yuddha ) karAnemeM catura arthAt rAjAlogoMke yahA~ jo zUra (kSatriya) rAjAoMmeM ApasameM ( sandhi ) mela mitratA aura vigraha yuddha karAnemeM catura ho usako ( sAMdhivigrahika ) kahate haiN| una sAMdhivigrahika vilhaNa kavine arjuna bhUpAlakI rAjyameM isa pratiSThApAThakI prazaMsA kI hai unakI rAjadhAnImeM jo bahuta Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S samAjakA itihAsa 166 zrAvakadharma jainadharma pAlanavAle rahate usa nalakacchapurameM hama rahate the| aura kevala lar3AI karAnemeM hI catura ho use ( vigraharAja ) durlabha vIsaladeva kahate haiN| rAjAoMke yahA~ saba kAmoke vibhAga hote haiM aura ve kAma ( kArya) pRthak pRSaka manuSya ( kSatriyoM ) meM ba~Te rahate haiN| jaise dekho rAjapUtAne-426 pejameM TippaNameM nIce : (1) mandira Adi dhammasthAnoMko banavAnemeM cande Adise sahAyatA denevAloMko goSThi yA goSThika kahate haiM jaise Upara hama pratimA lekha 1468 kA dikhAyA usameM (gurjara goSThi ) AyA usakA artha gujarAta dezake dharmasthAna dharmakArya karane meM sahAyaka puruSa samudAya dharzakAmakI sabhA kameToke manuSya ye bhI kSatriya hote the| (2) jisa rAja karmacArI yA maMtrIke adhikArameM anya rAjyoMse saMdhi yA yuddha karanekA kArya rahatA thA usako (sAMdhi vigrahika) kahate the, rAjapUtAne peja 427 (3) rAjyake Apa vyayakA hisAba rakhanevAle kAryAlaya (mehakmA) ko akSapaTala kahate the aura usakA adhikArI akSapaTalika yA ( akSapaTalAdhIza ) kahalAtA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 * la~becU samAjakA itihAsa thaa| (dekho bhAratIya prAcIna lipi mAlA ) pRSTha 152 TippaNa 7 ( aura 8) akSapaTalAdhIzako hI (poddAra) gotra kahanA caahiye| (4) dramma eka cA~dIkA sikkA thA jisakA mUlya cArase chaH Aneke karIba hotA thaa| (5) rUpaka eka choTA sA 3 rattIkA cA~dIkA sikA hotA thA (6) durlabha vIsaladeva vigraha rAja yuddha karAne vAleko kahate haiM cohAnoMmeM 3 durlabha 4 bIsaladeva huye gujarAtI bhATiyoMmeM inhIM durlabhako lekara durlabhadAsa nAma hote haiN| hama jaba ki IDaragar3ha gaye the, adhyApaka kI naukarI kI thI, usa samaya hAlahI meM kezarI siMha rANAkI gaddI para pratApa siMha rANA baiThe the| IDarameM bhI cohAnoMkI gaddI thI vahA~ parvatakA nAma DUMgara thA aura usapara jaina mandiroMmeM 1000 eka hajAra vi0 saMvat kI pratimAyeM thI karIba 4 phuTakI sapheda siMha marmara pASANakI, para usa samaya itanA dhyAna nahIM thA jo zilAlekha laate| aura pramAra ( paramAra ) kulazekhara devapAla nRpati Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa * 171 pramAra vaMzI devapAla rAjA thA vi0 saM0 1285 meM usI samaya 1285 meM alAuddIna samasuddIna musalamAnakA hamalA huaa| savAlaka ( vAlaka sapAdalakSa ) ajamera lA~vA aura sAmhara para car3hAI kI, usa samaya udayapurameM rAjya jaitra siMha karate the| zIzode kula ke the / padmasiMha ke putra the cIravekA zilAlekha zrIjaina siMhastanujo'syajAto'bhijAtibhRbhRtpralayAnilAbhaH sarvatrayena sphuritA na keSAM cittAni kaMpaMgamitAni sadyaH namAlavIyena na gaurjareNa na mAravezena na jAGgalena mlecchAdhinAthena kadApi mAno glAniMna ninye'vanipasyayasya Azaya rANA padmasiMhake putra jaitra siMha huye saba rAjAoMko kapAne meM 'pralaya pavanake samAna jahA~ inhoMne apanI AjJAkA prasAra kiyA vahAM kina 2 rAjaputroMke citta tatkAla na kaMpako prApta bhaye arthAt sabake citta hila jAte the kisI jagahakA bhI rAjA inakA mAna bhaGga na kara sakA na mAlaveke rAjA na gujarAtake rAjA na mAravezake (mAravAr3ake) rAjA na jAGgala deza ke rAjA na turkI ke musalamAnI zamasuddIna Adi rAjA isa jaitra siMha rANAkA mAna bhaGga na kara sake Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa * na jIta sake sabako parAsta kiyA / ina jaitrasiMhake jayatala jaisala Adi nAma hai inakA putratejasiMha bhayA usako kItU kIrtipAla rAjA cohAnake putra cAcikadevakA putra udayasiMha kI putrI byAhI thI' taba inameM paraspara mela ho gayA thA para vIradhavalameM zatrutA thii| zrImadgurjara mAlava turuSkazAkaMbharIzvarairyasya cakre namAnabhaGgaH sastraH sthojayatu jaitrasiMhanRpaH6 Azaya isa lekhake zAkambharI svarase abhiprAya nADola ke cohAnoMse hai cauhAna mAtra ne apanI mUla rAjadhAnI zAkambharI sAmhara mAnA hai yA somharI nareza kahalAte haiN| usI samaya vadhela vaMzI rANA vIradhavala huye| jinake maMtrI vasupAla tejapAla the| usa samaya jaitrasiMha aura vIradhavalakI lar3AI huii| jaba ApasakI lar3AImeM turkI sulatAna mlecchone sAmhara jAdi pradeza ghera liye hoNge| jabahI paM0 AzAdhara jIne pratiSThA pAThakI prazastimeM likhA hai| mlecchezena sapAdalakSaviSaye vyApte suvRttakSati trAsAdindhya narendradoH parimalasphUrya trivargejasi prApto mAlava maNDale vahuparIvAraH purImAvasan yodhArAmapaThajina pramitivAkazAstramahAvIrataH5 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa * Azaya jaba sAMbhara dezake saba pradezoM para sulatAna zamsuddIna, alAuddIna khilajI Adine ghera liye to cAritra nahIM palate dekha ye mAlavemeM ghArAnagarImeM cale gaye aura vahA~ bAkazAstra byAkaraNa aura ( pramiti ) nyAyazAstra sAhityazAstra paM0 mahAborase pdd'e| ____ itane itihAsake likhanekA tAtparya yaha ki cohAnamAtra sAmharI nareza kahalAte haiN| dUsare pAThakoM ko yaha bhI mAlUma ho jAya ki bharatapAla Adi hamaloga cohAna idhara antara veda meM Aye / kyoMki jaba ApasameM phuTana rahI aura musalamAna ganImoM ne maukA pAkara ghera liyA zake nahIM taba idhara Akara bse| kucha nAgora ajamera Adi pradeza bhI mlechoMne ghare udhara se bhI kucha Aye aura zatru oMse mukAvilA bhI kiyaa| unheM bhagAyA bhI aura nAgorase bhI saMbaMdha sUcita hotA hai| jo aNubbayarayaNa paIva apabhraMza bhASAkA grantha vahA~ kaise phuNcaa| vahA~ bhI rahe pUrvakathanase jAhira hai aura cohAna ajamera se bhIAye gajaTiyarase sUcita hotA hai| tIsare AghATapurameM pratimA upalabdha honese sIpImeM bhI cohAnoMkA sadbhAva rahanA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 * la~becU samAjakA itihAsa * sUcita hotA hai| mAlaba malayadeza ( candanakA deza ) vahA~ candana hotA hai| mAlavemeM bhI cohAnoMkA sadbhAva pAyA jAtA hai| khaDelavAla cohAnoM meM se hI hai| silona ( laMkAmeM bhI ) cohAna aura nepAlameM zIzodekA bhI sadbhAva aba bhI hai aura jaisalamerase jaisavAla ye bhI yAdavanameM paM0 mANikacandajI lazkara gavAliyarake zrI neminAthake pada bahuta banAye hai to cohAna yaduvaMzI rAThora yaduvaMzI paramAra khIcI cohAna yaduvaMzI aura tomara yadu. vaMzI saba yAdaboMke sAtha gye| hama itihAsa deMge mAlUma hogA kharau AgolArAre jAtike ikSvA kuvaMza aura arka kIrtise sUryavaMza inako to koDAkoDI sAgara varSa vyatIta ho gye| aba taka kyA patA golasiMgAroM kI bhI pratimA iTAveke mandirameM dekhI to unameM bhI ikSvAkuvaMza likhA para jaba taka santAna dara santAna vaMzAvalI na khoja kara taba taka kyA kahA jaay| zrImAn paM0 raidhU kavi jinhoMne daza lakSaNa pUjana prAkRtameM banAyA hai tathA puNyAstra kathA kozameM Apane candravArake rAjA pratAparudrakA ullekha kiyA hai jo candavAra tathA pratApa neharake rAjA jaina rAjA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAjakA itihAsa * 175 lamecuoMmeM the| raidhU kavi padmAvatIpuravAra the / 1316 zatAbdIke bIca meM huye| dazalakSaNa pUjana banAyA puNyAsrava kathAkoSa Adi race raidhU kavi padmAvatIpuravAra the aura gavAliyarake mandirameM dhAtukI pratimApara lekha hai usa para ikSvAkuvaMza likhA thA,para jaba taka itihAsa upasthita na ho taba taka andheremeM hI hai aura kharauAoMkA gotra eka ThAkura hai| ekabAra bhiMDameM hamArI dUkAnapara unake sambandhI lar3akekA gonA (dvirAgamana) karAne Aye the to rAyaviradavaravAnatA to ThAkura gotrakA nijhAsa pRthvIrAja cohAnase batA rahA thaa| kavitA par3hatA thaa| inake tihaiyA jakhanihA asaiyA gotra bhI hai aura khaMDelavAloMke gotra kAnUnago tathA baDajAtyA (baDoghara) aura mAravADI agravAloMkA ( sonagare ) sonagar3ha kAJcanagirake pAsa devaDAgAu hai vahA~se devaDA cohAnokA nikAsa hai| mAravADI agravAloMmeM devaDA gotra hai to bhale hI agra rAjA agrohAse nikAsa ho para rAjA agrasena kauna vaMzI the devaDA gotra se cohAna hI yaduvaMzI hI pratIta hote haiM aura nAgorake pAsa DehameM hama gaye vedI pratiSThA karAI vahA~ itihAsa khaMDelavAloMkA dekhA kAsalIvAlagotra zrImAn saraseTha hukumacandajIko cohAna likhA dekhA loDa sAjana Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ assanniml" beca samAjakA itihAsa * aura vaDa sAjanakA bheda dekhA / rAjA vikramAditya sambata kArakA patA usase utAra kara lAye vikrama prabandhake gAthA isameM diye haiM to hamako mAlUma hotA hai ki yaduvaMziyoMkA hI parikara hai| nahIM to 56 karor3a yAdava saba bhasma thor3e hI bhaye dvArakA meM 18 karor3a hI gaye the| hamAre vidvAn logabhI itihAsa likhate sAhu yA zAha se vAniye likhate haiM jaba usameM yaha likhA hai ki rAja vyApArameM dakSa to rAja vyApAra paniyoMkA hotA hai kyA isa rAjapUtAne itihAsameM jo ojhAjIne akSapaTalAdhIza sauMdhi vigrahika ina mehakmAoMmeM kSatriya hI niyukta hota the| vaNipati vaniyokA pati baniyoM para Adhipatya rakhane bAlA baniyA kaise samajha liyA aba to zAha padavI rANAoMke sAtha bhI thii| rAjapata itihAsa yA gajiTiyara se mAlUma ho jaaygii| to baniye kaise samajha liye sAdhu nAma sajjanakA hai zreSTha nAma aMTha puruSoMkA hai Aja kala kaMTrola rAzana kArDa Adi para brAhmaNa kSatriya Adi savahI niyata hai to saba yAte baniye ho gaye yaha bhRta hai hamane apanI iyattA asaliyata na samajhI yaha bhUTha hai| aba to gajaTiyarameM dikhA cuka haiN| rANA uDumaravaka putra rANA sapherasiMha ko zAha likhA hai| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArambha pariziSTa 1 aNutraya- rayaNa- paIva NatUNa jiNe siddhe Ayarie pADhae ya pavtraide / aNutraya - rayaNa- paIvaM satthaM kucche NisAmeha || X X X iha jauNA - Nai - uttara - taDattha maha Nayari rAyavaDia pasattha / dhaNa-kaNa kaMcaNa-vaNa sari samiddha riddhiriddha | dANuNNayakara - jaNa kimmora kamma Nimmiya ravaNNa arahaMta, siddha, AcArya upAdhyAya aura sAdhuoM ko namaskAra karake aNuvrata- ratna- pradIpa zAstra kI vyAkhyA karatA hU~, suno| X X X X yahA~ jamunA nadI ke uttara taTa para sthita eka 'rAyavaDDI' nAma kI prazasta mahAnagarI hai| vaha dhana, kana, kAMcana, vana, sarit se samRddha hai, dAna meM U~cA hAtha karanevAle janoM kI Rddhi se sampanna hai, ucca kAmoM se racI huI, ramaNIka, aTTAlikAoM aura toraNoM 12 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI la~becU samAjakA itihAsa * saTTala satoraNa viviha - vaNa / paDura-pAyAruNNai sameya __ jahi sahahi NiraMtara sirinikey| cauhadda caccarudAma jattha maggaNa-gaNa - kolAhala - samattha / jahiM vivaNa vivaNa ghaNa kuppabhaMDa jahi kasiahiM Nicca pisaMDi khaMDa / Niccica-dANa - saMmANa - soha ___ jahiM vasahi mahAyaNa muddhaboha / vavahAra cAra siri suddha loya viharahi pasaNNa cauvaNNa loya / sahita vividha varNa hai, sapheda aura U~ce usake prAkAra haiM, vahIM nirantara zroniketa zobhAyamAna haiN| bar3e bar3e cauhaTTa aura caurAhe vahAM pAntharAstAgIroM ke kolAhala se bhare haiM, jahAM dUkAna dUkAna meM bahuta se kAMse pItala Adi ke bhAMDa haiM, aneka vastroM se bhare haiM, jahAM nitya suvarNa-khaNDa kase jAte haiN| jahA~ nitya icchAdAna sammAna se suzobhita samajhadAra zuddhajJAnI mahAjana basate haiM / vyavahAra meM, AcAra meM zuddha dRSTi rakhane vAle cAroM vargoM ke loga jahAM prasannatA se vihAra karate haiM, jahAM suvarNake khUba cUDA alaMkAra pahane, pUrA-pUrA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 176 . jahiM kaNayacUDa - maMDaNa - visesa | siMgAra-sAra-kaya niravasesa / sohagga lagga jiNa dhamma - sIla mANiNi-Niya par3a vaya vahaNa lIla / jahi paNNa - paUriya - paNNa - sAla gAyara - NarehiM bhUsiya visAla / thiya jaNa (jiNa) biMbujala jaNiya-samma kUDagga - dhayAvali - ruddha - ghamma / causAlaNNaya - toraNa - sahAra jahiM sahahiM seya sohaNa vihAra / jahiM daviNaMgaNa vahi-prama-chitta lAvaNNa-puNNa-dhaNa - lola-citta / zRGgAra kiye, saubhAgya meM lIna, nija-dharmake anusAra zIla pAlanevAlo mahilAyeM apane pativrata-dharmako Anandase dhAraNa karatI haiN| ___ jahA~ prAjJa puruSoM se bharI huI vizAla puNyazAlA nAgarika naroM se vibhUSita hai, vahIM jinabimboM se ujjvala, sukha utpanna karanevAle, mandiroM ke zikhara sthita the jo apanI dhvajAvali se sUrya ke AtApa ko roka rahe haiN| jahAM U~cI catuHzAlAyeM tAraNa aura hArAM se saMyukta hai aura zveta ramaNIka vihAra zobhAyamAna ho Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jahiM caraDa cADa kusumAla bheDa * zrI la~becU samAjakA itihAsa # Na viyaMbhahi kahi mi na dhaNavihINa pemmANarata parigaliya taMbola dukhaNa sakhudda khala pisuNa eDa / - daviNaDDha Nihila para dhammalINa / gavva jahiM basahiM vikkhaNa maNuva sanca / vAvAra savva jahiM sahahiM Nicca - kaNayaMtrara bhUsiya raMga raMgiya dharagga tahiM Naravara Ahavamacha - jahiM rehahiM sAruNa sayala magga / eu rAya - bhicca / - dArida seu / samuddattaraNa rahe haiN| jahA~ lAvaNyapUrNa, dhana-lolacitta draviNAMganAe~ ( vArAMganAe~ ) bAhirI prema meM lipta hai| jahA~ lampaTa, kapaTI, cora, bhIru, durjana, kSudra, khala, pizuna, bhAMDa kahIM dikhAI nahIM dete, na koI dhana-vihIna hai, saba loga dhanI aura dharma meM lIna haiM / jahA~ saba manuSya prema meM anurakta, garvarahita aura vicakSaNa basate haiM / jahA~ rAjA ke naukara nitya sone ke jarIdAra kapar3oM se bhUSita saba kArabAra karate haiM / jahA~ dharAmra tAmbUla raMga se raMge honeke kAraNa Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bho laMbecU samAjakA itihAsa * 181 pattA-ubvAsiya - para maMDala daMsiya ___ maMDalu kAsa-kusuma-saMkAsa jasu / chala-kula-bala sAmatthe NIi-gayatthe / kavaNu rAu uvamiyai tasu // 2 // Niya-kula kairava -vaNa - siya-payaMgu guNa * rayaNAharaNa vihUsiyaMgu / avarAha - valAhaya - palaya - pavaNu maha -mAga-gaNa - paDidiNNa-tavaNu / dullasaNa - sosa - NAsaNa - pavINu kiu akhaliya-sajasa mayaMku sINu / paMcaMga-maMta - viyaraNa - pavINa saba mArga lAla varNa ke zobhAyamAna ho rahe haiN| vahAM ke rAjA Ahavamalladeva haiM jo dAridrayarUpI samudra se tArane ke liye setusamAna hai, jo zatru-maNDala ko bIrAna karanevAle aura apane maNDala ko prakaTa karanevAle haiM, jinakA yaza kAza ke phUla sadRza dhavala hai / chala, kula, bala aura sAmarthya meM, nIti aura naya ke artha meM kauna rAjA se usakI upamA ho sakatI hai ? apane kularUpI kumudinI bana ke liye candramAke samAna haiM, guNarUpI ratnoM ke AbharaNoM se unakA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * mANiNimaNa - mohaNu mayarakeu nniruvm-avirl-gunn-mnni-nnikeu| riu-rAya uratthala - diNNa - hIrU visumuNNaya samare bhiDaMta vIru / khaggaggi Dahiya-para-cakka vaMsu varIya - boha - mAyA * vihaMsu / atuliya.bala khala.kula-palaya-kAla pahu-paTTAlaMkiya viula bhAlu / sattaMga-rajja - dhura - diNDakhaMdhu ___ saMmANa-dANa - posiya - sabandhu / Niya-pariyaNa-maNa-mImatsaNa - daccha parivasiya- payAsiya - kera kacchu / aMga vibhUSita hai, aparAdharUpI meghoM ke liye ve pralaya-pavana haiM, bar3e bar3e mAgadha-gaNoM ko jinhoM ne tapanIya arthAt suvarNa kA dAna diyA hai, ve durvyasanarUpI roga ko nAza karane meM pravINa haiM / unhoMne apane askhalita yaza se candramA ko hona kara diyA hai| ve paJcAMga mantra ke vicAra meM pravINa haiM, mAninI striyoM ke mana ko mohane meM kAmadeva hI haiM, aura nirupama, avirala guNarUpI maNiyoM ke niketa haiN| unhoMne ripu rAjAoM ke urasthala meM coTa dI hai| ve bar3e Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 183 karavAla paTTi - vipphuriya - jIhu riu- daMDa - caMDa- suMDAla- sIhu / ai - visama - sAhasuddAma - dhAmu causAyaraMta - pAyaDiya - NAmu / NANA-lakkhana - lakkhiya - sarIru somujjava (la) sAmuddaya - ghiiru| duppiccha - miccha- raNa - raGga - malla hammIravIra-maNa . naTTa - sll| cauhANa - vaMsa - tAmarasa - bhANu muNiyaiM na jAsu bhuya-bala pamANu / calasIdi-khaMDa - viSNANa * kosu / chattIsAuha (pa) paDaNa-samosu / viSamasamara meM bhir3ane vAle vIra haiN| apane khaDga ke agra bhAga se unhoMne zatru ke cakra (rAjamaNDala ) aura vaMza ko DhA diyA hai| ve viparIta bodha ( mithyAtva ) aura mAyA ke vidhvaMsaka haiN| ve atulita balazAlI haiM, khaloM ke kula ke pralayakAla haiM, unakA vipula bhAla rAjapaTTa se alaMkRta hai| saptAMga rAjya ke dhure ko samhAlane meM unhoMne apanA kandhA diyA hai, aura sammAna dAna se apane bandhuoM kA poSaNa kiyA hai| apane parijanoM ke mana ko mImAMsA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zrI laMbecU samAjakA itihAsa * sAhaNa- samudu bahu riddhi-ridhu ari-rAya-visahaM saMkaru . pasidhu / pattA-pAliya-khattiya-sAsaNu parabala tAsaNu tANa maMDala uvAsaNu / maha-jasa-pasara-payAsaNu Nava jalaharasaNu duNNaya- vitti - pavAsaNu // 3 // taho paTTa-mahAevo pasiddha Isarade paNayaNi paNaya-viddha / NihilaMteura - majjhae pahANa Niya-pai-maNa - pesaNa sAvahANa / sajjaNa-maNa * kappa mahIya - mAha kaMkaNa - keUraMkiya . muvAha / karane ( samajhane ) meM ve dakSa haiN| par3osiyoM tathA pratyAzritoM ke kakSa arthAt AzrayadAtA haiN| unako caur3I talavAra jIbha sI lapalapAtI hai, ve ripu kI senArUpI pracaMDa suMDavAle matta hAthI ko siMha ke samAna haiN| ve bahuta vikaTa sAhasa ke uddAma stambha haiN| unakA nAma cAroM samudroM ke anta taka prakaTa hai| unakA zarIra nAnA lakSaNoM se saMyukta haiN| ve candramA ke samAna bhRju (ujjvala) aura samudra ke samAna gaMbhIra haiN| duSprekSa (miccha ) mithyAtva Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * chaNa-sasi-parisara - saMpuNNa - vayaNa mukka-mala kamala dala-sarala-NayaNa / AsA - siMdhura - gaI - gamaNa-lIla baMdiyaNa - maNAsA - dANa-sIla / parivAra - bhAradhura - dharaNa - satta moyaiM aMtaradala - laliya - gatta / chaiMsaNa - cittAsA . visAma ___ cau-sAyaraMta - vikkhAya - NAma / ahamacha - rAya - paya - bhatti jutta avagamiya - Nihila vissnnaann-sutt| Niya - NaMdaNAhaM ciMtAmaNIva Niya - dhavalaggiha - sarahaMsiNIva / se yuddha karane meM ve malla haiM, unhoMne hammIra vIra ke manakI zalya ko naSTa kiyA hai| cauhAna-vaMzarUpI kamala ke ve sUrya haiM, jinake bhujabala kA pramANa jAnA nahIM jaataa| ve caurAsI khaNDa ke-caurAsI prAmoM ke Adhipatya se caurAsI gA~u zAsanakalA ke bhaNDAra the aura chattIsa Ayudha calAne meM kuzala the| sAdhanoM ( astra-zastrAdi ) ke samudra ara bahuta Rddhi se samRddha ve zatrurAjA-rUpI vRSabhoM ke zaMkara haiM, athavA viSoM ko pI jAnevAle Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * pariyANiya- karaNa - vilAsa - kajja rUveNa jitta - suttAma bhajja / gaMgA-taraMga - kallola - mAla samakitti - bhariya - kakuhaMtarAla / kalayaMThi-kaMTha-kala-mahura-vANi guNa-garuva-rayaNa-uppatti-khANi / arirAya-visaha saMkaraho siTTha sohagga-lagga gori bva ditttth| pattA-tahiM purekai-kula-maMDaNu duNNaya-khaMDaNu micchattattiNa jittau / supasiddhau .kai lakkhaNu boha-viyakkhaNa paramaya-rAya Na chittau / zaMkara prasiddha haiN| ve kSatriya-zAsana ko pAlanevAle, zatru-bala ko trAsa denevAle aura unake maNDala ko ujAr3a karanevAle, mahAn yaza ke phailAnevAle, navIna jaladhara megha ke samAna harSakArI aura dunAti vRtti ko dUra karanevAle haiN| ___ unakI paTTa mahAdevI * Isarade' prasiddha haiM jo unakI snehamayI praNayinI haiN| ve samasta antaHpura meM pradhAna aura apane pati ko prasanna rakhane meM sAvadhAna haiN| sajjanoM ke manake samAna pRthvI ko Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # ekahiM diNe sukai pasaNNa-cittu Nisi sejAyale jhAyaha sattu / mahu boha - rayaNadhaDagaruya - sarisu buhayaNa bhavtrayaNahaM jaNiya- harisu / kara kaMTha - kaSNa pahiraNa asaka 187 mahu sukaittaNu vijA-vilAsu ANaMda-layAharu amiyaroi maI asuha-kamma pariNai sahAu ra-hara-maI teNa sajoru thakka | buhayaNa- muha maMDaNU sAhilAsu / vi yANa suiNa ittha ko vi / uggamiu sahivau duha - vihAu / prasanna karanevAle kaMkaNa aura keyUroM se suzobhita jisakI bhujAyeM thIM, unakA praphulla mukha pUrNimA ke candrabimba ke samAna se vacana motImAla samAna nikalate the aura nayana nirmala kamaladala ke sadRza sarala the / diggaja hAthiyoM ke samAna unakI sundara gati hai / bandIjanoM ke mana kI AzA kA pUrI karane meM ve dAnazIla haiM, ve apane parivAra ke kAryabhAra ko samhAlane meM Asakta rahatI thiiN| yadyapi unakA zarIra kele ke bhItara dala ke samAna sukomala hai / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * emeva kaittaNa-guNa-visesu parigalai Nica maha Nirabasesu / keNuppAeM ajiyai dhamma kijai uvAu iha bhuvaNe rambhu / pAiyai dhamma-mANika jeNa sahasA saMpai suddhe maNeNa / dhammeNa rahiu nara-jammu vaMjhu iya citAulu kai-cittu raMza / kiM kuNami ettha payaDami uvAu ___ je lanbhai puNNa-pahAva-rAu / maNe jhADa jhANu suha-velli-kaMdu tahidala-NisAe Niddalivi dNdu| jisake chahoM darzana citta kI AzA ke vizrAma ke sthAna the arthAt SaTadarzana jJAtA thii| cAroM sAgaroM ke anta taka unakA nAma vikhyAta hai| ve Ahavamalla rAjA ke caraNoM kI bhakti meM lavalIna thIM / unhoMne samasta vijJAna sUtroM kA adhyayana kiyA thaa| ve apane putroM ke liye cintAmaNi ke samAna aura apane dhavalagRharUpI sarovara meM haMsinIke samAna thii| ve indriyasukha ke kArya (kAmakalA) ko bhI acchI taraha jAnatI thii| rUpa meM unhoMne indrANI ko bhI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbeca samAjakA itihAsa * 186 ai-Ninbhara-NiddANaMda-bhuttu ___ saMveiya-maNu jA sija suttu / tA suiNaMtari susamai pasatta jiNa-sAsaNa-jakkhiNi tammi patta / vAhariu tAI he suha-sahAva kai-kula-tilayAmala galiya gAva / jiNa-dhamma-rasAyaNa-pANa-tittu tuI dhaNNau erisu jAsu cittu / ciMtA-kilesu jaM tumha bappa taMtajivi sajjahi mnn-viypp| ahamalla-rAya-mahamaMti suddha jiNa-sAsaNa-pariNai guNapavadhu / jIta liyA thaa| gaMgA kI taraMgoM kI kallolamAlA ke samAna apanI kIrti se unhoMne samasta dizAoM ko bhara diyA thaa| ___ unakI bANI kokilA ke kaMTha ke samAna mIThI thii| acche guNarUpI ratnoM kI to ve khAni hI hai| ye zatru rAjAoM ko asahya raNakalA se bhI catura thii| zaMkara kI gaurI ke samAna zreSTha aura saubhAgyazIla dikhAI detI thiiN| usI nagara meM sUprasiddha kavi lakSmaNa bhI haiM jo kavi-kula ke Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kaNhaDu kula-kairava-seya-mANu pahuNA samaja savvahaM pahANu / sammattavaMtu AsaNNa-bhavyu sAvaya-vaya-pAlaNu galiya gancha / pattA-so tumhahaM maNa-saMsau jANiya-duhaMsau NiNNAsihai samuccau / supayAsihai kaittaNu tumha pahuttaNu jiNa-dhammujjalu uccau / / / iu muNevi maNasi Niddalahi taMdu iha kaja ma sajaNa hohi maMdu / taho NameM virayahi payaDu bhanbu sAvaya-vaya-vihi-vittharaNa-kancha / maNDana aura durnaya-khanDana haiM, mithyAtva se jIte nahIM gaye, jJAna meM vicakSaNa aura jinheM para-mata ke rAga ne chuA bhI nahIM hai| ___ eka dina ye sukavi prasannacitta se zayyA para leTe hue vicAra karane lage-merA jJAna-ratna bar3e ghar3e ke sadRza bhArI tathA vidvAnoM aura bhavyajanoM ko harSe utpanna karanevAlA hai| vaha hasta kaMTha va karNa meM pahanA nahIM jA sktaa| usakI jor3a meM nara aura hara kI mati stabdha raha jAtI hai| (?) merA sukavitva aura vidyA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 191 iu pabhaNevi bhaMjivi maNa-mahatti gaya aMbAdevI Niyaya thatti / parigaliya-vihAvari gose buddha kai lakkhaNu saMz2ama-siri-visuddha / jiNu vaMdivi ajivi dhamma-rayaNu NijjhAyai maNe sAlasiya NayaNu / muhu muhu bhAvai jaM rayaNi vitta ___ aMbAdevie paNiu pavittu / tamalIu Na havai kayAvi suNNu __maha maNa-ciMtAsA-dhavaNu pussnnu| gaMjolliya-maNu lakkhaNu vahau sIyariu kanva-karaNANarUu / vilAsa budhajanoM ke mukhake maNDana hone kI amilASA rakhatA hai, vada Ananda kA latAgRha aura amita kAntivAlA hai| para use abhI yahAM koI jAnatA sunatA nahIM hai| maiMne azubha karmoM meM apanI svabhAva-pariNita lagA rakhI hai jisake udaya se mujhe duHkhavibhAva sahanA pdd'egaa| isa taraha merA yaha vizeSa kavitvaguNa nitya saba bahA jA rahA hai / kisa upAya se dharmArjana kiyA jAya ? isa bhuvana meM koI sundara upAya karanA cAhiye, jisase aba jaldI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI la~becU samAjakA itihAsa * Niya ghare pattau vaNa-gandha-hatthi mayamattu phuriya muharuha gbhtthi| vasi huyau sa-sara dasadisi bharaMtu bhaNu koNa paDicchai taho turNtu| supasaNNa-rAu gharahaM tavei bhaNu kavaNa duvAra kabADa deha abamiya vayaNaliNA cAturaMga dhaNa-kaNa-kaMcaNa-saMpuNNa cNg| ghara samuha eMta pecchavi savAru ___ bhaNu kavaNu bappa jhaMpai duvAru / ciMtAmaNi-hADaya-nivaDa jaDiu pajjahai kavaNu saI htth-cddiu| zuddha mana se, dharmarUpI mANikya prApta ho| dharma se rahita narajanma niSphala hai|" isa prakAra kavi apane citta meM cintAkula hue| ___ "kyA karU~, yahA~ kaunasA upAya prakaTa karUM jisase puNyaprabhAva-rAga kA lAbha ho|" aisA sukharUpI vallI kI jar3a-samAna mana meM dhyAna dhyAte hue rAtri ke pazcima bhAga meM nirdvandva hokara apanI zayyA para jaba ve gaharI nIMda meM so gaye, taba svapna meM saddharma meM prasakta rahanevAlI jina-zAsana yakSiNI vahIM AI aura Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 163 ghara-raMguppaNNau kapparukkhu jale kavaNu na siMcai jaNiya-sukkhu / sayameva patta gharu kAmadheNu pajjahai kavaNu ky-sokhsennu| cAraNa-muNi teeM jitta-bhavai gayaNAu patta kira ko Na Navai / peUsa-piMDa kare pattu bhandu ko muyai nive (iya) jiiviyntu| mahavijjakkhara-guNa-maNiNihANu pavayaNa vayaNAmaya-paya- pahANu / ghara-dhammiya-gara-maNa-(bo) haNatyU varakaiNA viraiu paramu satthu / unhoMne kahA- he, sukha svabhAva, kavi-kula ke nirmala tilaka, garvarahita, jina dhama-rasAyaNa ke pAna se tRpta, tuma dhanya ho jisakA aisA citta huaa| tumheM jo cintA kleza huA hai, usako tyAga kara mana meM saMkalpa kara lo| Ahavamalla rAjA ke mahAmaMtrI zuddha jina zAsana meM pariNati rakhane vAle, guNoM se bharapUra, kaNhaDa, apane kula-rUpo kairava ke candramA, jinheM rAjA ne saba meM pradhAna banAyA hai, jo samyaktvavAn, Asanna-bhavya, zrAvaka ke vratoM ko Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmm...more on 164 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * emeva laddha maha-puNNa-bhavaNu avagaNNai Naru dhImaMtu kvnnu| dhattA- iha mahiyale so dhaNNau, puNNa-pauNNau, jasu NAmeM supasAhami / ciMtiu lakkhaNa kaiNA, sohaNa-maiNA, kanca rayaNu nninvaahmi||5 iha caMdavADu jamuNA-taDatyu daMsiya visesa guNa-viviha vattha / cauhaTTa haTTa-ghara-siri-samiddha cauvaNNAsiya-jaNa-riddhi-richu / bhUvAlu tattha siri bharahavAlu Niya-desa-gAma nnr-rkkhvaalu| 'pAlanevAle aura garvarahita haiM, ve tumhAre isa duvidhAjanaka mana ke saMzaya ko sarvathA nAza kareMge aura tumhAre jaina dharmojjvala, ucca kavitA ke prabhAva ko acchI taraha prakAzita kreNge| yaha jAnakara tuma mana ko tandrA ko dUra kro| he sajana ! isa kArya meM aba manda mata hoo| unake nAma se zrAvaka vidhi kA vistAra batalAne vAlA eka uttama bhavya kAvya rco|' aisA kahakara aura unake mana kI cintA ko miTA kara aMbAdevI apane sthAna ko Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * tarhi laMbakaMcukula gayaNa-bhANu paravai- samajja sara hallaNu puravar3a sabbaha pahANu / naranAha sahA- maMDaNa taho amayavAla taNuruhava hUu jaNiTTha jiNa sAMsaNa- pariNai puNNa- siThu / vaNi paTTa kiya-bhAlayala- rUu | rAyahaMsu 165 so abhayavAla NaraNAha-rajje supahANu jiNa bhavaNa karAyau taM saseu mahamaMta dhaviya cauhANa vaMsu / rAya vAvAra kajje / keyAvali jhaMpiya-taraNi teu / calI gii| rAtri bItane para saMyama rUpI lakSmI se vizuddha kavi lakSmaNa jAge / jinadeva kI vaMdanA aura dharma ratna kA arjana kara ke, zithila nayana hokara, mana meM dhyAna karane lage / rAtri meM jo vRttAnta huA thA, usakI bAra-bAra bhAvanA karane lage- 'aMbAdevI ne jo pavitra bAta kahI hai vaha kadApi asatya va zUnya nahIM ho sakatI, vaha merI citta kI AzA ko pUrI karanevAlI puNya bAta hai / ' Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kUDAvIDaggAiNNa vomu kalahoya kalasa-kalavici- somu / causAlau toraNu siri jaNaMtu paDa - maMDava - kiMkiNi - raNa-jhaNaMtu / deharuhu tAsu siri sAhu soDha jAhaDa - gariMda - sahamaMta - poDhu / dhattA-saMbhUyau taho rAyaho, lachi sahAyaho, padamu jnn-mnnaannNdnnu| siri ballAlu Naresaru, vaM jiya-saru, suddhAsau mahaNaMdaNu // 7 // lakSmaNa mana meM bahuta prasanna hue aura unhoMne kAvya-racanA karane kI ThAna lii| yadi madamatta, vana kA gaMdha hAthI, apane dAMtoM kI kiraNoM se camakatA huA aura apanI cikkAra se dasoM dizAoM ko bhara denevAlA vaza meM ho jAya aura apane ghara Ave to kaho use kauna turanta nahIM cAhegA ? suprasanna anurAga se yadi vaha tumhAre ghara Ave to kaho kauna dvAra ke kapATa lagA degaa| jisane apane vANoM kI varSA se caturaMga senA ko ghAyala kiyA hai, jo dhana, kana, kAMcana se sampUrNa aura caMgA hai aise savAra ko apane ghara ke sAmane Ate dekha kaho bhalA kauna dvAra banda kara degA ? Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 197 jo sAhu soDhu tahiM pura-pahANu jaNa-maNa-posaNu gunn-mnni-nnihaann| taho padamu puttu siri rayaNavAlu bIyau kaNhaDu addhiMdu - bhAlu / so supasiddhau malhA - taNuu tassANumaNA jiu suddharUu / (1) uddhariya jiNAlaya - dhamma - bhAru jiNa - saasnn-prinny-criy-caaru| gaMdhovaraNa diNe diNe pivattu micchatta - vasaNa - vAsaNa - virattu / sone meM acchI taraha jar3A huA cintAmaNi yadi hAtha car3ha jAya to kauna use chor3a degA ? ghara ke AMgana meM yadi kalpavRkSa utpanna ho jAya to usa sukha denevAle vRkSa ko kauna jala se nahIM sIcegA ? svayameva ghara AI huI sukha kI senA ko utpanna karanevAlI kAmadhenu ko kauna chor3a degA ? apane teja se bhApati (sUrya) ko bhI jItanevAle cAraNa muni yadi AkAza se A jAye to unheM kauna namaskAra nahIM karegA ? jIvanadAna denevAlA bhavya pIyUSapiNDa hAtha A jAya to use kauna chor3egA ? isI prakAra uttama kavi mahAbIjAkSara rUpI guNoM ke maNiyA~ Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * arirAya - gAi . govAla - raja ballAlaeva - NaravaI samaja / sabbahaM savvesaru rayaNa - sAhu vAvaraI NiragNala citta - gAhu / sivadeu tAmu huu paTamu mUNu siri dANa- (vaMtu) NaM gaMdha-thaNu / pariyANai Nihila kalA-kalAu viNNANa - visesujala - sahAu / maha-paMDA paMDiu vi (u) - siyAsu avagamiya-Nihila-vijA-vilAsu / kA nidhAna zAstra vacanAmRta ke vedoM meM pradhAna, gRhastha-dharmavAle manuSyoM ke sambodhanArtha yaha parama zAstra rcaa| isa prakAra mahApuNya bhAva kA jo lAbha huA usakI kauna buddhimAna avagaNanA karegA? isI mahItala para vaha puNyavAn dhanya hai jisake nAma se maiM ise suprasiddha karatA hU~ aura zubhamati kavi lakSmaNa dvArA soce hue isa kAvya-ratna ko nibAhatA huuN| yahAM jamanA ke taTa para sthita 'caMdavADa' hai, jahAM uttama prakAra kI vividha vastue~ dikhAI detI haiN| vaha cauhaTTo, hAToM aura gharoM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa - 1 paTTAhiyAri saMpuNNa - gattu viyasiya - saroya - saMkAsa - vatta / Ayu-kkhae so siri rayaNavAla gau saggAlae - gunn-gnn-visaalu| taho pacchae huu sivaeva sAhu piupaTTi baiThau galiya - gAhu / ahamalla - rAya - kara-vihiya-tilau mahayaNahaM mahiu guNa-garuva-Nilau / so sAhu paiTiu jaNiya - seu | sivadeu sAhu kula - vaMsa - keu / pattA-jo kaNhaDa puvuttau, puNNa pa3 uttau, mahi-maMDali vikkhAyau / kI zobhA se samRddha hai, tathA cAro varNoM ke Azrita janoM ko ddhi se samRddha hai| vahA~ ke bhUpAla zrI 'bharatapAla' haiM jo apane deza aura grAma ke nivAsiyoM ke rakSaka haiN| vahA~ 'laMbakaMcuka' kula-rUpI: AkAza ke bhAnu purapati 'hallaNu' saba meM pradhAna hue| ve naranAtha kI sabhA ke maMDana, logoM ke pyAre aura jina-zAsana meM pariNati 1. mUla meM yauttau pATha hai| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 * zrI la~becU samAjakA itihAsa Ahavamalla - pariMdahu maNasANaMdahu maMtattaNa paibhAyau // 8 // piyA tassa sallakkhaNA lakkhaNaDaDhA gurUNaM pae bhatti kAu~ viyaDaDhA / sa - bhattAra - pAyAra - viMdANagAmI / __gharAraMbha - vAcAra - saMpuNNa - kaamii| suhAyAra cAritta - cIraMka - juttA suceyANa gaMdhodaeNaM pavittA / ke puNya ke ziSTa the| unake putra 'amRtapAla' hue jinakA bhAlatala avanipaTTa* ( jAgIradArIke paTTa) se vibhUSita huaa| ve narapatike samAjarUpI sarovara ke rAjahaMsa the aura unhoMne mahAmantritva dvArA cauhAna vaMzako ujjvala kiyA thA / ve 'abhayapAla' rAjAke rAjyameM * vaNipaTTakiya bhAlayala rUTa yahA~ vaNi zabda prAkRta apabhraza avani zabda kA hai| avani pRthvI kA nAma hai aura ava upasargapUrvaka NIla prApaNe dhAtu se banA hai aura ava upasarga ke aka ra kA lopa ho gayA hai taba vani rahA aura vani prAkRta bhASA meM vaNi huA nakAra ko NakAra hokara aura paTTAGkita kA paTTakiya bhayA bhAlatala kA bhAlayala bhayA rUu rUpakA bhayA akAra kA lopa ( vaSTibhAgurirallopamavApyo rupasargayoH ) isa vArtika vyAkaraNa se bhyaa| vaNikpaTTa se aMkita yaha artha bhAskara ne azuddha likhA hai Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 201 sa-pAsAya - kAsAra - sArA-marAlI . kivA-dANa-saMtosiyA vaMdiNAlI / pasaNNA suvAyAra acaMcela cittA ramA rAma rammA mae bAla NittA / (1) khalANaM muhaMbhoya - saMpuNNa - juNhA puraggo mahAsAhu soDhamsa suhA / dayA - vallarI - meha - mukaMbudhArA saittattaNe suddha sIyAvayArA / rAja-vyApAra-kArya meM pradhAna the| unhoMne eka jaina mandira bhaktisahita nirmANa karAyA jisane apanI dhvajAvalI se sUrya ke teja ko *ka diyA / vaha apane kUTa zikhara ke agrabhAga se AkAza ko chUtA thA aura suvarNa ke kalaza se bar3A sundara aura saumya thaa| usake catuHzAla aura toraNa kI bar3I zobhA thI, vaha paTa-maMDava kI ghaMTariyoM se jhanajhanAtA thaa| unake putra zrIzAha 'soDha' hue jo 'jAhaDa' narendra ke pradhAna maMtrI hue| isa lakSmIvAn rAjA kA prathama nandana logoM ke mana ko Ananda denevAlA zrIballAla narezvara huA jisane apane rUpa se kAmadeva ko jIta liyA, jo zuddhAzaya the| 2 mUla meM 'savAyA' pATha hai| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI la~becU samAjakA itihAsa * jahAM caMda - caDANugAmI bhavANI jahA sabyaveihiM savvaMga - vANI / jahA gotta - NihAriNo raMbharAmA ramA dAnavArissa saMpuNNa - kAmA / jahA rohiNI osahIsassa saNNA mahar3aDhI sapuNNassa sArassa raNNA / jahA mUriNo muttiveI maNIsA kisANassa sAhA jahA rUvamIsA ? __ jo sAhu 'sor3ha' vahA~ pura-pradhAna, jana-mana-poSaNa aura guNamaNi-nidhAna the unake prathama putra zrI ratnapAla' hue aura dUsare 'kaNhaDa' jinakA bhAla arddhacandra ke samAna thaa| ye ( kaNhaDa ) 'malhA' ke putra khUba prasiddha hue| x x x unhoMne jinAlayoM ke uddhAra kA dharmabhAra dhAraNa kiyaa| unakA cAritra sundara aura jina zAsana ke anusAra thaa| ve pratidana gandhodaka se apane ko pavitra karate the aura mithyAtva tathA vyasana kI vAsanA meM virakta rahate the| unheM ballAladeva (bhojavaMzI)narapati ne zatru rAjArUpI gauoM ke gopAlarAja banAyA thaa| ratana sAhu 'sarvesarvA vyApAra meM nirargala aura gaMbhIra citta the / unake prathama putra zivadeva huye jo gaMdhahastI ke samAna dAnavaMta the| ve samasta Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa 203 jahA jANaI kosalesassa sArA jhuNINassa maMdAiNI teyatArA / rae kaMtuNo (?) dAkSiNo suddhakittI jahAsaNNa-bhabvassa smmtt-vittii| pattA-tAsu mulakkhaNa vihiya kulakkama aNugAmiNi taha jnnmhiy| tahi huva ve gaMdaNa NayaNANaMdaNa harideu ji diurAu hiyA // 6 // kalAoM ke jAnakAra the aura vizeSa vijJAna se unakA svabhAva ujjvala ho gayA thaa| vidvAnoM ke bIca ve bar3e buddhimAna paMDita the aura samasta vidyA vilAsa unheM prApta thaa| ve padAdhikArI the, avikalAMga the aura unakA mukha vikasita kamala ke samAna thaa| Ayu ke kSaya hone para ve ratnapAla, guNa-gaNa-bizAla, svargAlaya ko sidhaare| unake pazcAt zivadeva sAhu pitA ke pada para Agraha-rahita hokara baitthe| Ahavamalla rAjA ke hAtha se unakA tilaka huaa| ve mahAjanoM meM mAnya aura mahAguNoM ke nilaya hue| isa taraha zivadeva sAhu, apane kula aura vaMza ke ketu, pratiSThita hue aura loga unakI sevA karane lge| aura kaNhaDa jinakA pahale ullekha kara Aye haiM aura jo puNya-dvArA pavitra aura Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * so kaNhu mayaNa-muddAvayAru ahiNANiya- bhava- bhAyaNa-viyAru / jiNNa- dhamma- ramma-dhura-diNNa-khaMdhu pAyaDiya- paNaya - bhanvayaNa - baMdhu / aNu- guNa - sikkhAvaya - rayaNa-kosu uvasaMtAsau parihariya - rosu| dubasaNa - visaya - vAsaNa - virattU Niva - maMti - viNijjhAiya - parattu / mahI-maNDala meM vikhyAta the, Ahavamalla narendra dvArA, mana meM AnaMda sahita, mantripada para pratiSThita kiye gaye / / 8 // ___ unako priya sulakSaNA, bar3I lakSaNavatI thIM, guruoM ke caraNoM kI bhakti karane meM kuzala thIM, apane pati ke pAdAraviMda kI anugAminI aura ghara gRhasthI ke kArya meM pUrA mana lagAnevAlI, sadAcAriNI, cAritrarUpI vastradhAraNa karanevAlI aura caityoM ( mUrtiyoM ) ke gandhodaka se pavitra thiiN| ve apane rAjamahalarUpI sarovara kI haMsinI thI, kRpA aura dAna dvArA baMdojanoM ko saMtuSTa karatI thiiN| ve prasanna, madhurabhASiNI, acaMcalacitta,...... ...... khaloM ke mukharUpI kamaloM ke liye pUrNa cAMdanI thiiN| nagara-seTha mahAsAhU soDha kI putravadhU aisI thiiN| ve dayArUpI bela ke liye Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 205 keNa vi pacchAeM so ji kaNDa jiNa - maMdirammi Thiu catta-taNhu / so lattau kaviNA lakkhaNeNa jiNa-samaya-viyAra- viyakkhaNeNa / taM kahiu Nihilu jaM rayaNi diThTha suviNaMtari aMbAevi siddha / taM suNevi kaNhu romaMca-kaMcu saMjAu dutti - paya - hiya- pavaMcu / meSa kI jalavRSTi ke samAna thIM aura satItva meM zuddha sItA kI avatAra thiiN| jaise candracUDa (ziva) kI anugAminI bhavAnI haiM, jaise sarvajJa kI sarvAGga (dvAdazAMga) vANI, jaise gotrabhid (indra) kI strI rambhA, dAnavAri (viSNu) kI kAmanA pUrNa karanevAlo ramA, jaise auSadhoza (candra ) kI rohiNI nAmadhAriNI, puNyavAn kI mahaddhi, kAmadeva kI rati, sUri kI mokSAkAkSiNI vuddhi. jaise kRzAnu (agni ko zAkhA (jvAlA), jaise kozaleza (rAma) ko jAnakI aura dhunona (samuda) kI ujjvala maMdAkinI,.......jaise dAnI ko zudrakIrti aura Asanna-bhavya kI samyakttvavRtti, usI prakAra unako kulakrama ko rakSA karanevAlI, loka-pUjya surakSaNA anugAminI thii| usake nayanoM ko Ananda denevAle hitakArI, do putra utpanna hue-harideva aura dvijarAja / / 6 / / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m 206 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * vaDu-bhattie lakkhaNu teNa ramma pucchiyau kaNheM sAyAru dhammu / sammatta - guNaTha - kalA - nibaMdha toDahi asuhAsava - kamma-baMdha / taM suNevi bhaNiu-sAhula-sueNa jiNa - caraNacaNa- pasariya-bhueNa / bho laMcaMkaMcu - kula - kamala - sUra kula - mANava - cittAsA - puur| ve kaNha madana ke rUpa ke avatAra aura saMsAra ke calAne vAle vikAroM ke jAnakAra the| unhoMne jaina dharma ke ramaNIka dhure meM apanA kaMdhA diyA thA aura ve prema prakaTa karanevAle bhavyajanoMke baMdhu the| ve aNuvrata, guNavrata aura zikSAvrata-rUpI ratnoM ke koza the, upazAnta Asrava aura roga ke tyAgI the| ve duvyasanoM aura viSayoM kI vAsanA se virakta the| ye rAjamantrI paratra (paraloka) kA dhyAna rakhate the| ye kaNha kisI pazcAttApa se, tRSNA ko tyAga jinamandira meM baiThe the| vahIM jainadharma ke bicAra meM vicakSaNa kavi lakSmaNa unase bole aura rAtri ko svapna meM jo kucha dekhA thA va va aMbAdevI ne jo kucha upadeza diyA thA vaha saba khaa| 1. mUla meM lakArAnta pATha hai| 2. mUla meM 'dIbantu pATha hai| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAja kA itihAsa * 207 aamananwr M a n ...... . jiNa - samaya - sattha-vittharaNa-dakSa guNa - maNahAraMkiya- viyaDa- vaccha / sammattAharaNa - vihUsiyaMga suhiyaNa-kairava-vaNa-siya. payaMga / Nimmalayara - sarayAyAsa - sAma dIvaMtu - vAsi-Nara-thuNiya- NAma / pavayaNa - vayaNAmaya - pANa - titta savvahaM bhavyayaNahaM dhamma-mitta / use sunakara kaha romAJcita ho uThe aura do tIna zabdoM meM hI unakA prapaMca (manomAlinya) dUra ho gyaa| bahuta bhakti se kaNha ne lakSmaNa kavi se ramaNIya sAgarAdharma puuchaa| ___ "he samyaktva ke ATha guNoM kI kalA ke nivandha, mere azubha Asrava karmoM ke bandhanoM ko tor3iye / " yaha suna kara, jina caraNoM kI pUjA meM hAtha phailAnevAle sAhula putra bole "he laMbakaMcuka-kularUpI kamala ke sUrya, apane kula aura anya manuSyoM ke mana kI AzA ko pUrI karanevAle, jainadharma aura zAstra