Book Title: Nandanvan Kalpataru 2001 00 SrNo 05
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521005/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH / zrIvardhamAnajina 2600 tama janmaka tama janmakalyANakaparvavizeSaH | zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye // | kalpatarunandanavanasatko'yaM nandatAt suciram // paJcamI zAkhA (dakSiNAyanam) vi.saM. 2057 saGkalanam kIrtitrayI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nndnvnklptruH| TECENTER zrIvardhamAnajina 2600 tama / 2600 tama jnmklyaannkprvvishessH| 69 | zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye // kalpatarunandanavanasatko'yaM nandatAt suciram // paJcamI zAkhA (dakSiNAyanam) vi.saM. 2057 saGkalanam kIrtitrayI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH // paJcamI zAkhA / / (saMskRtabhASAmayaM ayana-patram / / ) saGkalanam : kiirtitryii|| sarve'dhikArAH svAyattAH // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta / / - dravyasahAyakaH zrI vIzAnImA jaina saMghaH, godhraa|| vi. saM. 2057, I.saM. 2001 / mUlyam - saMskRtasAhityaruciH // prAptisthAnam : 1. zanubhAI ke. zAha, jIrAlApADo, khaMbhAta / 2. sarasvatI pustaka bhaNDAra, amadAvAda / samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. atula ec. kApaDiyA A/9, jAgRti phleTsa, mahAvIra TAvara pAchaLa, pAlaDI, amadAvAda - 380 007. mudraNam : sacina enTaraprAijha, amadAvAda / / phona : 079-7497047 mobAIla : 9825011414 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamianRLDHARAMITABHAmiminatim em JACOOSEaskoseDEO te NaM kAle NaM te NaM samae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre, je se gimhANaM paDhame mAse ducce pakhkhe cittasuddhe tassa NaM cittasuddhassa terasIdivaseNaM navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM addhaTThamANaM rAiMdiyANaM viktANaM uccaTThANa-gaesu gahesu, paDhame caMdajoge, somAsu disAsu vitimirAsu visuddhAsu, jaiesu savvasauNesu, payAhiNA-NukUlaMsi bhUmisappaMsi mAruyaMsi pavAyaMsi, niSphaNNa-mer3aNIyaMsi kAlaMsi, pamuiapakkIliesu jaNavaesu, puvattA-vatta-kAla-samayaMsi hatyuttarAhiM nakvatteNaM caMdeNaM jogamuvAgaeNaM AruggA AruggaM dArayaM payAyA // kalpasUtram // sU. 96 // iiryiNglgoorgoNddrgNgNgrgaagde ORIEOORIEOCTOIRONICOD POORISOORATE sAtAnimARTHILITARITTERTISTILITIENTITpApAmAsAATRIMia Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahRdayavAcakAnAM pratibhAvaH patram ra zrIvijayazIlacandrasUrIzvareSu sAdaravinayAH praNatayaH / bhavadbhiH sAnukampaM prahitaM nandanavanakalpataroH zAkhAcatuSTayaM prekSya samajani sumahAn pramodaH / saMskRtabhASAyAH (sahaiva prAkRtabhASAyA api) zikharasthA api talaspazivaiduSyavahAH zrImantaH saMskRte vividhazAstrajJAnasampreSaNena saha samAsvAdyamAdhuryavahAn pAThAn samAvizya yat kalpataroH prAdurbhAvaM vihitavantastadarthaM sarve saMskRtasevinaH zrImatAmAdhamayaM vakSyantIti nizcapracam / saMskRtasAhityetihAse samullekhA)'yaM sAhityapravAhaH, kintu parijJAnamasyA'lpIyasAmeva saMskRtasevinAM syaadityaashngke| yato hi sapadyeva prakAzite saMskRtavAGmayetihAse (uttarapradezasaMskRtasaMsthAnena prakAzite) jainaviduSAM saMskRtasAdhanAyA adhyAye nA'vAlokyata mayaitasyollekhaH / 'bhAratIpatrikAyAmavazyamasyollekhaH saMkSiptasamIkSAdikaM ca prakAzayiSyate iti nizcapracam / evaMvidhA zrImatAM tatrabhavatAM sAdhanA sutarAM vandanAre / C/8, pRthvIrAjaroDa devarSikalAnAthazAstrI jayapura pradhAnasampAdakaH 302001 'bhAratI' 1. samIkSeyaM bhAratIpatrikAyA janavarImAsIye'Gke prakAzitA vyalokyata / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram ra 25-11-2000 svasti / mizro'bhirAjarAjendrazzimalAvAstavyassaprazrayaM sabahumAnaM ca praNamati kIrtitrayaM nandanavanakalpatarusaGkalanakAram / itaH prAgapi bhavadbhiH sampreSitA nandanavanakalpatarvaGkA yathAvasaraM samprAptAH / tata eva kRtajJatApatrapreSaNAya satatanibaddhaparikaro'pi yena kenacit pratyAvAyenA'varuddhagatiko'yaM janassamprati mahatIM trapAmanubhavan sadayaM kSamA yAcate / vastutaH bhAratasarvakAraghoSite saMskRtavarSe 'smin nityapravRttasaMgoSThIvazAt dainandinakAryArthaM tanuko'pyavakAzo nopalabdhaH / parantu patrikAyAH pratyagramaqa parizIlya patralilekhiSA me durvAraiva saJjAtA, yato hyayamupakramaH / / ___ patrikAyAsturIye'pyaGkajAte prakAzitAM vividhasAmagrI paThitvA mahAn harSasandoha: smjni| bhavantaH sarve sAdhanAmArgArUDhA api devavANyAM kiyat snihyantIti dRSTvA hArdavisaMSThulo'smijAtaH / vizvavidyAlayIyAH zikSakA api nAmamAtreNaiva saMskRtAdhyApakAH / vyaMsakamayUrA iva te'pi vyaMsakasaMskRtajJAH / na ko'pi devavANyAH svabhAvAn prakAzayituM kSamaH / mUlapAThasya hindIrupAntarameva tadadhyApane zaraNabhUtam / yadi nAma tadrUpAntaraM nA'bhaviSyat tarhi teSAM pAThanamapi duSkaraM syAt / svAdhyAyasya paramparaiva samUlamucchinnedAnIm / yAM khalu dilIpasya gosevAM raghuvaMzamahAkAvyasya pAThyapustakanirdhArite'ze paThitvA dazamIkakSottIrNA tayaiva jIvanaM samuhyate / nikhilamapi raghuvaMzakAvyaM na kenA'pi svAntaHsukhAya paThitaM, na paThyate, na cA'pi paThiSyate / evaM durdazApanne sati svAdhyAye devavANyA Ayatirasmin rASTre khalu kIdRzI bhaviteti cintAviSayaH / saMskRtaM vinA nA'sya rASTrasyoddhAraH saMllakSyate / saMskRte prAkRtabhASAsu ca yAdRzaM vividhaM vipulaM ca vAGmayaM surakSitaM tiSThati-tenA'smAkaM bhAratIyAnAM svAbhimAno'dyA'pyakSata eva / parantu durbhAgyavazAd ye saMskRta-prAkRtajJAnavirahitAste tanmahattvameva na jAnanti / palANDubhakSiNo nA'titarAM zraddadhate nAraGgeSu dADimeSu vA / yato hi dADimasvAdAnabhijJAste / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavatu / ahamasmi saMskRtasaparyArataH sevakaH / mAnasaM vinA marAlasyeva saMskRtaM vinA mamA'pi mano'nyatra kvA'pi na ramate / tasmAdeva kAraNAt sagandhAn bhavato dRSTvA mahatI prItissamajani / yadyapi sanAtanadharmAvalambini dvijagRhe gRhItajaniraham / tathA'pi ArhataparamparAyAM prArambhAdeva mahatI zraddhA me jAtA / prasahyamAraNaM pipIlakasyA'pi matkRte'sahyam / ata eva hiMsAsamarthake kasminnapi dharme na madIyA zraddhA na vA vizvAsaH / ArhatAcAraH bhRzaM rocate mahyam / saubhAgyavazAt AcAryamahAprajJasya terApaMthadazamAcAryasya vAtsalyamupagato'haM tatsamAroheSu naikadhA sammilito'bhUvam / tatsAnnidhye ca jaina zrAvakAcArapaddhati samanoyogaM vyapaTham / AcAryavaryA mahAprajJAstu pratibhApaTiSThA mahAkavayaH / tatpraNItA'zruvINA mayA samIkSitA / bhavatAM ratnatrayANAM mahAntaM kArtajhyabhAraM zirasodvahAmi / iyatyA'nukampayA bhavadbhiH patrikAM sampreSya kRtArthIkRto'smi / anyathA svArthAndhe'smin yuge kaH kaM pRcchati ? pade pade santi IzvarammanyA dharmapracArakA idAnIM, yeSAmAzrame gRhasthajanadurlabhaM vilAsavaibhavaM vilasitaM dRzyate / tatsarvaM daSTvA prAyeNa cintayAmi yat sarvamapi saukhyaM kalAvasmin kASAyavastrAdhInameva ! durdazApannA gRhiNaH, paramasukhinazca saMnyastAH / parantu jainadharmAvalambina idAnImapi tapomArgAdhirUDhAH / pratyakSaM dRSTaM myaa| akiJcanAste sameSAM kRte'nukaraNIyA eva / nandanavanakalpataroH sarve'pyaGkAH saMgrahaNIyAH / prakAzitA sAmagrI mahatImanurakti janayati / vizvasimi yadanurAgo'yaM bhavatAM mayi nitarAM sthAsyati / vizeSAGkasya kRte kimapi yathAzIghra preSayiSye / ahamAdAbAdamupAgate sati bhavaddarzanamapi kariSye / sapraNayaM sapraNAmam mizro'bhirAjarAjendraH 114, Teacher's Hostel Summer Hill SHIMLA-171005 (Head, Department of Sanskrit & Dean, Faculty of languages H. P. UNIVERSITY, SHIMLA) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram 15-1-2001 svasti / itaH zrIzyAmalApAdapIThAnmizro'bhirAjarAjendraH sabahumAnayabhivAdayate kIrtitrayIM tIrthaGkaracaraNendIvaracaJcarIkakalpAm / samavApya bhAvatkaM snehameduraM patraM mahAntaM pramodabharamAbibhartyayaM janaH / tanmamaiva saubhAgyaM, anyathA sAdhanApathe'harnizaM tallInAH sAdhavaH kvA'vakAzaM labhante saMsRtiprapaJcArtham ? parantu yasmin jainadharmamArge AcAryahemacandrasadRzAH hastAmalakIkRtasakalavidyAprapaJcA mahAkavayaH kAvyazAstriNazcA'bhUvan tatra kIrtitrayyA vilAso'bhinandya eva, kiJca surabhAratIjIvAtave'pi maGgalapratIkabhUta eva / paramasamIcInamidamAbhAti yad bhavantaH sarve'pi devavANyAM niSadvaramagnacamUrupotakIkalpAyAH samuddharaNAya baddhaparikarAH / saMskRtavarSavyAjena koTimitaM dhanaM zAsanena vyayIkRtam / tathA'pi hanta ! surabhAratyA na ko'pi lAbho jAtaH / hariyANApaJjAbapradezayoryatra kutrA'pi saMskRtAdhyApakaH sevAnivRtto jAyate tatra nA'parasya navInasya niyuktiH; saMskRtaviSaya eva tatra parisamApyate / asmin prasaGge zAsanamakiJcitkaraM pratibhAti / rAjanayikamatabhedabhayavazAt maunamAdadhate / bahuSu maJceSu mayA satArasvaraM samasyeyaM smupsthaapitaa| parantu kiM tena bhavati ? punazca, yatra kutrA'pi saMskRtAbhyudayopakramaH sambhavati tatraiva dArukauzikAH zAsanena niyojitAH vartante / rASTriyasaMskRtasaMsthAnaM syAt, kendrIyasaMskRtasamitiH syAt saMskRtavizvavidyAlayAH vA syuH - sarvatrA'pi zAsanalAlATikAH khasUcino sarvaguNavirahitAzca pratiSThitAH santi / videze ta eva gacchanti ye AGglabhASAkSaramapi na jAnanti / tatra gatvA vaidezikasaMskRtajJasamavAye mUDhA iva tiSThanti, saMskRtAnane kAluSyaM ca lepayitvA svarASTramupAvartante / guNavantaH arvAcInasaMskRtapragatiniSThAH dhArApravAhasaMskRtabhaSANakSamAH kavayo nATyakArAzca vizvasaMskRtasammelanagantumarthasAhAyyameva nopalabhante yato hi mAdRzAste rAjadhAnIto dUre tiSThanti / evaM sati devavANyAH kiM kalyANaM bhavitA ? prAyeNA'haM vacmi yadidameva durbhAgyaM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtasya yat ye pratiSThitAH padeSu teSAM pArve pratiSTheva nA'sti ye ca pratiSThAvanto nikhile'pi rASTre te padavihInAH (yaiH padaiH devavANyA upakAraH sambhavati / rASTriyasaMskRtasaMsthA nasya vArSikamanudAnam aSTAdazakoTirUpyakamitaM vartate / ) / evaM hi bhavallikhitaM duHkhadaM vRttaM satyameva pratibhAti / asmin visaMvAde'pi saMvAdavanto vayam - iti vijayatetarAM devvaannii| mama praNAmAJjalayaH zraddhA-bhaktisaMvalitA AcAryacaraNAnAM zrImadvijayazIlacandrasUrivaryANAM caraNakamaleSu kRpayA pratyakSataH smrpnniiyaa| kiJca, AcAryacaraNadidRkSA'pi mAM nitarAmutkaNThaM vidhatte ityapi nivedanIyam / bhavatpramodAya galajjalikA(gaz2ala)dvayaM preSyate / yadi nAma roceta tarhi prakAzya janamimaM smbhaavyntu| bhavadvazaMvadaH mizro'bhirAjarAjendraH zimalAvizvavidyAlayIyaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvikam // bhagavato mahAvIrasya SaDviMzatitamasya janmazatIvarSasya puNyAvasaramenaM samprApya imAM zAkhAM bhagavanmahAvIrasvAmi-vizeSAGkatvena prkaashyaamH| __asmin prastAve bhagavato mahAvIrasya sarvajanahitAya sarvajanasukhAya ca prarUpitAnAM siddhAntAnAM samyagAcaraNena niHzeSamapi jagat ahiMsAyAH satyasya ca vartmanaH pathikaM bhuuyaadityaashaasmhe| nandanavanakalpataroriyaM paJcamI zAkhA'sti / saMskRtabhASAyA abhyAsArthaM prasArArthaM ca vibhinnaprAntebhyo'nekAH patrikAH prasiddhayantyeva / ayamapi nandanavanakalpataruH svAdhyAyena sahaiva puurvoktmuddeshmpyupssttmbhyti|| saMskRtabhASAyAH pracArArthaM prasArArthaM vA prabhUte puruSArthe satyapi asmAkaM deze tasyaH kiyatI upekSA avajJA ca kriyate ityasya vyathA ekena bahuzrutaviduSA zrIabhirAjarAjendra mizra-mahodayena svakIyapatreNa prakaTitA'sti / 'vAcakAnAM pratibhAvaH' ityatra mudritametatpatraM paThituM sAgrahaM vijJapayAmaH / kiJca - bhUkampasya kAraNeneyaM zAkhA vilambena prakAzitA / vi. saM 2057 kIrtitrayI caitrazuklA trayodazI zrImahAvIrajanmakalyANakadivasam godharAnagaram / / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtiH zrIvardhamAna mahAvIrajina-gItiH mahAvIraraghaTA sirivIrajiNathottaM kAvyanikurAma ghAlavikrIDitam sarasvatI nIrAjanA palAzapuSpANi sutavilambitam galajjalikAdvayam SaDubhASAmayI zrIvIrajinastutiSaDaviMzatikA prArthanA Baytad bhU-kampaH prakRtyAH bhrU-kampaH anukramaH kartA vijayazIlacandrasUriH es. jagannAthaH prA. amRta paTela munibhuvanacandra: 'cinmayaH' munibhuvanacandra: 'cinmayaH' munibhuvanacandra: 'cinmayaH ' munibhuvanacandraH 'cinmayaH' abhirAjarAjendramizraH munikalyANakIrtivijayaH sA. saMskAranidhizrIH munikalyANakIrtivijayaH pRSTham 1 7 9 10 11 14 22 24 . Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va kartA pRSTham AsyA saJcaM nu bhayAvaM munivimalakIrtivijayaH / / cintanadhAraNa - muniratnakIrtivijayaH tIrthakaraNayAmatizayAH munidharmakIrtivijayaH zramAyo bhagavAna mahAvIra munikalyANakIrtivijayaH sadadhAtu tuSTiM mayi vistI piNam munikalyANakIrtivijayaH dhamAyAbhayamahAvIrasvAminaH mAdhavaduSTAntAH DaoN. madanalAla varmA 62 prasaGgAH yahamacandrasUAra aho ! atyadbhutaM bhagavato vIrasya vAtsalyam // prasiddhA kathA (1) candanA aprasiddhA ghaTanA (2) jIrNazreSThI kiM zreSTam ? jIvanaM maraNaM yA ? muniratnakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH 84 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhagavato mahAvIrasya saptaviMzaterbhavAnAM vizleSaNam" sA. yugandharA zrIH tram -1 muniratnakIrtivijayaH zalAm-2 munidharmakIrtivijayaH 20 jajIvanAsya siddhAntA: munidharmakItivijayaH munibhavyazramaNavijayaH 4106 dazadhA satyam / jhenakathA vijayazIlacandrasUriH / 108 kiMnimittAH bhUkampAH ? munikalyANakIrtivijayaH 109 marma - narma munidharmakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH 113 115 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvardhamAna mahAvIrajina-gItiH (AzAvarI-rAgaNa gIyate) vijayazIlacandrasUriH seve vardhamAnajinamanizaM prasarati zubhramanabhramadabhraM yasya yazo'dya pratidizam... yasyA'jani janiriha bhUloke, sakalalokakuzalArthaM avataraNamapi nu zaraNaM bhavinAM, yasya vihitaparamArtham... kiM citraM devAsuramanujAH, yajjanuSi syuH sukhina: ? / narakagrastA nitarAM trastAH, jAyante'pi kuzalinaH ! ... mandaM surabhiH zItastirya, dakSiNago nu samIra: vAti zrIjinajanmAvasare, prabhumahimA hi gabhIra: ... kAkolUkapikAdikakhagakula-mavikalamaGgalagAnaM kurute'virataM zakunarutaM bata, jinajanisamaye'mAnam... pRthivI pRthudhAnyolasitA kila, vRkSAH phullita-phalitAH loko'pi tadA krIDAkalito, daivakuTilatA dalitA... januriva dIkSA jJAnAvApti-nirvANamapi nu tava he ! kalyANaM jagatAM kurute jina ! sakalamakalamiha tava he ! ... 6 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIraraghaTA' uccavacaruci-citre'muSmin saccAssacca sto vizvasmin / sakalajaneSu prIterdhArAM na kila sulabhamutsraSTumudArAm / vividhavikalpitajalpairnibiDe suviditalaukika viSayeSvajaDe saMsAronnatyavanatigahane hiMsAprabhRtidurAzayavahane loke zamalavahIne jAtaM stoke tararuci tejaH sphItam / naSTA'ndhakRtirbhAnAvudite, hRSTA zrIrAkAze mudite / siddhArthatrizalAdampatyoH zuddha-subodha - sudRSTi- sukRtyoH sutrAmAdisurairabhinandyaH putro jAto munigaNavandyaH / prakaTitahRdayasthairyo dhIraH sukalitanAmA yaH zrIvIra: krIDAparihAsAdivinodI es. jagannAtha: / sahAyakasaMzodhakaH prAcyavidyAsaMzodhanAlayaH maisUru - 570005 vrIDArahito bahulAmodI vardhata iti mudito tattAto vardhamAna iti hRdyavadAto nAma cakAra pramadAd dhImAn kSemaM kartuM kSatriyakulavAn / api ca vyAlAnna bibhetIti kSapitakalaGgaiH kila sa- prIti sphuraNena mahAvIra itImAM paramasuzobhanasaMjJAprathamAM prattAM saMjJAM saiSa dadhAnaH sattAyai zAnteH suvidhAnaH sarvatrAzobhata janavAre garvAdyadharan kRtasaMsAre / kAryakAryaM vAcyamavAcyaM dhAryamadhAryaM rucyamarucyaM 1. raghaTayakhye chandasi viraciteyaM kavitA / 2 . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak sa vivecayatItyabhidhA ramyA sanmatiriti puNyavidhA dattA sajjanasamudAyadhuryaiH kRttAkhilamatidoSairAryaiH / lIlA - bhAvaja - nirjayazUraH kAlenApnod yuvatAM vIraH / zreyaH pitaro vAJchantyUDhaiH prAyaH putraiH saMsUtimUDhaiH ! kRtanizcaya AsIt siddhArthaH sutamudvAhayituM baddhArthaH / zramaNAnAM sahavAsAd vIraH kramazaH prApa virAgamudAraH / nRpatiH zrutavIrIyavirAgaH kupitaH pUritamohAvegaH / pariNayarajjyA baddhuM tanujaM tvaritaM bisanAlikayeva gajaM niyatAkhilakhaM bhavaraNaraNakaH prayatitavAn sAdhAraNajanakaH / sUnugataM suvirAgAtizayaM bhAnusthitamapi dahanasamudayaM vArayituM kaH zaknotyevaM sArataramavApAnte bhAvam / sa mahAvIro dIkSAbaddho damanaM manasaH kRtvA zuddho dhyAnaM ghoraM sahasA''rabhata jJAnaM labdhumaho ! prAyatata / kSiptahRdaH kecana taM dRSTvA dRptaziraskAstasmai ruSTvA tasmizcikSipurazma krUraM vismitavibudhe vAraM vAram / sumanaskaH zApAdyadadAnaH zamadhanameva svahRdi dadhAnaH khare tapasi vimagno vIraH sukhaleze'pyavihitarucidhAraH / kAmaM samadhikatapa AcarituM bhrAmaM bhrAmaM karma kSarituM kAmapi parNakuTImadhyavasat svAmapi mudamadhikAM samajanayat / parNAdinyo gAvo hitaghana varNAvalibuhulalitAH kAzcana tatrAgAn paramasmannetA vitrAsena samastavijetA 3 . Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAdhAvayadetAstatratyaiH krodhAnnizitamatisAMgatyaiH pariniSkAsitadhenubhiruktam " duritaM nAma tavedaM vyaktaM viracitaparajanapIDAkaH san varayasi siddhiM svayamapi sIdan / " vimalasvAnto vIro niragAt kSamayA yuktastaramAd dezAt / sa prasthAya dhyAnArAmaH 66 kSipraM dadhyAvatha niSkAmaH bAdho dvAdazavarSe galito bodho hRdaye sahasA sphurito vizadIbhUtA AzAH sakalA vizayacchedatapasyA saphalA / nUnaM sarvasmin vizvasmin jJAnaM prAsArayadayamasmin maGgalakAntyA jagadabhidIptaM saMgatadezanayA ca vyAptam / mahAvIrayaraghaTA jagannAthena gumbhitA / kuryAt kavighaTAnalpapramadADhyamadAvalIm // bandhurna na: sabhagavAn ripavo'pi nA'nye sAkSAnna dRSTacara ekatamo'pi caiSAm / zrutvA vacaH sucaritaM ca pRthag vizeSaM vIraM guNAtizayalolatayA zritAH smaH // " (lokatattvanirNaye bhagavAn haribhadrasUriH ||) 4 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivIrajiNathotaM prA. amRta paTela (lA.da.bhAratIyavidyAsaMsthAna, ahamadAbAda) (gAhA) amayaM niccimAe dhavalimAe ya puNNimA-nisiaro / jiaM sIyalattAe caMdaNaM so vijayau vIro // 1 // (uggAhA) he nAha ! anAho haM mao haM zaMtanutto pAvatto / tA maM rakkhasu dINaM amayaM kuNasu NiccattadANato // 2 // nANAvihamannANaM mahaMdhAraM ruMdhar3a mokkhamaggaM / tA maM dhavala ! dUmesu nANAsuhAvAseNa mahAcaMdo ! // 3 // jaM aggI jaM akko jaM vayaNaM dujjaNANamaitikkhaM / Dahai taM mama pAvaM sIyalau maM jiNa ! sIlacaMdaNeNa // 4 // __(AryAgItiH) jiNa ! tuM tisalANaMdo taha vi Na tisallamANaMdesi / paravarahiyayasiddhattha ! siddhatthaNavarahiyaya ! taM si juttaM ti // 5 // sabvesiM sattANaM dukhattANa tANamikvaM si / tA duhatto nAha ! kahaM caraNaM te saraNaM na pavajjAmi ? // 6 // (uggAhA) kammaggiNA hu tattA, sattA jiNa ! tuha vayaNacaMdaNatittA / jahA kosio caMDo, tahA tippau tAta ! saNapattaM maM // 7 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaha patto sammattaM, seNiyarAyA vIra ! tuha bhattIe / majjha vi hujja taha nAha, saraNapattassa nAmaM saraMtassa // 8 // jar3a vi na bhavaveggaM, dANAidhammo na bhAvapahANo / tuha nAha ! caraNajuttI, tayaM kAhI, muttiM na saMdeho // 9 // jayau siravIrajiNiso, diNiso jassa va yaNappahAi buhA / vi-buhA jAyA cujjaM, suvyaNavilAsAisaiyA niccaM // 10 // (gAhA) iya thuNio vavIro, ubhaDamohabhaDaNi'ccaTTahaNaNo / maha dijjau varaNANaM, sayA namirassa tuha calaNesu // 11 // 1. zreSTha ! , 2. dhavalaya, 3. hitada, 4. vacanaM vadanaM ca dvayamapi, 5. vibuhA-vibudhAH viparItA budhAH iti virodhAbhAsaH, viziSTAH budhAH iti tasya nirAkaraNam, 6. gADham / "pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimad vacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // " (lokatattvanirNaye bhagavAn haribhadrasUriH / / ) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zArdUlavikrIDitama munibhuvanacandra: 'cinmayaH' kAvyAnikuAm dhIraM saJcarati prapazyati manAk pazcAt svamArga punaH prApto mRtyumukhe'pi necchati tUNaM vikrAntajIvI sadA / ekAkI viharan vane mRgapatI rAjAyate prANiSu nUnaM sarvamidaM vilakSaNamaho! zArdUlavikrIDitam / yad dvAviMzatidhA parISahacamUDhiM vinirdhATitA taptaM yacca tapassuduSkaramatho gADhaM vaneSu sthitam dhyAna sAdhitamUjitaM yadanizaM maunaM ca yatsevitaM vIrasya prakaTaM tadetadakhilaM zArdUlavikrIDitam // 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ags sarasvatInIrAjanA kAvyAnikuAma muniH bhuvanacandraH 'cinmayaH' kavikulajananI vAgdevatA devatAbhirabhilaSitakaTAkSakSepadAnA vadAnyA / karadhRtasuragaGgApadminIlInanIlAlikarakuNitavINAmAlinI sAk pRNotu // 1 // sitapaTakRtazobhe! zvetapadmAsanasthe! karakRtajapamAle! vAhini zvetahaMse / mama mukulitavANI vANi! gIrvANavANIkUtamatigatilIlAmAlinI drAga vidhehi // 2 // budhajanavarade! he zArade! zAradAbhradhavalavimalavastre! puNyagAtre! pavitre! / namadamadabudhAnAM zIrSavinyastahaste! / suvizadapadapadmAmAlinI dehi vAcam // 3 // vitara vitara mAtarme padaM te padAnte satatamanubhaveyaM yanmudaM sampadAnte / sitakajazucihAsye vAGmaye tvatsvarUpe! zrutakajarasalubdhaM stAnmanastanmayaM me // 4 // zrutasarasijavAse! phulakundaprahAse! vidalitamatimAndye! sevinAM sarvavandye! sakalaguNakadambe! dhImadambe! gRhANa navananavapadAlImAlinIrAjanAM me // 5 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palAzapuSpANi munibhuvanacandraH 'cinmayaH' kolyAnikuAma ISatsamIracalitAni punaH sthirANi raktAni kiMzukasumAni vaneSu bhAnti / arcISi kiM nibhUtadIpitaholikAgneH ? kiM vA vasantatilakAni dharAkumAryAH ? // 1 AraktabhugnavikacaprakaTAgrabhAJji kiM kiMzukadrumasumAni navotpalAni ? / kiM vA vasantatilakopamadhUliparvamodArthimanmathazukasya nu naikacaJcvaH ? // 2 santyajya sarvasuSamAM munivatpalAzA ugraM suvArSikatapo haTavISu taptAH / tasmAt prasUnamiSatastvayakADaruNAni manye vasanta! tilakAni kRtAni teSAm // 3 nUnaM palAzakusumapracayo vasante pRthvyAH subhAlatalamaNDanatAM bibharti / dRSTvaiva tat pramuditaiH kavibhiH purA kiM chando vasantatilakAbhidhayA vyadhAyi ? // 4 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drutavilambitam ra kAvyanikuAm muniH bhuvanacandraH 'cinmayaH' vivadhasatvavAhanasaMkule kSaNamatho nanu nirjananiHsvane viharatA vitate hi mahApathe drutavilambitameva gataM mayA . svamanasA tu manorathamAtrataH sapadi yatra mayA bata gamyate padayugena tu tatra kiyaddinai drutavilambitametadapIkSyatAm ro pracurakAlakRtazramanirmitaM / janapadaM naraM ca gRhAdikam ahaha ! bhUcalanAdvigataM kSaNAd drutavilambitatA bata kIdRzI ! // 3 // samayadarzakayatraghaTIsthito . laghukarastu vilambagatiM zritaH / / jhaTiti lambakaraH khalu dhAvati drutavilambitatA samayasya sA // 4 // sukhamayaH samayo laghu sarpati sthagita eva vibhAti tu duHkhadaH / samayasArathinA janajIvanaM drutavilambitamityativAhyate atha zanairatha zIghramapi bhramad vighaTayad ghaTayad ghaTanAH kramAt / samayacakramidaM parivartate drutavilambitamevamanAratam do Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *galajjalikA (1) zanaiH zanaiH abhirAjarAjendramizraH adhyakSa, saMskRta-vibhAga zimalA yunivarsiTI prItikSupaM vivardhaya bandho ! zanaiH zanaiH suhRdAM mano'nuraJjaya bandho ! zanaiH zanaiH // 1 // mA tvatkRte'pi jhaJjhAkaulInamudbhavet vAcassamIramIraya badho ! zanaiH zanaiH // 2 // parito'pi pAmarANAM tRNazAlikA imAH holAnalaM samindhaya bandho ! zanaiH zanaiH // 3 // abhito gabhIrandyau girizrRGkhalA puraH yAtrAmimAM samApaya bandho ! zanaiH zanaiH // 4 // pakcaiH patantvapakvAnyapino samaM phalAni zAkhAM tato vidhUnaya bandho ! zanaiH zanaiH // 5 // nizcetano'smi jAtastvayi lInavigrahaH AzleSamAzu recaya bandho ! zanaiH zanaiH // 6 // *galanti jalAni