Book Title: Adhyatma Panch Sangrah
Author(s): Dipchand Shah Kasliwal, Devendramuni Shastri
Publisher: Antargat Shree Vitrag Vigyan Swadhyay Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090008/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. sadAsukha graMthamAlA puSya na.6 zrI paM. dIpacandajI kAsalIvAla racita Tyagavayc484. 549 18 A vA..1080x04 .831.0.0 .Aye96802vQAQAk: 50SARSHA . COM32443 vastavsna 26.3040:2.19924402323458 VAvIVAYAAV. 4 083466588738 adhyAtma paca saMgraha ASANA 3030824 -: sampAdaka :DaoN. devendrakumAra zAstrI, nImaca (ma.pra.) tayA-mAna svApyAya B maMdira TrasTa asmera (rAja.) -: prakAzaka: paM. sadAsukha granthamAlA antargata zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa DaoN. nandalAla mArga, purAnI maMDI, ajamera (rAjasthAna) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prakAzakIya kaviyara paNDita dIpacanda jI satrahavIM zatAbdI ke ucca koTi ke hindI kavi hue hai / yadyapi hindI sAhitya ke kisI bhI itihAsa meM unakA nAmollekha taka nahIM hai, kintu unake dvArA racita jo gadya-padya racanAeM milatI haiM, ve khar3I bolI kI aisI kAvyAtmaka manohArI racanAe~ haiM jinameM brajabhASA kI sundara chaTA lakSita hotI hai / hindI sAhitya meM zodha-bhAnumAna do gale zodhArthiyoM ko ina sabhI racanAoM para samasta tathA vyasta rUpa se samIkSAtmaka anuzIlana karanA cAhie / isa dRSTi se tathA AdhyAtmika jagat meM svAdhyAyI janoM ke Atmahita ko dhyAna meM rakha kara "AdhyAtma-paMcasaMgraha" kA prakAzana kiyA jA rahA hai| zraddheya paNDitapravara sadAsukhadAsajI kAsalIvAla ke pavitra sAdhanA sthala nagara ajamera meM dharmaniSTha zrI pUnamacaMdajI luhADiyA dvArA dinAMka 16 apraila, 85 ko prasthApita saMsthA zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa, ajamera gata 10 varSoM se vividha yojanAoM ke mAdhyama se vItarAga di. jaina dharma ke pracAra-prasAra evaM dharmaprabhAvanA ke kSetra meM ullekhanIya rUpa se gatizIla hai| isI TrasTa ke antargata sthApita 'zrI pa. sadAsukha graMthamAlA' dvArA aba taka nimnalikhita janopayogI graMthoM kA prakAzana kiyA jA cukA hai - (1) mRtyu mahotsava (tIna saMskaraNa prakAzita ho cuke haiM) (2) sahaja sukha sAdhana (3) bAraha bhAvanA zataka (dvitIya khaMDa) (4) sAdhanA ke sUtra (5) Agama ratna (bolatI dIvAreM) svAdhyAya maMdira ke bhavya bhavana meM nirmita zrI sImandhara jinAlaya meM pratidina prAta:kAla sAmUhika jinendrapUjA evaM svAdhyAya kAryakrama AtmasAdhanA ke pipAsu sAdhI baMdhuoM ke lie sahaja sAdhana ke rUpa meM upalabdha hai / gata varSoM meM aSTAnhikadazalakSaNa parva evaM anya aneka vizeSa prasaMgoM para jaina darzana ke uccastarIyaAdhyAtmika tatvavetA manISI vidvAnoM ke sAnnidhya tathA nirdezana meM zAstra- pravacana, tatvagoSThI, viziSTa vidhAna pUjAeM, bhakti saMgIta tathA anya vividha sAMskRtika, adhyAtmika kAryakramoM ke saMyojana dvArA vItarAga jinazAsana kI prabhAvanA kArya meM TrasTa satata gatizIla rahA hai| isa varSa TrasTa meM zrI kudaMkuda-kahAna di. jaina tIrtha rakSA TrasTa, bambaI dvArA saMcAlita zrI ToDaramala di. jaina siddhAnta mahAvidyAlaya, jayapura ke antargata zrI paM. sadAsukhadAsa di. siddhAnta vidyAlaya sthApita karake 25 chAtroM ke paThana pAThana nivAsa, bhojanAdi kA samasta kharca sthAyI rUpa se dene Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA nirNaya lekara jaina vidvAn taiyAra karane kI mahatvapUrNa yojanA ko vizeSa bala pradAna kiyA hai / jaina samAja ke pratibhAzAlI honahAra chAtra-chAtrAoM ko protsAhana dene hetu kaI yojanAeM TrasTa ne prAraMbha kI hai / ajamera meM zrI kuMdakuMda zodha saMsthAna sthApanA kI parikara nA samAca taka nAva dizA meM ela jaslekhanIya yojanA hai / zrI paM. sadAsukhadAsajI ke vyaktitva evaM kartavya para svIkRta zodha prabaMdha para zodhakartA vidvAna ko 21000/- kA nagada puraskAra evaM prazasti-patra dvArA sammAnita kiye jAne kA TrasTa ne nirNaya liyA hai / janopayogI saMsthA zrI jaina auSadhAlaya, ajamera tathA zrI jaina auSadhAlaya koTA ko phrI auSadhi vitaraNa hetu pratimAha 2000/- TrasTa dvArA donoM auSadhAlayoM ko anudAna diyA jA rahA hai / vibhinna sthAnoM para Ayojita vizeSa zikSaNa-prazikSaNa ziviroM ke saMcAlana hetu bhI Arthika anudAna TrasTa pradAna kara rahA hai| isa prakAra TrasTa vItarAga di. jaina dharma ke pracAraprasAra kArya meM pUrNa rUpa se samarpita hai / AdhyAtmika jagata meM svAdhyAyI janoM ke Atmahita ko dRSTi meM rakha kara TrasTa dvArA zrI paM. sadAsukha graMthamAlA ke antargata kavivara paM. dIpacandajI zAha kAsalIvAla dvArA likhita 'adhyAtma paMca saMgraha' kA yaha prakAzana bhI isI zrRMkhalA me eka lokopayogI kArya hai / adhyAtmarasika tatvavetA zrI paM. dIpacandajIzAha ke nAma se sampUrNa adhyAtma jagata paricita hai 1 prastuta saMgraha ke sampAdana kA kArya akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatapariSad ke adhyakSa tathA hamArI samAja ke mUrdhanya manISI DaoN. devendrakumAra zAstrI ke bArambAra kie gae hamAre anurodhoM kA dhyAna meM rakha kara atyanta zrama pUrvaka nispRha bhAva se kiyA hai| Apake dvArA likhita prastAvanA meM aneka mahattvapUrNa cintana yogya tathyoM ko ujAgara kiyA gayA hai / ataH TrasTa ApakA bahuta -bahuta AbhArI hai| isa bahumUlya prakAzana kI kImata kama karane hetu jina dAtAroM ne Arthika anudAna diyA hai 1 (sUcI alaga dI jA rahI hai) TrasTa unake prati AbhAra vyakta karatA hai| hameM vizvAsa hai ki adhyAtma rasa ke anuprANita isa viziSTa prakAzana dvArA vItarAga di, jaina dharma kI vizeSa prabhAvanA hokara jana sAdhAraNa ko adhyAtma kA amRtapAna karane kA zubha yoga prApta ho sakegA / vartamAna tathA bhAvI pIr3hI ko isa prakAra ke sAhitya se amUlya mArga-darzana milegaa| vinIta horAcanda boharA, maMtrI, vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa ajamera (rAjasthAna) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAnukrama pRSTha 1. paramAtmapurANa 1-46 2. savaiyA TIkA 47-52 3. jJAnadarpaNa 53-115 4. svarUpAnanda 116-141 5. upadezasiddhAntaratna 141-168 pariziSTa : AtmAvalokana stotra 166-178 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA tIrthaMkara mahAvIra kI anavacchinna paramparA meM kevalI, zrutakevalI tathA zrutadhara AcAryoM kI sudIrgha zrRMkhalA meM jinAgama tathA jinazruta kI racanA kI gii| kAlAntara meM prAkRta tathA saMskRta bhASAoM meM nibaddha granthoM kA bhAvArtha durUha hone se tathA zithilAcAra kI pravRtti meM yatiyoM kA tathA digambara sampradAya meM vizeSataH bhaTTArakoM kA prabhutva bar3ha jAne se yApanIya saMgha prabala ho gayA, jisase mUlasaMgha vismRta-sA ho gyaa| yadyapi chaThI sadI ke pUrva bhAratIya devI-devatAoM kA abhiSeka nahIM hotA thA, lekina sAtavIM zatAbdI ke prArambha hote hI dakSiNa bhArata meM paMcAmRta (jala, ikSurasa, dhRta, dugdha, dadhi) abhiSeka hone lagA thaa| digambara sampradAya me bIsapanya meM isakA prArampa nIya mAtra se huka / jainadharma meM karmakANDa tathA zithilAcAra panapane kA mukhya dvAra yApanIya saMgha rahA hai| yahI kAraNa hai ki isakI ginatI jainAbhAsa saMghoM meM kI gaI hai| zilAlekhIya ullekhoM se patA calatA hai ki pandrahavIM zatAbdI meM yaha eka prabala upa-saMpradAya ho gayA thA / jo 'bhaTTAraka' zabda prAcIna kAla meM sammAna sUcaka eka vizeSaNa thA, vaha madhyakAla meM eka varga vizeSa ke lie rUda ho gayA / yaha kAla kA hI prabhAva hai ki zithilAcAra sAdhu-varga meM hI nahIM, jaina gRhasthoM meM bhI burI taraha phaila gayA hai| isase adhika duHkha tathA kheda kI kyA bAta ho sakatI hai ki Aja jainiyoM ke ghara meM "caukA" nahIM rhe| "caukA' kI paramparA uTha jAne se khAna-pAna tathA pahinAva, uThanA-baiThanA saba meM bhraSTAcAra phaila gayA hai| prastuta "adhyAtma paMcasaMgraha" kI racanA karane vAle kavivara paM0 dIpacanda kAsalIvAla kA janma aise hI samaya meM huA thA, jaba isa deza meM rahane vAlA pratyeka varga kA puruSa ghora ajJAna-andhakAra meM sA~sa le rahA thaa| usa samaya ke rAjasthAna ke zAsaka bhI niSkriya the| jayapura ke rAjA savAI jayasiMha ne avazya hinduoM ke prabhAva ko eka bAra punaH sthApita kiyA / vartamAna jayapura kA nirmANa unakI hI dena hai| parantu savAI jayasiMha ke putra IzvarasiMha ke zAsana (1744-1750 I0) sambhAlate hI vighaTana prArambha ho gayA thaa| ataH janatA dukhI thii| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya paM0 dIpacanda jAti se khaNDelavAla tathA kAsalIvAla gotra ke the| Apa sAMgAnera ke nivAsI the| yuvAvasthA meM hI Apa jayapura kI rAjadhAnI Amera meM A kara basa gaye the| vahIM para raha kara Apane adhikatara racanAe~ likhI / ApakI prasiddhi dIpacanda sAdharmI (bhAI) ke nAma se rahI hai| Apa saMskRta, prAkRta ke ucca koTi ke vidvAn the / Apane aneka prAcIna granthoM kA sAra grahaNa kara tathA unake uddharaNa de kara racanAoM kA nirmANa kiyaa| yadyapi Apake janma tathA jIvana ke sambandha meM koI vivaraNa nahIM milatA hai, phira bhI yaha anumAna kiyA jAtA hai ki Apa paM0 hemarAja pANDeya ke samaya meM jIvita rahe hoNge| kyoMki usa yuga ke jayapura rAjya ke jaina sAhityakAroM ne kAvya-jagat meM tathA vizeSa rUpa se hindI khar3I bolI ke gadya kA abhUtapUrva eva mahattvapUrNa vikAsa kiyA thaa| kahA jAtA hai ki una dinoM meM jayapura meM lagabhaga eka sau digambara jaina mandira the / akele jayapura nagara meM lagabhaga dasa-bAraha hajAra jainI nivAsa karate the| usa samaya rAjA ke dIvAna prAyaH jaina hote the| rAva kRpArAma tathA zivajIlAla usa yuga ke prasiddha dIvAna hue / pradhAna dIvAna amaracanda (1810 - 1835) kA nAma rAjasthAna meM cAroM ora vizruta thaa| adhyAtma- paMcasaMgraha prastuta grantha meM zAha dIpacanda sAdharmI racita pA~ca racanAoM kA sundara saMkalana hai / isakA prathama saMskaraNa zrI di0 jaina udAsInAzrama, indaura se vi0 saMvat 2005 meM prakAzita huA thA / prastuta saMgraha meM paramAtmapurANa, jJAnadarpaNa, svarUpAnanda upadezasiddhAntaratna aura savaiyA.. TIkA ye pA~ca racanAe~ haiN| inameM se paramAtmapurANa tathA savaiyA - TIkA gadya racanAe~ haiN| zeSa tInoM kavitva pUrNa AdhyAtmika kAvya racanAe~ haiN| AdaraNIya maMtra nAthUlAlajI zAstrI ne prastuta saMgraha kI bhUmikA meM ina racanAoM kI prazaMsA karate hue likhA hai ki kavi kA 2 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika jJAna evaM kavitva ucca koTi kA hai| yathArtha meM "paramAtmapurANa" gadya kI eka aisI apUrva racanA hai jo hindI meM isake pUrva nahIM racI gaI thii| kavi 'dIpa' (dIpacanda kAsalIvAla) jJAna kA varNana karate hue nimnAMkita bhAvAbhivyakti karate haiM "jJAna anaMtazakti svasaMvedarUpa dhare, lokAloka kA jAnanahAra anaMtaguNa ko jAne / sara parajApa,sapII, sat prameya, sat anaMta guNa ke anaMta sata jAne, anaMta mahimA nidhi-jJAna rUpa jJAna jJAnapariNati nArI jJAna soM mili pariNati jJAna kA aMga-aMga milana te jJAna kA rasAsvAda pariNati jJAna kI le jJAna pariNati kA vilAsa kre| jAnana rUpa upayoga cetanA jJAna kI pariNati pragaTa kre| jo pariNati nArI kA vilAsa na hotA, to jJAna apane jAnana lakSaNa ko yathAratha na rAkhi sktaa| jaise abhavya ke jJAna hai: jJAna pariNati nahIM, tAta jJAna yathAratha na khiye| tA jJAna jhAnapariNati ko dhare, taba yathAstha nAMva pAvai / tAtai jJAnapariNati jJAna yathAratha prabhutva rAkhe hai| jaise bhalI nArI apane puruSa ke ghara kA jamAva kare hai. taise jJAna svasukhajukta ghara jJAna pariNati kare hai| jJAnapariNati jJAna ke aMga ko vedi-vedi vilase hai| jJAna ke saMgi sadA jJAnapariNati nArI hai| anaMta zakti jugapata saba Iya jAnana kI jJAna meM to hai, pari jaba tAI jJAna kI pariNati nArI soM bheMTa na bhaI. jaba tAI anaMta zakti dabI rhii| yaha anaMta zakti pariNati-nArI ne kholI hai| jaise vizalyA ne lakSmana kI zakti kholI, taise jJAnapariNati nArI ne jJAna kI zakti kholii| aise jJAna apanI pariNati-nArI kA vilAsa taiM apane prabhutva kA svAmI bhayA / pariNati ne jaba jJAna vedyA vedatA bhoga atendrI bhayA, taba jJAnapariNati kA saMbhoga jhAnapuruSa kiyA, taba doi saMbhoga yoga te AnaMda nAma putra bhayA / taba saba guNa-parivAra jJAna meM Aye so jJAna ke AnaMda putra bhaye haraSa bhayA. sabake haraSa maMgala bhyaa| (pR. 43-44) isI prakAra paramAtma rAjA darasana mantrI, jJAna mantrI, samyakta phaujadAra, pariNAma koTavAla, Adi kA sundara citraNa kiyA gayA hai| "jJAnadarpaNa meM kula 166 padya haiN| adhikatara racanA savaiyA chanda meM nibaddha hai| "svarUpAnanda" savaiyA tathA dohA chandoM meM racita 65 padyoM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI racanA hai| isI prakAra "upadeza siddhAntaratna" mI 87 savaiyoM tathA 4 dohoM meM racita laghukAya racanA hai / anta meM kevala eka savaiyA kI ATha pRSThoM meM gadya meM vizada TIkA kI gaI hai| yathArtha meM "paramAtmapurANa" eka AdhyAtmika prathamAnuyoga kI zailI meM racita anUThI racanA hai| hindI sAhitya meM isa prakAra kI yaha prathama tathA apUrva racanA hai| isa gadya-racanA meM ziva-dvIpa ke akhaNDa deza para rAjya karane vAle paramAtmA rAjA kA AdhyAtmika varNana kiyA gayA hai / nija sattA ke prAsAda (mahala) meM nivAsa karatA huA paramAtmA rAjA cetanA pariNati rAnI ke sAtha ramaNa karatA huA parama atIndriya, abAdhita Ananda ko utpanna karatA hai| __ sasA-svarUpa - sattA apane svarUpa ko lie hue hai / sattA saba ko sAdhatI hai| jo mokSamArga ko sAdhe so sAdhu hai| svapada ko sAdhe so sattA hai| dravya pani mAsA dravya ko AtI hai. guga kI sattA guNa ko sAdhatI hai, paryAya kI sattA paryAya ko sAdhatI hai tathA jJAna kI sattA jJAna ko, darzana kI sattA darzana ko, vIrya kI sattA vIrya ko, prameyatva kI sattA prameyatva ko evaM ananta guNoM kI sattA ananta guNoM ko sAdhatI hai| sattA ke AdhAra para hI utpAda, vyaya, bhuva haiN| yadyapi eka dravya meM ananta guNa kahe gae haiM, kintu una guNoM meM sattA-bheda nahIM hai| ananta guNoM kA AdhAra bhAva eka hai| dravya - guNa, paryAya kI ora jo DhalatA hai use dravya kahate haiN| dravatva ke kAraNa dravIbhUta hone para dravya se pariNAma utpanna hotA hai| pariNAma ke prakaTa hone para guNa dravya rUpa pariNata ho jAtA hai| dravya jaba dravita hotA hai, paryAya kI ora DhalatA hai, taba guNa, paryAya kI siddhi hotI hai| dravya puruSa hai, pariNati nArI hai| yadi vaha drava rUpa pariNamana na kare, to dravya nahIM ho sktaa| dravya kI dravatA meM pariNati kAraNa hai| dravatA sabhI guNoM meM hai| kisI guNa kI pariNati kisI anya guNa meM nahIM pAI jaatii| vastu - jisameM guNa vasate haiM use vastu kahate haiM / vastu sAmAnyavizeSa rUpa hai| jAnana mAtra jJAna sAmAnya hai. kyoMki isameM anya bhAda nahIM hai| kintu sva-para kA jAnanA yaha jJAna kA vizeSa hai| AtmA jJAna Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpI vastu hai| jJAna vastutva kA svarUpa jJAna meM hI rahatA hai| ataH sAmAnya vizeSa ke kAraNa hI jJAna ko vastu kahate haiN| sabhI vastuoM kI siddhi sAmAnya vizeSa se hotI hai| prathama sAmAnya bhAva hotA hai| yadi sAmAnya bhAva na ho. to vizeSa bhAva nahIM ho sakatA hai| sAmAnya vizeSa ko lie hue hai| ataH sAmAnya ke hone para hI vizeSa nAma prApta karatA hai| jo vastu hai vaha krama sahamAvI rUpa hai| guNa kI pariNati kA krama guNa kA hai| sabhI guNa sahabhAga krama ko dhAraNa karate haiN| yadi dravya guNa rUpa pariNamana na kare, to guNa kI siddhi nahIM ho sktii| vastutaH eka hI sattA kI Rddhi sabhI guNoM meM vistRta hai| ataH sabhI dravya tathA vastue~ zAzvata haiM / vastu kA bhAva vastutva hai| vastutva sabhI vastuoM meM vyApaka hai| vastutaH vastu ko jJAna, jJeya yA jJAyaka kahane para usakA sarva prakAza eka caitanya vastu kA hai| isake viSaya meM hI kahA gayA hai- "jJAna kI jagani meM joti kI jhalaka hai" (svarUpAnanda, padha. 