ke vistAra meM dakSa, guNa rUpo maNiyoM ke hAra se apane vizAla vakSasthala ko zobhita karanevAle, samyaktva ke AbharaNa se vibhUSitAMga, suhRdajana-rUpI kumudavana ke candra, khUba nirmala zaratkAlIna AkAza ke samAna Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * micchatta - jaraMhiva- sasaNa- mitta NANiya-pariMda mahaniyanimica (?) avarAha - valAhaya - visama - vAya viyasiya jIvaNaruha vayaNa chAya / bhaya - bhariyAgaya * jaNa- rakkhavAla chaNa-sasi.parisara-dala-viula-bhAla / saMsAra - saraNi - paribhamaNa - bhIya guru - caraNa - kusesaya - caMcarIya / zyAma, anya dvIpoM ke vAsI naroM dvArA jinake nAma kI stuti kI jAto hai, pravacana (zAstropadeza) ke vacanAmRta ke pAna se tRpta saba bhavya janoM ke dharma-mitra, mithyAtva-rUpo jIrNa vRkSa ke liye agni, jJAnI rAjA ke sahaja mitra (?), aparAdha rUpo meghoM ko pracaNDa vAyu, vikasita kamala ke samAna mukhakAMti ke dhAraka, bhaya se bhare hue AnevAle janoM ke rakSapAla, pUrNa candramaNDala ke ardha bhAga samAna bhAlayukta, saMsAra-saraNI meM paribhramaNa se bhIta, guru ke caraNakamaloM ke caMcarIka, dharma ke Azrita hue samajhadAra logoM kA poSaNa karanevAle, nirupama rAjanIti mAga ke jJAtA, yaza ke prasAra se brahmANDa-khaNDako bhara denevAle, mithyAtva-rUpo parvata ke vajradaNDa, mAyA, mada, mAna aura dambha ke tyAgo, mahAmati-rUpo hastino ko Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~beca samAjakA itihAsa * 206 posiya. dhammAsiya- vivuha- vagga NANiya- Niruvama- nnivnniii-mgg| jasa - pasara - bhariya. baMbhaMDa- khaMDa micchatta - mahIhara - kulisa- daMDa / tajjiya - mAyA - maya - mANa DaMbha mahamai. kareNu - AlANa - thNbh| samayANuvei guruyaNa - viNIya dutthiya - Nara - gibvANAvaNIya / pattA-tuhUM kai-yaNa-maNa-raMjaNu, ___ pAva-vihaMjaNu, guNa-gaNa-maNi ryaannaayru| uchAhaTTi abaTTiu supayo maTThiu (?) Nihila.kalA- mala - Nayaru // 10 // bAMdhane ke stambha, samayavedI, gurujana-vinIta, aura duHkhita naroM ko kalpavRkSa, tuma kavijanoM ke manoraMjana, pApa-vibhaMjana, guNa-gaNa rUpI maNiyoM ke ratnAkara...............aura samasta kalAoM ke nirmala nagara ho // 10 // tuma dhanya ho jinakA aisA citta huA jo tIna padArthoM ( dharma, artha, kAma ) ke rasa se ujjvala aura pavitra mati hai, zayana, Asana, staMberama (hAthI), ghor3e,dhvajA chatra, camara zreSTha Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * tuhuM dhaNNu jAsu erisiu cittu tipayattharasujjalu mai - pavittu / sayaNAsaNa staMbarama turaMga __dhaya chatta camara bAlA varaMga / dhaNa kaNa kaMcaNa ghaNa-daviNa-kosa __jaMpANa -jANa bhUmaNa saMtosa / ghara pura jayarAyara desa gAma paTTolaMbara - paTTaNa - samANa / saMsAra - sAru Nayavatthu bhAvu jaM jaM dIsai NaNa mahAu / taM taM muheNa pAviyai savvu lahiyai Na kavva mANikku bhabbu / zarIravAlI vAlA strI, dhana, kaNa, kAMcana, dhanA draviNa-koza, pAlakI, yAna, yatheccha bhUSaNa, ghara, pura, nagara deza, grAma, nagara saba sAmAna bar3e bar3e tambU Adi saMsAra meM sAra-rUpa nAnA prakAra kI jo jo vastue~ dIkhatI haiM, ve saba sulabhatA se prApta ho sakatI haiM, para kAbya rUpI bhavya-mANikya sulabha nahIM hai / yahA~ bahuta se prajJAvAn budhajana dikhAI dete haiM, para jainazAstra kA tajJa (jJAtA) sukavi Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 211 iha dIsahiM bahu buhayaNa saMpaNNa dIsahiM na sukai jiNa-samaya-NaNNa / suNu kahami viyavakhaNa aivicitta aivisamu puNubbhava- bhamaNa-vitta / / ___x x x x x antima prazasti siri laMbakaMcu - kula - kumuya * caMdu ____karuNAvallI - vaNa - dhavaNa - kaMdu / jasa-pasara paUriya - voma - khaMDa ahiyaddi- vimaddaNa -kulisa dNdd| abarAha - balAhaya - palaya pavaNu bhavya yaNa-vayaNa-siri-sayaNa tavaNu / dikhAI nahIM detaa| he vicakSaNa, suno, meM tumase punarbhava meM bhramaNa karane kA ati vicitra aura ati vigama sulabha vRttAnta kahatA huuN|" zrolaMbakaMcuka-kula-rUpI kumuda ke candra, kamaNArUpI vallI ke vana kA poSaNa karane vAle kaMda, yasa ke prasAra se AkAzakhaMDa ko prapUrita karanevAle, zatrurUpI parvata ke vimardana ke liye vajradaNDa, aparAdha rUpI meghoM ke liye pralaya-pavana, bhavyajanoM ke mukha-rUpI kamaloM ke liye sUrya, mithyAtvarUpI bRkSa ko unmUlita karane vAle, Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ummUliya-micchattAvaNIu jiNa caraNaccaNa-virayaNa viNIu / dasaNa - maNi - bhUsaNa - bhUsiyaMgu tajjiya - para -sImaMtiNi - psNgu| pavayaNa - vihANA. payaDaNa - samosu Niruvama-guNa-gaNa-mANikka kosu / sapayaDi - parapayaDi - sayA -aNiMdu thaNa- dANa-dhaviya. vaMdiyaNa - vidu / saMsArADai - paribhramaNa - bhoru jiNa - kayAmaya - posiya sarIru / deva - pAya - puMDariya - bhattu viNayAlaMkiya - vaya - siil-jutt| Niruvama guNa jina-caraNoM kI pUjana karane meM vinIta, samyagdarzana-rUpI maNiyoM ke bhUSaNoM se bhUSitAMga, parasrI,-prasaMga ke tyAgI, pravacana (zAstropadeza) vidhAna ke prakAzanArtha samavazaraNa, nirupama guNarUpI mANakyioM ke koza, svaprakRti aura paraprakRti meM aniMdya / apane svabhAva aura para svabhAva kI nindA nahIM krte| saMsAra-rUpI aTavI ke paribhramaNa se bhayabhIta, jaina kAvyoM Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahasai lakkhana tahu pANaNAhu taho paNaya * zrI la~becU samAjakA itihAsa # - kaNhaDu vaNiva jaNa suppasiddhu * pura parihAyAra palaMva - bAhu / - - - vasena viyakkhaNeNa mahamahaNA sAhu uho ghariNi jar3atA - sueNa sukaitaNa guNa - ahamalla - rAya - mahamati riddha | jAyasa kula gayaNa - divAyareNa aNasaM jamI hiM iha aNuvaya rayaNa paI kan 213 kar3aNA lakkhaNeNa / vijjAjueNa / - | vihiyAyareNa / virayau susati pariharivi gav ke amRta se jinakA zarIra puSTa hotA thA, guru aura deva ke caraNa kamaloM ke bhakta, vinaya se alaMkRta, vrata aura zIla yukta, mahAsatI lakSaNA ke prANanAca, nagara kI parikhA ke AkArasadRza lambI bhujAoM vAle, loka meM suprasiddha, Ahavamalla rAjA ke samRddhizAlI mahAmantrI avanipati jAgIradAra kaNDDa ke premavaza, vicakSaNa mahAmati kavi lakSmaNa, 'sAhula' kI gRhiNI 'jaitA' ke Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 * zrI la~becU sAmAjaka ihiAsa * pattA-jiNa - samaya . pasiddhahaM dhamma - samiddhahaM vohaNatthu maha sAvayahaM / iyaraha mahaloyahaM payaDiya moyahaM parisesiya - hiMsAvayahaM // 1 // maI amuNate akkhara - visemU na muNami pabaMdha na chaMda - lesu / saddAvasaha Na vihatti atthu dhittaNeNa mai raiu satthu / dujjaNu sajjaNa vi sahAvaro vi mahu mukkhahI dosu ma leu ko vi putra, sukavittva-guNa aura vidyA-yukta jAyasa-kula-rUpI AkAza ke divAkara, aNuvatI zrAvakoM kA Adara karane vAle ne gavarahita hokara apanI zakti anusAra yaha 'aNuvrataratnapradopa' kAvya kI racanA kI, jainadharma meM prasiddha, dharmasamRddha, mahAzrAvakoM tathA moda prakaTa karanevAle va hiMsAke tyAgI anya mahAlogoMke bodhanArtha / / 1 / / akSara vizeSa (zabdazAstra) na jAnate hue tathA prabaMdha va chanda kA tathA zabda, apazabda va vibhakti va artha kA jJAna na rakhate hue dhRSThatA mAtra se maiMne isa zAstra kI racanA ko| dujena, jana va anya koI mujha mUrkha ko koI doSa na denaa| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * paddhaDiyA baMdha suppasaNNu * avagamau atthu bhavvayaNa taNNu / hINakkharu maNevi iyaru tatthu saMthavau aNNu vajjebi aNatthu / jaM ahiyakkharu mattA - vihAu taM pusau muNivi jaNiyANurAu / saya duNNi cha uttara atthasAra paDUDiya - bujhahu tisahasa saya cAri gantha 215 chaMda NANA caduduhaya sagga pihU pahu pamANa - battIsakakhara Niru timira maMtha | - payAra / sAvaya - mana vohaNa suddha-ThANa / paddhaDiyA baMdha se suprasanna hokara tadjJa bhavyajana isakA artha samajha leM / jo kucha isameM hInAkSara va anya doSa ho use anartha bacA kara ThIka kara le| jo kucha adhikAkSara va mAtrA - vighAta ho use jAnakara anurAga se ThIka kara leN| isameM do sau chaha arthasAra aura nAnA prakAra ke paddhaDiyA chanda tathA timira (ajJAna ke andhakAra) ko dUra karanevAle battIsa akSaroMke tIna hajAra cAra sau grantha zloka isameM jAno aura bar3e bar3e pramANa ke, zrAvakoM ke mana kA saMbodha karanevAle zuddha sthAna ATha sarga / vikramAditya kAlake teraha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * teraha saya teraha uttarAla parigaliya vikamAicca kAla / saMveyaraiha savvahaM samakkha kattiya - mAsammi aseya - pakakhe / sattami diNe guruvAre samoe aTThami rikakha sAhijja-joe / nava mAsa rayata pAyaDatyU sammattara kame kame pahu satthu / ghattA--titthaMkara bayaNubbhava, vihuNiya dubbhava jaNa-vallaha paramesari / kanya-karaNa mai pAvaNa, muha daridAvaNa, mahu uvaNau vAesari // 2 // sau teraha varSa bIta jAne para saMvega (biSaya sukha-virakti) meM rata tyAgiyoM ke sammukha, kArtika mAsa kRSNapakSa kI saptamI ke dina guruvArako prAtaHkAla aSTama nakSatra puSya va sAhijayoga sAdhya yoga meM nava mAsa taka krama krama kI racanA ke pazcAt prakaTAthe yaha zAstra maiMne samApta kiyaa| tIrthaMkara ke vacanoM se samadbhUta, durbhava ko dUra karanevAlI, mana-ballabhAparamezvarI, kAvya karane meM mati ko pavitra karanevAlI, sukha aura kalyANa kI dAtrI vAgezvarI mujhe prApta ho / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 217 pariziSTa 2 kaNhaDa kI kIrtivAcaka saMdhiyoM ke Adi ke kucha padya saMdhi 2 vANI jasya parokyAra-paramA ciMtA sudatthe sayA kAyA savvavidaMha-pUya-NiradA kittI jagAcchAiNI / vittaM jassa vihAi Nica sadadaM pattANa dANaame so gaMdAdavaNIyale suajuvo kaNho visuddhAsayo // 1 // saMdhi 3 gIillo Nicca-cAI sukai-jaNa-maNANaMda kaMduDhacaMdo bhattA sarINa pAe smy-vihi-rsullaas-liilaa-nikeo| ___ jinakI vANI paropakAra parAyaNa hai, jinheM ciMtA sadA zrutArtha kI hai, jinakI kAyA sarvajJa ke caraNoM kI pUjA meM nirata hai, kIrti jagadAcchAdinI haiM aura saMpatti nitya aura satata pAtradAnodyama meM zobhAmamAna hotI hai ve zrutayukta, vizuddhAzaya kaNha bhUtala para Ananda kreN||1|| ___nItiyukta, nitya-tyAgI, sukavijanoM ke manAnaMda rUpI kaMda ko UrdhvacaMdra, AcAryoM ke caraNoM ke bhakta, samaya adhyAtma zAstra vidhi Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * vaMdo kuMdAvadAtAmala sajasa-chuhA-chohiyAso gahato dhammaM pANIhi NicaM kaha Na iha jae kaNhaDo saMsaNijjo / 2 / saMdhi 8 bho kaNha tumha mahi-maMDalabhima sachaMda-cAriNI kittI / dhavalaMti bhamai bhuvaNaM pihulamasesaM salIlAe // 3 // kaMdAvadA (ta)-ruci kIramANa kakutaraMta-dIvaMta / tIya tAvicha-chavi khala-bayaNaM kayaM itaM cittaM // 4 // ke rasollAsa kololA ke niketa, vaMdanIya, kuMdavat nirmala yazorUpI sudhAse AkAza ko suzobhita karane vAle aura dharmarUpI jala se nitya snAna karane vAle kaNhaNa isa jagata meM kaise prazaMsanIya nahIM hai ? ||2| he kaNha, mahImaNDala para svacchaMdacAriNI tumhArI kIrti samasta vizAla bhuvana ko dhavala karatI huI salIla bhramaNa kara rahI hai // 4 // yaha kIrti samasta dizAoM aura dvIpAntaroM ko to kuMda ke ke samAna dhavala vaNa kara rahI hai para khaloM ke mukha ko tApiccha (tamAla) ke sadRza kalA kara rahI hai, yaha bar3I vicitratA hai / / 4 / / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pariziSTa 3 saMdhyaMta puSpikAyeM 216 *** 1 iya aNuvaya rayaNa- paIva - satthe para movAsa pANa tevaraNNa-kiriyA - payaDaNa-pasatthe suguNa siri- sAhula- subalakkhaNa- viraie bhavyasiri- kaNhAicca NAmaM kie daMsaNa guNa paribhAvavaNNaNo NAma paDamo pariccheu sammatto // 1 // 2 iya aNuvaya- rayaNa-pava-satye parama-sAvayAra - vihi vihANa virayaNa - samatthe saguNa-siri-mAhula- suva-lakkhaNa viraie mahAmaMti- kaNhAicca NAmaMkie NissaMka-guNa-paDhamakahA- paDaNo NAma duiu pariccheu sammatto ||2|| 3 iya aNuvaya rayaNa- paIva-satthe mahAsAvayANa supasaNNa parama-tevaNNa kiriya-payaDaNa samatthe saguNa- sAhula-sua-sakhaNaviraie bhavva. siri- kaNhAica - NAmaM kie paMca kahaMtara- sammattaguNa- vittharaNo NAma taIo pariccheu sammattA ||3|| 4 iya aNuvaya- rayaNa- paIva satthe maha sAvayANa supasaNNa parama tevaNNa kiriya-payaDaNa - samatthe saguNa-sirisAhulasutra lakkhana - virahae bhavva- siri- kaNhAicca NAmaMkie Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * seNiya-mahArAya.sammatta-kahaThyA varaNNaNo NAma paricacheu sammatto // 4 // 5 iya aNuvaya rayaNa-paIva satthe mahasAvayANa suparaNNa parama.tevaNNa-kiriyA-payaDaNasamartha saguNasiri.sAhula-suvalakakhaNa-virAie bhavya-siri kaNhAica NAmaMkiya satta.vasaNapariharaNa-mammatta-vittharaNo NAma paMcamo paricacheu sammatto // 5 // 6 ( Upara ke samAna ) - kaNhAica . NAmaMkie dANa pahAva.phala-saMpatti-caNNaNo NAma sattamo paricheu sammatto // 6 // ......mahAmaMti-kaNhAica-NAmaMkie satta.paDimavichitti.vaNNaNo NAma sattamo pariccheu samatto / / 7 / / 8.........bhavya miri.........kie sAvayAravihi-sammattaNo NAma aTThamo pariccheu salatto // 8 // noTa :-yaha aNuvvayapaIva graMtha zrImAn prophesara sAhava hIrAlAlajIna nAgorake zAstra bhaMDArase upalabdha kara zrI jainasiddhAnta bhASkara bhAga 6 kiraNa 3 meM anuvAda kara chapAyA aura isakI racanA karanevAle zrImAn kavi lakSmaNa kavi hai| vikrama saM0 1313 meM isakI racanA huii| yaha prastAvanA pahile chApanA thA para kAraNavaza bhUla se raha gaI vaha aba prakAzita kara rahe haiN| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmaNa kavi-kRta aNuvrata-ratna-pradIpa ( terahavIM zatAbdi kI eka apabhraMza racanA) [ lekhaka-zrIyuta pro0 hIrAlAla jaina, ema0e0, ela0ela0bI0 ] 1, pothI-paricaya ___ 'aNuvaya rayaNa-paIva' ( aNuvrata ratna-pradIpa ) kI jo prati mujhe prApta huI hai vaha 11"45" AkAra ke 110 kAgaja ke patroM para samApta huI hai| nIce upara, dAye bAMye 1 iJca kA hAMsiyA chor3akara pratyeka pRSTha para kahIM 10 aura kahIM 11 paMktiyA~ haiN| pratyeka paMkti meM lagabhaga 42 akSara haiN| patroM ke bIca meM, purAnI rIti ke anusAra, kucha sthAna chUTA huA hai| kAgaja purAnA hone se kahIM. kahIM patra bIca bIca meM phaTa gaye haiM jisase kitane hI akSara naSTa ho gaye haiN| mUla prati 106 meM patra para samApta ho gaI hai| usakA antima vAkya hai 'saMvat 1575 varSe zrAvaNa zudi 3 shnau'| yaha spaSTataH prati ke likhe Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 * zrI la~becU samAjakA itihAsa jAne kA samaya hai / 110 vAM patra pIche se jor3A huA hai aura vaha dUsare hAtha kA likhA huA hai / usameM kahA gayA hai ki yaha zAstra meDatA zubhasthAna para, paramAladeva rAThaura ke rAjya meM, khaMDelavAlAnvaya ke pATaNIgotra ke eka sajana hemarAja ne saMvat 1565 vaizAkha zu0 2, somavAra ko likhAkara, mUlasaMgha, sarasvatI gaccha, balAtkAra gaNa, kundakundAnvaya ke muni puNyakIrti ko paThanArtha pradAna kiyA / * saMvat 1565 varSa basAva su0 dviija somavAsare zrImUlasaMghe sarasvatI gache balAtkAragaNe zrIkundakundAcAryAnviye bhaTTAraka zrI padma nandidevA / tatpaThe bhaTAraka zrI zubhacandradevA / tatpaTe bhaTAraka zrI jiNacandradevA | muni maNDalAcArya zrIratnakIrtidevA | tatziSya muni maNDalAcAya zrI hemacaMdradevA / dvitIya ziSya muni maMDalAcAya zrI bhuvanakIrtidevA / tatsikSa muni puNyakIti / meDatA zubhasthAnAt / rAjazrI mAlade rAuDa rAjye / paMDelavAlAnvaye, pATaNI gotraM / saMgha bhAradhuridharAn sAha dodA / tasya bhAyyAM zIlataraMgiNI vyavasira / tatputra prathamaputra sAha tIkau prathama bhAyya tihuNa zrI tatputra paMca / prathama putra sIhA bhAyryA zrIyAde | tatputra monA bhAya mahaNazrI / dvitIya putra lAlA | tritIya putra thirapAla / caturtha putra dharmadAsa / sA0 sIhA dvitIya strI siMgArade / dutIya putra zAha dasU / bhAryA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 223 isa anvaya kI guru paramparA isa prakAra dI hai bhaTTA0 padmanandi " zubhacandra " jinacandra muni maMDalAcArya ratnakIrti muni maM0 hemacandradeva mu0 maM0 bhuvanakIrtideva muni puNyakIrti (saM0 1565) hemacandradeva aura bhuvanakItideva donoM ratnakIrtijI ke dshrde| tatputra tthaakur| tritIya putra dAna bhAryA dADimade putra nAniga / caturtha putra dUlaha bhAryA dUlahade putra karamasI / paMcamaputra megharAja bhAryA meghazrI sA- tIkara dvitIya bhAryA lAchi tatputra hemarAja / idaM sAstraM aNuvrata ratnapradIpakaM liSAvitaM karma kSaya-nimittamiti / jJAnavAna jJAnadAnena nibhayo'bhayadAnataH / annadAnAtsuSI nityaM nirvyAdhI bheSajAd bhavet / / tailAt rakSyaM jalAta rakSyaM rakSyaM siThThala-baMdhanAt / mUrSe haste na dAtavyaM evaM vadati pustakaM / / muni puNakIrtikasya dAtavyaM paTThanAthaM lepaka pAThakayoH zubhaM bhavatu ||ch|| (yaha prazasti yahA~ bhUla se vinA kisI saMzodhana ke dI gaI hai| vidvAn pAThaka sahaja hI bhAvArtha aura truTiyoM ko samajha sakate haiN| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # 224 ziSya, ataH paraspara guru bhAI the ye jo eka dUsare ke prazasti meM grantha- dAtA hema pazcAt paTTAdhIza hue hoNge| rAja ke kuTumba ke aneka strI-puruSoM kA nAmollekha hai / 2 grantha racanA kA vivaraNa graMtha kI utthAnikA meM kavi ne graMtharacanA kA vivaraNa isa prakAra diyA hai : jamunA nadI ke uttara taTa para 'rAyavaddiya' nAma kI mahAnagarI thii| vahAM Ahavamalladeva' nAma ke rAjA rAjya karate the| ve cauhAna vaMza ke bhUSaNa the / unhoMne 'hammIra / vIra' ke mana kI zalya ko naSTa kiyA thA / unakI mahAsatI aura mahArUpavatI paTTarAnI kA nAma 'Isarade' thA / / usI nagara meM 'kavikula- maNDana' suprasiddha kavi 'lakakhaNa' bhI rahate the / eka dina rAtri ko ve prasannacitta hokara zayyA para leTe the, ki unake hRdaya meM vicAra uThA ki mujha meM uttama kavizva-zakti hai, vidyAvilAsa hai, para saba vyartha jA rahA hai, na use koI jAnatA na sunatA / azubha karmoM meM merI pariNati lagI rahatI hai jisake phalasvarUpa Age mujhe duHkha bhoganA par3egA / idhara merI kavitva Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 225 zakti nitya kSINa ho rahI hai| aba koI aisA upAya karanA cAhiye jisase kucha dharmArjana hove | aisA vicAra karatekarate bahuta rAtri vyatIta hone para kavi ko gAr3hI nidrA A gaI / taba svabha meM unheM zAsana-devatA ne darzana diyA aura kahA 'he zuddha svabhAva, kavi-kula- tilaka, jina - dharma - rasAyayanapAna tRpta ! tuma dhanya ho, jo tumhArI aisI cittavRtti huI / aba tumheM jo cintAkleza vyApa rahA hai use chor3a do aura manameM dRr3ha saMkalpa kara lo| Ahavamalla rAjA ke jo pradhAna mahAmantrI 'kaNDa' haiM ve bar3e guNagrAhI, dharmiSTha, samyaktvI Asannabhavya haiM, zrAvakoMke vratoMko pAlate haiM aura garvarahita haiM, ve tumhAre mana ke saMzaya (cintA) ko dUra kareMge aura tumhAre kavitva ko prakAzita kareMge / aba tuma mana meM Alasa na lAo aura isa kAryameM mandatA mata dikhaao| unake nAma se zrAvaka - vratoM kA vistAra se varNana karane vAlA eka kAvya raco / ' aisA kaha kara aura kavi ke mana kI bar3I bhArI ciMtA ko dUra karake aMbAdevI calI gii| prAtaHkAla uTha kara jina vandanA ke pazcAt kavi ke mana meM vahI rAtri ke svapna 15 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kI bAta jhUlane lgii| unhoMne devI kI preraNA ke anusAra kAnya racane kA nizcaya kara liyA aura mana meM vicArA 'isa mahItala para dhanya hai vaha jisake nAma para aba maiM kAvya racanA karatA huuN|' eka dina mahAmantrI 'kaNhaDa' kisI pazcAttApase jinamandira meM baiThe the| usI samaya 'lakakhana' kavi bhI vahAM jA pahuMce aura unase apanA rAtri kA svama khaa| taba 'kaNha' ne bar3I bhakti-sahita unase sAgAradharma puuchaa| uttara meM kavi ne vistAra se unheM zrAvakadharma sunAyA jo ki zeSa grantha kA viSaya hai| 3 rAjavaMza va kavi ke AzrayadAtA kavi ne apane samaya ke rAjavaMza kA bhI ullekha kiyA hai| Upara kaha Aye haiM ki kavi, rAyavaddiya nAmaka eka mahAnagarI ke nivAsI the| yaha nagarI jamunA nadI ke uttara taTa para sthita thii| yahA~ kavi ke samaya arthAt vi0 saM0 1313 (I0 saM0 1257) meM cohAnavaMzI rAjA ohavamalla rAjya karate the| unakI paTarAnI kA nAma 'Isarade' thaa| Ahabamalla ne mlecchoM arthAta musalamAnoM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 227 se bhI Takkara lI aura vijaya pAI tathA kisI 'hammIra vIra' kI kucha sahAyatA bhI kI thii| kucha zalya dUra kI thii| saMbhava hai ye 'hammIra vIra' saMskRta ke hammIra kAvya tathA hindIke hammIra rAso Adi granthoM ke nAyaka raNathaMbhora' ke rAjA hammIradeva hI hoM / alAuddIna khilajI dvArA raNathaMbhora kI car3hAIkA samaya san 1266 I0 mAnA jAtA hai| isI yuddha meM 'hammIradeva' mAre gaye the| vartamAna ullekha aura isa lar3AI ke bIca 42 varSa kA antara par3atA hai| yaha antara eka hI vyakti ke jIvanakAla ke liye kucha asambhava nahIM hai| Ahavamalla kI vaMza-paramparA kavi ne jamanAtaTa ke 'caMdavADa' nagara se batAlAI hai| vahA~ pahale cauhAnavaMzI rAjA bharatapAla hue, unake putra abhayapAla, unake jAhar3a unake zrIvallAla aura unake Ahavamalla / anumAna hotA hai ki Ahabamalla ke samaya meM yA unase pUrva rAjadhAnI 'rAmavadiya' ho gaI thii| yA yahA~ 'caMdavADa' vaMza kI eka zAkhA sthApita huI hogii| donoM nagara jamunA taTa para hI the aura pAsa pAsa hI rahe hoNge| prastuta samaya meM deza ke Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 *zrI la~becU samAja kA itihAsa * isa vibhAga para cauhAnavaMziyoM kA rAjya thA yaha savikhyAta hai| para prakAzita vaMzAvaliyoMmeM ukta rAjAoM ke nAma nahIM pAye jAte / yaha koI zAkhAvaMza rahA hogaa| ukta rAjavaMza ke sAtha sAtha hI kavi ke AzrayadAtA 'kaNha' ke vaMza kA paricaya karAyA gayA hai| yaha 'vaNikavaMza thA aura isakA rAjavaMza se bahuta ghaniSTha saMbandha thaa| usI 'candavADa' nagara meM laMbakaMcaka arthAt laMbecU-kula meM 'hallaNa' nagaraseTha hue jo bar3e rAjapriya aura lokapriya the| unake putra amRtapAla (amayavAla) hue| ve bhI rAjamAnya aura abhayapAla rAjAke pradhAna mantrI the| unhoMne eka bar3A vizAla aura bhavya jinamandira banavAyA jisapara savarNa kalaza cddh'aayaa| unake putra 'soDha' sAhu hue jo 'jAhaDa' narendra aura unake pazcAt phira 'zrIballAla'ke mantrI bane / 'soda' sAhu ke do putra hue-prathama ranapAla, aura dUsare 'kaNhaDa' jinakI mAtA kA nAma 'malhA' (malhAde) thaa| ye bar3e dharmiSTha aura sadAcArI the| ratnapAla bar3I svatantra aura nirgala prakRti ke the, para unake putra 'zivadeva' bar3e kalAbAna, vidyAvAn aura kuzala hue| apane pitA kI mRtyu ke pazcAt nagaraseTha ke pada para ve hI virAjamAna hue aura Ahavamalla rAjA ne apane hAtha se unakA tilaka kiyaa| unake kAkA 'kaNhaDa' Ahabamalla rAjA ke maMtrI Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * la~becU samAja kA itihAsa * 226 hue| unakI dharmapatnI 'sallakSaNA' bar3I rUpavatI, dharmavatI aura guNavatI thiiN| unake do putra hue 'harideva' aura 'dvijraaj'| pUrva kathanAnusAra 'kaNhaDa' kI prArthanA se hI kavine prastuta grantha kI racanA kI / yaha grantha unhIM ko samarpita kiyA gayA hai| pratyeka sandhi kI puSpikA meM kavi ne ise 'kaNhAica NAmAMkiya' arthAta kRSNAdityanAmAGkita' kahA hai, jisase yaha bhI jJAta hotA hai ki 'kaNha' yA 'kaNhaDa' kA pUrA aura zuddha nAma 'kRSNAditya thaa| ukta vivaraNa para se jamunA - taTavartI 'caMdavADa' nagara ke cauhAna rAjavaMza va tatsthAnIya eka laMbecU kUla kA paramparAgata sambandha isa prakAra spaSTa hotA haicauhAna rAjavaMza la~becU sAhuvaMzase sAhavaMza cohAnavaMza hI thA bhAratapAla ... hallaNa abhayapAla ... amRtapAla jAhar3a ) ... sodu sAha zrIballAla ) / / ratnapAla / . kRSNAditya-7 sulakSaNa devI Ahavamalla-7 Isarade zivadeva (kaNhaDa) vi0 saM0 1313) haridava dvijarAja Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (kaNha) kA bho cohAnavaMza ho thA, vaNikavaMza nahIM thaa| isa itihAsa meM agAr3I mAlUma ho jAyagA / * 4 rAyavadiya aura candavADa nagara Upara kaha Aye haiM ki kavi lakSmaNa rAyavaddiya nagarake nivAsI tha, jahA~ cauhAna vaMzI rAjA kA rAjya thaa| sAmAnya khoja se mAlUma huA hai ki AgarA phoTa se bAMdIkuI jAnevAlI relave para eka rAyabhA ( Raibha ) *isameM zrImAna prophesara sAhaba ne vaNipaTTakiya kA artha vaNik. pati liyA hai so nahIM banatA / hamane usake nIce noTa dekara avanipati piddha kiyA hai jo jAgoradAro kA vAcaka hai| dUsare zAha kA sAdhu sAhu likhakara Ajakala kI dhAraNA se prophesara sAhaba ne baNik vaMza likhA hai vaha bhUla hai| isa kAvya meM eka jagaha vaNipaTTakiya ora eka jagaha vaNivai AyA hai| yahAM donoM ho jagaha vaNipaTTaGkita avani zabda kA ava upasarga kA lopa hokara avanipaTTAGkita se jAgoradAra jimodAra siddha hotA hai aura vanibai avanipati se jimodAra siddha hotA hai| vaNikapati ke se artha kiyA kakAra kahAMse laaye| aura jagaha isa itihAsa meM lambecu jaduvaMzI siddha hai vaniye nahIM hai, rAjapUta kSatriya hai aura isa itihAsa se uttara ko saba jaina jAtiyAM prAyaH kSatriya haiN| itihAsa bahuta bar3ha gayA hai aba hama saMkSepa meM hI dikhAyA hai| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 231 nAma kA sTezana hai| yaha jamanA ke uttara taTa para hI hai| isI kA prAcIna nAma saMbhavataH rAyabhadra yA rAyabhadrI hogA jo rAyavaddiya meM parivartita hokara aba rAyabhA ho gayA hai| candavADa ke sambandha meM mere suhRdavara paM0 nAthUrAmajI pramI ne sUcita kiyA ki gujarAtI meM paM0 jayavijaya kRta saMmeta-zikhara-tIrthamAlA nAma kI eka pustaka hai jo prAcIna tIrthamAlA saMgraha, prathama bhAga meM chapI huI hai| isameM 'candavADi' kA ullekha AyA hai jo phIrojAbAda ( jilA AgarA ) ke samIpa batalAyA gayA hai aura kahA gayA hai ki vahAM se saurIpura kSetra tIna kosa para hai| yaha pustaka maM0 1664 kI banI huI kahI gaI hai| isI tIrthamAlA saMgraha meM saubhAgyavijaya kRta 'tIrthamAlA' saMvat 1750 kI banI huI chapI hai, usakI pabalI DhAla meM likhA haideharA maranA deva juhaarii| phorojabAda AyA sukhakArI / tahA~ thI dakSiNa dizi suvicArI / gAu eka bhUmi sukhkaarii| candavADi mAMhi sukhadAtA / candraprabhu vando vikhyaataa| Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa sphaTika ratananI mUrati soheM / bhavijananA dIThAM mana moheM / te bandI pIrojAbAda AvyA jAnI mana AhlAda / phira usa kI bArahavIM DAla meM kahA hai -- 232 ... saurIpura raliyAmaNo janamyA nemi jiNaMda / yamunA naTinI ne taTe pUjya hoI anaMda || saurIpura uttara disaM jamunA taTinI pAra / candanavADI nAma kahe tihAM pratimA che apAra || isase spaSTa hai ki caMdavADa nAma kA eka prAcIna jaina tIrthakSetra jamanA ke taTa para phIrojAbAda ke nikaTa rahA hai / jaba maiM isI ko aura bhI jAMca khoja kara rahA thA tabhI 22 sitambara, 1938 ke jaina sandeza meM maiMne par3hAcandavAra ( phIrojAbAda ) kA melA ......"yaha candavAra kSetra bahuta prAcIna hai| yahAM para 51 pratiSThAe~ ho cukI haiN| isa prAcIna kSetra kA abhI jIrNodvAra hA rahA hai| phIrojAbAda ke zrI 1008 candraprabhujI kI atizaya mUrti isI kSetra kI jamunA nadI se nikalI hai / aura bhI pratimAyeM samaya-samaya para nikalatI rahatI haiN|" Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 233 isase spaSTa ho gayA ki ukta ullekhoM kI caMdavADI yahI candravAra hai, aura nissandeha yahI prastuta grantha kA caMdavADa nagara hai / 5. kavi tathA kAvya - paricaya va racanA - kAla Upara grantha racanA -- vivaraNa meM kaha Aye haiM ki isa grantha ke kartA 'lakkhaNa' (lakSmaNa) kavi haiM, aura ve jamunA nadI ke taTavartI 'rAyavahiya' nagara ke nivAsI the / sandhipuSpikAoM tathA antima prazasti meM unhoMne apane pitA kA nAma 'sAhula' aura mAtA kA 'jar3atA ' prakaTa kiyA hai aura yaha bhI kahA hai ki unakA kula 'jAyasa' thA, arthAt unake pUrvaja jAyasa nagara se Aye the aura isa liye ve jAyasavAla yA jaisavAla the / antima prazasti meM kavi ne apanI racanA kA pramANa isa kAvya meM bhinna Adi bhI spaSTataH batalA diyA hai| bhinna prakAra ke 206 paddhaDiyA chaMda haiM jinakI 32 akSarI kula grantha-saMkhyA 3400 hai, tathA bar3e bar3e ATha sarga haiM | isakI racanA meM kavi ko krama-krama se nau mAsa lage, aura grantha vikrama saMvat 1313 kArtika kRSNa 7, dina guruvAra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ko, aSTama arthAt puSya nakSatra aura 'sAhija' sAdhya yoga meM samApta huaa| isa prakAra yaha IsvI san 1257 kI racanA hai| graMtha kA viSaya aNuvratoM arthAt gRhastha dharma kA varNana hai jisakA pUrNa paricaya agale lekha meM karAyA jaaygaa| Upara ke samasta vRttAnta ke AdhArabhUta avataraNa anuvAda-sahita pariziSToM hai dekhiye / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIH // aba kavitA ( kavitta ) rAyabhAToMke jo hamako rAyavadiyanagarI (rAyanagara meM ) purAne mile haiM pratyeka gotrake prakAzita karate haiN| jisako bhokarameM rAyavaddiya likhA vaha nagarI rAyanagara jasavantanagara aura karahalakaM bIcameM hai, purAnA khar3A hai| vahIMse purAne kavitta lAye haiM, rAyabhA nhiiN| kavitta saghaInako (savaiyA 31 sA) dharma dhuradhIra A~ge saMghaI hamIra hute, tina hI kI mahimA maryAda ko dhurasa hai| haradAsavaMza dhanakara aMzamanIrAma AThojAma kaMcana barasa hai / tina suta indramaNi jAdorAi, o vihArIlAla rAjArAma zIla zarmako dharasa hai / kahaiM laUrAi citta mahAsukha pAi, dAna aru jazako sa~ghaI sarasa hai // 1 // kavitta poddAragotrako (savaiyA 31 sA) johI zAna A~ge maNDala susiddha rAkhI, lIno yaza TIko poddArIko karAyo hai / johI zAna A~ge nemIdAsa rAma Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * karana rAkhI thApai nRpavikramane hukuma bar3hAyo hai| johI zAna rAkhI hI vaDorana zAha kari karatUti kule kalazA caDhAyo hai| campatirAyajako nanda rAkhI zAna, zAnazAha sahita takhata aTera bIca vyAha jIti Ayo hai // 2 // kavitta raavtgotrko| ( savaiyA 31 sA) A~ga gAUrAvata gaiMdanike zira ratha nahai bAvana pratiSThA kInI, availI nAma nIko hai| tAhI kula harike surAjanine ir3e kInI dIne bar3edAna hota mama mukha phIko hai| tAhI kula chItala bar3e bar3e jajJa kIne tinahIke gulAla premarAja dilela mahAjIko hai| manoharadAsa sAhiba sapUta ziradAra aba soI rajarotaIko* tere zira TIko hai| chappe chanda maMDalagar3hameM bAta lAr3ako kauna mahaTTai, aMgaha vaMga tilaMga maMki / mAloM ( mAlava ) sohahai Adi mohara vada kasAna / ' purAne itihAsakI zruti lekara saMvat 1788 bhAToMkI kula paramparAmeM laUrAyane bnaayaa| * raajypneko| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * avara havasI khurasAnaha, huMmar3a ghumar3a pavari avara mAriya mulatAnaha paTakhaMDa juye tahAM nara nahIM avarana koI tua sari parva rAjA bharahapAla samAna kIasu kiyA gAU rAvata khaMta kAla uuprtvai|| (savaiyA 31 sA ) jainake jahAja Aja rAvata ziromaNi hai yAkI paTatara kaha dajo kauna Aniye / gaMgArAma rAvata vadanasiMgha thApyo thiratAkI bAta sAcI likhI soneka pAniye / rAuta Amora ghanazyAma harikezavadAsa, jAkI bAta sAMcI haMtikAti deza mAniye / saMgasuratAne jinheM sohabRnda vAne cAroM parasAdIke sucahucaka jAniye // 3 // chappaya jaina jajJa para karai gAUrAvatabhArai maMDala muluka mahIpa bhaye jagameM ujiyaare| tAhI kulameM pragaTa bhaI karatUti krnko| parasAdI ke vaMzabhaI lacchi sukRta dharanako / Tekacandananda ( kavi ) IsuradAsa tuma karata rIjha dArida dapaTa, rAjAdhirAja thirapAla jU so jagata joti rAvata subhaTa // 4 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (savaiyA 23 sA) vAbana jajJabhaI jinakI jaduvaMza ko upari caDhAvata haiM / karanI karatUteM karIM mAnasiMha jo chItala vaMza jagAuta haiN| deva jo rAike nanda pramarAja manIrAmako kavi gAvata haiM / laU deza pradeza nareza kahaiM hatikAMtimeM rAuta rAjata haiN| tIratha jajJa aneka kareM pramarAjake nAmako Upa kare haiN| karanI karatRte kiteko karI doU kulakI bar3I lAjadhare haiN| nandakumArakI bar3hAI ho kahAloM karoM zubha lachimI jAni sukRtta dhare haiM / deza pradeza laU jaza gAvata cAla akAla rotAnI sire haiM // 6 // kavitta muroMgake rapariyAnako ( savaiyA 31 sA) parama pratApI vAttathApI jAkI bhUpanimeM balIrAma sujasa licayA ATho jAmake / tinake suputra suta sAhasIka nandalAla bhImasena dayA dAna dharma hI hai dhAmake ! rappariyA udita udAra jaduvaMzI sadA pUranamala motIlAla para kAraja kAmake / kahaiM laUrAi rAjata muroMga zubhathAna dAnakaranIko sire pUtanAtI gaMgArAmake // 7 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 236 ___ jorajazI puruSa pratApI prasiddha sadA de dai dAna dInanake dAridako hriyaa| kulako kalaza kuladIpaka kula mAhiM dipai jinake suyaza cArau cakranimeM bhriyaa| radhunAthazAha aMza rAjAzAha nanda kahaiM laUrAi lacchi sukRtahI dhariyA / cArihU dizAni vidizAnimeM siphata yahI ghorani ko dAnI ramApati hai priyaa|| 8 / / rAjamallavaMza bhale aMzaraghunAthajUke dhanI dharamadAsa bhamAnI sarasvatika / gaMgAviSNubhaparabhalAI bharo bhAgajAko rAdhAkRSNa sujaza livaiyA bhale atikai / Anandako kandamukhuzAla canda yo gopAlalAla / sabai sakhadeta sava zubhamatika kahata gulAba jinheM khalakamarA hai| karanIko sara sapUta nAtI dayArAma ramApatike // 6 // ( savaiyA 23 sA) prathamahi hemarAja parakAja kareM je pUjA puNyakaM kariyA hai / vRndAvana aru prANanAtha jaduvaMzakI upaja ju dhariyA hai| haMsarAjaka nanda sadA kavitAniko dAna ju kariyA hai| laUrAya kahai ciraJjIvo sadAso dekhe jora pariyAhai // 10 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ~~~~~~~~ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kavitta caMdavariyA gotrakA dohA (savaiyA 23 sA) rasanAso manakI kahaiM calo iTAye jAta / khemIpati caMdavArakI, vahAMkI khaMDara vikhyAta / / Aja bhogacanda udita saMsArameM dekhi tu adarzadAlidra bhAjai / nema aru dharmako vratta pAle rahai jainakI jugatiko kauna laajai|| kahaiM kavi sindhu tua sindha ko dhoro ___ na koI dharma aru satyakI DAMka darabAra bAje / Ara au pArake zAha carcA karai ___ khema caMdavArapati im viraajai|| 11 // chappaya chaMda adhika jisa samaye dukkAla sattu chAr3o saMsAra ho / pandrahase tetAlisa maMtra kIyo raviparivAra ho| zaktisiMgha sanamAna dAna jaina bhuana karAyo / dhani vadayAre niSeta kula kalaza caDhAyo / kittuhavaMza zAha dhArahua asmasI arIana mukhamaMDyo / bhanimalladIpa praghaTe hute so maMganaMrora vihaMDyo / // 12 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ( savaiyA 31 sA ) caMdavariyAkulake kalaza jaduvaMzI vijayarAma bhaye tinahIke amarasiMha pUrNacanda dharmaka samAja hI / TekacandajUke nanda udita bulAkhIdAsa / dipata mahAsukha vilAsI parasAdI siratAjahI / cUrAmaNijU ke suta rUpacanda chedIlAla kahata gaNeza sadA karaizubha koja hI / bhikhArIdAsajIke putra nAtI paMtI cirujIvo karo takhata aTera caMdavariyA dAnIrAja hI || 13 | zIlavata pAlai roramaMganako bhArai mathurAmala bar3I bar3I karanI karatUteM sAkhi sAkhibhaI sukRta kahaiM laUrAi cittamahAsukhapAi soI 16 241 dukha dArida nivArai parapIranako hariyA / vaMza aMza ghAMsIrAmajakai de de dAna dInanake dAridako dariyA | so sIMci kIrtikarana kaisI kariyA / dilako dilela muralIdhara caMdavariyA || 14 || Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (savaiyA 31 sA) - pUre jJAna dhyAnake yo jajJinaka jatavArakarai parakAja para pIrana joharata haiN| dezaparadezanimeM kIrtiyazapUri raho mojekari bhikSukani mAnadhana so bharata hai / durgAdAsa vaMzahua aMza zrInarottamake rAyasiMgha zAhalacchi sukRta dharata haiN| kahaiM laUrAi cittamahAmukha pAi su Achai dAna dunImeM caMdoriyA karata haiN|15 // koudAra e vikramAjIta thApo nemIdAsako zAha sarAhata bhUpa karorI / lamecuhAnakI rItilaI jabateM taba dAnakI uraTTha ananya darorI / udyota kahaiM tua siMgha ko jora na koI rA makarandalo lAJchina jorI / maMDanavaMza bhayo kulamaMDana saba zAhanimeM siradAra vahorI // 16 // kavitta bajAja gotra kA ( savaiyA 31 sA) karahala udyata udAra karatUtinake jitavAra sAhibake vaMza sAkhi sAkhi siratAja hai| kulake kalaza kuladIpaka kulamAhiM dipeM zobhAzIla zarmadharai dharmakaM samAja haiN| devIdAsananda mayArAma harikRSNadAsa khemakarana rAjakarana Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 243 para kAja haiN| kahaiM laurAi dayAdAna aru karanIko karahala sathAna aise rAjata vajAja haiM // 17 // aTera ke bajAja giradharavaMza sUyamaNi aMza govarddhana tinahIka tejapAla saMta ke samAja haiN| kulake kalaza kuladIpaka khar3agasena arunandarAma kIne jo sadAhIM parakAja hai| mojako umedarAi venIrAma ratanapAla nenamukhajUke zobhAsukhanike samAja haiN| kahaiM laUrAI dayAdAna arukaranIko takhata aTera bIca rAjata bajAja hai // 18 // zobhAzIla rAjabharai maMtakaM samAja khare kariveko parakAja jina rAjane batAye ho| bar3e dharmajJa o pratApI sarvajJa oNge jIte jorayajJa jaga sajana sihAye ho| bhAgamalla vaMza hua aMzazAhabhUpatika zAhaakhairAja laUrAi kavigAye hI kumati nasAI jo kIrti kSiti chAI so karanI bar3hAI to madAI jIti Aye haiM // 16 // prathamaalolamaNijUkaM sutavaMzIdhara mUlacanda dayAdAna dharma hI hai dhAma / / dhanapAla pAlata hamezaha saba jIvanako harisiMha Ache sujaza livaiyA ATho jAmakaM // kezarIju siMhasuta Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * sAhasIka gokula haiN| kahata gulAlaje japeM jina nAmaka takhata aTera mAMjha rAjata bajAjarAi ciraJjIva pUta nAtIzAha mayArAmaka / / 20 // Achai puNyavAna dayAdAnake nizAna / rAkhauM sabahIke mAna sadA Anandake dhAma haiM / lAja ke dharana seve nemike crn| para kAjake karana gAna Ana jinanAma hai / / bhaye bar3abhAgI yaduvaMza joti jaagii|| aba dekhi dekhi jaiheM sajjana mihAma haiM / dharma avatAra zAkhi zAkhi sirdaar| AzApatike kumAra mUlacanda tulArAma haiM // 21 // kavitta vakebariyA gotrakA ( savaiyA 31 sA) udhita udAra siradAra zAkhi zAkhinate / bhAu zAha vaMza dayA dharma hI dharama haiM / / kulako kalaza kuladIpa dAnI choTelAla / kareM sanmAna jhara kaMcana barasa haiN| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 245 jazake jazIle Achai vaTamala o phuulcnd| kahata gaNeza pUre pArasa parasa haiM / / hemarAjaz2ake nanda jAhara jahAna bIca kosADimeM* pragaTa vakevariyA sarasa haiM // 22 // aura bhI bajAja gotrake kavitta 1805 ke bhujaGgaprayAta chanda harIsiMha ko putra AnandakArI // dulIcanda dekho sadA dharma dhArI // kezarI siMhake putra gokula vakhAne javAhara sutina ke mahA moda mAne // kara dara dila darda dila mukha sulAlA suThAkura sadAso bole vacatta rmaalaa| par3hI jora baMzAvalI yo vkhaanii| baDhoveli jinakI mupajA sutthaanii|23| dohA jo nAre bahu vidhi karI, dAna sabai vidhi dIna / mUlacanda dhana pAlane, jagata bar3I jaza lIna // 24|| aThAraha se pA~ca hai sambat calo vicAra / mAraga sudi sAta dinA aurahu zukkara vAra // 25 // * kosAr3i (grAma kA nAma) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * aba phIrojAbAda ke vajAjoMkA kavitta chappaya prathamahIM jArakhapura pragaTa jIti jagajazalIno / abhaya rAja siratAja nAma pohamI para kIno // tinasuta nathamala dAnI pRthvIrAja guNa mAtA // lona karNa dukha haraNa bhayo umedarAya judAtA / laUrAi kahaiM varasata hai sabhI bIca kaMcana jhari, dila dAnI dharma kI khAni aiso rAja bajAja jahAna pari // 26 // kavitta siro pAi pamArI duzAlA sAle darvi bahu cIrA aru cUrA nIke no gar3ha navIne haiN| kInI jar3I Avar3a mola kI bar3e mola thAna vakasi vakasi jagajIti jaga jaza lIne haiM / nathamalla nanda kula canda dvanda ke haraNa jinheM dekheM sumani ke hota hI ihIne haiN| rIjhe rIjhe gunini pravINanako laUrAI aise dAna lona karNa kaviniko dIne haiM / 27/ Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * vajAja aTera ke ( savaiyA 33 sA) motina mAla duzAla aru zAla ghane dhanade jaza mola liye haiM cIrA jar3AU juturI aneka dazo dizi de kavi jAcI ajAcI kiye haiN| sundara ke suta rAba vajAja save kavi jAcI ajAcI kiye haiM, bhikSuka bhATa guNI sabako aise dAna dunImeM umedarAi diye haiM // 28 // modI gotrako kavitta karanI kalita sAra mahimA apAra aisI sunI vArA pAra so varani kavi kodI hai| rAjA sulatAnasiMha mahArAjAjake rAja, atra bAMdhi chatrI saba zatrunako khodI hai| gAvata gunIjana dunImeM sunI hai kAna pAvata sudAna sanamAna bhari godI haiN| gajake viloke saba bhajjata ananta dukha, tAke mutamukhya bhayo sadAsukha modI hai // 26 // dohA sunyo jajJa pRthvIrAja tava kacaurA nagrasudhAu / cale khukhaMdana pura dahana, jahA~ bAlakA rAu / * gAMva kA nAma hai pRthvii| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 * zrI la~becU sAmAjaka ihisa zUrani sanmukha ke bhaye bhayo coguno cAu / caDhyo sena pRthvIrAja saji, jahA~ bAlakA rAva || donoM dala sUdhe bhaye duhu dala vAjata tUra / svAmi dharma pRthvIrAjake sabai samhAre zUra // bhujaMgaprayAta chanda to samhAre save zurasAmanta rUpaM, jave uccare rAjadillI sarUpaM / sabhA madhya Ache sadA hemarAjaM varamhaM sarasa samsa samAjaM // sameM vIra vAjaMta vAjaMtra vAjaM, TharIkI dharA roza sahasamhAraM / alaDa palaTTa churIjaMbhahAlaM, manokATha kavvAra kuTaMtizAlaM || mano bUMda bhAdo nadInIra jaisa, bhabhaMkaMti nantaM anantaM zuzeSaM / caro eka thorI thanIcUra caMdau, rasaMvIra nAradu nAconanandI || iso juddha hotaM sudyo jAma vItyo, ajhaipAla jItyo || kavitta saMcaIna ko chappaya rAjamaMtra rarakAra rAri rAjani ziramaNDe / ati anAga unamAni arari ari DAr3Iya DaMDe / Aisu jasa uccare akali avanIza ukhArai / chiti chinAi chatrIna chinaka chorI kara DAre, saI sapUta sagunaha caha kahi dayAla udharahiM bhua lachimI narendra gajatura rui gar3ha bhaMjana bhuja bhoga sua ||31|| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 246 chappaya udita avani udai rAja kitti kInIjahAna para, solaha se para sAThi vasanta ritu varSe ara meM jhara / bhoga baMza hamIra kula sujaza lakSmo saba lIno, karI pratiSThA dhana vilAsa jajJa jaga Upara kIno / jaduvaMza tilaka muralI kahai kahi bhUSaNa nara vahi nRpati, gajarAja vAji sAjatu rahai susaMghai nRpati hatikaMta pati // 32 // dohA kavitta codharI gotrako jaduvaMzI saMzaya harana mukha saMpatI nivAsa / takhata pirojAbAdameM codharI bhamAnIdAsa // 33 // dina dAnI ujAre vipatti vidAre teja tapai / he thappina uthapai uthapathapana jAko jazacahuM jagata japai / jina sunikaranI bahuvidhivaranI saba zatrunako uraju kpaiN| so takhata phirojAbAda laU codharIbhamAnIdAsa dipai // 34 // (savaiyA 31 sA) | prathama hI lAjake jahAja makaraMda vIravala dayAdAna dharma au samAja ke // kulake kalaza kuladIpa dAnI pUranamala dArida Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * haranaje karana parakAjake // kIrati karana karatUtina ke jetavAra kareM laUrAi zAkhi zAkhi siratAjake cakravartI codharI prasiddha cAro cakranimeM sAhasI sapUta dipa pRtamegharAjake / 35 / / satrahaso saMvat aThAsIziti mAghachaThi zukrazubhavArako dharma dhurAlInI hai / dizividizAnameM paThAI patrI cArocakra dhari jinabhakti dayA dharma rasabhInI hai| AI goThe umaDi ghaTAsI bhIra lAkhani hI kahaiM laU tinheM mijamAnI jora dInI hai| makkhana malananda zAha govinda jurAi takhata pirojAbAda pUjA bhalI kInI hai // 36 // kavitta candroriyA gotrako amRtta rAya nandarAmasiMdha udairAja sucAro cakranirbhara rasa hai / kulake kalaza kuladIpazAha jayakRSNa sabhA bIca kaJcana ke jharanevarasa hai| dilake dilela motIlAla dAnI icchArAma roSa nazijAta jinheM dekhata darasa hai| kahata bhamAnI dayAdAna aura karanIko pUtanAtI paMtI khemakaranake sarasa haiN|37| kavitta jaitapuriyA rapariyanako jIte jora jajJa sanamAna vaI dAna jIte jIte bar3e vyAha nita AnadavadhAye haiN| jIte sukhasaMpata sapUtaI mujazajIta Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 251 zobhAsabhA sabako sukhadAye haiN| paramAnandavaMza khargasenake bhamAnIdAsa kari karatUteM kulakalazacaDhAye haiN| bar3I bar3I karanI bar3hAI siradArI jIte laulAla yAta jetapuriyA ye kahAye haiM // 38 // phira gavata gotrako kavitta A~ge gAUrAvatane bar3e bar3e gar3ha jIte jIte jorajajJa kIne durjana niHzaka haiM / pheri haMtikati pati bhAipa tilakakIno sajana sihAne chAtI sUmani dhasaka hai / tAhI kula parasAdI gAna mAna dAna jIto khaDagasenananda bhayo tohImeM isakka hai| mana sukharAi sAhiba sapUta laUrAi kahaiM ararAja rotaIkI tohI meM Thasaka hai // 36 // sonI gotrakA kavitta chappaya prathamahI sonI karNazAha sulatAnani mAno / tiha ghara haraSa bhayo deza dezanimeM jaano| jaMjaMginikA jIti vAra bhayo lokarmAhi ujiyAro, maMgana Avata pAra rora tina ko atibhaaro| jagadIza vaMza laUrAi kahaiM jedela dilela kaMcana varasa / TIkArAma jaduvaMzameM rAja pemarAja sonIsarasa // 36 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. . . . . . 