Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 11 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
भगवतीसूत्रे हस्तगत्यादिकं भवतीत्यतो बहुविशेषणोपादानं कृतम् , शिल्पोपगतः-शिल्पशास्त्रज्ञः, एतादृशः पुरुषः आवर्तितं-संकोचितं बाहुं प्रासारयेत् , प्रसारितं वा बाहुम् आर्तयेत् संकोच येत् , 'विक्विणं वा मुढ़ि साह रेज्जा, साहरियं वा मुलुि विक्खिरेना,' उन्निमिसियं वा अच्छि निमिसेज्जा,, निमिसियं वा अच्छिउम्मिसेज्जा, विकी)-प्रसारितां वा मुष्टिं संहरेत्-संकोचयेत् , संहृता-संकोचितां वा मुष्टिं विकिरेत्-प्रसारयेत् , उन्मिषितम्-उन्मीलितं वा अक्षि-नयनं निमिषेत्-निमीठयेत् , निमिषित-निमीलितं वा अक्षि उन्मिषेत्-उन्मीलयेत् , गौतमः माह-' भवेएया रूवे' किं भवेदेत दूपम् ? किम् स स्वभावो भवेत् शीघ्रतायां नैरयिकगतेस्तद्विषयस्य च पूर्वोक्तविशेषणविशिष्टपुरुषबाहुप्रसारणादेखि ऐसे विशेषणों वाले पुरुष के हस्त की गति आदि क्रियाएँ शीघ्रतावाली होती हैं, इसीलिये इतने बहुत से विशेषणों द्वारा उसे विशेषित किया गया है। शिल्पोपगत का तात्पर्य शिल्पशास्त्र के ज्ञाता से है। ऐसा पुरुष आवर्तित-संकोचित बाहु को बहुत ही त्वरा से पसारता है और पसारे हुए बाहु को बहुत ही शीघ्रता से संकुचित करता है । 'विक्खिण्णं वा मुलि साहरेज्जा साहरियं वा मुहि विक्खिरेज्जा, उन्निमिसियं वा अच्छि निमिसेज्जा, निमिसियं वा अच्छि सम्मिसेज्जा' तथा पसारी हुई मुट्ठी को संकुचित-बन्द करता है, और बन्द की हुई मुट्ठी को जल्दी से पसारता है। तथा-उघडी हुई आंखों को शीघ्रता से बंद कर देता है, एवं बंद नेत्र को जल्दि से खोल लेता है। अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं-' भवे एयाख्वे' तो हे भदन्त ! जैसा यह स्वभाव शीघ्रता में पूर्वोक्त विशेषण विशिष्ट पुरुष का अपने बाहु आदि के प्रसारण आदि में होता है, उसी प्रकार આદિ ક્રિયાઓ શીવ્રતાવાળી હોય છે, તે કારણે જ તેને આટલાં બધાં વિશેષણો આપવામાં આવેલ છે. (
શિપગત એટલે શિલ્પશાસ્ત્રને જ્ઞાતા) આ પ્રકારનાં વિશેષણોવાળે પુરુષ આવર્તિત (સંચિત) બાહુને ઘણી જ ત્વરાથી પ્રસારિત કરી શકે છે અને પ્રસારિત બાહને શીઘ્રતાથી સંકેચી शः छे. “ विक्खिण्णं वा मुढेि साहरेज्जा, साहरियं वा मुद्धि विक्खिरेज्जा, उन्निमिसियं वा अच्छि निमिसेज्जा, निमिसिय वा अन्छि उम्मिसेज्जा" तथा ઉઘાડેલી મુદ્દીને ત્વરાથી બંધ કરી શકે છે અને બંધ કરેલી મુદ્દીને ત્વરાથી બોલી શકે છે, તથા ઉઘાડેલી આંખને જ ૯દી બંધ કરી શકે છે અને બંધ કરેલી આંખોને જલદી ઉઘાડી શકે છે. આ રીતે તેની ગતિમાં શી વ્રતા હોય છે.
गौतम स्वामीन। प्रश्न-“भवे एयारूवे" तो सन् ! युवान माहि વિશેષણોવાળા પુરુષને જે સ્વભાવ હોય છે-હાથના સંકુચન પ્રસારણ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૧