nayanAzrUNi yasyAM sA marmacchid gIti: galajjalikA ('gajala' iti bhASAyAm) / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvAmapi na kauziko'sau cANDAlatAM nayet satyaM vicintya bhASaya bandho ! zanaiH zanaiH // 6 // ajJAtahRtsu vairIbhavati smarotsavaH hRdayaM tatassamarpaya bandho ! zanaiH zanaiH // 7 // paruSA''yasI ca nUnaM sApalyazrRGakhalA prItyaiva tAM nikartaya bandho ! zanaiH zanaiH // 9 // kIrtiH prayAcyate no, sadbhiH pradIyate AzIrvacobhirjaya bandho ! zanaiH zanaiH // 10 // zrutvA'bhirAjagItiM suravAci sAdaram bhakti dRDhAM samaJjaya bandho ! zanaiH zanaiH // 11 // " na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatva-parIkSayA tu tvAmeva vIra ! prabhumAzritAH smaH // " (kalikAlasarvajJAH ayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm / / ) 12 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Painment nimal A nipAtA nipAtAH nipIyA'mbu sadyastUSA me'payAtA surApAyinaste nipAtA nipAtAH // 1 // ghanIbhUya tArApathe'rima prarUDhaH adhogAminaste praprAtAH prapAtAH // 2 // mama sthairyabhAveSu niSkampadIpAH tavotkampaneSu pravAtAH pravAtAH // 3 // mamopAyatatre satAmarthasiddhiH tavA'pAyata vighAtA vighAtAH // 4 // mamA''ravyA samAje vipadbandhukalpA paraM tvaM svayambhUrvidhAtA vidhAtA // 5 // mayA nirmitAH kIrtisammAnasaudhAH tvayA pApagartA nikhAtA nikhAtAH // 6 // mama svapnayajJe bRhatsAmagAnam tava svapnazaile kirAtAH kirAtAH // 6 // pradoSAH sadA candrikAcarcitA me raM te nizA na prabhAtAH prabhAtAH // 7 // gatA'zvatthatAM sAhitIsAdhanA me kavitvAkarAste na jAtA na jAtAH // 8 // 13 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDbhASAmayI zrIvIrajinastAta pavArajanastutiSavizatikA - munikalyANakIrtivijayaH 'kaDANa kammANa na moknu atthi' iti zAstravANI, tIrthakarairapi tAM anusaradbhiH kRtaM karma avazyaM bhoktavyameva itIva darzayituM yaH niSiddhakule'pi avatIrya vyazItidinAni uvAsa, tasmai 'karmaNyamUrtaye zrIvIrAya namaH // 1 // 'uttimesu kulesu ceva titthagarAiNo oyaraMti' iti anAdikAlasya paramparAyAH vilopabhayena yasya garbhaparAvartanaM indreNa hariNaigameSidevadvArA kAritaM, tasmai uttamamUrtaye zrIvIrAya namaH // 2 // (prAkRtabhASAyAm) jassa gabhaTThiyassAvi mahappabhAveNa savvaM pi niyakulaM saccappayArehiM vivaDDamANaM viyANiUNa ammA-piUhiM jassa guNanipphaNNaM nAma 'vaDDamANa'tti kAuM saMkappiyaM, tasmai / vardhamAnamUrtaye zrIvIrAya namaH // 3 // 1. karmaNA zobhamAnaH Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaThabhaTThieNa vi jeNa karuNAvalittacitteNa mAubhattIe niyataNuM nipkaMdaM kAuM puNaravi jaNaNIe ceva saMtosaNatthaM aMgassa phuraNaM kayaM tahA ya 'sabvehiM pi evameva ammApiUNa aciyattakaraM na kiM pi kAyavvaM avi ya tesiM bhattI ceva kAyavya'tti ThiIe paTThA kayA, tasmai aucityamUrtaye zrIvIrAya namaH // 4 // tihuyaNassAvi amaMdANaMdasaMdohajaNagaM jassa jammamahaM jANiUNa disikumArIo niyayaM sAsayAyAraM pAleuM tattha AgaMtUNa sUtikarmANi kurvanti, tasmai jagadAnandamUrtaye zrIvIrAya namaH // 5 // (zaurasenIbhASAyAma) 'samuidANa asaMkhijjANa iMdANa balatto vi titthagarA ahigabalavaMdo bhavejja' tti tihuyaNassa paccAve, jeNa aMguTThaphaM sametteNa sumerupavvado pakaMpido, tasmai zauryamUrtaye zrIvIrAya namaH // 6 // (paizAcIbhASAyAm) tijarAyamuho gajarAyagatI aTThavarisavao vi jo ghorasaruvaM bhIsanaM pisAcabhUtaM tevaM kiDDAe nimesamettena parAjetUna vi khamitavaMto, taramai kSamAmUrtaye zrIvIrAya namaH // 7 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zaurasenIbhASAyAm) tathA tattha ceva vayaMsi ammApi hiM ajjhayaNatthaM pADhasAlaM pesio jo niyayanimmalaviJJaNabaleNa uvajjhAyarasAvi saMdehamalasaMdohaM khAlidUNa accherayaThANaM huvido, taramai gambhIramUrtaye zrIvIrAya namaH // 8 // (paizAcIbhASAyAm) jananI - janakAna saMtosanatthaM ceva jena AjammavirAginA vi visayasukkhanirahilAsinA vi parinayanaM kataM, tasmai udAramUrtaye zrIvIrAya namaH // 9 // tivaMgatesu ammA-pitUsu tikkhituM icchuo vi jiTTabhAtussa sinehasaMtAnaM anavaganeMto jo anAsattIe sAhu vca to varise gihavAse vasito, tasmai niHsnehamUrtaye zrIvIrAya namaH // 10 // (zaurasenI bhASAyAm) hajjude govAle pUjaNujjude ya suraloyapAle jo samadAjutto yyeva saMThido, tasmai samatvamUrtaye zrIvIrAya namaH // 11 // 16 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadaghorAvarAdhassa vi saMgamassa 'ahaM tassa kiM pi hidaM karidaM na samattho' tti ciMdAe jassa acchINi addANi huvIa, tasmai kAruNyamUrtaye zrIvIrAya namaH // 12 // 'bhAvino bhAvA nA'nyathA kartuM zakyAH' tti jagajjajANa jANAvedUM, bhavissakAle ninhavo vi gosAlo jeNa sissattaNeNa aMgIkado, tasmai naiyatyamUrtaye zrIvIrAya namaH // 13 // (cUlikApaizAcIbhASAyAm) 'uggatavena yyeva kammakalaMko nivAletuM sakko'tti ettha ya titthakalAna vi na apavAto tti thilIkAtuM piva jena accuggo tavo kato, taramai tapomUrtaye zrIvIrAya namaH // 14 // 'kasTaM vinA sitthI na yyeva huveyya'tti ThitiM patiTThAvituM pica jo golAtigolaM kasaTapalaMpalaM niccalacittena samattanena ya sahIa, tasmai sahiSNumUrtaye zrIvIrAya namaH // 15 // niccalattanena sacchAnavilInakAyaM jaM tatthUna vanamahisA 'thAnU' esa tti kAtuM nicatehakaMTUyanaM pi katavaMtA, taramai dhyAnamUrtaye zrIvIrAya namaH // 16 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nikAcitaM karma ugreNApi tapasA na kSIyate' iti siddhAntaM jagate bodhayitumiva, jena kannasalAgAniknevaka saTaM pi avicalitamanena sahitaM, taramai siddhAntamUrtaye zrIvIrAya namaH // 17 // (mAgadhIbhASAyAm) 'nANameva hi zavvANaM uvali lakvaM'tti zaccAvedUM piva yeNa zaDDhabAlahavalizAI tavo-jhANazAdhaNaM kAdaM ke vallaM pattaM, tasmai jJAnamUrtaye zrIvIrAya namaH // 18 // 'maryAdAM hi tIrthakarAH api na vilopayanti'tti tihuyaNazza vi kahe, piva yeNa nisphalA vi pudhumA dezaNA dattA, tasmai maryAdAmUrtaye zrIvIrAya namaH // 19 // 'dhammAcalaNe zaMpadAyA na bAhaga'tti zaMboheduM piva yeNa baMbhaNA dikkhAvedUM gaNadhalIkadA niyapadhAnazizzattaNeNa ya aMgIkadA, tasmai dharmamUrtaye zrIvIrAya namaH // 20 // (ardhamAgadhIbhASAyAm) je desakAlAnusAraM addhamAgahIe bhAsAe desaNaM bhAsabhANe vi niyayaloguttarAtisaehiM vivihabhAsAbhAsiNo sabve vi deva-maNuyatiricche niyaniyabhAsAsu saMbodhetuM susamatthe, taramai sAmarthyamUrtaye zrIvIrAya namaH // 21 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (mAgadhIbhASAyAm) niyayapadhANazizzAha godamAha vi ye ANaMdAha avahiJANavizayaM apalAdhaM na zahidUNa tAha khamAyAcaNatthaM godamaM pezIa, tasmai kalyANamUrtaye zrIvIrAya namaH // 22 // (apabhraMzabhASAyAm) 'avitahasaddhAvaMtau titthakarAhaM pi pasaMsaNebvau hohiM ti bhuyaNassu vIsasAveppiNu jeNa sulasAhe sAviAhe aMbaDaparivvAyagadAraeM dhammalAhau kahiau, tasmai zraddheyamUrtaye zrIvIrAya namaH // 23 // gosAlaha mukkhakahaNeNa savvAnubhUi-sunakhatta ca uvekkhaNeNa jeNa 'hiMsakA apyupakRtAH, ' AzritA apyupekSitAH' ti saccaviu, tasmai adbhutamUrtaye zrIvIrAya namaH // 28 // acvaMtaNiddhaho rAgavaMtaho yAvi goyamaho rAganAsaNatthau dUri pesaNu, 'niyayAusau khaNamettu vi vaDDheviNu na sakka titthagarAhaM pi'tti bhuyaNassu jANAveppiNu iMdaho vinnattihe vi assIkaraNau ya vihiu jeNu, taramai vairAgyamUrtaye zrIvIrAya namaH // 25 // 'nazvaraM dehamidaM parityajya AtmasvarUpalInatA siddhazilAgamanaM caiva muktiriti' jagato bodhakaM jassa nivvANaM pi kallANakaraM jagajjIvANaM, taramai siddhamUrtaye zrIvIrAya namaH // 26 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSamasthalaTippaNI zabdaH aciyattakaraM artha : aprItikaram tevaM devam vijJANahuvido tivaMgatesu tikkhituM samadAnivAletuM thilIkAtuM vijJAna bhUtaH divaMgateSu dIkSitum do-dve samatAnivArayitum sthirIkartuM kaSTam siddhiH bhavet ghorAtighoraM paramparAm sadhyAna daThUNa-dRSTvA kasaTa sitthI huveyya sthANuH golAtigolaM palaMpalaM sacchAna tatthUna thAnU kAtuM nicatehakaMTUyanaM zavvANaM uvali zaccAvedUM zaDDabAlahavalizAI pudhumA zaMbohedUM -zizzAha -ANa apalAdhaM zahidUNa kRtvA nijadehakaNDUyanaM sarveSAm upari satyApayitum sArdhadvAdazavarSANi prathamA sambodhayitum ziSyasya jJAna aparAdham sahitvA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pezI pasaMsaNevvauM vIsasAveppiNu - dAraeM jANAveppiNu assIkaraNau preSIt prazaMsanIyaH vizvAsayitum dvArA jJApayitum asvIkaraNam REMilitNTHIROINBARIATIHAR va mahAvIrasvAmibhagavatAM ke calajJAna prAptyanantara trizata cAturmAsasthalAni, teSAM nAmAni / (1) rAjagRhI (2) vaizAlI (3) vANijyagrAmaH (4) rAjagRhI (5) vANijyagrAmaH (6) rAjagRhI (7) rAjagRhI (8) vaizAlI (9) vANijyagrAmaH (10) rAjagRhI (11) vANijyagrAmaH (12) rAjagRhI (13) mithilA (14) mithilA (15) mithilA (16) vANijyagrAmaH (17) rAjagRhI (18) vANijyagrAmaH (19) vaizAlI (20) vaizAlI (21) rAjagRhI (22) rAjagRhI (nAlaMdA) (23) vaizAlI (24) mithilA (25) rAjagRhI (26) rAjagRhI (nAlaMdA) (27) mithilA (28) mithilA (29) rAjagRhI (30) apApApurI na Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArthanA . - sA.saMskAranidhi zrI he vardhamAnaprabho ! ahaM nityaM tvAM smarAmi / / ahaM na prArthaye saMpadaM, na kAmaye padam, na vAJchAmi svargaM, na cecchAmi saukhyam / mamopari IdRzIM kRpAM kuru, yato mama hRdayabhUmau vardhamAnA vinayaviveka zraddhAsaMyamakSamAmArdavAdiguNA lIlayA vilasantu / he vIravibho ! bhavabhramaNenAhaM khinno'smi, kSubdho'rima, zramito'rima, vyathito'smi / kRpAM vidhAya mayi IddazaM vIratvasaGkramaNaM kuru, yenA'haM karmasainyaM vijitya tvatsamIpaM jhaTityAgaccheyam / he karuNAnidhAna ! caNDakauzikAdayo hiMsakA api tvayoddhatA, gozAlakAdayo duSTA api tvayopakRtAH, saGgamAdayaH pApino'pi tvayA pavitrIkRtAH / prabho ! mAddazasya dAsasyopekSA na yuktisnggtaa| ahaM tvayanurAgavAnasmi / anugrahaM vidhAya mamopari kRpAdRSTi prasAryA'pArAd bhavArNavAd mAM tAraya ! tAraya ! Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he vAtsalyasindho ! candanAyA azrUNi dRSTvA tayA dattA kulmASasya bhikSA tvayA sviikuutaa| prabho ! mamA'zrUNi tava dRSTipathe kiM nA''gatAni tvayA vinA mama hRdayAGgaNaM zUnyaM bhAsate / he nAtha ! dayAM vidhAya mama hRdayamandiraM pravizya mAM punIhi, punIhi / he jagadbandho ! prAjJaziromaNerindrabhUterahaGkAraM dalitvA tasmai prathamaziSyatvaM gaNAdhipatyaM ca tvayA pradattam / tvatto'haM na yAce gaNaM, kintu yAce guNam / bAlyakAle'GguSThasparzamAtreNa tvayA merugiriH kampitaH / idAnIM mamADahaGkArameruM cUrNIkRtya vinayaguNena mAM bhUSaya / he sAmyodadhe ! zreNikAdInAM bhaktimatAM bhaktyA tvaccittaM manAgapi na vismitaM, saGgamAdInAmapakArINAM duzceSTayA na ca kadApi calitam / maccittasthitimapi IdRzIM kuru, yenA'haM sarvaparisthitiSu samacitto bhaveyam / he kRpAnidhe ! tvatSaNmAsavyAdhivRttAntaM zrutvA rudan siMhamunistvayA bhikSArthaM revatyA gRhaM preSitaH / prAsukabIjapUrakapAkasya dAnena revatyA tIrthakRnnAmakarmopArjitam / bhaktyollasatsomAJcakaNTakaH siMhamunistu tvatsvAsthyalAbhena harSitaH / mahyamapi IdRzI bhAvanAM dehi, yenA'haM sarveSAM samAdhiheturbhaveyam / mama kAupi ceSTA paraduHkhanimittabhUtA mA bhUt / 23 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtA prakRtyAH 5-kampaH - munikalyANakIrtivijayaH bhUkampaH prakampaH gaurjarANAM hRdayeSu bhayakampaH aho ! prakRtyAH prakopaH janAnAM pravepaH bhAratazAsanasya gaNatantradinam kUtAntazAsanasya maraNatadinam kacchapradeze, saurASTrapradeze, ahamadAbAde ca mahAlayAnAM nAzaH, AlayAnAmapi, vidyAlayAnAM, avidyAlayAnAmapi, cikitsAlayAnAM, devAlayAnAmapi, pustakAlayAnAM, kAryAlayAnAmapi, vipaNInAM bhaGgaH, ApaNAnAmapi; bhUja-bhacAU-rApara-aJjArAdIni nagarANi zatazo grAmAzca bhUtakAlaviSaya iva nAmazeSA iva sAtAH, kecit tu bhUpaTe eva dRzyante; lakSazo mRtAH bAlAH taruNAH Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnaH vRddhAH striyaH puruSAH sainikAH nAgarikAH rugNAH api cikitsakAH api pravAsinaH nivAsinazca aparAdhinaH ArakSakAca vidyArthinaH avidyArthinazca adhikAriNaH anadhikAriNazca, hindavaH muslimAH api jainAH brAhmaNAzca mahAjanAH harijanAzca nA'tra prakRtyAH pakSapAtaH ( api tu vajrapAtaH), putrAH jananIrahitAH putryazca mAtaraH santAnahInAH pitarazca dRzyante tatra sarvatra, adyatve tatra vidhavAH striyaH vibhAryAzca puruSAH na vismayAspadam, navativarSadezyAH dazamIsthAzca kathaJcid uddhRtAH jIvanti ca navamAsIyAH navavarSIyAH 25 . Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navayauvanasthAzca naSTAH mRtAH mriyante ca, lakSazo mRtadehAH adyA'pi nikhAtAH bhUmisthAzca kuthyanti eva, lakSazo janAnAM gRhatyAgaH (na tu sannyAsaH) prakRtyA balAt kArita: tyAgaH, mRtAstu muktAH duHkhnebhyaH / ardhamRtAH a-mRtAzca avaziSTAH duHkhabhAraM udvoDhuM pIDotkaraM ca soDhum, yatra tatra darIdRzyante khaJjAH kuNTA: vraNitAH paTTapihitAvayavAzca janAH bhUtAH cikitsAlayAH alabdhacikitsAH durlabdhacikitsAzca pratIkSante muktim (mRtyum ?), dvArapidhAnasvane'pi pavanave'pi ca Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutipathamAyAti sAzaGkAH sAtaGkAzca janAH jhaTiti gRhAd bahirdhAvanti; duSkAle adhika: mAsaH iva 'zrIkArasya atra gajanimIlikAH tundaparimRjatvam avyavasthAH asahakAraH upekSA anAyojanam, phrAnsa-japAna-briTana-amerikA - jarmanI raziyA - AdidezebhyaH bhUkampapIDitasAhAyyArthaM aneke sahAyAH AgatAH kintu zrIkArazAsanasya asahakAreNa niHsahAyAH saJjAtAH, taiH koTizo rUpyakANAM vastUni vitaraNArthaM preSitAni 1. GOVERNMET 27 . Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAyojanena alabdhAvakAzAni koSThAgAreSu zaTanti, kuthyanti (kAnicit ca vyavasthApakAnAM gRheSu api prAptAni iti zrUyate), ekataH prakRti-tANDavam anyataH prAkRta-tANDavam ito vyAghraH itastaTI bhayavazAtaiH janaiH apihitebhyaH gRhebhyaH ApaNebhyazca caurya vidhIyate caurairapi ArakSakairapi (sarvAsu api paristhitiSu svArthaH sAdhitavyaH eva na vA ?) janAnAM jIvanAni dhanAni ca hanta ! arakSitAni !! tathA'pi raNe nirjharapravAha: iva, 28 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 prakRtyA saha yuddhaM iva trividhasya sainyasya mahAyojanam dezasya pratyekaM koNebhyaH AgataM koTizo rUpyakANAM vastUnAM ca dAnam rASTrIya svayaMsevaka saGghasya sAhAyyapravAhaH svaicchika saMsthAnAM niSkAraNa- vAtsalyabhUtA sahAyatA ca adbhutA ! adbhutA ! adbhutA ! 99 akAreNa bhaved viSNU rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH proktastasyA'nte paramaM padam // [ arham ] (mahAdevastotre kalikAlasarvajJA:) 29 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhyAdaH saccaM khu bhayavaM - munivimlkiirtivijyH| asmin jaMbudvIpe bharatakSetre brAhmaNakuNDagrAme duSSamasuSamAnAmacaturthArakabahuvyatikrAnte bhagavAn mahAvIraH ASADhazuklapakSasya SaSThIrAtrau puSpottaranAmakavimAnAccyutvA devAnandAyAH kukSau garbhatayA utpanna: / tadaiva siddhArthakSatriyasya trizalAyAH kSatriyANyAH kukSau putrIrUpagarbho jAta: / tadA zakrendrAjJayA hariNaigameSinAmakadevena trizalAkukSijAtaputrIrUpagarbho devAnandAyAH kukSau amucyata / devAnandAkukSijAtagarbhaH trizalAyAH kukSau amucyata / caitramAsasya zuklapakSasya trayodazIdivase sArogyaM dArakaM suSuve / siddhArtharAjA kulamaryAdAsvarUpaM dazadivasaparyantaM mahotsavaM kRtvA kumAraH varddhamAnaH iti tasya nAmAbhidhAnaM karoti sma / bAlyAvasthAyAM vyatItAyAM bhogasamarthaH kumAraH varddhamAnaH saha yazodayA vivahate sma / aSTAviMzativarSAtikrame bhagavato mAtApitarau divaMgatau / pazcAt jyeSThabhrAtRnandivardhanAjJayA bhagavAn varSadvayaM gRhe tiSThati sma / zramaNo bhagavAn mahAvIro'nuttarajJAnadarzanena svasya dIkSAkAlaM vilokya ekavarSaparyantaM dAnaM dadAti sma / pazcAt uttarAphAlgunyAM candrayoge sati bhagavAn svayameva paJcamauSTikaM locaM kRtvA sAdhutAM pratipannaH / samayakAlacakramanAdyanantamasti / tatpratikSaNaM svena saha kiJcidAnayati, kiJcinnayati / ya Agacchati sa kiJcit kRtvaiva gacchati, kiJcid dattvaiva gacchati pazcAt jagat tasya mUlyamaGkayati / bahuzrutapUrvadharapuruSANAM saccaritraiH sadvicArai: itihAso'vismaraNIyo bhavati / yogajanitavibhUtayo yogipuruSeSu, tapojanitalabdhayaH tapasvimahAtmasu, dhyAnajanitazaktayo dhyAniSu, kriyAjanitarucayaH kriyAvatsu, saddharmadezanAjanitavairAgyabhAvo mokSAbhilASukeSu darIdRzyante / pratijIvaM svAtmAnubhUtiM vinA AtmaupamyabhAvena vinA svatAdAtmyabhAvaM vinA ko'pi jIvo dhArmiko na bhavati / sArddhadvAdazavarSaparyantaM bhagavatA mahAvIreNa kaThinaM tapaH tapitam / uktaMca dehe dukkhaM mhaaphlm| bhagavato mahAvIrasvAmino jIvanaM sAdhanAmayamAsIt / cirakAlaparyantaM 30 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmamarmabhedakRt tapaH kRtvA tapasA satyasya sAkSAtkAraH kRtaH / satyavihIne na ko'pi zraddhAM karoti / bhagavatA satyadharmAyA'dhikatamaM mahattvaM pradattam / satyasya jijJAsA tasya jIvane prakRSTA prajvalitA AsIt / bhagavato jIvane satyameva paramatattvamAsIt / tataH 'mahAvIra eva satyadharmaH, satyadharma eva mahAvIra' iti lokoktiH prathitA jAtA / mahAvIrasya mahAvIratvaM satyadharmAt prakaTIbhUtam / satyadharmazodhane sakalazaktiH sdvyyiikRtaa| labdhasatyavAn sarvaM prApati, alabdhasatyavAn kimapi na prApnoti / satyasAkSAtkArAtmA eva satyasvarUpamupadeSTumarho bhavati / satyasAkSAtkAra eva AtmasAkSAtkAraH AtmasAkSAtkAra eva satyasAkSAtkAraH / AtmasAkSAtkArasya pravartako bhagavAn mahAvIra AsIt / bhagavAn mahAvIraH satyasya anekasvarUpadraSTA AsIt / bhagavannirupitaM sarvaM satyamasmAbhiH na jJAtuM zakyam / bhagavanmate ahiMsAsatyayoH ko'pi dvaitabhAvo na vidyate / paripUrNAtmAvasthA ahiMsA asti / satyaM na ahiMsAbhinnam / yatra satyamasti tatra ahiMsA astyeva / satyamahiMsAyAH parisare eva prakaTati / ahiMsA saha satyenaiva calati / yatra ahiMsA tatra satyaM, yatra hiMsA tatra satyA'bhAvaH / yatra sarvajJaprakathitajainadharma : tatraiva ahiMsA, yatra ahiMsA tatraiva sarvajJabhASitajainadharmaH iti vidhAtuM na atizayoktiH / satyasya naikaprakArA vidyante / yada vItarAgaparamAtmabhiH prarUpitamasti tadeva satyamasti 'tameva saccaM NissaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM' satyamakhaNDamasti avibhAjyamasti sahajamasti / dvaitavAdimate AtmA api satyamasti, anAtmA'pi satyamasti / advaitavAdimate AtmA eva satyamasti, zeSaM mithyA asti - 'brahma satyaM jaganmithyA' / AtmA eva sarvajJasya jJAnamasti darzanamasti cAritramasti / paramAtmA paripUrNasatyamasti / AtmanaH caramavikAsaH paramAtmA asti / yAvatkAlaparyantamAtmA svAntimalakSyaM na sAnoti tAvatkAlaparyantamapUrNo'sti, yadA caramalakSyaM sAdhyati tadA paripUrNo bhavati / AtmA paramAtmano bIjamasti, paramAtmA AtmanaH pUrNavikAso'sti / AtmaparamAtmAnau dvau ekatattvasya bhinnau rUpau staH / kintu paramAtmA AtmanaH uttarakAlInarUpato na bhinno'sti, paramAtmanaH pUrvakAlInarUpata AtmanaH pRthag astitvaM nAsti / ekatvadRSTita AtmA eva paramAtmA asti, paramAtmA eva AtmA asti / sthitibhedadRSTitaH caitanyasya paripUrNarUpaM paramAtmA 21 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asti, apUrNarUpamAtmA asti / dharma eva satyamasti, yat satyamasti tadekameva vidyate / dharmAtmAnau dvau bhinnau na staH / ya AtmA asti sa eva dharmo'sti, yo dharmo'sti sa eva AtmA asti / bhagavaddharma Atmadharmo'sti, AtmA na dharmodbhinnaH, dharmo na Atmano bhinnaH / Atmabahidharmo na vidyte| bhagavatA satyaM zoddhaM anekAntavAdasya vA syAdvAdasya siddhAnto'nuziSTaH / tatra satyadharmasya svarUpaM yathA khyAtaM tathA kenApi na prathitam / tataH sa siddhAntaH sarvatra samAdaraM prApa / tatra bhagavAn jagAda 'bhinnabhinnajAtivargasaMpradAyeSu satyaM na badhnIta / asatyaM satyaM kartumanaso janAH stokAHsanti, satyaM asatyaM kartumanaso janA bahavaH santi / ekAntadRSTito dRSTaM satyaM na satyaM kintu asatyaM, ekAntabhASAkathitaM satyamapi na satyaM kintu asatyam / pratyekaM astitvasvabhAvAtmakavastu sat asti / yat sat asti tad anantadharmamayamasti / anantadRSTitaH satsattAyA yathArthajJAnaM bhavati, tataH bhagavatA anekAntadRSTiH sthApitA / anekAntadRSTitaH dRSTasya satyasya pratipAdanaM syAdvAdabhASAyAM kRtam / pratyekaM dravyaM nityamasti anityamapi asti / svarUpAvicyutidRSTitaH nityamasti, svaparivartanadRSTitaH anityamasti / pratyekaM dravyaM nityamasti, tatprakArakajJAnavAn AtmA jIvanamaraNayoH samatAbhAvamaGgIkaroti / pratyekaM dravyamanityamasti, tatprakArakajJAnavAn AtmA saMyogaviyogayoH samatvabhAvaM svIkaroti / pratyekaM dravyaM sadasti asadapi asti / svAstitvadRSTitaH sadasti, nAstitvadRSTitaH asadapi asti / pratyekaM dravyaM sadasti. tatprakArakajJAnavAna AtmA parakIyasattAyAH svIkAraM karoti. pratyekaM dravyaM asadasti tatprakArakajJAnavAn AtmA pAratantryaM kartu necchati / pratyekaM dravyaM vAcyamapi asti, avAcyamapi asti / ekasmin kSaNe eko dharmo vAcyo'sti, parasmin kSaNe avAcyo'pyasti / pratyekaM dravyaM vAcyamasti tatprakArakajJAnavAn AtmA zAbdikadRSTitaH satyaM sarvathA agrAhyamasti iti na manyate, pratyekaM dravyaM avAcyamapyasti tatprakArakajJAnavAn AtmA AgrahI na bhavati / anena prakAreNa yo naikadRSTitaH satyaM pazyati sa eva sAmyayogI bhavati / anekAntadRSTitaH satyadharmapratipAdanAt mahAvIrasthApitadharmo vizvadharmo babhUva / mahAvIrasthApitadharmaH sakalajagajjantuhitArthamAsIt / abhayabhAvitAntaHkaraNavAn AtmA eva satyaM prApnoti / bhagavatA kathito dharmaH . Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavitrAtmanyeva tiSThati / ahiMsAyA udgamasthAnamabhayamasti / bhagavatpravacanasya mUlamantramapyabhayamasti / pavitratAyA mukhyasvarUpamahiMsA asti, tataH yatra bhayaM tatra ahiMsAyA abhAvaH / hiMsA eva asamAdhiH / ahiMsA eva samAdhiriti jJAtvA ahiMsAdharma upadiSTaH / bhagavatA kimapi kRtaM tad ahiMsArthaM, kimapi na kRtaM tadapi ahiMsArtham / bhagavata AcAraH ahiMsakaprarUpaka AsIt, vicAro'nekAntadRSTigocara AsIt, bhASA syAdvAdanirUpikA AsIt / bhagavatA prarUpitaM "Atmavat sarvabhUtAn pazya" / AtmaramaNatA eva ahiMsA asti, jinAgamAnusAreNa saiva dhyAnamasti / kevalaM cittavRttinirodha eva dhyAnaM nAsti, daihikavRttinirodho'pi dhyAnamasti / bhagavaccittavizuddhirahiMsAyAH svarUpe prasiddhA asti / Atmanizcaya eva samyagdarzanamasti, AtmajJAnameva samyagjJAnamasti, AtmaramaNatA eva samyakcAritramasti, tadbhinno na ko'pi yogo dRzyate / ahiMsAsAdhanAsaMlagnIbhUtaH bhagavAn lalApa 'yad maunamasti tat satyamasti, yat satyamasti tadabhASaNamasti / bhagavatA maunamapyAcaritaM amaunamapyAsevitam / chAdmasthikaparyAye abhASaNaM sevitaM, kevalajJAnaprAptyanantaraM amaunaM sevitam / svAtmani paripUrNAhiMsAprakaTanArthaM maunamAcaritaM, pratijanamahiMsAdharmasvarUpaM jJApayitumamaunamAsevitam / sArddhAdazavarSaparyantaM surAsuratiryagAdikRtasarvopasargAn samabhAvena sahamAnaH sahamAnaH grAmAnugrAmaM viharan viharan anyatvAdidvAdazabhAvanAsvarUpaM ciMtayan ciMtayan svazarIramapi vyutsRjya bhagavAn babhASe 'idaM gAtraM na mama, ahaM mUrterbhinnaH caitanyasvarUpaM zuddhabuddhaniraJjanAtmA asmi, zuddhacaitanyaM mama svarUpamasti' / yo vigrahAsaktiH tyajati sa eva caitanye sthirIbhavati / svacaitanye sthirIbhavanaprakriyA samatA asti / uktaM ca nyAyavizAradamahopAdhyAyayazovijayena adhyAtmasAraprakaraNe samatAdhikAre dUre svargasukhaM mukti-padavI sA davIyasI / manaH saMnihitaM dRSTaM spaSTaM tu samatAsukham / / yatra sarvopAdhayaH samApyante tatraiva bhagavadpamudeti / 33 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgAdaH cintanadhArA muniratnakIrtivijayaH etadvarSaM bhagavato mahAvIrasya smRteH puNyAvasarasvarUpaM varSamasti / tasya bhagavataH SaDvizatitamajanmazatIvarSametad vartate / sAmAnyatastu vartamAnAyA vizvasya sthiteH sUkSma nirIkSaNaM yadA yadA kriyate tadA tadA tena bhagavatA prarUpitAH siddhAntAH, tatprarUpaNe ca tasya pAragAminI dRSTiH pratikSaNaM smRtigocarA bhavatyeva kintu, avasaraM prApya vizeSeNa tat smRtimuttejayati / yadyapi vartamAnAyAH sthiteH durbalatvaM nyUnatvaM vA sammukhIkRtya puraskRtya bhagavato mahAvIrasya prAbalyaM sarvoparitvaM vA khyApayituM nAstyatra ko'pyAzayaH / 'anyasya kasyA'pi daurbalyamaparasya prAbalye mAna' miti bhautikajagati satyaM sadapi AdhyAtmikajagati tasya mUlyaM kiJcidapi nAstyeva / AdhyAtmikakSetre, ekasya patanenA'nyasya unnatirna kadApi mIyate gaNyate vA / yasya kasyA'pi unnatiH tasya svasyA'dhInatvenaiva pravartate / anyeSAM graha-nakSatra- tArakAdInAM alpatejaskatvaM na kadApi sUryasya prakharatejasvitAyAM kAraNaM bhavitumarhati / sUryastu svayameva tejasvI tejaHpuJjo vA vartate / sanmArgo'pi nA'sanmArgasyA'pekSayA satyaM kintu svayameva sa tatsvarUpaH / evaM bhavati kadAcit yat asanmArgapravRtyanantaraM satyasya - sanmArgasya bhAnaM jAyeta / evameva bhagavAn mahAvIraH tasya siddhAntAzca svayameva mahAntaH trikAlAbAdhitasatyasvarUpAzca santi / kevalaM pUrvagrahazUnyA dRSTireva tatsatyaM grahItuM samarthA bhavati / helveTIyas nAmnA lekhakena likhitamasti yad - 'satyaM tvekamulmukamasti, yat mihikAmavikIryA'pi tanmadhyAdeva prakAzate' iti / atra tu bhagavato mahAvIrasya sAdhanAtaH puruSArthAcca prApyamANaM jIvanasya satyaM nirdeSTuM prayatnamAtraM kRtamasti / saGgharSa iti jIvanatattvasyA'paraM nAma paryAyo vA'sti / sukhAyA'virataM saGgharSa iti mAnavajIvanasya saMkSipto'pi saMpUrNa itihAso'sti / 34 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyekaM manuSyasya samakSaM dvau vikalpau vartete - eko manaso dhvaniH, aparazcA''tmano dhvaniH / sarveSu manuSyeSu mahAvIratvasya sambhAvanA vartata eva / kevalaM sa kaM puraskaroti - manaso dhvanimAtmano dhvani vA ? ityatrA'sti tasyA''dhAraH / samagrasyA'pi saMsArasya puruSArtho'nayordvayoH vibhAgayoreva vibhakto'sti / ekasmin vibhAge jagat samastamapi vartate, aparasmin ca bhagavAn mahAvIraH / sukhameva sarveSAM lakSyarUpeNa vartate-jagato'pi mahAvIrasyA'pi ca / jagat manaso dhvanimanusarati tatraiva ca sukhaM pazyati - anumAti, bhagavAn mahAvIrastu Atmano dhvaneranusaraNe sukhaM pazyati / manaso dhvani : preyomArga - sAdhanaizca sukhaprAptermArgo'sti / Atmanazca dhvanistu zreyomArgaHsAdhanayA'ntaHsthitasya sukhasya AviSkaraNasya mArgaH / prathamapakSe suvarNaM raJjayitvA tat tejasvi kartuM pravRttirasti, dvitIyapakSe tu suvarNamagnau tApayitvA tadantaHsthaM tejasvitvaM prakaTayituM prayAso'sti / bAhyAdAnItaM tejasvitvaM kSaNikamalpajIvi ca bhavati kintUdghaTitaM AntarikaM tejasvitvaM tu zAzvataM ciraMjIvi ca bhavati / "preyo vartamAnakSaNameva svakIyo viSayaH karoti paraM zreyastu anantabhaviSyatkAlavyApi vartate" - sadAtanametat satyam / satyenaitena manuSyo na sarvathA'nabhijJaH tttvnubhvsiddhmev| kintu tucchastasya moha etatsatyaM prati durlakSye kAraNatvena pravartate / satyasyA'nabhijJatvaM tvekaM vastu kintu tatprati durlakSyaM tvanyadeva / 'satyaM jJAyata eva na' iti tu sarvathA'zakyaM manuSyANAm / pratyekaM paristhiteH tatpariNAmagataM ca satyaM tasyA'ntare prakAzitaM bhavatyeva nUnam / kintu tasya mohaH taM prakAzaM - sadasadvivekaM ruNaddhi, tasya jJAnamAcchAdayati, tasya ca dIrghadRSTiM kuNThayati / mohAt satyaM na jJAyate iti kathanaM yadyapi ardhasatyaM, tathApi mohAt satyaM na svIkartuM zakyate iti kathanaM tu sarvathA samucitam / vicArANAM jJAnasyA'nubhavasya vA kSetraparyantamAgato'pi satyasya prakAzaH samudrataTena AsphAlya nivartamAnAni taraGgANi iva, mohasya durbhedyayA bhityA AsphAlya punavilIyate / / 'moho durbhadaH' iti satyaM, kintu na so'bhedyaH, bhedya eva saH / yo bhinatti sa mahAvIro jAyate / bhagavato mahAvIrasya sAdhanA'pyetadeva zikSayati yat - 'manuSyaH anantazaktenidhirasti / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalaM sa kSaNikatvasya mohamapasArya zAzvatatattvamabhilaSet - iti anivAryam / icchAzakteH prAbalyameva manuSyaM mahAvIraM janayati / vartata eva pratyekaM manuSyeSu icchAzaktiH, kevalaM tasyA mArgaparivartanaM dikparivartanaM vA''vazyakamatra / kasyAmapyekasyAM dizi niSphalatvaM prApto manuSyo jhaTityeva anyasyAM dizi prayatata eva , tarhi, nityakAryeSu AcIryamANAmenAM prakriyAM jIvanatattvena saha kimarthaM sa na saGkalayati' / bhagavato mahAvIrasya sandezo'pi etAvAneva yad ''bhoH! mahAbhAga ! tvaM dizaM parAvartasva / AdRtaH puruSArtho bhavatA anantakAlAt preyomArge kintu sarva eva sa niSphalatAM gataH, adhunA'pi niSphalo jAyate, itaH paramapi sa niSphalatvameva anuvaya'te / ekazo'pi yadi nAma tvaM tava mohamapAkRtya zreyomArgeNa puruSArthaM kariSyasi tarhi sukhaM tu caraNayoH viluThiSyati / yacca sukhaM tvaM bAhyAt sAdhanaizca prAptuM prayatase yadarthaM ca paritapyasi tattu tvadanta eva vilasati, tadeva ca vAstavikaM sukhmpi| preyomArgeNa sAdhanaizca prApyamANaM sukhaM tu na vastutaH sukhaM kintu sukhasyA''zvAsanameva tat / na zobhate tava mRgamarIcikAsu jalasyA''zvAsanam / yato vidyate tvayi zaktirjJAnaM ca / tadAzvAsanaM bhavatu mRgANAM yeSu zaktemA'nasya vA'bhAvo vartate / tava mArgo'sti zreyaso mArgaH / tatra kRta eva tava puruSArtho nizcayena saphalatvaM prApsyati / taddvArA codghaTitaM sukhameva vAstivaM sukham iti' / bhagavAn mahAvIro nA'smAkaM kSati darzayati yat - 'yuSmAbhiH kSatiH kRtA, kurvanti ca yUyamadyA'pI'ti / sa jAnAtyeva yat - kSatistu mayA'pi kRtA evA'sIt / aparaM ca - 'kSetereva zikSaNaM prApyate janaiH' kevalaM kSatiM kSatitvena sa svIkartuM zakto na vA ityatrA'sti tasyA''dhAraH / ataH kSatau praharaNaM nA''sIt mahAvIrasya tatsAdhanAyA vA lakSyam / bhagavAn tu svakIyayA sAdhanayA mAnavasya acintyAM zaktiM prati dhyaanmaakrssyti| 'jona loka' ityanena lekhakena kathitaM yat - "janAya tasya kSati prati aMgulinirdezakaraNaM khalu saralaM zakyaM ca ; kintu kSatimuktasatyaM prati tasya nayanaM tuM anyadeva , arthAt viralaM azakyaM c|" bhagavAn mahAvIro'pi svakIyayA sAdhanayA satyaM sanmArgaM ca prakAzya mAnavaM tatprati jAgarayati / samastamapi jagat yAM prAptuM bhoktuM ca naktandivaM avirataM prayatate tAdRzI samagrA'pi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikI sAmagrI paristhitizca bhagavato mahAvIrasya samIpe AsIdeva / svayameva devA api teSAM sAnnidhyaM sevamAnAH satatamAkAGkSamANAzca vavRtire / indriyANAM viSayatRptyA manasaH samAdhAnAya sarvANyapi sAdhanAni tadadhInatvenaiva vartamAnAni Asan / tIpi sarvA api paristhitIn samastAnyapi ca sAdhanAni santyajya sAdhanAmArge eva tena prasthAnaM kRtam: kasyA'pi zuddhyarthaM prAptyarthaM vaa| satyapi vastUni yadi nAma ko'pi zuddhyarthaM kimapi prAptyarthaM vA puruSArthamAcarati tadA tatra kAraNarUpeNa dvau vikalpau udbhavataH - ekaH, yadasti tasya svakIyaM tannAsti paryAptam, aparazca sa tAdRzaM prAptuM vAJchati yanna tenA'dyaparyantaM prAptam yacca prAptaM tena teto'pyadhikaM zobhanataraM vA bhavet / anayordvayovikalpayoH madhyAdeka eva vikalpastatra punaHzuddhyarthasya puruSArthe kAraNatvena vartitumarhet / prathamavikalpasya mUlaM tvatRptirasti, aparasya ca mUkaM jJAnadRSTiH / jagat atRptipreritaM puruSArthaM kurute, paraM bhagavato mahAvIrasya sAdhanAyAM jJAnadRSTireva kAraNam / sAdhanairindriyANAM viSayANAM poSaNaM taddvArA ca manasaH samAdhAnaM na kadApi bhavati / api ca saMsRteranAdyanantatvasya tu tadeva bIjam / atRptimUlakaH puruSArthaH paribhramaNajanakaH saJjAyate / prathamamatRptiH pazcAt puruSArthaH tadnu ca kAcita prAptiH, punazca tajjanyA atRptiH, punaH puruSArtha:etad viSacakraM satataM pracalatyeva / jJAnadRSTyA jAyamAnaH puruSArthastu sAdhanA asti / sa tu AtmadarzanaM - svarUpaprApti prati nayati, yatra vAstavikasya anirvacanIyasya sahajasya svAdhInasya anantasya ca sukhasya sAgaraH samullasati / jJAnadRSTyA kRtaH puruSArthaH lakSyaM prApayati / tasya pariNAme paribhramaNaM nAstyeva kintu zAzvataM sthairyamasti / jJAnadRSTeranAvaraNaM mohodbhUtaM mithyAbhimAnamunmUlya AtmabhAnaM prakaTayati / AtmAbhAne ca jAte sati yadudbhavati sA evA'sti mahAvIrasya sAdhanA, tatra nAsti zUnyamekAkitvaM kintu prasannamekatvaM tatra vilasati, nAsti jADyaM kintu parvatatulyaM nizcalatvamasti, nAsti haThayogaH jJAnayoga eva tatra pravartate, na damanaM kintu svAsthyam, na kevalaM sahiSNutvaM kintu paripUrNasamatvam , na kevalaM bhedajJAnameva kintu zuddhA bhedAnubhUtirapi tatrA'sti / eSa eva cA'sti 37 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cirantano mArgo manuSyAt mahAvIro bhavituM kila / pravRttimAtraM puruSArtho'sti kintu saddizi kRtaH puruSArthastu sAdhAnA'sti yo lakSya prApayati / yastu dizAzUnyaH sa sarvo'pi zeSaH puruSArthaH kevalaM zArIrikaH zrama eva kathyate / bhagavato mahAvIrasya sAdhanAyA dhvanirapyeSa eva yat - bhavAn bhavataH puruSArthasya dizaM parAvRtya taM sAdhanAsvarUpaM yacchatu / pazcAcca yadarthaM parizramaM karoti tatsukhaM sammukhamevopasthitaM bhaviSyati / etadeva caikamantimaM ca satyam / mahAvIrasya sAdhanA nAstyaparaM kiJcit kintu vAstavikasya sukhasya sanmArgarUpA eva saa| mArgo na kadApi sAmpradAyiko bhavati sa tu sarvajanIna eva bhavati / na vidyate tatra kasyA'pi svAmibhAvaH / kazcit Adarzastu bhavedapi, yo'nusaraNIyo bhavet / bhagavAn mahAvIro'pi Adarza evAsti sarveSAm / kevalaM tatra kA'smAkaM dRSTiH kiM vA mUlyAGkanaM ityatrA'sti asmadvaddheH parIkSaNam / ___ ubhAvapi vikalpau - preyomArgeNa pravartamAnaM jagat, zreyomArga anusaran ca bhagavAn mahAvIraH - asmatsamakSaM spaSTAveva / kutrA'styasmAkaM ruciH? ekaM taTaM parihatyaiva anyattaraM prAptuM zakyam, tadvat preyomArgasya tyAgenaiva zreyomArgeNa gantuM zakyam / bhAratIyasaMskRtistu zreyomArgasya saMskRtiH, yatastasyAM kendravartI AtmA'sti lakSyaMca AtmotthAnam / preyomArgasya saMskRtistu pAzcAtyasaMskRtiH, tatra kendravarti zarIramasti sAdhanAni ca santi, bhautikazca vikAsa eva tasyA lakSyam / anayodvayormadhye yat tathyarUpaM satyaM vA tadevA''caraNIyam / kevalaM saMskRteH kathanamAtreNa na kimapi kAryaM sarati / ekasya AGglalekhakasya vacanamapyasti yad - "yat satyaM tadarthaM yadi manuSyasya abhilASaH syAt tarhi tattu pUrvameva prAptaM syAt' iti / ___bhagavatA mahAvIreNa svakIyayA sAdhanayA satyaM prakAzitameva / satyapakSapAtasya tasya bhagavataH ciraMjIvinaH sandezasya anusaraNaM yadi cet vayaM saGkalpemahi, tadeva teSAM smRtidivasasya zreSThaM tarpaNaM bhaviSyati / iti zam / / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsgAdaH tIrthaMkarANAmatizayA: -munidhrmkiirtivijyH| kathyante jinazAsane uttamajIvAH 'zalAkApuruSAH' iti / tatrA'pi tIrthakarA: 'uttamottamazalAkApuruSAH' / asmin kAle caturviMzatiH tIrthakarA jAtA iti manyante jainAH / teSu zrImahAvIrajinezvaraH antimatIrthakaro'sti / tasya bhagavataH idaM SaDviMzatazatatamaM janmavarSaM pravartate / pUrvabhaveSvapi tIrthakarajIvaH tathAbhavyatvasya paripAkena naikaviziSTaguNaizca anyebhyo jIvebhya uttamo bhavati / caramabhavApekSayA pUrvasmin tRtIye bhave tIrthakaranAmakarma upArjayati bhAvitIrthakarAtmA / tatkSaNAdArabhyaiva tIrthakaranAmakarmaNaH pradezodayaH tenA'nubhUyate / tatpradezodayavazAdanyebhyo jIvAtmabhyaH tasyA'tmanaH tejorUpalAvaNyaizvaryasaubhAgyagAmbhIrya dhairyasarvapriyatvanirbhayatvanirdoSatvasaralatAnirabhimAnitvAdayo guNA adhikatvena vaiziSTyaM dhArayanti / pUrvatRtIyabhavApekSayA antimabhave tu tIrthakarAtmana IzitvaM nirupamAnaM bhavati / sa surAsurendranRpavRndaiH pUjanIyaH stavanIyazca bhavati / tathA trailokyasyA'dhipatitvamapi dhArayati / evaM caramabhave tIrthakarAtmA paramaizvaryaM prApnoti / kiJca- jainasiddhAntaparibhASayA caramabhave IdRzaH tIrthakarajIvaH catustriMzadatizayairalaGakRto vidyate / yadyapi atra na kevalaM catustriMzadevA'tizayAH, api tvanantA atizayAH santi; yataH tIrthakarAtmanaH cyavanAdArabhya nirvANaparyantaM sarvA'pi avasthA'laukikA bhavati / anyeSAM jIvAnAM kA'pyavasthA tIrthakarasyA'vasthayA saha tulyatvaM dhArayituM na samarthA / tata eva tIrthakarasya sarvA'pyavasthA 'atizayaH' ityabhidhIyate / tathA'pi asmAdRzAM bAlajIvAnAM bodhArthaM catustriMzadeva'tizayAH zAstreSu varNitAH / evaM "tIrthakarasya antimabhava evA'tizayaH" iti kathane nAstyatizayokti: kA'pi / atizayaH kaH? jagato'pyatizerate tIrthakarA ebhirityatizayAH / 39 For Private Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApyate vyAkhyaiSA'bhidhAnacintAmaNikozasya svopjnyttiikaayaam| tIrthakaraM Rte na samarthaH ko'pi jIva etAdRzamaizvaryaM prAptumityato'tizayAH / tIrthakarasyA'nupasthitau ekatramIlitAH sarve'pi devA bhagavadazoka vRkSasya sadRzamanyadazokavRkSaM kartuM na prabhavanti / kintu eko'pi devo bhagavataH sAMnidhyaprabhAveNa kSaNAdeva apUrvamazokavRkSaM viracayati / eSa eva bhagavadatizayaH / atra catustriMzadatizayAH tribhiH vibhAgaiH varNyante / tatra prathamAH catvAro'tizayAH "sahajAtizayAH" kathyante / janmana Arabhyaivaite catvAro'tizayA vidyante, ata: 'sahajAH' ityabhidhIyante / tadyathA1. bhagavato rUpamadbhutamananyasadRzaM ca bhavati / teSAM deho'pi sugandhI nirAmayaH svedavihIno malojjhitazca vidyte| 2. bhagavataH zvAso'pi abjagandho bhavati / 3. bhagavato rudhiraM gokSIrapravAhavat zvetaM tathA palalamapi vizadaM durgandhavihInaM ca bhavati / 4. bhagavata AhAranIhAravidhiH carmacakSuSAM jIvAnAM dRggocaro na bhavati / atha karmakSayajA ekAdazA'tizayAH santi / tIrthakarAtmA caramabhave rAjyakuTumbavaibhavasukhaM vihAya saMyamamArgamurarIkRtya apUrvavIryollAsadvArA jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyamohanIyaantarAyarUpaM ghAtikarmacatuSkaM yadA kSINaM karoti, tadaiva bhagavata ete ekAdazA'tizayAH prAdurbhavanti / ataH karmakSayajA iti vyAkhyAyante / 1. ekayojanamAtrake'pi samavasaraNe nRtiryagdevAnAM koTikoTiH nirAbAdhaM samAvizati / 2. bhagavato dezanA sarvAsu dikSu ekayojanaparyantaM prasarati / dadAti ardhamAgadhyAM bhASAyAM dezanAM bhagavAn / tathA'pi sA dezanA sarvAsu bhASAsu pariNamati, tato devA manuSyAH tiryaJcaH svasvabhASAyAM zrRNvanti, zrutvA ca paramAnandamApnuvanti / 3. bhagavato uttamAGgasya pRSThe'timanojJaM dIptimacca bhAmaNDalaM vidyte| divAkaramaNDalasya kAnterapyadhikA kAntiH vartate tasya bhAmaNDalasya / bhAmaNDalaprabhAvAdeva jIvAH sukhena 40 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. bhagavadarzanaM kartuM zaktA bhavanti / anyathA bhagavataH tejomayamukhAravindaM nirIkSituM na ko'pi samartho bhavet / caturSu dikSu paJcaviMzatiyojanAdhikaM UrdhvAdhodizoH trayodazArdhayojanaM bhavet / evaM paJcaviMzatyadhikayojanazataM bhavati / yatra yatra bhagavAn viharati tatra tatra paJcaviMze yojanazate nodbhavanti rogAH, SaNmAsapUrvamapi utpannAH sarve'pi rogAH zamaM yAnti / tathA''gAmimAsaSaTkaparyantaM navInA api rogA na prAdurbhavanti / 5-11- yatra yatra bhagavAn viharati tatra tatra paJcaviMze yojanazatevairaM nazyati / bhagavataH prabhAveNa janmajAtaM vairaM dhArayantaH prANigaNA api prazAntA bhavanti / 6. ItiH dhAnyAdyupadravakAriNA mUSakAdiprANinA upadravarUpaH, so'pi notpadyate / 7. mAriH (autpAtikaM) sarvagataM maraNaM na bhavati / 8. ativRSTiH nirantaraM varSaNaM na bhavati / 9. avRSTiH sarvathA vRSTyabhAvo na bhavati / 10. durbhikSaM dhAnyAnAmabhAvo na bhavati / 11. svarASTrAt pararASTrAcca bhayaM na bhavati / ___ atha ekonaviMzatiH devakRtA atizayA varNyante / 1. gagane devA dharmaprakAzakaM dharmacakraM kurvanti / viharato bhagavata upari nirjarA khe dharmacakra cAlayanti / etaddharmacakraM dazA'pi diza udyotayati / 2. viharato bhagavataH pArve tathopari nabhasi vibudhAH cAmarAn vIjayanti / 3. vidyate'nante nirmalasphaTikaratnamayamujjvalaM sapAdapIThaM mRgendrAsanam / yadA bhagavAnAsIta tadA tanmRgendrAsanaM yathocite sthAne surAH samAracayanti / 4. viyati devAH chatratrayaM prakurvanti / yadA bhagavAnAsIta tadA mastakasyopari samucite sthAne chatratrayaM nirjarAH sthApayanti / 5. dIpyate suravartmani naikaketanaiH suzobhito ratnamayo dhvajaH / tatA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. bhagavataH pAdanyAsArthaM tridazAH suvarNapaGkajAni kurvate / kevalajJAne prApte sati aMhI bhUmi na spRzato bhagavataH, tato viharan bhagavAn devanirmitacAmIkarAravindAnAmupari caraNanyAsaM kurute / bhagavato madhuradezanAyAH sthAnarUpe samavasaraNe'marA rajatasuvarNaratnamayaM prAkAratrayaM kurvanti / tatra vaimAnikadevAH sarvotkRSTaratnamaNDitaM prAkAraM nirmimate, jyotiSkadevA manojJaM suvarNamayaM vapraM samAracayanti, tatpazcAdbhavanapatidevA rUpyamayaM prAkAraM kurvanti / 8. samavasaraNe dezanAkAle svayaM bhagavAn pUrvadizi siMhAsanasyopari virAjate / anyasmin diktraye vyantaradevAH prabhoH zarIrasya pratikRtIH nirmimate / evaM jIvAnAM kalyANArthaM vibhuH caturmukhIbhUya nirmalAM hitakAriNI madhurAM ca dezanAM dadAti / / vibudhAH caityAbhidhAnaM drumamazokavRkSaM racayanti / eSa vRkSaH sarvadA bhagavataH saMnidhAveva tiSThati / sadaitavRkSasyopari nikhilatUMnAM sugandhitapuSpanikurambA vilasanti / bhavati sa vRkSaH ekayojanapramANavistRtaH / 10. viharato bhagavato mArge kaNTakA apyadhomukhA bhavanti / 11. viharataH prabhoH dvayorapi pArzvayoH pAdapapaGktiH namratAM dhArayati / 12. viyati tridazA uccaiH vizvavyApinaM dundubhinAdaM kurvanti / 13. vAyurapi sukhatvenA'nukUlo bhavati / na vAti vibhoH sanmukhaM vAyuH; api tu pazcAdeva vAti, tato vAyuH sukharUpo bhavati / / 14. viharato bhagavato khe uDDIyamAnA vanapriyanIlakaNThazukAdaya uttamapakSiNo'pi dakSiNAvarte pradakSiNaM dadati / 15. yasmin kSetre prabhuH virAjate tasmin kSetre rajovRndaM zamayituM meghakumAradevA uttamatamasugandhidravyAnvitajalAnAM vRSTiM kurvanti / 16. bhagavato'gre surA jAnupramANaM paJcavarNAnAM puSpANAM varSaNaM kurvate / 17. dIkSAkAlAdArabhyaiva vibhoH kezAnAM lomnAM zmazruNaH kUrcasya ca pANipAdajAnAM nakhAnAM na vRddhiH bhavati, kintu te vartante'vasthitasvabhAvatvenaiva / 18. ghAti-aghAtisamastakarmavyUhAnAM kSayena kevalajJAne'vApte sati jaghanyato'pi 42 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAdicaturvidhAnAmamarANAM koTiH prabhoH sadezameva prvrtte| 19. RtUnAM vasantAdInAM indriyArthAnAM sparzarUparasagandhazabdAnAM ca prAdurbhavanena anukUlatvaM bhavati / evaM sahajAH catvAraH, karmakSayajA ekAdaza tathA devakRtA ekonaviMzatiH atizayA iti catustrizadbhiratizayaiH tIrthakaro'laGkRto bhavati / pAribhASikANAM kaThinazabdAnAmarthAH - zalAkApuruSAH tathAbhavyatvam tIrthakaranAmakarma pradezodayaH atizayaH cyavanam nirvANam vIryollAsaH samavasaraNam autpAtikam ghAtikarma caturvizatiH tIrthakarAH, dvAdaza cakravartinaH, nava vAsudevAH, nava prativAsudevAH, nava baladevA iti triSaSThizalAkApuruSAH ekasyAmutsapiNyAmavasarpiNyAM cotpadyante iti manyante jainAH / mokSagamanasya yogytaa| jinazAsane zatAdhikASTapaJcAzatkarmaprakRtayo manyante / tatra trinavatiSu nAmakarmaprakRtiSu tIrthakaranAmakarmaNaH udayena puNyAnubandhipuNyarUpaM paramaizvaryaM jIvaH prApnoti / sa tIrthakaranAmakarma ityaakhyaayte| jinamatAnusAreNa karmodayasya prakAraH / viziSTaM aizvaryam / mAtuH kukSau tIrthakarAtmanaH AgamanakAlaH / sakalakarmakSayaM kRtvA mokSagamanam / jIvasya AzayavizeSaH / devanirmitaM bhagavato deshnaasthaanm| kasmAdapi nimitta (utpAta) vazAjjAtaM vastu / Atmano jJAnadarzanacAritravIryAdiguNAnAmAcchAdakaM karma / tatkarma caturvidham yathA jJAnAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM mohanIyamantarAyaM ceti / yena mokSagamanaM bAdhyate tatakarma aghAtikarma kathyate / tadapi caturdhA yathA vedanIyAyurnAmagotramiti / niHzeSakarmasamudAyakSayasya pazcAdudbhavannirmalaM carAcarasamastavastudazi jJAnam / loke uttmottmH| - aghAtikarma kevalajJAnam alaukikaH Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsvAdaH camaNau bhayAvAna mahAvIra - munikalyANakIrtivijayaH adya kila saMvatsarANAM SaDviMzatiH zatAni vyatItAni zrImatAM caramatIrthabhRtAM paramopakArakAriNAM niSkAraNavAtsalyamUrtINAM mahAmahimnAM zrImahAvIrasvAminAM janmotsavasya / enaM prasaGgamanulakSya kiJcidatItaM vilokayAmaH / __ atha teSAM pitRbhyAM zrIsiddhArthamahArAja-trizalAdevIbhyAM teSu jananIkukSistheSveva nijarAjye sarvatra vardhamAnAM samRddhiM samavalokya tadanusAreNa nijAGgajasya 'vardhamAnaH' iti nAma kartavyamiti saGkalpitam / putrajanmAnantaraM tu nijasaGkalpitaM smRtipathamAnIya tannAma 'vardhamAnakumAraH' iti saMsthApitam / tadA - zramaNaH kaH ? ete ca bhagavantaH zrIvardhamAnakumAratvaM sukumArarAjakumAratvaM pitroH siddhArthatrizalayoH priyaputratvaM nandivardhana-sudarzanayoH snigdhabhrAtRtvaM yazodAyA: preya:patitvaM priyadarzanAyA vatsalajanakatvaM jamAlerudArazvazuratvaM anekeSAM ca sakhyaM svAmyaM nayanAlAdakatvaM tathA vizeSatastu dehAtmatvaM santyajya zramaNIbhUya tIvra tapastaptavanto gabhIraM dhyAnaM dhyAtavantaH parISahAn jitavanta upasargAn soDhavanto rAgAdInAntarazatrUn parAbhUtavantaH kliSTakarmaNAM marmANi cheditavantaH kaivalyanairmalyena jagataH sarvabhAvAn hastAmalakavat vilokitavanto nijAnvayAnusAriNyai vAcaMyamaparamparAyai api zrAmaNyArAdhanamupadiSTavantastat zrAmaNyaM kIdRzaM zramaNAzca kIdRzo bhavanti? itiviSayiNI jijJAsA paricicISA ca svAnyazAstrArthasArthAdRSyavaiduSyazAlinAM suvicAravilAsinAM manISiNAM bhavedeva / atastAM zamayituM zAstrasya hastAlambanaM gRhItvA prathamaM 'zramaNa' zabdasya niSpatti vicArayAmaH / ___ lAkSaNikavyutpattyA tu zrAmyatIti zramaNaH, 'nandyAdibhyo'naH (si.he.5/1/52)' iti sUtroktenA'napratyayena kartari zramaNaH bhavati / tadarthastu - sarvebhyo'pi sUkSma-sthUlebhyo manovAkAyajanyebhyaH sAvadyayogebhyaH zrAmyati vinivartate viramati veti zramaNaH / sa ca saMyataH sAdhureva bhavati / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaduktaM zrIdazavaikAlikasUtraniryuktau - bhAveNa u saMjao samaNo / / 153 / / niruktizca zramaNazabdasyA'syAmeva niyuktau evaM vyAkhyAtA (prAkRtabhASAyAM hi 'zramaNa' zabdasya 'samaNa' iti parAvartanaM bhavati / tamAzritya eSA niruktistIti) - jaha mama na piyaM dukkhaM jANiya emeva savvajIvANaM / na haNei na haNAvei ya samamaNaI teNa so samaNo // 158 // asyA bhAvArthaH - yathA svasyA''tmanaH svalpamapi kaNTakavedhanAdikaM duHkhaM naivA'bhIpsitaM tathaivA'smin bhuvane jIvatAM sarveSAmapi kITAdipurandaraparyavasAnAnAM janminAmaNIyo'pi duHkhaM naiveSTam / ityevaM sarveSAM duHkhaprAtikUlyaM jJAtvA yaH svayamapi jIvAn na hanti na cA'pyanyairghAtayati ghnantaM cA'nyaM nA'numatimapi datte ityanena prakAreNa yaH 'samaM aNati' tulyaM gacchati sarvatrA''tmasAmyena pazyati yatastenA'sau samaNaH zramaNa ityucyte| tathA - natthi ya si koi veso pio va savvesa ceva jIvesa / eeNa hoi samaNo eso anno vi pajjAo / / 155 // bhAvArthaH tasya ca sarvatra jIveSu tulyamanaskatvena naiva vidyate kasyacidapyupariSTAd dveSo roSo vA na cA'pi kasmiMzcit sneho mamatvaM vA / etena sa samaM mano'syeti niruktAzrayaNena samamanAH (prAkRte samamaNo - samaNo) zramaNo bhavati / eSo'pi tasyA'nyaH paryAyaH kathitaH / tA samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jai na hoi paavmnno| sayaNe ya jaNe ya samo samo ya mANAvamANesu // 156 // bhAvArthaH tata eva yadi zramaNo dravyataH zobhanaM mano'syeti kRtvA sumanA bhavati bhAvatastu pApasaGgatacitto na bhavati tadA tatphalatvena sa svIyA ete iti kalpiteSu svajaneSu parakIyA ete iti kalpiteSu itarajaneSu ca samAnacittavRttiko bhavati, tathA mAnApamAnayoH satkAra 1. tulanA - Atmavat sarvabhUteSu yaH pazyati sa