77) paramAtmA kA rAjya - paramAtmA rAjA ke rAjya meM prajA ananta guNa-zakti paryAya se sampanna hai| sabhI guNapuruSa tathA pariNati-nArI ananta vilAsa ke dvArA sukhI haiN| usa rAjA ke tIna mantrI haiM-darzana, jJAna. cAritra / phaujadAra yA senApati samyaktva hai tathA kotavAla pariNAma hai| paramAtmA ke rAjya meM guNI puruSa guNasattA ke mandira meM nivAsa karate haiN| usake rAjya meM guNa-prajA vilAsa karatI hai| rAjA aura cetanApariNati rAnI kA kyA kahanA hai? donoM ekameka ho atIndriya vilAsa karate haiN| vAstava meM paramAtmA rAjA kA rAjya zAzvata, acala hai| usake ananta padAdhikArI haiM jo samyaka prakAra se pada ke yogya kArya karate rahate haiN| darzana - dekhane mAtra kA nAma darzana hai| ananta guNa, dravya tathA paryAya kA avalokana honA darzana hai| darzana mantrI paramAtmA rAjA kI satata sevA karatA hai| yadi darzana dekhane kA kAma na kare, to chadmasthoM (alpajJoM) ko jJAna kaise ho sakatA hai? vastutaH paramAtmA kA rUpa nitya, nirAkAra, nirvikalpa hai| sampUrNa cetanA kA kAraNa eka darzana guNa hai| darzana sabhI guNoM meM bahuta sUkSma hai / darzana guNa saba ko dekha-dekha kara Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkSAt karatA hai| vaha sAmAnya sat nirvikalpa sevA karatA hai| darzana meM jJAna guNa bhI darza jAtA hai, isaliye kevaladarzana meM kevalajJAna kA avalokana hotA hai tathA pratyakSa jJAnI kI munisaMjJA kahI jAtI hai | darzana ananta guNoM ko pratyakSa dekhatA hai vAstava meM nirvikalpa svarUpa hI vastu kA sarvasva hai / yaha eka niyama hai ki sAmAnya bhAva ke binA vizeSa nahIM hotA hai| ataH vastu kI siddhi darzana se hai / brahma meM bhI sarvadarzitva zakti darzana ke kAraNa hai| vastutaH darzana darzana ko dekhatA hai, nirvikalpa sat kA avalokana karatA hai| sAmAnya- vizeSa rUpa saba padArthoM ko nirvikalpa sattA avalokana, darzana karatA hai; jJAna meM nirvikalpa sattA rUpa avalokana nahIM hotA / yathArtha meM paramAtmA rAjA ko dekhane se hI saba siddhi hai / binA dekhe kriyA nahIM hotii| darzana-pariNata nArI kA suhAga bhI darzanapati ke milana para hI hotA hai| jaba taka vaha apane pati se dUra rahatI hai, taba taka nirvikalpa rasa kI prApti na hone se vaha vyAkula banI rahatI hai| ataeva ananta sarvadarzitva zakti ke nAma apane pati se bheMTa hotI hI yaha nirAkula ho jAtI hai| vAstava meM yaha mahimA darzana kI hai| pariNati ke anusAra darzana hai| jaba pariNati darzana ko dhAraNa karatI hai, taba Apa Apa meM sukhI hotA hai| pariNati ko darzana ke binA vizrAma nahIM milatA hai aura darzana ko bhI pariNati ke binA sukha tathA zuddhatA prApta nahIM hotii| vAstava meM darzana ke vedana karane para hI pariNati zuddha hotI hai| darzana jJeya ko dekhatA hai- yaha upacAra kathana hai| yathArtha meM darzana jJeya ke sammukha hI nahIM hotA hai| paramAtmA rAjA kA ananta vaibhava hai / usa vaibhava meM ananta guNa haiM aura una guNoM meM ananta zakti tathA ananta paryAya haiN| eka-eka guNa kI paryAya meM ananta nRtya haiN| pratyeka nRtya meM ananta ghATa, ghATa meM ananta kalA, kalA meM ananta rUpa, rUpa meM ananta sattA, sattA meM ananta bhAva, bhAva meM ananta rasa, rasa meM ananta prabhAva prabhAva meM ananta vaibhava, vaibhava meM ananta Rddhi, Rddhi meM atIndriya, anAkula, anupama, akhaNDa, avinAzI, svAdhIna ananta hai| isa saba ko jAnane vAlA jJAna hai| jaise kisI ke ghara meM apAra sampatti gar3I huI ho lekina use usakA patA 6 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ho, to vaha sampatti hone para bhI na hone ke samAna hai| isI prakAra sabhI vizeSa bhAvoM ko tathA sva-para ko jAnanahAra, janAvane vAlA jJAna hI hai / 'jJAna- jJAna AtmA kA svarUpa hai| AtmA ke sabhI guNoM meM jJAna guNa pradhAna hai| vastutaH jJAna svasaMvedana se vilasita hai| jJAna ke jAnapanA hone se vaha apane Apa ko jAnatA hai, apanA (zuddhAtmA yA paramAtmA kA) ananta vaibhava prakaTa karatA hai| apane Apa ko jAnane se jJAna zuddha hai| jJAna meM aisI zakti hai ki vaha trikAlavata sabhI padArthoM ko aura unakI sampUrNa paryAyoM ko eka sAtha eka samaya meM jAnatA hai| yadi jJAna na jAne, to anubhava nahIM ho sktaa| binA anubhava ke kucha huA yA nahIM huA barAbara hai| yadi yaha jJAna nahIM hotA, to paramAtmA rAjA kI vibhUti kauna prakaTa karatA? paramAtmA rAjA ne jJAyaka hone ke kAraNa hI sabhI mantriyoM meM jJAna ko pradhAnamaMtrI bnaayaa| vAstava meM rAjA kA rAjya prazAsana jJAna se hI calatA hai| svabhAva se jJAna apane meM sthira, gupta, akhaNDa, dhruva tathA AnandavilAsI hai| guNa apane lakSaNa kI rakSA karane ke kAraNa kSatriya kahA jAtA hai tathA nirvikalpa rIti badalane kA vyApAra karane se vaizya evaM brahma jJAna meM vyApta hone se brAhmaNa aura paryAya -vRtti se saba guNoM kI sevA karane ke kAraNa zUdra kahA jAtA hai| jJAna nija sattA-gRha meM apane svarUpa meM rahatA hai| jJAna guNa kI ananta mahimA hai, kyoMki sabhI guNoM kI mahimA prakaTa karane vAlA jJAna hI hai| brahma svarUpa kA AcaraNa karane ke kAraNa jJAna brahmacArI kahA jAtA hai, nija sattAgRha meM rahane ke kAraNa gRhastha tathA apane svarUpa meM rahane ke kAraNa 'vAnaprastha' kahA jAtA hai| apanI jJAyaka pariNati ko sAdhane ke kAraNa jJAna 'sAdhu' kahA jAtA hai / paramAtmA rAjA jJAna se hI saba ko jAnatA hai| jJAnamantrI hI use sabakI jAnakArI detA hai| vAstava meM paramAtmA rAjA ne apanA sarvasva jJAnamantrI ko hI sauMpa diyA hai, kyoMki vizeSa atIndriya Ananda kI Rddhi jJAna hI prApta karatA hai| ataH rAjA ke lie jJAna se anya mahAn koI nahIM hai| 7 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra- sthiratA bhAva kI prApti kA nAma cAritra hai| rAjA ko jJAna ke dvArA jo Rddhi prApta hotI hai, use banAye rakhane meM cAritra ke anusAra kArya karanA hotA hai jise anya koI kara nahIM sakatA hai| paramAtmA rAjA ko dekhane-jAnane meM jisa atIndriya Ananda kI prApti hotI hai, usakI sthiratA cAritra se hI upalabdha hotI hai| yadi cAritra na hotA, to rAjA ko apanI rAjadhAnI kA sukha vilAsa nahIM miltaa| ataeva cAritra rAjyapada kI saphalatA kA kAraNa hai| yaha cAritramantrI sabhI guNoM ko saphala karatA hai| saphalatA milane para hI guNa-prajA kA vilAsa samajhA jAtA hai| ataH rAjyapada ko TikAe rakhane vAlA cAritra bar3A mantrI hai| ___samyaktva- samyaktva senApati yA phaujadAra hai|aatmaa ke asaMkhya pradezoM kI guNaprajA kA pAlana sanyaca karatA hai| jo prajA ke pratikUla hai, vaha usakA praveza nahIM hone detA hai| ajJAna jJAna ke pratikUla hai| ajJAna ke kAraNa hI saMsArI jIva andhe ho kara saMsAra meM mAre-mAre phira rahe haiN| jIva apane svarUpa ko nahIM pahacAnate haiM, isaliye nijatatva se bhinna para ko heya nahIM jAnate haiN| aise ajJAna kA aMza mAtra bhI praveza samyaktva nahIM hone detA hai| moha ke kAraNa saMsArI jIva ananta jJAna ke dhanI ko bhI bhUla gayA hai / isa moha ko bhI yaha samyaktva apane yahA~ nahIM Ane detA hai| samyaktva kA aisA pratAya hai ki vaha bhAvakarma (rAga-dveSa Adi) tathA nokarma kA praveza nahIM hone detA hai / vaha paramAtmA kI rAjadhAnI ko jaisI kI taisI rakhatA hai| paramAtmA rAjA ke jitane bhI guNa haiM, ve isa samyaktva ke hone se zuddha haiN| isa kAraNa rAjA ne samyaktva ko aisA kArya sauMpA hai| samyaktva paramAtmA rAjA kI AjJA kA aisA pAlana karatA hai ki harSa, zoka Adi para bhAvoM ke vaza meM ho kara jIva jo apane svarUpa kA anubhava nahIM kara sakate haiM, unako nirbhaya kara apane svabhAva se pratikUla rahane vAloM ko pAsa meM nahIM Ane detA hai| isa prakAra samyaktva senApati paramAtmA kA saba kucha tathA saMrakSaka hai| pariNAma kotavAla to nagara meM cora rUpI parAye (para) pariNAmoM kA praveza nahIM hone detA hai| rAga-raMga Adi para pariNAma Atma-nidhi kI corI karane meM catara haiN| ataH pariNAma kotavAla unase rakSA karatA hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanAe~-prApta jAnakArI ke anusAra paM0 dIpacanda kAsalIvAla dvArA racita pandraha racanAe~ upalabdha hotI haiM jo isa prakAra haiM 1 AtmAvalokana (gadya) racanA-kAla vi0saM0 1774) 2 civilAsa (gadya) (phAguna vadi 5, vi0saM0 1776) 3 anubhavaprakAza (gadya) racanA-kAla vi0saM0 178-1) 4 paramAtmapurANa (gadya) (ajJAta) 5 savaiyA-TIkA (gadya) (ajJAta) 6 bhAvadIpikA (gadya) (ajJAta) anubhavAnanda DA. pana saM. ) (ajJAta) 8 anubhavavilAsa (pada saMgraha) (ajJAta) 6 svarUpAnanda (padya) (mAgha sudi 5, vi0saM0 1761) 10 zAnadarpaNa (padya) (ajJAta) / 11 guNasthAnabheda (gadya) (ajJAta) 12 upadezasiddhAntaratna (padya) (ajJAta) 13 adhyAtmapaccIsI (padya) (ajJAta) 14 AratI 15 vinatI inameM se sAta racanAe~ gadya meM racita haiM aura zeSa ATha racanAe~ padya meM haiN| racanAkAla- racanAkAra ne "upadeza siddhAnta" meM dharmasaMgrahakAra paM. medhAvI kA pramANa diyA hai, jisase yaha anumAna lagAyA jA sakatA hai ki vikrama saMvat 1700 se 1500 ke madhya paM. dIpacanda kAsalIvAla kA racanA-kAla rahA hogaa| apane yuga kA yathArtha citraNa karate hue samaya kI mA~ga ko unhoMne nimnAMkita zabdoM meM vyakta kiyA hai| unake hI zabdoM meM - "kAla-doSa se samyagjJAnI, vItarAga pravRttina ke dhAraka yathArtha vaktAna kA to abhAva bhayA ara avasarpiNI kAla ke nimitta te jinamata vi kuliMga ke dhAraka pracaMDa haiM krodha, mAna, mAyA, lomAdika kaSAya jinake aru paMca indriyana ke viSaya meM haiM Asakta bhAva jinake, sAkSAt gRhIta mithyAtva ke posane taiM jinamata ke virSe vaktA bhaye, jinasUtra ke artha anyathA karane lage, tA kari bhole jIva tinakI batAI pravRtti Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSai pravartate bhaye nahIM hai satya sUtra kA jJAna jinako aru nAhIM hai saMskRta kA jJAna jinako, tAkari mahaMta zAstra kA jJAna tina taiM agocara bhayA / tAkari mUDhatA ko prApta bhaye, hIna zakti bhaye / satya vaktA, sA~cA jinokta sUtra kA artha grahaNa kahA koI rahA nAhI satya jinamata kA to abhAva bhayA / taba dharma taiM parAnmukha bhaye / taba koI-koI gRhastha subuddhi saMskRta - prAkRta kA vettA bhayA / tAkari tina sUtrana ko avagAhA !" ( bhAvadIpikA, antya ) yadyapi paNDita - paramparA lagabhaga sAtavIM zatAbdI se satata pravahamAna hai, phira bhI isameM jo prakharatA tathA karmakANDa ke vidrohI svara dasavIM zatAbdI meM muni rAmasiMha ke "pAhuDadohA meM lakSita hote haiM. vAstava meM usI paddhati kA anuvartana paravartI paM. banArasIdAsa tathA paNDitapravara ToDaramala jI se le kara kavi budhajana, paM. jayacanda chAvar3A tathA paM. sadAsukhadAsa kAsalIvAla (unnIsavIM zatAbdI) ne kiyA / zrutadhara AcArya kundakundadeva se lekara Aja taka jina AcAryo. muniyoM tathA paNDitoM ne adhyAtma ke viSaya meM likhA hai, unhoMne apanI kisI-na-kisI racanA meM yaha bAta avazya likhI hai ki svabhAva kA bhAna hue binA pUjA, dAna, zIla, tapa, saMyama japa Adi AtmajJAna na hone se vRthA haiN| svayaM paM. dIpacandajI ke zabdoM meMtIratha karata bahu bheSa ko baNAye kahA, varata-vidhAna kalA kriyAkAMDa ThAniye / tathA cidAnaMda deva jAko anubhau na hoya joloM, toloM saba karavo akaravo hI maaniye| 19311(upadeza siddhAntarala) Apa avaloke binA kachu nAhIM siddhi hota koTika kalezani kI karo bahu krnnii| kriyA para kie parabhAvani kI prApati hai, mokSapaMtha sadhe nAhIM baMdha hI kI dharaNI / / ( zAnadarpaNa, 14 ) yathArtha meM viveka ke binA kriyA kaisI hotI hai? isakA vAstavika citraNa kavi ne prastuta savaiyA meM kiyA hai| yathA- keU to kudeva mAneM deva ko na bheda jAne, keU zaTha kuguru ko guru mAni seve haiN| 10 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsA meM dharama keU mUDha jana mAnatu haiM, dharama kI rIti-vidhi mUla nahIM baiThe haiN| keU rAti pUjA kari prANini ko nAza kareM, atula asaMkhya pApa dayA binu leve haiN| keka mUDha lAgi mUDha abai hI na jinabiMba, seve bAra-bAra lAge pakSa kari keve haiN|| (upadezasiddhAntaratna, padya 35) ina AdhyAtmika kaviyoM kI yaha bhI eka vizeSatA hai ki jahA~ kriyAkANDa kI saTIka samAlocanA kI hai, vahIM mithyAtva. anyAya, abhakSya ke tyAga, rAjavirAlokaviruAdiddha kAI tathA anyAya chor3a kara jinadharma meM pravRtti karane kA upadeza diyA hai| deva-darzana tathA jina-pUjana ke sambandha meM jainiyoM kI yathArtha pravRtti tathA lobha-vRtti kA paricaya detA huA kavi kahatA hai ki svayaM to suvAsita bhAta khAte haiM aura mandira meM bAz2arA car3hAte haiN| pApa meM karor3oM kharca karate haiM, para dharma meM kaur3I bhI kharca nahIM krte| jaiseki gharama ke heta naiMka kharaca jo vaNi Ave. sakuce vizeSa, dhana khoya yAhI rAha soN| jAya jina-mandira meM bAjaro caDhAve mUDha, Apa ghara mAhi jIme cAvala sarAha soN|| dekho viparIta yAhI samaiM mAhiM aisI rIti, cora hI ko sAha kahe kaheM cora sAha soN||36|| tathA- kroDA kharace pApa ko, kauDI dharama na lAya, so pApI paga naraka ko, Age-Age jaay| mAna bar3AI kAraNe, kharace lAkha hajAra, dharama arathi kor3I gaye, rovata kareM pukAra || upadeza0, 40-45 jinadeva ke samAna jinamUrti ko na mAnakara paMcAmRtAbhiSeka karanA, mUrti para lepa car3hAnA, puSpa-phala car3hAne Adi kA niSedha kiyA gayA hai tathA unako vItarAga AmnAya ke viruddha kahA gayA hai| rAtri meM pUjana karane tathA dIpaka se AratI utArane kA to lagabhaga sabhI zrAvakAcAroM meM niSedha kiyA gayA hai| paNDita AzAdharajI 11 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA ke samaya lagabhaga bArahavIM zatAbdI taka jina-mandira meM sArvajanika rUpa se paMcAmRtAbhiSeka kA pracalana nahIM thaa| ataH AcArya jinasena ne "mahApurANa" meM, paM. medhAvI ne "dharmasaMgraha prAvakAcAra" meM, AcArya sakalakIrti ne "praznottara zrAvakAcAra" me, guNabhUSaNa ne "guNabhUSaNa zrAvakAcAra" meM tathA paM. rAjamalla ne "lATI saMhitA" meM paMcAmRtAbhiSeka kA varNana nahIM kiyA hai| satsaMga, upakAra tathA nAma japane kA avazya samarthana kiyA gayA hai| zuddhabhAva- adhyAtmapradhAna prAyaH sabhI racanAoM meM mokSamArga, upayoga tathA dhyAna ke prakaraNoM meM zuddha-azuddha bhAva kA nirUpaNa kiyA gayA hai| paM. dIpacanda jI kahate haiM ki upayoga kI caMcalatA se bhAvoM meM azuddhatA prakaTa hotI hai| unake hI zabdoM meM sahaja AnaMda pAi rahyo nija meM lo lAI, dauri-dauri jJeya meM dhukAi kyoM paratu hai| upayoga caMcala kie hI azuddhatA hai, caMcalatA mere cidAnaMda ugharatu hai| alakha akhaMDa joti bhagavAna dIsata hai, nai eka haiM dekhi jJAnanaina ugharatu hai| siddha paramAtmA soM nijarUya AtmA hai, Apa avaloki 'dIpa' zuddhatA karatu hai|| (jJAnadarpaNa 16) svasaMvedana jJAna meM sahaja akhaNDa jJAna-Ananda svabhAva kA anubhava karane vAle jJAnI puruSa apane Apa meM rAga-dveSa se rahita vItarAga, cidAnanda caitanya kA hI avalokana karate haiN| ataH unako zuddhopayogI kahA jAtA hai| yahA~ para "zuddhopayoga" kA artha "vItarAga pariNati" (caraNAnuyoga meM varNita) grahaNa nahIM karanA caahie| kyoMki jinAgama meM 'zuddhadhyeyatvAt', 'zuddhAlambanatvAt tathA 'zuddhapariNamanatvAt' (cAritra) ina tIna prakAra se zuddhatA kA varNana kiyA gayA hai / caturtha guNasthAnavI samyagdRSTi, samyagjJAnI jIva meM dhyeya kI zuddhatA se tathA kathaMcit Alambana kI zuddhatA se zuddhopayoga ghaTita hotA hai| dUsare zabdoM meM AMzika vItarAgatA kahI jAtI hai| "jJAnadarpaNa' meM kahA gayA hai - 12 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pariNAma tyAgi hare bhrama bhAva jJAna lakhe ApA Apa mAMhi tatva kI sa~bhAra kare, guNa ke dharaiyA haiN| rAga-doSa bhAva nAhiM, suddha upayoga eka mAva ke karaiyA haiN| sthiratA surUpa hI kI svasaMveda parama ateMdrI sukhanIra ke deva bhagavAna so sarUpa lakhe aise jJAnavAna bhavasiMdhu ke taraiyA haiM | ghaTa hI meM, (jJAnadarpaNa, padma 21 ) isa prakAra ina adhyAtma racanAoM meM dRSTi meM zuddha svarUpa bhAsita hone ke kAraNa zuddhatA kI dRSTi se zuddhopayogI samyagdRSTi kA varNana