252 OM zrI la~becU samAjakA itihAsa * sonI sapUtaI kIrti jahAnameM sohati hai zira tere bhalAI, kaJcana deta kapUreko nanda sirAhata haiM siradArI svaaii| sAvita maujaka savitAsua kIrati cAriha cakra bhalAI, tulasI paramAnandalAla tere hI lAlakI rAkhe bhalAI // 40 // ___ kavitta phira sonI gotrake pUjA para kAraja ke karika thalor3A sIMci sukRta mudhA soM dAnI vArikara varu hai| puNya jara pUraNa pratApa zAkhA pUri rahI dayA dharma pallava prakAze hara varu hai / kahata bhavAnI jaza kIrti rupa phala laage| pakSI jAcakani ko garIva para varu hai // helikara vara deta hemajhara varu moI sonI saravaru tahAM tArAtara varu hai // 41 // kavitta paTavArI gotrakA nema dharma japa tapa saMjama meM sAvadhAna rahe dai dai dAna dInana kI vipatA vidArI hai| bar3I bar3I karanI karatUteM zAkhi zAkhi bhaI jAhara jahAna jAkI kIrti jagajArI hai / / TekacaMda baMza bhaye aMsa vAlacandajake umedarAilAlaja kI sadA siradArI hai| kahaiM laUrAi jAkoM khalaka sarA haiM zAha rasakIrti aise dipata paTavArI haiM // 42 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa* kavitta kAnUna godgotrako savaiyA 31 suvanike Adara adava phojadArina ke bar3e bhuapAlanameM nIko tua nAma hai || mahAsiMghajake kule kalazA caDhAye rahe jAdorAha vaMza sadA dharma hI ko dhAma hai / cunnIlAla nanda tuma karo Ananda sadA kahata gulAba sujaza leta ATho jAma hai || muleka mulikakula khalaka meM sorojahI dAnako dilela kAnagoha AzArAmA hai // 43 // 253 savaiyA 31 yama saMyama ke tape pUrana prabhAkena jAke vipra aracA caracAko citta cAu hai || nanda bhagavantako ajAnabAhume ramAne || mere jAna aiso kou rAjA hai kerAu hai | dharamako kariA rameza kamalake vaMza pAra kariveko merI sarama nAu hai || dusamana dAridako kahA Dara tAkoM jAko kAnUgo mahIpa mahAsiMha mahAbAhu hai ||44 || savaiyA 31 sUvanike Adara adava phojadAranake bar3e bhUpAlanameM nIko jAko nAma hai / / khAna o khumAna sulatAna nirke Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * sanamAna jAnata jahAMna so japata jina nAma hai // jAdorAi vaMza bhaye aMza cunnIlAlajIke kahata gulAva bADho bahudhana dhAma hai / nekIkI najara dharma hI kI TaMka TekI bAle vacana vivekI kAnUgoha AzArAma hai / / 45 // kavitta kuara bharaye gotrakA savaiyA 31 ___ mayArAmajake nanda choTelAla nAtharAma devIdAsa rUpacanda dharma hI ke ketu hai| hIrAmanijake suta mAhasIke nandarAma lAlakRSNa lAyaka amUlaM dAna deta haiM / kulaka kalaza kamalApati o kuzalasiMgha jinheM dekheM sUmanikaM hota mukha seta haiM // takhata aTera madhya kuara bharayeju dipa mana sukhaka pata nAtI jote jaza laMta haiM // 46 // kavitta tInamunaiyAgotrakA savaiyA 23 lAja bharoju kRpArAma diyai aru icchA jo gamadharai zubhasAtA // dharmako dhAma mayArAma hai khargasena sevArAma mahA gunabhrAtA / deza videza nareza kahaiM juzire maNivaMza dAlidrana Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 255 sAtA || cArahucakra sarAhata haiM lakhi tIna maNi sagaro ghara dAtA // 47 // kavitta pilakhaniyA gotrako savaiyA 31 manIrAmavaMza premarAjananda mahAsiMgha khaDgasenajUka guNa gAvata guniA mahAsiMghananda kulacanda dAnI bAlacanda dina pratika moje vilokanako cuniyA || khaDsenanandasI umeda rAi cainasukha jainakI sudhAIkI sarAhakare sabaduniyA || kahata bhamAnI jazavaMta nagara zubha thAna dAna aru karanIko dilela pilakhaniyA // 48 // kavitta tihaiyA gotrako chappaya bar3e amIra umarAu rAurAjA sanmAne / / nRpati khAna khummAna zAhi daravAra bakhAne // detaturaMga magAi hAla tatakSaNe guNiniko // kaviko vidaguNa par3hata lachivahuphala tisavanako indrajItananda laUrAi kahi pItAmbara suniyata subhaTTanara // tihaiyyAvaMzabhAgamalla ke sutero sujaza cahuM cakkara ||46 || Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * dAnake dayAko haraSihima tihaiyyAko puNya pUraNa mayA ko mahAparama vizAlA hai / nekIkoM nikAIko savaihai suhAI sobhalAI ati AlA hai // yaduvaMzI dipatalambeca icchA rAmananda kahata gulAva kari moja pratipAlA hai // pamArI duzAlA omAlA baDaM molanakI AlA so dAna karidaI paramAnandalAlA hai // 40 // dina dina rIjhavakasIse kavi loganiko bhalI azI se dipaiAnandako kanda hai| saMtako samAja siratAja sAkhi mAkhinata amRtarAi vaMza karai duredukha dvanda hai / icchA rAmananda kulaMkalazA caDhAyo bhalo kahata gulAba jaza hoya udayacaMda hai| kIno jaganAma laM bhalAI ATho yAma sadA sukhaniko dhAma dAnI dekho paramAnanda hai // 51 // kavitta pacolaye gotra kI ___ umar3ata loha ghaTA ghana ghumar3ata utta bhadavariyA car3ha hasaMta // baraSata tIra tupaka muhavAI TopI vakhattara mugala phasaMta // bhaiyAtibhArU kilakArI bhArI ati durga paseucu aMta gayadaMta // jIto to karana ghATa pattana raja so rAkhi rahyo haMtikaMta // 52 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 257 savaiyA 31 lAkhani aura mukhe meM pacolahe lo ina lAkhani mAMjha lajIle // sIMci sudhA basudhA sanamAna subolata bola amola rasIle // sukhadAyaka lAyaka bhAi pake saba lAya kahaiM bhujabhAra car3Ile // puruSAratha ko sAri vAhana kezava zAha nimeM ziradAra ragIle / / 53 // jo rAjagharavAMnI jo tAhi bahurijAnI jo pAMca meM pAMcolahe punIta nara nAu hai // tehI sAra vAhanake tere I dekhate miTata dukha dAu hai // kuA bAgavAr3I devAlaya kIne devanike zrAvakani sarA hai zrAvaka mahA vAu hai // kIno tilaka saba goTini mili goTe sarA haiM jagata jainI mahAsAhu hai // 54 // ___ prathama kharaci lacchI zAhani meM rAkhI kAMni saramIle lAlaseni dharAdharI dAna kii|| bharata so bhAI to bahuraNa mala kI nirmala pUjA racI vedI barddhamAna kI // jihi karI tAkI dharI rahI vAhI Thora karI hai pacolahini ahAne kahAna kii| kIrati lahalahAnI sIMcI sone ke pAnI karake pratiSThA meDhi rAkhI la~becuhAna kI // 55 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kavitta kAnUna goha kA aura bhI ___ savaiyA 32 dvAra Aye uThika milata bar3e Adara soM pAna mijamAnI kareM nita hI sarasate // hita mitra paMDita kavIzvara yoM pragaTana ko moje nittaprati kareM AnaMda sarasate // kAnUgoha lAyaka lajIlo karahala mAMjha kahata gulAba bAr3ho sampatti arasate // mahAsiMgha vaMza kI bar3AI baDhAI rAkheM sadA zAkhi zAkhi sohaM AzA pUrI hota AzArAma ke darazate // 56 // kavitta buDhele gotra kA ___ savaiyA 31 doU satavAdI haiM bunyAdI marajAdI doU parakAjI para pIra ke harana hai // udita udAra ziradAra sAkhi sAkhi doU mojakari bhikSukani bhonani bharana hai // mohana ke vaMza doU aMza cintAmaNi ke bulAkhIdAsa premarAja dharmachihi dharana hai| kahaiM laU rAi vidita buDhelinimeM doU bhrAta karive ko karanI karana hai // 7 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 256 kavitta buDhelini meM jakhaniyA gotra ko savaiyA 31 zIla sanamAna ko dipatu jaduvaMzI jora jinakaM suyaza chAya rahe chiti chora hai // manoharadAsa baMza aMza gaMgArAmaz2a ke de de dAna dInanaka dUra kIne rora haiN| lAja ka jahAja zAha kuarasena deza deza jAkI kara tU tinaka zora haiN| kahaiM laU rAi dekhe vidita buDhelina meM karave ko karanI jakhaniyAye jora hai / / 58 / / kavitta la~beca mAtra sAdhAraNa kA savaiyA 31 mAna jasa bhAro guNa garu vo guvarddhana so dAnako dilela jhara kaMcana barasa hai| jAke suta sAhiba sapUta rAjArAma rAjai dArida nazata jAka dekhata darasa hai // vaMza dilamAhaja ke aMzazAha bhImasena ko laUrAi dayA-dharma hI dharasa hai / karive kI vividha viveka o vilAsa so la~becuna meM dekhe salAha karanI sarasa hai / / 56 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kavitta rapariyAnako (savaiyA 31 sA) byAhana ju sAja pUtanAtI dhIra dharaja ke rappariyA subhaTa savai vidhi jo muhAye haiN| sAhajo dAnI hemarAja jayasiMgha rAmasiMha umedarAyajUke kara kaMkana ba~dhAye haiN| zAla siro pAye au rupaiyA ghor3e dAna kari laUrAi neginike dArida nazAye haiM // alola maNi jUke vyAhi zAha dayArAmaja baMdelakhaNDa jIti AchonAma kari Aye haiM // 60 // ye saba kavitta rAya nagara se rAya bhAToM se prApta haiM / aTera ke bhogIrAise prApta kavitta kAnUnago gotrakA (saM0 1914 jaba gadara paro karahalako rakSA karI) paro hai kaThina kAma jihatiha aMgada so ropopAMu raho tthhraaik|| jahA~ koU nAMhi sAthI tahA~ bhayo, dharma tero sAthI prabala kathAsI kahai kauna samajhAikai // lar3ikAI ta~ caitasiMha zAhana ko ziramora / kIrti athAha gaI kahai kauna kavigAikeM / nAtha magavantaja ke mahAsiMha mahAbAhu so AchI vighi karahala tuma rAkhI hai vasAike // 61 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 261 hindI gadya lAlA phulajArIlAla raIsa kAnUna goke yahA~ se prApta urda meM usakI hindI paM0 jayadeva jaina paMcola ne kii| . jisa samaya saM0 1614 me gadara paro tava caita siMha mahArAja siMha mahA siMha Adi kAnUnagone ghoDA para car3ha kar3AvIna aura banduka Adi zastra lekara aura sAtha meM lahariyA brAhmaNa bhI rhai| inhoMne kAnUnago gharAne ke catasiMha Adine aura lahariyA brAhmaNoM ne unakI bhI jimIdArI hai| tathA lAlA zikhara prasAda caMtasiMha kAnUnago kI jimIdArI hai| inhoMne cAro ora phira phira ke karahala zahara kI rakSA karate the| taba karaila bacI karahala jilA mainapurI meM hai| lAlA zikhara prasAda ke lAlAphulajArIlAla dattaka putra aura unake putra lAlA mijAjIlAla unake aurasya putra RSabha dAsa unake putra santoSakumAra hai| aura lAlA caitamihake putrIke putra lAlA bAbUrAma aura unake putra rAmasvarUpa aura kaI pautra narendrakumArAdi haiN| ye donoM jimIdAra hai / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kavitta varolihAgotrako chappaya nirapati khAna khummAna zAha daravArake mAna // daMta hema haya cora cariya pATambara tAna / / amara bhoja sana dipaidariyAha vAhuvidhi raca vizambhara // kula kuara bhamAnI lokamAna kahaiM kavi muralIdhara // dukha harata paramAnanda hulAsarAya tihArI vatta // keha kavi zakti tua kIrti sapUtI bhuapara karata // 62 // kavitta kudarA gotra ko lAjako jahAja para kAja kara sabahIko zobhata sabhA meM jAya jagajaza pAI kI / / bhAipa bhalAI bar3o lAyaka so dakhiyata kahai bAta mAMcI soI Apa mana bhAI ko / / kudara koTa jinakI prAcIna thA na zobhita sarasa jahA~ takhata rAjazAhIko // zaharazakITa dipai kudarA parazurAma sAzohata tilaka jAhipUropurikhAI ko // 6 // kavitta saMghI gotra ke sarvayA 31 prathama bhamAnIdAsa nAza karai duHkhaniko mayArAma mahI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 263 pai mahIpasamahere haiM / / bhojarAja bhojasama mojai karai kavinuko parazajurAmajake mujaza ghanere haiN| harivaMzavaMza saMghapati bhUpati kI kahaiM laUrAi gunagranthani ganere haiM // udita udAro zira sohai bhUpa bhAro cAro cakrameM samAna prahalAda puta tere haiM // 64 // ___ kari ju vicAra mana ati hI hulAsa haike vAnidAnI jAni aTala iTAyetejudhAye haiN| harivaMza vaMza praltAda suta mAhasIka tuma pai tihAre hI sujazane paThAye haiN| zAle siro pAye dhanakarike jar3iAkara yo kahai laUrAi dAna pAUM manabhAye haiN| mahAbAhu saMghaI sapUta mayArAma suno jAr3ane satAye so tumapara Aye haiM // 65 // kavitta veda vAvare (malAvana) ke gotrakA savaiyA 23 kaMcana koTi kabaI ( kavina ) rupaiyana de, dInana ke paramAna bar3hAvai / / devasena ke vaMza meM sAtA karai so jApai, dukhI kou hona na pAvai / / zobhArAma bar3a prabhuzAha ko nanda pai to tAke bhikSaka durite dhAvai // tulArAma ko satta gahai nandarAma so deke adattana ko sikharAvai // 66 / / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 * zrI la~vecU samAjakA itihAsa * kavitta savaiyA 31 khaMDani khala nihila daNDana pracaMDanu kamaMDana mulika maNDalIkani prabhAne ho / khAna yo khumAna sulattAna Ana mAnata hai, jAhara jahAna dharai virada bakhAne ho / sAhasI subhaTa ziramora deurAi sua mujaza pratApa cArayo cakrani bakhAne ho / / kahaiM kavi lAla dAnI lAlA bhUlacanda tuma dAna yokrapAnako jahAna para jAne ho // 67 / / aba kucha rAjapUtAne itihAsase kucha uddhRta candramANa cohAna mANikacanda cohAna rANA mAMgA ( saMgrAma siMha ) ke sahAyatArtha antarveda ( gaMgA jamunA ke bIca ke pradeza candavAra iTAvA Adi se ) se gaye itihAsa pRSTha peja 686 / 87 aura rANAmukula aura phIroja zAha se lar3AI huI peja 582 / ___ aura sAMmhara ( sAMbhara ), nADola, ajamera, raNathaMbhora, maMDora, saMcAlaka, sirohI ( sIhora ), Amera, cittaura, dehalI, mAlavA, nAgora, sonagarA, siradAragar3ha, hADonI Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa 265 (haradA), vRndAvatI (bUMdI), iTAvA, candavAra, jazavantanagara ( rAyabaddhIya ), rAyanagara, mainapurI, vilarAva, karahala Adi meM cohAnoM kA rAjya rahA hai / karahala kA purAno nAma dUsarA hai / lAkhA rANA ke kaI putra huye / cUDA (caMDa ), rAghavadeva, ajjA, dUlhA, DUMgara, gajasiMha, laNA, mokala / lUMgA ke vaMzaja luNAvata, mAlapura, kathorA, kher3A Adi meM rhe| paTTAvalI meM AyA hai lUMgA vAsa kiyA so eka sonagare ke tarapha nadI kA bhI nAma isase par3A hai lUMgA ke nAma se / aura paravAra jAti paramAra vaMzake parihArI pratihAravaMza yA paramAra vaMza meM se honI cAhiye / cohAna itihAsa mahAkAvya, hammIra itihAsa mahAkAvya, zatruzalya mahAkAvya, pRthvIrAja rAzo meM bahuta itihAsa milegA | raghuvaMzI pratihAra vaMza, paramAra pratihAra vaMza inakA khyAtoM meM bhI kathana hai| somezvara racita lalita-vigraha nATaka meM bhI itihAsa hai / rasika - priyA kAvya ke kucha patra aura pRthvIrAja rAsoM ke hoMge kucha patra | hamAre pAsa rAyanagara ke patroMmeM haiM, jahA~ Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * se hamane ye kavitta gotroM ke liye likhe haiM / ye saba karahala ke bhATa jo rAyanagara meM rahate haiM usase lAye haiN| karahala ke bhAiyoM ne rAya bhAToM kA byAha meM tIna khUTa diye jAte haiN| vaha haka do-cAra varSoM se jaba se eka rAya se kisI kAraNa lar3AI huI banda kara diyA, vaha denA cAhiye / bhATo binA yaha sAmagrI kaise milato vicAra karanA cAhiye / solaMkI (baghelA )vaMzake rAjA karNa ghelAse alAuddIna khilajIse lar3AI huii| khilajIne gujarAta rAjya chInA, jodhapura rAjapUtAnA itihAsameM dekho peja 566 rAyasiMha DoDiyA apane 2 putroM kAlU aura dhavala sahita mevAr3I phaujako rakSArtha A phuNcaa| lAkhA kI mAtA dvArakAkI yAtrAko gaI thI usako lAkhAke ghara taka pahuMcAyA dhavalako rANAne bulAkara 5 lAkhakI jAgIra pradAna kara apanA umarAva bnaayaa| dhavalake vaMzama isa samaya saradAra gaDha ( lA~vA ) kA ThikAnA hai yahI lamakAJcana dezamaM hai tapAso lamevU jAtike vaMzajoMko peja 575 / devIsiMha (cohAna) devA hamIrakI sahAyatAse monose vRMdIkA rAjya liyA udhara bhAskarameM likhita (rAyabhA ) ko dekhanA cAhiye / sAmharake Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 alabecU samAjakA itihAsa * cauhAnoMkI eka choTI zAkhAne ( nADola ) jodhapura rAjya meM rAjya sthApita kiyA / buMdelakhaNDameM bhI AghATapura AhArya kSetrameM lambecuoMkI pratiSThA karAI pratimA milI haiM to vahA~ paramAravaMzI jAde rahaiM aura paramAra vaMza bhI khIcI cauhAnoMmeM haiN| hamane gujarAtake huMmaDa bhAiyoMko pUchA ve bhI apane ko cohAna vaMzameM batAte haiM IDaragaDhameM rANA kezarI siMha pratApasiMha cauhAna vaMziyoMkA rAjya rahA hai| DUMgara para saM0 1000 eka hajAra saMvat kI pratiSThita pratimAyeM haiM dekhanA cAhiye tAraMgAjIka pAsa hai| rAjA loga saMskRta vidvAna hote the usakA digdarzana Age guhila rANA baMza meM aura cohAna rANA vaMzameM bar3e bar3e vidvAn huye haiM / cohAna vaMzameM vAkapati rAja rAjA amogha varSa jinhoMne zAkaTAyana vyAkaraNa para amoghavRtti TIkA bnaaii| jisakA gaNa pATha dhAtu pATha siddhAnta komudI pANinI vyAkaraNa meM diyA hai| Upara likha Aye haiN| inhIMke vaMzameM durgadanti prathama kRSNa dvitIya kRSNa Adi huye usI vaMzameM zrI zivAnI rAva huye aura rAjapUtAne itihAsa meM guhila vaMza meM huye batAye, parantu jaina siddhAMta Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 * zro la~becU samAja kA itihAsa bhAkarameM rASTrakUTa ( rAThora ) vaMzameM bhaye / aura mahAvizeSaNa dene se mahArASTra ( marahaTA ) vaMza huA likhA hai aura guhila vaMza meM kuMbhA rANA bar3e bhArI vidvAna the| aura inakI strIne " trailokya, dIpaka" zrI pArzvanAtha bhagavAnakA jina mandira banavAyA samavasaraNa caturmukha zrI yugAdIzvara jina mandira rANapurameM banavAyA / guNarAja mitrane banavAyA aura zrI pArzva jina mandira inakI strI jayatavallA devIne banavAyA / aura ye bar3e vidvAn the inake viSaya meM aSTa vyAkaraNI vikAsyupaniSatspaSTASTadaMSTrotkaTaH paTa ityAdi do lokoM meM 172/173 meM udaya pura rAjya ke itihAsa meM peja 625 pejameM diye haiM jo indra candra kAzikAkAra zilI zAkaTAyana pANini aura amara tathA jainendra ina AThoM vyAkaraNoMke jAnakAra the, inameM isameM indra nandi AcArya kA indra vyAkaraNa jaina hai / candra kIrti jaina kAzikAkAra jaina zAkaTAyana jaina amara jaina jainendra vyAkaraNa jaina aura kalApa vyAkaraNa jaina jisakA prathama sUtra siddhovarNasamAmnAya : aura jainendrakA pra0 sUtra siddhirane kAlAt zAkaTAyanakA aiuNTa ityAdi jo isI Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 266 kA 13 sUtroM kA 14 sUtra kara diye Rk sUtrakA RlTaka kiyA / ityAdike jAnakAra the| pahile rAjA loga saba saMskRta par3he hote the, jaise bhoja the / // shriiH|| zrI harivaMza (yaduvaMzakA) itihAsa ava hama yaduvaMza kahA~ se calA isa viSaya para likhate haiM : jaina siddhAntAnusAra samaya parivartana rUpa kAla kA 1 kalpakAla kA eka apasappiNI eka utsappiNI do kAla hote haiM / eka apasappiNI ke 6 kaal| 1 sukhamA sukhamA, 2 sukhamA, 3 sukhamA dukhamA, 4 dukhamA mukhamA, 5 dukhamA, 6 dukhamA dukhamA / pahile aura dUsare kAla ko satayuga kahate haiN| ajaina granthoM meM bhI satayuga likhA hai| yuga mAne do ke haiN| pahilA dUsare kAla ke jor3e kA satayuga Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kaho / ina donoM kAloM meM jIvoM ko sukha hI sukha milatA hai, inameM bhoga-bhUmi hotI hai, dasa prakAra ke kalpavRkSa hote haiN| unake najadIka jAkara mAMgane se saba vastue~ milatI haiM arthAt jisa vastu kI cAha hove, usakI icchA prakaTa hote hI phUla kI taraha use upalabdha ho mila jAtI hai| usa vRkSa ke nimitta se tathA icchA rUpa abhiprAya nimitta se pula paramANuoM kA pariNamana usI rUpa hokara vaha vastu milatI hai| tatkAla athavA pichale se hI, jaise- bAlaka gabha meM Ane se hI mAtA ke stanoM meM yA gau ke thanoM meM dUdha utpanna ho jAtA hai, usI prakAra smjhnaa| mAtA ke stanoM meM kyA gAM ke thanoM meM koI dUdha bharane nahIM jAtA, apane yuNya aura pApa ke udaya se sAdhaka tathA bAdhaka sAmagrI kA milApa hotA hai / yaha pratyakSa dRSTAnta hai ki bhoga-bhUmi meM ve vRkSa utpanna hote haiN| prANiyoM ke puNya se aura pApa ke udaya se ve hI kalpa vRkSa karma bhUmikA prAraMbha hote ho naSTa ho jAte haiN| . kalpa vRkSa daza prakAra ke hote haiM - bhojanAGga, vastrAGga, dIpAGga ityAdi / jaise Ajakala kRtrima dIpAGga bijalI 270 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 271 kI battI pahile nahIM thI aba hai| ye kRtrima haiM aura ve akRtrima dIpAGga prAkRtika hote the| jaise-eka cAvala dhAna bone se hote haiM aura eka akRtrima binA boye zAThI ka cAvala dhAna apane-Apa hote haiM, jinakA dAnA kucha lalAI liye hotA hai| usI prakAra bhoga-bhUmi meM kalpavRkSa hote haiM / strI-puruSa jor3A hI utpanna hote haiN| dUsare kAla ke bAda tIsarA kAla hotA hai sukhamA dukhmaa| pahale kalpa-vRkSa rahe aura anta meM kalpa-vRkSa naSTa ho jaate| isa kAla ko anya matAvalambI dvApara kahate haiM ( dvAbhyAM aparaH ) satayuga ko do kAla pIche do se tosarA kaal| isameM 14 kula kara hote haiM jo apaneapane samaya meM eka-eka navIna bAta calAte haiN| inako vaiSNava 14 manu kahate haiN| 14 caudahameM kula kara zrI nAbhirAjA bhye| unake prathama putra tIrthaGkara zrI RSabha deva AdinAtha bhagavAna bhaye inako vaiSNavoM ne bhAgavata meM pA~cavAM RSabhAvatAra mAnA hai pAMcaveM skandhameM aura bhogabhUmi honA mahAbhAratameM bhI likhA hai| ina RSabhadeva bhagavAnane prajAko ikSu rasakA saMgraha karAyA isase RSabhadevako ikSvAku Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kahA / inhIMse ikSvAku vaMza calA aura inhIMke jyeSTha putra bharata cakravartI rAjA bhaye jinhoMne eka Arya khaMDa aura 5 mraccha khaNDa ina chaH khaNDa kA rAjya kiyA tathA inakI AyudhazAlAmeM (sudarzanacakra) cakraratna utpanna bhayA jisase 6 khaNDa kI pRthvI sAdhi 32 hajAra mukuTa vanddha rAjAoMke adhipati bhaye yadyapi isa kSetrakA nAma anAdikA bharata kSetra hai tathApi vartamAna meM una bharata mahArAja cakravatIse isakA nAma bhAratavarSa bhayA una RSabhadeva bhagavAnane prathama hI mahAbhAga hari ? akaMpana 2 kAzyapa 3 somaprabha 4 inakA yathAyogya sammAna kari karmabhUmikI AdimeM abhiSeka karAyA aura cAra hajAra rAjA mahAmaNDalIka thA bhagavAna kI AjJAse somaprabha kuruvaMzInikA zikhAmaNi kurujAMgala dezakA rAjA bhayA aura rAjA harikA harikAnta nAma dharA (harikAsA) indra kaisA parAkrama jAkA so harivaMza kA adhipati bhayA bhuvanakA Iza jAke prasanna hote kahA na hoya aura rAjA kAzyapa jagataguruke pratApase maghavAnAma pAyA aura ugra vaMzakA adhipati bhayA aura kaccha mahAkaccha Adi rAjAko rAjAdhirAja pada pai thApA aura sAThoM ko peli rasa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becUsamAjakA itihAsa * 273 kA saMgraha karAyA / lokanako tAte bhagavAnako ikSvAku kahA aura gau nAma svarga tisameM utkRSTa sarvArthasiddhi vimAna tahAM se caya avatAra liyA, tAte gautama bhI kahiye aura kazyapI nAma pRthvIkA hai so pRthvIkA pAlana kiyA, jAte kazyapa kahiye / jIvikAoMkA ( upAya ) asi 1 masi 2 kRSi 3 vANijya 4 vidyA 5 zilpa 6 ina paTa karmakA upadeza diyA tAte manu bhI kahA aura kulanake kartA tAte kulakara aura vidhi kartA (vidhi vidhAna banAyA) tAteM vidhAtA brahmA bhI kahiye / ye akSara hamane Adi purANakI hindI TIkA ke likhe haiM, ye zrI jinasena AcArya ke vAkya 800 ATha sau zatAbdIke haiM mUlasaMgha AmnAyake / aura harivaMza purANa se bhI harikAnta se hI harivaMzakI utpatti kahI isI harivaMza meM zrI munisuvrata tIrthakara bhagavAna 20 ve tIrthaMkara bhaye / aura isI vaMza paramparA meM rAjA yadu bhaye / yadu rAjA ke narapati aura narapati ke do putra bhaye, zUra1 aura dUje vIra zUra rAjAke nAmase zauryapura ( sUrIpura ) vasA jo jamunAke kinAre ( vaTezvara ) ke nAma se ava prasiddha hai, usIkI purAnI nagarI sUrIpurake nAmase vikhyAta hai una zUra 18 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * rAjAkaM andhaka vRSTi Adi mahAzUravIra putra bhaye / aura vIrake bhojaka vRSTi Adi putra bhaye / aura andhaka vRSTi ne kuzAgra deza meM zauryapura bsaayaa| aura mathurA meM suvIrake putra bhojaka vRSTine mathurAmeM rAjya kiyaa| andhaka vRSTike 10 putra bhaye, samudra vijaya1 akSobha 2 stimita sAgara 3 himavAn 4 vijaya5 acala 6 dhAraNa 7 pUraNa 8 abhicandra 6 vasudeva 10 ina dazake kAraNa yaha deza dazAha kahalAyA aura kuntI tathA mAMdrI do kanyA huii| kuntI pANDako byAhI jisake yudhiSThirAdi pANDava bhaye, aura suvIrake putra bhojaka vRSTike padmAvatI rANIse ugrasena mahAsena devasena ye tIna putra bhye| yaha harivaMza harikAntake vaMzameM vasu rAjA ke 10 vA~ putra bRhaddhvaja kA vistAra bhayA aura vasurAjA kA navamA putra suvasu ke vaMza meM jo nAgapura calA gayA thA usake vaMza meM vRhadratha jo magadha deza kA rAjA bhayA magadha deza rAjagRha nagarI kA vRhadratha kA putra jarAsiMdha trikhanDI pratinArAyaNa hotA bhyaa| aura jarAsiMgha ko putrI jIvaMjazA kaMza ko vyAhI thI aura kaMza kI vahina devakI vasudeva ko vyAhI thIM kisI nimitta jJAnI Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 275 ne kaMza ko kahA thA ki devakI kA putra kaMza aura jarAsiMdha kA mArane vAlA hogA isI kAraNa jaba devakI ke garbha meM bAlaka AtA thA taba vaha mathurA meM apane ghara bulA letA apane ghara prasUti karAtA kaMsa prakRti kA bar3A duSTa thA jaba yaha ugra sena kI strI padmAvatI ke garbha meM AyA thA taba hI padmAvatI ko khoTe 2 svama Aye the jo mAtA pitA ko kaSTa dene ke sUcaka the isIse ugrasenajIne eka maJjapA meM rakha apanA putra kaMza likha majjaSA ( peTI ) jamunA meM vahA dIthI aura vaha jarAsiMdha kI rAjya meM pakar3I gaI jarAsiMdha ne pAlA aura apanI putrI jIvaMjazA paraNAdI thI phira yaha apanA rAjya mathurA meM jAna mathurA AgayA aura mathurA meM Akara pUrva vaira se mAtA pitA ko jela meM DAla rakkhA thA devakI ne tIna vAra garbha meM do-do bAlakoM kA jugala AyA ve carama zarIrI* the so deva inheM utpanna hote hI uThA le jAte aura eka seThAnI ke mare jugala hote unheM yahA~ paTaka ...-.--.... ___ * jo usI zarIra se mokSa ho, use carama zarIrI kahate haiM / carama yAne AkhIra kA ( zarIra ) deha phira janma na leve dUsarA zarIra dhAraNa na karai vaha carama zarIrI kahalAtA hai / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * jAte kaMsa AtA jaba use mr| huA jugala samajha eka patthara kI zilA para paTaka kara phikavA detA cauthe garbha meM kRSNa Aye taba kRSNa AThaveM mahIne meM hI utpanna hue kaMza ko mAlUma bhI nahIM bhayA / vasudeva ke rohiNI rAnI se utpanna kladeva valabhadra 6 navame pahile se hI mathurA meM chipe huye rahate the so kRSNakA janma suna usI samaya Akara unako lekara mathurA se jela daravAjA se cale kasane jahAM ugrasena padmAvatI mAtA pitA ko jela meM rakhe the| jase hI valadeva kRSNa ko lekara daravAje para pahuMce vaise hI pIche se choMka huI jaba ugrasena ne ciraMjIva raho AzIrvAda diyA taba baladeva bole Apa isa bAta ko gopya rakhanA yahI tumhArA chur3Ane vAlA hogA taba unhoMne svIkAra kiyA jaba ye lekara cala taba eka deva puNya ke udaya se gAya kA rUpa dhara eka sIMga para masAla banA kara ujAlA kara mArga meM rAstA dikhAtA gayA bhAdavAM vadI 8 ko bar3I ghaniSTha bAdaloM kI andherI thI arddha rAtri thI jamunA para pahuMcate hI dekhA to jamunA bar3o gaharI calI jA rahI thI valadeva kucha khar3e hue para jaba vaha gAya ke rUpa meM jamunA meM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 277 praveza kara rAstA dikhAne lagA taba valadevajI samajha gaye ki yaha koI deva sahAyaka hai jamunA meM praveza karate hI jamunA ( pAMjha ) ghuTane taka raha gaI taba baladeva kRSNako liye vRndAbana ke ghATa se utara gokula pahuMce eka devI ke mandira meM devIke pIche bhAga meM laMkara baiTha gye| usI samaya nanda gvAla kI strI yazodA ke eka lar3akI huI thI vaha usI devI kI upAsaka thI vaha lar3akI lekara devI ko ulAhanA dene AI ki maiMne to tuma se putra mAMgA thA tumane yaha lar3akI kyoM dI to avasara pAkara baladevane pIche se javAba diyA ki yaha putra la kanyA hamako de taba usane kanyA de dI aura kRSNako lekara bar3I prasanna huI aura usako samajhAyA ki yaha vAta gopya rakhanA kisI se kahanA nahIM ye gharakA ThikAnA pUcha baladeva kanyA laMkara cale Aye aura kanyA devakI ko hI sauMpa dI savere hI prasUti kI bAta sunakara kaMsa AyA aura dekhA ki kanyA huI to use mArA to nahIM kintu isa zaMkA se ki kahIM isakA pati hI hamArA mArane vAlA na ho jAya nAka ko aMgUThA se capaTI kara dI hAlakA bAlaka miTTIke piNDa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * samAna namra ( mulAyama ) hotA hai nAka capaTI ho gaI dekho moha vaza prANI kyA kyA karatA hai koI dava devI kisI kA lar3akA baccA karane meM samartha nahIM parantu vahAM manovAMchita vAnika vana gayA / pUrva puNyodaya se pIche kaMsako malama bhayA ki tumhArA bairI utpanna ho gayA taba usane pUtanAkA bhejanA cANUra malloMkA bhejanA ityAdi prayatna kiye / bhavitavya durnivAra saba prayatna viphala hue / pIche zrIkRSNa mahArAja se yuddha huA, yuddha meM kaMsa mArA gayA idhara zauryapura ( sUrIpura meM ) samudra vijaya kI / mahArANI zivAdevIke garbha meM bhagavAna nemInAtha Avage, aisA indra avadhi jJAnase jAnakara 6 mahInA pahilese hI nagarIkI zAmA karaneke liye kuberako bhejA, kuverane zauryapurako bahuta sajAyA rAjA ke mahaloM ko susajita kara ratna vRSTikI / hastI baila kezarAlIsahitasiMha do hastI apanI sU~r3ha (mukha se) kalaza jala bhare pakar3a lakSmIko snAna karAte dekhA ityAdi 16 solaha svapna huye / rAjasabhA meM zivAdevI mAtA gii| rAjA samudra vijayane siMhAsana para addhasina diyA / mAtA svamakA phala pUchatI rAjA phala kahate dono khuzI Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 276 hote aise svama 16 huye mAtAko // bhagavAna garbhameM Aye pUrvase hI ratnoMkI vRSTi huI isIse bhagavAn kA nAma hiraNya garbha bhyaa| hiraNya nAma suvarNa ratnAdi haiM garbhameM jinake arthAt garbha meM Anese ratnavarSe ina bAtoMkI paricAyaka sUrIpura meM kaI bAteM huI haiM eka to eka sAhaba syAt usakA nAma grIka ho hamako yAda nahIM rahA javAharalAlajI bhaTThArakakI ciTThI jaba gvAliyarake bhaTTArakake pAsa bhejI thI usa ciTThI meM likhA thA ki yahAM amuka sAhaba sUrI purase pratimA lene ajAyaba gharake liye AyA to hamane roka diyA pratimA nahIM jAne dI hama pratimAyeM vaTezvarake liye| jina mandira meM uThA lAye jamunA kinAremeM to usane gajaTiyarameM likhA hai ki yahA~kI janatA kahatI hai ki yahAM ratnavRSTi huI thI dUsarI bAta yaha ki eka sAMkala 6 manakI eka mallAha ko milI vaha miTTIse DhakI thI usako vAha pe kimI mAthara vaizyako lAhameM beMca AyA vaha sAMkala sonekI nikalI ityAdi janazruti hai tIsare vaTazvara sUrIpurake makAna TIlopara jamunAke taTameM aise-aise khar3e haiM ki jinakI bhittiyoMkA AsAra cAra-pA~ca hAtha kA pAyA jAtA hai| khar3ahara par3e Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * haiM unameM kucha loga rahate bhI haiM aura zrI tIrthaGkara bhagavAna ke garbha meM Aneke pahile 6 mAha pahile ratnavRSTi hotI hai SaTkumArikA aura chappana kumArI deviyAM mAtAkI garbha zodhanA aura sevA karane indrakI AjJA se AtI hai aura mAtAkI sevA karatI haiN| yaha to saba tIrthaGkaroM ke garbha meM Ane se hotA hai aisA zAstra kathana hai / ina zrI neminAya tIrthaGkarakA kathana harivaMza purANa nemipurANa uttarapurANa Adi meM hai bhagavAna nemikumAra garbhameM kAtika sudI 6 ko Aye devone ratnaSTayAdi utsava manAyA taba hIse kArtika meM vaTezvara (sUrIpura) kSetra meM jina mandirake sAmane doso tIna so phuTa laMbA do mI phuTa caur3A eka pIThavandha cabUtarA bhaTTArakokA karAyA huA hai| vahIMse melA bharatA hai aba vaha melA sarakArI ho gayA hai| vaTezvarakA melA lakkhI ginA jAtA hai| hAthI, ghor3A U~Ta balada Adi mavezI vikane Ate haiM bar3e vistAra meM jamunAke kinAre dukAne lagatI haiM, bAjAra sajate haiM kaseraTa kapar3A monA, cAMdI Adi kI dukAne AtI hai| aba melA eka mAha pahile se bandovasta hotA hai aura kArtika sudI 15 pUno taka Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 281 bharatA hai vaiSNava aura zaivalogoM ke ghAToM para mahAdevaka mandira haiN| ____ unhIM ke bIca meM bar3A vizAla digambara jina mandira 4 tallA khanakA hai jisake dokhana jamunA meM Dube rahate haiN| jamunA kI dhAra bahatI hai| isa mandirakA jIrNoddhAra karaka naye sirese zrImAna pUjya zrI jinendrabhUSaNa digambara jaina bhaTTArakane bnvaayaa| mandirajIka sAtha saTI huI dharmazAlA bhI banavAI tathA dukAne bhI mandirakI taraphase haiM / sarakArI nijalase mukadamA calA bhaTTAraka rAmapAlayatI hamAre pAsa ilAhAbAda (prayAga) meM gaye hama una dinoM ilAhAbAda jaina pAThazAlAmeM par3hAta the| hamAre pAsa rahai vahA~ zrImAna mundaralAla jur3Isala tathA zrImAna paM0 motIlAlajI neharU zrImAna bhArata mantrI paM0 javAharalAlajI pitA bar3e-bar3e berisTara the mukaddamA choTA honese ina logoMne liyA nahIM taba eka haranAmadAsa bAbU vakIla the unake pAsa gaye naye vakIla the Arya samAjI the jaina siddhAntapara kaI bAtoM para prazna kiye hamane uttara diyA khuza huye bole acchA tumhArA dharmakA mukaddamA hai hama lete haiM le liyA aura rajitAdiyA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * kavala adAlatI kharca 16) ru0 liye phIsa kucha nahIM lI / dUsarA mukaddamA zvetAmbaroMse calA phojadArI dIvAnI 24 varSa saM0 2004 vi0 saM0 meM hAIkorTa se jIta taMjabahAdura sapa vairiSTara kI vakAlata meM khevaTa digambara jainakA thA / kAyama rahA isI sarIpurameM bhagavAna zrIneminAthakA 6 navameM mahinA janma bhyaa| zrAvaNa zuklA 6 ko indrAdika deva sumeru para le gaye kSIra sAgarakaM jalase abhiSeka kiyA / loTakara airApati hastIpara lAkara zauryapurameM utsavakara bhagavAnakI pUjAkara cale gye| udhara zrIkRma mahArAjane kaMsako yuddhameM mArA thA, usake bAda kaMsakI strI jIvaMjazA patike mAre jAnese magadha deza rAjagRha nagarImeM apane pitA jarAsiMdhake pAsa jAkara rudana kiyA, jaba jarAsiMdhane zrIkRSNAdi yAdavoM para yuddhake liye car3hAI karaneko udyata huaa| yaha bAta sunakara saba yAdava Dare, bhayabhIta bhaye ki, jarAmiMdha trikhaNDI aura hama sAdhAraNa rAjA isa bhayase saba yAdava usa samaya nemikumAra choTe the| zrIkRSNa valadeva samudra vijaya vasudevAdi sava yaha bAta zravaNa karike jarAsiMdhane yAdavoM para car3hAI kara Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa 2.83 dI / vaha yuddhake liye cala diyA, taba khabara yAdavoMko milI yAdava mahAcatura halakArAhI hai| netra jinake yaha vArtA sunakara je vayovRddha the aMdhakavRSTi aura bhojaka bRSTike vaMza so saba milakara maMtra karate bhaye, dharmakA hai nirUpaNa jinake yAdava vicAra kare haiN| jarAsiMdha tIna khaNDakA svAmI hai / akhaNDa hai, AjJAjAkI so orokara dUsaroMkara jItA na jAya, mahApracaNDa hai, aura sudarzanacakra khar3aga gar3hA daMDa ratnAdi divyAstra kevala kara uddhata hai, aura kRtajJa hai, jo koI usakI sevA kareM, tisakA guNa mAne haiN| kRtaghna nAhIM hai, aura koI usase dveSa kareM, aura phira praNAma kareM to use kSamA bhI kare hai / abataka usane apanA burA nahIM kiyA, pahile aneka prakArakI sahAyatA kiye haiM 1 aura Apane usakA jamAI kaMsa maaraa| aura usakA bhAI aparAjita mArA so usakA bar3A apamAna bhayA, isase usane car3hAI kI hai, aura apanA daivabala aura puruSArtha dekhate bhI vaha balavAna hai| aura kRSNa baladeva ( balabhadra ) kA puNya sAmarthya tathA puruSArtha vAlyAvasthA hI se lekara jagat meM prasiddha hai / parantu jarAsiMdhako mAlUma nAhIM aura Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * zrIneminAthakA apane janma bhayA, indrAdika devoke Asana kampAyamAna bhaye, jisakA prabhutva vAlyAvasthA hI viSa tIna lokameM pragaTa hai| jisakI sevA vipaM sakala lokapAla sadA sAvadhAna tisake kulako aisA kaunasA manuSya jo vighna karai, jisa kulameM tIrthaGkara deva prakaTa hoya vaha kula aparAjita hai, kisI kara jItA na jAya aisA kauna hai, jo vighna karai agni ko hAthakari sparza agni tIvra jvAlA kara yukta hai, taise tIrthaGkara baladeva vAsudevake sammukha jIti kI icchA kara kauna Avai, yaha jarAsiMdha prati nArAyaNa hai / ara yAka nAza karanevAle apane kulameM ye balabhadra nArAyaNa upaje haiN| isase jabataka kRSNarUpa agni viSa vaha prati nArAyaNa rUpa pataMga apane pakSasahita ApahI Ayakara bhasma na hoya tabataka kAlakSepa karanA thogya hai kyoMki rAjAke par3aguNa kahai, saMdhi vigraha 2 yAna 3 dvaidhIbhAva 4 Asana 5 Azraya 6 ( saMdhi ) apanese zatruko prabala jAna bhadra pariNAmI jAna saMdhi karanA, mela karanA, ( vigraha ) zatrako apaneko kamajora samajha aura zatrako duSTa pariNAmI samajha yuddha karake jaya prApta karanA (yAna) Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 285 rAjA yaha dekhe ki isa samaya zatru prabala hai| hama sakeMge nahIM kucha dina bAda senAdikoMkA jora bar3hA leNge| taba yuddha kreNge| aimA vicAra dUsare sthAna surakSita jagaha pahuMca yuddhakI sAmagrI jor3aneke liye jAnA kucha dina kAlayApana karanA, dina vitAnA ( yAna ) hai| (dvaidhIbhAva ) zatruko dUsarese lar3A denA, mitra bheda karanA, (Asana) apane Asana para dRDha rahanA ( Azraya) kimI prabala mitra rAjAkA sahArA lenA ye SaDguNa kahai inake pAlana karane vAle saba yAdavoMne ekamato, eka maMtra eka salAha karake vicAra kiyA, kaI eka dina hama tuma zUravIra kRSNako yahA~se uThAya kara aura jagaha rakheM, yaha kRSNa tIna khaNDakA jItanahArA yoddhA isa samaya jarAsiMdhase lar3ane samartha nAhIM, tisase isa sthAnako tajakara hama tuma pazcima dizAkI aura nivAsa kareM, surakSita sthAna pakar3e kAryakI siddhi niHsandeha hoya hama yaha sthAnaka tajeM pazcima kI ora cale aura jo vahA~ jarAsiMdha Avai to raNa viSa nIkI pAhuNagati karai yaha bhI raNapriya hai so use raNavirSe prasanna kareM yaha (maMtra) vicAra kara apane kaTakameM saboMko Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 * zrI la~becU samAjakA itihAsa kahI Ananda mero divAI Ananda merIke nAda kara sabako calanekA vicAra janAyA, taba sabahI loka calaneko udyamI bhaye, Ananda bherIkA nAda suna sabahI prajA cAro varNa apane kuTumba sahita yAdavoM ke sAtha calavekuM udyamI bhaye, Raat yaduvaMza andhakavRSTike aura bhojakavRSTike calaveko udyamI bhaye, mathurA aura zauryapurake aura vIrapura ke sabahI loka prasthAna karate bhaye, jaise koI krIr3A ke artha vanavi jAya, taise