pazyati / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiraskArayorapi sa tulyamanasko bhavati, yato yadA sarve'pi jIvAstulyA eveti tanmanasi pratyayo bhavet tadA tasya kaH svajanaH kazca parajanaH ? / kiM sanmAnaM kiM cA'vamAnanamiti ? / atha zramaNaH kIdRzo bhavatIti pradarzayituM kAzcidupamAbhiH sa upamemIyate uraga-giri-jalaNa-sAgara-nabhayala-tarugaNasamo ya jo hoi / bhamara-miga-dharaNi-jalaruha-ravi-pavaNasamo jao samaNo // 157 // bhAvArthaH (1) uragastu sarpaH , tatsamaH zramaNo bhavati / sarpo hi pareNa kRte bila eva nivasati na tu svayaM tad bilamAracayati / tathA yat kimapi svayogyamannaM so'nAsvAdayan gilatyeva / tathA yatra kutrA'pi parisarpan sa dattaikadRSTika eva bhavati / ___evaM zramaNo'pi parakRteSvevopAzrayeSu vasati na tu svayameva tatkaroti svArthaM kArayati vA'nyaiH / tathA yat kimapi nirdoSaM bhikSATanena labdhamannaM sarasaM virasaM nIrasaM vA tat sarvaM kevalaM dehavRttyarthamanAsattkatayA madhuramidamidaM ca svAdarahitaM zuSkaM vetyAdyacintayanneva bhuGkte / tathA gRhItavratAnAM paripAlanAyAmeva nyastaniSTho saMyamaikalakSyazca bhavati tad Rte ca na kimapi pazyati / (2) giriH parvataH, zramaNo'pi parvatatulyo bhavati / parvato hi sadA sthiro mahAvAtairapyakampyo bhavati / evaM zramaNo'pi parISahopasargAdikaSTeSvapi skhalanAhInaH san nizcalaM sthairyamAbibharti / (3) jvalano'gniH sa hi tejaHpradhAno bahubhakSaNe'pyatRpto dAru-vastrAdIni vastUnyavizeSatayA jvAlayati / evameva zramaNo'pi tapasastejasA bhrAjamAnaH, svAdhyAya-dhyAnAdiSu sUtrArthayoradhyayane ca sarvadA'pyatRptaH, eSaNIyAnAmazana-pAna-vastrAdInAM grahaNe'vizeSapravRttikazca bhavati / (4) sAgaro'bdhiH , sa ca gabhIro'saGkhyeyaratnAnAmAkaro nijamaryAdAyAzca pratipAlako bhavati / evaM zramaNo'pi svabhAvena gambhIrahRdayo jJAna-kSamAdiguNAnAmAkaraH vratamaryAdAyAzcA'nullaGghako bhavati / 46 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) nabhastalaM hi sarvadA''lambanarahitaM nirliptaM ca bhavati / evaM zramaNo'pi sarvatra nirAlambanaH kathamapi rAgAdinA naiva lipyati / (6) tarugaNo vRkSANAM samUhaH / vRkSA hi svayamAtapaM sahamAnA api parebhyaH zItalAM chAyAM dadati, phala-nivAsAthinAM ca vihagAdijIvAnAmAzrayasthAnaM bhavati / evaM zramaNo'pi svayaM tapasA tapto'pi parArthaM tu sarvadA zItalo niHzreyasaphalArthisattvAnAM cA'nuttamamAzrayasthAnamAlambanaM ca bhavati / (7) bhramarastu madhukaraH / sa ekasmAdeva puSpAt kadA'pi sarvaM rasaM na leDhi kintu nAnA puSpebhyastadapyaniyatavRttyaiva stokastokaM rasaM gRhNan tRpyati / ___ evaM zramaNo'pi na svayamevA'nnaM pacati nA'pi pAcayatyanyairvA kintu vividhebhyo gRhebhyastadapi anaiyatyasamAlambanenaiva stokastokAM bhikSAM gRhNAti na tu sadA ekasmAdeva gRhAt / etena bhramarAt puSpANAmiva tato'pi gRhasthAnAM na kA'pi glAnirhAnirvA bhavet / (8) mRgo hariNaH , sa hi sarvadA mRgAri-vyAghrAdibhyaH zvApadebhyo bhItaH sarvatra sAvadhAnaM carati / evaM zramaNo'pi saMsArAt rAgAdibhyazca saMsArahetubhyaH sarvadA bebhIyate sarvatra sAvadhAnacitto viharati c| (9) dharaNiH pRthvI / sA tu sarvaMsahA sarvakAlaM sarveSAM bhAraM vahati karSaNAdikaM duHkhaM ca shte| evaM zramaNo'pi tatsamaH sarvaMsaho bhUtvA'vyagratayA sarvakhedasahiSNurbhavati / (10) jalaruhaM paGkajaM, tat tu paGke utpannamapi malAvaliptamutpattisthAnaM santyajya tata UrvIbhUya vartate / evaM zramaNo'pi kAmabhogAdipaGke jAto'pi tenaiva ca vadhito'pi sarvamapi tanniHsAraM matvA yatnena ca parityajya saMsArAdUrvIbhUya nirliptatayA vartate / (11) raviH sUryaH / sa hi svakIyenodAratejasA sarvamapi carAcaraM jagat prakAzayati / evaM zramaNo'pi svIyanirmalajJAnarociSA jIvebhyo jJAnaM dedIyamAnasteSAM cetAMsi Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzayati / (12) pavano vAyuH / sa hi sarvatra pratibandharahito nirAbAdhatayA vAti / evaM zramaNo'pi kutracidapyAsaktimakurvan apratibaddhatayA viharati / itthamuragAdisamo yato bhavati tataH sa zramaNa ucyate / anyatrA'pyuktam - visa-tiNisa-vAya-vaMjula-kaNiyAruppalasameNa samaNeNaM / bhamaruMduru-bhaDa-kukkuDa-addAgasameNa hoyavvaM // 1 // asyA'rthaH (1) viSaM-garalaM, viSe hi sarveSAM rasAnAmantarbhAvAt na kasyacidapi rasasyA'nubhavastasmin bhavati / evaM zramaNenA'pi kasyacidapi rasasyA'nanubhAvakatayA sarvarasAnupAtitayA sAmarasyaikarucinA bhavitavyam / (2) tinizo'timuktakaH ('netara' iti bhASAyAM vetralatA vA) sa hi atIvanamraH sthitisthApakazca bhavati / evaM zramaNenA'pi abhimAnatyAgato vinayananeNa bhavitavyam / (3) vAtaH pavanaH / atra pUrvavat / (4) va lo vetasaH / evaM hi zrUyate - kila vetasaM samavApya sarpA nirviSIbhavanti / evaM zramaNenA'pi svapArzvamAgatAnAM jIvAnAM viSasvarUpAH krodha-mada-matsarAdayo doSA apanetavyAH / (5) karNikArapuSpam ('kaNera' iti bhASAyAm) taddhi prakaTaM nirgandhaM ca bhavati / evaM zramaNo'pi prakaTacarito rAgAdigandhApekSayA ya nirgandho bhavet / (6) utpalaM kumudam / taddhi prakRtizuklaM sugandhi ca vartate / evaM zramaNo'pi svabhAvanirmalo guNAmodamAzritya sugandhI bhavati / (7) bhramarasama iti pUrvavat / (8) undururmUSakaH / sa hi yathAnurUpaM sthalaM samayaM ca pariprekSyaiva saMcarati, saGgrahazIlazca 48 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavati / evaM zramaNo'pi upayuktaM dezaM kAlaM ca samAlocyaiva varIvRtyate sUtrArthAdyadhyayanApekSayA ca saGgrahazIlo bhavati / (9) bhaTa: sainikaH / sa tu zatruSu dveSayuktaH san tAn jetuM nijasamagrazauryeNa yudhyate / evaM zramaNo'pi rAga-dveSAdyAntarazatrujayArthaM nijasamastasAmarthyena yatate / (10) kukkuTastAmracUDa: / sa kadA'pyudarambharina bhavati / prAptaM cA''hAraM pAdavikSepapUrvakamanyasajAtIyebhyo vitIrya taiH sahaiva bhuGkte / / evaM zramaNo'pi nijasAdhamikaiH saha saMvibhAgazIlo bhavati / (11) Adarzo darpaNaH / sa hi nairmalyayukto bhavati, tasya ca purastAd yaH kazcidapi gacchati tapratibimbaM sa yathAbhUtaM darzayati, tathA'pi nirlepastiSThati / evaM zramaNo'pi svabhAvanirmalastaruNa-vRddhAdyanuvRttitayA ca yathAkAlaM taiH saha tathAbhUya vartate / yaduktaM taruNami hoi taruNo thero therehiM Daharae ddhro| adAo viva rUvaM aNuyattai jassa jaM sIlaM / / 1 / / tathA'pi na kutracidapyAsakti liptiM vA bhajati / evaM viSAdibhiH samAnazIlena zramaNena bhavitavyam / 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' itinyAyAzrayaNena zramaNasya paryAyazabdAnabhidhitsuniyuktikAra Aha - pavvaie aNagAre pAsaMDe caraga tAvase bhikkhU / parivAie ya samaNe niggaMthe saMjae mutte // 158 / / tinne tAI davie muNI ya khaMte ya daMta-virae y| lUhe tIraDhe'vi ya havaMti samaNassa nAmAiM // 159 // 2. taruNena bhavati taruNaH sthavira: sthaviraiH bAlaiH bAlaH / Adarza iva rUpaM anuvartate yasya yat zIlam / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArthaH (1) pravrajitaH prakarSeNa pApakarmabhyaH parigrahAcca vajitaH gataH dUrIbhUta ityarthaH / (2) anagAraH agAraM gRhaM, na vidyate dravyagRhaM prAsAdAdi bhAvagRhaM ca mamatvAdi yasya so'ngaarH| (3) pAkhaNDI 3pAkhaNDaM vrataM, tadasyA'stIti pAkhaNDI / uktamapi - pAkhaNDaM vratamityAhustadyasyA'styamalaM bhuvi| sa pAkhaNDI vadantyanye karmapAzAd vinirgataH / / 1 / / athavA pApaM khaNDayatIti niruktisamAzrayaNe'pi pAkhaNDI / (4) carakaH carati - Acarati tapo-dhyAnAdIti carakaH / (5) tApasaH tapo'syA'stIti tApasaH / (6) bhikSuH bhikSayA dehayApanAM karotIti bhikSuH / bhinatti vA'STaprakAraM karmeti bhikSuH / (7) parivrAjakaH pari samantAt vrajati-viharati pApavarjanapUrvamiti parivrAjakaH / (8) zramaNaH atra pUrvavat / (9) nigranthaH nirgato granthAditi nigranthaH, dhana-svajanAdibAhyagranthasya rAga-roSA dyAntaragranthasya ca tyAgItyarthaH / (10) saMyataH samyakprakAreNa ekIbhAvena vA ahiMsAdiSu yogeSu kSamAdiSu guNeSu ca yataH prayatnazIlaH saMyataH / (11) muktaH bAhyenA''bhyantareNa ca parigraheNa muktaH mUrchA-mamatvAdibhirmukto vaa| (12) tIrNaH tIrNavAn saMsArasamudram / yadyapi tIryamANo'dhunA tena saMsArasAgarastathA'pi kriyamANaM kRtamiti nyAyAt tIrNa eva / (13) trAyI trAyate rakSate saMsArakUpe prapatato jagajjantUnityevaMzIlaH trAyI / (14) dravyam dravati - gacchati - prApnoti vA tAMstAn jJAnAdiprakArAniti dravyam / 3. adyatve hi pAkhaNDazabdaH zAThya-kapaTAdyarthe prayoyujyate / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (15) muniH manyate samyaktayA'vabudhyate jagatastattvamiti muniH / (16) kSAntaH kSAmyatIti kSAntaH krodhAdijayI / (17) dAntaH paJcAnAmindriyANAM manasazca damanAd dAntaH / tadvRttinirodhaka ityarthaH / (18) virataH hiMsA-mRSAvAdAdibhyo nivRttH| (19) rUkSaH snehaparityAgAt rUkSaH, bhojane'pi snigdhAhAravarjakatvAdvA rUkSaH / (20) tIrArthI saMsArasamudrasya tIraM arthayate ityevaMzIlaH tIrArthI, tIrastho vA saMsArasya, sarvatra sAmyasudhArasapAnakaraNAt / / etAni zramaNasya paryAyatayA'bhidheyAni kathitAni / athaitAvatA vivaraNena zramaNazabdasya tAtparya prAyazaH prAptameva syAt vicAracaJcubhiH variSThairvidvadbhiH / tato bhagavanta'ste kathaGkAraM saJjAtAH ? teSAM jIvane tAdRzaM kiM vaiziSTyamAsIt yena te bhagavattayA samalaGkRtAH? nirUpayAmastAvat - bhagazabdo hi naikeSu sandarbheSu prayukto darIdRzyate / tathA hi - aizvaryasya samagrasya rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyA'tha prayatnasya SaNNAM bhaga itIGganA // 1 // ekaikazo vicArayAmaH aizvaryam - ito'pi kimanyadaizvaryam - yat catuHSaSTirnirjarendrA asaGkhyeyA deva-devyo naikA manujakoTayazca teSAM nalinakomalayozcaraNAmbujanmanoH parAgaraja uttamAGga sandadhAnA dhanyabhAgadheyatvaM pratipanIpadyante ? rUpam - saGkhyAtItA api indrAdayo devA ekatra militvA tIrthakarANAmekasyA evA'GgulyA rUpaM praticchandAyitumakSamAH / yazaH - aloke dharmAstikAyasyA'bhAvAt svIyagatinirodho bhavatIti jJAtvevonmattIbhUya tribhuvane sarvatrA'pi teSAM yazaHprasaro'TATyate / / 4. manyate yo jagattattvaM sa muni: parikIrtitaH / / (jJAnasAre munyaSTakam / ) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIH - catustriMzadatizayairaSTamahAprAtihAryairanyairapi ca tIrthakRttvasaMsUcakaivizeSalakSmabhistathA vizeSatastu kaivalyalakSmyA te jagato'pyatizerata iti suviditatarameva parizuddhaprajJAvatAM paNDitaprakANDAnAm / dharmaH - "dazavidhaM zramaNadharma svayameva prakarSaparyantaM paripAlyA'nyAnapi koTizo jIvAn tadAsevayantIti dharmasAdhanamapi teSAmitarebhyo vaiziSTyAvaham / prayatnaH - karmakAluSyavinAzAya rAgAdizatrujayAya ca nijasamagravIryeNa kRtaH prabala: prayatnasteSAmadvitIyatvaM khyApayatyatra jagati / __ tadevaM SaNNAmapyeSAmaizvaryAdInAM vizvasmin vizve teSAmevaikasvAmitvaM saMsiddham / tatazca teSAM bhagavattA'pi sutarAM siddhaa| atha ca mahAvIratvaM tu teSAM pralayakAlasya prabhaJjanenA'pyaprakampyasya sumeruparvatasya janmato'lpIyasyeva kAle pAdAGguSThasparzamAtreNa pravepanena, bAlye vayasi suraparAbhavaparAkrameNa, dIkSottarakAlaM jagato'pyatulabalazAlitve'pi mahAbhayaGkarANAmupasargANAM maraNAntakaSTAnAM ca nirbhIkatayA sudhIratayA kSamAdAyitayA ca sahanena jagadvizrutameva / tato yeSAM kRpApIyUSasaMvarSaNena paramapuNyaprasAdenacA'dyA'pi jagati tadupadiSTamahiMsAmUlakaM jainAnuzAsanaM nirAbAdhaM varIvati sahasrazo vAcaMyamAzcA'dhunAtane'pi viSame kalikAle tatsamAcaritaM saMdiSTaM ca zrAmaNyamanupAlayituM yathAsAmarthyamudyamayanti tebhyaH svanAmadhanyebhyaH zramaNabhagavadbhyaH zrImanmahAvIrasvAmibhyaH SaDaviMzatitamyA janmazatAbdyAH puNyAvasare koTizo praNaMnamitayaH / __ (sandarbhagranthaH hAribhadrIyavRttisamalaGkRtaM zrIdazavaikAlikasUtram / ) viSamasthalaTippaNI sAvadhayogAH pApakarmANi / parISahAH svayamupasthitAni kaSTAni, yathA kSut pipAsA zaityaM uSNatA ityAdyA / eSAM svarUpaH navatattvAdigranthebhyo jnyeym| upasargAH deva-manuja tiryagbhiH kRtaM pIDanam / 5. kSamA, mRdutA, RjutA, santoSaH, tapaH, saMyamaH, satyam, zaucam, akiJcanatA brahmacaryaM ceti dazadhA ytidhrmH| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNIyam bebhIyate pratipanIpadyante praticchandAyitum aTATyate praNaMnamitiH nirdoSaM, yeSAM utpAdane-grahaNe ca svanimittaM kasyA'pi jIvasya hiMsA na bhavet tat / bhRzaM bibheti / punaH punaH prtipdynte| praticchandaH pratibimbaM, tasyevA''caritum / kuTilaM attti| punaH punaH prnntiH| ekAdazagaNadharANAM navaiva gaNA abhavan / prathamAnAM saptagaNadharANAM bhinnA bhinnA vAcanA abhavan / ataH tebhyaH saptagaNAH prAdurbhUtAH / aSTamo akampito navamazcAcalabhrAtA, evaM etayoH dvayoH gaNadharayoH vAcanA samAnatayA eko gaNaH samabhavat / tathA ca dazamo metAryaH ekAdazaH prabhAsaH evaM etayoH dvayoH gaNadharayoH ekaiva vAcanAbhavat, ataH eko ganaH samabhavan / evaM ekAdazAnAM gaNadharANAM navagaNAH abhavan / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgAduH dhAtu jhuNThi mayi vistau piNAma - munikalyANakIrtivijayaH kila paramopAsyA paramopakAriNaH paramatArakAH paramapadabhAjaH parameSThipraSThAH paramaguravo devAdhidevAH zrItIrthakarabhagavanto nijAstitvenaiva tribhuvanasthAnAM sarveSAmapi jIvAnAmupakAraM kurvanti / yataH bhagavatAM teSAM jananyAH kukSAvavataraNAdArabhyaiva sarvatra jagati sukhAnubhAvaH prasarIsati, zAnti-maitrI-samRddhi-subhikSa-kSema-nirAmayatva-nirupadravatAdayaH zubhabhAvaizca jagadidaM vyAptaM bhavati / tathA vaira-virodha-durbhikSa-dvaiSa-vyAdhyAdayo'zumabhAvAstu tathA prapayalAyante yathA teSAM gandho'pi na jJAyate / evaM hi sarve jIvA atIvasukhamayaM vAtAvaraNamanubhavanti, tatrA'pi teSAM bhagavatAM kalyANakAvasareSu tu cyavana-janma-dIkSA-kaivalya-nirvANAkhyeSu sarvathA duHkhagartAyAM patitAH sthAvarA nArakAzcA'pi kSaNaM sukhaM prApnuvanti / iha hi santi ke'pi mahAyogino yeSAM yogabalena prakaTitAnAmAtmikatejasAM prabhAyA vistAre vartamAnAH sarve'pi jIvAH zAntAH zAntavairAH sukhabhAjazca bhavanti / ete tIrthakarAH paramAtmAno hi paramayoginaH paramAtmikatejasAM nAthAzca / teSAM hi prabhAmaNDalaM trailokye'pi nirbAdhatayA vyAptam / tatazca tadvatino sarve'pi jagajjIvAstu sutarAM sukhinaH zAntyAdikAn zubhabhAvAMzca bhajanta ityatra nA''zcaryakAraNaM kimapi / evaM sarveSAmupakArakaraNameva teSAM bhagavatAM svabhAvaH jAtaH / tathA'pi vizeSato'pi sarveSAM jIvAnAmAtyantikamAtmikaM hitaM kartumicchavaste / ataH AjanmavairAgyazAlino'pi te sarvaM sukha-vaibhavAdikaM parityajya nirganthIbhUyA'nekakaSTaparamparAM saMsahya tIvrAM ca tapodhyAnasAdhanAM kRtvA jIva-sva-bhAvAvArakaM ghAtikarmacatuSTayaM samUlakASaM kaSitvA kaivalyaM prApnuvanti sarvebhyo jIvebhyazcoccatamAM padavIM tIrthakRttAM saMsAdhayanti / tadanu yAvannirvANaM yadyapi sAmAnyavRttyA nijatIrthakaranAmakarma unmUlayituM tathA'pi vizeSatastu sarveSAM mahAmohanidrAprasuptAnAM jIvAnAM jAgaraNacikIrSayA yojanagAminIM sArvajanInI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samastasandehanAzinIM sakalabhASAsaMvAdinI ca vANI dharmadezanAsvarUpeNa prayuJjanti / yadAhuH kalikAlasarvajJAH zrIhemacandrAcAryAH jaganmahAmohanidrA-pratyUSasamayopamam / munisuvratanAthasya dezanAvacanaM stumaH // anayA dezanayA te ekAntahitakaraM mokSaprApaNopAyaM prarUpayanti yaM zrutvA jJAtvA avadhArya zraddhAya AdRtya Acarya saMsAdhya ca bahavo jIvAH niHzreyasabhAjino bhavanti / etadeva hi teSAmanyebhyo'tizAyitvaM yena te evamupakartukSamAH / uktaM ca pravacanasAroddhAravRttau___"na hyevaMvidhabhuvanAdbhutamatizayamantareNa yugapadanekasattvopakAraH zakyate kartumiti" / (pravacanasAroddhAre 883 tamagAthAyA vRttiH / ) atho bhagavantaste nijadezanAmimAM yadyapi taddezakAlasthityanusAreNa ardhamAgadhIbhASAyAM dadate tathA'pi tAM vANI bhagavatAM puNyAtizayena yojanapramANe samavasaraNe sthitAH sarve'pi yakSAsuracandrendrAdayo devAH teSAM devyaH, kirAtazabarAryapramukhA manuSyAH, siMha-hariNa-sarpanakulAzva-gajAdayAzca tiryaJco nija-nijabhASAyAM sasukhamavabudhyante / kathitamapi ca - devA daivIM narA nArI zabarAzcA'pi zAbarI / tiryaJco'pi hi tairazcI menire bhagavagiram // ayaM hi mahAnatizayaH prAkRtairjanaizca sarvathA sudurApastathA'pi nA'yaM bhavati azraddhAyA viSayaH Azcaryasya vA'pi kAraNaM, yato'dhunAtane'pi yantrayuge vaizvikeSu sammelaneSu AntararASTrIyAsu ca dhArmika-rAjakIya-sAhityikasabhAsu vividhabhASAsvapi gaditaM vaktavyaM kAvyaM sUcanaM vA nAnAdezebhya AgatAH tathA ca nAnAbhASAbhASiNo'pi sabhAsado iNTarapriTar (INTERPRETER)-pramukhayantropayogena nijanijabhASAsveva samyaktayA pratipadyante'vabudhyante tathA bhagavantaste dezanAmimAM paramasatyatayA paramamanojJatayA paramakalyANakAritayA ca bhASante yAM zrutvA bahavo jIvA nijayogyatAnusAraM pratibodhaM samprApyA'pavargasaMsAdhanAya pravarIvRtyante / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRzyate'tra kalikAle'pi bahava aidaMyugInA api mahApuruSAH ye ekamapi nijaM vacanaM prayujya naikAn janAn hitasya rAjapathe yojayanti / tayete tu paramapuruSAH paramasattvazAlinazca, atasteSAM vacAMsi saMzrutya hi jIvA nitAntahitamArge sutarAM pravartante eva / tatazca nA'tra vismayakAraNaM kimapi / evaM teSAM jinapurandarANAM vacanapaddhatiranyebhyo sarvathA sarvadA cA'tizAyinI bhavati / tasyA vANyA aneke lokottaraguNA santi, kintu zAstreSu lAghavamAzritya mukhyatayA paJcatriMzad guNAH varNitAH prApyante / yaduktaM zrIsamavAyAbhidhAne turIye'GgasUtre 'paNatIsaM saccavayaNAisesA' iti / / zAstreSu hyeteSAM guNAnAM varNanaM vizadarItyA labhyate / iha tu teSAM nAmAni sAmAnyabhAvArthAnvitAni saGgrahItAni / guNAH bhAvArthaH (1) saMskAravattvam sabhyatA-vyAkaraNazuddhipramukhairuttamaiH saMskAraiH saMskRtaM zrImatAM jinezvarANAM dezanAvacanaM bhavati na tu saMskArarahitam / (2) audAttyam uccasvareNa spaSToccAraizca bhASitaM teSAM, na puna-raspaSTaM manmanAyitamiva / (3) upacAropetatvam saumyairmanojJaizcopacAraistadupacaritaM bhavati na tu niSThuraM paruSaM vaa'pi| (4) meghagambhIraghoSavattvam prAvRTkAle varSatAM mahAmeghAnAM nirghoSadhvaneriva gambhIraghoSayuktaM prabhorvaco bhavati / (5) pratinAdavidhAyitA uccAryamANaM hi tad vacanaM pratiravaM vidadhAti / (6) dakSiNatvam atyanta saralaM tad bhavati na tu kaThinam / (7) upanItarAgatvam mAlavakaizikI(mAlakauMsa)pramukhaiAmarAgairmadhuratayA nigaditaM prabhorvacanaM bhavati / yaduktaM kalikAlasarvajJaiH Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mAlavakaizikImukhyagrAmarAgapavitritaH / tava divyo dhvaniH pItaH harSodgrIvairmRgairapi / / " / (vItarAgastavaH 5/3) (ete saptA'pi vacanAtizayAH zabdApekSayA bhavanti / ziSTA hi sarve'pi vacanAtizayA arthApekSayA jJAtavyAH / ) (8) mahArthatA mahatA-vyApakena vAcyArthena yuktaM tad vacanaM bhavati / na tu alpaarthdyotkm| (9) avyAhatapaurvAparyam pUrvaM kathitAnAM vAkyArthAnAM pAzcAtyairvAkyAthaiH kadA'pi virodho na bhavati teSAM dezanAyAm / (10) ziSTatvam saiddhAntikairathairrarthavattvAt vaktuH ziSTatvasya sUcakA teSAM vacanapaddhatirbhavati / (nirmalajJAnaM, dhIrimA, sajjanatvaM, ityAdibhirguNairguNavantaH puruSAH ziSTAH kathyante / teSAM vacanaM ziSTavacanaM bhavati / ete tu jagato'pi viziSTAH ziSTAH atastadvacanaM tu ziSTatvayuktameva bhavati / ) (11) niHsandehatvam zrUyamANaM hi teSAM bhagavatAM vacanaracanaM parSadAM saMzayAn nirmUlatayA ucchedayati, na tu tat sandigdhaM bhavati / (12) nirAkRtAnyottaratvam aMzalezenA'pi dUSayitumazakyaH prabhorvAkyavistaro bhavati / (13) hRdayaGgamatvam zozrUyamANA hi tadvacanapaGktiH pepIyamAna-pIyUSagaNDUSA ivA'ntaHkaraNaM nitarAmAlAdayati / (14) mithaH sAkAG kSatvam / padAnAM vAkyAnAM ca parasparamapekSAvatI prabhordezanAvali-bhavati, na tu nirapekSA / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) prastAvaucityam (16) tattvaniSThatA (17) aprakIrNaprasRtatvam (18) asvazlAghAnyanindatvam (19) AbhijAtyam (20) atisnigdhamadhuratvam (21) prazasyatvam (22) amarmavedhatA (23) audAryam (24) dharmArthapratibaddhatA (25) kArakAdyaviparyAsatvam deza-kAla-puruSA-'vasthA - pariNati - zuddhyAdIn bhAvAn prasamIkSya bhagavatA'vasarocitameva vacanaM kathyate na punarekadaNDanyAyena / prabhuvacanaM vivakSitasya vastunaH svatattvamevA - 'nusarati / susaMzliSTaiH padairvAkyaizca susambaddhA, viSayAntararahitA, atiprastArarahitA ca prabhordezanA bhavati na punaritastato melitairvAkyairviprakIrNA / prabhordezanAyAM kadA'pi svAtmazlAghA na bhavati, na cA'pi pareSAM keSAmapi nindA bhavati / svasyoccakulInatvaM pratipAdyaviSayasya ca zreSThatvaM pradarzayat prabhorvaco bhavati / ghRta-madhu - drAkSAdInAM pAnamiva bhagavadvacanamapi nitarAM snehasamAkulaM mAdhuryaprakarSavacca bhavati, zrotRRNAM cA'tIva sukhad bhavati / uttamairguNairyuktatvAt paNDitajanairapyupagatazlAghaM tad bhavati / pareSAM marmaprakAzitvena marmavedhitvena cA'tyanta - virahitameva prabhorvacanaM bhavati / tucchatAlezenA'pyasampRktaM bhagavadvacanaM sarvadaudAryayuktameva bhavati / dhArmikenA''rthikena ca viSayeNa supratibaddhameva tad bhavati na punastadvirahitam / kAraka-kAla-vacana-liGga- jAtyAdInAM 58 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) vibhramAdidoSavimuktatA (27) citrakRttvam (28) adbhutatvam (29) anativilambitA vyatyayAtmakairvacanadoSainitarAM virahitameva jinavacanaM bhavati / vibhrama-vikSepa-kilikiJcitAdibhirmAnasairdoSai rahitaM tad bhavati / vaktu rmanaso bhrAntivibhramaH, kathayitavye'rthe vakturanAsaktirvikSepaH, yugapad viviktairvA roSa-bhayA-'bhilASAdivikArairmanaso vyAkulatvaM kilikiJcitA kathyate / ) pratipAdyamAnavastusvarUpe zrotRNAM nirantaraM kutUhalaM janayad bhagavatAM dezanAvacanaM bhavati / zrUyamANaM hi bhagavadvacanaM parSadAM 'adbhutaM adbhutaM' ityudgArajanakaM bhavati / dvayoH zabdayoH padayorvAkyayozca madhye'tivilambavirahitaM jinendrabhASitaM bhavati / (yato yadi tatrA'tivilambo bhavet tadA zrotRNAM samyag bodho na bhavet / ) vivakSitavastutattvasya vaicitryavaividhyasanAthairvarNanaiH zrotRn rasasAgare nimajjayati jinarAjavacanam / anyeSAM vaktRvareNyAnAmapi vaktavyApekSayA sarvathA sarvadA ca vaiziSTayAvahaM bhavati jainendraM vacanam / sattvaguNasya prAdhAnya eva samAdarazAlinI bhavati tIrthakaraparamAtmanAM kathana zreNiH / varNa-pada-vAkyAnAM samuccAraNe yathocitamantaramanusRtyaiva vispaSTatayA sambhASyamANaM jinottamAnAM dezanAvacanaM bhavati / (30) anekajAtivaicitryam (31) AropitavizeSatA (32) sattvapradhAnatA (33) varNa-pada-vAkyaviviktatA 59 . Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) avyucchittiH vivakSitasya vastutattvasya yAvatkAlaM sampUrNatayA siddhirna bhavet tAvad vividhaiH pramANaistadakhaNDita vAkpravAheNa sAdhayadarhatAM vAkyaracanaM bhavati / (35) akheditvam vacanavinyAsAvasare kathayituH svalpo'pi khedaH zrama AyAso vA yatra na bhavet tAdRzyeva bhavati jinapurandArANAM pravacanazailI / / yadyapyetebhyo'nyatamAH sarve'pi vaite guNA gaNadharANAM zrutakevalinAmitareSAmapi ca pravacanaprabhAvakANAM mahApuruSANAM dezanAyAM saMvevidyante tathA'pi paramapuNyaprakarSazAlinAM niSkAraNavatsalAnAM jinapurandarANAM niHzreyasaniHzreNikalpAyAM dezanAyAM tvete guNAH parAM kASThAM prApnuvantIti / evaMvidhairudArairudAttaizca guNazreSThaiH samalaGkRtA zrImatAM jinezvarANAM vANI niHzeSamapi jagat pvitrytu| kaSAyatApArditajantunirvRtiH karoti yo jainamukhAmbudodagataH / sa zukramAsodbhavavRSTisannibho dadhAtu tuSTiM mayi vistaro girAm // (sandarbhagranthaH gUrjarabhASAyAM-munizrItattvAnandavijayalikhito 'devAdhideva-bhagavAn mahAvIra' iti / ) viSamasthalaTippaNI prasarIsati abhIkSNaM prasarati / sthAvarAH pRthvI-jala-vahni-vAyu-vanaspatijIvAH / ghAtikarmacatuSTayaM jIvasya jJAna-darzana-cAritra-vIryaguNAn ghAtayanti-AvArayantIti ghAtikarmANi, tAni catvAri - jJAnAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM mohanIyaM antarAyaM ca / samUlakASaM kaSitvA mUlato vinAzya / dezanA prvcnm| pravarIvRtyante punaH punaH pravartante / 60 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pepIyamAnapIyUSagaDUSA ekadaNDanyAyaH vAraM vAraM pIyamAnA amRtasya gaDUSA ('cUMTa' iti bhASAyAm) / yathA''bhIraH ekenaiva daNDakhaNDena sarvAnapi go-mahiSAja-meSoSTrAdIn pazUn cArayati tathA / bhRzaM sNvidynte| jinezvarANAM dezanAbhUmiH / saMvevidyante samavasaraNaM "rAgo'GganAsaGgamato'numeyo dveSo dviSaddAraNahetigamyaH / mohaH kuvRttAgamadoSasAdhyo no yasya devaH sa sa caivamarhan / " Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAra camagAbhAyAvatmahAvIrasvAminaH sAdhanadRSTAntA DaoN. madanalAla varmA 68, 'sumaMgalam', nyU kolonI, (hanumAn mandirake pIche) kurukSetra-136118 (hariyANA) aupaniSadadharmadaurbalyakAraNenA'tikarmakANDapratikriyArUpeNa ca naitikapradhAnajainadharmasyodayo vikaasshcaabhuut| dharmasyA'syAdhiSThAtA zramaNabhagavanmahAvIrasvAmI prAcInaparamparAgata pavitrAcaraNasyaiva punaruddhAraM vyadadhAt / asAvAdhyAtmikatvaM vyaSTervyaktervA kramikanaitikavikAsadRzaivAdrAkSIt / anayA dRSTyA jainadharmaH sAdhAraNAdatisAdhAraNakoTikamanuSyAyA'pyanukUlo jAtaH / dharmasyA'syaikaM mukhyaM vaiziSTyaM kasyacid vAdasya viSaye syAdavAdasyA'hiMsAyAzca siddhAntaH / asya dharmasyA''zrayaH parasahiSNutAyAH maulikasiddhAnte vidyate bhagavanmahAvIrasya ca sAdhanAyAmapyasyaiva siddhAntasya prAmukhyam / tasya na marusthalaM gRhamAsInna ca kAnanaM gantavyasthAnamavartata / yadA manuSyANAM manuSyeSu nityamatyAcArAH vRddhiMgatA Asan, tadA mAnavatvasya rakSaNahetorekaM navInajyotirjAgaraNasya lakSyamAdAya sa mahAnubhAvaH pratyudgatavAn / sAdhakaH kadAcid duHkhebhyo na muhyati / tasya samakSaM parIkSAyAH kIdRzAnyapi kaThinAni kSaNAnyAgaccheyustasya nayane kadApi sajale na bhaviSyataH / svamanasi yadA mahAvIra evameva cintayati sma, tadA tasya mArge'tinirdhana eko brAhmaNo hastaM prasArayati / tirha sa taM vipraM vadati - "bhoH bhUsura ! ahaM tu saMnyAsI / mama pArve tu kimapi nAsti / " paraM dvijasya paunaHpunyenAhvayanaM zramaNaceto duHkhIyati / tadA cAsau karuNAsAgaro nijazarIrasyA'rdhavasanaM vidIrya tasmai vaktrajAya prayacchati / ___ 'kAra' grAmasya vistRtaM vanam / khagAH nijakulAyAn pratigacchanti sma / dUraM tarUNAM 62 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThataH prabhAkaro'stameti sma / etAvanmadhye saghanavRkSasyaikasyA'dhastAt karuNAkaro mahAvIraH sthita eva dhyAnamagno bhavati / alpakAlAnantaramakasmAdeko gocaraka AyAti kathayati ca - "kiMcitkAlAya mama vRSabhANAmavadhAnaM karaNIyaM bhavadbhiH / ahaM gacchAmyAgacchAmi ca / mameSanmAnaM kAryaM vartate / " ____ karuNAkarastu cintanasya gAbhIryeSu lIno'vartata / tena na balIvardAH dRSTAH na caiva gopAlakasya kazcanAbhiprAyaH zrutaH / yavasaM khAdanto bhakSayantastasya kakumanto dUraM nirgacchanti bAhyatazca kRSNA zarvarI saMnipatati / pazucAraka AgatyAdrAkSIdyat sarve vRSAH luptAH santi / asAvAkulIbhavati / vRSabhAnAkArayati / tAnanveSTuM pravartate / nizcandrA rajanI / prastarAH, kaNTakAni, zArdUlAnAM vyAghrANAM ca bhItiH / gorakSako gRhaM pratyAgacchat / prAtaHkAle punarAgamanasyAbhiprAyaM manasi saMdhArya tena sA nizA vAmapArzvato dakSiNapArzvato vA zayanaM kurvatA yApitA / yadA pUrvasyAM dizi lauhityaM prasarati, tadA'sau vipinaM pratiSThati / araNyasya bhayAvahAnAM sthitInAM viSaye vicittya vicintya tasya ceto vitrasyati / paraM mahAzramaNaH pUrvavaddhyAnamagnastAdRza eva sthito militastasya ca balIvardAH mahAzramaNasya pAdayorupaviSTAH punazcarvaNaM vihitAH prAptAH / gocArakaH krudhyati, tasya netre lohite bhavataH / tasya tanumanasI dagdhuM pravartete / asau cintayati -- ___ 'ayaM na mahAtmA, dhruvameva ko'pi kitavaH / yadyahaM satvaraM nAgamiSyaM taddeSa mama vRSAn palAyitAnakariSyat / ayaM yAvad duHkhaM mahyaM sarvanaktaM dattavAnasti, samprati taM pratyapakaromi / paraM tasminneva kAle mahAzramaNasya darzanArthaM mahArAjo nandIvardhanaH sasainya Avrajati / pazupAlako bibheti / pAdayozca patitvA kSamA yAcate / mahAzramaNastaM kSamyaM vidadhAti / nandIvardhano vyAharati - "munivara ! ko bhavate duHkhaM dattavAnasti ? vadatu bhavAn / vane vane vicaraNam, ekAkyekalo duHkhasahanaM, kiJcinna kathanam-etatsarvaM nocitam / nizIthinISu dhyAnavAsthitiH , zItalaiH pavanaiH sAkaM vigrahaNaM, nagnadeho, meghAgamatitikSA / samucitaM jAnIyAcced bhavAMstarhi kecana Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sainikAH kecidadhikAriNaH preSaNIyAH syuH / " uttare vardhamAno bhASate "bhavAnmAM bhIruM kathamavAgacchat ? ahaM tu hiMsrajIvAn prItiM zikSayitumAgato'smi / tamasi nimagneSu hRdayeSu dIpAn prajvAlayitumAyAto'smi / he rAjan ! svatantravicaraNArthamAjJApayatu bhavAn / mAM svakarmaNAM phalaM soDhumAdizatu / " punazca tyAgasya tapasaH pathi mahAvIraH purato vrajati / girayo mArgaM prayacchanti / jaladhArA tasya panthAnaM roddhuM na zaknoti / sAyaM prAtarmahAzramaNaH pracalati satatam / sthAne sthAne prakAza prasArayati / kebhyazcid dinemya ekasminnAzrame sthitvA dhyAnamagno bhavati, paraM tUrNamevAgre pratiSThati / asau vicintayati - 'yadA rAjasiMhAsanaM prAsAdAnantaHpuraM ca parityajyAgato'smi, tadA'nena parNakuTIreNApi sAkaM kIdRzo moha: ? ' ekasmin dine pracalanakAle niSThureNaikena kaMTagulmena tasya kalevarAttavastramapyAkarSitaM, yattasyArdhanagnasya dehasyA''zraya AsIt kevalam / tadA sahasA kSaNe eva mahAzramaNo digambaro bhavati / pratyekasya mohasya bandhanaM manaso kAyAccApi vicchinnam / ekadA yadA jAstaM vadanti yadekasmin vivikte sthAne devAlaye 'zUlapANi 'reko guhyako vasati / narAstatra tasya guhyakasya kAraNena bhItvA manAgAyAnti yAnti, tadA mahAvIraH svamanasi tasya guhyakasya kalyANasya lakSyaM saMdhAryA'horAtrasaMyogasamaye tasmin devAlaye gatvA dhyAnAvasthito bhvti| alpanizIthinyAM gatAyAM yakSa Agacchati / tena kiMcinnavInatvamanubhUyate / ISad gandho'pyanubhUyate / guhyaka: sa karkazarAvaM karoti bhayAnakaM cATaThAsaM vidadhAti / mandirasya bhittayaH kampante / dUraM dUraM yAvad vanasyAnokahA: vepante / paraM karuNAkaraH padbhyAM tiSThatyanavarataM nizcalaH zAnto maunavratI / nikhilaM naktaM yakSa: 'zUlapANi' mahAzramaNAyA'nekAni kaSTAni prayacchati / bhUyo bhUyo bahUni mAyAvirUpANi dhArayati bhaNati ca - 44 'ko'si tvam ! kimarthamAgato'si ? " asau guhyaka ugraM praharati, parantvAtmasvarUpalIno mahAvIro na stokAmapi pIDAmanubhavati 64 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na caiva trAsam / antataH 'zUlapANiH' parAjitya mahAzramaNasya pAdayorniSaNNo bhavati / tadaiva mahAvIrasvAmino dhyAnabhaGgo jAyate sa ca caraNayorupaviSTaM guhyakaM vilokya bravIti "he zUlapANe ! svasti te !" itthaM prabhoH sAdhanAyAH lakSyamAtmazuddhirAsIdekameva ca tasya kAryamavartata janamaMgalamiti / " na kAvyazakterna parasparejyA na vIra ! kiirtiprtibodhnecchyaa| na kevalaM zrAddhatayaiva nUyase guNajJapUjyo'si yato'yamAdaraH // " (bhagavAn zrIsiddhasenadivAkarasUribhatriMzikAyAm // ) 65 ation International Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ! atyadbhutaM bhagavato vIrasya vAtsalyam // - pUjyAcAryazrImadvijayadevasUrIzvaraziSyaH shriivijyhemcndrsuuriH| surAsuranarendrasampUjitaH dinakara iva bhavyAtmakamalavanaM vibodhayan suraviracitanavasvarNakamalavinyastapadapaGkajaH karuNAvaruNAlayo bhagavAn vIravardhamAnaH grAmAnugrAmaM viharan saparivAraH zrAvastyAM samavasRtaH / tadAnIM maMkhaliputraH gozAlo'pi nijAnuyAyivargasametaH tatra puryAM hAlAhalakumbhakArazAlAyAmavasthitaH / prAkRtajanaiH na hi kevalaM duranuSTheyamapi tu duzcintanIyaM SaSThaSaSThena tapaHkarma kurvan gaNabhRd zrIgautamasvAmI zrAvastyAM bhikSArthaM gacchan pratigRhaM carcyamANAM vArtAmimAmazrRNot - yat, samprati zrAvastyAM dvau jinau viharata iti / ____ tAM zrutvA zrIgautamaH prabhuvIrasamIpe samAgatyA'pRcchat / bhagavan ! nagare sarve janAH parasparaM vArtayanti yat - asmAkaM nagaryAmadhunA dvau jinau viharata iti kimatra tattvam ? bhagavatA kathitam - gautama ! na hyetat satyam, ayaM tu maMkhaliputraH gozAlaH asmAkaM ziSyAbhAsaH ajino'pi sva jinaM khyApayannatrA''gato'sti / tataH karNopakarNataH vArtAmimAM zrutvA parikupitaH gozAlaH gocaracaryAgatamAnandanAmakaM bhagavacchiSyaM jagAda - bho Ananda ! kIdRzaH khalu tava dharmAcAryaH etAvatyA parSadA'pi aparituSTaH mama kRte yadvA tadvA pralapati / tato'haM tatrA''gacchAmi, yadi sa mAM samyak na praticariSyati tarhi taM tejasA dhakSyAmi / gozAlavacanaM zrutvA bhayabhItaH AnandaH tvaritatvaritaM bhagavatsamIpe samAgatya tasmai yathAvasthitaM nyavedayat / bhagavatA kathitam - bho Ananda ! tvaM zIghraM gautamAdIn munIn kathaya, yadeSa gozAla: samAgacchati, sarve'pi sAdhavaH itastataH apasarantu, kenA'pi tasyottaro na deyaH / tAvatA''gataH gozAlaH, roSAruNanetraH bhagavantamadhikSipannavocat - bho kAzyapa ! kimidaM mama kRte unmattapralApavat vakSi, yadayaM gozAlaH maMkhaliputro'stIti, nAhaM gozAlaH, ahaM tu ko'pyanya eva, parISahopasargasahaM taccharIraM vijJAya tadadhyAsya sthito'smi / tava ziSyaH Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gozAlastu kadApi mRta eva / tadA bhagavatA kathitam, satyaM tvaM gozAla evA'si, mudhA kimAtmAnamapanuSe / yathA''rakSakadRSTipatitaH kazciccauraH tRNAdyAcchAdanena svamapahnotuM naiva samartho bhavati, tathaiva tvamapi mithyApralApena svAtmAnamapalapituM kathaM zakto bhaviSyasi ? tadA bhagavadvacanena sa gozAlaH bhRzaM parikupitaH / tasmin samaye bhagavadvahumAnena parikhinnau sarvAnubhUti-sunakSatranAmAnau bhagavacchiSyau gozAlakopakaTuvipAkaM jAnantAvapi jIvitaM tRNavad gaNayantau tamadhikSipataH sma / tasminneva kSaNe gozAlamuktatejolezyayA dagdhau tau samAdhibhAvena kAlaM kRtvA ekaH sahasrArakalpe, aparazca acyutakalpe samutpannau / etAvatA'pi anupazAntakopAnalaH gozAlaH avicArya nijAdhamakartavyavirasapariNAmaM bhagavaduparyapi tejolezyAM muktavAn / tIrthakarAtizayena aGgabaGgadiSoDazadezadahanasamarthA'pi sA bhagavataH kimapi vipriyaM kartuM na zazAka / pratyuta bhagavataH pArkAt pratinivRtya Urdhvamutpatya gozAlazarIre evA'nupraviSTA / tayA dagdho'pi sa bhagavadupari naiva matsaraM tatyAja / ruSTazca sa bhagavantamAha - bho kAzyapa ! etattejolezyAprabhAveNa tvaM SaNmAsAbhyantare eva kAlaM kariSyasi, duHkhamavApsyasi ca / tadA prabhuNA bhaNitam - re gozAla ! nA'haM tava kathanAnusAreNa kAlaM kariSyAmi, ahaM tu mamAvaziSTaM SoDazavarSAyuH pUrNaM kRtvA kevaliparyAyaM ca pAlayitvA pazcAnmokSaM gamiSyAmi / tvaM tu punaH itaH saptadinamadhye eva nijatejolezyAdagdhAGgaH kAlaM kariSyasi / tataH bhagavaduktAnusAreNa tasya sarvaM jAtam, paramantasamaye mithyAtvakSayopazamataH prAdurbhUtasamyaktaprabhAveNa tasya sadbuddhiH samutpannA / tayA sapadi sa vicArayituM lagnaH, are ! mohamUDhacittatvena mayA kIdRgaghaTitamAcaritam, prabhorvIrasya ca mahatyAzAtanA vihitA, atha mama kiM bhaviSyati / kvA'smyahaM jinaH ? ahaM maMkhaliputraH gozAlaH mahApApaH zramaNaghAtakaH gurupratyanIkazca, jinastu mahAvIra ev| svAnuyAyivargamAhUya svacintitaM sarvaM kathayannAha-mayA yatpUrvaM yuSmAkaM savidhe kathitaM tatsarvamalIkaM mantavyam, nA'haM jinaH, ahaM tu pApAtmA gozAlaH, jinastu mahAvIra eva / 67 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuSmAbhiH sarvaiH mama duzcaritaM sarvatrodghoSaNIyam, bhavagato mahAvIrasya ca tIrthakaratvAdiguNAnAmutkIrtanaM ca kartavyam / / __kathamasmAbhiH sveSTagurorevamapamAnAdikaM sarvajanasAkSikaM kriyate, tadAjJApAlanalopo'pi kartumanucitaH / tataH gehAbhyantare eva nagarAdikalpanAM kRtvA tadAjJAmuccairudghoSya pazcAt mahatA mahena tasyA'gnisaMskAraH kRtaH / prabhorvIrasya ca tayA lohakhaNDavarcapIDA samabhavat, zarIrakAya' ca saJjAtam / sarve janAH evaM kathayanta Asan yat gozAlavacanaM kadAcit saphalamapi bhavet / siMhazramaNavilApaH, prabhoH vAtsalyaM ca / bhagavadupari atyutkaTAM bhaktiM dadhAnaH siMhAnagAraH satataM cintAcAntacetAH saJjAtaH / anye sAdhusAdhvyaH nikhilA parSadapi bhRzamudvignamAnasAH samabhavan / nahi kasmai kimapi rocate / atrAntare bhagavAn zrAvastItaH vihRtya miNDhikagrAmasya bAhyodyAne samavAsarat / / vIraparamAtmAnameva nijAtmano'pyadhikataraM manyamAnaH siMhAnagAraH bhAvyanarthakalpanAkadarthitaH kSaNamAtramapi nirvRtimalabhamAnaH grAmasya bahiH aTavyAM kvacananirjanapradeze vRkSAdhastAt sthitaH roruditi sma / tasyaivaM rodanadhvanimAkarNya na hi mAnavapazupakSiNa evA'pi tu samIpavartivRkSavanalatAdayo'pi nirutsAhA nirAnandA duHkhodvignAzca samajAyanta / cukkaskhalita iva ko'pi pathikaH tena vartmanA gacchan dRSTA'navarataM rudantaM siMhamuni paramAM glAnimupAgataH / grAmAbhyantare Agatya kamapi dharmAtmAnamupalakSyA'kathayat - re bhrAtaH ! grAmabahirbhAge eko muniH avizrAntatayA roditi vilapati ca, nA'haM taduHkhavarNanaM kartuM zaktaH, itaH ko'pi tatra gacchatu taM sAntvayatu ca / kiM bhavatAM madhye ko'pyetat na hi jAnAti / bhagavAn mahAvIrazca tajjJAtvA siMhamunerAhvAnAya munIn preSayati / munayaH grAmabahirbhAge gatvA siMhasAdhuM kathayanti - 're! zabdayati tvAM vIraH / satvaramAgaccha / ' 'kiM mandabhAgyastatrA''gatya karomi ? SaNmAsAmyantare eva asmAkaM madhyAt prabhuH paralokaM prApsyati / ' tataH kathaM kathamapi mano'dhRti vimucya siMhaH bhagavatsamIpe samAgacchat / vAtsalyAmRtamahodadhiH bhagavAn sudhAmadhurayA vAcA taM samAzvAsayat / prabhoH bhavajaladhipotAyamAnaM 68 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNakamalaM praNamantaM vandamAnaM zuzrUSantaM ca siMha ruditvA ruditvA saJjAtaraktalocanaM paramadainyamupagataM vIkSya vIraH paramavatsalatayA jagAda - bho siMha ! kimu tvaM prAkRtajana ivA'dhRtiM karoSi, gozAlavacanena tava manasi mama kRte evaMvidhaH vikalpaH samutpanno'sti yadahaM SaNmAsAbhyantare eva kAlaM kariSyAmi, kintu nahi tatsatyam / ahaM tu athA'pi SoDazavarSaparyantaM pRthvItale vicaran dharmopadezaM ca dadan jIviSyAmi / ataH tyaja khedaM, svasthaH zAntaH prasannazca bhv| gaccha tvaM revatIzrAvikAgRhe, tayA svaparivArakRte nirmita, bIjapUrapAkauSadhaM ca samAnaya / tannizamya bhRzaM prItimanAH siMhamuniH jhaTiti gata: revatIzrAddhIgRhe, yAcitazca bIjapUrapAkaH pratilAbhitazca tayA paramayA bhaktyA saH / tayA pRSTam - 'kathametat bhavatA viditam ?' muninA kathitam - 'prabhuvIravacanata: / ' tatsevanena prabhoH vIrasya upazAnto vyAdhiH, dUrIbhUtA kRzatA, jAtaM ca zarIraM balavat tejorAzivirAjitaM ca / tadddRSTvA caturvidho'pi zramaNasaMghaH paramAM prasattimApat / devA devyazca harSAtirekeNa gAyanti nRtyanti utpatanti sma ca / pravartitaH sarvatra vIraprabhoH jayajayaravaH // (6 bhavabIjAGkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // " (mahAdevastotre klikaalsrvjnyaaH||) 69 For Private Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prasar3AH prasiddhA kathA aprasiddhA ghaTanA (1) candanA munirtnkiirtivijyH| kauzAmbI nAma nagarI AsIt / tAM parAkramI zatAnIko nAma rAjA zAsti sma / tasya bhAryA mRgAvatI AsIt / sA ca ceTaka mahArAjasya duhitA'dhigatadharma paramArthA tIrthakaracaraNasevanaraktA AsIt / rAjJaH kAryeSu nipuNaH kuzalabuddhiH sugupto nAmA'mAtyaH AsIt / tasyA'pi jinadharmAnurAgiNI nandAbhidhAnA patnI AsIt / tasyAmeva ca nagaryAM dhanAvaho nAma zreSThI svakIyayA mUlAnAmabhAryayA saha nivasati sma / ___atha grAmAnugrAmaM viharan zramaNo bhagavAn mahAvIra ekadA kauzAmbInagarImAgatavAn / tatra ca poSabahulapratipadi dine tena bhagavatA duSkara eko'bhigraho gRhItaH / tadyathA - "yadi lohanigaDanibaddhacaraNA, apanItaziroruhA, zoka bharAvaruddhakaNThagadgadgiraM rudatI, rAjakanyAkA'pi bhUtvA paragRhe vAsaM prapannA, trINi dinAni anazitA, gRhAbhyantaranikSiptaikacaraNA, dvitIyacaraNalaGghitagRhadvAradezA kA'pi kanyA pratinivRtteSu sakalabhikSAcareSu zUrpaNa kulmASAn dadyAt tataH paramahaM pArayAmi'' iti / evaM gRhItAbhigraho bhagavAn nityaM yathAkAlaM bhikSArthamuccanIcAdikuleSu paribhramati kintu na kiJcidapi labhate / paurA api bhagavantaM kimapyagRhItvaiva gRhAGgaNAt pratinivartamAnaM dRSTA glAnimanubhavanti sma / kintu kiMkartavyamUDhA iva te na kimapi kartuM zaktA bhavanti sma / ___ evameva vyatItaM mAsacatuSTayam / atha abhigrahAnurUpAhArAnupalabdhAvapi adInamanAH bhagavAn ekadA suguptamantriNa AvAse bhikSArthamAgataH / bhagavantamupalakSya tasya bhAryA'tIvaprasannavadanA jAtA / dhAvantI iva bhagavataH sammukhamAgatya bhikSAdisAmagrI ca sajjIkRtya sA bhagavantaM nimantritavatI / kintu tato'pi nirAhAra eva nirgato bhagavAn / yathAgataM nivRttaM bhagavantaM 70 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirIkSya dUnamanAH sA'bhUt / sarvAn gRhavyApArAn tyaktvA sA zokamagnA iva sthitA / atrAntare samAgataH sugupto mantrI / tAdRzIM tAM vilokaya udvegasya kAraNaM sa pRSTavAna / sA uktavatIkiJcidAkrozapUrvakam, yat- 'bahubhyo dinemyo bhagavAn mahAvIro'nnapAnAdikamagRhItvaiva sarvasthAnebhyo nirvatate / na jAne ko'bhigrahavizeSastena bhagavatA svIkRta: ? bhavAn amAtyaH, 'subuddhi:' iti ca khyAtaH, ato yadi nAma bhavAnabhigrahaM na vijAnIyAt tarhi ko lAbho buddhivibhavasya tava ?' etacchrutvA mantrI avocat - ' tvaM cintAM tyaja / zvastathA karomi yathA'bhigraho jJAyeta / ' itaH kasmAdapi kAraNavazAt mRgAvatIrAjJyaH vijayA nAma pratihArI tatra samAgatA''sIt / sarva cedaM vyatikaraM rAjJIsamIpaM gatvA yathAzrutaM sA niveditavatI / rAjJI api cintAkulA jAtA'nena vyatikareNa / nRpeNa pRSTA sA sAkrozam- 'rAjA bhUtvA'pi bhavAn na jAnAti yad bhagavAn kva viharati ? kathaM vA bhikSAM prApnoti ?' - iti uktavatI / sarvamapi vRttAntaM jJAtvA tAM ca samAzvAsya rAjA'pi sacinta AsthAmanDapaM gatavAn / mantriNaM ca samAhUya sopAlambhamuktavAn yat - ' atra viharantamapi bhagavantaM bhavAn na jAnAtIti na yuktam / caturbhirmAsaiH bhagavatA na kimapi annapAnAdikaM gRhItam' iti / sa vyAjahAra - 'svAmin ! 'rAjyAdyaparAparakAryavyastatvAt naitad jJAtaM mayA / idAnIM yathA bhavAnAjJApayeta tathA sampAdayAmi' / pazcAt rAjJA dharmazAstrapAThaka AkAritaH / taM cA'pRcchannRpaH - 'bhavato dharmazAstreSu vividhAnAmAcArANAM nirUpaNamasti / tato bhagavatA ko'bhigrahavizeSaH pratipanno'sti iti kathayatu | aparaM ca mantrin ! bhavAnapi buddhimAn ato'tra ko'pyupAyazcintanIyo bhavatA'pi iti / kSaNaM vicintya tAvuktavantau - 'aneke dravyakSetra - kAlabhAvabhedabhinnA abhigrahA bhavanti / ato naitat nirNetuM zakyaM yat ko'bhigraho bhagavatA gRhItaH syAt' iti / kathanametat tayoH zrutvA, abhigrahANAM ca bhinnabhinnaprakArAn jJAtvA rAjJA nagaryAmuddhoSaNA kAritA yad- 'sarvaiH janairevaM bhinnabhinnaprakAraiH bhagavAn nimantrayitavyaH, yena teSAmabhigrahapUrtiH 71 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAt / janA api upAyAneva cintayanta Asan / ataH paTahamenaM zrutvA bhaktibharahadayAH tathA kartuM pravRttAH / kintUpAyazatairapi bhagavato'bhigraho na paripUrNo bhavati / evameva ca ekaikaM kRtvA dinAni vyatiyanti / ___ atrAntare ca kaizcit cArapuruSairAgatya rAjJe - 'svAmin ! bhavataH pUrvavairI dadhivAhano rAjA'dhunA'lpaparikaraH san pramatto vartate / yadi zIghraM tatra gamiSyAmaH tarhi iSTArthasiddhirbhaviSyati' iti niveditam / AkaNryaitad nivedanaM rAjJA'pi drutameva sannAhabheriH vAditA / sajjIbhUya ca sasainyaH zatAnIkaH campApurIM prati prAcalat / atra ca zatAnIkasya sahasA''gamanaM jJAtvA vyAkSipto dadhivAhanaH kiGkartavyavimUDha iva saJjAtaH / taM tAdRzaM dRSTvA mantrI uvAca - 'deva ! adhunA tu palAyanamevocitam / ' so'pi sacivasya vacanamanusRtya tataH palAyitaH / / svAmivihInAM ca nagarI prekSya zatAnIka AdiSTavAn svasainikAn - 'yathecchaM yathAruci ca sarve gRhNantu' iti / sainikairapi nirdayaM tannagaraM luNTitam / / atra prAsAde, acintyameva utthitAyAH sthite: asamaJjasamanu bhavantI dadhivAhanasyA'gramahiSI dhAriNIdevI tathA tatsutA vasumatI yAvat palAyituM pravRttA tAvadekaH zatAnIkasya sevakapuruSastatrA''gataH / tena te ubhe api gRhIte / gRhItvA ca sa svanagarI prati prasthitaH / dhAriNIdevyA rUpalAvaNyena vimohitaH sa mArge gacchan janAnAM purata evaM vaktuM pravRttaH yad - 'eSA mama patnI bhaviSyati / enAM ca kanyAkAmahaM vikreSye' iti / etAdRzaM tasyollApaM zrutvA bhayabhItA dhAriNI zIlakhaNDanabhayAt jihvAM carvayitvA maraNaM praaptvtii| evaMrItyA tAM maraNaM prAptAM dRSTvA vyAkulitena tena sevakena cintitaM yad - 'aho ! mayA duSTamuktaM yadeSA me patnI bhaviSyati - iti, mama durvacanairevA'syA IdRzI duHsthitiH snyjaataa| ata idAnIM na bhaNiSyAmi evaM kimapi durvacanam / yataH eSA kanyA'pyenaM mAgaM mA gaNAtu' / evaM vicintya madhuravacanaizca tAM samAzvAsya kauzAmbI nagarImAnItavAn / tatra ca vikrayanimittaM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjamArge upasthito'bhUt / saMyogena dhanAvahazreSThI tenaiva mArgeNa tadA gacchannAsIt / sA kanyA tasya dRSTipathamAgatA / tasyAzca rUpalAvaNyAdikaM dRSTvA - 'neyaM kA'pi sAmAnyakanyA' - iti nizcitya yena kenA'pi mUlyenaiSA grahItavyA eva, yena yasya kasyA'pi hastagatA eSA'narthaparamparAM mA prApnuyAt - iti nirNIya ca tAM gRhItavAn / sasnehaM tAM svagRhamAnIya - 'kasya tvaM duhitA? ko vA tava svajanavargaH ?' ityAdi pRSTavAn / sA'pi sakalaM nijavyatikaramuktavatI / zreSThinA'pi sA putrItvena pratipannA / sA'pi svagRhamiva tatra sukhena nivasati / svakIyena vinayena vacanakauzalyena ca sA sarveSAmAnandadAyinI saJjAtA / zreSThinA'pi candanavat zItalasvabhAvatvAt tasyAH pUrvaM nAmA'panIya 'candanA' ityaparaM nAma sthApitam / atha pratidinaM vardhamAnAM tasyA rUpasampadaM dRSTvA zreSThipatnI mUlA mAtsaryavatI jAtA / 'zreSThinaM pariNIya eSA mama sthAnaM grahISyati, eSaiva ca gRhasvAminI bhaviSyati' iti viparItaM cintituM lagnA sA / evameva ca mAtsaryavimUDhacittA chidrAnveSaNaM kurvANA sA kAlaM gamayati / ekadA madhyAhnakAle zreSThI vipaNitaH svagRhamAgataH / sUryasya ugratApAt sa klAntadeho jAtaH / kintuM tadA gRhe ko'pi nA''sIt yaH tasya pAdaprakSAlanaM kuryAt / tadA candanA svayaM samutthAya jalaM gRhItvA zreSThinA nivAritA'pi pAdakSAlanaM kRtavatI / tadA zithilabaddhastasyA dIrghakuntalakalApo bhUmau nipatitaH / 'eSa mA kardamito bhUyAdi'ti vicintya nirdoSabhAvena svahastenaiva tataH samutkSipto baddhazca / ___ mUlAyA dRSTigocarA'bhavadeSA zreSThinaH ceSTA / vAtsalyabhAvenaiva kevalaM kRtametacceSTitamapi mAtsaryAnaladagdhAyA mUlAyAH citte 'agnau ghRtAhuti'riva saJjAtam / 'mayA yattarkitaM tattu satyamevA'dya pratibhAti / ato'dyaivA'syopAyaH kartavyo mayA' iti nizcitaM tayA / kSaNaM vizramya yadA zreSThI punaH svakAryArthaM bahirgatavAn tadA mUlayA''kAritA candanA / balAt tAM snApayitvA tasyA mastake muNDanamapi kAritam / bahu ca tADayitvA lohanigaDaistasyAH caraNau baddhavA'nyasmin gRhe prakSiptavatI muulaa| 'yaH ko'pyetaM vyatikaraM zreSThine kathayiSyati Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyA'pyevameva daNDayiSyAmi' ityevaM parijanAn kathayitvA sA svagRhaM gatavatI / - sandhyAkAle zreSThI samAgataH / candanAM cA'nupasthitAM dRSTvA sa parijanAnapRcchat - 'kva gatA candanA ?' iti / kintu mUlAyA bhayena na ko'pi satyakathane prabhavati / zreSTha 'prAsAdatale krIDantI bhaviSyati' iti samAdhAnaM kRtam / atha rAtrau pRSTe satyapi pratyuttaraM na prAptavAn saH / dvitIyadine'pi na dRSTA candanA tena / ato'tyantaM vyAkulaH sa saJjAtaH / tRtIyasmin dine samutpannagADhakopaH sa sarvebhya uktavAn- 'are ! kathayatu me candanAyAH pravRttim / kva sA gatA ? kiM bhUtaM tasyAH ? yadi na kathayiSyatha tarhi mama hastenaivA'haM sarvAn daNDayiSyAmi' iti / evaM vyAkulaM zreSThinaM dRSTvA ekayA sthavirayA dAsyA cintitaM yad - 'ahaM tu jarAturA pratyAsannamaraNA ca / kiM kartumIziSyati me sA mUlA ? ato'hameva sarvaM vyatikaraM kathayeyam / ' evaM ca vicintya sarvaM yathAghaTitaM zreSThine niveditavatI sA vRddhA / darzitaM ca tadgRhaM yatra sA'varuddhA''sIt / --- zreSThinA'pi jhaTiti tadgRhadvAramudghATitam / kartitakezAM, nigaDabaddhacaraNAM, kSudhApipAsAdibhiH klAntadehAM mlAnamukhIM ca candanAM dRSTvA galadvASpalocana: zreSThI - 'putri ! ahamAgato'smi / vizvastA bhava' iti tAM samAzvAsya bhojanasAmagyrarthaM mahAnasaM gatavAn / kintu nA''sIt kA'pi bhojanasAmagrI tatra, kevalaM kulmASA eva tatra vidyamAnA Asan / atastAneva zUrpakoNe gRhItvA candanAyai dattavAn / kathitaM ca- 'yAvattava nigaDabhaJjanArthaM lohakAramahamAnayeyam tAvad bhuGkSva etAn kulmASAn / ' evamuktvA zreSThI tato nirgataH / atha candanA'pi zUrpasahitAn kulmASAn haste gRhItvA svakulaM cintayituM lagnA / cintanamadhye eva tasyA: samutpanno vikalpa: yada - 'yadi Agacchet ko'pyatithiH tarhi tasmai datvA eva bhojanaM kartumucitam' iti / evaM ca paribhAvayantI sA gRhasya dvAradezamAgatya bahiH pralokayantI sthitA / tadaiva ca zramaNo bhagavAn mahAvIro viharan san tatrA''gatavAn / sa ca tasyA 74 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRggocaro'bhavat / sA dRSTavatI yad bhagavAn tatsthAnaM prati eva Agacchati / ato'pratimarUpaM bhagavantaM dRSTvA'tyantamasAraM kulmASabhojanaM ca nirIkSya zokabharAvaruddhakaNThA sA galadazrupravAhanayanA saJjAtA / tAvad bhagavAnapi tatra samAgataH / sAzrulocanA sA uktavatI - 'bhagavan ! yadyapi anucitametad tathA'pi mama mandabhAgyAyA anugrahArthaM gRhNAtu etat kulmaassbhojnm|' bhagavatA'pi samagrAbhigrahavizuddhiM dRSTvA prasAritaM pANipAtram / tayA'pyekaM caraNaM gRhadvArasya bahiHpradeze'paraM ca caraNaM gRhasyA'ntaH pradeze saMsthApya zUrpaNa kulmASAH pradattAH / atha ca jagadgurorabhigrahapUraNena parituSTaiH devaiH paJca divyAni prakaTIkRtAni / candanAyA lohanigaDAni devatAprabhAveNa suvarNanUpuratvena parivartitAni / mastakopari kuntalakalApo'pi pUrvavat saJjAtaH / anekAbharaNaizcA'laGkataM saJjAtaM tasyAH zarIram / evaMvidhe mahotsavasvarUpe vAtAvaraNe saJjAte purajanAH saparikarazca gajaskandhAdhirUDho nRpatiH zatAnIkastatrA''gataH / sugupto'mAtyo'pi svabhAryayA saha tatropasthito'bhUt / __ atrAntare zatAnIkarAjJA pUrvaM baddhvA''nIto dadhivAhananRpateH sampulo nAma kaJcukI tatkSaNaM vasumatIM dRSTvA jAtapratyabhijJaH tasyAH pAdayoH patitvA rodituM lagnaH / tasya tAdRzaM vartanaM dRSTvA rAjA'pRcchat - 'kimarthaM tvaM rodiSi ?' tena kathitam - 'deva ! dadhivAhanarAjJo'gramahiSyA dhAriNIdevyA eSA putrI asti / nRpatikulasambhUtA'pyeSA adhunA nijajananIjanakarahitA paragRhe vasati / etena kAraNenA'haM rodimi|' rAjA yAvat taM sAntvayati tAvat mRgAvatI uktavatI - 'yadyeSA dhAriNIduhitA tarhi me bhaginyA duhitA bhavati' iti / ____ atra prastAva svAmibhAvena svaM adhikAriNaM manvAnaH zatAnIkaH sArdhadvAdazakoTIsuvarNavRSTiM grahItumArabdhaH / kintu purandarastamuktavAn - 'bhoH ! mahArAjaH nA'tra ko'pi svAmikauTumbikabhAvaH, kintu yasmai kasmaicidapyeSA kanyA svahastenedaM dravyaM dAsyati tasyaivaitad bhaviSyati' iti / evamuktvA pRSTA ca candanA - putri ! 