kiyA gayA hai| itanA hI nahIM, paM. dIpacanda kAsalIvAla spaSTa zabdoM meM kahate haiM- "bhAva kI azuddhatA hone para mahAvratI hone para bhI suddhopayogI tathA pavitra AtmA nahIM hotaa|" vAstava meM jJAna - Ananda svabhAva kI ora hI jisakA upayoga hai aura jJAnAbhyAsa ke dvArA jo apanI jJAna-nidhi kI sahaja samhAla karatA rahatA hai, vahI jJAnI hai| kyoMki "jJAna upayoga meM sarUpa kI saMbhAra hai" / - bhAvana meM, DharaiyA haiN| tathA - bahu visatAra kahu kahA~ lauM bakhAniyatu yaha bhavavAsa jahA~ bhAva kI azuddhatA tyAgi gRhavAsa hai udAsa mahAvrata dhAreM, yaha viparIta jinaliMga mAhiM suddhatA karama kI cetanA meM zubhaupayoga sadhai, tAha meM mamata tAke tAteM nAhI suddhatA / vItarAga deva jAko yo hI upadeza mahA, yaha mokhapada jahA~ bhAva kI vizuddhatA / / (jJAnadarpaNa, padya 26) ataH sadgRhastha, tyAgI-vratI udAsIna ho kara eka mAtra akhaNDa, jJAyaka, sahaja samarasI cidAnandaprabhu kA avalokana kareM- yahI upadeza hai / kavi ke zabdoM meM devana ko deva so to sevata anAdi Ayo, nijadeva seve binu ziva na lahatu hai| 13 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa pada pAyave ko zruta so bakhAnyo jina, tAte AtmIka jJAna saba meM mahatu hai|| vahIM, 23 dayA-dAna-pUjA-sIla saMjamAdi subha bhAva, e hU~ para jAne nAhiM inameM umhaiyA haiN| subhAsubha rIti tyAge jAge haiM sarUpa mAhi, teI jJAnavAna cidAnanda ke ramaiyA haiN| vahIM, 25 "upadeza siddhAntaratna" meM bhI azuddha bhAva ke tyAga kA upadeza ina zabdoM meM varNita haiM bhAvanA svarUpa bhAye bhavapAra-pAiyata. dhyAye paramAtmA ko hota yo mahatu haiN| tArauM zuddha bhAva kari tajiye azuddha bhAva, yaha sukha mUla mahA munijana kahatu haiN|| (padya 83) AtmAnubhUti nija zuddhAtmAnubhUti samyagdarzana kA jJApaka lakSaNa kahA gayA hai| paNDita kAsalIvAlajI ise hI sampUrNa granthoM kA mUla kahate haiN| unake hI zabdoM meM sakala grantha ko mUla yaha, anubhava kariye aap| Atama Ananda Upaje, miTe mahA bhava-tApa||14|| (upadezasiddhAnta) AtmAnubhUti kyA hai? isake sambandha meM paM, dIpacaMda jI kAsalIvAla "anubhavaprakAza" maiM kahate haiM "koI kahegA ki Aja ke samaya meM nija svarUpa kI prApti kaThina hai. kyoMki) parigrahavanta to bahirAtmA hai, isaliye svarUpa prApta karane kI ruci miTA dii| kintu Aja se adhika parigraha caturtha kAlavartI mahApuNyavAna nara cakravartI Adi ke thA, taba ise to alpa hai| vaha parigraha jorAvarI se isake pariNAmoM meM nahIM aataa| yaha svayaM hI daur3a-daur3a kara parigraha meM pha~satA hai|. ...... aba zrIguru pratApa se satsaMga prApta karo, jisase bhavatApa mirtt| apane ko apane meM hI prApta kare, jhAnalakSaNa se pahacAne apanA cintavana kare, nija pariNati bar3hAye, nija meM lau lagArya, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja svarasa ko prApta kare, karmabandhana ko miTAye, nija meM nija pariNati lagAye, zreSTha cid guNaparyAya ko dhyAye, taba harSa pAye, mana vizrAma Aye, jo svarasAsvAda ko pAye, use nijAnubhava kahA jAtA hai| jinAgama meM aisI bAta kahI hai ki svayaM ke avalokana se zuddha upayoga hotA hai"| kahA hai jJAna upayoga yoga jAko na viyoga huo, nice nihAre eka tihu~ loka bhUpa hai / cetana ananta rUpa sAsato virAjamAna, gati-gati bhramyo toka amala anUpa hai| jaise maNimAMhi koU kA~cakhaNDa mAne toU, mahimA na jAya vAmeM vAhI ko surUpa hai| aise hI sambhAri ke sarUpa ko vicAryoM maiM, anAdi ko akhaNDa mero cidAnanda rUpa hai| (jJAnadarpaNa, padya 30) " "svAnubhava hone para nirvikalpa samyaktva utpanna hotA hai / use svAnubhava kaho yA koI nirvikalpa dazA kaho yA Atmasammukha upayoga kaho yA bhAvamati, bhAvazruta kaho yA svasaMvedana bhAva, vastumagnabhAva yA sva AcaraNa kaho, sthiratA kaho, vizrAma kaho, svasukha kaho, indriyamanAtItabhAva. zuddhopayoga svarUpamagna yA nizcayabhAva, svarasasAmyabhAva, samAdhibhAva vItarAgabhAva, advaitAvalambIbhAva, cittanirodhabhAva, nijadharmabhAva, yathAsvAdarUpa bhAva- isa prakAra svAnubhava ke aneka nAma haiM, tathApi eka svasvAdarUpa anubhavadazA' aisA mukhya nAma jAnanA / jo samyagdRSTi caturtha (guNasthAna) kA hai, usake to svAnubhava kA kAla laghu antarmuhUrta taka rahatA hai| (phira) vaha dIrghakAla pazcAt hotA hai| usase dezavratI kA svAnubhava rahane kA kAla adhika hai aura vaha svAnubhava alpakAla pazcAt hotA hai| sarvavirati kA svAnubhava dIrgha antarmuhUrta taka rahatA hai| dhyAna se bhI hotA hai tathA ati alpakAla ke pazcAt svAnubhava sAtaveM guNasthAna meM bArambAra hotA hI rahatA hai|" ( anubhavaprakAza, pR0 52-53) vadhU Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " yathArtha meM yaha akhaNDa jJAnAnanda parama sukha kA sahaja svAbhAvika dhArApravAhapantha hai| svayaM paM0 kAsalIvAla ke zabdoM meManubhau akhaNDa rasa dhArAdhara jagyo jahA~, tahA~ duHkha dAvAnala raMca na rahatu hai| karama nivAsa bhadravAsa ghaTA bhAnave ko, parama pracaNDa pani munijana kahatu hai 1 yAko rasa piye phira kAhU kI na icchA hoya, yaha sukhadAnI saba jaga meM mahatu hai| Ananda ko dhAma abhirAma yaha santana ko, yAhI ke dharaiyA pada sAsato lahatu hai| (jJAnadarpaNa, padya 127) itanA hI nahIM, jo bhI arhanta siddha paramAtmA hue haiM ve isa nija zuddhAtmAnubhava ke prasAda se hI hue haiN| kavi ke zabdoM meMpaMca parama guru je bhae, je hoMge jagamAMhi, te anubhau parasAda taiM thAmeM dhokho nAhiM / guNa ananta ke rasa sabai anubhau rasa ke mAMhi, yAtai anubhau kho aura dUsarI 15350 "jJAnadarpaNa" ke anta meM racanA kA prayojana prakAzita karate hue paM0 kAsalIvAla jI kahate haiM ApA lakhane ko yahai, darapaNajJAna giraMtha, tathA M zrI jinadhuni anusAra hai, lakhata lahe zivapaMtha / parama padAratha lAbha havai, AnaMda karata apAra; darapaNajJAna giraMtha yaha kiyo dIpa avikAra / / ( jJAnadarpaNa, 164, 195 ) vAstava meM yaha cidAnanda caitanya vijJAna ghana hI jJAna kI mUrti hai| jJAnI isake sivAya anya kisI kI upAsanA nahIM karatA hai| svayaM unake zabdoM meM jJAnamaMI mUrati meM jJAnI hI suthira rahe, kare nahIM phiri kahu~ Ana kI upAsanA | cidAnanda cetana cimatkAra cinha jAko, tAko ura jAnyo merI marama kI vAsanA / 16 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhau ulhAsa meM anaMta rasa pAyo mahA, sahaja samAdhi meM sarUpa prkaasnaa|| bodha nAva baiThi bhava-sAgara ko pAra hota, ziva ko pahu~ca kare sukha kI vilaasnaa|| jJAnadarpaNa, 175 yadyapi honahAra sunizcita hai; jisa samaya jisa vidhi se jisa rUpa jo kArya honA hai vaha ho kara rahatA hai, kintu jaisA svabhAva niyata hai, vaisA hI usakA kArya nizcita hai| parantu ajJAnI jIva vastu ke svabhAva tathA usake niyata pariNAma ko usa rUpa svIkAra nahIM karatA hai, kyoMki vaha aisA samajhatA hai ki maiM saMyogoM ko apane anukUla pariNamA sakatA huuN| vastutaH yaha puruSArtha nahIM hai, balki mithyA kalpanA evaM kartRtva buddhi kI mithyA mAnyatA hai| gaMda kevala prayatna se hI sAdhya kI siddhi hotI, to dravyaliMgI sAdhu vidhi pUrvaka anAdi kAla se abhI taka sAdhanA kara cuke haiM, phira bhI unako mukti kI prApti nahIM huii| isaliye bhavitavyatA kA ullaMghana nahIM ho sktaa| phira bhI, samyaka niyati ko mAnane vAle jainI yogya nimitta kI sannidhi meM samyak puruSArtha ko bhI svIkAra karate haiN| yathArtha meM pA~coM hI samavAya ke hone para kArya kI malIbhA~ti siddhi hotI hai| jinavANI to vastu-vyavasthA evaM usakI maryAdA kA vyAkhyAna karatI hai / ataH aisA nahIM samajhanA cAhie ki samyaka niyati ko mAnane vAle puruSArtha kA upahAsa karate haiN| puruSArtha ke binA to siddhi nahIM hai; parantu puruSArtha samyak honA cAhie / paM0 dIpacanda jI ke zabdoM meM mokSavadhU aise jo to yAke karamAMhi hoya, to kevalI ke vaina to sune haiM anAdi ke| jatana agocara apUrava anAdi ko hai, udhama je kie je je bhae saba vAdi ke| tAteM kahA sAMca ko uthApatu hai jAnatu hI, moro hoya baiTho vaina meTi marajAdi ke| jo to jinavANI saradhAnI hai to mAni-mAni, vItarAga vaina sukhadena yaha dAdi ke|| (jJAnavarpaNa, 140) udyama ke DAre kahU~ sAdhya-siddhi kahI nAhi, honahAra sAra jAko udyama hI dvAra hai| va Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -k udyama udAra dukha-doSa ko haranahAra, udyama meM siddhi vaha udyama hI sAra hai| udyama binA na kahU~ bhAvI bhalI honahAra, udyama ko sAdhi bhavya gae bhavapAra haiN| udyama ke udyamI kahAe bhavi jIva tAteM, udyama hI kIje kiyo cAhe jo uddhAra hai| (jJAnadarpaNa, 141 ) yathArtha meM puruSArtha vahI hai jo sAdhya kI siddhi karA deve / sAdhya kI siddhi para ke lakSa se tathA para ke sAdhana se kadApi nahIM ho sakatI hai| svabhAva kA lakSa trikAlI sahaja niyata svabhAva ko samajhe binA nahIM ho sakatA / ataH niyati aura puruSArtha ko sApekSa rUpa se mAnane meM koI virodha nahIM hai| isI tathya ko paM0 dIpacanda kAsalIvAla sAMketika bhASA meM isa prakAra kahate haiM sakala upAdhi meM samAdhi jo sarUpa jAne, jaga kI jugati mAhiM munijana kahatu haiN| jJAnamaI bhUmi caDhi hoI ke akaMpa rahe, sAdhaka ha siddha teI thira havai rahatu haiM / / (jJAnadarpaNa, 143) vAstava meM apane svabhAva meM lIna rahanA - yahI yathArtha puruSArtha hai| jo niyata svabhAva ko svIkAra nahIM karegA, to vaha kaise apane meM sthira raha sakatA hai? sthiratA to dhruva ke Azraya se hI A sakatI hai / asthira ke Alambana se sthiratA kaise hI sakatI hai? ataH traikAlika dhruva niSkriya cinmAtra jJAyaka hI parama tattva hai| aise cidAnanda deva ke Azraya se hI nija zuddhAtmA kI upalabdhi ho sakatI hai| isaliye nija svabhAva ko sAdhanA hI sabase mahattvapUrNa puruSArtha hai| kavi ke zabdoM meMeka abhirAma jo anaMta guNadhAma mahA. hai | suddha cidajoti ke subhAva ko bharatu anubhau prasAda taiM akhaMDa para dekhiyatu, anubhau prasAda mokSavadhU ko vastu hai / / (jJAnadarpaNa, 144 ) apane pada tathA svabhAva ke anusAra calanA hI puruSArtha hai / yadyapi AtmA meM ananta guNa haiM, kintu mokSa mArga meM jJAna kI hI mukhyatA hai| 18. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH vyavahAra se puruSArtha kA sAdhaka upayoga hai| upayoga ke do bheda haiM- vastu kA sAmAnya avalokana darzana tathA vizeSa avalokana jJAna hai| upayoga ke ina do bhedoM ke kAraNa AcaraNa ke bhI do bheda kahe ___ sAmAnya sva vastu sattA kI samyaka pratIti rUpa samyaktvAcaraNa tathA vizeSa rUpa se sva vastu meM sthiratA rUpa AcaraNa cAritrAcaraNa hai| isa prakAra sAmAnya, vizeSa ke bheda se AcaraNa ke do bheda haiN| (AtmAvalokana, pR0 101) caturtha guNasthAna meM cAritra aMkura' rUpa meM garbha meM rahatA hai, bAhara meM prakaTa nahIM hotA hai| vyavahAra cAritra paMcama guNasthAna meM deza cAritra rUpa se prakaTa hotA hai| sakala cAritra saMyama ke dhArI muni ke hI hotA vinaya mokSa kA dvAra hai paM. dIpacanda kAsalIvAla "upadeza siddhAnta ratna" meM arhanta, siddha, zruta, samyaktva, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, jinabimba, jinadharma tathA caturvidha saMgha ina daza kI pA~ca prakAra se vinaya karane kA spaSTa vidhAna karate haiN| ve kahate haiM- dharma kA mUla vinaya hai| jinadeva ke nAma-smaraNa kI bhI bar3I mahimA hai| kavi ke zabdoM meM nAma avikAra pada dAtA hai jagata mAhiM, nAma kI prabhutA eka bhagavAna jAnI hai||5|| mahimA hajAra dasa sAmAnya ju kevalI kI, tAke sama tIrthaMkara deva jI kI maanie| tIrthaMkaradeva mileM dasaka hajAra aisI, mahimA mahata eka pratimA kI jaanie| so to puNya hoya taba vidhi soM viveka lie, pratimA ke DhiMga jAya sevA jaba ThAniye / nAma ke pratApa setI turata tire haiM bhavya, nAma-mahimA vinai rauM adhika bakhAniye || (upadeza0.60) jahA~ paM0 dIpacanda kAsalIvAla jina nAmasmaraNa, jinamaktipUjA vinaya Adi ko gRhastha ke lie Avazyaka batAte haiM, vahIM yaha bhI 16 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahate haiM ki jana sAmAnya rur3hi kI bhA~ti inakA pAlana karate haiM, vAstavika vidhi nahIM jAnate haiN| unake kI zabdoM meM mUr3hana ko mUr3ha mahArur3hi hI meM vidhi jAne, sA~ca na pichAne kaho kaise sukha pAye hai|1511 mAyA kI marora hI taiM Ter3hA-TeDho pAMva dhare, garava ko khAri mahIM naramI gahatu hai| vinai ko na bheda jAne vidhi na pichAne mUr3ha, arujhyo bar3AI meM na dharama lahatu hai|| (upadeza0, 52) vAstavikatA yaha hai ki ina bAhya AlambanoM ke hone para bhI yadi antaraMga meM saccA prema na ho, to zArIrika kriyAoM ke hone para bhI parama sukha rUpa phala kI prApti nahIM hotI / ataH paM0 kAsalIvAlajI kahate haiM ki nija zuddhAtma svabhAva kA bhAna, paricaya tathA prIti hue binA AtmA kA zraddhAna nahIM hotA aura binA pratIti ke jJAnAnanda rasa nahIM DhalatA hai| unake hI zabdoM meM jahA~ prIti hoya yAkI soI kAja rasi par3e, binA paratIti yaha bhavadaHkha bhare hai| tAH nAma mAhiM ruci dhara paratIti setI, saradhA anAye tero sabai dukha Tare hai| (upadeza0, padya 61) AtmadhyAna- vartamAna kAla meM AtmadhyAna yA yoga-sAdhanA ke lie taraha-taraha ke zivira tathA dhyAna-sAdhanA-kendra hone lage haiN| yathArtha meM AtmadhyAna ke lie nija svabhAva hI sAdhana hai| dhyAna kI siddhi na to Asana se hai, na japa se hai, na bhojana-pAna se hai aura na kisI bAharI Alambana se hai| ye sabhI prakAra ke bahiraMga avalambana dhyAna meM tabhI sahAyaka ho sakate haiM, jaba ina saba kA lakSya chor3a kara eka mAtra parama nirapekSa paramAtmatattva kA, nirAlamcI kA avalambana liyA jaae| kavi ke zabdoM meM para kI kalola meM na sahaja aDola pAve, yAhI te anAdi kInA bhava bhttkaavnaa| (svarUpAnanda, padha 16) 20 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA- vidhi na niSedha bheda kou nahIM pAiyatu. veda na varaNa lokarIti na btaaiye| dhAraNA na dhyAna kahu~ vyavahArI jJAna kahayo, vikalapa nAhiM kou sAdhana na gaaiye| (zAnadarpaNa, 177) vastutaH svasaMvedana jJAna meM na krodha hai, na mAna hai, na mAyA hai aura na lobha hai, puNya-pApa kiMvA zubha-azubha bhAva bhI nahIM hai tathA kisI prakAra kA vikalpa nahIM hai| kahA hai svasaMvedana jJAna meM na Ana kou bhAsatu hai, aiso bani rahayo eka cidAnanda haMsa hai| yahI nahIM, joga - jAti jahA~ bhuSati na bhAvanA hai, AvanA na jAyanA na karama ko vaMsa hai| (zAnadarpaNa, 171) jinAgama meM dhyAna cAra prakAra ke kahe gae haiM- ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna aura zukladhyAna / prathama do dhyAna azuddha dhyAna haiN| saMsAra meM koI jIva binA dhyAna kA nahIM hai| jaba saMsAra, rAga-dveSa, viSaya-kaSAya tathA para padArthoM se sambandhita vibhAva bhAva kI cintA, smaraNa kA cintana, manana tathA anubhavana hotA hai, taba zuddhadhyAna hotA hai| azuddha dhyAna saMsAra ko utpanna karane vAlA hai| paM0 kAsalIvAlajI ke zabdoM meM eka azuddha ju zuddha hai, dhyAna doya prkaar| zuddha dhare bhavi jIva hai, azudha dhare sNsaar|| zuddha dhyAna parasAda teM, sahaja zuddha pada hoy| tAko varaNana aba karoM, dukha nahIM vyApe koy|| (svarUpAnanda, 28, 26) itanA avazya hai ki sabhI dhyAnazAstra "AtmadhyAna" kA hI upadeza dete haiN| kyoMki pA~coM parameSThI jisa zuddhAtmA kA Azraya karate haiM, vahIM zuddhAtmA hamAre lie bhI dhyeya hai| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastu-siddhi- vastu kI siddhi svayaM upAdAna se hai| vastutaH upAdAna ke do bheda haiM- kSaNika upAdAna tathA zAzvata upAdAna / "aSTasahastrI" (pR0 210) meM kahA gayA hai tyatAtyaktAtmarUpaM yat pUrvApUrveNa vrtte| kAlatrayepi tadravyamupAdAnamiti smRtm|| yatsvarUpaM tyajatyeva yanna tyajati srvthaa| tannopAdAnamarthasya kSaNikaM zAzvataM yathA !! arthAta- dravya meM guNa to pahale se hI vidyamAna rahate haiM, kintu pariNAma naye-naye hote rahate haiM | jo tyaktasvabhAva paryAya rUpa hai, use pariNAma kahate haiN| vaha vyatireka svabhAva hai| jo atyaktasvamAva hai, vaha guNarUpa tathA anvaya svabhAva