dezataja videzako udyamI bhaye, aThAraha koTi ghara aura apramANa dhanake bhare rAjAke sAtha nikase yAdavoM ko rAjya hI priya jinako zubhatithi zubha nakSatra zubha yoga dekhakara ye yAdava bhUpAla prayANa karate bhaye, yadyapi baladeva bAsudevaka manameM yaha vicAra AyA jo jarAsiMdha se abahI lar3a, parantu bar3oMkI AjJAse prayANa hI unhoMne kahI isa samaya karanekA vicAra kiyA tumhArI avasthA nAhIM, taba ye bar3oMke AjJAkArI unake kahane se prayANa hI kiyA, so aneka dezanikoM ullaMghikara ye pazcimakI tarapha gaye / so vindhyAcalakaM samIpa DerA kiyA / vindhyAcala kAhI bhAga ( giranAra parvata hai ) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 287 vindhyAcala jUnAgar3hase haidarAbAda hotA huA karNATa deza taka calA gayA hai / vindhyAcala giranArase sau pacAsa mIla hI samudra hai| vaha vindhyAcala gajanika banakara ramaNIka aura jahA~ siMha zAIla bahuta aura jAkA zikhara AkAzameM laga rahA hai, so vA girIkI zobhA prajAka manako haratI bhaI aura inako nikase suna pIchese jarAsiMdha gayA taba ina yAdavoMne sunI jo vaha AyA taba mahA utsava kari yAdava yuddhako udyamI bhaye, alpahI antara donoM senAke raha gayA taba tIna khaNDaka nivAsI deva mAyA bhaI sAmathrya kara vikriyA racate bhaye Thora-Thora jagaha-jagaha agnikI jvAlA prajvalita hai| aura yAdavanika samUha agnimeM jare haiM, aura saba kaTaka jare haiN| aura agnikI jvAlA kara mArgameM rAstAgIra bhI calate na dekhe. aura eka devI manuSyiNI kA rUpa dhareM rotI dakhI, tisase jarAsiMdhane pUchA yaha vistIrNa kaTaka ( vizAla senA ) kisakI jale hai, aura taM kyoM rove hai, aura tUM kauna hai| isa bhAMti pUchI jaba vaha devI bUDhI kaSTakari zvAMsa letI (nITha-nITha) kaSTase kahatI bhaI ronese rukA hai| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 * zrI laeNvecU samAjakA itihAsa * kaMTha jAkA he mahAbhAgameM kahatI hU~ so tUM suna mahatpuruSaka sAmane duHkha nivedana karanese duHkha nivRti ho| bar3e puruSoMke vacana munanese hI dukha dUra hoya hai| eka rAjagRha nagara vahA~kA rAjA jarAsiMdha vaha pRthvIpara prasiddha samudra paryanta usakA rAjya hai aura mahA satyavAdI hai aura usakI pratAparUpI agni prajvalita usase baira kari samarthakoMna aura usane yAdavApara kRpA karanemeM kamI nahIM krii| parantu ye aparAdhI bhaye soye apane aparAdhakaM bhayase kauna dizAmeM calaM jAMya / koI bhI zaraNa nahIM milA taba apanA maraNa hI jAna agni meM praveza kara bhasma bhaye / maiM unakI dAsI so unakI durbuddhise dukhI ho rotI huuN| maiM itanI bar3I bhaI unake sAtha jala na skii| abataka jInekI AzA hai prANa na chor3e jAMya yAdava saba hI prajAsahita agnimeM jalemeM dukhinI svAmIka viyogase dukhI hU~ ye vacana usa vRddhA strI ke suna jarAsiMdha Azcarya ko prApta bhayA / yAdavoMkA maraNa jAna pIchA lauTa aura saba yAdavoMne yaha daivI ghaTanA suna yAdava pazcima samudra ke vanase Aye yAdavoMne (yAdavanRpoMne) samudra ke taTapara DerA kiye eka dina samudrake kinAre samudra Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 286 kI aura karane gaye taba samudrako dekha bahuta prasanna bhaye DerA para Aye phira eka dina zubha muhUrtameM samudra ke taTapara sthAna kI icchAse samudra taTapara zrI nemIkumAra ko sAtha lekara balabhadra zrIkRSNa taTapara kuzAsana bichAya tIna upavAsa dhArata bhaye / telA upavAsa kiyA aura NamokAra mantrakA jApya kiyaa| samudraka tIra tiSThe taba sau dharma indrakI AjJAse gautamanAmA deva Aya kari inakA bahuta sanmAna kiyA aura kuverane indrakI AjJAse zrI nemi jInezvarakI bhakti aura puNya prakarSa se tathA baladeva vAsudeva (kRSNa) ke atizaya puNyakari dvArAvatI dvArikApurI nirmApI (racI) 12 yojana lambI 6 yojana caur3I nagarI bastI jisameM ratnamuvarNAdi se race atisundara rAjamahala nirmaape| aura dvArAvatImeM rAjamahala 18 aThAraha khaNake nirmApe / mandira ke sAmane bar3e cabUtarA sabhAmaNDapa Adi banAye aura kuvera kRSNako etI vastu mukuTahAra kaustubhamaNi pItavastra nakSatramAlA AbhUSaNa kumudavatIgadA zakti nandakakhaDga sAraMga dhanuSa aura do tarakasa vajramayavANa divyAstrase bharA ratha tAr3apatra ke AkArakI dhvajA chatra ityAdi diye aura 16 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * zrI nemikumAra choTe so inake liye devopanIta Rtu RtukI vastrAdi vastuyeM lAte bhaye / baladevako do nIlavastra ratnamAlA mukuTa gadA hala mUzala dhanuSavANa do tarakasa divyAstra se bharAratha tADapatrAkAra dhvajA tathA chatra dIne aura zauryyapura vAloMko zauryapura mathurA vAloMko mathurA aura vIrapurake vAsiyoMko vIrapura mahallA TolA basAye aura koTa daravAje gopura dvAra Adi se suzobhita banAkara kuberAdi devone yAdavoM se rahane kI prArthanAkI ye saba basa gaye jisameM sundara kUpa vAvar3I tAlAba bana upavana suzobhita banAye sukhase nivAsa karane lage pIche jarAsiMdhako mAlUma huA ki yAdava jIte haiM aura pazcima samudra taTapara dvArAvatI dvArakAmeM base haiM taba usane yAdavoMke pAsa pratisena nAmAdUta bhejA so Azcarya kara bharI dvArAvatImeM praveza kara jahA~ yAdavoM kI sabhA saba sAmanta aura rAjAoMse bharI thI dUtane praNAma kara nivedana kiyA cakravartI rAjA jarAsiMdhane bhejA hai aura kahA hai ki merA aparAdha koI hai nAhIM Apane hI aparAdha kiyA Apa apane aparAdhake bhaya se samudra ke kinAre base maiMne tihArA kyA aniSTa kiyA jo bhayamAna samudrake Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI labecU samAjakA itihAsa * 261 kinAre base / cakrezvarakI AjJA hai ki Apa loga Ayakara mujhase navo aura merI sevAkarahu nahIMmeM Ayakari samudrakAhU pAnakara jaauuNgaa| tava baladeva bAsudeva saba yAdava TaMr3hI bhoMhakara 'Ter3hI bhRkuTI kara bole bAkI mRtyu nikaTa AI hai jo aise garvake vacana kahehai so aba samasta senA sahita Ao hama bhI saMgrAmake abhilASI haiM tumhArI bhalIbhA~ti pAhuNagati kreNge| (tumheM mudhAreMge) aise vacana kaha dUtako vidA kiyA aura idhara samudra vijaya ke bar3e 2 mantrI vimala amala zArdUla yetIno maMtrI mantrameM nipuNa maMtra kari rAjA samudra vijayako kahate bhaye he rAjan rAjanItimeM 4 upAya hai sAma, dAma, daNDa, bheda sAma mRdutA so apanI aura zatru kI zAntike liye haiN| so jarAsiMdhase salAha kariye saMgrAma na kariye to narasaMhAra na ho ve bahuta bhalA hai| ekahI kulake saba haiM taba rAjA kahI kyA hAni hai salAha kro| taba eka loha jaMghanAmA dutako apanI senAse sanmAnakara jahA~ mAlavadezameM senAsahita jarAsiMdha A gayA thA vahA~ bhejA vaha dUta jarAsiMdhake pAsa jAkara sandhikI / bAta karI data mahApaNDita isake bacanase pratihari jarAsiMdha Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * prasanna bhayA 6 mAhakI sndhimaanii| cha mahIneke bhItara tuma yuddhakA (saraMjAma) sAmagrI kara lo dRtakA bahuta sanmAna kiyA bahuta bakzIsa dI so vaha dUta Akara rAjA samudra vijayAdikase saba bAta khii| jarAsiMdha aura sainya saba rAjAoM sahita kurukSetrameM yuddha karaneko A DaTA ( Akara DarA DAle ) yAdava sAvadhAna hokara apane pakSaka saba rAjAoMko sacita kara kurukSetrameM calanekA prayatna kiyA (progrAma banAyA) idhara jarAsiMdha bhI apane maMtriyoMko bhItarI bhayase (DATatA huA) ulAhanA detA huA bolo aho maMtrI ho ye zatru aba taka kyA DhIlaM chodd'e| ye zatru mamudra vipe kSaNabhaMgura taraMgakI nAhI vRddhiko prApta bhaye so tuma mereko kyoM nahIM kahA kAraNa kahA maMtrI haiM so rAjAke maMtra haiM saba taraphakI khabara maMtrI halakAroMse maMgAkara rAjAse kahaiM aura maMtrI ho na kahai to aura kauna kahai mantrI rAjya ke rakSaka hote haiN| maiM to aizvaryaka madameM asAvadhAna rhaa| maiM jAnatA to ete dina zatru dvArakAmeM kyo rahai tuma loga jAnate hue bhI yaha vAta prakaTa kyoM na karI aura jo tuma bhI na jAnI to yaha mantrIpada kesaa| maiM to tumhAre Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 263 bharose rahA sevakakA yaha dharma nAhI jo svAmIko zatra mitra nikI bAta na kahai jo mahA udyama kari rAjA zatruoM kA upAya na karai to (paripAka) pariNAma phala viSe bar3A dukhadAyI hoya jaise roga upajA aura tatkAla hI upAya na kara to roga bar3ha jAya taba miTanA usakA bahuta kaThina (muzkila) pahilaM to yAdavanine merA jamAI kaMsa mArA / dUsare merAbhAI aparAjitako mArA aparAdhakari / samudraka zaraNa gaye mere samudraka jItaneka aneka upAya haiM jaba taka maiM upAya na karU~ taba taka merA zatru cAhaiM jahAM haiM aura jo maiM krodha karU~ to samudra meM kaise raha sake / itanaM dina maiMne na jAnA tAteM (kuTumbasahita dvArakA rahai abameM jAnI taba mere bairI kaisa nizcinta rhaiN| ____ yAteM aba tuma sAma kahiye, sAntatA aura dAma kahiye, dAna denA ye doU upAya to sarvathA tajo aura bheda kahiye tor3Aphor3I aura daNDa kahiye, mAranA ye upAya nizcaya karo, ye aparAdhI sAma aura dAma yogya nAhIM yaha bAta sunakara maMtrI namaskAra kara dhanI zAntatA upajAya hAtha jaur3a vinatI karI mahIpati jarAsiMdha so kahI ki he nAtha Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hama aise saTha to naahiiN| jo zatruoMkI khabara na rAkheM, parantu jAnakara hI Apaso na kahI yAdavanake vaMzameM tIna 3 puruSa aise janme haiN| jinakI deva sevA kare haiM / unako jItane samartha deva aura manuSya koI nAhI, prathama to vAIsa ve tothaGkara zrIneminAtha rAjA samudra vijaya rAnI zivadevI ke garbhase upaje, jinakI tIna loka sevA krai| phira vasudevake rohiNI rAnIke udarase navameM balabhadra upaje, aura vamudevake hI dUsarI rAnI devakIke garbhase navameM nArAyaNa kRSNa upaja haiM / ye tIna puruSa mahAdurjaya hai jaba zrIneminAtha garbhameM Aye, taba cha mahInA pahilese samudra vijayake ghara rana vRSTi huI, pandraha mAsa ratna varSa tIna samaya aura jaba janma bhayA taba, indrAdika deva sumeru para le jAya, janmAbhiSeka kiyA so bhagavAn trilokInAtha tinake mAtA-pitA so koI kaima jIte, aura balabhadra nArAyaNakA sAmarthya, kyA Apake zravaNameM nahIM AyA jo zizupAla sarIkhe yodhA raNameM jIte aura sAr3he tIna karor3a yodhA raNadhIra eka rAjA zarake vaMzake haiN| aura Apa yaha na jAne mere bhayase mahA samudra meM chipakara rahe haiN| ve sabahI bahuta buddhimAna nyAyabhAgI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 265 haiN| devabala samayabala buddhivala saba unameM haiM aura daiva unake sahAI hai, so hama jAnI sote nAhara (zera) ko na jagAve, jyoMhaiM tyoMhI raho, aisA jAna hama deza kAla vicAra dhIre rhai| apanA aura parAyA bala vicAranA samaya vicAranA, yahI prazaMsA yogya hai| hama yaha vicAra cupa rhai| sevaka vahI jo svAmIkI hitako kahai, aba Apa ucita samajha so kara yaha kahi maMtrI cupa ho gaye, jarAsiMghane dUta dvArAvatI bhejA aura itane kahA tathA yAdavoM kA dUta AyA, aura cha mAha bAda yuddha ThaharA kurukSetrameM yuddha bhayA, prathamahI jaba dvArAvatIse yAdava prasthAna karaneko udyata huye taba zrIkRSNa mahArAja zrItIrthaGkara nemikumAra bhagavAna jo mati zruta avadhi tIna jJAnake dhAraka janmase hI the| unase yuddha meM vijaya honekI pUcho, taba bhagavAna nemikumAra ha~samukha ho, musakAne taba zrIkRSNa apanI vijaya jAna kurukSetrako zrIkRSNa balabhadrAdi sabahI yAdava rAjAoMne senA sahita kurukSetrako prayANa kiyaa| yAdavoMkI senAmeM yAdavoMke mitra saba yAdavoMmeM Aya mile| tahA~ kaI eka dakSiNadizike keI uttara dizAke bar3e 2 rAjA apanI sakala Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 * zrI la~becU samAjakA itihAsa senA sahita kezavase Aya mile dazArha andhaka vRSTike putra bhojaka vRSTike putra rAjA samudra vijaya zrInemake pitA tinake sAtha akSohiNIkaM prati 6 hajAra hAthI 6 lakSa ratha 6 koTi turaGga ghor3A 6 araba pyAde itanI senAke pati meru rAjA seariant adhipati rASTravarddhana dezakA rAjA arddha akSohiNIkA svAmI siMhala deza laMkAkA adhipati rAjA padmaratha arddha akSohiNIkA pati aura rAjA sakunakA bhAI cArudatta cothAI akSohiNIkA pati aura caravara deza (cIra veke) svAmI yavana dazake AvIra dezake rAjA kAMbhoja dravir3a maisUra dazakaM adhipati hari kI pakSameM Aye / tahA~ yAdavoM ke kaTakameM samudra vijayakumAra zrI neminAthakA dvimAta bhAI rathanemi aura balabhadra nArAyaNa ye tIna to atiratha kahiye bAdhAoM meM zreSTha savanike zirobhAga haiM, inake tulya bharata kSetra meM koI subhaTa nahIM thA aura rAjA samudra vijaya vasudeva yudhiSThira bhIma arjana rukma ( rukmiNIkA bhAI) pradya umna kRSNakA putra satyaka dhRSTadyumna ( draupadIkA bhAI ) anAvRSTi ( kRSNaka bar3e bhAI ) aura rAjA zalya rAjA bhUrizravA hiraNyanAbhi sahadeva sAraNa ye rAjA sarvazAstroM Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * laibecU samAjakA itihAsa * 267 meM aura zastrameM nipuNa mahA dayAvAna nivalase na lar3eM apanese samAna ) barAbarI vAle yA adhikase lar3eM, ye mahArathI ye ( mahArathI ) use kahate akelA hI 11 gyAraha hajAra hAthiyoMse yuddha karai, vaha mahArathI kahiye, aura samudra vijayase choTe basudevase bar3e 8 bhAI akSobhi Adi aura zambukumAra tathA bhoja vidratha drapada ( draupadIkA pitA) siMharAja zalya vajra muyodhana pauMDa padmaratha kapila bhagadatta megha kSema dhUrta ye rAjA samarathI the, mahAnemi avara niSada ulmu durmukha kRSNa ka tivarmA rAjA virATa cAru kRSNa zakuni pavana bhAnu duHzAsana zikhaNDI vAhIka somadatta dava zarmA vakra veNudArI vikrAnta ityAdi rAjA arddharathI the| aura jarAmiMdhaka tarapha karNa duryodhana bhISma kAlayavana dhRtarASTra saba putra ityAdi so jarAsiMdhane apane kaTakameM cakravyUha racA jarAsiMdhakA sanApati hiraNyanAbhi z2arAsiMdha ka tarapha cakravyUha rcaa| cakravyUha ke sA, cakravyUha kahiye, cakraka samAna vartalAkAra ( gola ) sanAkA AkAra racA, cakraka 1 hajAra arA eka 2 Areka pAsa eka 2 rAjA hajAra rAjA aura eka 2 rAjA ke samIpa so 100 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 * zrI la~becU samAja kA itihAsa hAthI 2 hajAra ratha pAMca 2 hajAra ghor3e aura 16 solaha 2 hajAra pyAde aura isase caturtha bhAga cotihAI vibhUti sahita cha rAjA nemi kahiye cakrakI dhurAko samIpa tiSTha madhya sthAnameM jarAsiMdhaka DiMga karNa Adi pA~ca hajAra rAjAtiSThe unake bIca meM dhRtarASTrake putra duryodhanAdika khar3e aura bhI rAja samUha pUrva bhAga meM tiSTha aura bhI bar3e 2 rAjA 50 cakradhurAve paThe cakravyUhake bAhara apanI 2 senA sahita aura bhI rAjA khar3e tathA baiThe yaha cakravyUha prati nArAyaNa jarAsiMdha ke kaTaka meM racA yAdavoMkA senApati anAvRSTi aura yAdavoMne apane kaTakameM garur3a vyUha racA garur3ake AkAra meM senA sthApita kI, pacAsa lAkha kumAra coMcake pAsa thA ve aura mahAvalI baladeva tathA kRSNa garur3ake mastaka Thora ThAr3e bhaye, aura kRSNakaM bhAI akrUra kumuda sAraNa vilaya jaya padya jaratkumAra sumukha durmukha aura kRSNakI bar3I mAtA madanavegAkA putra dRDhamuSTi mahArathI aura mahAratha vidtha anAvRSTi ityAdi vasudevaka putra aura valadeva vAsudeva pITha pIcheka rakSaka karor3oM ratha sahita bhojavaMzI khar3e balabhadra aura nArAyaNa doU rathapara car3he aura Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 266 bhojavaMzo kaSNaka poche garur3akI pUMchako jagaha khar3e haiM inake pIche dhAraNasAgara ityAdi bar3e-bar3e raNadhIra khar3e haiN| aura garur3akI dAhina pA~khake tarapha bhrAta putroM sahita rAjA samudravijaya bar3I senA sahita khar3e haiM aura inake pIche mahA bhaTTa mahA catura zatraoMke mArane vAle rAjakumAra khar3e haiN| unake nAma satyanemi, mahAnemi, dRr3hanemi, sunemi, nami mahAratha, mahIjaya, tejasena, jayasena, jayamegha, mahAdyuti ityAdi mahArathI haiM aura dazAha dazo bhAiyoMkI santAna aura rAjA paJcIsa lAkha rathoM sahita khar3a aura garur3akI vAI pAMkhake tarapha valabhadrake putra aura pANDava bar3e dhIra vIra ThAr3he aura dazaratha, devAnanda, zAntanu, Ananda, mahAnanda, candrAnanda, mahAvala, pRthuH, zatadhanuH, yazodhana, viSTazuH, dRr3havaMdhuH, anuvIrya ityAdi khar3e haiN| inake pIche candrayaza, siMhala, varvara, kaMboja, kerala, kuzala dramila ityAdi sATha hajAra rAjA ratha sahita mahAbhaTa doU pakSoMke A~khA~ke rakSaka mahAparAkramI hai| bahuri rAjA amitabhAnu tomara samarapriya sajaya akalpita apibhAnu viSNu vRhadhvaja zatraMjaya mahAsena gambhIra gautama vasuvarmA kRtavarmA prasenajit Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * dRr3havarmA vikrAnta candracarmA Adi bar3e-bar3e rAjA apanI 2 senA sahita harike kulakI rakSAmeM khar3e the| yaha garur3avyUha vasudevane racA, basudeva mahApravINa mahArathI cakravyUha bhedaneko udyata bhaye aura bhI vasudeva valadeva tathA kRSNako livAkara vijayAI parvatake dakSiNa uttara zreNIke rAjA vidyAdharoke pAsa gye| vasudevake zvasura azanivega harigrIva vidya dvaMga jo vasudevake mitra the ve saba Aye aura vasudevake zatra jo vidyAdhara rAjA the ve jarAsiMdhake kaTakameM Aye aura yaha suna phira pradya nakumAra zaMvukumAra pautroMko le vijayA meM jo inake mitra the sabako laaye| indrake bhaNDArI kuverane valadevako siMhavidyAkA divya zastrAMse bharA huA ratha diyA aura kRSNako garur3a nAmakA ratha diyA / ____ AyudhoMse pUrNa ina rathoM para baiThe tathA subhaToMkA nAyaka senApati kRSNakA bar3A bhAI anAvRSTi tathA arjana samudravijayAdi saba rAjAAMne vidyAdhara rAjAoMko ( agavAnI) agAr3I jAkara le Aye saba sahAyaka bhaye / yuddhake vAdyayantra vAditra doU senAmeM bajane lage, mahAyuddha bhayA, bahuta saMgrAma bhayA jarAsiMdhakA cakravyUha bhedakara kRSNa valabhadra jarAsiMdhake Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 301 pAsa pahu~ca gaye / usake zastra saba chede, AkhirameM jarAsindha sudarzanako claayaa| usake nivAraNake liye yAdava pakSaka saba rAjA kRSNa valabhadrAdi zastra le-le kara khar3e bhaye / vaha cakra kisIse na rukA calA hI AyA jisakI deva rakSA kara, parantu vaha cakra zrIkRSNa navameM nArAyaNa the inake puNyaka prakarSase vaha pradakSiNA dekara kRSNakaM dAhinI tarapha Akara dakSiNa hAthameM A gyaa| taba jarAsindha vicAratA bhayA ki dekho saMsArakI dazA jo merA parama sahAyaka thA, jisase maiMne tIna khaNDaka rAjA vaza kiye vahI merA paNya kSINa honese zatruke pAsa calA gyaa| dhikAra hai isa saMsArakI mAyAko ! tapazcaraNa kara maiMne samyak darzana jJAna cAritrarUpa mokSamArgakA avalambana kara apanA hita na kiyA phira kSatriyoM ke mAna hI dhana hotA hai so krodhameM Akara kRSNase kahane lagA-dekha gopoMke palA gopa cakra kyoM nahIM calAtA ? taba kRSNane cakra calAkara ghAta kiyaa| cakra jaba kRSNake hAthameM gayA thA devoMne Uparase puSpavRSTi kara divya dhvani kI thI-ki ye navameM nArAyaNa balabhadra haiM vijayI hoNge| jarAsindha navamA pratinArAyaNa Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * thA navameM nArAyaNa kRSNakaM hAthase maraNa nizcita thA mArA gyaa| jaba ye sava yAdava harSitabhaye kRSNane pAMcajanyazaMkhavajAyA senAmeM jayake vAditra vAje kuvera kRSNakI AjJAle devalokameM gayA jarAsiMdha ko mRtaka par3A dekha kRSNake azrupAtabhayA ( A~sU Aye ) dekho saMsArakI vicitragati hai savarAjA loga kRSNakI AjJAleya apane 2 sthAna gaye samudra vijaya vasudevAdika kRSNake pAsa Aye harSita hote huye kRSNa sabake pairoM par3e praNAma kiyA sava bar3e bhAiyoMko praNAmakara vinaya kiyA aura usa kSetra meM Ananda bhayA Anandapura vasAyA tathA sava gAdava loTakara dvArAvatI Aye mahAna utsavabhayA tava kRSNane jarAsiMdhake putra siMhadevakA rAjyAbhiSaka karAya rAjagRhakA rAjya diyA ugrasenake putrako mathurAkA rAjya diyA hastanApurakA rAjya pANDavoMko diyA AnandapurameM jinamandira karAye dvArAvatImeM sukhase rahane lage eka dina zrInemikumAra snAna karicuke tava kRSNakI 8 paTTarAniyoMmeM se jAmbuvatI paTTaronI apanI bhAvajase kahA ki dhotI dhodeu tava jAmvuvatIne nemikumArase garvake vacana kahai ki Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 303 hama unako dhotI dhotI haiM jo nAga sayyAdalate haiM aura pAMcajanya zaMkhapUrate haiM taba neminAtha kumAra colameM Akara turanta cale gaye aura nAga zayyA dalI tathA zaGkha itane ucca svarase vajAyA jo jahA~ rAjasabhAmeM kRSNa mahArAja vaiThe the| siMhAsanapara zaMkhako dhani suna sArI sabhA acaMbhemeM AgaI yaha zaMkhadhvani kisanekI daur3akara nAgazayyApara pahuMce dekhA ki zrInemikumAra khar3e haiM inhIMne kiyA tapAsa kiyA aisA kyoMkiyA mAlama huA ki jAmvuvatIne garvake bhare vacanakahai isase aisA huA kRSNa mahArAjane jAmbuvatIko phaTakArA aura zrIkRSNane apane manameM vicAra kiyA ki ye sarvamAnya hai inakI devasevA karate haiM inake sAmane hama rAjya kAryameM kaise zakeMge dUsare nimittajJAnI jyotiSIne yaha pahile hI kahi diyA thA ki ye virakta ho jAya~ge isase zrIka SNa bar3e bhAI the umarameM bar3e the inhoMne jaldIsehI rAjA ugrasana kI putrI rAjamatI rAjakanyAse zrInemikumArakA sambandha svIkAra karAliyA aura vivAha racadiyA jUnAgar3ha vArAtacalI zrInemikumAra moramukuTa kezariyA jAmA Adi vivAhaka razameM pUrokara rathameM virAjamAna hokara jUnAgar3ha ko cale Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * zrIkRSNajIne udhara eka virakta karaneke liye SaDyaMtra racA, kucha pazu bandhanameM DAla diye, jaba bArAta toraNameM pahuMcI, una pazuoMkA bandhana dekha dayAka saMcArasedra vIbhRta ho, virakta ho, saba mora mukuTa pazuoMkA zabda prAkAra suna kaGkaNAdi DAlakara giranAra parvata para tapazcaraNa karaneke liye cale gye| zrAvaNa mudI gujarAtI jo yahA~ cale ASAr3ha sudI 4 hotI hai| jainezvarI (digambarI ) dIkSA lekara tapazcaraNa karane lge| yaha bAta rAjamatI suna parvata para unake pAsa pahuMcI, bahuta vinatI karI, para virakta puruSako kyoM svIkAra ho / antameM vaha bhI virakta hokara Arthika vrata dhAraNa kara tarazcaraNa karane lgii| aba bhI giranAra parvata para guphAmeM rAjamatIkI bhI mUnihai / aura zrIneminAtha bhagavAnne ugra 2 tapazvaraNa kara zukla dhyAnaka balase jJAnA varaNAdi aSTakamI se 4 karmajJAnAvaraNa darzanAvaraNa mohanIya antarAya ina cAroMko naSTha kara arddhantenArayo yasmAt arddha nArIzvarosyataH ) Adhe 4 ghAti yA karmajJAnavaraNAdi jo jJAna darzana vIrya sukhako dhAtate the| unakA nAzakara arahaMta pada pAyo ananta jJAna ananta darzana ananta sukha Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 305 anantavIrya anantacatuSTayarUpa aMtaraGga lakSmI aura samavasaraNa sabhA jo indra Akara racatA hai| 12 sabhA bIcameM 12 darI aura vIcameM sugandhamaya gandhakuTI tIna pITadAra Upara pIThake gumaThIdAra zikhara Upara pIThapara siMhAsana usake Upara adhara 4 aMgula bhagavAn virAjate cAroM tarapha bAraha darI aura usakI cogiraha eka ke bAda eka 6 bhUmi hotI / prAkAro nATyazAlA dvitayamupavanaM stUpa hAvalIca 2 / mAnastaMbhAH sarAMsi pravimala vilasatkhAtikA puSpavATI 1 zAlaH kalpadrumANAM / ityAdi zloka haiN| (samavasaraNa) kA kucha saMkSepa likhate haiN| cAroM dizAoMmeM cAra daravAje pratyeka daravAjake Age eka eka mAnastanbha zrIneminAthakA samavasaraNa (upadeza sabhA) DaMr3ha yojana cha kozake pramANameM thaa| kamalake samAna gola hotA hai, prathamahI hama daravAjese hI saMkSapameM kathana likhate haiM / prathamahI pahale daravAjese do do kozake vistAra liye cAroM dizAoMmeM rAjamArga the tIna rAjamArgake prArambhameM hI tIna pITha tIna 2 kaTanIdAra pITha padma rAgamaNike lAla the| vartalAkAra gola AdhA koza caur3e, do koza Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * U~ce pITha tisapara mAnastambha tinapara jinavimba jinakA kozoMse darzana ho, jamInase 500 dhanuSa U~cA samavasaraNa hotA hai| mAnastambhapara dhajadaNDa mAna stambhake Age cAroM dizAoMmeM 4 tAlAba aura tAlAboMke Age para koTA vajramayI cogirada parikramA rUpameM parakoTAke bhItara khAI aura khAIke Age velAphala maNikAvana aura velAvanake Age suvarNamayI koTa usa koTameM cAroM dizAmeM cA~dIke 4 daravAje aura daravAjoMke donoM tarapha maNimaI toraNa eka-eka daravAjemeM chatra, camara, kalaza, jhAr3I, darpaNa, thala, vIjanA, svastIka, dhvajA ye ATha maGgala dravya susajjita haiM aura daravAjeke ghusate hI donoM tarapha nATyazAlAyeM gAna vidyAkI nATyazAlAkaM Age cAroM dizAoM meM 4 vana azoka vana, saptaparNa, (saptacchada) caMpaka, Amra, ina vanoMmeM manohara nAvar3I vevAvar3I toraNa daravAje sahita suzobhita haiN| nandA 1 nandottarA 2 nandavatI 3 abhinandanI 4 AnandA 5 nandaghoSA 6 ye azoka vanameM vijayA 1 abhijayA 2 jayantI 3 vaijayantI 4 aparAjitA 5 jayotarA 6 saptaparNavana meM kumudA 1 nalinI padmAdi cha vAvar3I campaka Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 307 vanameM prabhAsAdi 6 vAvar3I Amra vanameM aura isake Age stUpabhUmi jisameM jina vimba sahita stUpa hI stUpa hai aura mAlA mRgendra kamala AkAza garuDa hastIbaila sUrya mayUrahaMsa ina dazacinhoMko liye stUpoMpara dhvajAye haiN| phira dUsarA svarNamaI koTa haiM, usake Age bhUmimeM daza prakAra kalpa vRkSa haiM | Age navaratnoMkI stUpa bhUmi hai, daravAjoM para dvArapAla deva haiN| ATha-ATha cAroM dizAoMmeM aura tIsarA koTa sphaTika maNikA hai| usake agAr3I aneka sugandha puSpanike vana unake Age jayAGgaNa jinameM hajAra-hajAra stambha hai| saba jagaha bhavya jIva dharma kathA karate haiN| agADI bAraha koThadAra bAraha darI jinameM devadevI manuSyiNI pazu tathA muni sAdhU Adi saba prANI baiThate haiN| prathama sabhAmeM varadattAdi gaNadhara aura muni, dUjImeM kalpavAsI devanikI deviyA~, 3 meM AryikA rAjamatI Adi tathA zrAvikAyeM cothI sabhAmeM jyotiSI devoMkI devAMganAyeM, 5 vI meM vyantara devoMkI devAGganAyeM, 6 sabhAmeM bhavanavAsiyAMkI striyA~, 7 vI sabhAmeM daza prakAra bhavana vAsIdeva, ATha vIM meM aSTa prakAra vyantara, 6 meM paJca prakAra Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * jyotiSI deva, 10 vIM meM saudharmAdi 16 svarga taka deva, 11 vI sabhAmeM baladeva, vAsudeva Adi rAjAgaNa, 12 vIM sabhAmeM siMha gajamRga vRpabhAdika thalacara haMta garuDAdi nabhacara Adi aneka jAtika nabhacaratiSThe siMhI suta spRzyati putradhiyAkuraMgI / jinakaM jAti vaira miTa jA siMhI mRgavaccako go siNghiyaa| vyAghrItanujamapi gau barahA vimlii| isake bIcameM tIna kaTanIdAra ( bhagavAn gandhakuTI) hotI hai, dibya mugandhamayI hotI hai| usa gandha kuTImeM siMhAsana usake Upara bhagavAn cAra aMgula aghara virAjate haiN| samavasaraNameM bhagavAn hoke saba prANiyoMko vItarAga jinadharmakA zrI neminAtha bhagavAnne jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA~ karmoMkA nAza kara, sarvajJa hokara, arhat pada prApta kara upadeza diyA-jo prANImAtrake liye hitakara hai| yaha samavasaraNa sabhA indrakI AjJAse kubera racatA hai| bhagavAnkI tIrthaGkara prakRtike prakarSa puNyake udayasai, samasta prANiyoMke bhAgyake udayase anakSarI meghagarjanAvatu divya dhvani khiratI hai, aura saba kAnoMmeM jAnese deva manuSya Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~vecU samAjakA itihAsa * 306 pazuoMkI bhASA rUpa ho jaatii| saba prANI pazu taka samajhate haiM . jaise megha barasatA hai to jalakA to eka hI rUpa hotA hai, parantu jaimA. vRkSa hotA hai usI rUpa rasa hokara usako puSTi karatA hai| usI mAphika sabakI bhASA rUpa ho sabakI samajhameM AtI hai aura phira usIko vizeSa rUpa gaNadharamati zrata avadhi manaHparyaya cAra jJAna ke dhAraka gaNeza saba jIvoMko akSara rUpa karake samAdhAna karate haiN| zrI neminAtha bhagavAn Azvina zudI 1 ko kevala jJAna prakAzamAna ho sarvajJa pada, arahaMta pada prApta bhyaa| sabako jinadharma, vItarAgadharma, ahiMsAdharmakA upadeza diyA, isIse triloka pUjya hue| jaba taka saMsArI prANI apane AtmAko nahIM jAnatA, nahIM anubhava karatA, taba taka yaha maMmArake kAryoMko hI upAdeya zreSTha smjhtaa| cetanameM jar3a vRddhi aura jar3ameM cetana buddhi dhrtaa| mAhI, krodhI, mAnI, mAyAvI aura lobhI hokara apanA bhI ghAta karatA aura para jIvoMkA ghAta nukasAna kara apaneko acchA maantaa| yahA~ taka patita ho jAtA hai ki prANIke ghAta karanemeM aura madya-mAMsa-madhu sevana, hiMsA, Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * jhUTha, corI, kuzIla vyabhicAra, adharma utpAdaka aise dhanagrahAdi parigrahake jor3anemeM khuzI hotaa| apane samAna dUsare prANIko nahIM smjhtaa| hamAre cAkU lagatA hai, taba dardakA anubhava karatA huA rotA hai, to dUsareke Upara chur3I calAnemeM dukha na hogA yaha nahIM vicAra karatA aura pApa karatA hai| khuzI hotA hai| usa kartavyakA jaba phala milatA hai, taba rotA hai| yahI saMsAra hai / saMsArameM sabake sAtha bhalAI karanA aura apanA hita dekhanA jinadharma kA upadeza hai| moha, rAga-dveSa hI prANIke ahita karate haiM, ise chor3o yahI jaina dharma kA mUla hai usUla hai| isako saMsArI prANI nahIM samajhate jo prANI jIva mAtrako hitakara hai, phira na jAne kyoM jina dharmake upadeza lete| kheda hai bhagavAnne sabako upadeza diyA usa samaya baladeva ( balabhadra ) mahAgajane bhagavAnko namaskAra, pUchA ki he bhagavan yaha dvArakApurI devoMne racI hai, isakI kitanI sthiti hai| taba bhagavAnkI vANImeM uttara huA ki yaha dvArAvatI 12 varSa bAda dIpAyana muniko yAdava tAlAbameM mahuA cuyegA, usa pAnIko pIkara muniko behozImeM IToM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 311 se Dhaka deMge dIpAyanako krodha A jAyagA, jaba dvArakA bhasma hogI, jara yAdava aura muni saba bhasma ho jAyaMge, tuma aura kRSNa bacoge, ASADha sudI 8 ko kRSNakI mRtyu kauzAmboke vanameM jaratkumArake tIra laganese hogI bhagavAn giranArase vihAra kara gaye, saba jagaha samavasaraNa sahita jAkara upadeza diye| agaNita jIvoMkA uddhAra kiyA phira vihAra kAke lauTakara giranAra parvata para (giranArako) ujjayanta bhI kahate haiN| usa giranAra para Akara yogI nirAdha kara, nirvANa padako prApta ho, apane zuddha svarUpa ananta guNAdi sva vibhUtiko prAptakara ananta sukhako prApta hokara loka zikhara siddhAlayameM virAjamAna huye| idhara 12 varSa hone para dvArakA bhasma na bhaI kAraNa 12 varSameM 4 malamAsa bar3ha jAte haiM unako ginA nhiiN| vinAza kAle viparIta buddhi ho, lauTakara phira dvArikAmeM yAdava A gaye aura dIpAyana muni bhI dvArakA udyAna vanameM yogadhara tiSThe yAdava saba mahuve vAlA tAlAvakA pAnI pIkara unmatta ho dIpAyana muniko satAyA, muni kracha huye vAmabhujAse taijasa puttala, agni rUpa nikalakara dvArakA bhasma karI, jo Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * yAdava saba jitane dvArakAmeM the, bhasma bhaye aura dIpAyana muni bhI bhasma ho gye| naraka gaye usa samaya zrIkRSNa valabhadrane vicArI ki mAtA-pitA devakI aura vasudevako nikAla lAvai to rathameM baiThAra kara lAye / taba AkAzavANI bhaI ki tuma doU hI bacoge aura koI nahIM, aisI AvAja hote hI dvArakAkA daravAjA girakara vasudeva devakI para par3A mara gye| jaba zrIkRSNa valadeva nikala Aye, Aga bujhAneko samudrako kATi jala laaye| jala ghoke mAphika jalane lagA samudra kATi mIMce valavIra ghI lo jale samudrakA nIra saba upAya niSphala gye| jaba puNyake udaya AyA dvArakA indrakI AjJAse kuverane banAI, jaba puNya kSINa bhayA pApakA udaya AyA bhasma ho gii| yaha saMsAra pApa aura puNya (dharma ) kA khelA hai, isaliye prANI sukha cAhate haiM to dharma karo jisase sukha ho / vartamAnameM aMgarejoMnejaba bhArata ( hindusthAna ) meM Akara prajAkA pAlana ( anuzAsana ) ThIka kiyA, taba prajA anukUla rahI aura jaba svArtha buddhise prajAko taGga kiyA, prajA dukhI huii| taba prajAne ahiMsAdharmake balase satyAgraha ThAna liyaa| aMgreja Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 313 bhAge cale gaye, derI nahIM lgii| jinako loga yaha kahate the ki bar3I zakti hai, senAdikI tinheM jAte derI na lagI / prajAtantra rAjya ho gayA, pApa puNya (dharma) kA vicAra karo ki jinhI gAndhIjIne satyAgrahakI zikSA dekara prajAtantra rAjya karAyA, puNyakA udaya bhayA saMvat 1275 se rAjyakAla zAstra trailokyasAra AdimeM likhA thA / janmapatrI bhI dI thI pahile hamAre mAmAne paM0 muMzI nAthUrAma pacolayene utAra kara rakhI thI, hamane dekhI thI pIche vaha hamase kho gaI phira hama saMvat 1685 meM khurjA meM bhAdra mAsameM dazalakSaNa parvameM loga hameM le gaye, taba hamane khujAke mandira meM dekhI zAstrameM ( jaina siddhAnta meM ) hajAra varSa bAda kalkIkA honA likhate haiM aura 500 pA~ca HabAda akalkI honA likhA hai / tava zrIvarddhamAna mahAvIra bhagavAnako mokSa gaye DhAI hajAra varSa huA to usI hisAba se gAndhIjI hI akalkI Thaharate the aura hamane dekhA bhI gAndhIjIkA dabadabA vi0 saM0 1975 se hI vizeSa calA / jaba kalakattA meM enIveseNTa AI thI aura bar3I dhUmadhAmase 6 ghor3A lagAkara gAr3I nikAlI gaI thI / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * usI samayase mahAtmA gAndhIjIkA dabadabA bar3hA thA / zrImAna rAnIvAle seThi khurjAvAle padmarAja jaina bhI satyAgraha meM jela gaye the| jabahIse svarAjyakA davadavA vizeSa rUpase claa| hama bAbU padmarAja jainake makAnameM kalakattameM rahate the, taba unheM jela meM dekhane jAte the, svarAjyavAdI loga jo khAdyapadArtha cAhate the gavarmameMTako vahI pahuMcAnA par3atA thaa| hamako munnAlAla dvArakAdAsakA ghI cAhiye, ambarasarI cAvala cAhiye, to khAneke liye svarAjyavAdI satyAgrahiyoM ko diyA jAtA thA, to gAndhIjIkA rAjyakAla 1675 se bar3hA aura saMvat 2003 aura 2004 meM pUrNa svarAjya mila gayA, bhAratIya prajAko jaba to gAndhIjIkA puNya prakarSa thA aura puNya kSINa huA to goDse dvArA dhokhemeM golIse mAre gye| jisa prajAke liye itanA kiyA aura usI prajAke manuSyane kRtaghnatA dekara samApta kara diyaa| yaha puNya pApakA khela nahIM to kyA hai, isaliye jIvako dharmakA hamezA khyAla rakhanA caahiye| isI prakAra dvArakA bhasma ho gaI kRSNa valadeva mahArAja dvArAvatI sthAnase calakara kauzAmbIke vanameM calate-calate pahu~ce, vahA~ kRSNa mahArAjako Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pAnIkI pyAsa lgii| zrIvaladevajI pAnIkA nimANa DhUMDhate pAnI lene gaye, idhara zrIkRSNa mahArAja aisA vicAra kara ki pazcima tarapha to giranAra paravata hai| zrInemi bhagavAnkA nirvANa kSetra hai, aura pUrva meM zrI sammedAcala (sammeda zikhara) zropArzvanAthAdi asaMkhya tIrthakara aura muni mokSa padhAre haiM paira nahIM kiye aura uttara tarapha kailAza hai, jahA~ zrI RSabhadeva jinake bailakA cinha thA ve RSabhadeva bhagavAn mokSa gaye haiM, jinako kailAzapati mahAdeva kahakara aba bhI bhagavatake paJcamaskandhameM likhita zrI RSabhAvatAra mAna pUjate haiM / baila nAdiyA jinakA jagat prasiddha hai, aura kezariyAnAtha zrI RSabhadeva tIthameM RSabhadeva jinamandirameM zrIRSabha deva jina bhagavAnkI padmAsana zyAmavarNa karIba 4 pAMca phuTa ko mUrti hai| hama saMvat 1978 meM yAtrArtha gaye, taba pUjana kiyaa| vahA~ usa mUrti mandira vedIke agAr3I maNDapameM pUjA karate haiM aura usake Age dAlAnameM vaiSNava hinda bhAI pUjA karate haiN| bhAgavatakA cabUtarA bolata haiM, Age ucAsa dAlAnameM hAthI para zrIRSabhadevakI mAtA marudevI aura pitA nAbhi rAjAkI mUrti hai / marudevIke mUrti avazya Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hai nAbhi rAjAkI mUrti hAthI para hai, kahA~ hai khyAla nahIM rahA yA hAthI para hI donoM haiM aura jina mandira daravAje ke bAhara eka patthara choTA gaDhA hai, usa para musalamAna bhAI pIra mAnakara pUjata haiM / yaha kSetra to udayapurase pahAr3I rAstA jAkara cittaur3a rAjya rANAoMke rAjyameM haiN| aura kailAza parvata para jo himAlayakI tarahaTI samajhI jAtI hai, usa kailAza parvatake prAraMbha kSetra para jo badrInArAyaNakI mUrti hai aura jina mandira hai| jahA~ lakSmaNa jhalA pAra kara jAte haiN| hamArI samajhameM sagaracakravatIke 60 hajAra bhAgIratha Adi putroMne kailAzako agamya karaneke liye khAI khodI thI aura khodate-khodate usa pahAr3aka TUTanese 60 hajAraha putra dabakara mara gaye the kaMvala akale 1 bhAgIratha bace the jinakI kahAvata haiki gaMgA to AnevAlI hI thI, bhAgIrathaka sira car3hI yaha vahIkhAI lakSmana jhlaahai| isakhAI khodanekA jikara (vRttAnta) jainaharivaMza purANa yA padmapurANa AdipurANameM kisI ekameM hai| hamane par3hA hai, sunA hai, vahI lakSmaNako pAra kara badrInArAyaNa aba bole jAte haiN| sArA saMsAra jinheM pUjatA hai; vaha badrInArAyaNa Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becUsamAjakA itihAsa * 317 kI zrIRSabhadevakI zyAma varNa mUrti hai, padmAsanapalAke nIce bailakA cihna hai| zRGgArarahita nirAvaraNa / ___darzanake samaya palAthI mAre, hAtha pe hAtha dhare, nAzAgra dRSTi, sirapara cA~dIkA bar3A chatra phiratA aise darzana hameM bhiMDake lAlA vaidyajIne muMdar3ImeM karAye the| aba bhI hamAre guharAI muhallAmeM mahAdevakI tivariyAmeM eka sAdhu kSatriya rahate haiM, ve bhI dikhAte haiM tathA eka hinda vaiSNava agravAlakI putrI jo jaina agravAlake byAhI lakSmIbAI jo Ajakala koDaramA rahatI hai| vaha bhI kahatI hai ki mUrti jinamUrti RSabha bhagavAn kI hai| jinako saba badrInArAyaNa kara pUjate haiM aura bhI bhiMDake devadatta, agnihotra kAnyakubja brAhmaNa badrInArAyaNa gaye the, ve kahate the aura kaI mahezvariyoMse pUchA saba jaina mUrti kahate haiN| unake zira Upara jalakI dhAra par3atI hai aura gaMgotrImeM AtI hai| gaMgAkA jala pravAhameM AtI hai, gaMgAkA jala bahuta mAnA jAtA hai| varSoM rakhane para bhI kIr3e nahIM par3ate / zrIRSabhadeva bhagavAnkI mUrti para gaMgAkI dhArakA par3anA isakA jikara kathana jainapurANameM hai| isa hetu zrIkRSNa mahArAjane Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * uttara tarapha bhI pada ( paga ) na kiye| kintu dakSiNa tarapha paira ( pada kara ) paira pe paira rakhakara soye pItAmbara or3he the so usa samaya jaratkumAra vanameM bhramaNa karate hue udhara A nikale / dUrase unhoMne tIra calAyA / vaha tIra zrIkRSNakI pagathalI meM lagA aura padameM gaharI coTa aaii| zrIkRSNa mahArAja jora se cillAkara kahane lage ki kauna hamArA bairI A gayA jo paira meM tIra diyaa| AvAja sunate hI jaratkumAra daur3akara Aye dekhA ki kRSNa haiM / bhagavAnane jo divya dhvanimeM kahA thA ki dvArikA bhasma hogI aura kauzAmbIke vanameM jaratkumArake tIrase kRSNake prANa jAyeMge vaha dina upasthita ho gyaa| jisa kAraNa maiMne dvArAvatI chor3I aura vanavana bhaTakatA phiratA rahA ki aisA maukA mujhe na mile, vahI dina upasthita ho gayA / zrIkRSNane samAcAra kahai ki dvArakA bhasma ho gaI aura maiM phiratA phiratA vanameM yahAM A gayA bar3e bhAI valadeva pAnI lene gaye haiM ve aisA hAla dekhakara tumheM mAra DAleMge hamalogoM meM hamArI jAnameM tumhI eka vasudevakI santAnameM bace ho / aba tuma dakSiNa madhurAmeM pANDavoMke nikaTa jAo Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 316 unase saba samAcAra kahanA ye merI kaustubha maNi le jAo ve tumhArA rAjyAbhiSeka kara rAjya padapara baiThAyeMge tuma bar3e bhAI ho aisA kahakara jaratkumArako vidA kiyA aura apane saMsArakI vilakSaNatA aura vinazvaratA para vicAra karane lage ki dekho isa saMsArameM janma dhAraNa kara AtmakalyANake liye tapazcaraNa nahIM kiyaa| lar3AIke jhagar3ameM hI rahe pahile kaMsase yuddha bhayA phira jarAsiMdhase phira kaurava pANDavoM ke yuddha meM pANDava kRSNakI buA kuntI tathA mAndrIke putra the| isa prakAra moha krodha rAga dvapake vazIbhUta saMsArake dukha uThAtA hai| itane meM hI smaraNa AyA ki jaratkumAra hamako mAra jAve krodhAvezameM prANa nikala gaye / aisA lekha mahAbhAratameM bhI hai ki jaratakumArake tIrase prANa gaye aura ina kRSNa mahArAjakA AtmA bhaviSyata kAlake tIsare suprabhadeva nAmake tIsare tIrthaGkara hoNge| bhaviSyat tIrthaGkarI kI pUjAmeM unakI AtmA suprabhadevakI bhI pUjA hotI hai svarUpa bheda hai| valadeva mahArAja pAnI lekara Aye to bhAIko marA pAyA bahuta dukhI bhaye behoza ho gye| hoza Ane para mohavaza unake zarIrako 6 mAha taka liye phire| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 * zrI labecU samAjakA itihAsa kabhI unheM khilAne baiThe aneka khAdyapadArtha rakha, parantu khAya kauna murdA zarIra kyA kreN| kucha nahIM 6 mAha bAda pANDava aura kuntI AI baladevajIko prati buddha kiyA / kRSNakA zarIra jalAyA, navameM nArAyaNa the / nArAyaNakA zarIra 6 mahInA taka sar3atA nahIM, poche sar3ane lagatA hai / tabataka jalAya hI diyA valadevajI virakta ho jainI dIkSA dhAraNa kara digambara muni ho gaye tapazcaraNa karane lage / zrI neminAtha bhagavAn kucha dina vihAra kara saba jagaha samavasaraNa sahita jAkara upadeza diyA / anagaNita jIvoMkA uddhAra kiyA / phira vihAra karake lauTakara zrI giranAra parvata para ( giranArako ) ujjaina bhI kahate haiM / usa giranAra para Akara yoga nirodha kara ASAr3ha sudI 8 ko nirvANa-padako prApta kara apane zuddha svarUpa ananta guNAdi svavibhUtiko prApta ho, ananta sukhake bhoktA ho loka zikhara siddhAlaya meM virAjamAna hue aura baladevajI durddhara tapazcaraNa kara, samAdhi maraNa kara 5 veM svarga brahmasvarga