Book Title: Tirthankar Mahavira aur Unki Acharya Parampara Part 3
Author(s): Nemichandra Shastri
Publisher: Shantisagar Chhani Granthamala
View full book text
________________
!
विधि आदि ज्योतिष विषयक ग्रन्थोंके रचयिता और श्रीवर पण्डित जयकुमारचरित के रचयिता है।
स्थितिकाल
'कर्णाटकविचरित' के उद्धरणसं ज्ञात होता है कि श्रीधराचार्य के 'जातकतिलक' का रचनाकाल ईस्वी सन् २०४९ है । महावीराचार्य के गणितसारमें---- धनं वनर्णयोगां मूल स्वर्ण तयोः क्रमात् । ऋणं स्वरूपतोऽज्वगं यतस्तस्मान्न तत्पदम् ॥
धनात्मक एवं ऋणात्मक राशियोंका वर्ग धनात्मक होता है और उस वर्ग - राशिके वर्गमूल क्रमशः धनात्मक और ऋणात्मक होते हैं । यतः वस्तुओंके स्वभाव (प्रकृति) में ऋणात्मक राशि, वर्गराशि नहीं होती, इसलिये उसका कोई वर्गमूल नहीं होता ।
उपर्युक्त गणितसारसंग्रहका सूत्र श्रीधराचार्यका सूत्र है | अतः स्पष्ट है कि श्रीधराचार्य महावीराचार्य के पूर्ववर्ती हैं। महावीराचार्य ने अपने गणितसारसंग्रहमें अमोघवर्षका निम्न प्रकार स्मरण किया है
प्रीणितः प्राणिसस्यौघो निरीतिर्निरवग्रहः । श्रीमतामोघवर्षेण येन स्वष्टहितैषिणा ||
X
X
X
विध्वस्तैकान्तपक्षस्य स्याद्वादन्यायवादिनः । देवस्य नृपतुङ्गस्य बर्धतां तस्य शासनम्' ||
इन पद्योंसे स्पष्ट है कि अमोघवर्ष के शासनकाल में गणितसारसंग्रहकी रचना हुई है । राष्ट्रकूटशी इस राजाका समय ईस्वी सन् ८१५-८६५ है । अतएव गणितसारसंग्रहकी रचना नवीं शताब्दीमें हुई है। इस प्रकार श्रीधराचार्यका समय ईस्वी सन् ८० के पहले आता है ।
श्रीधराचार्यका उल्लेख भास्कराचार्य, केशव, दिवाकर, देवज्ञ आदिने आदरपूर्वक किया है।
१. गणितसारसंग्रह, सोलापूर संस्करण, १५२ ॥
२. वही, १ ३ ।
५.
३. वही, ११८
४. यत् पुनः श्रीचराचार्य ब्रह्मगुप्त्या दिभिर्व्यासवर्गाद्दशगुणात्पदं परिधिः स्थूलोऽङ्गीकृतः स सुखार्यम् । न हि तं जानन्तीति — सिद्धान्तशिरोमणि गोलाध्याय, भुवनकोश, श्लो ० ५२ की टीका ।
श्रेष्ठं रिष्टहृतो दशाक्तम् इहोजः श्रीधरादयोदितम् ।
कष्टेष्टघनबलान्तरात् क्व च कृतं तद्युक्तिशून्यं त्वसत् । - केशवीय पद्धति ०३२ ।
प्रबुद्धाचार्य एवं परम्परापोषकाचार्य : १८९