hai| vastutaH dravya pariNAma ko tyAgatA hai. kintu guNa ko nahIM chor3atA hai| isase spaSTa ho jAtA hai ki pariNAma kSaNika upAdAna hai aura guNa zAzvata upAdAna hai| vastu upAdAna se svataH siddha hai| (cidavilAsa, pR0 40, 41) ___ "cidavilAsa' ke adhyayana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki paM0 dIpacanda kAsalIvAla prAkRta, saMskRta, darzanazAstra, nyAyazAstra evaM adhyAtmazAstroM ke mahAn jJAtA the tathA sabhI upayogI mahAna zAstroM se sAra grahaNa kara unhoMne "adhyAtmapaMcasaMgraha" Adi granthoM kI racanA kara dUMdArI kiMvA dezI bhASA ke mAdhyama se ghara-ghara meM adhyAtma kA pracAra-prasAra kiyA thaa| prastuta prakAzana hetu bhAI zrI paM0 rAjamalajI kA vizeSa AbhAra hai, jinakI satata preraNA tathA anurodha se maiM isa saMkalana ke sampAdana meM pravRtta huA / yahI nahIM, naye-naye artha sujhAne meM bhI unakA mArga-darzana rahA hai jo kahIM-kahIM upayogI bhI siddha huA hai| adhika kyA kahU~? sampAdana se le kara prakAzana taka kA sampUrNa pradeya unakA hI hai| yadi isake sampAdana meM tathA zabdArtha meM koI bhUla raha gaI ho, to vidvAn paNDita tathA sudhI pAThaka varga mujhe alpajJa samajha kara yathAsthAna sudhAra kara leNge| AzA hai viddhat-jagata meM avazya hI yaha carcita hogaa| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anta meM paM. sadAsukha granthamAlA ke sarvasva zreSThipravara,. svanAmadhanya zrI pUnamacanda jI luhAr3iyA tathA mantrI zrI hIrAcanda boharA jI kA AbhAra kina zabdoM meM jJApita karU~? unhoMne mukta bhAva se sahaja hI prakAzana kI vyavasthA kara lokopayogI mahAna kArya kiyA hai / ataH viroH jAkAra hai| zrImAn bhAgikacanda jI luhAr3iyA kA bhI AmArI hU~, jinakI preraNA se pariziSTa meM "AtmAvalokana stotra" saMlagna kiyA gayA hai| devendrakumAra zAstrI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmapurANa dohA parama akhaMDita jJAnamaya, guNa anaMta ke dhAma! avinAsI AnaMda aja, lakhata lahe nija ThAma11911 acala, atula, anaMta mahimAmaMDita, akhaMDita trailokya zikhara pari virAjita, anupama, abAdhita zivadvIpa hai| tAmeM Atama-pradesa asaMkhyadesa haiM, so eka-eka desa' anaMta guNa-puruSani kari vyApta hai| jina guNa--puruSana ke guNa-pariNati nArI hai| tisa ziva dvIpa ko paramAtama rAjA hai| tAke cetanA-pariNati rANI hai / darazana, jJAna, cAritra-ye tIna maMtrI haiN| satyaktva phaujadAra hai 1 saba deza kA pariNAma koTavAla hai| guNasattA maMdira, guNa--puruSana ke haiN| paramAtama rAjA kA paramAtama-sattA-mahala vaNyA, tahAM cetanA pariNati-kAminI soM keli karata parama atIndriya, abAdhita AnaMda upaje hai| guNa apane lakSaNa kI rakSA kare, tAtaiM yaha saba guNa kSatriya khiye| aru guNarIti varatanA vyApAra kare, tAtai vaizya kahie / brahmarUpa saba haiM, tAteM brAhmaNa khie| apaNI pariNati vRtti kari Apa ko Apa seve, tAtai zUdra kahie | brahma ko AcaraNa saba guNa kare, tAsaiM brahmAcArI / apanI guNa-pariNati tiyA ke vilAsa binA para pariNati nArI na seve hai, tAtai paratiyA tyAgaM brahmacArija' ke dhArI brahmacArI hai| apane cetanAvAna ko dhArI prasthAna kiye, tAtai vAnaprastha hai| nija lakSaNa rUpa nijagRha meM rahe hai, tAtai gRhastha hai| svarUpa ko sAdhe, tAteM sAdhu khie| apanI guNa-mahimA riddhi 1 ajanmA, sahA 2 bhAga, pradeza 3 pariNamanA 4 apanI 5 strI, patnI 6 bahmacarya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko dhAre, tAtaiM riSi khie| pratyakSajJAna saba meM AyA, tAtaiM muni kahie | parabhAva ko jIti liyo, tAtaiM yati khie| ina meM jo vizeSa hai so likhie hai| kSatriya kA varNana saba guNa paraspara saba guNa kI rakSA kare hai so kahie hai| prathama sattA guNa ke AdhAri saba guNa haiM, tAtaiM sattA saba kI rakSA kare hai| sUkSma guNa na hotA, to cetana sattA indriyagrAhya bhaye atIndriyatva prabhutva kA abhAva hotA, mahimA na rahatI, tAtaiM sUkSmatva saba atendrI prabhutva kI rakSA kare hai / prameyatva guNa na hotA, to vIryAdi saba guNa pramANa karave jogya na hote, tAtaiM prameyatva saba kA rakSaka hai| astitva binA saba kA abhAva hotA. tAtaiM saba kI astitva rakSA kare hai| vastutva na hotA, to sAmAnya vizeSa bhAva saba kA na rahatA, tAtaiM vastutva saba kI rakSA kare hai / yA prakAra saba guNa meM rakSA karaNe kA bhAva hai, tAtaiM kSatriyapaNA AyA / Age vaizyavarNana kariye hai apanI-apanI rIti' varatanA vyApAra saba kare hai| darazana dekhave mAtra, mAtra nirvikalpa rIti-varatanA-svapara dekhane kI rIti-varatanA vyApAra kare hai / sattA hai lakSaNa nirvikalpa rIti baratanA vizeSa dravya hai| rIti guNa hai, rIti varatanA paryAya hai, rIti varatanA vyApAra kare hai| vastutva sAmAnya- vizeSa rUpa vastubhAva nirvikalpa rIti varatanA, jJAna meM sAmAnya vizeSa rIti varatanA, saba guNa meM sAmAnya - vizeSa rIti varatanA vyApAra kahie / pratyeka 1 prakAra, taraha ra pariNamana vyApAra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa vANa kara jomA nirvikalpa rIti parasanA, guNa nai pramANa karave jogya vizeSa varatanA. vyApAra pramANa guNa kare hai / yA prakAra saba guNa meM nirvikalpa rIti aru vizeSa rIti varatanA vyApAra hai. tAse saba vaizya khiye| Age brAhmaNa kA varNana kIjiye hai jJAna guNa nija svarUpa hai| brahma jJAna te eka aMsa hU adhika ochA naahiiN| jJAna pramANa hai, jJAna svarUpa hai| jJAna binA bhaye jaDa hoya, tAteM jAnapaNA binA saravajJa na hoi| taba brahma kI anaMta jJAyaka zakti gaye brahmapaNA na rahe, tAteM jJAna brahmavyApaka brahma rUpa hai, tAteM jJAna ko brAhmaNa saMjJA bhii| darasana svarUpamaya hai, sarvadarzitva zakti brahma meM darasana kari hai, darasana binA dekhane kI zakti brahma meM na hoya. tArauM darasana saba brahma meM vyApi brahma rUpa hoya rahyA hai, tAteM brahma sarUpa bhayA darasana brAhmaNa khiye| prameya guNa teM saba dravya, guNa, paryAya pramANa karade jogya haiM, sAtai prameya brahmasarUpa, tAtai prameya brAhmaNa bhyaa| yA prakAra saba guNa brAhmaNa bhye| Age zUdrasarUpa guNa ko batAve haiM apanI paryAyavRtti kari eka-eka guNa saba guNa kI sevA kare hai, tAko varNana-sUkSmaguNa ke anaMtaparyAya jJAnasUkSma, darasanasUkSma, vIryasUkSma, sattAsUkSma, sUkSma guNa apanI sUkSmaparyAya na detA, to ve sUkSma na hote / taba sthUla bhaye indriya-grAhya maje jar3atA pAvate, tAH sUkSma guNa apanI sUkSmaparyAya de saba guNa 1 naya. 2 apanA rUpa. apanA guNa (kvAliTI). 3 AtmajJAna, 4 kama, nyUna. 5 utpAda (utpanna )- vyaya (vinAza) rUpa kArya-vyApAra ke dvArA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA sthiti bhAva suddha yathAvata kArya saMvAre haiN| yAteM sUkSmaguNa kI sevAvRtti sadhI, tAtai sUkSmaguNa zUdra aisA nAma pAyA / sattAguNa ke anaMtaparyAya sattA hai lakSaNa, paryAya saba ko diye, taba saba guNa astibhAva rUpa bhaye apanA astibhAva paryAya de; unake astibhAva rAkhana ke kArya saMvAre / tAtaiM sattA unake kArya saMvArane taiM unakI sevAvRtti bhaI, taba sattA ko zUdra aisA nAma bhayA / yA prakAra saba guNa zUdra bhaye / Age pyAri Azrama-bheda likhiye haiM saba guNa brahma AcaraNa kiye haiM, tAteM brahmacArI haiN| jJAna brahma eka hai, tAtaiM jJAna brahma kA AcaraNa kiye hai jJAna brahmacArI / dararAna brahmarUpa, tAtaiM darasana brahmacArI / vIrya saba brahma kI nihapana' rAkhe, tAtaiM brahma vIryazakti te brahma bhayA hai / tAtaiM vIrya brahma ke AcaraNa rUpa bhayA tAtaiM vIrya brahmacArI, sattA brahmarUpa tAtaiM sattA brahmacArI yA prakAra saba guNa brahmacArI haiM / Age gRhastha bheda likhiye haiM jJAna niz2a jJAna sattA gRha meM tiSThe hai, tAtaiM jJAna gRhastha khiye| darasana apane darasanasattA gRha meM sthiti kiye hai, tAteM darasana gRhastha hai| vIrya apane vIryasattA gRha meM nivase hai, tAteM vIrya gRhastha hai| sukha apane anAkulalakSaNa sukhasattA gRha meM sthiti kiye hai; tAtaiM sukha gRhastha hai| yA prakAra saba guNa gRhastha haiM / Age vAnaprastha-bheda kahiye haiM apane nija 'bAna'ra meM prastha kahiye tiSThe / 'vAna' ApakA nija 1 niSpanna, zakti, sattA 2 svarUpa 4 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpa, tAmeM rahaNA so vAnaprastha, tAtaiM jJAna apane jAnapanA rUpa rhe| darasana apane drazya cetanA rUpa meM sthiti kiye hai| sattA sAsatA" lakSaNa rUpa meM sadA virAje hai / prameya apane pramANa karave jogya rUpa meM avasthAna kare hai| yA prakAra saba guNa apane nija rUpa rahe haiN| jJAna kA nija vA aisA hai| vizeSa jANana prakAza rUpa bhayA hai, aru Apa Apa meM jAnanarUpa paraNayA hai| apane jAnana taiM apanI suddhatA bhaI / sarUpa suddha ke bhaye sahaja jJAyakatA ke vilAsa ne anaMta nija guNa kA prakAza vikAsyA, taba guNa guNa ke anaMta parajAya bheda saba bhAse, anaMta zakti kI anaMta mahimA jJAna meM pragaTa bhaI / ihAM koI prazna kare jJeya prakAza jJAna meM bhayA, upacAra taiM jAnanA hai, apane guNa kA jAnanA kaise hai? tAkA samAdhAna para jJeya kA sata judA hai, nija guNa kA sata jJAna ke sata soM judA nAhIM / jJAna kI jJAyakatA ke prakAza meM eka sata jAyA gayA hai| jo upacAra hoya, (to) vinake jAne AnaMda na hoi / (prazna) AnaMda hoi hai, to guNa viSai guNa upacAra kyoM / kahyA? tahAM samAdhAna - jJAna meM darasana AyA so jJAna darasana rUpa na bhayA, kAhe taiM usakA dekhanA lakSaNa so jJAna meM na hoya / vIrya kA nihapati karaNa sAmarthya lakSaNa jJAna meM na hoya / aise anaMta guNa ke lakSaNa jJAna na dhare, tAtaiM lakSaNa apekSA upacAra, lakSaNa vinake na dhare / aru Aye jJAna meM kahe, tAtaiM upacAra sattA-bheda nAhIM / ananya (anyatva) bheda taiM jJAnasata; darasanasata; 1 avinAzI, zAzvata 2 sthiti 3 svarUpa, 4 se 5 bhinna, alaga, 6 unake 7 niSpatti, racanA, 8 karanA 5 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIryasata; sukhasata; aisA kalapi kari' bheda kahyA, pari' pRthaka bheda naahiiN| tAteM bhedAbheda vizeSa sata lakSaNa kI apekSA kari jaaniye| jJAna dralA guNa-paryAya niNa sarUH ko jAne; jJAna jJAnako jAne, tahAM AnaMda amRta-rasa-samudra prgtte| saba dravya-guNa-paryAya jJAna prakAze taba prgtte| jJAna ne vinakI' mahimA pragaTa karI, tA" aisA jJAna sarUpa jJAnavAna hai. tAmeM jJAna rahe taba jJAna vAnaprastha kahiye / darasanavAna darasana rUpa so saba dravya-guNa-payArya jJAna prakAze taba prgtte| jJAna ne vinakI mahimA pragaTa karI, tAteM aisA sarUpa jJAnavAna hai. tAmeM jJAna rahe taba jJAna vAnaprastha khiye| darasanavAna darasana rUpa so saba dravya-guNa-paryAya kA sAmAnya-vizeSarUpa vastu kA nirvikalpa sata avalokana kare hai| tahAM saba lakSaNa bhedAbheda, upacArAdi rIti jJAna kI nAI jAni lennii| AnaMda kA pravAha nija avalokani taiM hoya hai| nirvikalparasa meM bhedabhAva vikalpa saba nahIM. nirvikalparasa aisA hai; tahAM vikalpa nhiiN| prazna ihAM upaje hai jo darasana darasana ko dekhe so to nirvikalpa jJAnAdi anaMtaguNa avalokana meM vikalpa bhayA ki niravikalpa rahyA? jo niravikalpa kahoge, to para dUjA guNa kA dUjA lakSaNa ke dekhave kari niravikalpa na rahyA, aru vikalpa kahoge, to niravikalpa darasana kahanA na sNbhvegaa| tAkA samAdhAna jJeya kA dekhanA to upacAra kari vAmeM aayaa| darasana meM aura guNa darasana binA jo dekhe. lakSaNa kari to upacAra saba ke lakSaNa dekhe| sattA abheda hai hI, ananya bheda, pRthak bheva 1 kalpanA karake 2 kintu. 3 minna, alaga. 4 usakI, 5 samAna, 6 usameM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! nAhIM - saba kA sira apaloka meM nirvikalpa hai| darasana darasana ko dekhe, darasana kI zuddhatA nirvikalpa hai / apanA nija dekhanA to apane draSTA lakSaNa soM vyApaka tanmaya lakSaNa abheda hai| darasana daravi; dekhanA guNa, dekhave rUpa pariNamana paryAya nizcaya abheda, darasana bheda, kathana mAtra meM vyohAra hai nijarUpa ko dekhate saba guNa kA dekhanA to hai / dhare, dekhave mAtra guNa ko hai, Ana lakSaNa na dhare / apane svaguNa ke prakAza meM AnaguNa svajAti cetanA kI apekSA prakAze / jisa sata meM so apanA guNa prakAzyA, tisa sata meM saba guNa prakAze, pari vinake lakSaNa ko dharatA to vikalpI hotA / apanA prakAza dekhave mAtra jyoM kA tyoM rAkhe hai / ApanI darasana rUpa darapana - bhUmi meM para jJeya vijAti hoi mAse hai / nija jAti cetanA eka sattA te pragaTI so saba guNa kI darasana prakAza ke sAtha jugapata pragaTI | apanA prakAza nirvikalpa jaisA hai, taisA rahe hai| vijAti para jJeya, svajAti pRthak cetanA, jJeya, apRthak cetanA, svajAti jJAnAdi anaMta guNAdi jJeya, saba lakSaNa ko na taje kAhU ko upacAra kari dekhanA, kAhU ko svajAti upacAra dekhanA / pRthak bheda te, kAhU ko apRthaktA kari dekhanA, abheda cetanA jAti, tAtaiM aisA dekhanA hai| toU apane nirvikalpa prakAza lakSaNa liye akhaMDita darasana nirvikalpa rahe hai / yaha darasana 'vAna" kahiye rUpa meM rahe, tAtaiM darasana vAnaprastha kahiye / F prameya' sAmAnya hai; saba meM vyApaka hai| dravya pramANa karave jogya prameya te bhayA saba guNa pramANa karave jogya prameya kI paryAya ne kiye; paryAya prameya ne pramANa karave jogya kiye| prameya pramANa karave jogya lakSaNa ko liye hai| jo prameya na hotA, to saba 1 dravya 2 dhAraNa kare 3 anya dUsarA, 4 svarUpa 5 nirNIta vastu Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apramANa hote; tAtaiM prameya guNa apane pramANa karave jogya rUpa bhayA hai| sattAguNa ko pramANa prameya ne kiyaa| kAhe te? sattA sAsatA lakSaNa ko liye hai so samyakjJAna ne prabhANa kiyA, taba prameya nAma pAyA / koI prazna kare hai sattA apanA lakSaNa pramANa karave jogya ApA liye hai / yahAM prameya kari pramANa karave jogya kAhe ko kaho / saba guNa apane-apane lakSaNa kore apanI anaMta mahimA liye pramANa karave jogya haiM, prameya te kAhe kaho ? tAko samAdhAna eka-eka guNa saba Ana'guNa kI sApekSa liye haiM eka - eka guNa kari saba guNa kI siddhi hai| cetanA guNa ne saba cetanA rUpa kiye| sUkSmaguNa ne saba sUkSma kiye, agurulaghu ne saba agurulaghu kiye, pradezatva guNa ne saba pradezI kiye, taise prameyaguNa ne saba pramANa karive jogya kiye| prameyaguNa ne vinake lakSaNa ko pramANa karive jogya ke vAste vinake lakSaNa ke mAMhI praveza kara abheda rUpa sattA apanI kari daI hai / tAtaiM saba guNa pramANa karibe jogya bhaye / jo saba guNa apane lakSaNa ko dharate prameya vinake mAMhi na hotA, to apramANa jogya hote / tAtaiM anyonya sApekSa siddhi hai / uktaM ca nAnA svabhAvaM saMyukta, dravyaM jJAtvA pramANataH / tattvasApekSasiddhayarthaM syAnnayairmizritaM kuru | 1911 ihAM pheri prazna bhayA prameya kI abheda sattA saba guNa meM kahI, to guNa meM guNa nahIM 'dravyAzrayA nirguNA guNAH yaha phAkI' sUtra kI jhUTha hoya, eka 1 anya dUsare 2 unake 3 paraspara 4 paMkti, lakIra 8 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya kI anaMta sattA bhii| eka guNa, eka lakSaNa vyApaka na rahyo / tAko samAdhAna sattA to eka hai| eka hI sattA meM anaMta guNa kA prakAza hai| eka-eka ke prakAza guNa kI vivakSA kari guNa guNa kA sata aisA nAma pAyA / sattA bheda to nAMhI lakSaNa eka-eka guNa kA judA hai, lakSaNa rUpa guNa na mile, tAtaiM sattA ananyatva kari bheda nAMva' bhayA, pRthak bheda na bhayA; tAtaiM yaha kathana siddha bhayA / nizcaya saba kA eka sata ananyabheda, lakSaNa - guNa kI apekSA aura nAMva upacAra kari guNa guNa kA kalpA to sattA bhinna-bhinna na bhaI tAtaiM nAnA naya-pramANa hai, viruddha nAMhI / eka prameya anaMta guNa meM AyA, so sattA eka hI anaMta guNa kA prakAza tisa meM, eka-eka prameya prakAza so hI prakAza prameya kA saba guNa meM AyA / kAhe taiM AyA? so kahie haiN| guNa eka-eka ke asaMkhya pradeza ve hI hai, vinahI' meM saba guNa vyApaka hai| prameya hU vyApaka hai / tAtaiM prameya saba pradeza vyApaka rUpa visatar2yA, taba saba guNa ke pradeza sata meM visake sata bhayA so kahane meM nAMva bheda pAyA / ye prameya