meM padma vimAnameM deva hue / vahA~ saMcaya manuSya ho mokSa jAyeMge aura giranAra parvata para jisa sthAna se mokSa gaye, Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 321 usa sthAnapara indravajrase cinhakara indrAdika deva nirvANamahotsava kara apane apane sthAtako cale gye| usI sthAna para giranAra para pAMcavIM ToMka hai| gumaThIdAra ToMka hai| jisake daravAjemeM darabAjeke donoM tarapha camara Dhorate indra khar3e haiN| gumaThImeM caraNa bahuta bar3e 2 purAne haiN| usI gumaThIse saTI huI choTI bhittimeM pahAr3ameM kulI huI zrInemi nAtha bhagavAn kI hAtha para hAtha rakhe padmAsana mUrti hai| karIba Der3ha phuTa eka hAtha yA Der3ha hAtha U~cI mUrti hai / ToMkake bagala meM uttara tarapha eka bar3A bhArI ghaMTA Ta~gA rahatA hai, usa ToMka gumaThI kI uttara tarapha choTI sI eka izca caur3I gumaThI kI laMbAI barAbara nAlI banA rakhI hai| usameM prakSAla bhagavAnke abhiSekakA jala bharA rahatA hai / paMDAoM dvArA unhIM caraNoMko dattAtraya mAnakara vaiSNavabhAI pUjate haiN| paMDA logoMko rupayA do rupayA dete haiM aura musalamAna bAbA Adama pIra mAnakara pUjate haiN| caraNa aura mUrti bhanavAn neminAtha svAmI ke haiM, aura hinda vaiSNava granthoM meM likhate haiN| skandhapurANa prabhAsakhaNDa adhyAya 16 pRSTha 221 / vAmanopi tatazcakra tatratIrthAvagAhanam 21 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * yAdRzarUpaH zivodRSTaH sUryavimbedigambaraH 64 pavAsana sthitaH saumyastathAtaM tatrasaMsmaran pratiSThAya mahAmUrti pUjayAmAsa vAsaram 65 mano'bhISTArtha siddhArtha tataHsiddhibhavAptavAn neminAtha zivetyevaM nAmacakre savAmanaH 66 surASTra dezo vikhyAto giroraivatakomahAn ujayantagire mUrmi ityAdi isI giranAra parvatake nAma raivataka, uJjayanta, giranAra, rAmagiri, vanAcala, prabhAsa ityAdi haiM aura isakA astitva kauzAmmItaka mAnA gayA ho syAt isa giranAra parvatakA astitva karmabhUmikI AdimeM zrI RSabhadevake samaya bhI thA, kyoMki Adi purANameM zrI bharata mahArAja cakravartIke digvijayameM bhI kathana AyA hai ki giranAra bhI pahuMce the| indaurako pratike patra 1115 bhAkara zrI kAmatAprasAdajI jainane likhA hai digvijaya kathanameM dekha sakate haiN| zrI neminAtha bhagavAnke pUrva meM bhI muniyoM ne tapazcaraNa kara jJAna prApta kiyaa| isIse isakA nAma nirinAra pdd'aa| ase ari moha aura rase raja rahasa nAmaka Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 323 deze nAmagrahaNake nyAya se ara se cAraghAtiyA karma liye | akArase ari moha aura rakArase raja rahasa / rajase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura rahasase antarAya karma / inakA samudAya so ara jisa giripara muniyoMke cAra ghAtiyA karma naSTa bhaye hai, usase ( yasmin girau nakAreNa naSTA arAH ghAti karmANi sagiranAra : ) jisa parvata para muniyoM ke cAra ghAtikarma naSTa huye, usako giranAra kahate haiM / yaha sArthaka nAma hai tathA revA nagara ke nikaTa athavA revAnagara ke rAjyameM honese isakA nAma revata yA raivataka kahA / bur3hale gotrIya zrIyuta kAmatA prasAdajI jaina ema0 Ara0 e0 esa0 ne bhASkara meM likhA hai : - aitihAsika sAkSI girinAra aura usake mAhAtmyakI prAcInatAkI poSaka sarva prAcIna sAkSI vaha tAmrapatra hai, jise prophesara prANanAthane nimnalikhita zabdArtha meM par3hA hai / ( revA nagarake rAjyakA svAmI su0 jAtikA deva) ne buzadne jara AyA hai, sthAna ( dvArikA ) AyA hai| vaha yadurAja ( kRSNa ) ke usane mandira banavAyA / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 * zrI la~becU samAjakA itihAsa # sUrya ..... deva nemi ki jo svarga samAna revata parvataka deva haiM, unako hamezahake liye arpaNa kiyA / pro0 sA0 isa lekha ko 600 se 1940 taka kA anumAna karate haiM, isase revata parvata giranArakI pavitratA aura bhagavAna neminAtha kA samparka usase spaSTa hai aura mauryakAlIna zilA lekhoMse bhI spaSTa hai, isase girinArako revata yA raivattaka bhI kahate haiN| zrI neminAtha bhagavAnane vastra tyAga jainadigambara dIkSA dhAraNa karI, isase usakA nAma vastrAcala bhayA aura (urdhva jayanta) bhagavAna neminAtha aSTa kamakA nAzakara Urdhva mAne Upara lokazikhara siddhAlayameM gamana kiyA aura aSTa karmoMko naSTakara jaya pAyA / jisa sthAna se usa sthAna kA nAma ( Urjayanta) par3A / aura ramante yogino zuddha svarUpe yasmin aisA jo giri parvata) arthAt jisa giripara muni loga apane zuddha svarUpameM samAdhi lagAkara mana ho ramaNa kareM, usase rAmagiri kahA, aura prakarSakara saba taraha se dIptimAna hai| parvata aura neminAtha isase prabhAsa nAma hai, usa girinAra bhagavAnko hamAre vaiSNava hindU bhAI Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itahAsa * 325 brAmaNa vidvAna bhI isa prakAra mAnate haiM, jo Upara 3 zloka diye haiN| 64 se 66 taka unakA Azaya isa prakAra hai, ye zloka skandhapurANa prabhAsakhaMDake haiN| jo 16 veM adhyAya meM diye haiM pR0 221 meM / ___ artha-bAmano'pi vAmanAvatAra bhI yA bAmana kisI vyaktikA nAma ho, ve usa giranAra parvata para usa tIrthakA avagAhana kiyA aura sUryabimbameM yA sUryodaya para yAdRzarUpaH jaise rUpameM jaise svarUpameM ( zivodRSTa ) mahAdevako dekhA / kaisA dekhA, digambaraH dizA hI ambara vastra jinake arthAt namamudrA, padmAsana lagAyeM, saumyadRSTi nAzAgradRSTi lagAye dhyAnastha vaisA hI unakA smaraNa kara vaisI hI mahAmUrti janamUrti jinamUrti prati sthApita kara pratiSThA kara apanI mano'bhISTha siddhike liye mahAmUrtiko sthApita kara ( vAsaraM ) usa dina pUjayAmAsa pUjA kI aura usake bAda mano'bhISTa siddhi, manovAMcchita siddhi jo thI manameM vaha yA siddhi mokSasiddhi prApta kI yA prakAra vaha bAmana neminAtha ziva aisA nAma karatA bhyaa| athavA dUsarA artha yaha bhI ho sakatA hai ki sUrya vimbe sUryodaya para Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * zrI. neminAtha bhagavAnako padmAsanastha ( nAzAgradRSTi ) saumpadRSTi dhyAna samAdhi sthira diganbara ( zivaH ) nirvANa samaya mokSa hote dekhA, usIke uttara kSaNameM ( siddhiM ) niHzreyasasiddhi) mokSasiddhi AptavAna prApta bhaye / aisA (zivaH) ziva mAne mokSa nirvANa bhayA dekhA aura neminAtha to unakA nAma thA hii| kintu nirvANa prApta bhayA, isa ziva vyapadeza lagAkara unake mUrti sthApita kara dii| vaisIhI digambara nAzAgradRSTi hAtha para hAtha rakhe abhISTa siddhike liye usa dina unakI pUjA kii| vaisA hI unakA smaraNa kara smaraNa to anubhava pratyakSa pUrvaka hotA hai| nirvANaka 1 samaya pahile pratyakSa the, dekha rahe the aura nirvANa prApta karaneke bAda Urdhagamana kara siddhAlayameM virAjamAna huye, taba to unakI smRti hI raha gii| unakI smRti ke liye unakI mUrti pratiSThAkara sthApita kara neminAtha ziva aisA nAma rakhA aura usI jinamUrtikI pUjA kI tathA inhIM zrI ariSTanemibhagavAn 22 veM tIrthakarake nAmakI RcA, svastino'riSTanemiyRhaspatirdadhAtu isase pratyeka maGgala kAryameM hamAre brAhmaNa vidvAna paMDita Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 327 AzIrvAda dete haiN| isa prakAra karmabhUmi kI Adise hI ikSvAkuvaMza zrI RSabhadevane ikSu rasakA AhAra kiyA tathA ikSu ganAoMkA saMgraha krvaayaa| isase ikSvAkuvaMza aura unake putra bharatase bhAratavarSa kSetra bhayA aura bharatake putra arkakIrti arka mAne sUrya unase sUryavaMza aura unakI saMtAna dara maMtAnameM raghurAjA bhye| unase raghuvaMza usI prakAra RSabhadevane rAjA harikAntakA rAjyAbhiSeka karAkara harivaMza sthApita kiyaa| usI vaMzameM rAjA yadu bhaye aura unase zauryavIra do putra bhaye aura zauryase samudra vijayAdi daza putra bhaye, isIse dazArha deza khlaayaa| sUrIpura vaTezvara mathurAdi vasudevAdika samudra vijayase neminAtha, basudevase kRSNa baladeva isa prakAra harivaMzameMse yaduvaMzakI utpattikA varNana kiyaa| // yaduvaMza utpatti varNanam // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI yaduvaMzameMse la~becU jAtikA vikAsa isI yaduvaMzameM zrImAn rAjA lomakarNa ( lambakarNa ) bhaye aura unhoMne lamakAJcana lAMbA deza ( kaJcanagiri ) paramparA jo Aja ( suvarNagar3ha ) sonagar3ha bolA jAtA hai, usake AsapAsa lamakAJcana laoNvA deza basAyA / maiM anumAna karatA hU~ ki lomakarNa yA lambakarNase lAvA aura kaJcanagiri ke pAsase kAzcana aura donoMke yogase lamakAJcana deza khlaayaa| lA~bA gujarAtameM hI kaJcanagirike pAsa hI meM hai| isa lA~cAko jikara rAjapUtAnekA udayapurake itihAsameM bhI zrI gaurIzaMkara ojhAjIne kiyA hai ki lA~bAmeM bhI cohAna rahate haiN| rAjapUtAnA dvi-khaNDake pariziSTa bhAgakI pahilI jilda kI bhUmikAke 21-22 pejameM ajamera raNathaMbhaura maNDora 3 saMcAlaka 4 jAlora sA~bhara ( zAkaMbharI bhUSaNa) aura cittor3a, dillI lA~vA, mAlavA, nADola ( bUMdI) vRndAvatI ( hADotI ) hAr3AvatI ( har3adA ) sIhora sirohI sonagare ( sonagar3ha ) kA~canagiri ke cAhamAna ( cohAnoMke zilAlekha ) khyAte hamIra mahAkAvya ( humAyUnAmA ) alAI tArIkheM alaphI tArIkheM phIrojazAhI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 326 phatuhAne, phIrojazAhI tujuke, zerazAhI tArIkheM, phiristA akabaranAme (donoM abulafaz2ala phaijIkRta ) AineakabarI akabaranAme, ikabAlanAmA, jahA~gIrI, maAsirula umarA, jahA~gIrabAdazAhanAmA Adi musalamAna kaviyoMkI kavitAkA jikara diyA hai / aura rAjaprazasti mahAkAvya, amarakAnya, jagatprakAza, jayavaMza mahAkAvyAdikA jikara kiyA hai| jesalamerake yAdava ( bhATiyA ), oMkaTa ( kachavAye ) Adi kA jikara hai| IDaragar3ha ( indragar3ha ), iMgarapura ina sabameM cohAnoMke rAjyakA jikara hai aura jaba hama IDaragar3ha naukarI para saMvat vi0 1660 meM gaye the, to emadAbAdase emadanagara se TapAlagAr3I tAMgAse ATha AnA savArIse IDara pahu~ce the| vahA~ gujarAtI bhASA bolI jAtI hai, (saMche camaze ) ityAdi, vahA~ hama cAra mAsa rhe| pAThazAlAmeM saMskRta par3hAI, vahA~ hu~mar3a jAtIya jainoMke ghara the| humar3a bhI apaneko cohAnoM meM se hI batalAte haiN| digambara jaina sampradAyake 4 mandira haiM aura IDarake do jaina mandira saMbhavanAthake mandirameM, sarasvatI bhaNDArameM hastalikhita 1400 grantha the aura sone cA~dIkI choTI 2 pratimAyeM Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * bhI thIM aura vahA~se hI zrI tAraMgAjI siddhakSetra para lAr3a car3hAne ko le jAte the / zrIvIra mahAvIra nirvANake samaya ( dIpamAlikA ) dIvAlI para aura digambara jaina, zvetAmbara jaina donoM sampradAya ke ghara the, ( vahAM parvata ) jise DaMgara bolate haiM, DUMgara para ( parvata para ) 1000 eka hajAra vikrama saMvat zilAlekhakI pratimA digambara jina vimva the| taba hameM itihAsakA kucha bhI bodha na thA, hameM kyA mAlUma ki yahA~ cohAnoMkA rAjya rahA aura cohAna hI hamaloga lambecU haiN| nahIM to hama una pratimAoM ke zilAlekha utora lAte, usa samaya bhI rANA kezarIsiMhakI jagaha para eka rANApratApa siMha pahu~ce the / eka gaddIse jahAMse IDaragar3hakI gaddIkA ( kaniSka ) sambandha thA rANA kezarIsiMha ke usa samaya 18 rANiyAM thIM, jaba rANA nahIM rahe taba roNA pratApasiMha gaddI para baiThe / unakI laTaka kucha Arya-dharmakI thI, kisIko mAthe para tilaka nahIM lagAne dete the / ka~vArake mahIne meM bar3e-bar3e ghar3oM meM chedakara dIpaka rakha muhallA ke bIca aurateM nAcatI gAtI thIM / lakhapatI karor3apatiyoMkI striyeM unheM Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 331 garbhA bolatI thIM, apane yahAM jinako choTI 2 ha~r3iyoMmeM chaMdakara jhejhI bolate haiN| udhara hI ye saba grAma pAye jAte haiN| jaba hama vi0 saMvat 1678 meM pAlItAnA mhezANA gaye, zatruJjaya AbUkI yAtrArtha, taba vahAMse ajamera hI pahuMce the, ve saba itihAsa jAnaneke sthAna haiN| idhara hI kahIM lAMcA pradeza hai aura kAJcanagiri ( sonagar3ha ) to zrI kAjIsvAmI jo zvetAmbara dRDhiyA the, aba digambarI jaina ho gaye haiM, jo samaya sArakA zreSTha vyAkhyAna nizcayanayake khicAvaliye dete haiM, vahIM kahIM sonagarA hai| prasiddha itihAsavettA muMzI devIprasAdake yahAM eka purAne hastalikhita guTake tathA phuTakara saMgrahameM vi0 saM0 1442 se vi0 saM0 1886 taka kI 214 janmapatriyA~ haiN| usameM mevAr3ake rANAoM, DUMgarapurake rAvaloM, jodhapura, bIkAnera, IDara, ratalAma, nAgora, mer3atA bhiNAya aura khAravA Adi ke rAThoDoM, cauhAnoM, koTA bUMdIke hAr3o ( cohAnoM ), sirohIke devar3oM, jayapurake kachavAhoM, gvAliyarake tovaroM, jaisalamerake bhATiyoM ( jAmagara gujarAta )ke jAmoM, rIvA~ke bagheloM, anUpazaharake bar3agUjaroM, orchAke bundeloM, rAjagar3ha Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 * zrI la~becU samAjakA itihAsa # ke gauDoM, vRndAvana ke gosvAmiyoM tathA jodhapurake paJcoliyoM, bhaNDAriyoM aura muhaNotoM Adi ahalakAroM aura dillIke bAdazAhoM, zAhajAdoM, amIroM tathA chatrapati zivAjI AdikI janmapatriyA~ haiM / janmapatriyoMkA dUsarA bar3A saMgraha jodhapurake prasiddha jyotiSI caNDake gharAnekA thA jinakA caND paJcAMga nikalatA hai / ye janmapatriyA~ saba ojhAjIkI dekhI huI thIM, tahA~ inake likhanekA tAtparya yaha hai ki (kachavAye ) kacchI dezake rahane vAle kSatriya aura jaisalamera ke bhATiyA, rain baghele ( jo lambecU jAtike eka gotrakI baghele jAti kahalAI) aura gvAliyarake ( ta~vara ) toMbara ThAkura kSatriya harivaMza purANa meM yaduvaMziyoM meM ta~varakA jikara AyA hai kRSNakI sahAyatA meM lar3AImeM Aye haiM aura mujhe anumAna hotA hai ki ( paMcoliyo ) paJcolaye gotrameMse aura bhaMDArI gotrakaM bhaNDAriyoMkI jAti ho gii| ye saba yaduvaMzI kSatriya to spaSTa isa rAjapUtAne udayapuraka itihAsa meM ojhAjIne spaSTa rUpase yAdava likhe haiM aura gUjara jAti bhI kSatriya pratIta hotI hai, nahIM to inakA rAjya kaise sthApita ho Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itahAsa # 333 gyaa| mujhe mAlUma hotA hai ki gujarAtase Akara base, gUjara alala par3a gaI ho / bar3agUjara kucha mahatvatA liye hone se bar3agUjara kahalAye / | kacchI dezase Aye kSatriya jesalamera meM base, isase jaisavAla ho gye| ye bhI yAdavoM meM se hI haiM aise pratIta hote haiM (zAMkabharI ) sAMbharase savA lAkha grAma lagatA thA, isaliye sapAdalakSa viSaya ( viSaya deza ) sapAdalakSa deza sA~bhara kahalAyA / jisako ojhAjIne bhI jahA~ tahA~ udayapura itihAsake dvi0 khaNDameM likhA hai aura jaina digambara prakhara vidvAna paM0 AzAdhArajIne bhI AzAdhAra pratiSThA pATha meM prazasti meM likhA hai- ye svayaM baghele kSatriya the ( vyAre bAlAnvaye ) yaha pada diyA hai, ( baghera bAlavaMza meM ) hama utpanna huye aura apanI vaMzAvaliyoMmeM rAjA mANikarAvane 166 vikrama saMvata meM zAha ( sAha ) padavI bhI dI jAtI thii| jaise rANA uDumarAva ( uDumarAya ) ke putra sumerasiMha ( uDumarAva ) zabdako kucha astavyasta kara ( uddhavarAya ) chApa diyA hai / zrImAn bAbu sohanalAla jo munnAlAla dvArakAdAsa kalakattA ghI ke phArmaka Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334o la~becU samAjakA itihAsa * mAlika (poddAra gotrIya ) lambeca jaina jinhoMne apaneko kevala dharmako lekara sarAvagI hI likhA hai| unhoMne iTAvA gajaTiyarase kucha itihAsa iTAvA digambara jaina mandira gAr3hIpurAkI riporTameM diyA hai| usameM uDumarAvako uddhavarAva likhA hai, unake putra sumerasiMha jinhoMne iTobAkA rAjya kiyA, iTAvAmeM kilA banavAyA, jina mandira banavAyA, jo Ajakala ajainoMka kabjemeM hai use trikuTIke mahAdevakA TikasIkA mandira bolate haiN| yaha digambara jina mandira thA / brahmacArI zItalAprasAdajI karIba 28-26 varSa pahale Aye the taba taka usa mandirameM khaNDita jina mUrtiyoMke khaNDabhAga rakhe the aura aba bhI kucha bhagnAvazeSa Tukar3e rakhe haiM aisA sunate haiN| una sumerasiMhako zAhakI padavI thI, to cohAnoMmeM aura bhI rAjAoMko zAha padavI thii| TekasIke mandirake pAsa vidyApITha hai| vahA~para eka bar3A sarasvatI bhaNDAra hai| jaba zAha padavI cohAnoMke rAjAoMmeM thI, taba iTAvA majeTiyarameM likhA hai ki riyAsata paratApa nehara iTAvekI sabase prAcIna bar3I z2amIMdArI hai| isa riyAsatake 21 muslima mauje Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 335 iTAve jilemeM haiM aura isa riyAsatake kucha gA~va mainIpurI jilemeM bhI haiN| paratApanerake cohAna zAsakoMkA iTAvA, eTA aura mainIpurImeM sadiyoM taka dabadabA rahA hai| kahate haiM ki san 1163 IsvImeM dillIke cohAna rAjA pRthvIrAjakI mRtyuke bAda karanasiMha siMhAsana para baiThe / karanasiMha ( karNasiMha ) ke putra hamIrasiMhane raNathaMbhorake kilekI nIMva ddaalii| kAlAntarameM ve isa kilekI rakSA hI meM ve mAre gye| inake putra uDumarAva ( udbhavarAva ) ne 6 vivAha kiye, jinase 18 santAne huii| ___ uDumarAva jaba mare, to rAjyakA nAmonizAna miTa cukA thaa| unakI santAne apane liye upayukta sthAnakI khojameM thii| una dinoM kAnapura, pharukhAbAda, eTA, iTAvA aura mainIpurImeM meva logoMkI tUtI bola rahI thii| sumerasiMha jo ( uDumarAvake honahAra beTe the) unhoMne eka choTI-sI senAkA saMgaThana kiyA aura mevopara car3hAI kara do| sumerasiMhake sAtha cohAnoMkI sAmAnya senA thI; para meve unake sAmane na Tika sake (na DaTa ske)| sumerasiMha rAjA hue aura rAjA honepara sumera zAha khlaaye| unhoMne apanI rAjadhAnI iTAvemeM bnaayii| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 zrI la~becU samAjakA itihAsa - asakaraNakI bAdazAhImeM bhI mAnyatA huii| jahA~gIrake yahA~ phira rANA sumerazAhaka saMgrAmasiMha, tinake pradhAna maMtrI jazavantasiMha sahasamallake putra aura saMgrAmasiMhake putra rANA cakrasena, unake zAha karaNamalla, unake khaDgasiMha, unake vikramAjIta, unake 2 putra bhaye-agarasiMha ( agarasAha) aura rANApratAparudra ( pratApasiMha ) / ye vaMzAvalImeM spaSTa rItise likhe haiN| gajeTiyarameM likhA hai ki rANA sumerasiMhake AThavIM pIr3hImeM pratApasiMha ( pratAparudra ) bhaye, jinhoMne pratApanehara kA kilA banavAyA aura rANA agarasiMha ( agarasAhena ) sakarolIke rAjA bhye| sakarolI eTA jilemeM hai aura iTAvA tahasIlakA eka gA~va jAkhana hai| jisameM rahanese lavecuoMkA eka gotra alala jakhaniyA bhayA aura bakeura se bakevariyA aura isI la~becU cohAna vaMzameM rAjA raparasena se rapariyA gotra alala bhayA tathA koTarA (yahIkuNDalapura) yahI kudarakoTa vahA~ rahanevAle kudarA kahalAye aura rANA raparasenakI putrI noraMgIka nAmase raparI vaTezvara ( sUrIpura ) ke bIcameM jamunAke ghATakA nAma noraMgIghATa kahalAtA hai / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 336 udbhavarAva ( uDumarAva ) ke 18 putroMmeM sumerasiMhaka bhAiyoM meM se eka udharaNadeva, dusare trilokacanda, tIsare brahmadeva (viramadeva ) / gajeTiyarameM likhate haiM ki trilokacandane cakanagarakI nIMva DAlI aura rANA agarasAha (agarasiMha) ne hI AgarA basAyA ho, to ho sakatA hai| rANA (agarasAha) hI agarasena aprasena hoM aura yaha bhI cauhAna vaMza hI hove, to kyA Azcarya ? yadyapi loga mAravAr3akI tarapha agrohA gAMvake rAjA agrasenase agravAla kahate haiM itihAsa khojanA caahiye| mAravAr3I agravAloM kA devar3A gotra hai to devar3Ake cohAna hai / harivaMzI kSatriya hI meM se 56 karor3a yAdava the| dvArAvatImeM hI saba sambhAvita nahIM, idhara-udhara bhAratavaSa meM saba jagaha vyApta the aura vi0 saMvat 146 kI sAlameM lamakAca deza chor3a mAravAr3akI tarapha Aye, to eka-do manuSya thor3e hI the karor3oM manuSya, saba jagaha, jahA~ jisakI sIdha samAtI hai, vahIM raha jAtA hai| jaise- saMvat vikrama 2003-2004 meM hindU-musalamAnoM kA jhagar3A claa| jinnA eka pradhAna vyakti musalamAnane (pAkistAna ) hindustAnameM se judA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 * zrI labecU samAjakA itihAsa * rAjya sthApita karaneke liye aMgrejoM se judI mAMga rakhI aura hindU-musalamAnoMmeM khUba lar3AI huii| lAkhoM AdamI mAre gye| bhAratavarSameM saba jagaha lar3AI huii| prajAmeM taba lAhora, karA~cI, mulatAna, rAvalapiMDI, kAzmIra saba jagaha yuddha pArasparika huaa| taba idhara-se-udhara aura udhara-se-idhara lAkhoM manuSya zaraNArthI Aye aura gaye kuTumba-ke-kuTumba / ___ hama jaba eka kAmase gAjiyAbAdase mujaphpharapura gaye / khatolIkI tarapha saikar3oM ghara TIna aura kAThake dUkAnake rUpameM banAye gaye aura unameM zaraNArthI rahate dekhe / usa samaya aura bahutase kSatriya (khatrI) hindU, iTAvA, AgarA, gvAliyara, bhiMDa satra jagahameM base haiN| aise samayameM jahA~ jisakI soMka samAtI hai vahIM ghusa baiThatA hai| upadravake samaya aise hI dvArakA bhasma huii| usa samaya dvArakAke nikaTake harivaMzI, yaduvaMzI calakara bahutase base / aura aise hI kAraNa pA phira ye yaduvaMzI lamakAJcana deza chor3a mAravAr3a tarapha Aye, jo mukhya pradeza, nAgora, sA~bhara, nAgadA AdimeM base / yaha aNuvaya pradIpa grantha zrI prophesara Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -... " ---- - * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 341 hIrAlAlajI ko nAgorake sarasvatI bhaNDArase hI to milA hai| ina la~beca cohAnoMkA rahanekA aura bhI pratIka dRr3ha sabUta aitihAsika hotA hai aura cohAnoMkA malayakheTa mAlavemeM aura hADAvatI (har3adA) AdimeM cauhAna vase taba hAr3A kahalAye hAr3oM bhI cohAnoM kI zAkhA rAjapUtAne, udayapura itihAsameM ojhAjIne likhA hai| dUsare haradAmeM pahilese lamecU cohAnoM kA rahanA thA taba to karahalase riztedArI Adi sambandha se lamebU sa~ghaI bajAja caMdoriyA vahAM phuNce| aba bhI haiM aura indaura sanAvada Adi meM bhI hai| kucha to abhI gaye haiM aura vikrama saMvat 1313 aNuvaya padIpake kathanAnusAra rAjA bharatapAla sAMbharI nareza kyoM kahalAye / rAjA mANika rAvane (zivajIrAma) sojIrAmako apanI dezakI dIvANagI dInI vikrama saMvat 166 ve meM aura zAha sojIrAmake jariye sAMbhara meM nimaka pedAyasa bhayo jaba mANikarAvane sAha sojIrAmako 84 corAsI gar3oM (kiloM) kA rAjabhAra zAha sojIrAma ko dIno (sojIrAma ko syAt sahajiga bhI kahIM likhA hai) sojIrAmake beTA savaharaNa pradhAna rahai choTe bhAI harakaraNa Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * (kAnIgo) kAnUna go rahai usIkAnIgo (gotra alala maiM karahala ke zikhara prasAda aura cetasiMha the| jisameM zikhara prasAdake dattakaputra lAlA phulajArI lAla jinake dattakaputra lAlA mijAjIlAla maujUda haiM aura cetasiMha ke dauhita (nAtI) lAlA bAbU rAmamojUda haiN)| zAha sojIrAmako 84 gar3hana 84 kiloM kA bhAra rAjA mANika rAva ne soNpaa| yaha kathana (sAMbhara) dezako sapAdalakSa viSaya (dezako) savA lAkha grAma choTe bar3e lagate hoNge| isIse isakA nAma (sapAdalakSaviSaya par3A ) / rAjapUtAnekA udayapura itihAsa meM pRSTha 46061 meM likhA hai ojhAjIne jo cittaura, udayapura, mevAr3a ke rAjA (paramAravaMzI rAjA devapAla ke putra jaitrasiMha (jetasI) devapAla ke bAda gaddIpara baiTha (paramAra) eka cohAnavaMza kI eka zAkhA hai| khocI cohAnoMmeM haiN| solaMkI bhI eka paramAra vaMza kI zAkhA hai / isI vaMza meM dhAravarSa ke putra rAjAbhoja huye jo zAkhA prazAkhA meM vallAla vaMzI kahAye / rAvala samara siMhake Ayuke zilA lekhameM likhA hai jatrasiMhane naDula (nAr3ola) jodhapura rAjyake gor3avAla Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 343 jilemeM ) hai usako jar3ase ukhAr3a DAlA nADola ke cohAnoM ke vaMzaja kotU (kIrtipAlane) mevAr3a ko thor3e samaya ke liye le liyA thA jisakA badalA lene ke liye / naDulamUlaM kakhavAhulakSmI sturuSka sainyArNavakuMbhayoni asmin surAdhIza sahAsanasthe rarakSabhUmImatha jaitrasiddhaH // 42 // ( hammIrapada mardana nATaka ) jayasiMha mUri zvetAmbara janakR0 (hammIra) sulatAnakA nAma thA musalamAna thA usakA mada mardana usI sulatAna suratrANako turuSka bhI likhA hai| ye jaitrasiMha to sIsodiyoMmeM the aura jaitrasiMha ke samaya nAr3ola aura jAlora ke rAjya milakara eka ho gaye the aura ukta (kItU) kIrtisiMhake pautra udayasiMha usa samaya sAre rAjya kA svAmI thaa| udayapura, cittaur3a AdikA udayapura se cAra mIla para cIra vA gAMva hai yahAM bhI cohAno kA hI rAjya thaa| (kItta) kIrtisiMhako (kIrtipAla) bhI kahate / inakA samaya vikrama saMvat 1218 ke zilA lekha se vidita hai ki nADola, jodhapura rAjyake gor3avAr3a Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * jilemeM ke cohAna rAjA AlhaNadeva kA tIsarA putra thA sAhasI, vIra aura uccAbhilASI hone ke kAraNa apane hI bAhubala se jAlora (kaMcanagiri sonagar3ha) kA rAjya paramAroMse chInakara vaha cohAnoM kI sonagarA zAkhA kA mUla puruSa aura svatantra rAjA huA (sivANe kA kilA jodhapura rAjya meM) bhI usane paramAroM se chInakara apane rAjyameM milA liyA thaa| usa samaya usakA pitA jIvita thA aura pitAkI orase 12 gAMva kI jAgIra milI thI phira svataMtra ho mevAr3akA rAjya rAvala (sIsode saradAra) sAmantasiMha ke adhikArameM thA una sAmanta siMhane mevAr3a cittor3akA rAjya apane choTe bhAI kumArasiMha rANA padavI ke sAtha de diyA thA taba kItUne unase lar3akara chIna liyaa| una kIrtipAlake bAda unake putra samarasiMha rAjA bhaye / kItUne mevAr3akA rAjya vikrama saMvat 1230 aura 1236 meM chInA ho / usa samara siMhake putra udayasiMha the jinaka AdhIna sArA mevAr3a rAjya thA / yaha vRttAnta IsvI 1182 zilA lekhase vikrama saM0 1236 se pAyA jAtA hai| sAmantasiMha bhAgakara bAMgar3a (baDodA rAjyameM) DUMgarapura Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 345 aura bAMsavAr3A rAjyoMkA sammilita nAma (vAgar3a) hai usameM rAjya sthApita kara liyaa| rAjapU0 itti0 dvi0 khaM0 peja 452 se 56 taka phira sAmanta siMhake bhAI kumAra siMhane gujarAtake rAjAoMse melakara usakI sahAyatA se kItUse phira mevAr3a rAjya chiinaa| kumAra siMha ke bAda unake putra mathanasiMha rAjyAdhikArI huye aura mathanasiMha ne TAMTarar3a (TA~TeDa) jAtike uddharaNako jo duSToMko zikSA dene aura ziSToMko rakSaNa karanemeM kuzala thaa| nAgadraha (nAgadA) nagarakA (talArakSa kotavAla nagara rakSaka) banAyA / azvalagaccha ke mANikya sundara sUri (zvetAmbara yatIne) pRthvIcandra caritameM talavara talavarga nAma bhI diye haiM soDDhala racita udaya sundarI kathAmeM talAra yA talorakSa nagara kI rakSA se thA gujarAtI bhASAmeM talArata talari apabhraMza meM milatA hai jo aba paTavArI kA sUcaka hotA hai adhika paricaya ke liye dekho (nADola pra0 pa0 bhAga 3 pR0 2 kA ttippnn)| jAtASTAMTara jJAtau pUrvamuddharaNAbhidhaH pumAnumApriyopAsti saMpanna zubha vaibhavaH Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 * zrI la~becU samAjakA itihAsa # duSTa ziSTa zikSaNarakSaNadakSatvatastalArakSaM zrImathana siMha nRpaticakAra nAgadraha daMge || 10 || ltaa| (cIravekA zilA lekha ) aba TAMTaraDa jAti prAyaH naSTa sI ho gaI / likhA hai mujhe aisA mAlUma hotA hai ki yaha TAMDaraDa jAti bhI eka cohAnokI hI zAkhA thI kAraNa / (sIsode saradAroM kA) aura cohAnoMkA bahuta kucha sambandha pAyA jAtA hai| kahIM to vivAha sambandha aura kahIM svAmI sevaka sambandha isIse una mathanasiMhane uddharaNa ko talArakSaNa (kotavAla) banAyA aura aisA bhI anumAna hotA hai ki isa TAMTaraDa jAtikA nikAsa sambandha TAMTebAbU gotrase pAyA jAtA hai arthAt TA~TebAbU gotrase TAMTarar3a jAti bana gaI ho aura inhIM meM se talArakSaka honese paTavArI alalava gotra huA ho ina uddharaNa devake 8 putra hue / aSTAvasthaM viziSTAH putrAabhavat viveka pavitrA teSucavabhUva prathamaH prathitayazAnyogarAjaiti 11 Upara kahai 10 zlokakA Azaya yahI hai ki duSToMkI zikSA dene meM aura ziSTa satpuruSoM kI rakSA karanemeM nipuNa Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 347 TA~Tara'jatimeM utpanna uddharaNa devako rANAmathana siMhane talArakSa kotavAla nagara rakSaka niyukta kiyaa| dasare 11veM zlokakA Azaya yaha hai ki una uddharaNa ke 8 putra huye| unameM prathama jyeSTha yogarAja thaa| una rANA mathanasiMhake putra padmasiMha uttarAdhikArI mevAr3ake huye / zrI padmasiMha bhUpAlA dyogarAjastalAratAM nAgada pure prApa paura prIti pradAyakaH una padmasiMha rAjAse yogarAjane talAratA pAI nAgadApurameM puravAsiyoMko prItidAyaka the jozrI jaitrasiMhastanujo'sya jAto'bhijAti bhUbhRtpralayAnilAbhaH sarvatrayenasphuTatA na keSAM cittAni kaMpaM gamitAni sadyaH / / na mAlavIyena na gurjareNa na mAravezena na jAMgalena / mlecchAdhinAthenakadApimAno mlAninaninye'vanipasyayasya 6 una rANA padamasiMhake putra jaitrasiMha bhaye / jo tamAma rAjAoMrUpI parvatoMko pralayakAlakA pavana mAphika thaa| jisa jaitrasiMhane kina rAjaputroMke cittako na kapAyA arthAt sabako ka~pA diyaa| mAlavAke rAjA, gujarAtake Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * rAjA, mAravAr3ake rAjA kuru jAMgala, pajAbake rAjA aura mlecchAdhipati musalamAnI rAjA bAdazAha sulatAna Adine jinakA mAna bhaMga na kara pAye arthAt saba para vijaya paayaa| inhIM jaitrasiMhane cittaur3akI kotavAlI yogarAjake 4 putroM-pamarAja, mahendra, caMpaka aura kSebha-inameM kSebhako dI thii| una raNapriya jaitrasiMha ( jetasI ) ke putra tejasiMha ko udayasiMha ketU ke pautrakI potI byAhI thii| ina jaitrasiMhase aura mAlaveke paramAravaMzI devapAla, jinakA ullekha zrIpaM0 AzAdharajIne AzAdhara pratiSThA pAThameM vikrama sambat 1285 meM kiyA hai| usI samaya yahI sulatAna mugala bAdazAha TIpU sulatAna hogA, jo karnATaka deza taka pahuMcA hai| rAjapUtAneke itihAsameM altamas zamasuddIna gulAma sultAna likhA hai ki isako bhI jiitaa| isa sultAnane hI sAmhara vagairaha pradezoM para inhIM meM alAuddIna hogA usane gherA DAla rakhA thaa| taba AzAdharajIne likhA hai ki mahecchasena sapAdalakSa viSaye ityAdi usa samaya cittaur3a, mAravAr3a para rAjya paramAravaMzI rAjA devapAlakA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~beca samAjakA itihAsa * 346 putra jaitramallape thaa| usase yuddha kara jayasiMha jaitrasiMha dUsarA bhI kahate haiM, jo sIsode jaitrasiMhaka samakAlIna the| unase yuddha kara jaitrasiMhane jina kItU kirtipAlasiMhakI potI vyAhI thii| unake viSayameM rAja0 udaya0 iti0 peja 511 meM likhA hai cAhumAna, zrIkItukanRpa, zrI allAvadIna suratrANa jaitra vaSyavaMzya, zrI bhuvanasiMha ina cohAna kItU kIrtipAlane sultAna allAuddInako jIta kara mevAr3a liyA thaa| phira unase jatrasiMhane liyaa| jaitrasiMhake putra bhuvanasiMha mevAr3a aura arthaNA liyA aura inakA putra tejasiMha thaa| ye saba jaina kSatriya rAjA the| tejasiMhakI rAnI jayatallAdevI jo samarasiMhakI mAtA thI cittaur3a para zrI pArzvanAthakA mandira banavAyA ( cIrabaikA zilAle0 ) zrI citrakUTa medapATAdhipati zrI tejasiMha rAjJA, zrI jaya. talladevyA, zrI zyAma pArzvanAtha basahI svazreyasekAritA samarasiMhake samaya vi0 saM0 1235 baizAkha sudI 5 cittaur3akA zilAlekha yaH zrI jaisalakArya bhavadutthUNa karaNAMgaNepraharan / paMcalaguDikena samaM prakaTavalo jaitramallena // 28 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * paMcalagur3ika ( jaitramalla ) kI khitAba thii| una jaitramallake sAtha raNAMgaNameM yuddha kara apanA bala jaitrasiMhaka ( jesalakArya ke samaya dikhAyA ) talA rakSaka kSemakA putra ( bhUttAlA gAMva mevAr3akI purAnI rAjadhAnI thI ) ratna ke choTe bhAI madanane apanA bala dikhaayaa| vi0 saMvat 1284 varSe phAlguNanAmAvAsyAM some ayaha zrImadAghATadurga samasta rAjAvalI samalaM kRta mahArAjAdhirAja zrI jaitrasiMha devakalyANa vijaya rAjye / tanniyukta mahAmAtya zrI jagatsiMhe samasta mudrAvyApArAna paripantha tItyevaMkAle pravartamAne zAha uddharamanunAzAha hemacandraNa dazavakAlika vAkSikasUtra UryaniyaMktisUtrapustikA lekhitA aura bhI 1 gadya hai yaha AghAta durga ( AhAr3ameM likhI huI Avaka pratikramaNa sUtracUrNi nAmaka pustaka milI hai| usakA hai ( pITarsanakI tIsarI riporTa pR0 52 rAjapUtAne kA itihAsa peja 471-72-76 taka bahuta vivaraNa hai peja 460 / zrImadgurjara mAlavazaturuSka zAkaMbharIzvarairyasya / cakranabhAnabhaGga saH svastho jayatu jaitranRpaH / 6 / (ghAghasekAzi0) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 351 isa lekhake zAkaMbharIzvarase abhiprAya nADolake cohAne se haiM ( cohAna maatr)| samasta cohAna saba dezoMke cohAna (sA~bhara ) se zAkaMbharIzvara yA saMbharI nareza kahalAte haiN| Upara bhI hama likha Aye haiM ki kaI ThikAne rAja* pUtAne ( udayapura itihAsake dvitIya khaMDameM ) sAMbharI nareza likhA hai| bhogIrAyane rAvata gotrake kavittameM sAMbharI nareza bharatapAla ye pada Aye haiN| isase koI sandeha nahIM raha jAtA ki la~mecU baMza cohAna aura yaduvaMzI nahIM hai| aura bhI vikrama saMvat 1358 mAgha sudI 10 ke dina mahArAjAdhirAja zrI samarasiMha deva ( tejasiMhake putra ) ke rAjyake samaya pratihAra paDihAravaMzIya, mahArAvata, rAjazrI......rAjamAtAke beTe rAjaputra dhArasiMhane zrIbhoja svAmI devajagatI rAjA bhojake banavAye hue mandirameM prazaMsita TIkA sahita banavAyA dUsarA zilAlekha hai, jisakA Azaya yaha hai ki rAvala samarasiMhane apanI mAtA jayantalla devIke zreya nimitta zrI bhata purIya gacchake AcAryoMkI poSadhazAlAko kucha bhUmi dii| aura bhI 1335 zilAlekha hai| baizAkha su0 5 kA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 * zrI labecU samAjakA itihAsa * isameM bhartR purIya ( bhaTevara ) gacchake jainAcAryake upadezase mevAr3ake rAjA tejasiMhakI rANI jayatalla devIke dvArA zyAma pArzvanAthakA mandira banavAne tathA usa ( vasahI ) mandirake pIche hissemeM usI gacchake AcArya pradyumna sUrIko mahArAjakula ( mahArAvala ) rANA samarasiMhakI orase maThake. liye bhUmi dI evaM talahaTI ( AghATa, AhAr3a, kheer3a aura sajjatapura ) kI maNDaviyoMko denA likhA hai| inakI samarasiMhakI mAtA cAcikadeva cohAnakI putrI thI aura cittor3ake rAjya para jAlorake sonagare cohAnoMkA adhikAra vikrama sambat 1382 taka tho| jaba sultAna alAuddInake senApati kamAluddInake kAnhadeva aura usakA putra vIrabhadevako mArakara jAlorako kilA chIna liyaa| vi0 saM0 1366 meM taba kAnhaNadevakA bhAI mAladeva cittor3akA rAjA huA aura sIsodeke rANA hamIrako una mAladevane apanI patrIkA vivAha kara diyaa| aisA hama syAt Upara bhI likha cuke haiM aura baGgAdevakA putra (devIsiMha baGgadevake kaI putra the hiMgula aadi| devIsiMhane vikrama sambat 1268 meM mInoMse baMdI ( vRndAvatI) kI devI Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 353 siMhake hararAja, samarasiMha Adi 12 putra hue| jinameMse hararAja baMvAbade rahA aura samarasiMha baMdIkA svAmI huaa| ina hararAjase hAr3A cohAna kahalAye aura alAuddInakI lar3AImeM hararAja aura samarasiMha mAre gye| taba baMdIkI gaddI para samarasiMhakA putra nApA ( narapAla ) baiThe aura baMbAvadeva kI gaddIpara hararAjakA putra ( hAlU ) rAjA hamIra baitthe| narapAla Tor3emeM mAre gye| taba unakA putra rAjA hamIra bUndIkI gaddIpara baiThe (hAlUne) jIraNake rAjA jaitasiMha (paMvAra para mAra ) kA hiMgalAjagar3ha aura bhANapurakI eka cohAno kI zAkhA haiN| usa hAlUne rAjA bharatake kher3I aura jIraNa kile le liye / jaba hAlU vivAha karane gvAliyara rAjyameM zivapura (zopura) (sabalagar3ha) gyaa| usa samaya jaitasI aura bharatane baMbAvadeko ghera liyA / hAlU vivAhakarake Anese sabako mAra bhgaayaa| usa samaya jaitasiMha cittor3ake rANA hamIrase phauja lekara hAlUpara car3ha aayaa| taba hAlUne rANAkI phauja ko bhI mAra bhagAyA ityAdi kathana jaTAjUTa hai| yahAM likhanekA matalaba yaha hai ki hararAja mUlapuruSase hAr3A cohAna khlaaye| ina hAr3A cohAnoMne hADAvaTI (hAr3A Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 *zrI la~becU samAjakA itihAsa - har3adA haradAdeza basAyA / aba bhI haradAmeM la~beca basate haiN| kucha karahalase bhI gaye huye haiM aura mujhe aisA anumAna hotA hai ki kRSNAdityakA apabhraMza kalhaNa kahar3akA ho gayA ho kyoMki kRsekara halar3ase hala apabhraMza hokara karahala kasavA bana gyaa| karahalakA purAnA nAma kur3ela bhI sunate haiN| (kalhaNa) kA apabhraMza kur3ela hone sake haiN| karahalameM jaba merA vivAha saMvat 1955 bhayA thA / taba la~becuoMke ghara 450 the| aba bhI doso ponodose ke karIba haiM aura rAyavar3iDhaya (rAjavarddhita) nagarI yahI ho yA rAyanagara ye donoM yamunAke uttara taTameM haiN| jamunAkA bahAva dUra ho jAnese kucha karahalase 8 koza aura rAyanagara se 8 mIla hai| jamunA taTa jasavantanagara se dakSiNameM haiM aura anekAntapatra 346 / 347 meM varSa 8 kemeM bhaviSyadattakA caritra apabhraMza kA kucha aMza dekara zrImAn paramAnanda jaina zAstrIjIne candavAr3ake lekhameM likhA hai ki mAthura kulake nArAyaNake putra aura vAsudevake bar3e bhAI mativara supaTTa sAhakI preraNAse yaha artha nahIM hai| una padyoMkA kAraNa candavAr3ameM mAthura gacchakI vikrama sambata 1000 eka hajArakI pratimAyeM aneka haiN| . Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbeca samAjakA itihAsa * 355 maiMne eka dAlAnameM sau-pacAsa sAGgopAGga sundara aura akhaNDita dekhI thii| jina para jaina yAtrI Akara usa dAlAnameM una pratimAoM para pAnIkA bharA loTA rakha kalevA karate dekhe taba maiMne devIdAsajI projAvAdavAle padmAvatI puravAlase kahA ki Apa projAvAda (phIrojAvAda) se pratimA lAkara melAmeM pUjApATha kyoM karate ho| inhIMko isa vedI sthAyImeM eka pratimA virAjamAnakara pUjApATha karo taba syAt unhoMne kahIM dharA dI hoMgI unameM mAthura gaccha likhA hai so mAthura kulase mAthura gaccha lenA cAhiye kyoMkiAcAryopAdhyAyatapazcizaikSaglAnagaNa kulasaMghasAdhumanojJAnAM isa sUtra 24 adhyAya 6 se AcAryoMke bhI kula hote haiM so mAthura kula mAthura gacchake koI vAsudeva gurubhAskara vAsudeva guru sUryake samAna jinhoMne maNavaya kAyANiMdiya bhaveNa jinhoMne mana vacana aura kAyase isa bhava saMsArakI nindAkI hai| kAya se digambara bhaye binA isa saMsAra kI nindA kese ho jaaygii| aura ve koI saMsArake manuSya vyaktike putra honA hI cAhiye isase nArAyaNa ke deha samudbhava likhA hai aura mAthura gaccha rUpa (gagana) AkAza Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * kA upadeza dekara tamaharaNa karanevAle athavA mAthura gaccha rUpa AkAzako samIraNa havAse vividha sajjana logoMke mana rUpameghoMko haraNakaranevAle arthAt manohara aura matibara mupaTTAdhIzake padapara baiThanevAle arthAt bhaTTAraka bhavajalaNihi Nivar3aNakAyareNa / ghora saMsArasamudrase bhayabhIta samasta guNoMke Alaya zrI vAsudeva munine zrIdhara bhanya prANI zrAvakakI bhaktipUrvaka hAtha jor3a vinatIse bhaviSyadatta kathAkA prasaGga kahA yaha artha pratIta hotA hai aura raidhU kavikI puNyAsrava kathAkoze kavitAmeM ( avagAhiujiAhavasamudda ) isa padase avagAhita kiyA hai Ahaba samudra jisane arthAt Ahavamalla rAjAke vaMzarUpI samudrakA yaha ratna vaMzadhara pratAparudra cirakAla Anandako prApta rhai| aisA artha pratIta hotA hai aura vAsAdhara maMtrI bhI jAyasa aura jaisavAla nahIM ho saktaM / candavAr3ameM kula paramparAse lamecuoMkA hI prasaGga hai| yahAM jAyasa aura jaisavAla kA prasaGga nahIM hamAre samajhameM jaise jaina siddhAnta bhASkara bhAga 13 kiraNa 1 meM zrIyut paM. jagannAtha tivArIjIne vi0 saM0 1052 meM candrapAla rAjA candavArakA digambara jaina pallIvAla rAjA huaa| Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 350 ___ yaha nirmUla hai. kyoMki svayaM apane lekhameM likhA hai ki rAjA candrapAlakA dIvAna rAmasiMha hArula thA jo ki lambakaMcuka lamecU digambara jaina thaa| usane vikrama saMvat 1053 / 1056 meM kaI jina vimba pratiSThA karAI aura lambecaoM kI 4 cauthI paTTAvalImeM candrapAla candravAra candrapATa sthAna Aye unhoMne candavAra basAyA aura unake hAhulI rAu maMtrI the| ina hArula kA hI nAma hAhulI rAu karake likhA ho kyoMki jo nAgora aura sAmharakI tarapha se 5 kumara antaraveda (gaMgA yamunA ke bIca) meM Aye unameMse candrapAla candravAra sthAnameM Aye aura candravAra zahara basAyA aura inase hI lamecUoMmeM candoriyA alala caMdoriyA gotra prakhyAta bhayA aura unhoMne hI candraprabha bhagavAna kI sphaTikakI mUrtikI pratiSThA karAI aura aba bhI yaha pratibhA projAbAdake caMdaprabha svAmIke mandirameM virAjamAna hai aura bhI aisI eka prati mAcandavArameM eka mallAhake pAsa sunate haiM vaha detA nahIM, svayaM pUjA karatA hai aura vaha mandira bhI lamecuoMkA banavAyA huA hai aura isa samaya bhI rapariyA gotrIya kezarImalajI lamecU jainake prabandhameM hai taba candrapAlako jaisavAla likhanA bhUla hai aura rAmasiMha maMtrI Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pradhAna hArula (hAhularAya) the| ye rAvrata gotrIya lamecU the Apa hI ke lekhameM isI bhASkara keme 8 ve pejameM dUsarI tarapha pASANakI zyAmavarNa 2 phuTakI chimeTI muhallAkI mUrtike lekhameM rAmacandra lambakaMcuka kAnvaye (lamecU) zrI candrapATa durganivAsinaH rAuta gayo (gAU) putra mahArAja . tatputra rAuta hotamItatputra cunnIdeva ityAdi lekha hai| so inhIM rAmasiMha hArulake vaMzake rAuta gotrIya lambecuoM ke vaMzadhara kabhI rAjA kabhI maMtrI hote Aye / yaha sAbita hai rAjA bharatapAla 1313 vikrama saMvat meM bhI rAjA bharatapAla sAbharI nareza rAuta gotrIya lamecU the jo bhogIrAyakI purAnI kavitAkA kahe huye kavittase bhI sAbita hai jo hama apara rAuta gotrakI kavitAmeM likha Aye haiN| purAne kavittoMmeM Upara rAvata gotrameM gAU rAvatakA kathana AyA hai inhIM rAjAcandra pAlase pracalita candoriyA gotrameM hI iTAyevAle candoriyA gotra hai jo iTAvemeM kannapurA muhallA jo jamunA kinAre para TekasI mandirake pAsa hai kannapurAmeM bhI jina maMdira hai usameM bhI desI pASANakA patthara hai usameM khar3agAsana ukerI choTI Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 356 choTI pratimAyeM haiM / jisameM pIchekI tarapha candrapATa nagara meM pratiSThA huI likhA hai / pASANa purAnA hai vizeSa par3hA nahIM gayA usI muhallA meM hamAre kuTumbI bhAdolAla Adi rahate haiM / usI ghara se nikalakara hamAre bAbA maMgalacanda bhinDa gaye aura jo cothI paTTAvalI meM vi0 saMvat 1952 diyA hai ki kevala siMhake sAtha 1152 kI sAlameM saba laMbecU vaMza idhara antaravedameM A gayA so candrapAla pahile Aye hoMge / yA candapAlakA zAsanakAla 1152 hI honA cAhiye aura unake pradhAna maMtrI hArulavaMzaja hAhula rAya rAuta gotrIya the / ve bAdazAhase 56 chappana lAkhakA iTAvA phudarakoTa Adi sthAna liye| isakI pramANatAmeM iTAvA gajaTiyarameM likhA hai ki kudarakoTameM tAmrapatra 1154 ke sambatkA milA jo candradevake zAsana kAlakA thA aura 1056 / 1053 kI pratimAyeM kanakadeva kanakapAla (sonapAla) ke samayakI hai / usa samaya unake hArula rAuta mantrI the / isa prakAra rAjA candrapAlakA milAna hai / 1053 kI Adi pratimAoM meM candrapAlakA jikara nahIM aura projAbAdake Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * aTAvAlI pratimA para bhI lambakaMcukAnvaye candradevarAjye 1156 zatAbdIkA ullekha hai aura bhASkarameM zrImAn paM0 jagannAthajI ne 1053 / 56 ke rAmasiMha hArula ke sAtha candrapAla rAjAkA kAsa sambandha kisa AdhAra se likhA so nahIM likhA hai / kimbadantI zrutise hai aisA mAlUma hotA hai| kyoMki 1053 / 1056 meM pratiSThA karAI / yaha bAta pratimA 3 phuTakI para lekha 1056 agahana sudI 5 aura paune tIna phuTakI pratimApara vi0 saM0 1053 vaizAkha sudI 3 aura rAmasiMha hAruladiyA / so ye pratimAye kanakadevasuttakokane nirmANa karAI / likhA hai so rAjA kanakapAla ( kanakadeva) hai kanakapAla mAne suvarNapAla jinase lamecuoMkA sonIgotra bhayA aura sonI se saMghaI inhIM kanakapAlajIne soniyA gAMva kanaka maTha nirmANa karAyA / usa kanaka maThake cAroM koNameM cAra choTe-choTe mandira phUTa par3e haiM jisakI pratibhA bhI vahI par3I hai jaba hama aura bAbU tArAcanda pariyA soniyA gAMva murenAse gaye the bailagAr3ImeM taba una pratimAoMke phoTo lAe hamAre pAsa rakkhe haiM jina Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAnakA itihAsa * 361 suvarNapAla (sonapAla) rAjAke nAmase rAjya honese koI samaya zahara hogaa| gA~vakA nAma soniyA par3A, usI soniyA gA~vake nAmase sTezanakA nAma sonI par3A jo sonI sTezana bhiMDase dUsarI sTezana hai 6 kosa hai| isakA logoMne managaDhanta jhUThA pracAra kiyA hai sohaniyA nAma rakkhA hai / itihAsako vigAr3A hai, kanaka maThakI pratimA haTAkara 1 lambA gola patthara gAr3a rakhA hai| inhIM kanakadeva suvarNapAlake mantrI rAmasiMha hArula hue hoMge, ye bhI rAuta gotrIya the jo cauthI paTTAvalImeM rAmasiMha jorA Ae likhA hai kyoMki murenAke pAsa hI jorA alApUra hai| taba ye kanakadevake mantrI hone cAhiye aura rAjA candrapAlake mantrI rAmasiMha hArulake vaMzaja hAhulIrAya hone cAhie aura rAuta gotrakI paramparAmeM chipaiTI muhallA phirojAbAdameM jina pratimA 1428 saMvat meM jo bhASkarameM rAmacandradeva lambakaMcuka rAuta gotrameM gAU rAuta aura unake putra hotamI tatputra cunnIdeva bhAryAbhaTTo tatputra sAdhu tatputra siMghI sAdhune pratiSThA karAI likhA hai, isase yaha siddha bhayA ki saba Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * lamecU vaMza the pallIvAla nahIM aura jo zrImAn paM0 paramAnandajI zAstrIne anekAnta patra meM varSa 8 kiraNa 8-6 meM jo likhA hai ki 1454 saMvatameM cauhAnavaMzI sAraMga narendra rAjA sAMbharI rAyake putra rAjya kara rahe the| usa samaya candravAr3ameM unake mantrI vAsAdhara jaisavAla vaMzI somadeva zreSThIke putra the jinakI preraNAse kavivara dhanapAlane 'vAhuvali carita' racA so ye vAsAdhara bhI mamecU the jaisavAla nhiiN| dekho jaina mitrakI phAila jaina mitra guruvAra baizAkha vadI 1 zrI vIra saM0 2451 ke aMkameM peja 337 zrI pU0 brahmacArI zItalaprasAdajIne likhA haiaprakaTa zrIvaImAnapurANa saMskRta muni padmanandikRta sUrata gopIpurAke mandira zrI digambara jina mandirake bar3e saMskRta bhaNDArameM jisakA prabandha bhAI nagInAdAsa karamacanda narasiMhapurA karate haiM ( narasiMhapurA) gotra (siMhIpurA) kA nAma ho / vahA~ eka zrIpadmanandi munikRta vaImAnapurANa saMskRta hai, jisake peja patre 15 haiM va sarga 2 haiN| pahilemeM 318 zloka dUsare sargameM 224 zloka haiN| jisake maMgalAcaraNakA zloka yaha hai-svacchandaM krIDatoyatra cidAnandau parasparam , jagatrayaika pUjyAya tasmai siddhA Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 363 tmane nmH| yaha saMvat 1522 vi0 phAlguna vadI 1 kA likhA 486 varSakA purAnA likhita hai| zrI padmanandi muni zrI prabhAcandra AcAryake ziSya the ::. : kartA aura ve lokacandrAcArya lamecUke ziSya the| prazastike antameM 17 zloka haiM, usase patA calatA hai ki lambakaMcuka lambecU gotradhara ( somadeva ) zrAvaka-dharma pAlane vAle the| unakI strI subhadrA thI, usake do putra thevAsadhara aura harirAja / harirAjake putra manaHsukha the yaha hI zrI padmanandi muni huye gotrakA zloka lambakaMcaka sadgotranabhaH somo'samadya ttiH / somadevo bhavatsAdhubhanyaloka ziromaNiH // 1 // isameM kathAyeM jina rAtrivata mAhAtmya varNita hai antameM hai| __iti zrI varddhamAnasvAmikathAvatAre jinarAtrivratamAhAtmya pradarzaka muni zrI padmanandiviracite manaHsukhanAmAGkite zrI varddhamAnanirvANagamanonAmadvitIyaH sargaH / yaha 1522 kA likhA hai to so-pacahattari varSakA banA huA bhI hogA, taba 1454 varSake samaya ye hI vAsAdhara mantrI rAjA sAraMganarendra ke honA nizcita hai| inhIM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 1 somadeva lamecake putra vAsAdhara mantrI the / isa saba kathanase candravArameM lamecuoM cohAnoMkA hI sambandha pAyA jAtA hai rAjA bhadAvara aura lambecaoMkA ghaniSTha sambandha abataka pAyA jAtA hai / hama pahile bhI likha Aye haiM pAnne meM zikharacanda saMghI lameca saMvat 2005 taka rahe haiN| jyAdA kyA digdarzana karAveM / usa samaya cohAna vaMzI rAjAoMkA rAjya thA / 1053 / 56 kI pratimAoM ke lekha ke viSaya meM thA / vahA~ se 1201 pratimA lekha se lambakaJcukAnvaya lamecU vaMza 1428 taka lipivaddha hai to pallIvAla kahA~se kUda par3e / yaha bAta nirmUla hai aura koI pramANita savRta kareM to dekheNge| kyoMki svayaM apane lekha meM phirojAbAda ke chipeTI muhallAvAlI zyAmavarNa ko pratimAkA lekha de rahe haiM jisameM spaSTa rItise vikrama saM0 1428 varSe jyeSTha sudI 15 zukre kASThAsaMghe mAthurAnvaye aura usI kucha muniyoMke nAmake aMgADI rAmacandra de lambakaJcukAnvaye zrIcandrapATadurge ityAdi hai anekAntapatra varSa 8 kiraNa 86 isameM SaTkarmopadezagranthakaM lekhoM meM bhI 1468 varSe (pe0 346 meM) jyeSTha kRSNapaJcadazyAMzukravAsare Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI lavecU samAjakA itihAsa * 365 zrImaJcandrapATa nagare mahArAjAdhirAja lakhIra 11 zrIrAmacandradevarAjye tatra zrIkundakundAcAryAnvaye zrI mUlasaGga (gurjara goSThI) ityAdi haiN| isameM gurjara zandase (gUjara) likhA hai so gUjara nahIM kintu gujarAtI pratIka hai aise sAdha (sAha) zrI jagasI (jagasiMha) inako nIce putra pautroM meM (hAlU) se hamIra delhA) delhaNa ityAdi saMketa kSatrIya putroMka haiM taba somazreSThIse (somarAja) lenA cAhiye / rAjaputAne udayapurake itihAsase ina saMketAdikA spaSTa vivaraNa hai| Apane bhI dekhA hogA jaise sAraGga narendra abhayapAla jayacanda aura rAmacandra ye nAma cohAna tathA rAThora rAjAoMke nAmoMmeM Aye haiN| parantu yahAM para cohAna vaMzI rAjAoMkA hI kathana hai zrIcandraprabha caritameM zrI vIra nandi AcArya likhate haiN| ____ guNAnvitA nirmalavRtta bhauktikA narottamaiH kaNThavibhUpaNIkRtA nahArayaSTiH paramevadurlabhA samantabhadrAdibhavAca bhAratI guNaDoremepohI nirmalagola gola jisameM motI hai| narotamaikaNThavibhUSaNIkRtA manuSyoMmeM uttama puruSoMne pahirI Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI la~becU sagAjakA itihAsa * hAlU , candrarAja, kalhaNa, kuntala, mahAdeva-ye saba hAr3A cohAnakI zAkhAmeM hue aura cohAna nAgorase sA~bhara aaye| bAdako sA~bharase antaraveda, candavAr3a, iTAvA, vakeura, raparI, jAkhana, koTarA, mainapurI, vikramapura, pratApanehara, cakanagara tathA jazavantanagara, kurAvalI, sakarolImeM bse| phirojazAhase lar3AI huI / taba inakI madada rANA ratnasiMha karane Aye / ratnasiMhako ratasI bhI kahate haiM aura rANA sAMgA ( saMgrAmasiMha ) kI madadako bAbarake viruddha antaraveda cohAna mANicanda candabhAna gye| ye Upara likha Aye haiM aura sAMdhivigrahika ko arthAt sandhi aura vigraha karAnemeM aise hI puruSa nipuNa, catura ( durlabha ) kahalAte haiN| aise durlabha puruSa cohAnoMmeM 3 hue aura ( vigraharAja ) yuddha karAnemeM catura aise puruSa cohAnoMmeM 4 hue, jinheM vIsaladeva kahate haiM aura pRthvIrAja cohAnoMmeM 3 hue| aura AkhirI cohAna samrATa (bhArata samrATa yA hindusthAna samrAT ) pRthvIrAja 3 tIsare the aura cohAnoMmeM maNDalika rAjA bhI kaI hue| jo cauthI vaMzAvalImeM rANA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 366 vIsala maNDalika rAjA hue likhA hai| so vIsalase ( vigraharAja ) samajhanA aura maNDalikase maNDalika rAjA mahAn rAjA smjhnaa| hama Upara likha Aye haiM ki rAjA maNDalIka ko rANA kumbhA ( kumbhakarNa ) kI bahina vyAho thii| rANA kumbhA sisodiyA guhila kulake the aura maNDalika rAjA cohAna the| inhI maNDalika rAjAke banavAye jina-mandira giranAra parvata para haiM, unameM se kucha jaina zvetAmbaroMke tarapha, kucha digambaroMke aura ambaadevii| jo zrIneminAtha bhagavAnkI jina zAsanadevI, jina zAsana mAnanevAlI, jina zAsanakI rakSAmeM sahAyaka, jina padakI sevikA zrI bRhat harivaMza purANameM likhA hai tathA AzAdhara pratiSThA pAThameM, prAcIna mUrtiyoMmeM, dAhinI bagalameM, yakSa, camara, Dhorase khar3e pAye jAte haiN| aura bAI tarapha caubIsoM yakSiNiyoMkI mUrti khar3I camara DhoratI pAI jAtI hai aura inakA svarUpa, vAhana zastra Adise zvetAmbarase pRthak judA svarUpa milatA hai| zrIneminAtha bhagavAnkI mUrtike donoM bagalameM likhA 24 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hai-zrInemi, jinake dAhinI ora zyAmayakSa (gomedayakSa) aura bAMI ora ambAdevI, jisake hAthameM Ama phaloMkA gucchA Adi hai| bAlaka godameM aura yakSa tIna ziravAlA ityAdi hai| aisA hI hamane sUrIpurake zrIneminAthajIkI pratimAke yakSa-yakSiNI donoM tarapha camara Dhorate ThAr3e haiN| dikhAye haiM sogiranAra parvatapara ambAdevIkA mandira bhI jaina mandira hai, usameM aba bhI zrIneminAtha bhagavAnke caraNa haiN| ye mandira saba rAjA maNDalikake banavAye haiN| inhIM maNDalika rAjA aura kumbhAkI bahinake sAtha strI-puruSAMmeM ana-mana huii| taba samajhAneke liye pRthvIrAja janAgar3ha gaye aura samajhAkara ana-bana mittaaii| isase yaha pramANita hai ki paraspara vivAha-sambandha the| sIsodeke rANA hamIra candAvata cohAnoMke bhAneja the ( siMhaladvIpake, laMkAke ) cohAna rAjAkI putrI padminI rANA bhImako byAhI thii| rANA lAkhAke putra lakSyaNasiMhake putra kumbhA ( kumbhakarNa ) the| taba yaha bhI sAbita hotA hai ki siMhaladvIpa, silona ( laGkA ) taka cohAnoMkA daur3a-daur3A thA / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 371 rAjya nepAlake rAjA loga rANA sIsode vaMzake haiM, jinakA bRTiza gavarnameMTa ( aMgreja) ke samaya bhI svatantra nepAla rahA / aura hamAre anumAnase amerikA pAtAlalaGkA honA cAhiye aura yUropa hanurudvIpa honA cAhiye / kyoMki jaba rAvaNa aura indrameM yuddha huA, taba padma purANa jaina- purANa ke anusAra hanumAnake pitA pavanajaya rAvaNakI madadako senA lekara gaye aura mAnasarovara para DerA DAle / vahA~ cA~danI rAtrimeM cakavA cakavIkA viyoga dekhakara rAjA pavanajayako bodha huA ki hamako aJjanA satIke sAtha vivAha hue 22 varSa ho gye| lekina hama krodhavaza unake pAsa na gaye unakA kyA hAla hogA ? yaha bAta gupta rIti se prahasta mantrI mantrakara rAtorAta AkAza vimAna dvArA Akara aJjanAkaM mahala meM phuNce| vahA~ usase bAtacIta tathA viSaya sambandha kara mudrikA cinhArIkI dekara savere se pahile senAmeM A gaye, jinase hanumAna hue / inake mukhaka donoM hanu prazasta the / 'prazastauhanU vidyate yasya' sa hanumAn kahAye / hanumAnake mAmA vanakI guphAmeM- jahA~ inakA prasava huA thA paidA hue| vahA~ inake mAmAkA vimAna Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjako itihAsa * aTakA taba utraa| bhAneja jAni inheM apane dvIpa le gayA aura hanumAna nAmase usa dvIpakA nAma hanurudvIpa pdd'aa| yaha vahI yurapa hanurudvIpa honA cAhiye / hanurudvIpa kA apabhraMza yarupa kahanA caahiye| hanumAnake vaMzameM bandara pale the| phira unake dhvajAmeM cihna karake bAnaravaMzI kahAye aura jaina rAmAyaNa tulasIkRta AdimeM hanumAna Adi ko bAnara likha mArA, yaha sambhAvita nhiiN| aura rAmAyaNameM bhI tulasIdAsajIne bhI likhA hai-hanumadAdi saba vAnara vIrA, dharai manohara manuja . shriiraa| yUrapaka manuSyoMke mukha Adi lAla-lalAI liye hote| udhara sUryako kiraNa kama par3atI, isase gaura aura lalAIka kAraNa bandara kaha ddaale| kahanekA tAtparya yaha hai ki ye pradeza bhI pahale bharatakSetra meM hI samajhe jAte the| jaina purANoMke anusAra udhara bhI jaina dharmakI sAdhanA thI taba to zilona ( laGkA ) meM cohAna pAye gye| mahIpAla caritrameM ye rAvala mAhapahI mahIpAla ho gye| ye mahIpAla to narasiMhaka lar3ake likhe aura udayapuraka i0 meM ojhAjIne kahIM lar3ake kahIM karNasiMha likhe haiN| jinako siMhaladvIpakI cohAna Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 373 rAjA jitazatrakI kanyA byAhI thii| ojhAjIne bhI paminI siMhaladvIpa cohAnakI kanyA likhA hai| aba jaina purANa ke anusAra kucha jojanoMkI paribhASAoMmeM pharka hai so hameM aisA anubhava hotA hai ki bambaIkI tolameM jaisA pharka hotA hai, vaisA na ho| jaise bambaImeM zAka-bhAjIkA sera 28 ru0 bharIkA aura aura dUdhakA sera 56 bharIkA calatA hai vaisA hI pharka na ho| phira sarvajJa jAne para pradezoMka milAnase to aisA hI dikhatA hai| Ajakala ke bhArataka nakzAmeM bhI hindusthAnakA nakzA dhanuSAkAra dakSiNase gulAI liye dekhA jAtA hai jaisAki zAstrameM lekha hai| bharatakSetrako jambUdvopaka gulAIse dhanuSAkAra gulAI liye hai| dakSiNako samudrakI tarapha gola dvIpa tarapha sIdhA / ) isa maaphik| yahA~ to hameM cohAnoMkI bastI dikhAne ko likhA ki silona aura nepAlameM bhI cohAnoMkA satva hai| satva rahA aura hamAre apane anumAnase hetu pakSa sAdhya sadbhAvase sadbhAva hotA hai ki lamecuhAnakA apabhraMza cohAna ho gyaa| kvacitapravRttiH isa vyAkaraNake zlokase lamekA lopa hokara UkArakA okAra hokara cohAna Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * apabhraMza bhayA aura cohAnoMko itihAsameM koI raghuvaMzI koI guhiloMko raghuvaMzI kahIM candravaMzI likhA, para ina zilA-lekhoMse yaduvaMzI siddha hote haiN| hamAre bhiMDameM bhiMDake kileke nIce bhAgameM purAnI vastI ke rAstemeM kileke pichAr3I choTe daravAjese aMgAr3I bhinDI RSi jatI (yati) bhaTTAraka sAdhu jo sUrIpurakI AcArya papaTTAvalImeM jo hamane isI itihAsameM chApI hai usameM bhiNDI RSikA ullekha hai ki 1246 kI sAlameM vahI rAjA bhadAvarane bhadoriyA rAjA mahendrajake pUrvajAMne yA unhoMne bhiMDakA kilA bnaavaayaa| kileke nIce pUrva uttarake koNameM IzAnI dizAmeM (IzAnI dizAmeM hI jyotiSa zAstra meM apane makAnameM ) devasthAna likhA hai mo kileke IzAna dizAmeM hI kileke nIce eka bhAgameM devasthAna banAyA jisake bhaTTAraka bhiNDI RSi hoNge| ye jaina bhaTTAraka jaina RSi the| bhadoriyA cohAna kula paramparAse pahile jaina hoMge taba to kilemeM eka alahadI jagahameM deva sthAna bnaayaa| aba vahAM eka paNDA mahArAja gvAliyarake taraphase pujArI rahatA hai| isI Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 375 bhiNDI RSike sthAnameM laMbecU vaMzake caudharI gotrake vivAha zAdImeM bhiMDI RSi pUjane strI, puruSa jAte the| hama caMdoriyA gotrI lameca aura codharI gotra bhI lameca so hamAro unakA vyavahAra thaa| taba hama choTe the hama bhI vyohArameM jAte the| yaha hama Upara bhI likha Aye haiM kucha vizeSa jAnaneke liye phira likhA hai| hameM kyA mAlUma thA ki yaha sthAna hamalogoMkA hI hai| aba bhI sunate haiM ki usa bhiNDI RSi sthAnake nIce talaghara banda rahatA hai tAjjuba nahIM usameM jina pratimA hoveN| rAjA bhadAvarakA rAjya aba pAnne nogAye AdimeM thor3A raha gayA hai| to una bhiMDI Rpi nAmase yaha zahara bhI bhiMDa kahalAtA hai| yaha bhiNDa nagara prAcIna hai| inhIM bhadAvara rAjAkA kilA hai| jisakA jikra Upara kiyA usImeM kacaharI nyAyAlayake sthAna gvAliyara jileke sUvA (kalakTara) kA sthAna, tahasIla mahakamA Adi sthAna hai| (majisTreTa) rAjakarmacAriyoMke nyAyAlaya sambandhI TakasAla khajAnA (senA) elakAra klarka Adi sabake jude 2 sthAna bane haiN| bahuta bar3o kilA hai| aba yaha gvAliyara Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * mahArAja zrI jorja jayAjIrAvake adhikArameM hai / aba prajAtaMtra / rAjyameM prajAtantra rAjyake mahakame haiN| mahArAja bhI ziramora padAdhikArI gavarnara haiN| gvAliyara sTeTakI tahasIla aTerameM bhI bar3A bhArI kilA mahendrakA banavAyA huA hai bahutase usake sthAna, dAlAna Adi aise bane haiN| mAlUma hotA hai ki abhI kArIgara banAke gaye haiN| rAjAkI tasavIra bhI hai aura aTerameM aba bhI 60 yA 70 ghara lamecuoMke haiM / vaTezvarake caMdoriyA caturbhuja badrIdAsake gharAneka jhammanalAla jayakRSNadAsa pItAmbara Adi pariyA vaTezvaravAle manIrAma ulaphati rAya Adi vakavariyA paM0 vaTezvara dayAla Adi ye saba aTerake haiN| bhiNDameM bhI pahuMca gaye haiN| bhiNDameM manIrAma ulkSati rAyakA phArma hai| ____aTerameM pacolaye gotrakaM bhI hai| saMghaI sukhalAla bAbUrAma Adi jinakA dhIkA kArobAra kalakattameM bhI dukAna hai| paM0 nagapAla ulphatirAya saMghaI bambaI pahu~ca gaye haiN| ina sabakaM makAna hai| bhiNDameM hamArA bhI makAna hai hama iTAvAvAle caMdoriyA hai| rAjA candrapAla caMdavAr3a (candapATa) jisakA itihAsameM candavAr3akA ullekha Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --... . * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 377 unhIMke vaMzameM haiN| iTAvAmeM bhI hamArA makAna hai karNapurA (kannapurA) bolA jAtA hai| jahA~ rojA sumerasiMha (mumerazAhakA kilAhai TikaTI)TakasIkA maMdira ha vahIM kanapurA hai| kannapurAmeM 1 jina mandira hai purAnA aura hamAre kuTumbI caMdoriyAka ghara haiM tathA rabarauA logoMke bhI do-tIna ghara haiM aura bhiMDameM codharI lamecuoMke ghara cabUtarAke pAsa tIna hai tathA 12 pareTapara haiM aura 1 pAnneke codharIka hai aura aTaravAloMke makAna havelI pakke makAna phArma haiM / ___ la~mecuoMke ghara 25 haiN| aura kharauvA golArAre golasiMgAre khaMDelAla paravAra padmAvatI puravAra agravAla bhiMDyA dazA Adi saba jainiyoMke 500 pAMca sau ghara tathA 8 jina mandira vartamAnameM haiN| paravAra khaMDelavAla padmAvatIpuravAromeM eka do ghara haiN| hamArA ghara gurahAI muhallA meM hai, jo kilA aura pareTake madhyameM par3atA hai / jahA~ posTa Aphisa hai| agArI pUrva tarapha kilA hai| kilake pAsa 1 jina mandira sabase purAnA koI sAta-ATha sau varSake karIbakA ho, kilaMkA mandira bolA jAtA hai| usakA prabandha golasiMgAre bhAiyoMke hAthameM hai| aura dUsarA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * vajariyAkA mandira kharauA jaina golAlArekI zAkhAkA hai, jisakA prabandha sukhalAla caudharIke lar3akoM ke hAthameM hai / jo iTAvAvAle paM0 puttUlAla jayacandalAla ke kuTumbI haiN| tIsarA bar3A mandira jisase ratha nikalatA hai, vaha kharauA mekI mukhyatAmeM pA~co goTakA paJcAyatI samajhA jAtA hai| isameM agravAla bhI rahe haiN| vaiSNava ho gaye, kucha rahe nahIM / aba agravAla kucha to ekaAdi kevala bhAdoM meM Ate haiN| bar3e mandira ke pAsa eka jinendrabhUSaNa bhaTTArakakA banavAyA jatI gvAliyara sUrIpurake bhaTTAraka digambarI jAtiyoMkA hai / usakA prabandha aba mecuoke hAtha meM hai / eka navIna pareTa para paJcAyatI mandira relake pAsa haiM / eka mandira caityAlayake nAma se prasiddha haiN| ye donoM mere sAmane bane haiN| caityAlaya mandira golasiMgAre bhAiyoM ne banavAyA hai| eka naziyA ( nipadyA ) sthAna tyAgI puruSoMke liye banavAI gaI hai| ThIka relave sTezana se saTI huI nikaTa hai| isakI jamIna zrImAn agravAla digambara jaina, giradhArIlAla ke suputra aura gulajArIlAlake bhatIje ne Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becu samAjakA itihAsa * 376 dI thii| usameM sabhI paJcoMne rupayA lagAkara imArata banA dI hai| pahile rathayAtrA hokara navAdAbAga jo bhadoriyA rAjAkA hai bar3A AlIzAna sthAna hai| jo choTA grAma ke mAphika hai| isake cAroM dizAoM meM cAra mahala aura bIcameM kacaharI, pUrva-pazcimameM tAlAba ityAdi haiN| aba bhI rAjA bhadAvarake hI kabje meM hai| vahA~ bhagavAna zrIjI virAjamAna hote the| cAroM tarapha dukAneM lagatI, bar3A AlIzAna melA kArtikameM lagatA thA / isa melekI likhita bhiNDakI zobhA nAma pustaka hai usameM navAdAbAga aura melA dukAnadAroMse vagIcA vRkSAdikA jikara hai| abakI sAlameM munate haiM naziyApara lagAyA bhadoriyA cauhAnoMke kAraNa itanA itihAsa likhanA pdd'aa| rAjA rANA raparasenase raparI zahara bsaayaa| jamunAke kinAre jamunAke uttara taTameM raparI grAma hai, jisake nikaTa aba bhI dhvaMsa kilA Adike cihna haiM vahAM aba musalamAnI vastI thor3I hai jo ikkA tAMgA jotate haiN| yahAM vIrAna honese koI vaTezvara koI phejAvAda koI muroMga koI kacanA ura koI phadavase vaise hI alala par3a gye| usI Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * nAmase pariyAgotrI kahalAne lge| zrImAn tArAcanda radhariyA AgarA phejalAvAdI kahalAte haiM khyAlIrAma amolacandake phArmake vahA~se Aye aura bAhapara kacanAurase gye| jisase kacanAura vAle rapariyA khlaaye| kacanAura bhiMDake pAsa hI hai| kacanAuravAle rapariyAoM kA 1 ghara bhiMDameM thaa| bhiMNDameM unake ghara para caityAlaya thA / usakI pratimo vAha para gii| unhIM ToDaramala pariyA kI bahina hamAre bAbA maMgalacanda (maGgalasena ko vyAhI thI unhIMke sahAre hamAre bAbA iTAvA se bhiMDa gye| bAda ke pAsa pAnno nadiga~vA pyAramapurA jaitapura (jaitrasiMhako) anukaraNase rakhA gayA ho| zAhapurA jahAM rAvata gotrake lamecU rahate haiM jo bhAskarameM bhAga 13 meM kiraNa 1 meM candrapAla rAjAke dIvAna rAmasiMha hArulane vi0 saM0 1053 / 1056 meM kaI pratiSThA karAI likhA hai / - eka jagaha 51 jina prativimba pratiSThA karAI likhA hai| eka pratiSThA 1428 meM huI usI hArula hAhulIrAya ke vaMzaja rAvata gotrIya zAhapurAmeM tilokacanda cimmanalAla basate haiM aura vaTezvara ke pAsa jamunApAra mahI gAMvameM rAvata Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 381 bahuta rahe haiM / jo mahIvAle rAvata kahalAte haiM aura pyAramapurA jaitapurase calake cammila nadIke nikaTa jina maMdira hai vahAMke ( hastikrAnta) hatikAMti bastI hai| hI munnAlAla dvArakAdAsa lamecU poddAra gotrIya | jaina jo rAjA bhadoriyA ke ( pota) khajAne ke parIkSA karake hisAba rakhate jisase poddAra alala huI (jisako rAjaputAne udayapurake itihAsa meM ) / usakA itihAsa peja 426 meM rAjyake Aya-vyayakA hisAba rakhanevAle kAryAlayako (akSapaTala) kahate haiM / adhikArI rAjapUta karmacArI padAdhikArI (akSapaTalAghIsa ) kahate haiM ( pohArake) mAne akSapaTalAdhIzake haiN| prAcIna lipimAlA 152 pR0 meM dekho to rAjA bhadAvara ke poddAra hone se inakA alala gotra poddAra bhayA jinakA phArma aba 76 naM0 bar3atallA sTrITa kalakattAmeM gaddI hai / vAr3I hai usake mAlika bAbU sohanalAla haiM aura kurAvalI meM bhI lamecUoMke ghara hai jahA~ tihaipyA rAvata caMdoriyA zaMkhA kuara bhara ye kudarA gotrake haiN| AgarAmeM varoliyA gotra ke jinakI velanagaJja meM vaMzIdhara sumeracandakI tathA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ciraMjIlAla sUrajamala kI do bhAgameM varoliyA bilDiMga haiN| donoMkA bar3A phArma hai| vaMzIdhara sumeracanda jaina eNDa ko keMTIna aura cInI bhANDoMkA tathA kAMcakA kArakhAnA hai| sUryamalake bijalIkI loTiyA Adi bijalIkA kAma hai vAha pe jhunnIlAla totArAma daravArIlAla pariyA lameca sarrApha (sone cA~dIkI dukAna) sundaralAla tihaiyyA paMsArI vyApAra aura bhI hajArIlAla rapariyAdi hai| jaitapura ke IzvarIprasAdake gharAneke jamIMdArI hai| karahalameM saMvat 1611 kI sAlameM rANApratApa rudra rAjA pratApanaharake unake pradhAna mantrI bhagavanta sahAya jinako bhaiyyAja kI khitAva thii| kAnUgo jinhoMne jina viva yajJa pratiSThA karAI, unakA kathana Upara kara Aye haiN| aura cAbU munnAlAlajI ke choTe bhAI totArAma poddArake putra madhuvanadAsa iTAvA hai| iTAvAmeM bAbU munnAlAlajIne hatikAMtike jina maMdirakI saba jina pratimAyeM digambara iTAvAmeM eka bar3A AlIzAna jina maMdira banavA kara savAso Der3haso 150 zrI jina vimba Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A ri h an - .------- ----- --..-. . - --- - - -- * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 383 hatikAMtise lAkara virAjamAna kiye| zrI mUlanAyaka pArzvanAtha zyAmavarNa aura 2 sapheda bRhata jina vimba virAjamAna tIna bar3I-bar3I vediyoMmeM virAjamAna kara eka bar3I rUpameM dharmazAlA do cauka kI bnvaaii| kaI usameM makAna hai, koTharI hai, jina maMdirakI nIva maiMne zAstrokta paJcakalaza zilAnyAsa navaratna pUrvaka pArada dekara kraayaa| jaisA ki pratiSThA tilaka vasunandi pratiSThA pATha meM likhA hai usI dharmazAlAmeM kUpa Adi saba ArAma hai| Upara jina mandira hai pUjana karo, dharma sAdhana karo, zAstra suno, par3hI zAstra bhaNDAra bhI kucha to bAbU munnAlAlajIkA hastalikhita saMgraha hai bar3e pratApI aura dharmAtmA huye| mRtyu samaya tatvArthasUtra sunate-sunate samAdhi sahita maraNa kiyA aura marate samaya muTThI hAthoM kI ba~dhI gaI vaise hAtha khule jAte haiN| unakA hama aisA dekhaa| __ aba unake phArmake adhIza bAbU sohanalAlajI hai aura lAlA phulajArIlAlajI raIzakarahala bhI bahuta dharmAtmA the| unhoMne prAyaH tIrthoM meM eka-eka koTharI bnvaaii| ghrmeN| prAcIna caityAlaya hai| lAlA cunIlAlake suputra vaMzIdhara Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * sumeracandajIne bhI tathA unake bhAnaje tArAcandajIne sUrIpura para tathA (vaTezvara) kA uddhAra kiyA, mukadamA jitAyA / usa zauryapura sUrIpurameM pratiSThA karAneke liye daza hajAra ru0 nikAla rakhA hai| bAbU sohanalAlane eka mandira tathA pratimA bnvaaii| zikharajImeM pahuMca cukI hai saphaMda savAM pAMca phuTa padmAsana pratiSThA mAgha sudI 2 se 6 taka vi0 saMvat 2007 meM ho cukI hai| jisameM bAbU sohanalAlakA 35000 paiMtIsa hajAra rupayA karIba lgaa| zikhara pratiSThA bhI ho gii| mere hAthase hI ye do kAma bhI pratiSThAke huye hai merI 71 varSakI umra ho cukI hai| ___uparyukta sUrIpura aura candavAr3a ( candrapATa ) ke viSaya meM aura bhI paM0 jayavijaya kRta tIrtha mAlAmeM saMvat vi0 1664 kI banI huI aura saubhAgya vijaya kRta tIrtha mAlA 1750 meM likhA hai ( bhAskarase uddhRta peja 156 rAyavaddIya aura candavAr3a nagara ):deharA saranA deva juhArI / phirojAbAda AyA sukhakArI // tahA~ zrIdakSiNa dizi suvicaarii| gA~u eka bhUmi sukhkaarii|| caeNdavADi mAhi sukhadAtA / candra prabhu vando vikhyAtA // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 385 sphaTika ratananI mUrati sohe / bhavi jananA dIThA manamohe / / te vando phIrojAbAda / AyA jANI mana AlhAda / phira usIkI 12 vIM DhAlameM kahA hai| saurIpura raliyAmaNo janamyA nemijiNaMda / yamunA taTinIne taTe pUjyA~ hoya aNaMda / / saurIpura uttaradise jamunA taTinI pAra / candanavAr3I nAma kahe tahA~ pratimAcha apAra // ityAdi sUrIpura aura caMdavAr3akA kathana unhoMne bhI likhA hai| aba hama lamecU jAtike rIti rivAjoMse yaduvaMza aura kSatriyatvakI pramANatA dikhAte haiN| lambecU jAtimeM prAyaH poDaza 16 saMskAra hote haiN| jaba lar3akekA vivAha hotA hai to paM0 AzAdharakRta pratiSThA pAThase liyA huA bahuta-sA aMza parabrahma tathA zrI Adika dikkumAriyoMkA aura maNDapa pratiSThAdi viSaya jisameM hai usa jaina vivAha paddhatise cirakAlase kharauA pA~r3e jaina vivAha karAte Ate haiN| aisI kiMvadantI hai ki jo aba paTiyA loga bole jAte haiM jinhoMse uparyukta paTTAvalI 25 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 * zrI laeNvecU samAjakA itihAsa * milI haiN| ye paTiyA loga brAhmaNa purohita vivAha par3hAte rahe / kAI samaya asantuSTa hokara vara kanyAko kUpameM paTaka diyA aura apane bhI girakara prANa diye, tabase kharauApADe vivAha par3hAte haiN| aura unakA hakka vivAhameM jitanA rupayA varako kheta lagna aura TIkA darabAje para tathA vidAigIke samaya ( tharA ) thAla pAMu pakharAunIke samaya varako diyA jAtA utane rupayoM se pAMDajIkA usake hisAbase pAr3ejo kI vinaya bolakara saba barAtiyoMke samakSa kahakara diyA jAtA hai| jo rupayA TIkAke samayameMse jaba diyA jAtA hai| jaba jina mandirameM diyA jAtA hai usakAAdhAtharAke samaya pAMDeko diyA jAtA hai jaba vivAhake pahile varSa yA tIsare varSa jyotiSa zAstrAnusAra dvirAgamana ( mukalAvA mAravAr3I bhASA meM ) likhA hai| jaba zukrake tArAke pIche yA bAma honese usa tarapha vidA hokara AtI hai| taba sasura ghara Akara usa bahako prathama rajodarzana hotA hai| to 4 dina bAda muhUrta jaba A nikale taba snAna karAyA jAtA, aura usa dina striyA~ dinameM coka Adi pUra gIta Adi gokara rivAja pUrI karatI haiN| isa samaya pahale havanAdi Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 387 108 Ahuti karAke pUjanAdi karAte hoNge| aba kevala striyoMmeM DukariyA purANa kI rivAja raha gaI haiM; parantu prathA to garbhAdhAnakI calI AtI haiN| pitAke diye huye ( paryaGga) palaga aura gaddI, takiyA, vistara jo dvirAgamana (gonemeM ) Ate haiN| ve saba kAmameM bistarA liye jAte haiN| svabhAvase yadyapi yaha viSaya gopya haiM, parantu sabake jAnakArIke liye likhanA par3atA hai| so bhI hama saMkSepameM digadarzana karAneko likha rahe haiN| yaha sabake yahA~ vivAha gInemeM ye saba cIjeM lar3akIvAlA sabahI jAtiyoM meM dete haiN| soneke samaya vichA diye jAte haiN| usa dina rAtriko bhI maGgalakAmanAse maGgala gIta gAtI hai| ise phalacoka kahate, rajako puSparaja kahate haiN| jaise veli vagairahameM phala lagake phala lagatA hai| yaha bAta garbhAdhAna kI khuzI kI hai, uttama santAna hone kI AzA hai, aura alIka haMsIkA viSaya nahIM kyoMki kisI hindI kavine kahA hai kimUtake hama bhI mUtake tuma bhI mUtakA jagat pasArA hai / kahata kavi tuma suna lo bhAI, mRtase ko ko nyArA hai / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * mAtAkA raja aura pitAkA vIrya ye donoM mUtra sthAna dvArA nikalate haiM aura mAtAke mUtra sthAnake pAsa kamalake namAphika alonfer garbhasthalI hai| usameM jAkara rajavIya yogya nirdoSa jaise rajavIrya hote vaisA hI uttama, madhyama, jaghanya svabhAvakA jIva usako grahaNa kara paidA hotA hai, garbha rahatA hai / isameM uttama saMskAra mana, vacana, kAyake mAtA pitAke honese bAlaka uttama hotA hai / yaha saMsAra kI anAdi pravRtti hai| yaha vastugati hai, isameM makhola / haMsIkA kAma nahIM aura uttama vastu cAhate haiM isase harSakA kAma hai / isIliye solaha saMskAroM kI AvazyakatA ( jarUrI ) hai ! isake bAda prIti aura suprIti kriyA kahI / isako striyA~ kucha na kucha rUpameM karatI hoNgii| hamane nigAha nahI kI / 4 thI kriyA ( puMsavana ) hai / yaha lamecuoM meM hI hotA ho hai aura logoM meM hotA ho to ve jAneM, hameM nahIM mAlUma, hamalogoM ke hotA hai| ise striyA~ (anagano) kahatI haiM / isameM bhI striyA~ caukapUra ke garbhiNIko baiThAkara gIta Adi gAtI haiM aura pAMcavAM saMskaraNa sImantaka karma Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 386 ( coka jo pUrvokta yA sImanta kama ) hai isako mAravAr3I aThamAsA kahate haiM / khaMDelavAla agravAla moravAr3I aura dezavAliyoM jo lambecuoMke nikaTa pradezameM rahate haiM golArAre kharauA gola siMgAre padmAvatI puravAla inake bhI coka kahate haiM / yaha garbhase AThaveM mAsa meM hotA hai / isako jyotiSa meM sImantakarma kahate haiM sImantaH kezaveze arthAta isameM cokapurake suhAgile striyAM eka bar3IsI cokI rakha usape sundara vastra rakha lAla pIlA bichAkara usapara garbhiNI badhU (strI) ko baiThatI haiN| usapara ziragU~thI kara sundara vastra AbhUSaNa pahanAkara usake hAthasu pUjana argha car3havAkara yA Akhata akSata DAlakara zvasura kI goda meM bahU batAse, mevA, gojhA Adise bahUkI jholI bhara bahU vasurakI dupaTTAmeM detI haiM, zrIphala detI haiM, tilaka karatI haiM / bahU ko mAnyayApati mAlAyeM pahanAtA / zAstrameM udumbara phala aura chahArA kI mAlA pahanAnA likhA hai| gRhasthAcArya yaha mantra par3hatA OM hrIM paJcaparameSThi prasAdAt udumbara phalAbharaNena bahuputrA bhavitumarhA svAhA / phira jAtike birAdarIke strI puruSa saba vyohAra ke nyochAvara krte| annI, paisA zvasura rupayA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * dhelI nyochAvara mAlI nAIko bAMTa dete| phira saMghakI birAdarI kI jImanavAra karate aura ora ola godI bharate samaya usa bahUkA devara garbhiNIke kAnameM zaMkha lekara bajAtA, zaMkhadhani karatA hai| yaha prathA kharauA golArAre padmAvatIpura AdimeM zaMkha bajAne kI nahIM, zaMkha laeNmecuoMke hI bajAye jAte haiN| yaha yaduvaMzI honekA pratIka hai| yaduvaMzI honA pramANita karatA haiM ki zrI nemi bhagavAn auva kRSNa mahArAja donoMne nAgazayyAdalI zaMkhadhvani karI / isase zaMkha bajAye jAte haiN| yaha cAla purikhAoMse santAnadara santAna pracalita haiM tathA jaba putra utpanna hote haiM taba SaSThI kriyA jAtakarma caruvA vAiviDaMga Adi auSadhiyoMkA kvAtha hotA hai jaba prasUtIke daravAje para likhanAdhara kvAtha kiyA jAtA hai| aura kvAthake jalase lar3ake dAyI snAna karAkara aghora kuNDa nikAlakara le jaatii| nAla chedA jAtA, isa chaTavI kriyAko chaTI kahate haiM isameM striyAM sArI rAtri gIta gAtI haiM samhAla rakhatI pIcha prasUtIke snAna ke dina muhUrtase snAna puruSavAroMmeM aura snAna karAneke nakSatroMmeM revatI, uttarAtraya, rohiNI, mRgazirA, Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 361 azvinI, hasta, svAtI Adi likhita nakSatroM meM snAna karAkara suhAgilacokapara kara eka pATArakha usapara putrako godameM lekara bahU pATApara baitthtii| kanyA suhAgilase akhar3avalivAtI ( akhar3ava ) meM gojhA pUr3I papar3I Adi lAr3a Adi eka chabIlImeM TokarImeM rakha suhAgilako goda meM detii| baccAke hAthameM tora ghaghAtI mAtA usa akhaDavako suhAgilako detI yaha chaTavI hI kriyAmeM sAmila hai yA 7 vAM saMskAra hai| taba tIrakA denA yaha bhI kSatritva pramANita karanevAlI hai aura vahina kriyAmeM bAlakako jina mandira le jAte tilaka karAte, bheTa dete, daThona saMskArameM mukhajuTha rAte, khIra Adi khilAte, Adi prAyaH saba saMskAra hote haiN| oroMmeM bhI bahutase saMskAra hote haiN| bahutase nahIM jaba vivAhameM barAta janamAse pahuMca jAtI taba samadhIke daravAje para toraNapara Ate pahale laDakIke taraphase chatA AjAvai tava calate haiN| chatA eka chatrakA anukaraNa haiN| rAjachatra kSatriyoMke pratIka haiN| isa samaya saba jagaha chatra nahIM miltaa| jarIkA chAtA kisI bar3e AdamIke vaise Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hI hote haiM para sAdhAraNake liye eka DaMDA para TUla ekaraMgAko ur3hAkara usapara loTI rakha dii| isIko chatA (chatra ) kaha diyA aura varAta ( yAna ) jaba samadhIke ghara jImaneko jAtI hai taba gharAtake taraphase ristedAra ( sageparasaMgI ) bhAI bandhu katArabaddha khar3e hokara barAtameM Aye huye barAtiyoMse juhArU sAhaba aise zabdase paMkhA lekara sabakA vinaya karate haiM aura daravAje para eka kaMDImeM pAnI bhara kara eka parAta rakha do piDiyA besana kI choTI rakha paira dhonekA perose besana ubaTana kI jagaha lagAkara paira dhonekA Agraha karate haiN| khAsa samadhIke paira samadhI dhote haiN| yaha saba ziSTAcAra vinayakA ullekha kSatriyoMke vivAhameM sAhityameM dekhA gayA hai| ajaina vidvAnoMne bhI rAmacandra Adike vivAhameM ullekha kiye gaye haiN| yaha saba ziSTAcAra kramabaddha ullekhanIya sadAse calA AtA hai| rorI kA tilaka aura cAvalase mAthA suzobhita karanA pratyeka vivAhameM vivAha ke pratyeka kAryama hote haiN| khetalagna janamAse meMhI dete haiN| lagnameM do DAlImeM ekameM cAvala bharake dUsaremaiM batAze bharake usapara lagna rakha lanake sAtha do donA Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 363 eka ghulI rolIkA eka cAvaloMkA aura eka thailI supArI kI saMga jAtI hai| pratyeka kAryameM vivAhakameM tilaka karanA cAvala lagAnA, supArI 4 cAra denA Ama rivAja hai| garIba aura amIra saba karate haiM aura chatapara jImane jAte vahAM bhI tilaka kiye binA kisIko utarane nahIM dete| jo jImaneke bAda do AdamI Akara eka paMkhA lekara choTA sA AvaigA / dUsarA bhI donoM juhAru karate jAyaMge / vinayase juhAru zabda yuddhakArakA apabhraMza hai jo kSatriyatvakA dyotaka hai| isa juhArake binA bAta nahIM krte| AzAdhara bhI bar3e vidvAna the ( baghelA ) vaMzIya kSatriya the jo lamecuoMke gotroM meM se kSere (baghale) gotrakI eka jAti huI aura jainiyoMmeM bagheravAla kahane lage usa samayameM bhI itihAsake khojakI dRSTi nahIM thI aisA pratIta hotA hai| to likhate haiM syAt sAgaradharmA mR0 zrAddhAH parasparaM kurya juhAru riti saMzrayam kSatriyoMke parasparakA vinaya juhAra hai aura logoMkI dekhAdekhI rAmarAma jaigopAlakI jagaha jayajinendra cala gayA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hai vaise vicArane kI bAta hai ki paraspara vinaya karo / vahA~ para bhagavAnke nAmako bIcameM ghasITanekA kyA kAma jo bhagavAn kA vinaya karate haiN| to hamArA ApakA kyA vinaya bhayA aura hama ApakA paraspara vinaya karate haiM to bhagavAn nAmako bIcameM lAnese kisakA vinaya rhaa| yaha saba loka pravAha hai aura cohAnoko cAhamAna likhA so sAhityameM saba jagaha likhA hai ki kSatriya logoMke (mAna) Adara aura yaza hI dhana hotA hai aura kucha nahIM hamIra Adika bar3e-bar3e pRthvIrAja sarIkhoMne musalamAna javanata mastaka ho gaye chor3a diye ye loga apane bala pauruSakA svatva rakhate the inheM paravAha na thii| yaha kyA karegA kapaTIkA kapaTa jAna lenepara bhI kSatriya loga yaha samajhate the kyA kregaa| parantu kapaTI apane dAva peca DAlakara bhulA detaa| yahI galatI rAjapUtoMko dhokhA diyA / kSatriya loga to yaha samajhate ( svavIrya guptAhi mano prasUti) apane vIrya apane sAmathyase apanI rakSA karanA yahI kulakara 14 manuoMkA uddeza thaa| isase ve paravAha rahai to cAhamAnakA artha yahI hai ki jo mAna ( Adara ) Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 365 cAheM svAbhimAna hama aise kulake haiM jo zauryavIrase sampanna haiN| hama anucita kAma na kreN| yaha mAna bhI lamecuoMmeM adhikatara pAyA jAtA hai| koI bhI lameca hove koI bhI binA Adara koI cIja nahIM letaa| bhojanAdi bhI binA nimaMtraNa nahIM krtaa| hameM yAda hai ki hama saMvat 1655 meM hAtharasakI jina bimba pratiSThAmeM gaye the to zrImAn paM0 pyArelAlajI paM0 zrIlAlajI ke pitA alIgar3havAlene pUchA Apa kauna hai hamane kahA ki lamecU haiM taba ye kahane lage ki tuma ve hI lamecU ho jo kuA~meM gira gaye the nikAle / taba pUchA ki bhojana karoge to unhoMne javAba diyA ki sAhaba hama to khAkara (jImakara) gire the| taba hama bole hAM saba ve hI lamecU haiN| ____ hama vikrama saMvat 1660 saMvatmeM zrImAn paMDita dhannAlAlajIke bheje banbaI phuNce| IDaragar3ha jAneko to hama jaina vorDiGga gye| Thahare vahAM zrImAn paMDita vaMzIdhara zolApuravAle tathA nAthUrAma pramIjI Adi the| vorDiGgase zrI mAnseThI mAnikacanda pAnAcandakI gaddImeM khArI kuI Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 * zrI la~becU sagAjakA itihAsa * ke pAsa phuNce| unakI gaddImeM baatciitkii| IDara jAneko baiThe rahai vahAM hameM pyAsa lgii| hamane pAnI na maaNgaa| unakI gaddImeM eka ghar3A maTTIkA pAnIkA ThaMDA rakhA rahA kisIne pAnIkI pUchI nahIM hamane mAMgA nahIM / jaba hama vorDiGgameM Aye hamane kahA ki Aja to pyAsake mAre mara gaye / kisIne pAnIkI na pUchI to pramIjI kahane lage kahIM pIto nahIM Aye hamane kahA nahIM kyA bAta thI taba unhoMne kahA ki vaha saba jUThA pAnI hotA hai| lumar3oMmeM cAla haiM ki usI ghar3ameM gilAsa jUTA ddvodeiNge| pAnI piileNge| phira Davo deMge taba hama vicAra kiyaa| isa samaya to la~becUpana kAma degA yA ThIka hai binA pUcha tAche nahIM koI cIja mAMganA cAhiye to lamecuoMmeM yaha svAbhAvika bAta hai ki binA Adara