'kasmai etad deyam ?' sA vyAjahAra Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kimatra praSTavyam ? etasmai niSkAraNavatsalAya mama jIvitadAyine pitre dhanAvahazreSThine evaitad dAtavyam' iti / punaH zakra uvAca - 'rAjana ! eSA caramazarIrA sAMsArikabhogAdibhiH parAGmukhA zramaNabhagavanmahAvIrasya AryANAM prathamA sAdhvI bhaviSyati / ataH samyag rakSaNIyA eSA / ' evaM kathayitvA indro'pyadRzyatvamupAgataH / sarve nAgarA rAjAdayazcA'pi tAM bahumAnya svasthAnaM gatavantaH / kathAnakaM tvetad suprasiddhameva sarvatra jainasamAje / kintu kathanakAle jAyamAnAM kSati prati aGgalinirdezArthamatra punaretat prastutam / etatkathAnakaM zrIguNacandragaNinA racitaM prAkRtabhASAnibaddhaM 'sirimahAvIra cariyaM' iti granthamAzrityA'trollikhitamasti / ___ kathAnakametattu sampUrNaM yathAtathameva sarvatra vrnnyte| kintu candanayA bhagavate mahAvIrasvAmine yat kulmASANAM dAnaM dattaM tatra kathanasya bahubhirvarSeH ekA paramparA pracalantI vartate / yad - "candanA ekaM padaM gRhadvArasya bahiH, aparaM cA'ntaH nyasya hastayoH kulmASasahitaM zUrpa gRhItvA kamapyabhyAgataM pratIkSamANA sthitavatI / tAvat zramaNo bhagavAn mahAvIro bhikSArthaM bhraman tatra samAgataH / taM tAdRzamalaukikarUpadhAriNaM tapazcaraNena pUtadehaM bhagavantaM nirIkSya dAnArthamullasitamanAH sA'bhUt / bhagavAnapi bhikSArthaM tatsamIpamAgatavAn / dravya-kSetra-kAlabhAvAdikamanusRtya svasyA'bhigrahavizeSasya vizuddhiM nirIkSamANena bhagavatA tatrA'zrUNi na dRSTAni / atastataH pratinivRtto bhagavAn / bhagavantaM punargacchantaM dRSTvA sA rodituM lagnA / rudatIM ca tAmabhijJAya bhagavAn punastatrA'bhigrahapUraNAt bhikSArthamAgatavAn, bhikSAM ca gRhItavAn'iti / etAdRzameva kathanaM 'zubhavIra' ityaparanAmnA khyAtena paNDitazrIvIravijayagaNinA'pi svaracite gUrjaragirAmaye kAvye kRtamasti / / __ atra 'bhagavato mahAvIrasya azrUNAmabhAvaM dRSTvA nivartanam, tasmAcca candanAyA rodanam, tatpazcAcca punarbhagavata Agamanam' - iti na yuktiyuktaM pratibhAti / yataH sarve'pi tIrthakarA lokottaramahApuruSA bhavanti / tAdRzAnAM lokottaramahApuruSANAmAcArastvetAdRzaH tucchaprAyo Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavituM nA'rhati / apUrNe'bhigrahe teSAM gamanamapi tatra na sambhavet tarhi nivartanaM punarvalanaM ca kathaM syAt ? ataH zrIguNacandragaNivareNa yAdRzaM prarUpitaM granthe tadevocitaM yogyaM ca bhAti / tAvAn kathAbhAgo'pyatra dIyate - "aha ciMtiyameyAe jai ejja imaMmi koI ptthaave| atihi tA se dAuM jujjai maha bhoyaNaM kaauN||6|| iti paribhAviUNa paloIyaM duvArAbhimuhaM, etthaMtare cunniyacAmIyarareNusuMdareNa kAyakaMtipaDaleNa pUrayaMto vva gayaNayalaMgaNaM, uvasaMtakaMtadiThThippahApIUsavariseNa nivvavaMto vva duhasaMtattapANigaNaM, naganagarasirivacchamacchasovatthiyalaMchieNa calaNajuyaleNa vicittacittaMkiyaM va kuNamANe mahIyalaM, suhakammanicao vva paccakkho ahANupuvvIe viharamANo samAgao taM paesaM bhayavaM mahAvIrajiNavaro, tayaNaMtaraM appiDimaruvaM bhayavaMtaM daThThaNa accaMtamasAraM kummAsabhoyaNaM ca nirikkhiUNa dUramajuttameyaM imassa mahAmuNissa tti vibhAvamANIe sogabharagaggaragirAe galaMtabAhappavAhAulaloyaNAe bhaNiyamaNAe - bhayavaM ! jaivi aNucimeyaM tahAvi mama adhannAe aNuggahaTuM giNhaha kummAsabhoyaNaM ti, bhagavayA vi dhIrahiyaeNa nirUviUNa samaggAbhiggahavisuddhiM pasAriyaM pANipattaM, tIe vi nibiDanigaDajaDiyaM kaha kaha vi duvArassa bahiruddesaMmi kAUNa calaNamekkamavaraM ca bhavaNabbhaMtaraMmi suppeNa paNAmiyA kummaasaa|" iti / / 1 Avo Avo jazodAnA kaMta, ama ghara Avo re, bhaktavatsala bhagavaMta, nAtha ze nAvo re| ema candanabAlA bolar3e, prabhu AvyA re, muThI bAkula mATe, pAchA vaLIne bolAvyA re|| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasiddhA kathA aprasiddhA ghaTanA (2) jIrNazreSThI muniratnakItivijayaH zramaNo bhagavAn mahAvIra: zrAmaNyaM svIkRtya vAyuvannirbandho muktapratibandhazca grAmAnugrAma viharati sma / daza varSANi vyatItAni / ekAdazamacaturmAsyarthaM bhagavAn vaizAlInagarI prAptavAn / trasAdIjIvAnAmupadravai rahite strI-pazu-napuMsakAdInAM saMsargamukte nirdoSasthale mAsacatuSTayopavAsAn aMgIkRtya pratimAdhyAnena avAtiSThat / ___ tasyAmeva nagaryAmanekaiH sadguNairmaNDito jIrNazreSThI nAma zrAvako vasati sma / anyazca abhinavAbhidho'pi zreSThI tatraiva vasati sma / ___kAryavazAdekadA jIrNazreSThI nagaryA bahiragacchat / tatra ca kAJcanavarNazarIraM sarvairuttamalakSaNairyuktaM bhagavantaM mahAvIraM kAryotsargapUrvakaM sthitaM sa dRSTavAn / bhagavantamupalakSya tasya mana Anandodadhau nimagnamivA'bhUt / harSavazAt romAJcitaH sa paramAtmAnaM vanditavAn / manasi ca - 'idAnIM bhikSAkAlaM pravartate / tathA'pi bhagavAn tu kAyotsargeNaiva sthito'sti, ataH sa upoSito'dya iti jJAyate / yadi ca zvo mama gRhe pAraNArthemeSa anugrahaM kuryAt tarhi ahaM dhanyabhAgyo bhaveyam' - iti cintayati / bhikSAkAle vyatIte bhagavata upavAsaM nizcitya sa pratyAgatavAn svagRham / aparasmin dine bhikSAkAlaM prApya tatra pAraNArthaM bhagavantaM vijJapayati sma / kAryotsargeNaiva sthitaM paramAtmAnaM dRSTvA - 'adhunA kAyotsarga pArayitvA bhagavAn bhikSArthaM mama gRhamalaMkariSyati' iti bhAvayitvA bhagavatazca prativacanamapratIkSamANa eva tvaritaM svagRmAgatya sarvA api bhikSAyogyAH sAmagrI: sajjIkRtya gRhasyA'gradvAri eva - "adhunaiva bhagavAn bhikSArthaM saJcariSyati / mayA vijJapto bhagavAn, ato'nenaiva mArgeNa mama gRhe AgamiSyati / ugraM tapazcaran sa mama sakAzAt svalpamapi 78 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi grahISyati tarhi ahamapi dhanyameSu eko bhaviSyAmi / aho ! kIdRzA dhanyAste ye jinezvaraM pratilAbhayanti ? ahaM tu kadA tAdRzo bhaviSyAmi?" ityAdi bhAvayan animeSanayanAbhyAM pratIkSate sma sa bhikSAkAlaM yAvat / pazcAcca bhikSAkAle vyatIte - 'adyA'pi bhagavAn upoSita eva jJAyate' iti vicArya svakArye yujyate sma / evamevA'kSuNNamanAH sa nirantaraM bhagavantaM vijJapayati, svagRhaM cA''gatya sarvAH sAmagrIH sajjIkRtya bhikSAkAlaparyantaM pratIkSate / evaM caturmAsI vyatItA / svayaM 'adya tu nizcitaM paramAtmA upavAsaM pArayiSyatI' ti vicintya nityakramAnusAreNa vijJaptuM gatavAn / vijJapya ca jhaTityeva svagRhaM pratinyavartata / pUrvavat sarvaM sajjIkRtya gRhadvAre sthitvA bhaktibhRtahRdayena vicArayituM lagnaH, yat - 'trilokAdhipati paramAtmAnamadya dAnaM datvA'haM dhanyaH kRtapuNyazca bhaviSyAmi / mayA labdhametad manuSyajanmA'pyetenaiva saphalaM gaNayiSyate / anekabhavaparamparAsu ca nibiDAzubhakarmabhirbaddho'hamadyaiva mukto bhaviSyAmi' / evaM bhaktyA bhAvanAyA utkarSa prAptavAn sH| itazca bhagavAn mahAvIro'pi kAryotsargaM pUrNIkRtya bhikSArthaM nirgataH / abhinavazreSThIno gRhaM ca sa praaptvaan| sa ca zreSThI svavaibhavena garvonmatta AsIt / AgataM bhagavantamanupalakSyaiva dAsyai acIkathat - 'eSa ko'pi bhikSuka Agato'sti / yad vidyate tddiiytaam'| bhAvazUnyA sA dAsyapi kulmASAn dattavatI / tena ca bhagavatA mAsacatuSTayopavAsAnAM pAraNakaM kRtam / tatsArdhameva mahimArthaM devaiH paJca divyAni prakaTIkRtAni / gagane dundubhinAdaH, ahodAnamaho dAnamityudghoSaNA, sArdhadvAdazakoTIsuvarNadravyavarSaNam, celotkSepaH, gandhodakavRSTiH iti paJca divyAni tatra samudbhUtAni / tAdRzaM nAvInyaM dRSTvA sarve nAgarikAstatra samupasthitAH / rAjA'pi saparikarastatrA''gataH / tatsvarUpaM dRSTvA''zcaryacakito'bhUt / nRpeNa janaizca jijJAsyA pRSTaH zreSThI uvAca, yad 'mayA'smai paramAnnaM- kSIraM bhikSAyAM dattam, tatprabhAveNA'hametAdRzaM vaibhavaM labdhavAnasmi' iti / tasya tAdRzaiH kapaTavacanairanabhijJA janAstatsaMzrutya harSitAH santaH taM prazaMsamAnA nijanijagRhaM jagmuH / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itazca - zubhabhAvadhArAyAM adhikamadhikaM Arohan sa jIrNazreSThI bhAvanAyAH prakarSasya parAM koTiM yAvat prAptavAn tAvadeva tena dundubhinAdaH zrutaH / tatsArdhameva ca tasya bhAvadhArA bhagnA, manasi eva ca - "kiM bhagavatA pAraNakaM kRtam ? hA ! hA ! kIdRzo'haM mandabhAgyo yena vijJapto'pi bhagavAn mahAGgaNaM na pAvitavAn / athavA'lametena / na hi niSpuNyakaH kadA'pi cintAmaNiratnaM prApnoti / tathA'hamapi niSpuNyakeSu prathamo yena bhagavattulyena ratnapAtreNa na lAbhAnvito'bhuvam' - ityAdi cintayan zokamagna iva babhUva / paramAtmA tu pAraNakaM kRtvA punarvihartuM pravRttaH / ___atha kiyatA kAlena ca tasyAmeva vaizAlInagaryAM trayoviMzatIrthakarasya zrIpArzvanAthabhagavataH ziSyaH kevalajJAnI AcAryaH samavasRtaH / kevalajJAnimahAtmana AgamanaM zrutvA nagarajanA nRpatizca AnandabharahRdayA vandituM tatrA''gatAH / kevalinA'pi dharmadezanA pradattA / dezanAM zrutvA amRtapAneneva tuSTA janA hastAmalakavat sarvaM pratyakSaM pazyantaM kevalibhagavantaM papracchuH, yad - 'bhagavan ! asyAM nagaryAM ko dhanya AtmA'sti ? kena ca saMsAro laghUkRtaH ?' tadA jagAda kevalI - 'asyAM nagaryAM dhanyAtidhanyo'sti jIrNazreSThI / ' tadAkarNya rAjA uvAca - bhagavan ! kimarthaM bhavAn tameva dhanyatvena khyApayati? kiM tena bhagavataH pAraNakaM kAritamasti uta sArdhadvAdazakoTisuvarNasya vRSTiM tasya gRhAGgaNe patitA'sti, yena sa dhanyaH? kevalI vyAjahAra - "rAjan ! bhAvena tu tenaiva pAraNakaM kAritaM paramAtmanaH / paramArthatazca vasudhArAvRSTirapi tasya gRhe eva patitA'sti / yataH svargasya mokSasukhasya cA'pi sa eva bhAjanaM jAto'sti / yadi ca kSaNamapi tena dundubhinAdaH zruto na syAt tarhi bhAvadhArAyAH parAM koTimArUDhaH sa sarvalokAlokaprakAzakaM kevalajJAnamapi prApnuyAdeva / aparaM ca, bhAvazUnyavAt abhinavazreSThinastu suvarNadravyamAtrasya lAbho jAtaH, na kazcidanyaH / dravyalAbhastu atyantaM sthUlaH / ataH bhoH ! mahAbhAgAH ! cAritraM devapUjA dAnaM ca yadi bhAvazUnyAni tahi niSphalAnyeva gaNayeyuH" iti / kevalibhagavataH sakAzAt jIrNazreSThino'numodanaM zrutvA sarve nAgarA bhUpatizca prasannatAbhAjaH 80 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santastaM jIrNazreSThiM ca prazaMsantaH pratinivavRtire / kevalI api yathAkramamanyatra vijahAra / kathAnakaM tvetadapyatyantaM prasiddhaM jaina samAje / bhAvanAyA: prakarSeNa kIdRzo lAbho jAyate iti khyApanArthameSA kathA bahuzaH kathyate pravacanasabhAyAM gurubhagavadbhiH / atra "dundubhinAdaM zrutvA zreSThino bhAvadhArA truTitA / kSaNamapi yadi tena nAdo na zrutaH syAt tarhi sa kevalajJAnaM prApnuyAt" iti tu kathyata eva, kintu sAmAnyataH kathAyAH zravaNakAle prazno'pi samudbhUyate sma yat - 'sa kevalajJAnaM prApnuyAt' iti kena prarUpitam ? bhagavatA mahAvIreNa tu na tAdRzaM kadApi kathitam, tarhi kena kathitam ? samAdhAnaM tvasya granthasya vAcanena jAtam / kintu tatsamanantarame vA'nyo'pi praznastatropasthito'bhUt, yad - ko'yaM kevalajJAnI mahAtmA, ya: trayoviMzatitamatIrthakRtaH zrIpArzvanAthasya ziSyatvenA'tra varNita: ? praznasyA'sya prazne upasthite'smAbhirevaM vicAritam - paryuSaNaparvaNi niyamitarUpeNa kalpasUtranAmaka Agamagrantho vAcyate / tasmin Aga tIrthakarANAM caritrANi varNitAni / tatra caritrANAM paryavasAne pratyekaM tIrthakarANAM paryAyAntaHkRdbhUmi: yugAnta:kRdbhUmizca kathite staH / tatra paryAyAntaHkRdbhUmirnAma tIrthakarANAM kevalajJAnaprApteH pazcAt yAvatA kAlena - kevalitvaparyAyeNa ko'pyAtmA sarvakarmakSayaM kRtvA mokSamavApnoti mokSamArgaM coTghATayati sa kAlaH pryaayaantHkRdbhuumirityucyte| yugAntaHkRdbhUmirnAma tIrthakarANAM yAvantaH paTTadharasAdhavo mokSaM prApnuvanti sA yugAntaH kRdbhUmiH / tatra zrIpArzvanAthatIrthakarasya caturthapaTTadharaziSyaparyantaM mokSamArga: pravartita AsIt, ityeSA yugAntaH kRdbhUmiH teSAM prarUpitamasti / - atraiva tarkyate yad - 'asmin caritragranthe varNita: kevalajJAnI bhagavAn kiM zrIpArzvanAthabhagavata: caturthapaTTadharapuruSaH khalu ?' eSa tarka etasmAt satyaM pratibhAti yat zrIpArzvanAthasya nirvANasya sArdhadvizatavarSebhyaH pazcAt zrImahAvIrasya nirvANaM jAtam / bhagavata: zrImahAvIrAsya''yuSyaM tu dvisaptativarSamitamAsIt, ato'STasaptatyadhikazatavarSebhyaH teSAM janma 81 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhavat pArzvanAthanirvANAt / yadA ca bhagavAn mahAvIraH cAritraM gRhItvAn tadA triMzadvarSamita AsIt, tatpazcAt ekAdazarSe eSA ghaTanA pravartitA / ataH pArzvanAthasya nirvANAt ekonaviMzatyadhikadvizatAni varSANi vyatItAni bhaveyuH / tasmina samaye ca bhagavata: zrIpArzvanAthasya caturthaH paTTadharaH kevalajJAnitvena viharan syAt iti tarkyate'smAbhiH / satyaM tathyaM vA tu jJAninAmadhInatvena vartate / caritragranthasya pATha : gAmAgarAIsu ciraM vihariya pattaMmi varisayAlaMmi / ekkArasame sAmI vesAlI purIe gao ||4|| 44 tasapANabIyarahie thIpasupaMDagavivajjie ThANe / cAummAsiyakhamaNaM paDivajjittA Thio paDimaM // 5 // pRSTha 233-1| annaMmiya patthAve samosaDho tattha pAsajiNasisso / sUrI kevalanANappaIvapAyapaDiyaparamattho ||33|| nAuM samosaDhaM taM nayarijaNo naravaI ya hiTThamaNo / vaMdaNavaDiyAe lahuM samAgao tassa pAsaMmi ||34|| vaMdittA bhattIe uciyadvANaMmi sannisanno ya / suciraM dhammaM souM pucchiumevaM samAdatto // 35 // bhayavaM ! ettha purIe aNegajaNasaMkulAe ko dhanno / lahuIkayasaMsAro ya ? kahasu aikougaM majjha ||36|| to kevaliNA bhaNiyaM aidhanno ettha junnaseTThitti / rannA vuttaM kiM naNu sAmI pArAvio teNa ? ||37|| kiM vA addhatterasa-suvannakoDippamANavasuhArA / tamaMdiraMmi paDiyA ? aidhanno jeNa so jAo ||38|| to kevaliNA bhaNiyaM bhAveNaM teNa tihuyaNekkapahU / 82 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArAvio cciya tahA dANatthaM kayapayatteNa // 39 // vasuhArA vi hu paramatthao paraM tasya maMdire paDiyA / jaM saggamokkhasokkhANa bhAyaNaM so ihaM jAo // 40 // . kiM ca - jaI khaNamettaM no duMduhIe sadaM tathA suNito so| khavagasseNi Aruhiya kevalaM tA lahu lahaMto // 41 // pattapahANattaNao kaNagaM mottUNa teNa u na annaM / bhAvavittayalattaNeNa phalamahiNavaseTThiNA laddhaM // 42 // iya bho devANupiyA ! caraNaM dANaM ca devapUyA y| kAsakusumaM va vihalaM savvaM ciya bhAvaparihiNaM // 43 // " pRSTha 234 " yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'syabhidhayA yayA tyaa| vItadoSakaluSaH sa ced bhavAn eka eva bhagavan ! namo'stu te // " (kalikAlasarvajJAH ayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm // ) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM zreSTam ? jIvanaM maraNaM vA ? prasaGgAH 1 pratyUSasya velA AsIt / bAlataraNirmRdulairnijakaraiH samagramapi jIvalokaM prabodhayan savilAsaM suravartmani prasthita: / rAjagRhanagaramapi nidrAliGganaM parihRtya jRmbhamANamiva zanai: zanairjajAgAra / kuto'pi zaGkhanAdaH kutazca ghaNTAnAdaH kutastu kukkuTaravaH kutazcA'pi kekAravaH zrUyate sma / kutazcit kAlAgurudhUmaH kutazcicca yajJadhUmaH kutazcinmahAnasadhUmaH kutazcicca tApanikAdhUmaH prasasAra / kecit kASThAharaNArthaM kecittu prAtarvyAyAmArthaM kecidazvakhelanArthaM kecicca zastrAbhyAsArthaM prasthitAH / kAzcid devapUjAyAM kAzcicca pAkakriyAyAM kAzcid jalAnayane kAzcicca puSpacayane pravRttAH / kutracit karmakarai rathyA vIthayazca sammArjyante sma kutracittu rAjapuruSai rathA gajAzca sannahyante sma / kutracid vipaNiSu niSadyA ApaNAzcoddhATyante sma kutracicca gokuleSu gAvo mahiSyazca duhyante sma / keSucid gRheSu jananIbhirmadhuratandrAyAM nirbharaM prasuptA: zizava utthApyante sma keSucicca gRheSu samutthitAnAM bAlAnAM hRdyaH kalakalaH zrUyate sma / keSucit kSetreSu karSakA lAGgalairbhUmiM kheTayanti sma keSucci kSetreSu gopyo maJjulaM gAyanti sma / * munikalyANakIrtivijaya: evaMvidhe rucire prabhAte nagarAd bahiHsthe guNazIlacaityodyAne vividhazAkhi zAkhodgatAni phalAni puSpANi ca nirIkSamANasyodyAnapAlakasya nAsApuTe sahasA tIvra: parimala AsphAlitaH, karNayoH sumadhuro divyadhvAna ucchalito, netrayugmaM cA'dharIkRtasUryatviDbhiH prabhAbhirnimIlitam / anena vismayApannaH sa visphAritadRSTyA itastato vilokitavAn tAvad dUratastena gaganAGgaNe nRtyannamarIvisaro jayajayArAvaM kurvan nirjaranikarazca dRSTaH / etena camatkRtacittaH sa kSaNArdhaM stabdha ivA'bhavat / tadanu " aho ! etat tu bahuzo 'nubhUtapUrvyaha" miti cintayitvA labdhamahAnidhAna ivA'tyantaM hRSTaH sa jhaTiti nagaraM prati dhAvitaH / dhAvaM dhAvaM sa rAjamahAlayaM prAptaH / 84 - Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ativegena tamAgacchantaM dRSTvA vismitena dvArapAlena pRSTaM - 'bhoH ! kimiti tvamevaM vegenA''gato'si ? aniSTaM tu kiJcinna dRSTam ?' tenoktaM 'yadi mama pakSadvayamabhaviSyat tarhi uDDIya eva AgamiSyam / tvaM jhaTiti mahArAjapAdAn nivedya mAmantaH pravezaya / atIvA''vazyaka samAcAraM dAtumahamAgato'smi / ' ___etannizamya mahArAjAjJAM labdhvA dvArapAlastaM sabhAntaH prAvezayat / so'pi madhyesabhaM gatvA 'paramabhaTTAraka-niHzeSanarAdhipamRgamRgAdhipa-rAjAdhirAja-zrIzrIzrIzreNikabiMbisAramahArAjapAdAH sarvadA vijayantetarAm' ityuktvA savinayaM mahArAjaM prANamat / uccaiH zvAsocchAsayantaM harSotphullalocanaM ca / taM dRSTvA zreNikena rAjJA sAzcaryaM sa pRSTaH 'bho udyAnapAlaka ! kena hetunA tvametAvatA vegenA'trA''gato'si ? atyantaM prasannazca kathaM dRzyase?' __ "kRpAlavaH ! kiM vadAmi ? harSeNa mama hRdayaM sampUritaM vartate / adyatano divasaH sauvarNo divasaH / adya jagatpUjyA jagadguravastribhuvanajanapratipAlakA jJAtakulanabhomaNayazcaramatIrthAdhipatayaH zrImanto vardhamAnamahAvIrasvAmino grAmAkaranagarapurapRthu pRthivIM pavitrayanto'saGkhyeyasurAsuraiH parikaritA guNazIlacaityodyAne samupAgatA virAjante / ata imaM janamAnasAnandanaM samAcAraM bhavadbhyaH sandezayitukAmo'haM dhAvaM dhAvamAgato'smi / " ityu dyAnapAlake na tena kathitamAtre rAjA nijasiMhAsanAt sahasotthAya harSagadgadasvaro'kathayaduccaiH "kiM svAminaH samavasRtA adya rAjagRhe ? nUnaM dhanyo'haM, dhanyAni mama bhAgadheyAni, dhanyaM cedaM rAjagRhaM nagaraM yatra jinAdhipAnAM pAdanyAsamiSeNa kRpAdhArAdharA vavarSuH / vizeSeNa tvahaM tavaiva dhanyamAnI yena sarvaprAthamyena prabhUNAM darzanaM kRtvA nijAtmA pAvanIkRtaH / ' ityuktvA tasmai rAjacihnavarjAni sarvANyapi hAraprabhRtIni vibhUSaNAni prabhUtaM ca dhanaM pradAya visRSTaH saH / svayaM ca guNazIlacaityodyAnadizi sthitvA paramavainayikapUrvaM bhagavatpAdAn namasyAJcakAra / tadanu pratIhAramAhUya sarvatra nagare ghoSayAmAsa yat-'adya mahotsavadinamasti / sarvairapi paurai ramaNIyAbharaNanepathyazAlizarIraiH sambhUya guNazIlacaityodyAne jananajarAmRtiprabhRti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhasantatichidurANAM karmamarmabhidurANAM zrImatAM mahAvIrasvAmiparamAtmanAM vandana - pUjanArthaM samAgantavyam dezanAzravaNArthaM - iti mahArAjAdhirAja - paramabhaTTAraka- zrI zreNika bimbisAra AjJApayati / ' ghoSaNAnantarameva nRpatirapi parihitamahArghyapaTTAMzuko'laGkRtazcottamairAbharaNaiH secanakavaragandhagajArUDho mahatA sainyena mahatA balena mahatA'ntaH pureNa mahatA parijanena mahatA svajanasandohena mahatA'mAtya-sAmantAdiparicchadena mahatA nAgara-nara-nArIsamudayena mahatA - ''DambareNa ca saha jayajayanAdaM kurvANeSu bandijaneSu jhaTiti guNazIlacaityamudyAnaM prAptaH / svalpadUrata eva gajaskandhAdavaruhya pAdacAreNa prabhordezanAbhUmiM samavasaraNaM samAruhya yAvat jinarAjamukhaM dadarza tAvat tasya romakaNTakA vikasvarIbhUtAH AnandAzrubASpanivahairakSiNI ArdrIbhUte, mukhAcca sahasA 'namo jiNANaM' iti niHsRtam / etAvatA ca dvAdazA'pi parSadaH samavasaraNamadhye samAvivizuH / tataH saudharmendreNA'STottarazatastutikAvyairvIraparamAtmanAM stavanaM kRtam / yathA 'jayati vijitAnyatejAH surAsurAdhIzasevitaH zrImAn / vimalastrAsavirahitastribhuvanacUDAmaNirvIraH // 1 // ityAdi / tadanu zreNikenA'pi narezena paramAtmanAM guNotkIrtanaM kRtam / yathA 'lahaza-vaza- namila-zula- zila- vialida - mandAla-lAyidaMhi-yuge / vIlayiNe pakkhAladu mama zayalamavayyayambAlaM // 1 // ityAdi / tataH sarveSvapi nijanijAsanasamAsIneSu bhagavadbhirjanamanogatasandehanAzinI dustarasaMsArasarasvatsamu tAraNatarIkalpA janitaghRtamadhupAnAdhikamAdhuryA krodhAdyAntararipumarmavedhanI dharmadezanA samArabdhA / yathA 'jarA jAva na pIleti vAhI jAva na vaDDati / 1. mAgadhI bhASAyAM padyamidam / saMskRtacchAyA'syaivam rabhasavazanamrasurazirovigalitamandArarAjitAMhriyugaH / vIrajina: prakSAlayatu mama sakalamavadyajambAlam // 2. kila mahAvIraparamAtmabhirardhamAgadhIbhASAyAM