ke, jJAnake, ye darasana ke pari ve jude-jude asaMkhyAta nAhIM, ve hI haiN| tAtaiM saba guNa kA pradeza sat eka bhayA, tAtaiM prameya kI anaMta sattA na bhaI / sattA to kalpI aura kahI, guNa ke lakSaNa jude ke vAste mUla sattA bheda nAhIM / anaMta guNa lakSaNa rUpa eka dravya kA prakAza anaMta mahimA maMDita so hai / vastu janAvane nimitta jude - jude dikhAye ! guNa guNa kI anaMta zakti, anaMta paryAya, anaMta mahimA, anaMta guNa kA AdhAra bhAva eka-eka guNa meM paaiye| prameya paryAya kari anaMta guNa meM vyApaka hoI * | 1 nAma, 2 isaliye, isa kAraNa 3 unhIM 4 usake 5 parantu 6 sattA meM bheda nahIM hai. kintu samajhAne ke lie kalpanA se sattA meM bheda kara alaga-alaga guNoM ke lakSaNa samajhAye haiM / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varate hai; sattA anaMta naahii| guNa guNa ke lakSaNa pramANa karave jogya prameya paryAya te bhaye tAtai prameya-vilAsa kahAyA ! ara guNa hI ko guNI kahiye, taba sattA guNI bhayA, sattA ke sUkSma guNa bhayA, sattA kA agurulaghuguNa bhyaa| vastutva guNI bhayA, vastutva kA prameya guNa vastutva meM hai| vastutva kA agurulaghu, sUkSma astitva, pradezatva vastutva meM pAiye, aise anaMta guNaM haiM | jisa guNa kA bheda kahiye taba bisa' guNa meM anaMta guNa kA rUpa sadhe hai, tAtaiM saba bheda jAne te tattva pAve hai aru anaMta sukha pAve hai| Age tIsare prazna kA samAdhAnaeka-eka guNa meM eka-eka lakSaNa vyApaka hai| paryAya kI apekSA anaMta guNa vyApaka haiN| jo paryAya kI apekSA saba meM na vyApe to saba ko nAsa hoii| sUkSma ko paryAya saba meM na hoya to saba sthUla hoya. agurulaghu saba meM na hoya to saba halake bhArI hoI, prameya saba meM na vyApe to pramANa karave jogya na rahe, tAH paryAya kA guNa saba guNa meM hai| mUla lakSaNa eka-eka guNa kA nija lakSaNa paryAya kA dhAma rUpa eka hai| aisA pramaya kA bheda hai| paryAya kari anaMta guNa vyApaka | prameya mUlabhUta vastu eka guNa jAno, aisA prameya 'vAna' kahie sarUpa prameya meM rahe hai so prameya vAnaprastha khie| Age vastutva kA vAnaprastha kahie hai sAmAnyavizeSa rUpa vastu hai, vastu kA bhAva vastutva hai | vastu sAmAnya-vizeSa dhare tAko kahie-ananta guNa sAmAnyavizeSa rUpa hai| jJAna sAmAnya so jAnana mAtra svaparako jAne, 1 usa 10 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna yaha jJAna kA vizeSa hai| jAnana mAtra meM dUjA bhAva na Ave, tArauM sAmAnya hai / svapara ke jAnane meM sarvajJa zakti pragaTe hai, tAteM jAnana mAtra meM vastu kA svabhAva sadhe hai| svapara jAnanA kahe, jJAna kI mahimA, ananta zakti parajAya rUpa saba jAnI pare' hai| ananta guNa kI anantazakti parajAya jAne se ananta guNa kI ananta mahimA jAnI parI, taba jJAna kari sAsatA Atama padArtha kI mahimA jAnI parI, taba saba guNa, dravya kI mahimA jJAna ne pragaTa krii| jaise koI kaTherA' kAThI bece hai. vAne kabahU ciMtAmaNi ratana pAyA, taba apane ghara meM dharyA, taba vAkari" prakAza bhayA / taba apanI nArI ko kahyA-yAke ujiyAre meM rasoI kari, tela tela kI garaja sarI / binA guNa jAne bahuta kAla lagira kAThI DhoI / kabahU koI pArakhI puruSa AyA, tAne TayA kari" ciMtAmaNi kI mahimA batAI. taba vAkA sabda (suna) kari dAridra gyaa| jo pArakhI puruSa ciMtAmaNi kI mahimA na janAvatA, to chatI mahimA achatI hotI; taise anaMta saMsAra ke jIva anaMta mahimA anaMta guNa kI na jAne haiM, tArauM dukhI bhaye Dole haiN| jaba zrIguru pArakhI mile, taba anaMtaguNa kI anaMta mahimA batAI, taba jisane bheda pAyA so saMsAra dAridra meTi sukhI bhayA / jJAna kari jAnI parI, vAkI mahimA zrI guru jJAna te jAni kahI, jJAna vAke bhaye vAhUne jAnI; tA jJAna saba guNa kI mahimA pragaTa kare hai| jJAna pradhAna hai| ananta guNa siddhana virSe haiM, te hU jJAna kari jAne haiN| jJAna saba guNa ko pragaTa kare hai, taba vinake guNa kI mahimA pragaTe hai; tArauM jJAna kI vizeSatA kAryakArI hai| aise jJAna sAmAnyavizeSa kari jJAna vastu nAma 1 jAna par3atI hai 2 jAnane se 3 zAzvata 4 lakar3ahArA 5 lakar3I 6 kabhI 7 usake dvAsa na huA i patnI 10 ujAle, prakAza meM 11 pUrI huI. pUrNa huI 12 taka. 13 usane. 14 karake 15 vyakta prakaTa 16 aprakaTa 17 usakI 18 usI ne 11 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyA / jJAna vastutva kA 'vAna' sarUpajJAna vastutva meM rahe hai, tahAM jJAna vastutva vAnaprastha kahiye / Age darasana vastutva kA vAnaprastha kahiye hai___ darazana dekhane mAtra paraNamyA darasana kA sAmAnya svapara bheda jude dekhe hai yaha darasana kA vizeSa hai| darasana na dekhe para ko, taba sarvadarzitva zakti na rahe | darasana ke abhAva hote nirvikalpa sattA kA avalokana na rahe, anaMta jJeya padArtha kA nirvikalpa sattA sarUpa avalokana miTatA / tAteM darzana sAmAnya vizeSa rUpa vastu tisakA bhAva darasana vastu hai| tisakA vAna kahiye sarUpa tisa meM tiSThatA so darasana vastutva vAnaprastha khiye| aise saba guNa kA vastatva mili eka vastutva nAma guNa hai, tisa meM rahanA so vastutva vAnaprastha khiye| Age dravyatva kA vAnaprastha kahiye hai guNa paryAya ko drave so dravya khiye| dravya ke bhAva ko dravyatva kahiye | jJAna jAnana rUpa hai so AtamA kA svabhAva hai| jo AtamA jAnana rUpa na paraNavatA. to jAnanA na hotA, jAnanA na bhaye jJAna na hotA, tArauM Atama ke parinamana te jJAna bhayA, parinamana vAra dravatva guNa te bhyaa| dravatva guNa ke bhaye dravya dravIbhUta bhayA, jaba dravIbhUta bhayA taba drava kari pariNAma pragaTa kiyaa| jaba pariNAma pragaTyA, taba guNa dravya rUpa paraNayA / guNa dravya rUpa paraNayA. taba guNa dravya pragaTe / tAteM dravatva guNa te saba kA pragaTanA hai, aise anaMtaguNa ko pariName hai| so dravatva guNa te dravya drave, taba to guNa parajAya pragaTe aru guNa drave. taba guNa 1 Dhale. bahe. sammukha ho, 2 usa. 12 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNati ko dhari pariNati so eka hoi pariNati drave, taba deu mile pariNati drave, taba guNa dravya ko vede', sarUpa lAbha le dravya drave, pariNAma pragaTe / guNa drave, taba eka-eka guNa saba guNa meM vyApi anaMta ko AdhAra hoya hai| saba guNa anyonya mili eka vastu hoi / ye saba dravya, guNa, parajAya ju haiM so dravata te haiM | sAmAnya rUpa to dravaNe rUpa pariNamyA vizeSa dravya dravaNaguNa, dravaNa parajAya dravaNA so sAmAnya-vizeSa dravaNA mili dravatva nAma bhayA / so dravatva apane svarUpa meM rahe so dravatva vAnaprastha khie| aise saba guNa kA vAnaprastha-koda jaaniye| Age RSi, sAdhu, yati, muni, ye bhikSuka ke bheda haiM so kahiye haiMeka-eka guNa meM cyAri bheda lAge haiN| prathama sattA guNa meM kahiye hai-tAteM sattA ko riSi saMjJA hoya, sattA sAsatI riddhi ko liye hai| Apa avinAsI hai | sattA ke AdhAra utpAda, vyaya. dhruva hai| sattA apanI sAsata' riddhi dravya ko daI, taba dravya sAsatA bhayA / guNa ko daI, taba guNa sAsate bhye| jJAna kA jAnapaNA guNa, jJAna dravya, jJAna pariNati parajAya / jJAna svasaMvedI jJAna, jJeya-jJAyaka-jJAna, apane AtamA ke dravya, guNa, parajAya kA jAnanahAra, aise jJAna ko sAsatA sattA guNa ne kiyA so jJAnasattA hai| jJAna sattA taiM jJAnaM sAsatA, yaha sAsatI riddhi jJAna ko sattA guNa ne dI hai| darasana kA sata teM darasana sAsatA hai | darasana saba parabhAva svabhAvarUpa saba jJeya ko dekhe hai, apane AtamA ke dravya, guNa, paryAya ko dekhe hai / darasana dravya hai, dekhanA 1 anubhava kare. 2 yatA ke kAraNa 3 dalane 4 DhalanA 5 zAzvata 6 dI gaI, dI 5 zAzvata, avinAzI 13 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa hai, darasana paraNati parajAya hai| jo darasana na hotA, to jJAyakatA na hotI, jJAyakatA miTe. cetanA kA abhAva hotA / tAtai sakala cetanA kA kAraNa eka darasana guNa hai| sarvadarzitva mahimA ko dhare darasana hai, tAko sAsatA darasana sattA ne kiyA, yaha sAsate rAkhive kI riddhi darasana ko sattA ne dInI hai, tAteM sattA kI riddhi darasana meM hai| Age dravyatva guNa ko sattA-riddhi dI so kahiye hai dravatva guNa kari dravya-guNa-parajAyana' ko drave / guNa--parajAya dravya ko drave, dravIbhUta dravya ke bhayA, taba dravya paraNayA guNana meM drave binA pariNati na hotii| dravya sAsatA nitya jyoM thA, tyoM na rahatA, taba pariNati binA utpAda kari svarUpa lAbha thA so na hotA, vyaya na hotA, taba pariNati svarUpa nivAsa na karatI. dhruvatA kI siddhi na hotii| utpAda-vyaya binA dhruva na hotA, tAtai paraNati te utpAda-vyaya. utpAda-vyaya te dhruvasiddhi. so pariNati honA dravatva te, tAH dravya dravA, taba pariNati bhii| guNa drave. taba guNa-pariNati guNana te bhaI: saba guNa kA jugapata bhAva guNa-pariNati ne kiyaa| yahAM koI prazna kara hai ki jugapata guNa kI siddhi pariNati ne karI, to kramavaratI teM jugapata bhAva kaise sadhyA? tAkA samAdhAna vastu jo hai so krama sahabhAvI bhAva rUpa hai| guNa--pariNati krama guNa kA hai| guNa lakSaNa sahabhAvI hai| saba guNa sahabhAva kramabhAva ko dhare hai| guNa apane lakSaNa rUpa sadA 1 paryAyoM. 2 kramabaddha yA kramavartI paryAya. 3 paryAya. 4 guNa 14 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsate haiM so vina guNa ke lakSaNa ko guNa--pariNati siddha kare hai| dravya guNana meM paraNayA, taba guNapariNati bhaI / dravya guNa rUpa na paraNavatA', taba guNa kI siddhi na hotI, yArauM guNa kI siddhi pariNati kIje hai| guNa kA vedana guNa pariNati ne kiyA hai| vedana bhAva te guNa kA sarvasvarasa pragaTa hai| sarvasva rasa pragaTa guNa kI siddhi hai| guNa binA guNI nahIM, guNI binA guNa nahIM, yAteM guNa paraNati binA nahIM, paraNati guNa binA nhiiN| yAta paraNati te jugapata guNa kI siddhi hai| aise dravyatva guNako sAsatI riddhi sattA ne dii| tAteM sattA kI riddhi te dradatta vilAsa kI siddhi hai| vastutva guNa vastu ke bhAva ko liye hai so sAsatA hai; sAmAnya vizeSa bhAvarUpa vastu kI siddhi kare hai| saba guNa apanA sAmAnya vizeSa bhAva dhAri Apa vastutva rUpa bhaye / sAmAnya prakAza, vizeSa prakAza sAmAnya vizeSa te hai / so sAmAnya vizeSa kA vilAsa saba guNa kare hai, vastu saMjJA saba dhare haiN| so sAmAnya vizeSa rUpa vastutva vilAsa kI siddhi sattA guNa ne sAsatA bhAva diyA, tAte hai / so sattA kI riddhi sAsatA bhAva saba ko dehai| vIryaguNa ko vIryasattA ne sAsatAbhAva diyaa| vIrya svasvarUpa nihapanna' rAkhave kI sAmarthya rUpa guNa vIryaguNa nihapanna rAkhe, dravya-vIrya dravya ko nihapanna rAkhe / sAmarthyatA apanI kari paryAya vIryaparyAya ko nihapanna rAkhave ko samaratha, vIryaguNa kA vilAsa vIrya apAra zakti dhari kare hai| tAkI siddhi eka vIryasattA te bhaI hai| aise eka sattA kI riddhi saba guNa meM visatarI hai, taba saba sAsate bhye| yaha sattA guNa kI riddhi khii| aisI riddhi dhAre hai, tAteM sattA ko RSIzvara khiye| 1 pariNamatA. 2 zAzvata, nitya, 3 niSpanna, zakti 15 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age sattA ko sAdhu kahiye haimokSamArga ko sAdhe so sAdhu khiye| sattA svapadako saadhe| dravyasattA dravya ko sAdhe, guNasattA guNa ko sAdhe, paryAyasattA parajAya ko sAdhe, jJAnasattA jJAna ko sAdhe, darasana sattA darasana ko sAdhe, vIryasattA vIrya ko sAdhe, prameyatvasattA prameyatva ko sAdhe, aise anaMtaguNa kI sattA anaMta guNa ko saadhe| dravyasattA guNa ko sAdhe, guNasattA dravyasattA ko sAdhe / parajAyasattA te paryAya hai| parajAya uttapAda, vyaya, dhruva ko kare | paryAya binA utapAda, vyaya, dhruva (dhauvya) na hoya | utapAda, vyaya, dhruva binA sattA na hoya; tAtai paryAya sattA dravyaguNa ko sAdhe / jJAnasattA na hoya to jJAna na ho, taba sala guNa, dravya... gAsa kA jAnapaNA na hoya / jAnapaNA na hoya, taba dravya, guNa-paryAya kA sarvasva ko na jaane| vinakA' sarvasva na jAnyA, taba jJeya nAMvara bhyaa| jJAna-jJeya abhAva bhaye. vastu-abhAva hoya / darasana sattA na hoya, taba darasana kA abhAva hoy| darasana abhAva te dekhanA miTe, taba jJAnavizeSa binA sAmAnya na hoya, tAteM saba ko sAmAnyavizeSa siddha kare haiN| binA sAmAnya vizeSa nahIM. binA vizeSa sAmAnya nahIM / tAteM darazanasattA te darasana, darasana te jJAna, taba vastu kI siddhi hai| prameyasattA na hoya, to saba prameya na rhe| taba pramANa karave jogya dravya, guNa, paryAya na hoya, tAteM sattA saba ko sAdhe hai| aise anantaguNa kI, dravya, guNa, paryAya na hoya, tAteM sattA saba ko sAdhe hai| aise anantaguNa kI, dravya kI, paryAya kI siddhi kare hai| sattAguNa, tAtai so sattA hI sAdhaka, tAk sAdhu aisA nAMvara pAve hai| 1 unakA. 2 nAma, 3 nAma 16 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age sattA ko yati kahie. asata' vikAra ko jItyA, tAtai yati khiye| sattA meM asattA nAhI, tAk yti| tAkA vizeSa likhiye hai __sattA meM nAsti abhAva bhayA, nAsti ke vikAra jItye, tAte ytti| jJAnasattA ne jJAna kA nAsti vikAra meTyA, darasanasattA ne darasana kA nAstipaNA dUri kiyA, vIrya sattA ne avastutva kA abhAva kiyaa| yA prakAra saba guNa kI sattA pratipakSI abhAva kari tiSThe hai, tAteM, yati khie| Age sattA ko munisaMjJA kahiye hai sattA apane svarUpa kA pratyakSa prakAza sAsatA lakSaNa kari kare athavA pratyakSa kevalajJAna sattA dhare, tAtai muni khiye| Age vastutva ko riSi Adi bheda lagAiye hai, tAmeM riSivastutva ko kahiyesAmAnyavizeSarUpa vastu tAke bhAva ko dhare vastutva hai so saba meM vyApaka hai / saba guNa meM sAmAnyavizeSabhAvarUpa vastupaNA kari riddhi vastutva ne saba ko dI hai| jete guNa haiM tete sAmAnyavizeSatA rUpa haiN| jJAna meM jAnapaNA mAtra sAmAnyabhAva na hoya, to lokAloka prakAzaka vizeSa kahAM te hoya? tAte sAmAnya te vizeSa hai, vizeSa te sAmAnya hai| sAmAnyavizeSabhAva riddhi vastu te hai| aise hI darasana dekhave mAtra na hoya, to lokAloka kA niravikalpa sattA mAtra vastu na dekhe, tAteM sAmAnya vizeSa dhare hai| saba guNa sAmAnyavizeSabhAva riddhi dhare hai / so saba eka vastutva kI riddhi phailI hai| vastu dravyarUpa dravyavastu 1 vibhAya. vikArI bhAva, 2 dUra kiyA, abhAva kiyA. 3 virodhI 17 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNarUpa, guNavastu paryAyarUpa, paryAyavastu saba vastutva te haiN| saMsAra meM vastu na hoya, to nAma' padArtha na hoya / ihAM koI prazna kare hai zUnya hai nAma, zUnya bhayA vastu kahA kahoge? tAko samAdhAna eka zUnya AkAza hai so sAmAnyavizeSa liye kSetrI vastu haiN| AkAza kSetra meM saba rahe haiN| dUjo bheda yaha ju abhAvamAtra meM sAmAnya abhAva, vizeSa abhAva, sAmAnyavizeSa to hai, pari abhAva mAtra hai| sAmAnyavizeSa. sAmAnyavizeSa vastu meM jaise-taise abhAva meM khie| abhAva ko zUnyatA to hai, pari nAma sAmAnyavizeSa te abhAva ko bhayo hai| tAteM saba siddhi sAmAnyavizeSa te hoya hai| vastu ke nAmamAtra Avata hI sAmAnyavizeSatA te abhAva aisA nAma paayaa| jo nAsti taiM siddhi na hotI, to nAstisvabhAva svabhAvana meM na hotA / sattA asti iti sat sAmAnyasat nAsti abhAva sat, vizeSa sattA kA kahanA bhayA / jo nAsti kA abhAva na hotA, to sattA meM astibhAva na hotA, tAtai abhAva hI te bhAva bhayA hai| vastu ke prakAza ko vastutva kare, vastu jo hai nAsti naahiiN| vastu ko jJeya kahie, jJAyaka kahie, jJAna kahie saba prakAza eka caitanya vastu kA hai| vastutva paryAya kari vastutva pariNAmI hai; paravastu kari apariNAmI hai| jIvana vastu kari jIva rUpa hai; jaDa paravastu kari jIvarUpa nAhIM hai| cetanamUrati cetanAvastu kari hai, jaDamUrati nAhIM, tAtaiM amUrati hai| apane pradeza kI vivakSA kari sapradezI hai; parapradeza nAhIM, tAtaiM apradezI hai / vastu eka kI apekSA eka hai, guNavastu kari aneka hai| Apane pradeza kI apekSA kSetrI hai; para vastu upajane kA kSetra naahiiN| apanI 1 saMjJA, 2 kaise. 