koI cIja grahaNa nahIM karate aura to kyA jaba siMhaladvIpameM rAjA jitazatra tApasake AzramameM rahatA thaa| unakI kanyAne kahA hai mAlaveke rAjA mahIpAla kumarako ki tuma mere sAtha vivAha kara lo taba mahIpAlane javAba diyA tere pitA mujhe Adarase kahakara paraNAveto paraNa nahIM to nahIM ye bhI mAlaveke cohAno meM hI the| aba Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 367 kucha hama apane nikaTa aura paricita jAtiyoMke viSayameM saMkSiptameM itanA hI likhate haiM ki hamAre jaisavAla bhAI kaccha dezake kachavAye ThAkura jo bhiMDake pAsa lAhara para ganemeM kachayAye ThAkura kachavAye kSatriya bahuta haiN| ye aura jaisavAla bhAI jaina ye saba jesalamerase Aye / ___yaha bAta isImeM chapI AcAryoMkI paTTAvalImeM kucha nirdeza hai aura rAjaputAneke udayapurake itihAsameM 423 pejameM likhA hai ki 1405 meM to zivabhANake putra sahastramallane naI ziroI basAIyezivadeva na ho so devaDA cohAnameM the| devar3A gotra mAravAr3I agravAloMkA hai / devar3A cohAnoMkI rAjadhAnI AbUke nIce candrAvatI nagarI thI aura ajamera nagara Analladeva UrNorAjake pitA ajayadeva ne bsaayaa| sirohI rAjyake itihAsa pRSTha 16364 meM likhA hai aura jesalamerako bhATI jayasalane vikrama saMvat 1212 meM basAyA aura bhATIko rAjapUtAnA dvikhaMDa udayapura itihAsameM yAdava vaMza likhA hai bhATiyAoMkA yAdava vaMza hai taba jesalamerase nikAsa jaisavAla bhAiyoMkA hai so ye bhI yAdava haiN| isameM bhI saMzaya nahIM rahatA kakcha Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * deza bhI zivapura antarikSa pArzvanAthake pAsa hai jo adhara pratimA hai| vaha kacchI logoMkA hI mandira aura pratimA hai aura zrImAn saranAiTa seThi hukumacandajIkA kAzalI vAla gotra cohAnoMmeMse hai yaha hama Dahake khaMDelavAla itihAsameM par3hA hai aura inakA to khAsa mAlavadaza hai tathA zrI pannAlAla dUnI vAlene tathA zrImAn paMDita sadAsukhajI ne khaMDelavAla jAtimeM 82 gotra to khaMDalAke kSatriya hai| aura 2 gotra sunAra hai| vidvajjana vodhakameM pannAlAlajIne likhA hai yaha bhI itihAsa na jonakArIkI bhUla hI meM anumAna karatA hU~ so nagareke Aye huyoMko munAra kahA kAJcanagirIse suvarNagirI khlaaii| yaha bhI kSatriya hai aura phira itihAsa khojI vizepa jAne aura agravAla jAtike viSayameM hama likha hI cake haiM ki ugrasena yA agarasAha seho aura golAlAre kharauAkahate haiM ki ikSvAMkU vaMzI hai vaise to saba hI ikSvAku vaMzI hai para vartamAnameM purAvA kucha nahIM jaba ThAkura gotrakI vaMzAvalI bakhAnate rAyako sunA to vaha to pRthvIrAja cohAnakA vaMza bakhAnatA thaa| taba ye bhI cohAnakI Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 366 1 zAkhA huI golasiMgAro kI kimbadantI bahuta haiM para hamane pasArI TolA ke mandira meM pratimA para lekha inakA bhI ikSvAku vaMza likhA paayaa| isI prakAra panaravatI puravAroMkI eka pratimA gvAliyarake zrI jinendrabhUSaNa bhaTTArakake mandira meM usa pratimA para bhI ikSvAku vaMza likhApAyA vikrama saMvat 26 meM zrIguptigupta muni paramAra vaMzI huye / vikramaka nAtI (potA) unhoMne sahasra parivAra thA pai aisA likhA hai so aisA mAlUma hotA hai ki paravAra bhAI bhI paramAra yA paramArake pratihAra vaMzameM ho sakate haiN| kyoMki hama kaTaka aura purImeM gaye / vahA~ purI jagannAthapurI paMDA loga apaneko parihArI likhate haiN| khoja kareM to khIcI cohAnoMkI eka zAkhA paramAra kSatriya haiM aisA hama kaI jagaha likha Aye haiM jo jatra vartamAna samaya meM hama dekhate haiM to yAdavavaMza hI vistarita dikhatA hai / pahale ina sabake vivAha sanbandha hote the taba vijAtIyato nahIM rahai kintu nItisArake anusAra jaba muniyoM meM 4 saMgha bhaye devanandi sena siMha tabahIM unhoMne likhA hai jAtisaMghaTanaMparam ina jAtiyoMkA pRthak saMgaThana huA / paDihArI pratihArIkA apabhraMza hai| kaTakameM Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * bhosaloMkA rAjya rahA haiM bhosale marahaThA the| mahArASTrakA apabhraMza hai| rASTrakUTakA rAThora aura mahA zabda uttamatAke diyA, ye bhI cauhAnoMse hI ho sakate haiM kyoMki rAjA amogha varSa cohAnA meM hue aura prathama kRSNa dvitIya kRSNa prathama govinda durgadanta Adi marahaThAauMkI vaMzAvalImeM hue aisA purAne siddhAnta bhASkarameM hai| ___purAne jaina siddhAnta bhASkarameM likhA hai ki mahArAja indra tRtIyake 837 zakake tAsarIke dAnapatrameM likhA hai ki rASTrakUTa vaMza somavaMzake yaduvaMzI hai aura inakA gotra sAtyakI hai| rASTrakUTakA apabhraMza rAThora aura mahAzabda vizeSaNa lagAnese mahArASTra huA kyoMki indra prathamake prathama govinda aura indra dvitIyaka danti durga hue / zakaH 674 aura tRtIya gAvindaka amogha varSa zakaH 736 / 766 taka rAjya inhIMse rASTrakUTa vaMzaka pradhAna aura saMsthApaka vIrazreSTha mahArAja dantidurga jinakI upAdhi vallabharAja pRthvIvallabhI mahArAjAdhirAja paramezvara aura parama bhaTTAraka thI aura inakA rAjya bIjApura kolhApura AdimeM thA phira inhoMne cAlakAJcI pANDya harSavaJjara Adi bhI hastagata kiye isI Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 401 vaMzameM rAjA amoghavarSa huye inhoMne praznottara ratnamAlikA banAyI / praNipatya varddhamAnaM praznottara ratnamAlikAM vakSye nAganarAmara vandyaM devadevAdhipaMvIram 1 inako yaduvaMzI likhA hai aura jaina itihAsa bar3A hai yaha saMkSapameM likhA hai rAjapUtAnA itihAsa meM likhA hai, haarat vAkpatirAjakI padavI thI aura cauhAnoM meM likhA hai isI vaMza mahArASTravaMza meM bhosale sAhaba marahaThA the inakA rAjya kaTaka meM thA aura inhIMke vaMzajoMkA yA dUsarA koI rAjAkA rAjya purI jagannAthapurI meM rahA ho / jagannAtha purI aura kaTaka meM thor3A hI pharka hai, kaTakameM paravAra jaina bhAiyoMke cAra-pA~ca ghara haiM / eka IzvaradAsa paravAra jaina AsUdA abaka rahe haiM aba unake lar3ake bacce haiN| inakI jimidArI bhI kucha ho inhIMke pUrvajoM kA eka jinamandira khaNDagirI parmatapara hai jo bhuvanezvara sTezana se 5 koza hai khaNDagirI parvatase saTA hI udayagiri parvata hai ina donoM parvatoM para sAta sau guphAyeM haiM / jinameM digambara jainamuni tapazcaraNa va dhyAna karate the| unake rahane, parane baiThane se 26 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * pattharoMmeM nizAna par3e hue haiM / udayagiri pahAr3apara 2300 teIsa sau varSakA rAjA khAravelakA khudAyA huA zilAlekha hai| ina donoMmeM digambara jina mUrtiyAM hai aura khaNDagirike Upara eka vizAla jinamandira hai aura usI jinamandirake bagalameM uttarakI tarapha choTA jinamandira hai aura usIke dakSiNa bagalameM eka jinamandira banavAkara eka nau hAtha khar3e Asana zrI pAzvanAtha bhagavAna 23 va tIrthaGkara digambara jinamUrtikI bimbapratiSThA sujAnagar3ha nivAsI kalakattApravAsI cAMdamala dhannAlAlakI taraphase paM0 nanhelAla TIkamagar3hake tathA zrInivAsa zAstrIke sahayogasahita hama pratiSThA saM0 2007 ke vaizAkha sudI 3 para karAkara Aye haiN| to vahA~ kaTakameM paravAroMkA satva kaise pAyA gayA, ye to sIpI bundelakhaNDa tarapha pAye jAte haiM to mAlUma huA bhoMsale marahaTAoMkA rAjya thA aura mahArASTroM ( marahaTAoM) kA rAjya gavAliyara, bhiMDa, bhadAvara, jhA~sI Adi pUnA-sitArA, vIjApura, kolhApura taka hai| to inhoMkA hI rAjya jagannAtha purImeM hogA aura marahaTAoMke pUrvaja jaina the to jagannAthapurIkA mandira jaina honA cAhiye ; kyoMki jagannAthapurIke Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI la~becu samAjakA itihAsa * 403 mandirameM bhItara eka tidarIkI gandhakuTI ( vedI hai ) usameM jo jagannAtha AdikI mUrti haiM, so kapar3Ase lapeTI aura vAMsa lagAyake lapeTI hai / mAlUma hotA hai ki isake bhItara palAthI mAre dhyAna mUrti hai / unakA to peTa banAyA aura bAMsa lagAkara kapar3A lapeTa Upara sira banAyA usameM hIrAkA jar3A huA mukuTa lagAte aba hAtha-paira kahA~se Avai, taba kAukI choTI-choTI bhujA, hAtha Uparase lagAye para bhI kAThake lagAye / isase mUrti vaha ThIka banI huI nahIM mAlUma hotii| eka kSatriya vidyArthI hamAre pAsa par3hatA thA to vaha kahatA thA ki hamAre bAbA vahA~ naukara haiM, ve kahate haiM ki inake bhItara dhyAnakI mUrti haiM hama paMDAoMke sAtha gaye vahA~ parikramA hai aura bAMsoMke kAraNa vedI tidarI tor3I hai, nIce havanakuMDa hai, Upara cakrezvarI Adike citra haiM, zikhara bhItara aura dakSiNa daravAjameM eka khar3e Asana jainamurti digambara hai aura pUrva daravAjeke bAhara eka sthambha hai, jo mAnastambha honA cAhiye aura jo paMDA hai ve apaneko par3ihArI likhate haiN| eka kAgaja chapA huA paMDAkA milA unhoMne diyaa| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 * mI laeNbecU samAjakA itihAsa - mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmorror usakI nakala zrI zrI jagannAtha svAmI jIke paMDa zrIvaikuNThanAtha jI paM0 rAmacandra jIke beTe paM0 zrIlokanAtha paDiArI jIke beTe harIrAma orapha harekRSNa paDiArI aura ghor3ekI tasvIra dI hai| ___ThikAnA-kavarA ghor3evAle, muhallA haracaNDIzAha cAmuNDA devIke pAsa, po0 purI, ji0 purii| ___ isa jagannAthapurIke mandirake Upara azlIla mUrtiye kisI ne dvaSase banavAI hai, aisA pratIta hotA hai| aisA mAlUma hotA hai ki ye paMDA loga mandira martiyoMkI pUjA karate the aura ye bhI kSatriyavaMza rahA, kyoMki paDihArI pratihArakA apabhraMza prAkRtameM hai / pratIhAravaMzIya rAjakula hai devAd daurgatyasaugatye karmake udayase garIba, amIra ho jAte haiM / pratIhAroMkA rAjya rahA hai aura kamajora hue to dvArapAlI karane lge| pratIhAra dvArapAla kahate haiM to dekho koI samayameM savaitanika pujArI the ve hI paMDA ho gye| to khaNDagirI paravAra jainoMkA banavAyA jinamandira hai aura ati prAcIna kaTakameM jinamandira hai, usa mandirako arpaNa Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 405 kI huI dukAne thI jo tIrtha kSetra jainakamiTI ne becii| jisakA saM0 22000 karIba jamA hai| abhI sarakArase rupayA milA yA nahIM milA mAlUma nahIM / hAkima kahate rahe ki jainadharmazAlA banA do, dharmameM dAna kI huI jAyadAda kI rakama dharmameM hI lagA do ora bhuvanezvarakA bhI itihAsa bahuta he, saMkSepameM kahate haiN| yahA~kA rAjA zivakoTi zaiva the, taba samantabhadra svAmIse namaskAra karanekA jora diyA taba unhoMne rAtrimeM svayambhU stotra racakara par3hakara namaskAra karate hI piNDI phaTakara candraprabhaM mUrti nikalI unake upadezase rAjA jaina hokara digambara muni hue| bahuta tapazcaraNa kiyA, unhoMne bhagavatI ArAdhanA sAra grantha bnaayaa| bhuvanezvarameM aba bhI piNDI phUTI huI gIle kapar3ese DhakI rahatI hai| hama gaye taba dekhA hai| isase hama anumAna karate haiM ki ye paravAra paramAra vaMzake pratIhAra rAjakulameM hogeM samaya privrtnmeN| kisakA kyA hotA hai jagannAthapurIkA rAjA bhI inhIM bhosale vaMsameM ho, purIke loga kahate haiM ki purIkA rAjA kSatriya thA usane eka gvAlina bhogapatnI banA lI thii| rAjA snAnakara uThA to Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa - nijI putroMse dhotI uThA lAneko kahA, to unhoMne mAnake kAraNa dhotI na lAye / taba rAjA ne gvAlina putroMse kahA, ve dhotI uThA lAye / taba usane gvAlinake putrako hI rAjyAdhikArI bnaayaa| isase purIkA rAjA gvAlA kahalAtA hai| aisA abhI 2007 meM khaNDa giri ko gaye the taba purI aura kaTaka meM gaye taba vivaraNa pAyA aura badrInArAyaNakI mUrti zrIRSabhadeva bhagavAnakI hai| zyAmavaraNa hai, bailakA cinha hai / kailAsase mokSa gaye taba inhIMko kailAzapati bailapara car3he, Adise pukAre jAte haiN| to yahI to mahAdeva haiM, rAga-dva parahita vItarAga haiN| badrInArAyaNake pAsa jo lakSmaNa jhUlA hai, nIce khAI hai, yaha vahI khAI hai jo sagara cakravartI 60 hajAra bhAgIratha Adi putroMne khodI thI, saba daba gaye the| akele bhAgIratha bace the| nAzikameM pA~ca jainadigambara pratimAyeM paJcapAMDava kahakarake puja rahI hai / giranArako dattAtraya kara pUjate hI haiM musalamAna bAbA Adama karake pUjate haiN| phira svarUpa bheda DAlakara matadvaSa karate haiM / yaha bhUla hai, aura agravAla jAtikA itihAsa dekhA to usameM Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa 407 likhA hai ki rAjA agrasena ne vaizyakI kanyA byAhI isase agravAla vaizya ho gaye yaha bAta kaise bane jaba manusmRtimeM yaha AjJA dI hai ki kSatriya vaizyakI kanyA ke sAtha vyAha kara leveM to vaizya kaise ho jAyeM vIryakI pradhAnatA se kula hotA hai / to phira vaizyakula kahA~ huA, aneka kSatriya rAjA vaizyoMkI kanyA lAye / vaizya to na bhaye aura rAjA agrasena kauna kSatrivavaMza meM bhaye, so bhI nahIM milaa| isase hamArI samajha meM to rAjA yaduke do putra zUra aura vIra zUrake samudravijaya daza putra vasudeva taka, tisase yaha deza dazAha kahalAyA / sUrIpura vaTezvara Adi aura vIrake tIna putra ugrasena, devasenAdi bhaye taba ugrasenakI santAna -dara-santAnameM hI hone cAhiye kyoMki mAravAr3I agravAlameM devaDA gotra haiM aura devaDAmeM cauhAna rahe / devaDAke cauhAnoM meM honese yaduvaMza hI A jAtA hai| cauhAnoMmeM jainadharmakA hI pracAra thA / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati (saMghaI aTeravAle bhAgIrathakA sijarA vaMzAvalI) bhAgIrathake putra ratanapAla rAmasiMha AzApati / ratanapAlakI santAna khUbacanda1 hubbalAla 2 hIrAlA3 khuzAlacanda4 subbI5 / khUbacandake motIcanda hubalAlake zItalaprasAda hIrAlAlake giradhArIlAla / khuzAlacandake harakhacanda, DhAlacanda, suvbIke khemakaraNa / zItalaprasAdake miha , ghanazyAma, dvArakAprasAda / DhAlacandake jAnakIprasAda jugarAja / dvArakAprasAdake gaMdAlAla, mizrIlAla, prakAzacanda / rAyasiMhake manpUlAla manUlAlake sundaralAla, bhUrelAla, pyArelAla, sundaralAlake zyAmalAla, choTelAla, / bhUrelAlake venIrAma, dariyAyaprasAda / pyArelAlake bhikhArI dAsa / bhikhArIdAsake caranadAsa, ulaphati rAya / ulaphati rAyake sanatkumAra, jayakumAra / sanatkumArake abhayakumAra, vimalakumAra / rAyasiMhake do putra hemraaj| hemarAjake baladeva, sirAbanalAla / valadevake jJAnacanda, pannAlAla, jamunAprasAda, munnAlAla, kundanalAla / hemarAjake tRtIya putra brajavAsIlAla / brajavAsIlAlake Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 406 putra udayarAja, bihArIlAla / ; udairAjake badrIdAsa, makkhana lAla / badrIdAsake padamacanda / padamacandake 4 putra haiM nAma nahIM mAlUma maujUda haiN| bihArIlAlake sukhalAla, bAburAma, jinezvaradAsa, baccIlAla / sukhalAlake mahendrakumAra, rAjendrakumAra / vaJcIlAlake do putra haiM, nAma nahIM mAlUma / mahendrakumArake raNadhIra siNh| AzApatike kizanacanda, candanI, prabhApati, tulArAma, tArAcanda / candanIke hubbalAla, jamunAprasAda, jvAlAprasAda / prabhApatike nainasukha, hulAsarAya / nainasukha ke daulata / daulatake lAlamaNi rAmasahAya, geMdAlAla / hulAsarAyake mathurAprasAda / mathurA prasAda mathurAprasAdake sagunacanda, gulajArIlAla, dInAnAtha ke totArAma, caranadAsa, muralAdhara / caranadAsake raghuvara dayAla raghuvara dayAlake nirmala, zAnti, dhnnuu| mathurA prasAdake dviputra sagunacanda tIsare gulajArIlAla / sagunacandake vaMzIdhara, amaracanda / gulajArIlAlake ayodhyA prasAda amaracancake miThaThThalAla, mijAjIlAla, cokhelAla, jhammanalAla ugrasena / tulArAmake mAnikacanda, manasArAma tArAcandake manDelAla, jaMgIlAla, sukhalAla, paMcelAla, kuMjIlAla, nandarAma, bhagavAnadAsa, pannAlAla dhannUlAla, cainasukha / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indradhvaja vidhAnase pAnI barasatA hai, isakI pramANatAmeM pramANa-patra * zrIH * sammAna-patra sevAmeM zrImAn zraddhAspada, takatIrtha paM0 jhammanalAlajI candauriyA kalakattA (bhiNDa nivAsI) mAnyavara ! Apa digambara jaina lambakaJcuka ( la~becU ) jAtike una mahAn ratnoMmeM se haiM, jo apane jIvanabhara dharma evaM samAjakI sevAmeM sadaiva nirata rahakara jIvanako saphala karate haiN| vidvadvarya ! ___ hama bhiNDa nivAsiyoM ko isa bAtakA harSa aura saubhAgya hai ki Apane bhadAvara (bhiNDa ) prAntIya vamundharAko apanI yogyatA evaM vidvatA dvArA alaMkRta kiyA hai aura kalakattA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 411 jaise nagara meM rahakara apane dezakI pratiSThAko vRddhigata kiyA hai / zraddheya ! Apa saMyama aura caritrake dRr3ha zrAddhAlu haiM tathA kriyAkANDake catura paNDita haiM / vijJavara ! abhI jaba ki varSA abhAva se cAroM ora trAhi-trAhi macI huI thI, janatA evaM pazu anna aura cAreke kaSTa se pIr3ita ho rahe the / Apane usa samaya hamalogoM ko indradhvaja - vidhAna karanekA parAmarza diyA aura hamAre kiJcita saMketapara isa mahAna kAryakA sampAdana-bhAra grahaNa kara liyA / bar3I yoghatA aura saccI laganake sAtha jApya, havana, pUjAdi vidhAna sambandhI sabhI kriyAoMko bar3e parizrama ke sAtha yathAvat pUrA kiyA, jisase jala-vRSTi huI aura janatA meM zAnti evaM sukhakA sAmrAjya phaila gayA / Apa aise nispRha vyakti haiM ki binA kisI svArtha aura lAlacake nirantara dhArmika kriyAoMke sampAdanameM saMlagna aura tatpara rahate haiM / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * hamaloga zrI devAdhideva zrI jinendra bhagavAna se prArthanA karate haiM ki Apa dIrghAyu hokara dhArmika kriyAoM meM sadaiva agrasara hote raheM / 412 sthAna--- zrI sUryasAgara udAsInAzrama ( zrI jaina naziyA~ ) bhiNDa ( gvAliyara ) tA0 17-8-41 hama haiM Apake digambara jaina paJcAna bhiNDa 760 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii gaNezAya nmH|| prAcIna kavitA saMghaIkI vArAta kAyamagejase bhiMDa codharI gotrake gaI 1786 satrahasau chayAsIke saMvatameM gaI yaha bhI kSatriyatva aura hari vaMzakA dyotaka hai dohA vAnIko pranamike anamo gaNapati rAi / varanana karo vivAhako bhASA sugama banAi // 1 // sArada tua sumirana karo mana krama vacana hiThAi // kIje buddhi sahAu ho jai jagatArani mAi // 2 // chanda jai jai jagatArina asura saMhArina pApa prahArina aghhrnii| hemAcala naMdinI sura muni vaMdina AnaMda kaMdina vidhivrnii|| lau rAi sahAyaka baladala ghAika durita nasAika sukhdhrnii| hai bahuvidhi budhivaru zrama bhramahara maMgala kara maMgala krnii|| dohA kAyama gaMja suthAnase rAjata saMgha pati dAni / / tinakI zobhA sujasatA kahau kachuka bakhAni // 4 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * chanda arila vaMza vidita gharavAsa aMza harivaMzako / puniya puruSa prahlAda harana parasaMsako / tinake putra punIta bhaye sina dAnie / - je sIla sana sukha zarma dharmake SAnie // 5 // dohA prathama bhavAnI dAsa aru, mayA rAma dharmajJa / bhojarAja parazarAma aru, je gAhaka gagani guNajJa // putra bhamAnIdAsake, dvai dukha harani vaSAni / prathamahiM rAjA rAma aru, prANanAtha sukhadAni / parazarAmako nanda hai, nayana suSa suSa kanda / sohai dhana sukha tahIM, kari haMsa sadA Ananda / Ayo prANaju nAthako, byAha suSaniko kanda / yaha suni sabahIke hRdaya, Upajau mahA Ananda // zubha sAita AI laguna, kahata lau kavirAja / boli paMca aru paMDitani, lInI zIza caDhAi / / dizividizani nyoto diyo sakalabAra aru por| jonAre bahu bhA~ti karI, sajI varAta apAra // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * chanda bhujaMga prabhAta saje vAna nIsAna novati vaSAne / sajI pAlakI kotalo ve pramAne // sajI svaccha svarSA supedA susohe / saje sAja so vesa bAjI vimohe // 12 // saje jora muskI mahA mola baaddh'e| saje talke turkI juhe nAtha ThAr3he // saje voja alakA lIlAharako / saje jora jarahA kumetA aravI // saje kakchake jo kachachI susNgii| samaM hAjugarI sutAjI turaMgI / saje iMTake tAsalI tIna lIne / sajI jora vahale juratha hara navIne // saje zUra sAmanta sekA nisAthe / laye vAna kammAna barachA nihAthe / / cale topacI sAja senA apArI / saje zAha kete laye bhIra bhaarii|| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * iso le samAjo ju susaMghapati dhAye / mano sAja phaujeM nRpati koI Aye / / dohA kaMkana prANanAtha kara, bAMdho zubha dina sAdhi / bhUpa bhadAvara deza para, cale nagAr3I bAMdhi // chanda cale sAji vAne cahu~ cakra jAne diyechAna mArI hRdaya harSadhArI / / mahA marda pUre jure yuddha sUre karai dAnavIke harai duHkha jIke / dohA bhUpa bhadAvara dezameM, pahuMce saMgha pati jAya / uta samAja saji caudharI, lene ju Aye dhAya // vidita vIra vara vaMza suta, harivaMzIya bakhAna / lena bArAta alola maNi, Ayo sAja nisAna / bhujaMga prabhAta chanda Ayo sAja dina dAna senA ju lIne / saje veda mani tAsu bhUtA pravIne / / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ju harikRSNa ghanazyAma sukhadhAma dharane / je de dAna para duHkha dAridra harane / alole ju manike saje putra dAnI / sujinakI prabhA cArihU cakra jAnI / / ju nandalAla sukhalAla sAje suvAne / sujinake vacana rAu rAjA pramAne // binodI ju rAyo lalA zobha sAjai / akhairAja lAlA mahArUpa rAjai / saje veda mani nandajI jakta manija / sabhAcanda zobhA prabhA dhanya dhanijU // 24 // Aye caudharI le bhIra bhaarii| sajai pAlakI kotalani kora nyArI // kite vIra bA~ke balI sAtha lIne / mahAmatta mAtaGga sohai navIne // lase bhora bhArai mahADIla kArai / jhake jhUmi jhahare dhArai joma bhArai / / saje masta hastI saje bhUpa ranako / tyoM seni codharI sAji lyAye milanako / / 27 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * sace cakra se codharI vo samAjA / su Aye manosiMha aniruddha rAjA // dohA karike milesu mUjarA kIye, sahita saneha suraMga / cale ju vAroTI karana, le vArAta saba saMga || saje vAna nisAna bahu mAI murAtabA jora / sajI pAlakI nova teM karI kotalani kora || 9 ghaMTa zaMkha nArI subhaTa, karI kotalani kora / zobhAbhaI jori ghamsAnaje, jora maco mahAsora // rAje subhaTa saMga gujarate saMga gu~jarate mati mAna / sobhita hai vAna phaharAta hai nisAna || chanda bhujaMga kite vAna nIsAna phaharAta ghore / jarI jara kasI jara balIne sujore // kite naubate jora ghanaghora gAje / nakAra su sahanAra karanAla bAje // baje jhaMjha tabalo sato tAla raMgI / kite raNa ju siMghA baje Dhola jaMgI // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * masAle jagI jorase kA hjaaro| bhayo cArihuM cakra udyota bhaaro|| chuTai jora AtasabAjI suhAI / juhathaphUla mehatAba ToTA havAI // chuTai morake bhora campAmra haraSe / chuTai phulajharI harSa to jora carakhe // baje bAjane sota i zakranI ke / sujinake sune kAna satjI ke / maco zora bhArI cahu~ ora bharaje / mano megha ghana sAjake indra garaje // hRdaya harSaka dravya gaMjini luTAve / bhalI bhA~ti paisAni thailI chuTAve / / aiso caudharinake saMga saMghapati dhAye / manana nakrake de raja sara cuoe / baroThI bhalI mA~ti so sAja kinI / tahA~ caudharI dAya jo jora diinii|| dIne ghor3e jora varana saba bAbena / siro pAya mohareM rupaiyA ati ghena / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zrI laMbecU sagAjakA itihAsa * saba saMghapatidhanavarasanamaMha bahuvidha kiyo| kahatalaU kavirAya jItI jaga yaza liyo| dohA kinI vAroTI sarasa bahu vidhi dravya luTAya, janavAse DerA diye so hiya ati harSa bar3hAya / utai caudharI surAjakI zobha varanani na jAya, jagamaga jagamaga hota chavi dekhati hiya harSAya / vividha bhAMti bedI racI maMDapa chAya anUpa, jAkI zobhA kara baraNa haraNe suranara bhUpa / ati adabhud khambhA bane komala kadalI svaccha, vahu vastra vastrani so mar3he jagamaga jyoti pratyakSa / diyo bulauvA vyAhako tita bole sAha, Ananda maMgala sukha sakala sujitatitaharSa uchAha / yathA jugati jo vyAha kI so kInI sarvajJa, janaka samAna alola maNi raco jagatameM jajJa / kInI jo nAre vividha karI cavainI jora, deya dAna sabako savai chaye suyaza cahu~ ora / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 421 chanda bhujaMga prayAta cahu~ ora jinake suyaza jora chAye, kavi paMDitani aura guNa gAna gAye / bulAve ju palikA juko cAru phIneM, sune sAhu jete savai bola lIne / Aye sAthI sahAI jo zobhA apArI, cale saMgale tuMga se ko hajArI / maco nobatinakoju koharA mabhAroM, su Ayo manoM indra lekara akhaadd'o| Aye aise palikA juko cAra karane, mano sAji phauje car3he bhUpa lar3ane / dohA bhIra barAta gharAtakI kahata laU kavirAya, umar3i ghumar3i ghara megha ghana rahI ghaTA sIchAya : soraThA baiThe sAji saba sAha duhuko dala eka sau ita saMghaI umarAva, uta alola maNi caudhrii| Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * dohA baiThe saji saji zAha jahA~ sakala barAta gharAta, indra sabhA sama dekhiye chavi varNI nahIM jAta / jahA~ bhATa brAhmaNa vahA~ vividha bhAMti guNa gAya, bhAu kalAuta tAipha ritu vasanta sukhadAya / atara abIra gulAba barakezara sakala sugandha, tana mana ati Ananda bhaja hitU mila sata caMda / baiThe vaha ThAkurAya te jahA~ sakala mukha vRnda, tinameM dipatu alolamaNi mano virAjata indra / daulata bhUSA basanake kInheM bahuvidhi Dhera, yaha vivi baiThe saMghapati manodipata kubera / chirakata raGga gulAba bahu ur3ata sugandha abIra, bajata tAra mRdaMga Dhapha so haraSata sakala zarIra / chanda bhujaGga sarIro jahA~ jora rasa raMga rAge, supahire savai lAla gulAba vAge / ur3Ave abIro mahA ghUma karake, kite raMga chirake supicakArI bharake / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 . -~~ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * tAla svara bAMdhi gandharva gAne sunAvai baje tAra mRdaGga saMgIta gAve, paDhe bhATa ThAr3he mahA viradA bakhAne, tamAzo duni Ani dekhe sujAne / isI bhAMti palikA juko cAra kInhoM, supahirAya negina vividha dravya diinhoN| rupaiyA kite sAja thiramAju dInhI, duzAlA diye jo bar3e mola liinhaiN| diye jarakasI jo siro pAya kete, diye vastra bhUSaNa kahai kauna te teN| diye jora paTukA jucIrA jarakasI, kitI jhalajhalAtI ju pozAka bkshii| kare dAna prahalAdake putra dAnI, bhavAnI judA so jasake nidAnI / mayArAma sabahI kare dAna jaiso, kare kauna kavitA varaNike jute so| tahA~ parasarAma kite dAna karahI, hRdaya harSa paradukha dArida hrhii| Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * dunImeM mahAdAna saMghapati ju dInhe, bhalI bhA~ti jagameM sujasa jIta lInheM / chappa takhata bhiMDa saMghapati zobhAni sarasaiM, kalasA chape kAyama gaMjate saji cale saMghapati dala srse| bhUpa bhadAvara deza jAya kaMcanajhala barase, satrahase chAsI jubhaumasu vAra suhAyo / phAguna zyAma kRSNakula kalaza car3hAyo daulata vividha dhana kharaci tahaM jina muyaza kIrti saba jaga kere| saMgha hI sapUta laUrAya kahi subhiMDa jIta Ayo judharai / / iti zrI vivAhako varNana samAptaH Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 425 gRhastha dharmakA upadeza jainadharma sArvadharma hai, sArva mAne saba prANiyoMkA hitakara ho / jainadharma prANImAtra kA dharma hai| gRhasthadharmameM itanI bAteM pAlanI caahiye| madhumadyapalanizAsana pazcaphalI viratipaJcakApta nutiH jIvadayA jalagAlana kacidapyaSTaguNA / ___ madhu sahata jo madhumakkhiSayoMke baccoMko davAkara ghAta kara nikAlA jAtA hai, hiMsAko ghara hai / use chor3e na khAya isase buddhi bigar3a jAtI hai aura madhadArU ( surA) pAna na kara isako mahuA yA dAkha sar3Akara jisameM bar3e 2 laTa sUr3A pedA ho jAte haiM phira dolAyatrameM car3hAkara banAI jAtI hai| mahAhiMsAkA ghara hai aura isako pIkara manuSya behoza ho jAtA hai| dharma adharmakA vicAra nahIM rahatA, mA-bahinakA vicAra nahIM rahatA aura to kyA ve hoza hone para kutte mukhapara mRta jAte haiN| mahAniMdya hai, isako ( chor3e mAMsa ) binA prANIghAtake mAMsa nahIM banatA / mAMsa khAnevAlA mahAhiMsaka hai Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 *zrI la~becU samAjakA itihAsa * ora mAMsa khAnevAle ko dayA nahIM rhtii| mAMsa khAnevAlA bahuta viSayI hotA hai aura buddhi (jJAna) bigar3a jAtI hai| mahAghinAvanA durgandha vastu ucca kulake khAne yogya nahIM (nizAsana ) rAtri bhojana bahuta hAnikara hai| rAtrimeM kucha dikhatA nhiiN| dIvA jalAkara ujailA karo to dIvA ( dIpaka ke ujailAse jIva Ate haiM aura thAlImeM par3ate haiM aura bijalIcaso to aura bhI adhika jantu, jAnavara Ate haiM bhojana meM par3ate haiM una jAnavaroMkA ghAta huA so para hiMsA huI aura una jAnavaroMke khA jAne se apanI buddhijJAna bigar3atA svahiMsA huii| tIsare makar3I bhojanameM A jAya to kor3ha roga ho jaay| bAla A jAya to svarabhaMga ho jaay| cIMTI kIr3A Avai to svarabhaGga galA dUkhane lage / aMdheremeM khAvai to aura bhI patA na lage achanerAkI eka ghaTanA eka AdamIne khIra kraaii| usa vaTuemeM eka sAMpa par3a gyaa| vaha khIra saba kuTumbane khAI sArA kuTumba sotA hI raha gyaa| do sAla huye ki kisI akhabAra patrameM dekhA thA, rAtri bhojanakA tyAga / yaha jaina Adi purANameM zrI jinasena svAmI AcAryane to Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAna * 427 likhA hI hai para ajaina vidvAn RSi bhI rAtri bhojanako dekho mArkaNDeya purANa, zivapurANa, niSedha karate haiN| prabhAsapurANa Adi meM : astaMgate divAnAthe toyaMrudhira mucyate annaMmasisamaMproktaM mArkaNDeyamaharSiNA ? zrI mArkaNDeya RSi kahate haiM ki sUrya asta ho jAne para rAtri ko jala rudhira samAna jAna tyAganA cAhiye, aura anna mAMsa samAna jAna chor3anA cAhiye / rAtri bhaujanase aneka roga ho jAte haiM / cothe rAtriko khAyA huA anna kama pacatA hai| sUrya kI garmI se anna vizeSa pacatA hai aura pAMca udumbara phala, bar3aphala, pIparaphala, Umaraphala, aura kATha pheAr3ake nikale vaha kaThUmara phala pAkara aJjIra ityAdi ina phaloMmeM pratyakSa riMgate huye trasa jIva dikhAI dete haiM / ye khAne yogya nahIM aura pratyeka gRhasthakA cAhiye ki savere zauca se nivRtti hokara snAna kara zrI jinadevakI pUjA kreN| digambara jinakI guru aura nirgantha upAsanA kareM svAdhyAya kareM / saMyama do prakAra, indriya saMyaya indriyoMkA vazameM rAkhe aura 6 kAyake jIvoM kI rakSA, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * arthAt pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati hariAI patiAI paJcasthAvaroMmeM yatnAcArase pravarte aura trasalaTa Adikapazuparyanta trasa jIvAMkI rakSA karai / _____ aura tapa aSTamI caturdazIko upavAsa yA ekAzana (eka bAra bhojana kareM) aura pratidina dAna AhAra auSadhi zAstra aura abhaya ye cAra prakAra dAna ye SaTkarma cha karma khai| devapUjA gurUpAsti svAdhyAyaH saMyamastapaH dAnazca tigRhasthAnAM SaTkarmANi dinedine inameM devapUjA mukhya haiM vaha paJcakAptanutiH kahI arhanta siddha AcArya upAdhyAya sarvasAdhu ina paJca parameSThI kI stuti karanA deva sarvajJa vItarAga hitopadeza ina tIna guNa saMyukta hovai vahI deva Apta satyavaktA aura pUjya ho zaktA hai| jo sabako nahIM jAnatA vaha saccI bAta na kaha skegaa| jisane kalakattA bambaI nahIM dekhI vaha usakI ThIka ThIka bAta na kaha skegaa| isase devakA sarvajJa guNa honA cAhiye aura vItarAga na hogA to mulAhijese mohase aurakI aura kahegA aura hitakA upadeza Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # 426 na degA to ahitakara bAta kauna mAnegA isaliye devameM tIna guNa ho vahI deva hai / vahI Apta hai usakI pUjA karatA hai aura jIvoMkI dayA pAlanA jIvoMkI dayA pUrI pUrI taura se jabahI pala sakatI hai jaba hiMsA jhUTha, corI aura kuzIla aura parigraha adhika tRSNA ye pA~ca pApa ko tyAge chor3e / - hiMsA cAra prakArakI kahI (ArambhI) jo roTI pAnI karane meM khAna pAna banAne meM hotI hai dUsarI udyamI jo vyApArAdimeM hotI hai brAhmaNake udyamI pUjA pAThakI sAmagrI Adi banAne meM hotI hai / kSatriyakA udyama prajApAlana ziSTAnugraha duSTa nigraha karanA daNDa denA rAjyazAsaka kAma-krodha, lobha moha, mada - mAtsarya ina par3avarga ( ariSar3avarga ) aMtaH zatruoM ko jItatA huA (gopAla) gvAlA jaise gauoMkA pAlana karatA gauoke baccoMkA haka rakha dUdha duhatA hai vaise hI prajAke hakoMkI rakSAkara thor3A kara letA vaise hI thor3A kara letA huA prajA pAlana karanA rAjakSatriyoMkA udyama hai isameM jo hiMsA hotI vaha kSatriyoMkI udyamI hiMsA hai / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 *zrI la~beca samAjakA itihAsa * vaizyakA vyApArAdimeM dezAntarase cIja vastu lAnA mejanAdimeM zUdrake sevAkarmAdimeM aura tIsarI virodhI hiMsA jo hameM koI mArane Ave hamAre strI-putra dhanAdiko koI harane lene Avai javarana jorIse to hama bhI ldd'eNge| ___usameM jo hiMsA ho jAya to virodhI hiMsA hai aura cauthI saMkalpI hiMsA hai jo mAranekA saMkalpa karake ki maiM ise mAratA hUM yaha saMkalpI hiMsA hai| so gRhastha ArambhI udyamI virodhI hiMsAse baca nahIM sktaa| azakyAnu'SThAna hai usake hAthase javarana hotI hai usakA tyAgI nahIM parantu saMkalpI hiMsAkA tyAgI hotA hai aura Upara kahIM huI tIna hiMsAko apane jAnameM bacAtA hai para tyAgI nahIM ho sakatA / roTI pAnI karai binA rahegA nahIM / vyApArAdi karai binA banegA nahIM aura koI zatra usapara vAra kregaa| to vaha bhI vAra karake vAraNa karanA hI hogA koI ganIma zatru AkramaNa karatA hai to lar3anA hI hotA hai na karai to apanI rakSA nahIM hotii| AtmaghAtI mahApApI isaliye gRhastha saMkalpI hiMsA kabhI nahIM karatA jUM khaTamala kIDI pazu, manuSya AdikI hiMsA manase bhI nahIM karatA aura Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 431 Upara tIna hiMsA aura bhI udyamI virodhI hiMsA meM usakA hiMsA karanekA pariNAma nahIM rahatA kintu lAcArI karane par3atA hai aura jhUTha bhI nahIM boltaa| jhUTha bolanese manuSyakI pratIti vizvAsa uTha jAtA hai| lokameM nindA hotI hai, vyavahAra bigar3a jAtA hai aura dUsareko kaSTa hotA hai to hiMsA to hai hI, aura corI bhI nahIM karatA / corI mahApApa hai, manuSyake 10 prANa haiM 5 indriya, prANa 3 / balaprANa, manobala, vacanabala, kAyabala aura zvAsocchAsa tathA Ayu ye daza prANa haiM, parantu saMsArameM dhana gyArahavAM prANa hai kyoMki dhana kI rakSA karaneko tijorIke pAsa sotA hai aura samajhatA hai ki mujhe mAra jAvai to bhalehI dhana le jAya vaise nahIM le jA sakatA, to vaha ajJAnI daza prANoMse bhI dhanako pyArA samajhatA hai| isalie ise gyArahavAM prANa samajhanA caahiye| usakI jo corI karatA hai vaha bar3A pApI hotA hai| sAdhu to paisA rAkhe to do kaur3IkA aura gRhasthake pAsa paisA na hove to do kor3IkA kyoMki sAre kuTumbakA apanA pAlana poSaNa paisAse hotA hai| isase corI karavevAlA saba kuTumbako duHkhI Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 * zrI laMbecU samAjakA itihAsa # karatA hai aura svayaM jela jAnA hai| vadhabaMdhana Adi ke svayaM dukha bhogatA hai, aura marakara naraka hotA hai aura kuzIla sevana karanA mahApApa hai / para strI vezyA sevana karanA anaGga krIr3A karanA nIca karma haiM / strIke sivAya dUsarI striyoMko mA bahIna satyuruSa apanI unakI svadAra santoSavrata rakhate haiM / hotI hai bahuta dina taka jIte haiM / ArAmase rahate haiM saba koI ijata vizvAsa rakhate haiM, uttama puruSa gine jAte haiM / laukika aura paramArtha kAma karanemeM samartha hote haiM / paraloka meM svargAdisukha bhogate haiM / jo loga vyabhicAra karate haiM unake garmI, sujAka Adi duSTa roga ho jAte haiM, rAjayakSmA, tapedika hokara jaldI cala basate haiM / yahIM para kutiyAsarIkhA mukha nikala AtA hai / gAla baiTha jAte haiM, mara jAte haiN| loga mAthe pITate haiM, hotA hai| lAbha, lAlaca, tRSNA, adhika parigraha rakhanebAloMko cittameM zAnti nahIM rahatI, eka kSaNakA bhI sAtA sukha nahIM miltaa| yahAM taka bhojana karate samaya itanI yAda nahIM rahatI ki maiM kyA khA gayA aura kyA khAnA hai mara kara naraka samajhatA hai ve santAna hRSTapuSTa Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * naukarako pukAratA hai| dudha nahIM lAyA naukara kahatA hai ki maiM parosa to aayaa| dUdha Apane pI liyA jyAdA kAma var3hanese itanI vyAkulatA bar3ha jAtI hai to phira yahA~ koI prazna karai ki samAjameM koI bar3A AdamI hogA hI nahIM so nahIM aba to samAjameM itane bar3e hai nahIM jitane pUrva samayameM the| bharata mahArAja sarIkhe cakravartI aura zrI zAnti kunthaaraha ye tInoM tIrthaGkara cakravartI kAmadeva tIna-tIna padaviyoM ke dhAraka aura zrI rAmacandra, lakSmaNa, kRSNajI, balabhadra Adika balabhadranArAyaNa padavI dhArI 6 khnndd| tIna khaNDake rAjyAdhIza hue| inhoMne saMsAra kI lakSmIko kevala saMsArake kAryoMkA sAdhaka jAna dhAraNa karate rhe| parantu apanI antaraGga jJAna lakSmIko apanA dhyeya samajha vahirlakSmIko vAhya kAryakI sAdhaka samajha lipta nahIM rhe| lAlaca, lobha, tRSNAse dUra rhe| taba to kAraNa pAya isa lakSmIko asAra jAna lAta mAra cale gye| tazcaraNa kara mokSa lakSmI prApta kii| bharata mahArAjane vastra utArate-utArate digambarI dIkSA dhAraNa kara kevala jJAna prApta kiyaa| Ajakala to mokSa nahIM hotA aura yaha lakSmI tathA kuTumba parikara sAtha bhI nahIM jaataa| karate rhe| lakSmIko bANAse dUra raha Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa .. phira bhI ceta nahIM hotaa| samAjameM bar3e-bar3e dhanADhya, rAjA-mahArAjA yA uttama puruSa hoM, sabako aisI hI kAmanA rakhanI caahiye| parantu kArya-mAtra sAdhaka jAni vizeSa gahale (behoza ) na honA caahiye| kisI kavine kahA hai-dekho, jaba anta samaya AtA, taba isa zarIrako chor3a yaha AtmA dUsarA zarIra dhAraNa karane jAtA hai| taba usa samaya isakI kyA dazA hotI hai| kavita tAta mAta suta dArA pachitAta gAta rove dhuni mAtha saba dekhata khar3e rahaiM / maiMla au milApI mitra pyAre saMga sAthI kAhUnA vasAtI hAtha malate par3e rhaiN| jIva jaba jAtA isa dehase nikalatA puNya-pApa-jJAna letA aura saba yoMhI Dare haiN| dekho saMsAra dazA mohameM tUM yoMhI phaMsA Asana vibhUti kaise vAsana par3e rhai| isIse tRSNA, lobha, lAlaca jyAdA nahIM karanA Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 435 dekho jinnA musalamAna netA bana pAkistAnake liye lAkhoM manuSya mare-kaTe hindU-musalamAnoMkI jo jAneM gaI phira kyA huA, do-cAra varSa bhI nahIM jiyA, calatA bnaa| isa pApa kA phala bhogegA, taba usakI AtmA hI jaanegii| loga ha~sakara pApa karatA hai, jaba phala bhogatA hai, taba bilalAtA hai| kisIne kahA hai-- "phala cakhanakI viriyA, bhoMdU bahuterA pchtaayegaa|" hiTalara rUjavelTa mahAsamara cher3a calate bne| aNuvama sarIkhe ghAtaka zastra bamba asaMkhya prANiyoMkI hiMsAkara kyA sukha pAyA kucha nhiiN| isase jIvAtmAko sanmArga khojanA cAhiye, jisase apanA hita ho aura anya prANI sukha paave| yaha itihAsa isaliye likhA hai ki isa vaMzako zrIneminAtha bhagavAn aura kRSNa valabhadra uttama puruSoMne janma lekara suzobhita kiyA aura asaMkhya prANiyoMkA uddhAra kara sukhI kie| jinake janmake samaya tIna lokake prANiyoMko eka samaya sAtA ( sukha ) mila jAtA (tIna loka bhayo harSita suragaNa bhrmiyo)| taba ApalogoMko bhI hitameM Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * pravRtta ho, ina paJca pApoMko chor3a hita zikSA grahaNa karanI caahiye| AjakalakI janatAne khAdya-padArthoM meM akhAdya-padArtha milAkara khAdya-padArtha naSTa kara diye| asalI cInI naSTa prAyaH kara dAnAkI cInI calA dI, jise DAkTara dAnAkI cInI khAnese cIniyA roga ( lAlA-prameha ) honA batAte / asalI gho naSTaprAyaH kara saMsArameM bhejITebula ghI (vanaspati) calA diyaa| amalI zuddha auSadhiyoMko naSTakara machalI kA tela, pakheruoMkA tela puSTakAraka calA diyA, jisase una pakheru machalI prANiyoMkA ghAta kara parahiMsA huI aura apanI buddhi kharAba kara apanA ghAta kiyaa| prANiyoMko nirantara rogI banAye rakhanekA vyApAra ho gyaa| DabbAkA dUdha banAkara bAlakoMkI hRSTa-puSTa zaktikA hAsa kiyaa| aneka kala-purjA banAkara pazuoMkI rakSA gii| manuSyoMkI rakSA gaI / pazuoM aura manuSyoMse kAma nahI liyA jAya, taba khAneko kauna degA ? aisI-aisI kaleM banAI gaI haiM, jinase jItejI pazuoMkI khAla khIMcakara mulAyama jate banAye jAte ityAdi hiMsAkA hI vistAra ho gyaa| aba to ucca gharAneke Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~beca samAjakA itihAsa * 430 manuSya bhI ohadA pAkara machaliyA~ khAnekA upadeza, bandara Adi pazuoMke mAranekA upadeza dene lage, aba kaho, ( dayA bina zaraNa sahAI kauna hove ) / isaliye jIvokI dayA pAlanA bhI gRhasthakA mUla guNa honA caahiye| aura blekamArkeTa cala gayA, isane sabako corI sikhA dii| aba corImeM koI pApa hI nahIM smjhtaa| isa blekamArkeTa ke kAraNa ( khAdya-vastuoMkA tathA vyAvahArika vastuoMkA) kaNTrola karanA hai| dikhAte to yaha haiM ki vastue~ ThIka dAmapara garIboMko milegI, para milane meM dikkata bahuta bar3ha gii| agAr3I anAjakA saMcaya kara khoDiyA bharate the, aba loga bharane nahIM pAte aura jo vyApArI bharate haiM, anAja saMcaya karate haiM, ve dUsare dezoMmeM bheja dhanakI adhika tRSNA se ahita krte| aura yahA~ke angaja yahA~kI prajA ke hitakara the| ve to dUsaroMko dete aura dUsare dezoMke anAja yahA~vAloMko ahitakara hote, yaha saba bhItarI ahiMsA hai| aneka roga Akasmika Agantuka hote, yaha saba blekamArkeTakA phala hai| pahile jaba kaNTrola nahIM the, taba kyA yahA~ cIjeM nahIM milatI thI, bahutAyatase Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 * zrI la~becU samAjakA itihAsa : milatI thI yaha saba dunItikA phala hai| jaisI niyati, vaisI varakati aura jo bleka karegA vaha jhUTha bole binA rahegA hI nhiiN| ____ aba svadArasantoSa vrata gRhasthakA kahA jo puruSa to apanI strIke sivAya parastrI vezyAke gamana na kare aura striyA~ pativrata-dharma dhAraNakara santoSa kare, to santAna hRSTa-puSTa aura dhArmika hove, usake ghAtaka talAka bila, vidhavA-vivAha pAsa karA liye| aba zUkara-kUkarakI taraha aneka santAna hone lagI, to aba kahate haiM santAna paidA kama kro| jA RSi-mArga thA usako naSTa kara diyaa| aba sukha kahA~ hajAra hAtha nhiiN| nirakSarAn vIkSya dhanAdhinAthAna vidyAna heyA vivudhaiH kadAcit / dhanAdiyuktAH kulaTAH nirIkSya kulAGganA kiM kulaTAbhavanti / nirakSara anapar3ha dhanADya logoMko dekhakara paMDitoMko vidyA par3hanA nahIM chor3a denA cAhiye / kyA vastrAbhUSaNa Adise susajita vyabhicAriNI striyoMko dekhakara kyA kula striyeM vyabhicAriNI ho jAtI hai| kadApi nahIM jisake antaraM gazIla rUpI bhUSaNa hai uNheM vAhya bhautika unnatise kyA Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 436 aisI vibhUtimeM lAta mAratI hai, parantu aba puruSa hI apanI striyoMko vyabhicANiI banAnekA upadeza dene lge| talAka bila pAsa kara liyA, jo apanA pati pasanda na Ave to dUsarA kara lo| jisase ApasameM manuSyoM taka kI hiMsA ho jaay| taba isa viSaya aura dhana kI tRSNAne sukhako kho diyaa| mRga tRSNAkI taraha duHkha ke hI kAraNa apane Apa banA liye haiN| vidhavA aura vivAha ina zabdoMse zAbda bodha nahIM hotA jisakA pati nahIM rahA usakA vivAha kaisA ? kisI kavine kahA hai : siMhagamana supuruSa vacana kadalI pharata ikavAra tiriyA tela hamIra haTa car3he na dUjI bAra asalI siMha nara mAdA do hI hote haiN| jo tiryaJcoM kA rAjA batalAyA hai| vaha jaba siMhIse viSaya karatA hai viSaya karake mara jAtA hai aura siMhanIke garbhameM eka nara eka mAdA do kA garbha raha jAtA hai| ve donoM puSTa hokara mAMkA peTa phAra kara nikalate haiN| tAtparya aise asalI siMha siMhanI dohI rahate haiM, aisI kiMvadantI hai| to Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 * zrI la~becU samAjakA itihAsa - siMhakA eka bArahI gamana viSaya hotA hai aura kelA vRkSa eka bAra hI phala detA hai| dUsarI vAra kATake phalatA hai aura strIko eka hI bAra tela car3hatA hai, arthAt eka hI bAra vivAha hotA hai dUsarI bAra dhareja (dharAvanA) kahalAtA hai aura satpuruSoMkA vacana jo kaha diyA usameM heraphera nahIM hotaa| aba vidhavA vivAha bila pAsakara liyA taba to pAtIvrata dharma naSTa ho gyaa| jaisI nAri dUsare phaMsI, jaise sattari vaise assii| taba to usake pariNAmoMmeM yaha bAta to nahIM rahegI ki, vyabhicAra na karU~, kyoMki usake eka kI pratijJA na rahI bhaGga kara cukii| kahA~ vaha samaya thA, jaba rAvaNake bagIcese rAvaNako mArakara apane ghara ayodhyA puSpaka vimAnameM baiThAkara rAmacandrajI sItAjIko laaye| taba ayodhyAkI striyeM idhara-udhara gharoMmeM jA jAkara kahane lagI ki Apa hamako rokate haiM ki dUsaroMke yahA~na jAo to sItAjI itane dina rAvaNake ghararahI aura rAmacandrajI ghara le aaye| koI tikhAra nahIM kiyA yaha apavAda bhayA taba saba logoMne zrIrAmacandrajIse zikAyata kI ki hamArI striyA~ idhara-udhara phirane lagI, hama kahate haiM to Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ win * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 441 mAnatI nahIM ApakA udAharaNa detI haiN| taba rAmacandrajI ne sItAjIko agnikuNDameM praveza karane kI AjJA dekara parIkSA lI, taba sItAjI agnikuNDameM praveza karate samaya kahatI hai : manasi vacasikAye jAgaresvanamArge mama yadi patibhAvo rAghavAdanyapunsi tadidahatumezarIraM canhi kuNDe-pracaNDe sukRtavikRtanIteH devasAkSI tvameva ! yadi maiM rAmacandrajIke sivAya kisI para puruSoMmeM manase, vacanase, kAyase, abhilASA kI hove to he deva, he jinendradeva, merA zarIra bhasma ho jaay| puNya aura pApake dekhanemeM Apa hI gavAhI haiM, to tatkAla hI devoMne agnikuNDako sarovara banA diyA aura pAnI itanA bar3hA jo apavAda karanevAle DUbane lage, taba prArthanA karane lage ki mAtA mero rakSA kro| taba devoMne kama kara diyA dekho yaha pAtivratadharma thA, mAhAtmya thA aba usakI rakSA kauna karatA hai| ulaTA naSTa karanekA upadeza hone laga gayA samaya kI bAta hai yahA~ koI prazna kare ki yarupAdi dezoMmeM Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 1 . .. 