dezanA datteti padyamidaM tasyAmeva, spaSTaM ca / - 86 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvidiyA na hAyaMti tAva dhammaM samAyare / / ityAdi / evaM tAvat pravartamAne jinAdhIzapravacane sAJjalipuTaM sabahumAnaM ca zRNvatISu parSatsu kutazcidekaH zaTitakaracaraNAGgaliH kutthitanAsikauSThapuTo vikRtamukhalAvaNyaH sarvAGgairgalatkuSThaH kuSThikaH samAgataH / sa tu sarvA api parSadaH samullaGghya bhagavatsannidhAvupaviSTaH svazarIraniHsRtapUtyA ca bhagavatAM caraNayorvilepanaM kartumArebhe / anena jugupsAprerakaprasaGgena sarve'pi stabdhA ivA''kulIbhUtacittavRttayastameva ninimeSadRSTyA'valokitavantaH / zreNikarAjo'pi roSAviSTamAnasazcintayAmAsa - 'aho ! ka eSa durAcAro galatkuSThakutthitatanuniHsRSTena pUtigandhena sarvA api parSado vyathayan bhuvanaikabAndhavAnAM tIrthakarANAM evamAzAtanAM virAdhanAM ca kurute? athavA karotu kimapi tAvat, utthitAyAM puna: dharmadezanAyAM mayA'vazyaM nigrahItavyo'yamiti / ' / athaivaMvidhairvikalpazataiH samAkulamAnaso yAvat tiSThati tAvat tena sahasA kSutam / tasya kSutaM zrutvA kuSThinoccairbhaNitaM - 'bhoH zreNika ! tvaM cirAya jIva' iti / muhUrtAntaraM tu zreNikasya putreNa mahAmAtyabhUtenA'bhayakumAreNa kSutam / idAnImapi kuSThinA bhaNitaM - 'abhayakumAra ! tvaM jIva vA mriyasva vA' iti / - atha kSaNAntareNa tatra sthitena kAlasaukarikanAmasaunikena kSutam / kuSThinA punarbhaNitaM - 'bhoH kAlasaukarika ! tvaM mA jIva mA mriyasva' / samatikrAnteSu ca katicit kSaNeSu jagadgurubhirapi kSutam / anena punarekadoccaiH kathitaM 'bhagavantaH ! miyadhvam' iti / etacchrutvA'tyantaM jinanAthacaraNabhaktatayA vijRmbhitaprabalakopAnalena rAjJA nijAGgarakSA samAdiSTAH - 'are ! enaM durAcAraM prabhupratyanIkaM samAptAyAM dharmadezanAyAM nigaDabandhaM baddhavA madantike Anayatha yena darzayAmi tasya durvinayaphalamiti / ' anggrkssaistdnggiikRtm| atha samAptAyAM praharamitAyAM dezanAyAM svasthAnaM pratiSThatsu ca suranaratiryaksamudAyeSu so'pi kuSThI jagato gurUn paramAdareNa praNamya gantukAmaH prasthitaH / te ca rAjapuruSA nRpAdezamanusarantastaM grahItumudhuktA babhUvuH / yAvat te tatsamIpaM prAptAstAvat 'eSa sa kuSThI gacchatI'ti vadatAmeva 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAM marudeze marIcikAjalamivA'dRzyatAM gataH saH / etena vilakSIbhUtamAnasAste rAjAnamAgatyedaM nivedayAJcakruH / rAjA'pi zrutvedamatIva vismitH| __athadvitIyadivase paramakautUhalAnvitena rAjJA prastAve pRSTAH paramAtmAnaH 'bhagavantaH ! hyo yauSmAkINacaraNAgre niSaNNo'vibhAvanIyasvarUpaH kuSThavikRtakAyaH puruSaH ka AsIt ? bhagavatpAdAnAzAtayantaM taM dRSTvA'haM kopAnalajvAlAbhirdagdha eva' iti / __ bhagavadbhiruktam - 'rAjan ! sa tu deva AsIt / sAmpratameva sa dardurAGkanAmadheye devavimAne samutpannaH / ' punA rAjJA pRSTam - 'kathaGkAraM sa devo babhUva ?' bhagavadbhirabhihitam - 'zRNu tAvat / asti kauzAmbI nAma nagarI vatsaviSaye / tatra ca zatAnIko rAjA prajAH pAlayati / atha tatraiva nagare seDukanAmA dvijo'vAtsIt / sa ca janmaprAptyanantarameva raudradaurgatyopadravavidrutaH kathaM kathamapi kaNavRttyA samayAkaroti / yauvane sa kharamukhInAmnyA brAhmaNyA pariNAyitaH pitRbhyAm / athA'nyadA cA''pannasattvayA tadbhAryayA bhaNitaH saH - 'bhoH svAmin ! AsannaH prasUtikAlaH, gRhe ca ghRta-taNDulAdIni AvazyakavastUni na santi / tvaM ca sarvathA vigatacinto dRzyase / kamapyudyamaM kRtvA''naya kiJcit' iti / tenoktam - 'bhadre ! pratidinaM bhikSAbhramaNena praNaSTA me buddhiH / kimatra kartavyamiti naiva jAne'ham / tvameva kathaya mAM yat ko'trA'vasare dravyArjanasyopAyaH ?' tayA bhaNitam - 'tvaM rAjakule gatvA sarvAdareNa nRpati sevasva / tad vinA'smAkaM dAridyagraho naivA'paneSyati / ' zrutvedaM so'pi tadvacanAnuvartitayA pratidinaM puSpaprakarahastaH pArthivaM bhajati / athaikadA daivAnukUlyena tadvinayena tuSTo rAjA kathitavAn - 'bho vipra ! prasanno'smi tvayi, mArgayasva yatheccham' iti / "brAhmaNInirdiSTopAyenaivA'dya me bhAgyodayo'bhUd ; atastAmeva pRSTvA mArgayiSye' iti vicintya tena nivedito rAjA - 'deva ! bhAryAmApRcchya''gacchAmi yadyanumanyethAH / ' rAjJA'pi Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so'numata audAryeNa / gato gRham / pRSTA patnI - 'bhadre ! rAjA tuSTo'sti / kathaya kimahaM prArthaye tataH?' ___'yadi dhana-kanakAdikaM labdhA'yaM tarhi mAM vihAyA'nyAmapi pariNeSyati' iti cintayitvA tayA kathitaH sa yat 'pratidinaM rAjamahAlaye bhojanaM dInAramekaM ca dakSiNAyAM prArthayasva, etAvanmAtreNaiva tava prayojanaM sariSyati kimanyena klezAyAsaikahetunA'dhikArAdinA?' tadvacanaM pratizrutya gataH sa rAjJo'ntike / niveditaM yathAtatham / pratipannaM ca saharSaM rAjJA / evaM pratidinaM nRpagRhe bhuJjAno dInAraM ca labhamAno sa maharddhiko jAtaH / ito rAjAnuvRttito mantri-sAmantAdibhiranyairapi pradhAnajanaiH sa bhojanArthamAmantryate / sa ca dakSiNAlobhenaikatra bhuktavAnapi gale'GguliM prakSipya pUrvabhuktaM vamati punaH punazcA'parAparagRhaM gatvA bhuGkte / evaM bahuzaH karaNena sa kuSThavyAdhinA jgRhe| vikRtAH sarve'pi tasyA'vayavAH / tatazca durdarzano'yamiti pratiSiddho rAjagehe / tatsthAne ca tasya jyeSThaputraH pratiSThitaH / so'pi pratidinaM rAjakule bhojanaM labhate / ito'yaM ca velAyAM bhojanamAtramapi na labhate / putrAdibhirekAntasthAne parityaktaH sa parAbhUtammanyo'marSeNa cintayitumArabdhaH - 'aho ! akRtajJaH zAThyaparipUrNazca mama putrAdikaH parijanaH yo mAmevaM parAbhavati / tataH karomi tathA yathaiteSAmapi mAdRzI duravasthA syAt / ' tato'nenA''hUto nijajyeSThaputraH / kathitaM ca - 'vatsa ! bahurogabharavidhuritasya yauSmAkamukhakamalapralokane'pyasamarthasya mama kSaNamapi jIvituM na yuktam / kevalaM vatsa ! AsmAkInakule eSa samAcAro yat - pazuM ciramabhimantrya vividhairmantraiH, kuTumbasya bhakSaNArthaM sa samarpyate / pazcAdAtmA upasaMhiyate / evaM kRte putrAdisantateH kalyANaM bhavati / tataH sampAdayerme ekaM pazuM yenA'haM mantrajAtaistamabhimantraye / ' etacchrutvA prasannacittena putreNA''nIta eko'jH| ita: seDukenA'pi ghRtAdinA svakAyamabhyaJjya tato niHsRtena pUtinA yavasAdikaM melayitvA pratyahaM sa bhojitaH / evaMkaraNena kuSThavyAdhiH saMcAritastasya dehe / krameNa kuSThasambhinnagAtraM taM chAgaM jJAtvA''hUtastena jyeSThaputraH / bhaNitazca - 'putra ! eSa chAgo mayA'bhimantrito vartate / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atI bhavAn sasvajanaparijana etanmAMsaM bhakSayatu yena kalyANabhAgI bhaviSyasi / ito'hamapi dehatyAgaM karomi / ' putreNA'pi tadvacanamanusRtya parivArajanayutena chAgamAMsaM bhakSitam / tena ca saparivArasyA'pi tasya kuSTharogaH saGkrAntaH / anena prahRSTahRdayaH so'pi nagarAnniSkrAntaH / prAptaH krameNa mahATavIm / tatra grISmartuvazAt klAntadehastRSAzuSkakaNTazca jalAnveSaNArthamitastato babhrAma / dadazaikaM girinikuJja, tatra ca vicitrakaSAyataruvizeSANAM patrapuSpaphalAdibhyo nirgatai rasaiH pakvaM pAnIyaM dRSTavAn / tat tenA''kaNThaM pItam / tadvazena jAto'sya virekaH / etena kuSTharogakArINi kRmijAlAni bahiH nipatitAni / zarIraM zuddhIbhavitumArabdham / etad dRSTvA sa tatraiva uSitvA pratidinaM tatpAnaM cakAra / krameNa praNaSTakuSThavyAdhiH sasuvarNavarNazarIro jAtaH / __ tato nivartya gataH svagRham / tatra ca galatkuSThavinaSTazarIraM svajanavargaM prekSya sAmarSamupAlabdhavAn - 'are ! dRSTaM nijaduvilasitasya kaTuphalam ? eSo'haM nIrogo jAtaH, bhavantazca vyAdhigrastAH !' iti / tataH sarvo'pi pUrvavRttAntastena kathitaH / etadAkarNya jAtakrodhAste tamAcukuzuH, yathA - 're pApa ! nighRNa ! kirAtajanasamazIla ! IdRzamasamaJjasaM kRtvA'pi kathaM nijavadanaM darzayitumatrA''gato'si tvam ? cANDAlAnAmapi anucitamidaM karma AcaratA tvayA nijavaMzo malinIkRtaH, kulaM ca narake pAtitam / svakaravadhito viSatarurapi ucchettuM na yuktaH iti pravAdo'pi na sambhAvitastvayA ?' ityevaM gRhajanena bahuvidhairdurvacanaiH santapto viprastatkSaNameva nagarAnniSkramya samprApta idaM nagaram / kSudhAbhihatatvAt sa nagaradvArapAlAntikaM gatvA bhojanamayAcata / tenA'pi kiJcid bhojyajAtaM dattvA kathitaM - 'bho dvija ! tvamatraiva dvAradevatAyatane tiSTha yAvadahaM bhagavantaM zrImahAvIrasvAminaM praNamyA''gacchAmi' / 'bhavatu' iti tenokte dvArapAlo'tra mama vndnaarthmaagtH|| ito'yaM nagaradvAradevatAmandire yAvadupaviSTastAvat parvavizeSadinatvAt pauranArya Agatya balinaivedyAdikairdevatAM pUjayAJcakruH / tad dRSTvA kSudhitena tenA''hAralolupatayA mAtrAtiriktaM bhuktam / tataH samutpannatRSNo jalamanviSya yAvat pibati tAvat atibhRtatvAdudarasya jalaM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAntipathena bahirAgataM tasya ca kukSizUlaM samutpannam / sa ca tRSApIDitakaNTho jalasyaiva cintanaM kurvANo'sahiSNutvAdudarazUlasya samAptatvAccA''yuSo'padhyAnena mRti prAptaH / tato'sminnava nagaraparisare pracurajalApUrNAyAM vApyAM darduratvena samutpannaH / jAtamAtro'pi sa utplutya yAvad bahirAgatastAvat tena jalAharaNArthamAgatAnAM vanitAnAM parasparollApAH zrutA yathA - 'hale ! hale ! drutaM me mArga prayaccha yena kRtakartavyA'haM jhaTiti bhagavantaM mahAvIraM vandituM gaccheyam' iti / etacchrutvA 'mayA kvacideSa zabdaH zrutapUrvaH / kintu kva zrutaH ?' ityAdi cintayata UhApohaM ca kurvatastasya maNDUkasya pUrvajanmanaH smRtirutpannA / jAtismaraNena ca pUrvabhavasya sarvo'pi vRttAnto jJAtaH / cintitaM ca 'aho ! akRtasukRtakarmA'haM tadA jalAdhyavasAye eva mRtvA'dhunA maNDUkatvena samutpanno'smi / ato'dya kiJcit puNyamupArjayAmi bhagavatpAdAn vandayitvA' iti / ___ tatastatkSaNameva so'pUrvabhaktisamullasitamAnaso vApyA niHsRtyA'trA''gantuM rAjamArgeNa yAvat pravRttaH tAvat tava taralaturaGgamasya kharakhuraprahAreNa jarjaritazarIro nitarAM zubhAdhyavasAyavazena mRtaH / mRtvA ca samprati dardurAGkanAmni devavimAne devatvenotpanno'sti / sa divyajJAnena pUrvavyatikaraM jJAtvA sahasA kuSThirUpaM dhArayitvA mama vandanArthamAgato gozIrSacandanena ca madIyaM dehaM vililep|' ___ etacchrutvA santuSTena zreNikena punarapi pRSTam - 'kintu bhagavantaH ! yadA'smAbhizcaturbhiH kSutaM tadA tena kimarthamevamasamaJjasatayA pralapitam ? mahat kutUhalaM me'sya rahasyaM zrotum' iti| ___ paramAtmabhirudIritaM - 'nA'tra kimapyasamaJjasam / zRNu kAraNametasyA'pi / tvaM hi jIvan vipulaM rAjyasukhamanubhavasi kintu yadA tvaM mariSyasi tadA narakaM gamiSyasi / ata idameva manasyAdhAya kSute tvayA tena devena - "cirAya jIva' iti bhaNitaM, yato maraNAnantaraM tvayA bhRzaM duHkhaM soDhavyam / atra jIvatA hi sukhameva bhoktavyam / abhayakumAreNa kSute tena devena 'jIva vA mriyasva vA' iti yaduktaM tatredaM nimittam / 91 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayakumArastu iha dharmanirataH pApaviratazcA'sti / ato jIvatastasyA'tra rAjyalakSmIbhogo maraNAnantaraM ca nirvANam / kAlasaukarikaH saunikastu jIvatA'pIha pratyahamanekaniraparAdhaprANigaNaM ghAtayan bahu pApamarjayati, mRtaH punarniyamena narake utpadya durantaduHkhAni sahiSyate / atastena kSute devena karuNayA 'mA jIva mA'pi mriyasva' iti bhaNitam / yacca mayA kSute tena bhaNitaM 'mriyasva' iti tatrA'pi kAraNamidaM yat - bhagavAn ! bhavAn iha vividhavipattivisaMsthule martyaloke kimiti vasati ? mAnuSaM zarIraM tyaktvA kimarthaM zAzvatamekAntasukhaM ca mokSaM na gacchati ?' iti / ___ 'ataH keSAJcijjIvitaM zreSThaM, keSAJcit tu maraNaM zreSTham / keSAJcit tUbhayamapi zreSThaM tathA keSAJcidubhayamapi kaniSTham / ' bhagavatAM zrImukhAdidaM spaSTIkaraNaM zrutvA saJjAtasantoSo'pi zreNiko nRpaH svIyanarakagAmitvaM vijJAya gADhamudviveja zokAvegena ca bhaNitavAn - 'bhagavan ! samagrabhuvanatrayarakSAvabaddhalakSye bhavati mama svAminyapi mayA narake gantavyam ? nUnaM nirarthakaM mama jIvitaM yasya mandabhAgyaziromaNerIdRzIsAmagrIsattve'pi durgatirbhaviSyati ato dhiG mAm / ' zokAkulasya tasya nRpatervacanAni zrutvA karuNAbharamantharanetreNa bhaNitaM bhagavatA - 'bho mahAnubhAva ! kimiti santApamudvahasi ? yadyapi tvaM narake nipatiSyasi tathA'pi bhave'tra kRtAyA uttamAyAstIrthakarabhaktyAH prabhAveNa narakAdudvA''gAminyAmutsarpiNyAM tvaM padmanAbho nAma prathamatIrthakaro bhaviSyasi / ato'laM zokena' iti / etannizamya prahRSTo rAjA narakapAtaduHkhAni vismRtya bhagavatAM bhAvasArAM stutiM kRtvA nagaraM prtinivRttH| ito bhagavanto'pi bahUn janAn mokSamArgamupadizya pratibodhayitvA dIkSayitvA ca krameNA'nyatra vihRtaaH| (AdhAragranthaH - siriguNacaMdagaNiviraiyaM sirivIrajiNacariyaM / ) 92 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhagavato mahAvIrasya saptaviMzaterbhavAnAM vizleSaNam" sA. yugandharAzrI mahAvIrasvAmibhagavatAM saptaviMzaterbhavebhyo devasya daza bhavAH, manujasya caturdaza bhavAH, tirazcaH eko bhavaH, nArakasya dvau bhavau evaM saptaviMzatibhavAH santi / tatra devasya dazabhavA IdRzAH santi / (1) dvitIyabhave prathamaH saudharmadevalokaH / (2) caturthabhave paJcamaH brahmalokaH / (3) saptamabhave prathamaH saudharmadevalokaH / (4) navamabhave dvitIyaH IzAnadevalokaH / (5) ekAdazabhave tRtIyaH sanatkumAradevalokaH / (6) trayodazabhave caturtho mAhendradevalokaH / (7) paJcadazabhave paJcamo brahmalokaH / (8) saptadazabhave saptamo mahAzukradevalokaH / (9) caturviMzatitamabhave saptamo mahAzukradevalokaH / (10) SaDvizatitamabhave dazamaH prANatadevalokaH / mAnuSasya caturdazabhyo bhavebhyaH SaD bhavAH brAhmaNakule'bhavan, te bhavA IdRzAH santi / (1) paJcame bhave kauziko brAhmaNaH / (2) SaSThe bhave puSyamitro brAhmaNaH / (3) aSTame bhave agnidyoto brAhmaNaH / (4) dazame bhave agnibhUtiH brAhmaNaH / 93 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (5) dvAdvaze bhave bhAradvAjo brAhmaNaH / (6) caturdaze bhave sthAvaro brAhmaNaH / manuSyasya caturdazabhyo bhavebhyaH SaDbhaveSu dIkSAM gRhItavAn prabhujIvaH / (1) tRtIyo marIcinAma rAjakumArasya bhavaH / (2) SoDazo vizvabhUtirAjakumArasya bhavaH / (3) dvAviMzo vimalakumAranRpasya bhavaH / (4) trayoviMzo priyamitracakravatino bhavaH / (5) paJcaviMzo nandanarAjakumArasya bhavaH / (6) saptaviMzo tIrthakaramahAvIrasvAmino bhavaH / zeSau dvau bhvau| (1) prathamo nayasArasya bhavaH / (2) aSTAdazaH tripRSThavAsudevasya bhavaH / tirazcaH eko bhava evAsti / (1) viMzatitamo bhavo siMhasya / narakasya dvau bhavau iidRshau| (1) navadaze bhave saptamanarakaH / (2) ekaviMze bhave caturthanarakaH / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram sahRdaya - mitramunivaraM prati anuvandanam ! kiM kuzalI bhavAn ? deva - guru- dharmaprasAdato vayamatra sarve sasAtaM vartAmahe / vihArayAtrA'pi sukhapUrvakaM pravartamAnA'sti / bhagavatA mahAvIreNa prarUpitAnAM AcArANAM yadA vicAraH kriyate tadA tu zira: sabahumAnaM tasya bhagavataH caraNayoH nutiM vidhatte / kIdRzA dhanyAH smo vayaM yadIdRzaH AcAradharmaH prApto'smAbhiH ityeva vicAraH pravartate satatam / saMyamajIvanasya ArAdhakAH smo vayaM sarve / muniratnakIrtivijayaH cAritrasya ArAdhakAnAM asmAkaM kRte etad varSa cintanasya avasararUpamasti / nA'tra kartavyA bhagavato mahAvIrasya sAdhanayA sahA'smAkaM sAdhanayAH tulanA / bhagavata upadezenaiva sArddhaM kevalamasmAkaM AcAraH parIkSaNIyaH / bhagavato mahAvIrasya zAsanaM kevalaM kriyApradhAnaM yathA nAsti tathA kevalaM jJAnapradhAnamapi tannAsti / ubhayorapi tatra prAdhAnyaM vartate / uktamapi "jJAnakriyAbhyAM mokSaH" iti / jJAnayogo yadA sAdhakaM kriyAyoge pravartayet - kriyAyogazca tasya sAdhakasya jJAnayogaM adhikataraM nirmalaM yadi kuryAt tarhyeva sa mokSamArgo bhavati / jJAnarahitA kriyA kAyaklezasvarUpamAdadhAti, kriyAzUnyaM ca jJAnaM dambhAhaGkArajADyadikaM prati nayati / jJAnaM yadi prakAzaH tarhi kriyA tu mArgaH / prakAzaM vinA mArgaH akiJcitkaraH, mArgaM vinA ca prakAzo'pi tAdRza eva / anyadRSTyA tu, jJAnaM yadi mArgaH tarhi kriyA tu gatirUpA asti / sanmArgazUnyA ekAkinI gatiryathA lakSyaM na prApayati tathA gativihina ekAkinaH sanmArgo'pi lakSyaM na prApayati / 1 95 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnakriyayoH ubhayorapi adbhutaH samanvayaH kRto bhagavatA mahAvIreNa / kintu vartamAnakAle atyantaM alpapramANaM sa asmAsu dRzyate / jJAnaM cintane - vicAre prerakaM bhavati / AcaraNaM tu zraddhAsaMvardhakaM bhavati / cintanaM yadi buddheH parIkSakaM tadA AcaraNaM zraddhAyAH parIkSakam / kiM lakSyamasmAkaM jJAnasya cintanasya vicArANAM vA? ityasyopari avalambate asmAkaM jJAnasya sAdhanAjIvanasyA''dhAraH / satyasya pakSapAti api cintanaM kevalaM abhivyaktilakSi saJjAyate kintu yadi anubhUtau na tat prerakaM bhavati tadA prabhUtaM vinAzayAmaH / bhagavato mahAvIrasya AjJAyAH pradhAno dhvanirapi prathamaM AcaraNasya anubhUtervA asti, abhivyaktistu tatra gauNatvaM bhajate / zobhanAnAmapi vicArANAM abhivyaktiH anyeSAM lAbhakAriNI bhavedapi kadAcit tathApi tato mama ko lAbhavizeSaH samutpannaH ? iti tu mayA eva vicAraNIyam / mArgasya ekapradeze sthitvA - anye janA mArge pravartivyA mayA ca tatraiva sthAtavyam - ityatra kiM cAturyam ? cAturyaM tu tatra yadA'haM sarvebhyo mama anusaraNe prerayeyam, mayA'pi gantavyam anyaiH sarvairapi gantavyam / ___ atra cintanaM yadi anubhUtilakSi bhavet tadyeva eSA sthitiH saJjAyeta kintu abhivyaktilakSi eva yadi tat syAt tarhi mArgasya ekasmin pradeze sthitvA mArgadarzanamiva saGghaTeta / kimasmabhyaM rocate ? athavA tu kimatra asmAbhiH cayanIyam ? bhagavato'pyeSA eva uktiryad - "bhavAn svayameva paripUrNo bhavatu pazcAcca anyebhyo mArga darzayatu, athavA tu yad bhavAn vicArayati tanmArgeNa svayaM gacchatu sArdhameva cA'nyAnapi prerayatu / kevalamabhivyaktyA tu 'kiJcit mayA kRtam' iti mithyAbhimAna eva puSyate kintu na lakSya prAptiM bhavati / lakSyaMtu gatyA eva prAptuM zakyam / " vicArANAM gaganavihArAt vAstavika eko'pi padanyAsaH atyantaM duSkaro bhavati / pratyekaM avasthayA vA sthityA vA'nurUpaM vicArANAM AndolanaM pravartata eva manuSyeSu / tebhya eva Andolanebhyo jIvanaM sRjyate / tAdRze sarjane kintu prabalaH puruSArthaH anivAryaH / puruSArthaM vinA kevalaM vicArA na jIvanasya suSTha sarjane samarthA bhavanti / vicArAstu puruSArthe yadi 96 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prerakA bhaveyuH tadaiva vAstavikI unnatiH siddhyati / ___ nAsti kiJcidapi mUlyaM bhautikonnateH asmin tyAgapradhAne jIvane / bahuza evaM bhavati yat kutra vicArAH kva ca jIvanam? samatvameva tatra vidhAtuM na shkyte| vicArANAM AcArarUpeNa parivartanasya pUrvameva kAcit paristhiti: mano'dhInayati / pazcAcca tatparisthiteH vicArANAM ca madhye saGgharSaH samutpadyate / kastatra jayati ? tattu pratItamevA'smAkaM sarveSAM anubhavena / vicArANAM AcAre parivartanaM tvatyantaM saGgharSapUrNA ghaTanA / yazca tatkartuM prabhavati sa evA'sya sAdhanAjIvanasya vAstavikaM lAbhaM prApnoti / sa eva ca mahAn bhavati / yazca punaH jIyate tatra saGgharSe tadarthaM tu jIvanasya punarAvartanamevA'vaziSyate, yacca vayaM kurmahe ev| __ bhRzaM rucikAriNI bhavati vaicArikI sRSTiH / tatra viharaNamapi asmAkaM sarveSAmarthe prItipadaM bhavati / kintu sAvadhAnena tatra sthAtavyam, yataH sA yAvatI rucikAriNI bhavati tAvatI bhramakAriNyapi bhavatyeva / kadA sA'smAkaM AtmazlAghAyAH, kIrterabhilASasya, dambhasya, ahaGkArasya vA gartAyAM pAtayet iti tu na nizcitam / prathamameva uktaM yat jJAnaM cintane vicAreSu ca prerayati / pazcAcca tasya dve eva gatI bhavataH- ekA'bhivyaktiH - uccAraNam, aparA cA'nubhUtiH - AcaraNam, iti / jJAnena vicArakSetre prakAzitaM satyaM yAvanna AcAratvena pravartate na tAvat tat sampUrNamapi bhavati sampUrNaM ca phalamapi na taddadAti / jJAnena citte prakAzitasya satyasya AcAre pariNamanameva sAdhujIvanaM khalu / ___ abhivyaktiH bhautikatA'sti, anubhUtistu punaradhyAtmam / bhautikatAyA moha : adhyAtmapathAt cyAvayati / pazcAduccAraNe eva pravartanaM bhavati nA''caraNe / sAdhujIvanaM nAma sAdhanAjIvanam / tattu kartavyapradhAnaM jIvanaM na tu vaktavyapradhAnam / sAdhanA kadApi vAcAlA na bhavati / tattu dUSaNaM sAdhanAjIvasya / sAdhanA yadA kadAcidapi yadi vAcAlA bhavet tadA tataH AdhyAtmikatAyA hAso bhavati, gate kAle ca sA sAdhanA kevalaM zramarUpA ajJAnakaSTarUpA vA eva saMtiSThate ; yasyAH phalazrutistu svalpAyA bhautikaprAptyA adhikI na kA'pi vidyate / atra na ko'pi niSedhaH kRto'bhivyakteH kintu sA anubhUtigarbhA yadi syAt tadaiva 97 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaparobhayakalyANakAriNI ca syAt / tadeva cA'smAkaM sarveSAM kartavyamapi / ___ etat sarva vicArya svayaM svaH evA'tra saMzodhanIyaH yat, 'kutrA'smyaham ? etAdRzaH ko'pi bhautikatAyA moho mayi utthitaH kim ?' sa mohaH saMzodhanIyaH pazcAt svIkaraNIyaH antatogatvA ca vimocanIyo'pi / asmAsu sarveSvapi kenA'pyaMzena eSa moho vidyate eva / sarva antazcitte spaSTameva dRzyate / yad vicAryate yacca ucyate tat svasyArthe kiM na jJAyate ? jJAyata eva / astyasmAkaM pArve bhagavatA mahAvIreNa pradattaM samyag jJAnam, tasya mAdhyamena udbhavan vicArANAM prakAzaH sarvAnapi mArgAn prakAzayatyeva / kevalaM satyamupalakSya tanmArge puruSArtha eva vidheyo'smAbhiradhunA / adya saGkalpaH karaNIyo'smAbhiH - "kevalaM abhivyakteH kSaNajIvinaM tucchaM ca mohaM cittAdapasArya anubhUtiM samprApya jJAnakriyayoH samanvayaH sAdhayiSyAmaH" iti| prabhUtaM likhitaM, adhunA viramAmi / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munidhrmkiirtivijyH| bhaya namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / tava kuzalaM kAmaye / atra sarve'pi munivarAH kuzalAH santi / gatapatre manasaH sthairyArthamupAyAH pradarzitAH / tvayA''nandaH prApta iti jJAtvA'tIva praphullitamabhUt me'pi cittam / sAmprataM tvayA pRSTaM yanmano lAbhadAyi vA'lAbhadAyi? bandho ! etattu nizcitameva yannikhilasaMsAraparibhramaNasya mUlaM mana eva nAnyat yato, mana eva tarkakutarkavitakAdyakuzalavikalpajAlaM nirantaraM racayati / tatkuzalAkuzalayogAt zubhamazubhaM vA karma badhnAti / tatkarmaNaH phalAnusAreNa jIvAH saMsAracakre bhramanti / azubhakarmodayAt kadAcinnarakagatau kadAcit tiryaggatau ca prasaranti jIvAH / tathaiva zubhakarmavazAddevamanujagatyoH jIvA gacchanti / manujagatimavApya prakRSTadharmasAdhanAdvAreNa karmAvaliM kSapayitvA zivamapi saMgacchante sulabhabodhijIvAH / evaM bhinna-bhinnApekSayA mano lAbhadAyi alAbhadAyi cA'pi / mana eva manuSyANAM bandhamokSayoH kAraNamiti zAstreSvapi vrnnitm| idamapyatra jJeyaM yad vastutastu AtmA vizuddhasphaTikavannirmala evA'sti / tathA'pi yathA sphaTikasyAne sthApitasya nIlavastunaH prabhAvAt zvetasphaTikamapi nIlaM tathA raktapuSpasya saMparkAt raktasphaTikaM dRzyate khalu / atrAtmano'pi jJeyamevameva yadAtmA nirmala evA'sti, kintu manasyudbhavadbhiH prazastairaprazastaizca bhAvaiH kuzalamakuzalaM karmavRndaM badhnAti / tataH tatkarmaNo vazAdAtmani rAgadveSayoH pariNatiH prajAyate / ___ etena jJAyate yadazubhAlambanena cittaM kAluSyamavApnoti tathA zubhAlambanena mano nirmalatAM prApnoti / evamArtaraudradhyAnAbhyAM kaluSitaM cittamalAbhadAyi tathA dharmazukladhyAnAbhyAM vizuddhamAnasaM lAbhadAyi bhavati / 99 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJca-sAmarthyamacintyaM cittasya / azakyamasmAdRzaiH jIvaiH tajjJAtum / tataH pratikSaNaM sAvadhAnena sthAtavyam / mitra ! tvaM tvatIva krikeTarasiko'si, tatastvayA dRSTaiva bhavet krikettkriiddaa| bhaveyuH kIdRzA avadhAnAnvitAH krikettkriiddkaaH| sarvasamayaM sAvadhAnAHsyuH / pratigendukaM khelayituM kiyadekAgyaM te racayeran / genduko dakSiNadizaH (on ofside) AgamiSyati, vAmadizaH (on the legside) AgamiSyati, upariSTAt (Bouncer) AgamiSyati athavA purastAt (Fultoss, Yorker) AgamiSyatIti jJAtuM krIDakA atIva sAvadhAnaM bhavanti; yato yadi kiJcidapyanavahitaM kRtaM syAttarhi kikreTakSetrAbahireva tena gantavyaM syAt / tathaiva jIvenA'pi pratikSaNaM avadhAnayukte na sthAtavyam / pratikSaNamasmAkaM samakSamapi nai kAni duSTanimittAnyAgacchanti / kadAcidrAgasya mohasya dveSasya kaSAyasya ca nimittAni, evamanekAni duSTAnyAlambanAni prApyante eva / yadi jIvaH tAdRze duSTanimittajAle muhayet tarhi durgatau eva sa gacchet / priyavara ! manaso mAyApAze na kevalaM prAkRtajanA api tu prAjJapuruSA uttamajanAH sAdhuvarA api veSTitA bhavanti daivavazAt kadAcit / ekadA'pyazubhamAnasasya vikalpapAze patitaiH janaiH tato bahirnirgantuM duHzakyaM bhavati, yathA makSikAbhiH zleSmaNaH / tato duSTAlambanebhyo dUra vasanameva hitakaraM prazaMsanIyaM cAsti / yenA'navadhAnaM kRtaM kSaNamapi tasya kA gatiH bhUteti jJAtumaneke prasaGgAH santi, paraMtu idAnIM trailokyAdhipatizrImahAvIrajinezvarasya SaDviMzatizatatamaM janmavarSa pracalati, ata: tasyaivA'ntevAsinaH zrIprasannacandrarAjarSeH prasaGgo'valokanIyaH / AsIt prasannacandro rAjaputraH / tasya pitrA jyeSThabhrAtrA cAGgIkRtA taapsdiikssaa| ataH sa eva rAjyasyA'dhipatirAsIt / yauvane prApte sati rAjakanyayA saha pANigrahaNaM kRtam / rAjyasukhaM kAmasukhaM bhogavilAsaM cA'nubhavataH tasya rAjyA yathAkAlamajaniSTa ekaH putraH / ekadA ghaTitA ghaTanA vicitrA / tadvazAt tasya manaH saMsArasukhAd viraktaM jAtam / citte vairAgyabhAvanA prjaataa| abhUdutsukaM tasya cittaM saMyama svIkartum / tatastena svayamevA'lpavayaskaM nijabAlakaM rAjasiMhAsane sthApayitvA azaraNyajIvAnAM zaraNadAtuH zrImahAvIrasvAminaH 100 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrnnmurriikRtm| tatpazcAt svAdhyAye tapasi bhaktau zubhadhyAne kaThorasaMyamArAdhAnAyAM ca nimagno babhUva sa rAjarSiH / evaM kiyatkAlAdeva nirmalasaMyamajIvanArAdhanayA yogyatAmavApya jhaTiti kliSTakarmakSayArthaM gurvAjJayA zmazAne gatavAn rAjarSiH / tatragatvA'tIva ghoraM tapo dhyAnaM cAdRtaM tena / pAdasyopari pAda ArohitaH, dvAvapi hastau UrvIkRtau tathA dinakaraM prati dRSTiH sthirIkRtA, etAdRzyAM paristhityAM sa rAjarSiH kAyotsargadhyAne sthitaH / na kenA'pi saha vadati, na hasati, na pazyati, na manAgapi calati, evaM nijazarIrasya samastAmapi kriyAM vismRtya kevalaM dharmadhyAnazukladhyAnayoreva ramamANo'bhavat / evaM kiyAn kAlo vyatItaH / atrAntaraM saparikaro magadharAjyAdhipatiH zrIzreNikamahArAjo jagannAthazrIvIravibhoH vandanArthaM madhuradezanAzravaNArthaM ca nirgacchannAsIt / tadA tasya dRSTipathe eSa rAjarSiH AgatavAn / rAjarSeH prazAntarasanimagnaM vadanAravindaM apUrvatejonvitaM dehametAdRzIM paramotkRSTAM sAdhanAvasthAM ca nirIkSya tasya zrIzreNikamahArAjasya citte sAzcaryamAnanda udbhUtaH / manasyahobhAvazca saMjAtaH / kAyotsarge sthitaM taM rAjarSi punaH punaH namaskRtya tUSNIbhAvena sthitaH kiyatkSaNam / pazcAdetanmuneH pravarasAdhanAyA anumodanAM kurvatA tena zreNikamahArAjena zrImahAvIravibhoH sukhadAyisAMnidhyaM prAptam / prabhoH pApakalaGkanAzinIM madhurAM vairAgyadezanAM ca zrutavAn / . prAnte tena rAjJA pRSTam - bho ! bho ! vibho ! dRSTo yo rAjarSiH mayA mArge utkRSTasAdhanAyAM lInaH idAnIM yadi sa mriyeta tarhi kutrotpadyeta? prabhurAha- bho ! zreNika ! adhunA yadi sa mriyeta tarhi saptame narake utpadyeta / AzcaryotpannakArakaM prabhoretAdRgvacanaM nizamya stabdhIbhUtena rAjJA punaH pRSTam-prabho ! kathamevam ? bhagavatA gaditaM - rAjan ! zrRNu / etena rAjarSiNA nikhilamapi saMsAraM vihAya dIkSA kakSIkRtA / zanaiH zanaiH sa parama sAdhanAyAH mArgamArUDhaH / karmakSayArthaM kAyotsarge sthita AsIt sa rAjarSiH / sAmprataM yadA tvaM sasainyaM vandanArthamAgaccheH tadaitaM muni nirIkSya sumukhanAmakaH camUpatiruvAca- aho ! khalu eSa muniH dhanyavAdArhaH, yovanavayasyeva rAjyaM kuTumbaM 101 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmasukhAdikaM ca visRjya saMyamaH svIcakAra, satyameva khalu svajanma yathArthaM kRtamanena nijadehasyA'pi mamatAM vihAya karmanirjarArthaM nirjanaM vanamAgatya etAdRzI paramotkRSTasAdhanA''dRtA iti / ___tadA'nyo durmukhanAmakAdhipatiravadat-tvaM kathamAlajAlaM vadasi, eSa munistu nirlajjo dayAvihInazcA'sti / eSa tu svArthaparAyaNo mahAdhUrto'sti, yataH tena rAjyasya mahAnaparAdhaH kRtaH / svasya bAlakaM rAjyaM parivAraM ca nirAdhAraM vimucyatena dIkSA svIkRtA / tato nAthavihIne rAjye sarve'pi pradhAnAdhikAriNo ''haMrAjA ahaM dezarakSakaH' iti matvA parasparaM kalahaM kurvanti / ato rAjyakAryaM mandaM vijJAya anye'pi rAjAno mantriNazca sarvamapi rAjyaM bAlakaM cAtmasAt kariSyantItyato'nena na samyak kRtam / __ patitaM karNapathe rAjarSeH durmukhasyaitAdRzaM vacanaM, zrutvA cAbhUt tasya cittaM kSubdham, Antare manasi kolAhala: saMjAtaH, manasyeva kalpitaM krUraM yuddhaM pracalatItidRSTam, chidyamAnaM rAjyaM nirIkSitaM tena, 'mAM rakSatu mAM rakSatu' iti pratidhvaniH zrutipathamAgataH / are ! ete duSTA me bAlakaM rAjyaM ca bandIkurvanti, ityaneke'zubhavikalpAH tasya rAjarSeH citte ramamANA abhavan / prAnte manasyeva tena svayameva paripanthibhiH satrA ghoraM yuddhaM prArabdham / manasaivA'nekAnAM jIvAnAM hatyA kRtA / evaM manasaH zubhabhAvadhArA'pi duSTAlambanena khaNDitA bhUtA / adhunA tasya bAhyaceSTA tathA kevalaM deha eva sAdhanAyAM sthitaH, api tu tasya cetaH sAdhanAyAH pratipakSIbhUtAyAM sAMsArikaceSTAyAM vidyate / tasya svAntasya pariNatiratisaGkliSTA'sti / tataH tenA'tisaGkliSTAdhyavasAyavazenedAnIM yadi sa rAjarSiH mriyeta tarhi saptame narake'nusaret / vibhoretAdRzaM vacana saMzrutya zreNikamahArAjasya mAnase kautukaM prajAtam / tataH kSaNAnantaraM punastenA'pRSTam - bhagavan ! atha adhunA sa mriyeta tarhi va gacchet ? madhuragirA bhagavatA vyAkRtaM rAjan ! adhunA mriyeta tahi sa sarvArthasiddhavimAnamanusaret / svAminaH pUrvasmAdvidhAnakAdetAdRzaM viruddhaM kathanaM nizamya zreNikamahArAjasya cittaM sandehayuktaM jAtam, kutUhalamapi cA'vAptaM, tato nijasaMzayanivAraNArthaM tena pRSTam- prabho ! kSaNapUrvaM saptamaM narakaM gamiSyati iti kathitaM, kSaNAnantareNa sarvArthasiddhavimAnaM yAsyatIti 102 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavAneva kathayati, kathamevaM vaicitryam ? tadA tasya rAjJo manaH samAdhAtuM bhagavAnAha - pUrvaM durmukhasya vacanaM saMzrutya rAjarSeH AntarikapariNatiH saMkliSTA jAtA, citte kopa: saMjAtaH, tena kAraNena manasyeva pravidAraNamArabhyA'nekajIvAnAM hatyA'pi kRtA, ante AyudhAbhAvAt zatrurAjaM hantuM caramazastrasvarUpaM zirastrANaM grahItuM yadA mastakasyopari hastaH spRSTaH tadaiva tat muNDaM jJAtvA tasya cetaH jAgRtaM sAvadhAnaM ca bhUtam / aho ! mayA kiM kRtaM, ahaM tu bhikSuH, jinaprarUpitadharmasyA''rAdhako'ham, sarvamapi saMtyAjya jainI dIkSorarIkRtA, adhunA mama rAjyena putreNa ca saha kaH saMbandhaH / putramohAnmayA mahAnanartha AcaritaH, saMyamasya virAdhanA kRtA, prabhorAjJAviruddhaM kRtam, evaM mAnase'pUrvaH pazcAttApo jAtaH / punaH kliSTakarmakSayArthaM manasi udvegaH hRdaye pazcAttApaH tena saha zubhabhAvanAdhArAyAmArUDhaH / ityAdivizuddhabhAvanAbhiH cetaH saMzuddhaM jAtaM tasya / pratikSaNaM zubhapariNatidhArolamArohati / ebhiH pazcAttApadhArAbhiH kSaNapUrvaM yAmazubhakarmAvalimabaghnAt tAM karmAvaliM zanaiH zanaiH kSayapati sma sa raajrssiH| ato 'yadyadhunA rAjarSiH mriyeta tarhi sarvArthasiddhavimAnaM yAt' iti kathitaM mayA / yAvadvibhuH evaM vadati tAvattu gagane dundubhinAdaH zrutaH / dundubhinAdaM zrutvA rAjJA pRSTam-kathameSa dundubhinAdo'bhavat / tadA bhagavatA proktam-etenarAjarSiNA samastamapi karmarajovRndaM kSapayitvA'nuttaraM kevalajJAnaM prAptam / evaM bhagavadvacanaM nizamya zreNikamahArAjasya citte'pUrvaH santoSo jAtaH / bandho ! etena kathAnakena jJAyate yanmanaH kimapi kartuM zaktimat / kSaNAdeva cittaM jIvAnUrdhvamapi nayati tathaivA'dho'pi nayati kSaNAdeva / vayaM sarve'pi jAnImahe yad yadi cet svAntaM svAdhInaM bhavet tarhi mithyAtvanibiDAndhakArAnvitagartAyAmAluThan jano'pi prakAzamaya cidAnandamayamokSazamamavApnoti, tathaiva yadi cet cittamasvAyattaM bhavet tarhi guNasaMpanno jIvo'pi adhaHpatati / tato duSTAlambanAt dUrameva sthAtavyam / tathA tena sahaitadapi jJeyaM yanna kadA'pi tyaktavyaM zubhAlambanam / azubhAlambanena citte duSTabhAvAH saMjAtAH, tena kSaNaM saMyamAccuyataH, tathA'pi dravyacAritravazAt punaH saMyamamArge ArUDhaH sa rAjarSiH / yadi cet saMyamaveSamuNDanAdidravyacAritrasvarUpAvalambanaM na bhavet tarhi zubhamArgamanusRtya kathaM prApnuyAt 103 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapadaM sa rAjarSiH ? ato na kadApi zubhAlambanaM tyaktavyam / prAnte yAdRzI manaHpariNatiH tAdRzyeva phalAvAptiH / evamapekSayA zubhabhAvAnvitaM ceto lAbhadAyi tathA'zubhapariNAmayuktaM mano'lAbhadAyIti jJeyam / ato'smAbhiH sadA mAnasaM vizuddhameva vidheym| sarvebhyo mitrebhyo me dharmalAbhaH tvayA kathayitavyaH / ktthinshbdaanaamrthaaH| sulabhabodhiH sulabhaH bodhiH (dharmabIja) yasya saH / prazasta: zubhaH pariNatiH manaso bhaavH| ArtaraudradhyAnaM etannAmake azubhe dhyAne dharmazukladhyAnaM etannAmake zubhe dhyAne kAyotsargaH kAyasya vyutsrjnm| dIkSA sNsaartyaagH| adhyavasAya: manaso bhaavH| mithyAtvam dharmasyA'ruciH / 104 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Jumpti jIvAnAsyA siddhAntA: munidhrmkiirtivijyH| jIvanaM yathArthaM jIvituM jIvanaM saphalIkartuM ca kecanniyamAH santi / ye niyamA na keSvapi zAstreSu niyamasvarUpeNa vidyante / tathA'pi sujJAH suvivekijanAzca jIvAH tAn niyamAnAtmanaH sahaja svabhAvarUpeNa jIvanasya mahattamakAryarUpeNa svIkurvanti / 1 svayaM svecchayA kAryaM na kuryAt, api tu mAnyaiH janaiH kathitaM vacanamanusRtya prazAntacittenA'vadhArya ca, tatkathanagatatathya-hitakarapadArthaH urarIkartavyaH, na tatra ljjaa'nubhvniiyaa| yadi sAmAnyajanaiH virodhijanairapi vA bhASitaM vacanaM zobhanaM hitakaraM ca bhUyeta tadA tadvacanamavazyameva pratipattavyam / 'hitakAri-satyakathanaM yena prarUpita, taM prati kadApi krodhaM na kuryAt / mama ko hitakArI kazcAhitakArIti svabuddhayaiva nirNetavyam / ye sadA sarveSAM prazaMsAmeva kurvanti, tAdRzajanebhyaH sarvadA sAvadhAnena sthAtavyam / "krodhAviSTasvabhAvAt AgrahabaddhasvabhAvAt ahaGakArisvabhAvAcca Atmano hitakArakAH upakArijanAzca dUrIbhavanti, unmAnasAH bhavanti" iti vicArya sadA jAgRtipUrvakaM sarvaiH saha vyavahAraH kartavyaH / svajIvane mahattAyAM pratiSThAyAM ca lipsavo jIvAH etAn niyamAn amUlyAn suvarNahAranibhAn manyantAm / (anUditam) m03 105 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dazadhA satyam / munibhavya shrmnnvijyH| saditi prANI vA munirvA, teSAM hitakRditi satyasya vyAkhyA zAstre kRtA / tat satyaM dazadhA zAstre vrnnitm| 1. janapadasatyam - tasmin deze tasmin viSaye'rthasya pratipAdakaM vacanaM janapadasatyam / yathA kokaNadeze jalaM piccasaMjJenopalakSyate tajjanapadasatyam / smmtstym| kumudAnyapi paGke jAyante tathA'pi paGkajatvena na vyavahiyate, kintu mUlasaMjJayA'ravindatvenaiva AbAlagopAlakairavindameva paGkajatvena kathyate, tasmAt paGkajazabdaH kumude nopayojyaH / yadi saH kumudArthe upayojyate tarhi tadasatyaM bhavati / ataH paGkajazabdaH tatrA'yogyaH iti sammatasatyam / 3. sthaapnaastym| pASANanirmitA tIrthakarAdipratimA sAkSAt tIrthakaratvabuddhayA yadupalakSyate pUjyate ca tat sthApanAsatyam / nAmasatyam / nAmAnurUpANAM guNAnAmabhAve satyapi tannAmnaiva yo vyavahAraH kriyate tannAmasatyam / yathA-kulavardhanamiti kasyacinnAmA'stu / yadyapi sa na kulavRddhi karoti tathA'pi sa tena nAmnaivA''hUyate tannAmasatyam / rUpasatyam - kazcid guNarahitaH syAt tathA'pyAkAramAtreNopalakSyate tad rUpasatyam / yathA sAdhvAcAreNa bhraSTaH ko'pi kusAdhuH vratapratyAkhyAnAdikaM na karoti tathApi 106 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhuveSeNaiva sa sAdhuriti kathyate, tad rUpasatyam / apekSAsatyam - ekameva vastu anyavastuno'pekSayA laghukamasti tathaiva gurukamapyasti, tadapekSAsatyam / yathA anAmikA aGgulI madhyamA'pekSayA laghvI tathA ca kaniSThA'pekSayA bRhatyasti, tadapekSAsatyam / vyavahArasatyam - vyavahAre yat satyarUpeNocyate tad vyavahAra satyam / yathA ghaTe bhRtaM jalaM kSarati tadA ghaTaH kSaratIti zabdaprayogo loke bhavati, tad vyavahAra satyam / bhAvasatyam - varNAdibhAvamAzritya yaH prayogaH kriyate tad bhAvasatyam / yathA vyAghraH pItavarNavAn / atra vyAghro na saMpUrNatayA pItavarNavAn, kintu kasmi~zcid dehabhAge'nye'pi varNAH santi; tathA'pi bhAvapradhAnatayA sa pItavarNavAniti vyavahriyate tad bhAvasatyam / yogasatyam - keSAJcit padArthAnAM saMbandhena jAyamAno vyavahAro yogasatyam / yathA daNDayogena daNDI kathyate, chatrayogena chatravAn kathyate tad yogstym|| 10. upamAsatyam - upamayA yat satyaM tadupamAsatyam / yathA kaJcittaDAgaM dRSTvA aho ! ayaM taDAgastu samudreNa tulyo'sti / evaM kasyA'pi puruSasyApUrvaM zauryaM dRSTavA, aho ! ayaM siMho'stIti vyavahAraH, tadupamAsatyam / ayamadhikAro'nuyogadvAre varNitaH / bhagavataH zAsanasya vizAlatA jJAnavaibhavazcaitena jJAyate / etattu satyameva yat , asya zAsanasya prAptiH paramapurUSANAmeva bhavatIti na zaGkanIyaH / 107 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senalthA vijayazIlacandrasUriH AsIdeko 'dhyAna'guruH / tatsamIpamAgatya ekena viduSA vijJaptam- ahaM 'dhyAna' bodbhumicchAmi, bodhayatu mAm / guruNA tvaritamekaM 'cAya' bhRtaM kaccolakaM gRhItvA punarapi tatra 'cAya'saMjJakaM peyaM prakSesumArabdham / tattu tatra avakAzamalabdhvA bahiH pravahituM lagnam / tad dRSTvA khinnena viduSA kathitaM - are are, kiM kurutha idam ? kaccolakamidaM bhRtapUrvamevA'sti, tathApi tatraiva punaH peyaprakSepaH kimartham ? idaM tu pravahati ! mandaM smitvA guruNoktam - ahamapyetadeva kathayitumicchAmi / bhavatAM mAnasaM naikairvikalpajAlairbADhaM bhRtaM vartate, vikalpAzca satataM bahiH pravahanti / atastatra 'dhyAna'sya bodho yadi prakSipyeta, tarhi so'pi etatpeyavannIcairvahet / ataH prathamaM manaH riktaM karotu bhavAn; pazcAdeva tatra 'dhyAna' bodhaH sthirIbhavitumarhati / 108 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARTMERMITT I HARITTARAMETER kiMnimittAH bhUkampAH ? ___ -hindImUlaM - DaoN. nemicaMda jaina - saM.anuvAdaH -munikalyANakIrtivijayaH sAmAnyataH bhUmeH antastale sambhUtaiH zilAsaGghaTTanaiH jvAlAmukhIyavisphoTairvA bhuvaH kampanaM bhavatIti janasAdhAraNo bodhaH / aisvIye 1856 tame saMvati bhAratIyabhUkampaparamparAyA anusandhAne W.T. blaiNDaphorDa - phAnsisa pheDana - eDyUarDa syUsa - alpheDa vejanara - T. oldhama - R.D. oldhama - ityAdibhirvaijJAnikaiH bhUkampataraGgANAM talasparzi adhyayanaM kRtam / cArlsa phrAnsisa rikTara ityanena ca bhUkampasya tIvratAM mAtuM rikTara-skaila-ityAkhyaM tIvratAmApakaM pramANamapi vikaasitm| kintu etairvaijJAnikaiH kevalaM bhautikA niSkarSA eva jagataH samakSaM prasiddhIkRtAH / zeSA niSkarSAH upapattayazca janaina~va jJAtAH vaijJAnikairvA naiva prakaTitAH kadA'pi / parantu cintanIyaM atra yad - bhUkampanasya na hyekameva kAraNaM athavA tadeva kAraNajAtaM yat pratyakSataH dRzyate - anumIyate vA, api tu naikAni anyAni kAraNAni vidyante yAni adhyayanavizeSaireva jJAtuM zakyAni / vijJAnasya hIdaM vaiziSTyaM yat - kutrA'pi kadAcidapi kasyAJcidapi paristhitau katamadapi saMzodhanaM adhyayanaM vA kenA'pi kriyate tadeva antima satyaM iti vijJAnaM kadA'pi na pratidyate api tu bhAvinInAM sambhAvanAnAM kRte svIyadvArANi sadaiva udghATitAnyeva sthApayati / ato yadA vayaM bhUkampaviSayANi adhyayanAni samIkSAmahe tadA jJAyate yat tAni ekapakSIyAnyeva santi / teSu kevalaM pArthivapakSasya bhautikapakSasya caiva vicAraNAni kRtAni, taditarAsAM paristhitInAM tu abhautikatvAd AdhibhautikatvAd bijAtIyatvAd vA adhyayanaM vicAraNaM vA sarvathA upekSitaM tatra ca gajanimIlikA evA'valambitA / paraM aisvIye 1995 tame saMvati dillIvizvavidyAlayIyaiH tribhiradhyetRbhiH DaoN. madanamohana 109 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajAja - M.S.M. ibrAhima - vijayarAjasiMha ityabhidhai: rUsadezasthite sUjaDalapradeze 'zilAsu vadhazAlA-janita-bhUraikhika- pratyastha- pIDAtaraGgANAM pArasparikaprabhAva: (INTERACTION OF ABATTIOR-GENERATED NON-LINEAR ELASTIC PAIN- WAVES IN ROCKS)' iti viSaye prayogazAlAsu nAnA prayogAH kRtAH / jagataH samakSaM caikA nUtanA dhAraNA prastutA - prasthApitA ca yat-bhUkampA: hiMsA-krUratA - hatyA - vadhazAlA - yuddhAdibhireva janyante / yadi ete hiMsAdayaH sarvathA nirudhyeran alpIkriyeran vA tadA bhUkampAH sImitA bhaveyusteSAM tIvratA vA mandIbhavet / adhyetRRNAM hyeteSAM upapattiriyaM na kAlpanikA sAMvRtikA vA kintu tatpUrvagAminAM, bhUkampaprakriyAM ca prati satataM sAvadhAnAnAM sarveSAM vaijJAnikAmapi ayameva niSkarSaH / kiJca ye pIDA-taraGgA (PAIN-WAVES) jagadvizrutasya vaijJAnikasya AlbarTa AinsTAInaityasya nAmnA'bhihitAste jagataH pIDAyAH sarvoccatIvratAM dhIrayanti / ete hi taraGgAstadaivA'nubhUyante yadaiva kvacit kadAcidapi kasyacit prANino hiMsA vadho vA bhavet / ete taraGgA dharitryA maulikI - saMracanAyAH santulanaM vikRtayitvA tAM dhvaMsaM prati haThAt nayanti / bahUnAM bhUkampAdhyayananiratAnAM viduSAM vaijJAnikAnAM ca sAgrahaM sUcanaM yat-utkaniSkarSaviSaye gabhIratayA vicAraNaM kRtvA zIghrameva imAn taraGgAn niyantrayituM yatanIyamiti / asmin viSaye uparyuktaistribhirapi vidvadbhiH likhitaM ETIOLOGY OF EARTHQUAKES - A NEW APPROACH - iti pustakamapi ekaM nUtanamadhyAyaM prakAzayati / yadi etasmin pustake ullikhitAnAM bahumUlyAnAM saMzodhanAnAM niSkarSANAM ca zAsanena upekSA kriyeta parIkSaNaM vA na kriyeta tadA bhUkampAnAM duSpariNAmArthaM zAsanasyaiva uttaradAyitvaM AgamiSyati / yadA dezasya pramukhaiH samAcArapatraiH ayaM niSkarSa: svIyapatreSu rekhAGkitaH prakAzitazca tadA kenacidapi, vizeSato nAgarikaiH imAM niSpattiM prati udAsInai: sthAtuM kathamapi na yogyam / - vaijJAnikavarya-vaikasTareNa DaoN. jagadIzacandrabasunA ca THE SECRET LIFE OF PLANTS (PENGUIN 1973) iti pustake 'brahmANDe sarvamapi vastu parasparaM saghanatayA sambaddham' iti siddhAnta: sadRSTAnto vivRto'sti / punazca DaoN. vasunA svIya saMzodhanairetadapi sAdhitaM yat 110 . Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharitryAstalamadhye yat kimapi asti tat sarvaM atyantaM saMvedanazIlamasti, ato naitat zakyaM yad ekasya vastunaH ghaTanAyA vA dvitIyasmin vastuni ghaTanAyAM vA prabhAvo na dRzyeta / / na kevalaM jaDA bhautikyo vA ghaTanA eva brahmANDaM prabhAvayati kintu tAH samastA api ghaTanAH brahmANDaM prabhAvayati yA jIvadhAribhiH pazubhirmAnavairvA sambaddhAH / / tatazca kathamidaM sambhavi yat-vizvasmin vizve yadA koTizo jIvAn prakRtipradattajIvanAd vaJcayitvA nirdayatayA akAlamaraNaM prApayatsu asmAsu brahmANDe kA'pi pratikriyA na bhavet ? yuddheSu vadhazAlAsu ca janitAbhiranyAdRzIbhizca hiMsAbhiH nUnaM jagato laye vighnA upatiSThanti / etat tu anyat yat vayaM tAn vighnAn anubhavituM asamarthAstAdRzasAdhanahInAzca / brahmANDaM tu kaNazaH kaNazaH sUkSmaiH saMvedanaiH sarvadA anuprANitamasti / atastat pIDAtaraGgaiH sarvathA prabhAvitaM bhavatyeva / nA'styatra kA'pi saMzItiH / aisvIye 1989 tame saMvati kRtena sarvekSaNena jJAtaM yat bhArate prativarSa 15 koTimitAH pazavaH mAMsArthaM mAryante (pratidinaM 4, 10, 986 pazavaH) / adyatve tu prAyastato dviguNitAM hiMsAM kartuM nirNItamasti zAsanena (pratidinaM 9, 86, 366 pazavaH) / kimidaM zakyaM yatyadA iyantaH pazavaH kevalaM mAMsArthaM mAryante tadA tajjanitaiH pIDAtaraGgairasya dezasya vizvasya vA bhUmiraprabhAvitA varteta? etadapi nA''vazyakaM yat yatraiva hiMsA yuddhaM vA sambhUtaM tatraiva pIDAtaraGgANAM prabhAvo dRzyeta / [jabalapure ghaTitasya bhUkampasya kAraNatayA irAnadeze ghaTito bhUkampo'numito'sti adhyetRbhiH (22 maI - 1997)] / prakRteH svAbhAvike laye vadhazAlAH yuddhAni hiMsAzca manuSyakRtAH antarAyAH / etairantarAyairasmAkaM vartamAnaM tu abhizaptameva anAgatA santatirapi asya kAlimnA kaluSitA bhaviSyati / __uttarakAzyAM (1931) lAtUre (1993) jabalapure (1997) tathA gUjarAte (2001) ghaTitAnAM bhUkampAnAM kAraNajAtaM prati janajAgaraNaM janasAvadhApanaM caivA'sya lekhasya prayojanam / yena janAH svayameva jagataH sthitaM prasamIkSya ahiMsAmUlakamAnavIyasaMvedanazIlatayA praphullitAM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjaracanAM viracayya dezasya vizvasya ca paryAvaraNaM svacchatayA saMrakSituM yathAzIghraM prayateran / AzcaryajanakaM tvidameva yat-briTanadezasya zAsanena gateSu varSeSu svadeze pravartamAnAbhyo vadhazAlAbhyaH caturthAMzamitA vadhazAlAH sthagitAH niruddhAzca / asmaddeze tu nagarasthAnAM vadhazAlAnAM grAmINavadhazAlAtayA rUpAntaraNaM kartuM ekaM suvyavasthitaM samAyojanaM viracyate zAsanena, yena dezasya prAkRtika saMracanaM saMrakSaNaM ca chinna bhinnaM ca bhUtvA duSkAla-durbhikSabhUkampa-ativRSTiprabhRtibhiH vinaSTaM bhavet !! Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma - narma patyuH asadRzavartanena patnI trastA AsIt / sAyaMkAle nityaM kSetrakAryAt nivRtya gRhamAgatya patiH sAkrozaM 'pAnIyamuSNaM / kRtaM na vA? khAdyasAmagrI sajjIkRtA na vA?' - ityAdi vyavaharati sma / ekadA tasyA mAtA tadgRhamAgatA / sA sarvamapi jananyai uktavatI / tayA tasyAH karNe kimapi kathitaM yena sA tuSTA jaataa| atha ca- sAyaMkAle yathAkramaM tasyAH patiH gRhamAgatavAn / sAnozaM ca - 'snAnArthaM jalamuSNaM karoSi navA ? anyathA .....!' iti dvitrivAramuktavAn / tadA patnI api uccairuvAca - anyathA ? anyathA kiM kariSyasi ? pati : (zAntyA) - zItenaiva jalena snAsyAmi / kaniSThaH putraH (mAtaraM prati) - mAtar ! kimarthaM bhaginI roditi ? mAtA - tasyA vivAhaH saJjAyate, ataH / putra : - tarhi tasyAH patiH kimarthaM na roditi ? tasyA'pi kiM vivAho na saJjAyate? mAtA - vatsa ! adya bhaginI roditi kintu zvastaH sa eva nityaM rotsyati / -muniratnakIrtivijaya : Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma - narma dham''' dham''' dham''' sazabdaM kiJcit patitaM niHzreNyAm / mahAnasAt gRhiNI uvAca - kiM bhUtam ? / patiH - na.... na kimapi / kevalaM vastrANi patitAni / gRhiNI - kevalaM vastrANAM patanena kathametAvAn mahAn zabdo jAyeta ? patiH - ahamapyAsaM tatra vastrANAM madhye .... ataH ... ! -muniratnakIrtivijaya : (aparAdhinamuddizya) kathaya, tavA'ntimecchA ? ( jAmbavabhakSaNasya spRhA'sti / ) adhivaktA aparAdhI idAnIM varSAkAle na prApyate jmbuuH| tarhi nAsti mamA'pi tvarA / adhivaktA aparAdhI -munidharmakIrtivijayaH Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma - narma samIra: vinIta ! adhunA'smAkaM grAme mahAn sAMvatsara Agato'stIti kiM na zrutam ? mayA'pi zrutaM, tato'hamapi tatraiva gacchAmi / (daivajJaM nirIkSya) vinIta: namo'stu te namo'stu te / vinItaH daivajJaH vinItaH daivajJaH vinItaH daivajJaH svAgataM svAgatam / paNDitavarya ! asya bAlakasya bhaviSyat kiM ? yata eSa mama putraH sadA mRttikAmevA'tti / zreSThin ! AgAmini kAle eSa bAlako gRhaM, prAsAdaM, jalasaMgrAhikAM, mArgaM, setuM praNAliM ca bhakSayiSyati / ko'rtha : ? eSa dezanetA bhaviSyati / bhikSukaH bho zreSThin ! dehi rupyakaM bhagavannAmnA, tava kalyANaM bhaviSyati / nAsti mama samIpamekamapi rupyakam / zreSThI bhikSukaH tarhi dehyardharupyakam / zreSThI bhikSukaH zreSThI kSamasva! kSamasva! etadapi nAsti / tarhi dazanANakaM dehi / (daNDaM gRhItvA ) ito dUraM gaccha, etadapi / nAsti / bhikSukaH yadi kimapi nAsti tarhi mayA saha bhikSArthaM cala, dAsyAmyahaM bhojanam / 115 --munidharmakIrtivijayaH Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________