3 kSetrIya, pradeza ko lie hue Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAya kriyA kari kriyAvAna hai; parakriyA na kare, tAtai akriyAvAna hai| vastutvakari nitya hai, paryAya kari anitya hai| Apa anantaguNa ko kAraNa hai| Apa ko Apa kAraNa hai; jar3a ko akAraNa hai| Apa pariNAma kA Aca kartA hai; para pariNAma kA akartA hai / jJAna vastu kI apekSA sarvagata hai, para kI apekSA nizcayanaya para meM na jAtha, tAtai sarvagata hai| apane pradezalakSaNa kari Apa meM praveza Apa kare hai, nizcaya kari para meM praveza naahiiN| vastutva kari vastutva nitya hai; paryAya kari anitya hai / vastutva kari abheda hai, paryAya kari bheda hai| vastutva kari asti hai, paryAya kari nAsti hai| vastutva kari eka hai, paryAya kari aneka hai| vastutva kari anAdi ananta, paryAya kari sAdi sAMta, ityAdi ananta bheda vastutva ke haiN| ananta guNa kI mahimA vastutva te hai, aisI riddhi vastutva dhAre hai, tAtai riSi khie| Age vastutva ko sAdhu' Adi kahiye haivastutva sAmAnya vizeSatA de kari saba dravya-guNa-paryAya ko sAdhe hai| Apa pariNAma kari Apa ko sAdhe hai, tAteM sAdhu kahie hai / apane bhAva meM avastuvikAra na Avane de, tAtai yati kahie: vikAra jIte tAtai yti| jJAnavastu ajJAnavikAra na Avane de, darasana adarasanavikAra na Avane de, vIrya avIryavikAra na Avane de, ateMdrI', anAkula, anubhava-rasAsvAda-utpannasukha dukhavikAra na Avane de| guNa, guNakA vikAra abhAva bhayA; tAteM saba guNavastutva yati nAma paayaa| jJAnavastutva saba ko pratakSa kare, tArauM vastutvako muni khiye| Age agurulaghu ko cyAri riSi Adi bheda kahie hai _agurulaghu guNa ananta riddhidhArI hai| na guru kahie bhArI, 1 sAdhane vAlA. zuddha svabhAva sAdhaka. 2 nirvikAra sAdhu, 3 atIndriya, AtmAnubhavI 16 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T na halakA dravya jaise kA taisA agurulaghu te hai / paryAya jaisI kI taisI agurulaghu te hai| jJAna na halakA, na bhArI, darzana na halakA, na bhArI vIrya na halakA, na bhArI, prameya na halakA, na bhArI, saba guNa na halake, na bhArI / agurulaghu guNa kI riddhi saba guNana meM AI, tAtaiM saba aise bhaye / vRddhi hAni-vikAra agurulaghu te bhayA, tAtaiM saba dravya guNa kI siddhi, tAtaiM saba jaise ke taise pAiye, soI kahiye hai - siddha ke anaMtaguNa meM eka sattAguNa rUpa siddha' paraNave, tahAM anaMtave bhAga paraNamana kI vRddhi kahiye / asaMkhyAta guNa meM eka vastutva rUpa paraNave aisA kahiye, taba asaMkhyAta bhAga paraNamana kI vRddhi kahiye / ATha (guNa) meM samyaktarUpa paraName hai aisA kahiye, taba saMkhyAta bhAga paraNamana kI vRddhi kahiye / ATha guNa rUpa paraName hai aisA kahiye, taba saMkhyAta guNa paraNamana kI vRddhi kahiye / asaMkhyAta guNa rUpa paraNa' hai aisA kahiye, taba asaMkhyAta guNa paraNamana kI vRddhi kahiye / anaMtaguNa rUpa siddha paraName hai aisA kahie, taba anantaguNa paraNamana kI vRddhi bhaI / aise SaTvRddhi bhaI / paraNamana' vastu meM lIna bhayA, tahAM hAni bhaI / bheda vRddhi miTi gaI, tAtaiM hAni aisA nAma pAyA / ina vRddhihAni kari vastu jyoM hai tyoM rahe hai / SaTvRddhi meM saba guNarUpa paraNayA, taba guNa kA sarUpa pragaTa paraNaye te bhayA / na paraNamatA, to guNa na pragaTate, tAtaiM vRddhi guNa ko rAkhe hai / hAni na hotI to vastu kA rasAsvAda le paraNAma lIna na hotA / paraNAmalInatA binA dravya rasAsvAda soM tRpta na hotA / taba rasAsvAda kI tRpti binA dravya dravya kI spaSTatA na dharatA, taba dravyapaNA na rhtaa| tAtaiM dravya ke guNa ke rAkhive ko vRddhi - hAni dravya meM paraNAma dvArA hai, tAteM 1 karmoM se rahita, niraMjana, pUrNa zuddha 2 tanmaya, 3 lIna, tanmaya 4 pariNamana karate. 5. pariNAma 20 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agurulaghu taiM saba siddhi bhaI / yaha saba siddhi karane kI riddhi agurulaghu liye hai / ananta guNa, dravya, paryAya kI siddhi agurulaghu nekInI / tAtaiM aisI riddhi kA dhAraka agurulaghuguNa riSi kahiye / Age agurulaghu ko sAdhu kahiye yaha agurulaghu saba ko sAdhe hai, tAtaiM sAdhusaMjJA bhaI / vRddhi-hAni te guNa jaise ke taise rahe, taba na halake hoya na bhArI hoya / taba saba kA sAdhaka bhayA, taba sAdhu kahiye / Apa ko Apa kI paraNati te sAdhe, sAdhu hai| Age agurulaghu ko yati kahiye hai halakA - bhArI vikAra jIti apane subhAva (meM) nivase hai| jo halakA hotA, to pavana meM ur3atA, bhArI hotA to adhopatana hotA, tAtaiM aise vikAra kA abhAva kari ApakI yati' vRtti Apa pragaTa karI / Apa ke vikAra meTe aura guNa ke vikAra meTe / yati Apa kA vikAra meTe, para kA vikAra meTe, tAteM yati saMjJA agurulaghu ko kahiye / meM jJAna Age agurulaghu ko munisaMjJA kahiye haiApa ko Apa pratakSa kare, jJAna kA agurulaghu pratakSa AyA, taba agurulaghu pratakSa jJAna kA dhArI bhayA, pratakSajJAnI ko munisaMjJA hai / tAtaiM muni agurulaghu ko muni kahiye / cyAri bheda agurulaghu meM bhaye / tAtaiM Age prameya' ko cyAri bheda lagAiye hai so kahiye haiprameyatva ne sabako pramANa kahave jogya kiye hai| dravya pramANa karave jogya guNa pramANa karave" jogya' paryAya pramANa jogya 1 mudrita pATha "jatI hai, 2 pramANa karane yogya, jJAna kA viSaya, 3 karane, 4 yogya 21 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya ne kiye hai| prameya binA vastu pramANa jogya na hoy| apramANa dUri karane ko pramANa kiye, te pramANajogya prameya rAkhe hai| anaMta guNa meM lakSaNa pramANa karave jogya; pradeza pramANa jogya; sattA pramANa jogya, guNa ko nAma pramANa jogya, kSetra pramANa jogya, kAla pramANa jogya, saMkhyA pramANa jogya, sthAna sarUpa pramANa jogya, phala pramANa jogya, bhAva pramANa jogya prameyavastutva pramANa jogya, prameyadravyatva pramANa jogya, prameya agurulaghutva pramANa jogya anaMtaguNaprameya pramANa jogya bhaye, so saba prameya guNa kI riddhi phailI hai| pramaya te pramANa kI prasiddhatA hai| pramANa te prameya hai| prameya pramANa douna te vastu prasiddha pragaTa ThaharAiye hai| jaise tIrthaMkara saravajJa' vItarAga devAdhideva pramANa jogya hai, vinako vacana pramANa jogya hai| taise vastu prathama pramANa jogya hai, to guNa pramANa jogya hoya / prameya saba sarUpa kI sarvasvatA ko pramANa karave jogya kare hai / tAteM aisI riddhi akhaMDita dhAre, tAtai prameya riSi khiye| Age prameya ko sAdhu saMjJA kahiye hai. prameya paraNAma kari AparUpa ko Apa sAdhe, tAteM sAdhu, saba guNa pramANa karave jogya tA kari sAdhe tAteM sAdhu hai| prameya vikAra ko Avane na de, tAtai yati / darasana kA adarasanavikAra darasanaprameya na Avarna de| jJAna kA ajJAnavikAra jJAnaprameya na Avane de| vIrya kA avIryavikAra vIryaprameya na Avane de| atendrI anaMtasukha bhoga kA indrIni taiM sukhAdi dukhavikAra so atendrI-bhogaprameya na Avane de| samyakta nirvikalpa yathAvat samyak nizcayarUpa nijavastu kA samyakta. tAkA vikAra mithyAta 1 sarvana 2 ho, 3 atIndriya. 4 samyaktva, AtmaprasAna 22 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko samyaktaprameya na Avane de| aise anaMta guNavikAra ko anaMta guNa prameya na Avane de| eka yatIpada prameya ne dharyA, tAteM vikAratA prameya ne harI, tAtai yatI' prameya ko kahiye / prameya jJAna kA tAmeM anaMtajJAna AyA, tAtaiM muni prameya ko khiye| saba guNa ko jJAna pratyakSa kiyA, jJAna prameya meM jJAna; tAtai prameya muni bhayA / aise jJAnaguNa ko cyAri bheda kahiye hai jJAna ko riSi saMjJA kAhe te bhaI so kahiye hai-jJAna ApaNAM jAnapaNA kA svasaMvedana vilAsa liye hai| jJAna ke jAnapaNA hai, tAteM Apa ko Apa jAne hai| Apa ke jAne Apa suddha hai / aAnaMdaamRtavedanA jJAnaparaNati dvArA te Apa hI Apa Apa meM anAyA rasAsvAdu le haiM; jisake upacAra mAtra meM aisA khiye| jJAna meM tihUM kAla saMbaMdhI jJeyabhAva pratibiMbita bhaye savajJatA bhaI / lokAloka asadbhUta upacAra kari jJAna meM aaye| jJAna apane subhAva kari thira hai, jugapta hai, akhaNDa hai, sAsatA hai, AnandavilAsI hai. vizeSa guNa hai, saba meM pradhAna hai| apane paryAya mAtra kari ananta padArtha kA bhAsaka hai| vIryaguNa darzana ko nirAkAra nihapanna rAkhave kI sAmarthyatA dhre| jJAna nihapanna rAkhave kI sAmarthyatA dhare / prameya nihapanna rAkhave kI sAmarthyatA dhare / pradeza nihapanna rAkhave kI sAmarthyatA dhre| saba dravya, guNa, paryAya nihapanna rAkhave kI sAmarthya dhre| so jo jJAna na hotA, to aise vIrya kI sakala anantazakti, ananta-paryAya, ananta nRtya, thaTa- kalA rUpa sattAbhAva, rasa-teja, Ananda, prabhAvAdi ananta bhedabhAva ko na jAnatA / jaba na jAne, taba dekhanA na hotaa| dekhanA na bhaye. adrasi' (adRzya) bhyaa| jaba adrazya bhayA, taba abhAva hotaa| tAteM aise vIrya ko jJAna hI pragaTa kare hai aru pradeza 1 nirvikAra sAdhu, 2 lA kara, upayoga lagA kara, 3 yugapata, eka sAtha Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa asaMkhyAta pradeza dhare hai| eka-eka pradeza meM ananta-ananta guNa haiN| eka-eka guNa asaMkhyAta pradezI, ananta paryAya, anaMta zaktimaMDita, sattAsadbhAva, vastutva bhAva, agurulaghubhAva, sUkSmabhAva, vIryabhAva, dradhyatyabhAva, aba hAtha, prameyatvabhAva, amUrtamAva, prabhutvabhAva, vibhutvabhAva, tattvabhAva, atattvabhAva, bhAvabhAva, abhAvabhAva, ekabhAva, anekabhAva. astibhAva, suddhabhAva, nityabhAva, caitanyabhAva, paramabhAva, nijadharamamAva, dhruvabhAva, AnaMdabhAva, akhaMDabhAva, acalabhAva, bhedabhAva, abhedabhAva, kevalabhAva. sAsatabhAva, arUpabhAva, atulabhAva, ajabhAva, amalabhAva, avikArabhAva, achedabhAva, amitabhAva, prakAzamAva, apAramahimAbhAva, akalaMkabhAva, akarmabhAva aghaTabhAva, akhedabhAva, nirmalabhAva, nirAkArabhAva, nihapannabhAva, niHsaMsArabhAva, nAsti- anyatvabhAva te rahitabhAva, kalyANabhAva svabhAva, pararahitabhAva cetanAguNa so vyApakabhAva, aise anaMta bhAva eka-eka guNa dhare hai| aise anaMta-anaMta guNa eka-eka pradeza dhare so jJAna ne ve pradeza jAne, taba pragaTe binA, jJAna vina pradezana kI sakala vizeSatA ko na jAnatA, tAtai pradeza mahimA jAnave ko jJAna hai / sattAguNa sAsata' lakSaNa ko ghare, dravyasat, guNasat, paryAyasat, agurulaghusat, sUkSmasat, ananta guNasat, mahAsat, avAntarasat, ekaparyAyasat, anekaparyAyasat, vizvarUpasat. ekarUpasat, sarvapadArthasthitisat, eka-eka padArthasthitisat, vilakSaNasat, atrilakSaNasat aise sattAbheda jJAna jAne hai, taba pragaTe hai, tAtai pradhAna haiN| sUkSma ke bheda-dravyasUkSma, guNasUkSma, paryAyasUkSma, jJAnasUkSma, darasanasUkSma, vIryasUkSma, sukhasUkSma, agurulaghusUkSma, dravyatvasUkSma, vastutvarUpasUkSma, aise anaMtaguNasUkSmabheda jJAna pragaTa kare hai, tAteM jJAna pradhAna hai| aise anaMtaguNa 1 adRzya, bha dikhAI par3anA, 2 zAzvata, nitya Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke anaMta apAra mahimA maMDita bheda jJAna pragaTa kare hai / tAtai jJAna meM aisI jJAyakariddhi hai, tAH jJAna riSi kahiye / .. . . Age jJAna ko sAdhu kahiye haijJAna apanI jJAyakaparaNati kari Apako Apa sAdhe | ananta jJAna meM saba vyakta bhaye, tAteM saba pragaTa kiye, tA" saba ke pragaTa bhAva karaNe kA sAdhaka haiM, tAsa saadhu| jJAna kAra sarUpa sarvasva sadhe / Atama jJAna hI taiM sarvajJa mahimA ko pAve hai| jJAna sakala cetanA meM vizeSa cetanA hai, tAse sarUpa sAdhana hai| AtamA ke parama prakAza jJAna hI kA bar3A hai, pradhAna rUpa hai; tAtaiM saba prabhutva sAdhaka hai| jJAna anaMta, avinAsI, AnaMda kA sAdhaka hai| so jJAna kI sAdhakatA kramakari na hai, jugapata sAdhyasAdhakabhAva hai| kAhe taiM? eka bAra saba kA prakAzaka hai| yAte je jJAna bhAva sAdhu bhalA samajheMge, to avinAsI nagarI kA rAjA hohige' / tAtai jJAna ko sAdhu jAni saba jIva sukha paado| Age jJAna ko yati kahiyejJAna ajJAnavikAra ke abhAva taiM suddha hai| isa saMsAra meM saba jIva anAdi karamayoga taiM parako Apa mAni mohita hoi dukhI bhaye so eka ajJAna kI mahimA, tAtai janmAdi dukha se vyAkula haiN| tA ajJAna vikAra ko meTyA, taba pUrva kathita jJAna prabhAva pragaTyA, tAtaiM ajJAnavikAra jItyA, tAtai jJAna yati bhyaa| aise jJAna yatibhAva ko jAne, to aise jJAna yatibhAva ko pAvai, tAteM jJAna yatibhAva jAnanA jogya hai| 5 hoMge Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age jJAna ko muni kahiye haijJAna pratakSa kA dhArI muni hai so jJAna Apa sarUpa hI hai| aura ko pratakSa jAne hai, tAH muni hai| Age darasana ko cyAribheda kahiye hai. parasAna ripi| darasana dakhaye nAtra hai| upacAra teM lokAloka ko dekhe hai, anaMtaguNa ko dekhe hai, dravyako dekhe hai, parajAya ko, dekhe hai | jo darasana na hotA, to dravya adRzi hotA; taba jJAna kauna ko jAnatA? jJAna na jAnatA, taba pariNamana na hotA, taba darasana-jJAna-cAritra kA abhAva bhaye vastu kA abhAva hotaa| tAtai darasana dekhane riddhi taiM saba siddhi hai| jJAna ko na dekhatA, to jJAna kA sAmAnya bhAva ko adarzitA AvatI, taba sAmAnya adRzi bhaye vizeSa bhI na hotA / sAmAnyavizeSa kA abhAva bhaye vastu-abhAva hotA, tAteM jJAna kI siddhi darasana kI riddhi te hai| sattA ko na dekhatA, taba sAmAnyamAva adarzi maye vizeSatA jAtI, taba sattA na rhtii| vIrya ko na dekhatA, taba vIrya bhI sattA kI nAI adarzi bhaye nAza hotaa| aise anantaguNa darasana ke dekhave mAtra riddhi te siddhi bhaye dekhanA nirvikalpa-rasa ko praga kare hai| jahAM dekhanA tahAM jAnanA, jAnanA tahAM pariNamanA / tAte darasana ke dekhive se upayoga riddhi hai| eka guNa ke abhAva teM saba abhAva hoya, tAtai darasana apanI riddhi taiM saba kI siddhi kare hai| darasana sarvadarazI hai / darasana asAdhAraNa guNa hai / darasana mukhya cetanA hai| darasana pradhAna hai, tA. darasana aisI riddhi ke dhAre te riSi kahiye hai| 1 samAna, 2 dekhanA upayoga kA lakSaNa hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Age darasana sAdhu kahiye hai darasana darasana paraNati kari Apa ko Apa sAdhe hai| aura ke dekhane kari vina ko pragaTa karaNA sAdhe Apa saba ko dekhe / darazana kara Atama dekhe, tAtaiM sarvadarzIpaNA ko Atama meM sAdhe | apane dekhana bhAva kari jAnanA jJAna kA hoI / kAhete ?? yaha sAmAnyavizeSarUpa saba padArtha kA nirvikalpasattA avalokana darasana kare, so jJAna meM to nirvikalpa sattA avalokana nahIM, tAtaiM yaha darasana kA bhAva hai| jo sAmAnya na hoya, to vizeSa jJAna na hoya; saba adRzi' bhaye jJAna kisakA hoya? tAtaiM dRzi (zya) darasana taiM bhaye adRzipaNA miTyA jJAna bhI vizeSa jJAtA bhayA / jJAna -darasana kA jugapata bhAva hai / tAtaiM darasana sAre guNa ko pragaTa kara sAdhe, tAtaiM sAdhu hai| Age darasana ko yati kahie hai darasana adarasana vikAra dUri kiyA hai| jo vikAra rahatA, to sarvazakti darasana meM na hotii| vikAra jIte yati bhayA / darasana vikAra ko suddhatA meM na Avane de| sakala suddhatA darasana kI, jAmeM atIcAra bhI na lAge, aisI nirAkAra zakti pragaTI, tAtaiM yati bhayA / Age darasana ko muni kahiye hai darasana meM jJAna bhI darasyA' gyaa| tahAM kevala darasana meM kevalajJAna kA avalokana bhayA, taba pratakSa jJAnI ko munisaMjJA hai | darasana anaMtaguNa ko pratakSa dekhe hai| jo pratakSa kare, tAko muni kahiye hai, tAtaiM darasana ko muni saMjJA kahiye / aise saba guNa meM cyAri - cyAri bheda jAnane / 1 kyoMki 2 adRzya, agocara, 3 dRzya, gocara, 4 dekhA gayA ra0 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age paramAtamA rAjA ke umarAva' ananta haiM, jyAha meM ketAyekara nAma likhiye hai prabhutva nAma, vibhutva nAma, tattva nAma, amalabhAva nAma, cetanaprakAza nAma, nijadharama nAma asaMkucitavikAsa nAma. tyAgaupAdAnazUnyatva nAma, paraNAmazaktitva nAma, akartRtva nAma, kartRtva nAma, abhoktA nAma, bhoktA nAma, bhAva nAma, abhAva nAma, sAdhAraNaprakAza nAma, asAdhAraNaprakAzakarttA nAma karama nAma, karaNa nAma, saMpradAna nAma, apAdAna nAma, adhikaraNa nAma, agurulaghu nAma, sUkSma nAma sattA nAma, vastutva nAma, dravya nAma, prameyatva nAma, ityAdi anaMta haiN| apane-apane audhe kA kAma saba kare haiN| inakA vizeSa Age kaheMge / pradeza desana meM guNa jo puruSa kahe aru guNa pariNati nArI kahI, te