442 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * to ye vivAhAdi prathA nahIM, ahiMsAdi bratoMkA pAlana nahIM aura unnatizIla deza hai, isake uttara meM kathana hai ki vahA~ para bhI yahI dharmapracAra rahA hai| rANA bhImasiMha padminI kA vivAha siMhaladvIpa ( silona ) laMkAme karake lAye aba bhI aise pAye jAte haiM jo nirAmiSabhojI dUdha taka nahIM lete ki dUdhameM bhI koI 2 samaya nicor3akara duhane meM raktakA aMza A jAtA hai, parantu yaha galatI hai / dUdha na nikAlanese gAyako takalIpha hotI hai usameM nikAlane meM kaSTa nahIM koI galatI kare to aisA hotA hai / dUsare jaina zAstrapurANoMmeM AdipurANa padmapurANa AdimeM ki 84 caurAsI khanake makAna hote pAtAla laGkAmeM virAdhita rAmamandrajIko livA gayA rakhA sItAjIkI khojakI so pAtAla laMkA amerikA hI hai| aba saba jagaha bhraSTAcArI ho gayA rAvaNake bhAI kumbhakarNa aura putra meghanAda indrajIta tapasyA kara bar3avAnIse mokSa gaye to bharatakSetrameM hI ye pradeza the aba yurupako hama hanuruddIpa likhahI Aye haiM aba kucha samayase parivartana ho gayA to bhI kyA una pradezoMmeM vizeSa dharma sAdhana nahIM hotA jahA~ sardI garmI vizeSa rahatI hai| Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~beca samAjakA itihAsa * 443 vahA~ muni dharmakI pravRtti nahIM hai to jainamuni digambara rahate / isake liye bhAratavarSa hI vizeSa puNyabhUmi hai yaha dharmapradhAna deza thA so logoM ne yUrupakI bhautika unnati dekha loga dharmake tarapha pravRttikama karane lage haiM to bhI kyA isa dezameM pavitrabhUmi meM AvirbhAva hotA hI rahegA / jaba loga Arya mArgase viparIta calate haiM taba upadravakI AzaGkA ho jAtI hai isa samaya havA viruddha hai phira sudharegA | Ajakala ke citra khIMcakara eka bhajana likhate haiM / yahA~ se caliye jJAnaviveka gayo / zAstra par3hana aura zravaNa gayo saba yAse jJAna malIna bhayo hita anahita koI bujhatu nAhIM aiso aMdhAdhundha chyo 1 dharmapradhAna deza yaha hokara aba yaha arthapradhAna bhayo bhautika unnatimAni magana le cetanameM jar3avAda gahyo 2 khAdya akhAdyako bodha rakho nahiM yAse khAdyapadArtha gayo nija anubhUti lakhe aba kyoMkara cAritrako nahiM leza rahyo 3 koI kisIkI mAnata nAhI zikSAko ju abhAva bhayo tarkatIrthakI tarka cale nahiM dekho aba yaha samaya nayo 4 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ___aba isa itihAsako yahA~ pUrNa karate haiN| zrIjinasena AcAryake kahe hue gRhasthake 8 mUlaguNoMmeM eka jalagAlana mUlaguNa aura kahA usakA Azaya yaha hai ki isaloka aura paralokake liye hitakara jalako chAnake pInA cAhiye / isa jalameM aneka prakArake trasajIva hote haiM aura jalakAyake haiM / unakA tyAga banatA nahIM, gRhasthake trasakAya jIvoMkI rakSA nimitta aura apanI ArogthatA nimitta jala chAnake pInA cAhiye / jalameM pratyakSameM caumAsoMmeM lAla DorA sarIkhe basa ho jAte haiM aura mahInoMmeM bhI trasa pAye jAte haiN| velajiyama kalakattA meM eka durvInase dikhAte haiM / paM0 jugulakizorajI mukhatyAra tathA bAbU choTelAlajI dekhane gaye so bole gola caukora nAnA prakAra jantu jalameM dekhe yaha to abakI bAta hai| parantu jainazAstrameM anAdikAlase jalameM jIva batAye haiM aura jalakI chAnanekI vidhi batAI hai aura prasiddha bhI yaha hai ki jaga jAhira haiN| rAtriko nahIM khAte aura jala chAnake pIte ve jainI haiM aura isake viSayameM ajainaRSi bhI likhate haiM zrImAn mArkaDeyaRSi / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa # dRSTipUtaM nyasetpAdaM bastrapUtaM pivejjalam / satyapUtaM vadedvAkyaM manaH pUtaM samAcaret || dRSTikI pavitratA vahI hai jo mArgameM dekhake cale aura jalakI pavitratA tava hai, chAnake piye aura vacanakI pavitA vaha hai, satya vole aura manakI pavitratA vaha hai, jaba prANImAtra meM samAna AcaraNa karai / jaina siddhAntakA upadeza hai ki tuma jiyo aura jIne do| duniyA meM sabhI ko apane se kama na samajho sukha-dukha maiM kisIko sabake Upara dayAbhAva rAkho / ahiMsA paramodharmmaH yato dharmastato jayaH 8 ahiMsA utkRSTa dharma hai, jahA~ dharma hai vahIM jaya hai hamezA yaha vicAra rakho ki mere nimittase kisIkA ahita na hove vahI saccA samyag dRSTi hai / yaha jaina dharma | kSatriya dharma hai zrI jinasena AcArya Adi purANameM likhate haiM- kSatatrANe niyuktAste kSatriyAH smRtA / jo nirbalako satAtA ho usakI rakSA kareM vahI kSatriya dharma hai isIko kAlidAsajI bhI apane kAvya raghuvaMzameM puSTa karate hai / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * kSattAt kilatrAyataityudayaH kSatrasya zabdobhuvaneSurUr3haH ___ jau koI mAratA ho, ghAva karatA ho usase rakSA kara so kSatriya hai| jaina zAstra sarvajJatIrthaGkarakA Agama kahatA hai jo sAtabhaya rahita hokara apane AtmAko ajara amara samajhatA hai| vahI kSatriya hai rAgAdika zatruoMko jIte so jiMna aura jina bhagavAn arahantadevakA kahA huA dharma jaina dharma hai jisane rAgAdika krodhAdika zatruoMko jItA vahI jina hai ve bhI ahiMsaka hai unakA kahA huA ahiMsAdharma hai ahiMsA dharma vahI kSatriya dharma hai| vedameM bhI likhate haiM mAhisyAtsarvAbhUtAni matamAro kisI jiivko| zrIrAmacandrajIyogavaziSThameM likhate haiMnAhaMrAmonamevAMchA viSayeSucanamemanaH shaantimaasitumicchaamisvaatmnyevjinoythaa| zrIrAmacandrajI kahate haiM kiname rAma hU~ rAmakA artha haiM ramanteyoginoyasmin itirAmaH / jisameM yogIloga ramaNa kara use rAma kahate haiM so maiM Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * gRhasthameM baiThA hU~ sItA mere sAtha hai| to viSayomeM mana hai kahate haiM to viSayoMko bhI nahIM cAhatA huuN| ekameM apane AtmAmeM nimagna ho zAnti cAhatA huuN| jaise jina bhagavAna arahaMtadeva apanI AtmAmeM lIna ho zAnti prAptakI vaisImeM zAnti cAhatA hU~ tAtparya isa AtmAkA svarUpa jJAnamaya hai zrIkundakunda AcArya kahate hai| AdANANapamANaM AtmAjJAna pramANa hai jitanA jJAna utanA hI AtmA hai aura AtmA hai utanA hI jJAna hai AtmA jJAna svarUpa hai jaise mizrI aura miThAsa do nahIM miThAsa hai se mizrI hai aura mizrI hai vahI miThAsa hai guNa aura guNIkA tAdAtmya sanbandha hai taba jJAna AtmA eka cIja hai jJAna svarUpa hI AtmA hai jo AtmA apane jJAna magna ho jAya vahI zAnti hai sukha hai| yatsukhaMtriSulokeSu tatsakhaMzAntacetasAM kutastaddhanalubdhAnAM itazcatazcadhAvatAm 1 jo sukha tIna lokameM hai vaha zAnta cittavAloMkA hai vaha sukha idhara udhara daur3anevAle dhanake lobhiyoMko kahA~ yaha thADAsA upadeza dhArA isaliye likhI ki hama kauna hai isa itihAsase mAlUma hogA hama logoMkA ucca zikSA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 *zrI laeNbeca samAjakA itihAsa * prAptakara apane vaMzako samunnata banAnA caahiye| aura isa itihAsameM pallIvAla ( pAlIvAla ) jAtikA jikara nahIM kiyA isakA nikAsa kannaujase hai| kannaujameM rAThoroMkA dabadavA rahA hai / pRthvIrAjane car3hAI kI hai, pAlIvAloMkA nikAsa rAThoroMse hogaa| iti tvastibhadrazcAstu hamAre bhAI bAbU sohanalAlajIkA kahanA hai ki tuma ne kitanI jagaha zrI jinavimvapratiSThA vedI pratiSThA karAI yaha bhI likha denaa| kAnapurameM zrImAn paM0 bhAdolAlajI gulajArIlAlajI vAvA dulIcandajIke sAtha rahakara kAnapurameM saM0 1664 juhIke madAnameM jina vimvapratiSThA karAI zrI lAlA gulajArImala rAmasvarUpajI agravAlakI tarapha se| karahala (jilA mainapurI ) meM jiMna pratimA pratiSThA zrImAn lAlA phulajArIlAla mijAjIlAla raIza lamecU jainakI taraphase karAI saMvat 1681 meM / zrIpAvApurI siddhakSetrameM zrImAn haragrasAda raIza ArA kI taraphase mAraphata zrImAn nirmala kumAra raIza ArA kI dekharekhameM Upara ke jinabimboM kI pratiSThA kraaii| zrIpAvApurImeM duvArA zrImAn vAbU nirmala kusAra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 446 cakrezvara kumAra raIzakI taraphase zrImahAvIra jinabimba kI pratiSThA kI / ArAkI taraphase nirvANa kalyANakA mahotsava jala mandirameM kiyaa| _____ AgarAmeM zrImAn bihArIlAlajI jaisavAla kalakattAvAle kI taraphase jinavimba pratiSThA kraaii| ____zrI sammeda zikharajI ( pArzvanAthAdika ) tIrtha kSetrameM pratApamalajIkI jinabimba pratiSThA samaya terApaMtho koThIke Adi mandira kI tathA pIche bhAgameM virAjamAna bRhatpArzva nAtha zyAmavarNa kI pratiSThA kii| zrI khaNDagirI udayagiri digambara jaina tIrthakSetrameM khaNDelavAla zrImAna sujAnagar3ha nivAsI kalakattA pravAsI cAndalala pannAlAla phArmake bAlacanda nemIcandakI tarapha se zrI jinavimba pratiSThA 6 nava hAdha U~cI khar3e Asana zrIpArzvanAtha jinabimba zyAmavarNa kii| aura aneka jina bimboMkI pratiSThA kii| zrI sammeda zikhA jainatIrtha kSetrameM ( pArzvanAtha ) kSetra meM zrImAna hastikAnta ( hatikAMti) nivAsI iTAvA pravAsI tathA kalakattA pravAsI zrImAn bAbU munnAlAla dvArakAsa poddAra gotrIya la~mecU jainake phArmake mAlika zrI mAna bAbU sohanalAla jainakI tarabhase vRhata jena mandira 29 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * bRhat zrI candraprabha jina vimba tathA dhAtukI zrIsupArya jina bimba kI pratimA kii| ___ phulerA sTezana rAjapUtAnAmeM zrImAn khaMDelavAla pATanI seThi mulacanda sujAnagar3ha nivAsI kalakattA pravAsI kI taraphase zrI AdinAthAdi jina vimba pratiSThA / zrImAna paM0 nanhelAlajI paM0 zrInivAsa zAstrIkI sahakAritAmeM jinavimba pratiSThA karAI aura marasalagaMjameM zrI jina bimba pratiSThA padmAvatIpura vAloMkI taraphase kii| vedI pratiSThAyeM zerakoTa jilAvijanora vijanora khAsa zrImAn vadrIdAsa khajAJjI kI taraphase / kAnapurameM kalakattA vAloMke mandirameM / prayAga ilAhAbAda jina mandira choTemeM tathA jAnakI dAsake jina mandirameM hamArI sAlI dropadAbAI tathA hamArI taraphase karahalameM halavAinake jina mandirameM tathA rapariyAnake jina mandirameM saMghInake jina mandirameM bhiMDameM golArArenike zrI neninAtha jina mandirameM Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa. 451 aTerameM indradhvaja vidhAna kraayaa| kalakattAmeM tathA bhiMDameM karAyA zrI nayA jina mandirameM vedI pratiSThA tathA purAnI bAr3I jina mandirameM cAvala paTTI jina mandirameM vela giciyA jina mandirakA jIrNoddhAra kartA zrI mAn seThiseDhamala dayAcanda mAravAr3I jaina agravAla kI taraphase klkttaameN| zrImAna paM0 nyAya divAkarajI pannAlAlake sAtha / zrI dhanapatilAla padmAvatIpura vAlake mandira tathA vedI kI pratISThA uttarapAr3AmeM kraaii| mihonI jilA bhiMDameM seThi zrIpAlajI kharauA kI nrphse| mUrIpura ( vaTezvara ) tIrthakSetra sUrIpurameM sabavediyoM kii| guNovA tIrthakSetrameM zrImAn seTha sujAnagar3ha nivAsI, kalakattApravAsI rAmavallabha rAmezvara jaina agravAlakI trphse| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 * zrI la~beca samAjakA itihAsa * rAjagiri zrImAn khaMDelavAla hajArImala rAmacandakI taraphase / bugar3AmeM caramaguriyA madArIpurameM DhAkA vaGgAlameM ityAdimeM vediyoMkI jiMna mandiroMkI pratiSThA kraaii| nAgorameM zrImAn khaMDalavAla paJcoMkI taraphase / campAlAla dIpacanda nemIcanda dulIcanda AdikI taraphase mandira nirmANa mandira pratiSThA bedIpratiSThAdi / revAsA ji. sIkara jayapura zrImAn seTha khaMDelavAla rAmalAla zivalAlakI taraphase kAlUrAma lakSmInArAyaNakI taraphase / zrIcAMdana gAMva mahAvIra pATodA zrIkRSNA vAI agravAlake mahilAzramameM Azrama vedI prtisstthaadi| kalakattAke nikaTa curacurA atizaya kSetrameM tathA kalakattA purAnI vaadd'ii| zrImAn seTha kanhaiyAlAla viradIcandake prabandhameM kiye hue jIrNoddharita jina mandira aura vedI pratiSThA kraaii| Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____* zrI la~becU samAjakA itihAsa * 453 zrImAn kanhaiyAlAla viradIcandajI jena agravAla phatepura nivAsI kalakattA pravAsI rAjAuDamenameM gaddI tathA AramanI sTITameM bAr3I hai unakI taraphase pratiSThA kii| ___aura bhI aneka vedI pratiSThA karAI hameM yAda nhiiN| rAjapUtAnekA itihAsa dvi0 khaNDa gaurIzaGkara ajhAjI kRt| AzAdhara jaina pratiSThApATha / mahIpAla critr| zrIvarddhamAnapurANa (AcArya padmanandikRta) aguvyaya padIya lakSmaNa kavikRta (jAyasavAla) paTiyAlogoMkI paTTAvalimeM (4) harivaMvapurANa jaina vRddha jinasenAcAryakRta AdipurANa jaina saMskRta mahApurANa dvi0 jinasenAcArya kRta jaina siddhAnta bhASkarakI phAileM anekAntapatrakI phAileM jaina mitrakI phAileM zrI jinapratiyAoMke zilAlekha tAmrapatra ___iTAvA jina mandira aura dharmazAlAkI riporTa va iTAvA gajeTiyara itane grantha aura phAileM AdikI sahAyatA se yaha itihAsa likhA gayA hai| Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jina mahAbhiSeka vidhiH prAraMbhyate mandAra campaka payoruha kunda jAtI sanmallikA vakula ketakI sinduvAraiH / tIrthAmbu tandula sucandana paGka pUta puSjAjaliM jinapateH pratizaMdadAmi // 1 // zrI jinAmepuSpAJjaliM kSipet yeSAM smarantaH kilasaMzrayantaH santaH zivaM zIta zivAmbubhiH stAn / zrImajinendrA'mala siddha sUrIn adhyApakAn sAdhuyutAn yajeham // 2 // jaladhArA yebhyaH subhavyAH bhavino bhavanti gandhaiH sugandhaiH zubhazansibhistAn / / zrImajinendrA0 // candanam Ananda mantaH sphuradaMzujAlaM ye saMgatAcAkSatamakSataistAna // zrImajinendrA0 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 455 akSataM yannAmatobhanyajanasya cittaM nananda nityaM kusumaiH zubhaistAn // zrImajinendrA0 // puSpam zAlyodanaiH kAmalavastu yuktaM siddhyai susiddhaizvarubhistadaitAn // zrImajjinendrA0 // naivedyam yadI bodhAdhika dI dIpAn jagatsphuTIbhUta manalpadIpaiH || zrImajjinendrA0 // dIpam karmendhanAnAM dahatA mamISAm dhUpairivA'nekadhUpadhUmraH // zrImajjinendrA0 || dhUm phalaM dizanto vimalaM janAnAM phalaiH supuNyasya phalai rupetAn // zrImajjinendrA0 // phalm sadvArigandhaiH sumanoHkSataizca naivedyadIpA'mala dhUpa pUgaiH / zrImajjinendrA0 // Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa ardham ye kecijjina siddha sUrizubhagopAdhyAya sAdhUnamUn / dhyAyaMstat pratibandha bandhuradhiyaH santaH samantAdiha // te zasvannara rAjadeva padavI mAsAdya caJcacciSaH / prohya Mstetra ghanaiva karmma dahanaM zrImannarendrArcitAn // ityAzIrvAdaH t 456 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturviMzati stavaH AdyaskandaH sarva vidyAlatAnA ___ mantotirvizva tatva prnnetaa| devo divya dhyAnamAnaikatAno nAbheH sUnurmaGgalaM vodadAtu // 1 // nA'jaujitoya dviSadantarAntarai stato'jitaH zrIjinaityudIrittaH / sumaGgalAnAmadhi maGgalAlayaH sumaGgalaM vovitarantu dhIradhIH // 2 // yamadhigamya jano yama vAnasau nija nijasya niyAmakabhAvataH / svamabhavaM kurute jina sambhavaH sva iha maGgalama stvani sambhavaH // 3 // yadIya nAmoccaraNa prasaMgato pyanantabhaMgekSaNa bhAgayaM janaiH / / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * zrayatyajasraM zriyamaGga saGgataH ___samaGgalAyA stvabhinandanojinaH // 4 // atula mahimapAraM sAra mantardadhAno nijamakhila manantaM prApya sntisstthte'gre| ziva sukha zubha sampallabdhavAnyaH sanityaM sumati sumati nAtho maGgalambastanotu // 5 // bhavati bhuvanadIpI yatprasAdAtakSaNena kRta nija nija kAllabdha sammArjanaudhAH / tribhuvana kRtasevovaH sa padmAbhadevo dizatu virati lAbhAnantaraM maGgalAni // 6 // nirmagnaM varasAgare varadhiyAdhasta svarUpaMjagat yenauddhRtya dhRtaM dhRtau dhRtivatAzasvatsupArzvaH punaH zumbhogabharAvana vapuSAM kAntyAjvalajjyotipAm deyAdvaHsamaGgalAni satataM zrImatsupAzrthojinaH / / 7 / / yasya prabhA parikara pravibhinnamanta mohAndhakAra makhilaM pralayaM prayAti vighnaM nacA zrayatisaMzrayate vibhUti candraprabhaHprabhurasaukurutAcchivaMvaH // 8 // Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 456 puSNAtilokaM vidhunotizokaM kSiNoti dukhaM sukha mAtanoti janasya yaH saMjanayatyazaSaM zrIpuSpadantaH sazivaMkarotu // 6 // jJAnAdyazeSA'malabhAvayuktaM tatvavizuddhaM bhuvinovadanti yaddharmamuktAH kilavibhramantaH zrIzItalo'sautanutAcchivaMvaH // 10 // zriyaH prabhUtyai kilayatsvabhAvaH saMmAryamANaH sakalaM karoti jagajayIyasyanijanmabhUyaH zrayAnajino'sausazivaMkarotu // 11 // surendra nAgendra narendra vargaH pUjAkSaNe kSobha mupaitiyasya sasarva pUjAkSaNa evadevaH zrIvAsu pUjya: zivatAtirastu // 12 // jagatrayaMyo vimalI karotisvadhAmanAmnAnijayantuvargam nisargazuddhaH svataevabuddhaH zivaH zivaM zrI vimalodadAtu // 13 // anantamithyAmbudhipArameti zrutvAvaco'nantaguNaM yadasya AnantyamAmoti janaH sukhAde stvanantanAthaH sazivaMkarotu // 14 // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 *zrI laMbeca samAjakA itihAsa * nityAyanekAntamatIvakAzaM prakAzyalokeviduSAmazeSam pApAjagajjovibhayaM cakAra zrIdharmanAthaH sa zivaMkarotu // 15 // vibhAvanAyAM pratipadyalIlA prazAntametatpunarApazAntim vizvaM vacobhinanuyasyazAntyai zAntirjinovaH kurutAtprazAntim // 16 // kunvAyanekavidhajantudayAJcakAra yastAmupetyajanatApidayAJcakAra bhavya pravodha janakAnyamalAnisazrI kunthurjinoMdizatuvaH zubhamaGgalAni // 17 // aratizokamayAdivinAzakRtakRtasamastasamasta hitaMkaraH zubhasamAzrayasaMkamazaMkarastvarajinaH kustotsavamaGgalam // 18 // yaH kArAtihArI vizadatara guNagrAmadhArI vizArI jJAnAnandaikacArI viSamatama mahAduHkhadoSApahArI kSINA'kSINopacArI zubhasamitisabhAsaGgasampadvicArI deva zrImallinAthobhavatutavamamApyebamAGgalyakArI // 16 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *bhI la~becU sagAjakA itihAsa * 461 vizvavizvambharAbhAra hAridharmadhurandharaH deyAdvomaMgalaMdevo divyazrI munisuvrataH // 20 // AryA yacchelaM zailarAjo durlaco laGghate mahAsatvaiH soyaM zrI naminAthaH satAMmAGgalyakArakobhUyAt // 21 // tyaktvA prapaJca ruciraM ruciraM svarAjya mantaHsphuradvibhavabhArabharAvakIrNam tUrNaturIyapadamAzritaevadevo nemiH zriyaM dizatavaH zubhamaMgalasya yannAmasmRtimAtratopinikhilaM nimnanti vighnaM janAH mAnava daivyaM yannavamanyadapyupagataM santaH samantAdiha prItaH prAnti vinIta vairi viSamavyAhAra sAreNa yaH soyaM maGgala mAtanotu sudhiyA~ zrI pArzvanAthojinaH // 23 // lokeSu sarvedhaSi vaImAnaH prItyAjanasyeha suvarddhamAnaH pravarddhamAnakSatamAnayAno deyAtzumbhaMvo jinavarddhamAnaH // 24 // iti zrIcaturvisati tIrthaGkarANAM maGgalastavaH saMpUrNaH vRSabhAdIn jinAnnatvA vIrAntA natibhaktitaH // 25 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 , * zrI laeNbecU samAjakA itihAna nityamrAna vidhivakSye yathA vidhi vizuddhaye // 1 // nityanaimittikazcApi snAnAdi vidhi maGgalam . vidyate viduSAMmAnyaM sarva pApa praNAzanam // 2 // tyaktvAnamittikaM tAvat kalyANAdikamuttamam tadeva nityaM saMkSepAt pravakSyAmi yathAgamam // 3 // athedAnIM pUrva sari sUtritaM tadevasUtrayiSyAmaH NamohatasiddhAcAryopAdhyAyebhyastathA ca sAdhubhyaH ityAdi maMtreNa sthApanAzakraH AtmAnaM pavitrI karoti OM hI hI ha hauM haH paJcagurubhyaH svAhA OM ahaM anena mantraNAbhi mantritena candanena svAGga pavitrI karaNam / saMsnAnAya vidhAya yasyavasudhA zuddhi vizuddhAmbudhA vedIMmantra samApya zubhrakalazaiH satkAJcanairacitam pIThaM tatra pavitra masmin jinAdhIzasya vimbaM payo dadhyAyaH saramaiH sugandhi salilaiH saMsnApathantikramAta // 4 // mero bhUmijinasya zirasiM zrImatsu dharmAdhipaH kSIrAbdhevaravAribhiH snapanavi snAnaMkarotyAdarAt kalpezAstadanu prakalpitaghaTaiH sadgandhagandhodakaH raizAnA samalambhanaM samadhiyaH sarvecate kurvate // 5 // Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa # kAraMkAra manekadhA zucipadaM snAnaMvapuH svIkaraiH sadvastrAbharaNairvibhrUSya vividhairgandhaiH sugandhairapi indroha parikalpyaceti jinapaH prArabdhapUjAkSaNaH prAptAntaH zucirAzrayatvadhimudaM bhavyatvamiSTikram ||6|| lokAntargata tatvasaptamidaM jAnAti yo nizcalam aaunyotyAdavinAza dharmasahitaM nityaM vyatItakamaH yasyeSTiM vidadhantaro narapatiH zrImannarendroyathA tasyaitat snapanaM samApayatiyaH satyaMsadhanyonaraH ||7|| yasyAtyantikazuddhi zakti sahitasyAntaH sphurajyotiSo nityaM muktivadhUvarasya dinakRt koTijjvalanatejasaH kSutRSNAtiM vivarjitasyanikhilairmuktasya doSaiviMbho nathasnAna vilepanaistadapitat prArabhyate bhaktitaH // 8 // lokasya saMsnAna vidhAnahetoretat paThitvApurataH samastam karomipUjAvidhimUlamutraiH puNyArpaNAyA'bhiSavaMjinasya || | abhiSava pratijJA 463 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhajana jina pUjA sama puNya na dUjA, yaha anAdi Agama varaNI koTi kAmako chor3ike zrI jinakI pUjA karanI / Teka | uThi prabhAta hI zuci kiriyAkara zrIjinake maMdira jaiye zrItirAgako namaskArakara zrojina varake guNa gaiye | 1 | ambara pahira mahA zubha sundara ujjvala jala phira bhara laiye tribhuvanapatiko nhavana kara gandhodaka mastaka laiye !! vidhana roga miTa jAya chinakameM cita caJcalatA pIra haranI / koTi 0 // 1 // thArImeM bhariye / anusariye // basu vidha dara sudhAra manohara kaJcana jala candana zubha akSata soma kirana sama zuddha kevala puSpa manohara caru turanta tAje dIpa ratana maya dhUpa dazAMgI daza diziUmeM phala utkRSTa car3hAbata prabhuko so pAvata kariye / bharIye || aSTama dharanI / koTI0 // 2 // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laMbecU samAjakA itihAsa * 465 ujjvala vastra DhA~ki kari U~cI lejina sammukha dhaare| trividha thApanA thApike mahA mantrako uccAre // aSTaka par3hi par3hi drabhya sudhAre judI judI le vistAre / argha utAre ki agha bhaya bhava bhavake ttaare|| yaha vidhi arcana kareM mahAvidha kAma cittase nirjhrnii| koTi0 // 3 // aba vara no jayamAla mahA zubha lalita vacana mukhase bAMce / akSara mAtrA par3he saba spaSTa guNoMgaNameM rAce // ratana kaTorA liye daravase pulakita tana Ananda rAce / bhava bhava mAhIM milo prabhu yahI bhakti phalako yAce // indra samAna lahai jiya mahimA mukhase nahiM kahate vrnii| kotti0||4|| Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane vidyAbhyAsakI jIvanI aba hama isa lambecU itihAsa pUrNatAmeM apane vidyAmyAsakA saMkSipta vivaraNa dekara lambeca jAtike bAlakoMse namranivedana karate haiM ki isa prakArakI saMskRta vidyA aura dharmazAstroMko par3hakara tathA par3hAkara hamArI AzA pUrI kara saMskRta vidyAkA aura jainadharmakA udyota kreNge| prathama hI sAta varSakI avasthAmeM vi0 saMvata 1944 meM akSarAraMbha kiyA / zrImAn paM0 kalyANamalajI mizra kAnyakubjase jo jinadharmapara bar3I zraddhA kara puruSArtha siddha pAya kITIkA karI sArA ghara jala chAnake pItA, unake putra mAdhorAmase sArasvata vyAkaraNa pUrvArddha par3hA / jainapAThazAlA uTha jAnese zrImAn paM0 brahmAnanda zAstrI prabhAkarake avasthI varnAkyUlara skUla bhiMDake saMskRta vibhAgake mukhyAdhyApaka unase siddhAntacandrikA uttarAI vyAkaraNa par3hA aura usake Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa * 467 sAtha raghuvaMza kAvya tarkasaMgraha meghadUta kAvya chandograntha meM zrutabodhameM banArasa ke kauMsa kAlejakI prathamA parIkSA dI / vikrama saMvat 1953 meM uttIrNa hue| isake pahile mahAmahopAdhyAya zrI raghupati zAstrIjIke kAkA mukundapatise amarakoza tIno kANDa par3he pIche sArasvata aura siddhAntacandrikA par3ha prathamA parIkSA dI pIche 4 khaNDameM khaNDazaH madhyamA parIkSA bhaTTikAvyameM dI, para siddhAntacandrikA se kAma nahIM calA taba siddhAntakaumudI par3hI madhyamA parIkSA meM nyAyasiddhAntamuktAvalI thI, yadyapi zrIbrahmAnanda zAstrI vyAkaraNameM bhASyAntapAThI the para nyAyameM gatikama honese zrI puruSottamazAstrI dakSiNAtyase nyAya par3hA jo rAvajIzAstrI lazkarake ziSya the bhiMDake hI the mathurA meM jainamahAvidyAlaya meM par3hAte the madhyamA parIkSA meM kirAtArjunIya kAvya aura mAghakAvya par3hA nyAyasiddhAnta muktAvalI tathA siddhAntakaumudI par3ha bhaTTikAvya meM parIkSA dI / samvat 1660 meM uttIrNa hue phira gujarAta IDaragar3ha nokarI para cale gaye / vahA~se bImAra hokara Aye isase saM0 61-62 meM kapar3oM kI dukAna kara lI para dukAna karanese vidyA zithila hone lagI / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 * zrI la~becU samAjakA itihAsa * ranmomr.w.www. wwwwww tara prayAga ilAhAbAdameM jainapAThazAlAmeM nokarI kara lii| phira vahA~se indaura zrImAn rAurAjA sara seTha hukumacandajIkI nasiyAmeM jaina vidyAlayameM nokarI kara lI / chAtroMko vorDiMga meM rahakara vahA~ para zAkaTAyana vyAkaraNa TIkA amoghavRtti ( rAjA amogha varSakRta ) jaina vyAkaraNa par3hAyA tatho zrI sAgAradharmAmRtazrAvakAcAra candraprabhacarita tathA zrIdharmanAtha bhagavAnakA dharmazarmAbhyudaya kAvya Adi par3hAye aura ajaina vidyArthI vIe ke Ate unheM raghuvaMzake 13 mA sarga par3hAte rahe aura isake pahale mathurAmeM rahakara jaina nyAyadIpikA parIkSAmukha zrodharmazarmAbhyudayameM tathA vAgbhaTTAlaMkAra zrIsarvArthasiddhi AdimeM jainamadhyamA bhI uttIrNa kI thI phira indaurase vi0saM0 1968 san 1911 meM dillI daravArake samaya nokarI chor3a aaye| dillI daravAra zrIpaJcamajaurjakA dekhA vahA~se kalakattA cale Aye jaina vidyAlayameM par3hAne lage chaH mahInA bAda zrImAna jagadIzazAstrI syAdvAda mahAvidyAlaya jaina banArasase 1 patra zrImAn padamarAja rAnIvAleke nAma lAye unhoMne hamAre pAsa zAstrIjIko bheja diyA, hamane pUchA kyA cAhate haiN| unhoMne kahA ki hamako 1 koTharI rahaneko cAhiye hama Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laibeca samAjakA itihAsa * 466 yahA~ rahakara zrImAn mahAmahopAdhyAya lakSmaNazAstrI se par3ha kara vedAntatIrtha aura tarkatIrtha parIkSA denA cAhate haiM / hama zrImAna vAmAcaraNa bhaTTAcAryake ziSya haiM chaho khaNDa nyAyAcAryake uttIrNa kara Aye haiN| karNATa deza sAMgalIke haiN| hamane uttara diyA ki koTharI kA prabandha hama kara deMge para hamako bhI nyAya par3hAnA hogaa| Apane javAba diyA khuzI se par3ho, hama par3hAyeMge / unako hamane zrIvizuddhAnanda vidyAlayake sAmane 6) ru0 bhAr3A para koTharI le dI aura unase par3heM rAtriko jAyA kreN| unhoMne pahale nyAya madhyamA divAI uttIrNa hue| dUsarI varSa ve aura hama guru-celA eka sAtha tarkatIrtha parIkSAmeM baiThe, hama tathA ve dono hI uttIrNa hue| jisameM zabdakhaNDameM parIkSA dI, vyutpattivAda 1 zaktivAda 2 zabdazaktiprakAzikA 2 3 nyAyakusumAJcali aura gAdAdharI paJcalakSaNI vyApti tathA vidhivAda aura sAmAnya nirukti abhAvagranthaye parIkSA alAvA bhI par3he jisameM zaktizaktaMpadaM zakti-tIna prakAra, abhidhA vyaJjanA lakSaNA AdikA prakhara vivecana hai| par3e aura jyotiSazAstra meM hamane zrImAn paM0 rAmadayAluzarmA jyotiSAcAryase par3he Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa - jo zrImAn mahAmahopAdhyAya mudhAkara dvivedIjIke ziSya the ve bhiNDake hI the| inase khagola bhUgola grahalAghava sUrya siddhAntase batAyA tathA phalitameM jAtakAlaGkAra vRhajjAtaka nIlakaNThI pddh'ii| praznajhAnapradIpa narapatijayacaryA ye donoM jainagraMtha haiN| zrIdhara zivalAlake chApekhAnAmeM chapI ye RSabhadevakA maGgalAcaraNa hai| tathA varSa prabodha yaha bhI jainagrantha aura muhUrta cintAmaNi muhUrtamAtaNDa Adi jyotiSasAra AdikA parizIlana kiyA aura jaina nyAyagrantha aSTasahasrI prameyakamalamArtaNDa Apta parIkSA rAjavArtika zloka vArtika Adi digambara jainagranthoMkA adhyayana kara daza varSa saMskRta esoziyana kalakattA kAlejameM upAdhi parIkSA parIkSaka rahe aura zvetAmbara jainagrantha tatvArthAdhigama bhASya pramANamImAMsA pramANa nayatatvAlokAlaMkAra nyAyameM aura hemavyAraNameM parIkSaka rahe tathA sAhityadarpaNa kAdambarI nyaiSadhakAvya sAhityakA bhI parizIlana kiyA par3hAyA aura jaina sAhitya gadyacintAmaNi yazastilaka campU AdikA parizIlana kiyA aura mahAvIrAcAryagaNita tathA pratiSThAtilaka AzAdhara pratiSThApATha brahmasUri saMhitA tathA jina Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *zro becU samAjakA itihAsa * 471 saMhitA 1 sandhi saMhitA jinasenatrivarNAcAra somasenatrivarNAcAra aura jainasiddhAntagnantha zrIgomaTasAra trailokyasAra AtmakhyAtisamayasAra pazcAstikAyapravacanasAra niyamasAra adhyAtmazAstroMkA abhyAsa adhyayana kiyA aura pIchese dhavalagrantha jayadhavalakA bhI vivecana AyA dekhA manana kiyA tathA padarzana bhI parizIlanameM AyA aura par3I mAtrAke grantha bhI lagAye ityAdi tathA dhampapada vauddhagrantha aura manovijJAna svarodaya tathA jJAnArNavajI AdikA bhI abhyAsa kiyA saptabhaMgI taraMgiNI kauTilpanItiH kAmandakInItiH ahaMnnItiH nIti vAkyAmRta AdikA parizIlana kiyA aura jainasiddhAnta dvAdazAGgavANI rUpa hai jisake padoM kI saMkhyAdise jo grantha nirmANa kiye huese gAr3hAke gAr3hA bhara jAyeMge ve par3hanese saba nahIM Ate kintu tapazcaraNa dvArA zrutajJAna Rddhi utpanna hotI hai taba pUrNazrutake balI hote haiM / ve bAraha aGga aura pada isa prakAra haiM 1-AcArAMga aThAraha hajAra pada 2-sUtrakRtAMGga chattIsa hajAra aura vyAlIsa pada Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 *zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * 3-sthAnAGga 42 vyAlIsa hajAra pada 4-samavAyAMga 164000 eka lAkha cosaThi hajAra pada 5-vyAkhyA prajJapti aMga do lAkha aTThAIsa hajAra pada 6- jJATakathAMga pAMca lAkha chappana hajAra pada 7--upAsakAdhyayanA~ga gyAraha lAkha sattari hajAra pada 8-antakRt dazAMga teIsalAkha aTThAIsa hajAra pada 8-anuttara dazAMga chayAnave lAkha cavAlIsa hajAra pada 10-prazna vyAkaraNAMga 63 tirANave lAkha solaha hajAra pada 11-sUtra vipAka aMga eka karor3a caurAsI lAkha pada ina sabake milAkara cAra karor3a pandraha lAkha do hajAra dasa pada bhaye aura vArahavAM dRSTiyAda aMgake eka sau ATha karor3a arthAt eka araba ATha karor3a arasaTha lAkha chappana hajAra pada bhaye / aura jaina siddhAntameM ikyAvana karor3a ATha lAkha caurAsI hajAra cha sau ikkIza anuSTapazloka jo 32 akSaroMkA eka zloka anuSTupa zloka hotA hai| ___ isa pramANase eka-eka padake ikyAvana karor3a ATha lAkha caurAsI hajAra 6 sau ikaIsa zloka eka padake bhaye Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~beca samAjakA itihAsa * 473 aura saba dvAdazAMgavANIke eka araba ar3asaTha lAkha chappana hajAra pada hai| aba apane jJAnase pAThakagaNa samajhe ki dvAdazAMgake grantha zAstroMse aneka gADhA bhreNge| itanA jaina zAstrAMkA bhaNDAra thA, jisameM aneka grantha zrI zaGkarAcAryane samudra meM paTakakara DuvAye aura aneka grantha auraMgajevane jalAkara pAnI tapAkara jraaye| to bhI aba bhI nAgora karNATa deza AgarAdi yapI AdimeM bhaNDAra bhare par3e haiN| kitanA jaina sAhitya thA hamaloga kitane kRtanI huye jinakA par3hanA bhI chor3a diyA / zrImAn jagadIza zAstrIjI kahate rahai ki zrImAn vAmAcaraNa bhaTTAcArya kahate rahe ki zaMkarAcAryajIne jaina grantha Dubokara acchA nahIM kiyaa| jainiyoMke praznoMko siddhAnta gar3ha DAle aba aSTasahasrI prameya kamala mArtaNDameM unase cAra-cAra Upara koTike praznottara rakhe haiN| yaha saba bhAratakI nidhi thii| jaina ajaina to matabheda haiM para cIja to sabake upakAra kI thii| jarmana meM itanA jaina gantha pahuMca gayA hai sUcIpatrakI kImata do sau rupaye haiM so hamArI prArthanA yahI hai ki saMskRtakA abhyAsa karo to gharake ratna mAlUma ho| kalApa vyAkaraNa Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * saba vyAkaraNoMse prAcIna hai| jinake sUtrako zrImAn pAtaJjali mahArAjane bhASyameM liyA hai| siddhovarNaH samAmnAyaH sU0 varNAnAM AmnAyaH samAmnAyaH svayaM siddhoveditavyaH varNoM kA AmnAya svayaMsiddha anAdi haiN| indrazcandraH kAzikRSNaH pizalIzAkaTAyanaH pANinyamara jainendra ityaSTau shaabdikaamtaaH| inameM indra, candra tathA kAzikAkAra aura zAkaTAyana amara aura jainendra 6 jaina vyAkaraNa inase purAnA kalApakA karaNa jaina hai aura zAkaTAyana aura pANini mAmAbhAneja theaisI kiMvadantI hai| isase yaha satra bhAratakI nidhi hai| pahile dveSa nahIM thaa| vartamAnameM kevala jJAna horA jyotiSazAstra adhurAmUr3avidrImeM hai aura madrAsa jilemeM chinnatambI zAstrIke pAsa pUrA graMtha hai| tathA beGalorameM bhaiSajya jAna maJjarI hai saba kanar3I bhASAmeM hai| zrImAn lakSmI dharaiyyA paMDitane 1 zloka par3hakara sunAyA thaa| caubIsa tIrthakaroMke nAmakA jo eka auSadhikA nukasA thaa| Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___*zrI laeNveca samAjakA itihAsa * ..rani aura rAvalapiMDImeM sohanalAla khajAcIke makAnakI gRha pratiSThA kraaii| zrI pRthvIrAja rAsemeM likhA hai ki pRthvIrAjane kanaujapara rAThopara car3hAI kI to pAlIvAloM (pallIvAla) kA nikAsa kanaujase haiN| pallIvAla rAThoroMmeM hone caahiye| eka rAjA karNATa dezakA kalakattA kauleja meM AyA usane naiyyAyika vidvAnoMse prazna kiyA ki siSAdhayiSA viraha viziSTa siddhayabhAvaH pakSatA isakA pratipAdana kreN| isa para usane zaMkA samAdhAna kaI prakArake kiye samucita uttarapra nahIM huA taba 51) ru0 vidvAnoMko pAritoSika meM dekara calA gayA, jisase vidvAnoMkA apamAna na ho isase maiMne yaha samajhA ki yaha navya nyAyakA vivecana jo na diyA zAntanapura aura tamAma baGgAlameM hai| vaha karNATa deza se aayaa| vahA~ jainAcAryoMkA davadavA jyAdA rahA zrI bhadrabAhu AcArya 700 sAta sau muni sahita rAjAcandra gupta muni sahita udhara hI rhai| eka-eka guNake ananta ananta avibhAga praticchedoM kA tathA pudgalakI eka Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~becU samAjakA itihAsa - paramANu eka samaya meM 14 rAjUloka zikharapara zIghra gati se gamana kara jAtI AdikA kathana sUkSma vicAra aura karma philAsabI yaha jIva anAdise kammose kandhA aura unase mukta honekI vyavasthA karma jar3a cetana do prakArake yaha kathana aura darzanoMmeM nahIM karma to kahate moha ahaMkArAdika hai para jar3a cetanakA vivecana nahIM aura ye karma kahA~ rahate kaise vandhana hotA yaha vivecana nahIM navyanyAya meM abacchedaka dharmakA kathana hai sUkSma vicAra hai nyUnAtirikta dezA'vRttitvaM avacchedakatvaM isako aguru laghu guNa kahanA caahiye| yaha jaina siddhAntase hI mUkSma vicAra kI upalabdhi hai| aisA pratIta hotA hai| avacchedakA jvacchinna vicArako loga kaha baiThate haiN| mAthA khAnekI pacAnekI bAta hai samajha meM to AtA nhiiN| taba aisA kahanA hotA hai aura baMgAlameM bhI jaina dharmakA adhika pracAra rhaa| baMgAlI bhAiyoMke nAma vimala bAbU kunthu bAbu pArasa bAbU Adi caubIsa tIrtha karoMke nAmase cale Ate haiM aura karNATa deza meM rAjA bhojavaMzIya vallAla vaMzIya rAjA kSatriya adhika rhai| aba bhI sArvabhauma Adi hai| Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI la~beca samAjakA itihAsa - 477 mUDavidrImeM sArvabhaumake hamArA nimantraNa kiyA bhojana kiye jaina dharmI hai tathA jaina brAhmaNa upAdhyAya logoMke pAMca sau ke karIba ghara hai tathA nayanAra kSatriyoMke saikar3oM ghara haiM ye sava jaina hai| ___ aba lamvecU samAjameM saMskRta vidyAmeM santAna-darasantAna meM koI bhI saMskRta vidyA prAptakara hamArI AzA pUrI kare yahI prArthanA hai| astyeSAnanugAcanAdyabhavatAM prAntemuNagrAhiNAM deyaM saMskRtamAtRvardhanavidhau cittaM sadA premataH yadvacasAca kAryakaraNenAmotiduHkhaMsudhIH konAmeha tadIyakomalahita prAlambizikSAMtyajet aura vidyAyeM apane-2 dezakI bhASAya haiN| udara bharI haiM vidyAyeM nahIM / eka arahaMtadevase nikalI nirakSarI divyadhvani usakA rahasyapAyagaNadhara ( gaNapati ) deva ne saMskRta prAkRta rUpa akSara racanA karI / yaha devavANI hai, isIkA sAhitya iMgaliza, urdU arabI Adi bhASAmeM gayA savakI jananI saMskRta mAtA hai / ityalaM pallavitena / Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI laeNbecU samAjakA itihAsa * Upara likhe anusAra prAkRta saMskRtadeva vANI hai / zrI arahaMtadeva kI nirakSarI vANIko sunakara gaNadharadeva ( gaNapati ) akSararUpa prAkRta saMskRtarUpa racanA karI / dvAdazAMga rUpavANI yaha deva vANI hai, yaha vidyA hai, zAstra vidyA (zrutajJAna ) hai, ( AtmAkA jJAna ) dharma hai / isake par3he binA AtmajJAna nahIM aura vidyAyeM iGgaliza, urdU, phArasI, ardhI saba bhASAyeM haiM / udara bharane kI bhASA hai, vidyA saMskRta prAkRtta hI hai, use par3hanA mukhya kartavya hai isako par3he binA dharmako nahIM jAna sakatA / isIse saMskRta par3hanekI prArthanA kI hai| hamArI prArthanA svIkAra kara hameM kRtArtha kareMge, pAThakagaNose aisI AzA hai / zrI svastibhadraJcAstu Y. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- Page #482 -------------------------------------------------------------------------- Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA mandira pustakAlaya kAla naM.-20) lekhaka jaina jhammanalAla +-- zIrSakakI lakyUri janamabhAja zIrSakakalI la hasA khaNDa krama saMkhyA