vilAsa kaise kare haiM? so kahiye hai vIryaguNa nara ke pariNati vIrya kI nArI so dou mili bhoga kare haiM so kahiye hai / vIrya ke anaMta aMga haiM- sattAvIrya, 1 jJAnavIrya, darasanavIrya, prameyavIrya aise anaMtaguNake anaMta vIryarUpa anaMta aMga kari apanI nArI ju pariNati tAke bhoga ko kre| aise saba aMga meM vIrya pariNati prnnii| vIrya pariNati kA aMga vIrya nara soM vyApya vyApaka bhayA, taba doU aMga ke milana te atendrI bhoga bhayA, taba AnaMda putra bhayA / taba saba guNa parivAra meM vIrya zakti phaili rahI thI, tAtaiM vaha vIrya kI zakti taiM hipanna the| ke putra bhaye, saba guNa vIryaaMga thA, vIrya aMga pariphUlita bhaye, taba saba guNa parikUlita bhaye; tAtaiM saba guNa nara meM maMgala bhayA / aise hI jJAna nara maMtrI pada kA dhaNI thA / 1 1 adhikArI, zaktisampanna 2 jinameM se, 3 kitane hI 4 pada, 5 niSpanna, nirmita 6 praphullita 28 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha apanI jJAna pariNati soM mili bhoga kare hai, tAkA varaNana kIjiye hai jJAna anaMtazakti svasaMvedarUpa dhare, lokAloka kA jAnanahAra, anaMtaguNa ko jAne | sat parajAya, sat vIrya, sat prameya, sat anaMta guNa ke anaMta sat jaane| anaMta mahimA nidhi jJAnarUpa jJAna jJAnapariNati nArI jJAna soM mili pariNati jJAna kA aMga-aMga milana te jJAna kA rasAsvAda pariNati jJAna kI le jJAna pariNatikA vilAsa kare / jAnanarUpa upayoga cetanA jJAna kI pariNati pragaTa kare hai / yo pariNati-nArI kA nisAsa na hotA, to jJAna apane jAnana lakSaNa ko yathAratha na rAkhi sktaa| jaise abhavya ke jJAna hai, jJAna pariNati nahIM, tAtai jJAna yathAratha na kahiye / jJAna jJAnapariNati ko dhare, taba yathAratha nAMvara pAvai / tAtai jJAnapariNati jJAna yathAratha prabhutva rAkhe hai| jaise bhalI nArI apane puruSa ke ghara kA jamAva kare hai. taise jJAna sva va sukha jukta ghara jJAnapariNati kare hai| jJAnapariNati jJAna ke aMga ko vedi-vedi vilase hai / jJAna ke saMgi sadA jJAna pariNati nArI hai| anaMta zakti jugapata saba jJeya jAnana kI jJAna meM to hai, pari jaba tAI jJAna ke pariNati nArI soM bheMTa na bhaI, taba tAI anaMta zakti dabI rhii| yaha anaMta zakti pariNati-nArI ne kholI hai| jaise vizalyA ne lakSmana kI zakti kholI, taise jJAnapariNati nArI ne jJAna kI zakti kholii| aise jJAna apanI pariNatinArI kA vilAsa taiM apane prabhutva kA svAmI bhayA / pariNati ne jaba jJAna vedyA vedatA bhoga atendrI bhayA. taba jJAnapariNati kA saMbhoga jJAnapuruSa kiyA, taba doU ke saMbhoga yoga se AnaMda nAma putra bhayA, taba saba guNa-parivAra jJAna meM 1 dhanI, svAmI. 2 nAma. 3 prApta karatA hai. 4 kintu, 5 jA taka 16 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aye / so jJAna ke AnaMda putra bhaye haraSa bhayA, saba ke haraSa maMgala bhayA' / Age darasanaguNa ke darasana-pariNati nArI hai, so apanI nArI kA vilAsa darasana kare hai so kahiye haiM darasana - pariNati nArI darasana aga so mile hai, taba darasana apane aMga kari vilase hai| darasana taiM nArI hai nArI taiM darasana sarUpa sadhe hai| darasana pariNati nArI kA suhAga bhI darazana pati soM mile hai| jaba taka darazana soM dUri thI, taba taka nirvikalpa rasa na pIche thI, vyAkula rUpa thI / tAtaiM anaMta sarvadarzitva zakti kA nAtha apanA pati bheMTata hI anAkula dasA dhare hai| aisI mahimA vaThaira hai| sArA veda-purANa jAko jasa gAve hai | darasana vede, taba vA paraNati suddha pariNati te darasana suddha; darasane ke anusAra pariNati hai| pariNati ke anusAra darasana hai | pariNati jaba darasana dhare, Apa Apa meM, taba sukhI hai | darasana apanI pariNati na dhare, taba Apa ati asuddha bhayA, taba suddhatA na rahe / paraNiti ko darasana binA vizrAma nahIM darasana ko pariNati vinA sukha nahIM, suddhatA nhiiN| pariNati darasana ke vedive guNa kA prakAza rAkhe hai / na paraNave, to dekhanA na rhe| darasana na hoya, to pariNati kisa ke Azraya hoi, kisa ko paraNave ? yaha pariNati darasana pati soM mili saMbhogasukha lehai| darasanapariNati ko apane aMga soM milAya mahAsaMbhogI huvA varate hai| tahAM doU ke saMbhoga kari Ananda nAma putra kI utpatti hoi hai / taba saba guNa parivAra mahA AnaMdI bhaye maMgala ko kare haiN| tAtaiM isa nArI kA puruSa kA vilAsa varaNana karane ko kauna samartha hai ? 1 huA, 2 vahA~, Atmaloka meM, 30 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age dravya nara apanI pariNati tiyA' kA saMbhoga kare hai so kahiye hai dravya Apa dravata te nAma pAyA hai / dravya jaba drave hai, taba guNa- parajAya kI siddhi hai| dravya apane anvayI guNa ko drave vyApe hai, kramavartI parajAya ko drave hai, tAtaiM dravya hai| drave binA pariNati na hotI, paraNaye binA guNa na hote, taba dravya (kA) abhAva hotA, tAtaiM dravanA dravya ko siddha kare hai| dravata guNa dravarUpa pariNati taiM hai / jo dravarUpa na paraNavatA, to drava na hotA, taba dravya na hotA / tAtaiM pariNati dravata ko kAraNa hai / tAtaiM pariNatinArI te dravata puruSa kI siddhi hai| dravata apanI pariNatinArI kA aga vilase hai| pariNatinArI dravata puruSa ko vilase hai| dravata saba guNa meM hai, so saba guNa ke dravata ke saba aMga eka bAra meM pariNatitiyA vilase hai jaba saba guNa ke dravata meM vilasI, taba saba guNa ke dravata AdhAra saba guNa the| aise dravata ke vizeSa vilAsa kI karaNahArI bhaI pariNati mile dravata kI siddhi, tAtaiM pariNatinArI kA vilAsa dravata ko anaMtaguNa kA AdhAra pada ko thApe hai / prazna dravata pariNati saba guNa meM paiThI / ihAM dravata hI kA vilAsa kAhe ko kaho ? saba guNa kaho, saba guNa kI pariNati kaho / tAko samAdhAna saba guNa meM to dravata bhayA, dravata kI pariNati dravata kI sAthi bhaI / tAtaiM dravata kI pariNati dravata meM kahiye: anantaguNa 1 patnI, nArI, 2 Dhalate hue dravate hue 3 praviSTa, baiThI huI, 31 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI pariNati anantaguNa meM kahiye / koU guNa kI pariNati koU guNa meM na khiye| jisa guNakI pariNati jisa guNa meM kahiye, visa' guNa ke dvArA saba guNa meM Ae: aura guNa meM kahiye taba aura guNa kI bhaI / tAteM dravata ke dvArA dravata kI hai; tAtai pariNati kA parama vilAsa parama hai; anaMta atisaya ko liye hai| dravata guNapuruSa apanI pariNati kA vilAsa kare hai so mahimA apAra hai; sArasukha upaje hai| ina doU ke saMbhoga te Ananda nAmA putra bhayo hai, tahAM saba guNa parivAra ke parama maMgala bhayo hai| Age aguruladhu apanI paraNatitiyA kA vilAsa kare hai so kahiye haiagurulaghu kA vikAra SaTguNI vRddhi hAni hai| SaTguNI vRddhi apane anantaguNa meM paraNavana te hoya hai| anantaguNa paraNavana meM anantaguNa kA rasa pragaTe hai| ananta bheda-bhAva ko liye anantarasa, anantaprabhutva, ananta atisaya, anantanRtya, ananta thaTa-kalArUpa sattAbhAva prabhAva, vilAsa tA vilAsa meM navarasa varate haiN| so saba guNa, guNa kA rasa, nava SaTguNI vRddhi meM sadhe hai so kahiye hai| sattAguNa meM navarasa sAdhiye haiprathama sattA meM siMgAra rasa sAdhiye hai| sattA sattAlakSaNa ko dhare hai| sattA ko siMgAra anantaguNa hai| sattA sAsatI hai| sattA meM jJAna saba jJeya ko jJAtA, anantaguNa jJAtA jAnana prakAza sarvazaktidhArI. svasaMvedarasadhArI ananta mahimA-nidhi saba ananta dravyaguNaparyAya jAmeM vyakta bhaye, aiso jJAna AbhUSaNa sattA paharayo sattAsiMgAra bhayo / nirvikalpadarasana nirvikalparasadhArI, 1 urA, 2 anya, dUsare. 3 huI, 4 camatkAra. 5 zrRMgAra rasa. 6 zAzvata, nitya 32 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avikArI bhedavikalpa ko abhAva jAmeM, sakala padArtha ko sakala sAmAnyabhAvadarasI sattAmAtra avalokI, aiso AbhUSaNa sattA paharyo, taba yaha siMgAra sattA ko bhayo / vIrya saba nihapanna' rAkhave samartha so sattA dharyo, taba sattA kI sobhA bhaI / prameyaguNa saba ko pramANa karave jogya, saba jAteM pramANa bhaye so sattA ne dharyo, taba sattA pramANarUpa bhaI, taba sobhA bhaI: taba sattA ko siMgAra hai| agurulaghu sattA ne dharyo, taba sattA halakI bhArI na bhaI / taba sattA apane suddha rUpa rahI, taba bhalI lAgI taba sattA kI sobhA bhaI / aise anaMtaguNa sattA ne dhare Apa mAMhI, taba sattA ke AbhUSaNa saba bhaye so hI siMgAra jAno / ihAM koI kare guNa meM guNa nahIM, sattA anaMtaguNadhArI kAhe kaho ? tAko samAdhAna sattA ke lakSaNa kI apekSA saba lakSaNarUpa guNa haiN| 'haiM' lakSaNa sattA ko hai, yAteM sattA meM Aye / dravya to saba guNa ke saba lakSaNa ko AdhAra hai| sattA eka hai; lakSaNa kari AdhAra aiso bheda vivikSA te pramANa hai| aise sattA saba rUpa AbhUSaNa banAva kari siMgAra ko dhari sobhAvatI hai| sattA dravya, guppa, paryAya ke vilAsa bhAva vilase hai| saba vilAsarasa sattA meM hai, tAtaiM siMgArarasa sattA meM bhayo / sattA aru sattAparaNati doU kI rasavRtti, pravRtti siMgAra hai| sattA paraNati sattA ko vede', taba rasa nihapatti hoI aru sattA apaNI paraNati ghare, taba Apa hI paraNati rasa ko dhare, taba doU ke milApa te AnaMdarasa hoya so siMgAra hai| 1 niSpanna zakti 2 anubhava kare, 3 apanI 33 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAno vIpakSa sattA meM kahie hai sattA te pratikUla kA abhAva sattA ne kiyA apanI vIravRtti kari aisI vIryazakti sattA meM hai, tisa te sattA sAsatI' nihapatti' dhare hai| hai vilAsa dravya--guNa-parajAya kA, vIrya te sattA kare hai; tAtai vIryarasa meM hai / jete guNa haiM apane-apane prabhAva ko dhare haiM, te-te saba guNa meM sAsatAbhAva, vikAsabhAva, AnaMdabhAva, vastutvabhAva, prakAzabhAva, abAdhitabhAva aise anantabhAva vIratva meM Aye; zakti te vIrya kI, yAte vIryarasa meM saba ke rAkhaNe kA parAkrama AyA, tAte vIrarasa sattA meM bhayA / sattA tAtai saba ko "hai" bhAva diyaa| nihapatti vIrya ne karI, tAtai vIrarasa sattA meM khiye| Age karuNarasa sattA meM kahie hai sattA meM karuNA hai| kAhe te sattA 'hai' bhAva aura guNa ko na detA, to saba vinasate, tAtai apanA hai bhAva saba ko de kari rAkhe, taba karuNA sadhI, tA karuNarasa sattA meM aayaa| __ Age sattA meM yIbhatsarasa kahie hai| sattA apane 'hai' bhAva ke prabhAva kA vilAsa bar3A dekhyA, taba aura pratikUla bhAva soM glAni bhaI, taba pratikUla bhAva na dharyA, taba vIbhatsa khie| Age bhayarasa sattA meM hai so kahie hai sattA aise bhaya ko dhare hai, asattA meM na Ave so bhaya khie| 1 zAzvata, 2 niSpatti, racanA, 3 kisa se 34 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattA hAsyako dhare hai so kahie hai darasana jJAnaparaNati kari jo ulhAsa' AnaMda kare, darasana-jJAna-cAritra kI sattA so hI hAsya nAma jaannaa| Age raudrarasa kahie haisattA, asattA pratikUlatA ko apane vIrya te jIti sadA rahe hai, tahA~ sadA parabhAva kA abhAva krnnaa| para ke abhAva rUpa bhAva so hI raudrarasa hai| Age adbhutarasa kahie haiadbhuta sattA meM aisI hai-sAkAra jJAna hai, nirAkAra darasana hai, doU kI sattA eka hai| yaha adbhuta bhAvarasa hai| Age zAMtarasa kahie haisattA meM aura vikalpa nahIM, sva zAMtarUpa hai; tAtai zAntarasa aise naU rasa eka sattA meM sadhe haiN| aise hI ananta guNanna meM navoM rasa sadhe haiM, so jAniyo / rasayukta kAvya pramANa hai| jaise bhojana lavaNarasa soM nIko lage, taise kAvya rasa sahita bhalA lge| taise anantaguNa apane rasabhare sobhA pAve, tAtai rasa varNana kiyo| Age guNapuruSa guNaparaNatinArI kA vilAsa kaise kare hai so kahie haijJAnaguNa apanI jJAnaparaNati kA vilAsa kare hai ! jJAna ke aMga meM paraNati kA aMga AyA, taba avinAsI akhaMDita mahimA 1 ullAsa. 2 nau. nayoM. 3 svAdiSTa, bhalA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nija ghara kI pragaTI | jJAna kA jugapta bhAva paraNati ne vedyA, taba ekatA rasa upjyaa| paraNati jJAna meM na hotI, to anantazaktirUpa jJAna na paraNavatA, taba mahimA jJAna kI na rhtii| tAteM jJAna nija paraNati dhari vilAsa jJAna kare hai| jJAna meM jAnapaNA thA so paraNati paraNaI, taba jAnapaNA vedyA, taba jJAnarasa pragaTyA jJAna meM atIndriyabhoga paraNatitiyA ke saMjoga te hai. tAteM jJAna apaNI nArI kA vilAsa kare hai| tahAM AnaMda putra hoya hai| aise anaMta guNapuruSa saba apaNI guNaparaNati kA vilAsa kare hai| saba guNa kA saravasva paraNati saba guNa kI hai| vedyavedakatArUpa rasa saba paraNati te saba meM pragaTe hai| prazna eka guNa saba guNa ke rUpa hoi varate hai| tahAM saba guNa kI paraNati ne sabakA vilAsa kiyAka na kiyA? tAkA samAdhAna guNarUpa paraNati jisa guNa kI hai tisa hI kI hai; aura kI naahiiN| vinameM jo parajAya dvAra kari vyApakatA kI hai, tisa parajAyarUpa apane aMga meM paraNave hai, tisa vilAsa ko kare hai; tAteM apane aMga guNa ke haiM. te-te vilase haiN| guNa nija puruSa jo hai tAko vilase hai| jo yo na hoya, to aura guNa kI paraNati aura guNa rUpa hoi, taba mahAdUSaNa lAge; tAteM apanI pariNati ko guNa jo hai so hI vilase hai| yahAM anantasukha vilAsa eka-eka guNaparaNatitiyA joga te kare hai| saba yAhI prakAra vilAsa kare hai| ananta mahimA ko dhare hai, aise paramAtama rAjA ke rAja meM saba guNapuruSa nArI ananta vilAsa ko kari sukhI 1 yugapat 2 kiyA yA nahIM kiyA? 3 unameM, 4 anya. dUsare, 5 yoga ke dvArA 36 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darasana maMtrI paramAtama rAjA ko kaisai sevai hai so kahie haiparamAtamarAjA kI prajA anantaguNa zakti parajAya sakala rAjadhAnI darasana dekhave te darasi bhaI, taba sAkSAta bhii| darasana na dekhatA, taba adarasi bhaye jJAna kahAM te jAnatA? dekhanejAnane meM na Ave, taba jJeya vastu na hoya; taba saba paramAtama kA pada na rhtaa| tArauM darasana guNa dekhi-dekhi sakala sarvasva ko sAkSAt kare hai | jJAna ko dekhe hai, taba jJAna adarasi na hoya hai, taba jJAna kA abhAva na bhaye, sadbhAva jJAna kA rahe hai / vIrya ko dekhe hai, taba vIrya adrazya na hoya hai, taba jJAna vIrya ko jAne hai; taba sAkSAt hoya hai| aise anaMtaguNa paramAtamA ke rAkhave ko darasana kAraNa hai| darasana nirAkAra rUpa nitya hai so nirAkAra zakti janAve hai| sAmAnya sat nirvikalpapane avaloke hai| tAmeM niravikalpa sevA darasana kI hai| jo aisI niravikalpa sevA darasana na karatA, to niravikalpa sat na rhtaa| sAkSAtkAra niravikalpatA darasana ne dikhAI hai| niravikalpa hI vastu kA sarvasva hai| prathama sAmAnya bhAva hoi, to vizeSa hoi / sAmAnya bhAva binA vizeSa na hoya / sAmAnya vizeSa ko liye hai; tAteM darasana niravikalpa pragaTa kare hai, tahAM vizeSa kI bhI siddhi hoya hai| kAhe te? sAmAnya bhaye vizeSa nAMva pAve hai, tAtai vastu kI siddhi darasana kare hai| aisI sevA kare hai| darasana saba guNana meM bahota bArIkI ko dhare hai| kAhe te vizeSa meM bahu pAve / darasana sAmAnya avalokana mAtra meM saba siddhi to hai, pari yAko aMga atisUkSmarUpa, niravikalpa dasA rUpa, nirAkArarUpa, akriyarUpa, amUratirUpa, akhaMDitarUpa tAmeM gamya jaba hoi, taba saba siddhi 1 binA 'dekhe, 2 atyanta. bahuta, 3 parantu 37 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I hoya / viralA jana darasana meM gamya kare, saMsAra avasthA meM vizeSa kahe saba jAne / sAmAnya mAtrA meM koI viralA pAve, vizeSa meM bahu pAve / so yaha kathana saMsAra vivikSA' ko hai | darasana kI siddhi sAmAnya janAyave ko kahyo hai / jo koI apane prabhu samIpa jAya hai so prathama dekhe hai, taba saba kriyA hoya hai| prabhu ko na dekhe hai, to kachu na hoya; taise paramAtama rAjA ke dekhe saba siddhi hai| jaise niravikalpa roti kAre darasana sevetAko niravikalpa AnaMda phala hoya hai / Age jJAnamaMtrI paramAtama rAjA ko kaise seve hai? paramAtama rAjA ke jo vibhava hai, tAko vizeSa jAmeM anaMtaguNa kI anaMtazakti, anaMtaparyAya, eka-eka guNa kI parajAya meM anaMtanRtya, nRtya meM anaMta thaTara, thaTa meM anaMtakalA, kalA meM anaMtarUpa, rUpa meM anaMtarUpa, rUpa meM anaMtasattA, sattA meM anaMtabhAva, bhAva meM anaMtarasa, rasa meM anaMtaprabhAva, prabhAva meM anaMta vibhava, vibhava meM anaMtariddhi, riddhi meM anaMta atIndriya, anAkula, anopama, akhaMDita, svAdhIna, avinAsI AnaMda, ye saba bhAva jJAna jAne, taba vyakta hoya, taba nAMva paave| jJAna na jAne, taba vedavo na hoya, taba hUvA hI na hUvA / tAtaiM jJAna ananta guNaparyAya kI samudAya ko pragaTa kare hai| taba paramAtamA ko pada pragaTa kare hai| taba paramAtamA ko pada pragaTa hoya hai| jJAna jAne paramAtamA ne, taba sarvasva paramAtamA ko pragaTe / jJAna trikAlavartI padArtha jAne yA zakti jJAna meM hai| svasaMvedana jJAna, tAtaiM jJAna sakala vizeSa bhAva svapara kA, lakhAvA vAlo chai so jJAna sakala ne pragaTa kare / so paramAtama rAjA ko prabhutva jJAna pragaTa kare 1 vivakSA kathana kI apekSA, 2 ghATa 3 anupama 38 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chai | jJAna binA paramAtama rAjA kI vizeSa vibhUti kuna' pragaTa kare? jJAna hI pragaTa kre| jJAna maMtrI (ko) jJAyakatArUpa jAni paramAtama rAjA (ne) sarva meM pradhAnatA daI / rAjA ko rAja jJAna kari hai| jaise kAhU ke ghara meM nidhAna hai, na jAne to vaha nidhAna bhayo hI na bhayo taise paramAtama rAjA ke ananta nidhAna' jJAna na jAne, to saba vRthA hoya / tAtaiM saba pada kI siddhi jJAnamaMtrI te hai| sattA meM sAsatAlakSaNa (ne) aura guNa ko sAsatA kiyA | utpAda, vyaya ko dhare dravya, guNa, paryAya kA AdhAra so jJAna ne janAyA / paramAtama rAjA ko vIrya meM nihapanna rAkhave kA bhAva hai, sabako nihapanna rAkhe so jJAna ne jnaayaa| guNana kA bhAva paryAyabhAva jJAna ne jnaayaa| tAtaiM jJAnamaMtrI saba kA janAvanahAra hai | saba ko jJAna kara paramAtama rAjA jAne hai, tAtaiM yaha jAne hai / mere jJAnamaMtrI kari maiM saba jAno hoN| yaha jJAnamaMtrI pradhAna saba pari pradhAna hai| yA jJAnamaMtrI ko apanA sarvasva sauMdhyA hai aru vizeSa atIndriya AnaMda kI riddhi jJAna pAve hai| jJAna taiM isa paramAtama rAjA ke aura bar3A nAhIM / sarvajJatA yAhI ko saMbhave hai / Age cAritramaMtrI kaise seve hai so kahiye hai paramAtama rAjA ke jetA kachu rAjariddhi kA bhAva hai, tetA bhAva ko cAritra Acare hai, thiratA rAkhe hai| jJAna ke jAnapane ko AsvAdI hoya thiratA rAkhe, Acare jJAna svasaMvedabhAva dhare, parama Ananda upajAve hai so cAri darasana meM sarvadarazI zakti hai / svarUpaM ko dekhe hai, paramAtama rAjA ke dekhave te jo Ananda pAve hai, thiratAbhAva pAve hai so cAritra te vIrya nihapannatA kI | | 1 kauna 2 khajAnA 3 isa 4 jitanA 5 utanA 36 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thiratA pAve hai so cAritra te, prameya sattA Adi saba guNa thiratA pAve haiM so cAritra te / vedakabhAva saba kA cAritra kare hai| cAritra saba dravya, guNa, paryAya zakti lakSaNa sarUpa rUpa sarvasva vede hai, thiratA rAkhe hai / cAritra maMtrI te apane ghara kI riddhi kA jo sukha hai so paramAtama rAjA vilase hai| jo cAritra na hotA, to apanI rAjadhAnI kA sukha Apa paramAtama rAjA na vilasatA / kAhe te? yaha rasAsvAda karaNe kA aMga isa hI kA hai, aura meM khiiN| rAjA kA pada saphala anaMta sukha te hai so sukha isate' hai / tAtaiM yaha rAjapada kI saphalatA kA kAraNa hai| arthakriyA SaTkAraka yAteM hai / utpAda, vyaya, dhruvatA meM svarUpa lAbha svabhAva pracyavana ra avasthita bhAva kari siddha hai hai / saba guNa kI anaMta mahimA yAne saphala karI hai| saba meM pravesa kari yadi vinake svarUpa bhAva kI pragaTatA kari varate haiM, taba paramAtama rAjA jAne / yAteM saba kI pragaTatA aru rasAsvAda hai| paramasukha yAhI kari bhayo hai / yA binA vedakatA nahIM / yaha cAritra maMtrI saba guNa ko saphala kare hai| yAhI kari merI guNa prajA kA vilAsa hai so jAnyA jAya hai / aura to je lakSaNa rIti dhare hai so tina lakSaNa ko saphalatA kari paramAtama rAjA kI rAjadhAnI rAkhe hai, tAteM cAritramaMtrI saba ghara kI nidhi kI siddhi kare hai| bAre hI bAre siddhi na kare, vinake ghara meM praveza kari vinakI nidhi mahimA kA vilAsa vyakta kare hai, aisA cAritra pradhAna hai | cAritra kAhU kA AcaraNa na kare, to saba guNa kI bheMTa paramAtamarAjA so bhaI hI na bhaI, taba nija prajA kA abhAva bhaye rAjA kisa kA kahAve, tArte rAjapada kA rAkhaNasIla ( cAritra) bar3A maMtrI hai| 1 karane, 2 isase, 3 cyuta khisakanA, 4 ke dvArA 5 unake 6 bAhara hI bAhara 40 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age samyakta phaujadAra kA varNana kariye hai samyakta phaujadAra; saba guNaprajA saba asaMkhyadesana kI hai, tisa prajA ko bhalIbhAMti pAle hai / tisa guNaprajA ke pratikUlI hai tinakA praveza na hoNa' dehai| kAhU kI jorI corI na cale hai| jJAna kA pratikUla ajJAna tA kAra sasArI aMdha bhaye Dole haiM: nijatattva ko na jAne hai; svarUpa se bhinna para ko heya na jAne hai| parako sva mAni-mAni moha bairI ko prabalatA kari apaNI' zakti maMda kari caurAsI lAkha joni-dezana meM anAdi ke hIDe hai, thiratA kA lesa bhI na pAye hai| aisI ajJAna mahimA tAko yaha samyakta phaujadAra apane dezana meM pravesa aMsamAtra hU na karane dehai / ara darasanAvaraNI svarUpa kA darazana na hone dehai, visate prANI para ke dekhave meM varate hai, tahAM Atama rati mAne hai| anAdi AvaraNa aisA hai | cakSu dvArA parAvalokana' hoya hai so hU na hone dehai, cakSu darazanAvaraNI aisA hai / acakSudarazanAvaraNI apakSudarazana hU na hone dehai / avadhidarazanAvaraNI avadhidarazana na hone dehai| kevaladarazanAvaraNI kevaladarasana na hone dehai| nidrA" (pAMca.) jAgaratara kA AvaraNa kare hai so svarUpa darazana kahAM te hone de? tArauM darazanAvaraNI svarUpa darazana kA ghAtaka hai| aise pratikUloM ko samyakta phaujadAra praveza na hone de| moha, samyakta kA ghAtaka anaMta sukha kA ghAtaka svarUpAcaraNa cAritra kA ghAtaka ! isa moha (na) jagata ke jIva bahiramukha kari rAkhe haiM, para kA phaMda" pAri5 vyAkula kari anAtama abhyAsa taiM dukhI kiye haiN| sAmyabhAva-amRtarasa na cAkhane dehai| atattva meM zraddhA, ruci pratIti kari mAnI hai, para-pada kA abhimAnI rAga te unmatta 1 hone. 2 detA hai. 3 kisI, 4 apanI, 5 bhramaNa kara rahA hai, 6 detA hai, 7 usase, 8 lagate haiM. 9 dUsare kA dekhanA, 10 bhI, 11 mudrita pATha hai- nidrA poca, 12 jAgRta, jAgane kA. 13vahirmukha, bAharI pravRtti pAle. 14 phandA. 15 DAlakara 41 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paiMDa-paiMDa pari nayA svacchaMda dasA dhari viSaya-kaSAya soM vyApavyApakatA para-paraNati asuddhatA kari saMsAra vArA' tisa moha ne karAyA hai| ina saMsArI jIvana ko moha kI mahimA zarIrAdi anitya mAne, moha te parama prema kari sukha-dukha mAne hai| mahAmoha kI kalpanA aisI hai / anaMtajJAna ke dhaNI ko bhulAya rAkhyA hai| aisA pratikUlI bairI ko samyakta phaujadAra na Avane de| paramAtama rAjA kI ANa aisI manAve hai| vedanIya karma kari saMsArI sAtA-asAtA pAve hai| tahAM sukha-dukha vede hai| harapa- soka mAni-mAni mahA parasi bhaye svarUpa anubhava na kari sake / parAsvAda meM rasa mAne hai| aise pratikUlI ko na Avane dehai| nAmakarma kI karI' nAnA vicitratA hai| koI devanAma, naranAma, nArakanAma, tirajaMcanAma, jAtyAdinAma, sarIrAdinAma aneka nAma haiM, te dhareM haiN| saMsArI te sUkSmaguNa ko na pAve haiN| aise pratikUlI kA praveza na hone dehai-samyakta phaujdaar| UMca-nIca gotrakarma ke udaya te UMca-nIca gotra saMsArI dhare hai| tAtai agurulaghu guNa ko na pAve hai| aise karma kA praveza na hone dehai| Ayukarma cyAri prakAra, aMtarAya pAMca prakAra inako na Avane dehai-samyakta phaujadAra / 'mAvakarma, nokarma kA praveza na hoya, aisA teja samyakta kA hai| paramAtamA rAjA kI rAjadhAnI yathAvata jaisI hai taisI rAkhe hai| paramAtamA rAjA ke jete guNa haiM tete suddha yA samyakta te haiM, tAtaiM yAko aisA kAma sauMpyA hai| -Age pariNAma koTavAla kA varNana kIjiye hai pariNAma koTavAla, mithyAta pariNAma--parapariNAma cora 5 vAlA. 2 kI huI, 3 jitana, 4 utane. 5 kotavAla, 42 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA praveza na hone dehai / parapariNAma cora kaisA hai so kahiye haiM svarUpa rUpa pariNAma ke drohI haiM, pararUpa ko dhuke' hai, parapada kA nivAsa pAya Atama nidhi corave ko pravIna haiN| rAgAdi rUpa avasthA te anAkula sukha kA saMbaMdha jina ke kabahU na mayA hai, pararasa ke rasiyA haiM / bhavavAsI jIva ko ativiSama haiM, toU priya lAge haiM | baMdhana ke karatA haiM; parAdhIna haiM. vinAsIka haiN| anAdi-sAdi pAraNAmikatA ko liye haiM. paraMpasyA annAdi haiN| aise paraparaNAma kA praveza paraNAma-koTavAla na hone dehai| visa paraNAma koTavAla ne paramAtama rAjA ke dasa kI prajA kI saMbhAra samaya-samaya karI hai| visa ke bar3A jatana hai| paramAtama rAjA ne eka svarUparUpa anantaguNana kI rakhavAlI kA ohadA sauMpyA hai| hamAre desa kI saba suddhatA tAteM hai| taba aisA jAni guNaprajA kI samaya-samaya aura rAjA kI samaya-samaya saMbhAra kare hai / saba guNa ke ghara ke praveza kari vinake nidhAna ko sAbUta kari pratakSa vinakA prabhAva pragaTa kare hai| yA koTavAla meM aisI zakti hai jo neka vakra hoya, to rAjA kA saba pada asuddha hoya; zakti maMda hoya saMsArI kI nAI / tAtai paraNAma koTavAla sakala pada ko suddha rAkhe hai| paraNAma ke AdhIna rAjapada hai, tAte paramarakSAkArI koTavAla hai| paraNAma koTavAla meM aisI zakti hai so saba rAja ko, rAjA kI guNa prajA ko, maMtrI ko, phaujadAra ko apanI zakti milAya vidyamAna rAkhe hai| saba apaNI mahimA ko yAte dhare haiN| yA kari vinakA sarvasva hai. aisA paraNAma koTavAla paramAtama pada kA kAraNa hai. tAte yAmeM apAra zakti 1 jhukate haiM, 2 curAne ke lie, 3 catura, 4 usa. 5 pada, 6 unake, 7 pramANita kara, 8 taraha, samAna, 6 unakA. 10 isameM, 11 anupama 43 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age paramAtama rAjA kA varNana kIjiye hai paramAtama rAjA apanI ciparaNati tiyA sI rame hai| kaisI hai cetanAparaNati? mahA ananta anopama', anAkula, abAdhita sukha ko dehai| paramAtama rAjA so mili-mili eka rasa hai hai / paramAtama rAjA apanA aMga soM milAya ekarUpa kare hai| koI ihAM prazna kare jo paraNati samaya-samaya aura aura' hoya haiM, tAtai paramAtama rAjA ke ananta paraNati bhaI, taba anantaparaNatitiyA kho| PY tAko samAdhAna paramAtama rAjA eka hai| paraNatizakti bhAvikAla meM pragaTa aura aura hone kI hai, pari5 vartamAnakAla meM vyaktarUpa paraNati eka hai sohI visarpa rAjA ko ramAve hai| jo paraNati vartamAna kI rAjA ko bhogave hai so paraNati samaya mAtra AtamIka ananta sukha dekari vilaya jAya hai, paramAtama meM lIna hoya hai| jaise deva ke devAMganA eka vilaya hoi, taba dUjI upaje, tAso deva bhoga kre| pari e to vizeSa, bAkI rahaNi" ghaNI, yAko eka samaya mAtra / aru vA vilaya hoi aura thAnaka" upaje, yA pari tisa rUpa hI meM samAve hai| vartamAna apekSA eka hai, ananta rasa ko kare hai| sarUpa ko vedi aMtara meM mili svarUpa nivAsa kari pheri dUje samaya upaje hai| svarUpa ke zarIra meM praveza kari sukha de mili gaI, pheri upaji kari dUje samaya pheri sukha dehai | 1 hotI hai 2 hotI hai, 3 bhinna-bhinna, 4 bhaviSyatkAla. 5 parantu, 6 usa.7 rahanA, 8 bahuta. 6 vaha. 10 anya, 11 sthAna para Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upajatAM svarUpa sukha lAbha de, vyaya kari svarUpa meM nivAsa kari dhruvatAko poSi AnaMda puMja ko kari svarasa kI pravRtti karaNahArI kAminI navA svAMga dhare hai| paramAtama rAjA kA aMga sakala puSTa kare hai| aura tiyA balako hare hai, yA bala kare hai aura kabahU-kabahU rasa-bhaMga kare hai, yA sadA rasako kare hai, yA sadA AnaMda ko kare hai| paramAtama rAjA ko pyArI, sukha denI parama rANI atIndriya vilAsakaraNI apanI jAni Apa rAjA hU yAsoM durAva na kre| apano aMga de samaya-samaya milAya le hai apane aMga meN| rAjA to vAsoM milatA vAke raMgi hoya hai| vA rAjA soM milatA rAjA ke raMgi hoya hai| eka rasa-rUpa anUpa bhoga bhogave hai| paramAtama rAjA aru paraNatitiyA kA vilAsa sukha apAra. ina kI mahimA apAra hai| yaha paramAtama rAjA kA rAja sadA sAsata acala hai| anaMta varNana kiye hU pAra na Avai / vistAra meM Aji thor3I buddhi, tArauM na samajhi pare / tAtai stokA kathana kiyA hai| je guNavAna haiM te yA thor3e hI bahuta kari smjheNge| isa hI meM sArA AyA hai, samajhivAra jaaneNge| savaiyA paramI purANa lakhe puruSa purANa pAve sahI hai svajJAna jAkI mahimA apAra hai| tAkI kiye dhAraNa ughAraNAra svarUpa kA havai havai hai nisatAraNAra so lahe bhavapAra hai|| rAjA paramAtamA ko karata bakhANa mahA " poSaNa kara . 2 anya, dUsarI. 3 strI. kAminI, 4 yaha chipAva, kapaTa,6 zAzvata, 7 usake. 8 karane para bhI. 6 alpa, thor3A. 10 samajhadAra, jAnakAra, 11 paramAlA, .12 prakaTAnA, prakAzita karanA, 13 pAra honA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dIpa'ko sujasa baDhe sadA avikAra hai| amala anUpa cidarUpa cidAnaMda bhUpa turata hI jAne kare aratha vicAra hai|1911 dohA parama puruSa paramAtamA, parama guNana ko thaan| tAkI ruci nita kIjiye, pArva pada bhagavAna / / 2/1 ||iti paramAtmapurANa graMtha smpuurnn|| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savaiyA-TIkA savaiyA guNa eka eka jAke paraje' anaMta kare, paraje meM naMta' nRtya nAnA visataryo hai| nRtya meM anaMta thaTa' thaTa meM anaMta kalA, kalA meM akhaMDita anaMta rUpa dharyo hai / / rUpa meM anaMta sat sattA meM anaMta bhAva, bhAva ko lakhAvahu anaMta rasa bharyo hai| rasa ke svabhAva meM prabhAva hai anaMta 'dIpa', sahaja anaMta yo anaMta lagi karyo hai||1|| TIkA guNa sUkSma ke anaMta paryAya-jJAnasUkSma, darzanasUkSma, vIryasUkSma, sukhasUkSma, sarvaguNasUkSma, so sUkSma guNa tIkA paryAya sUkSma anaMta phailyaa| so guNa guNa meM aayaa| eka jJAnasUkSma tA sUkSma ko paryAya tImeM jJAna / so jJAna anaMto anaMta guNa AtamA astitva, vastutva. dravyatva, prameyatva, pradezatva, agurulaghutva, prabhutva, vibhutva. ityAdi guNa / anaMtajJAna jAnyA darzana ne jJAna jAne vA vIrya ne vA sukha ne vA vastutva ne vA prameyatva ne ityAdi prakAra anaMtaguNa ne jJAna jAne / jJAna anaMtajJAnapaNArUpa nAcyo" so anaMta nRtya bhyo| yo nija dravya ko jJAna dravya ne jANe, so dravya anaMta guNamaya vaiso dravya kA jAnapaNA rUpajJAna nAcyo chai| so anaMta nRtya bhayo, tI nRtya meM dravya ko jAnapaNo chai| so dravya anaMtaguNa ko thaTa liyA ch| so guNa anaMta ko thaTa 1 paryAya, 2 ananta, 3 ghATa. 4 apane-apane lakSaNa sahita, 5 usakA, 6 ko, 7 nRtya kiyA. pariNamita huA. 8 usa. 6 hai 47 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dravya ko jAnapaNA nRtya meM Ayo / anata guNa kisA' hai? eka-eka guNa meM anaMta prakAra thaTa chai so kahije / anta prakAra bheda kisA chai? jIko byoro'-vIryaguNa meM aiso thaTa chai jo dravyavIrya, guNavIrya, paryAyavIrya, kSetravIrya, bhAvavIrya / kSetravIrya kSetra ne nihapanna rAkhe so dravyavIrya dravya ne nihapanna rAkhe, paryAyavIrya paryAya ne nihapanna rAkhe, bhAvavIrya bhAva ne nihapanna rAkhe / dravya kA asaMkhya pradeza kSetra cha / tyA meM- anaMtaguNa ko prakAza uThe chai| darzanaprakAza, jJAnaprakAza, vIryaprakAza, sukhaprakAza, prabhutvaprakAza, ityAdi anaMtaguNa ko prakAza pradezakSetra te uThe chai| aiso kSetra tihane nihapanna rAkhe, yAhI prakAra dravya kA dravyatva guNa soM upajyA bheda tyAhane liyA dravya tinhe nihapanna raakhe| dravyavIrya bhavatIti bhAvaparyAya upalakSaNa bhAvavastu pariNamanarUpa bhAva athavA svabhAvabhAva tinhe nihapanna rAkhe / bhAvavIrya aiso thaTa vIryaguNa ko chai| vIryaguNa kA thaTa meM vastutva nAma guNa cha / eka chai vastu ko bhAva / vastutva sAmAnyavizeSAtmaka vastu tIko bhAva vastu ko nihapanna rAkhe / vastutva vIrya vA vastutva vIrya kA thaTa meM anaMta kalA chai so kahije ch| kalA vastu meM jo kahAve jo aneka svAMga lyAve athavA aneka naTa kI nAI kalA kare pari" ekarUpa rahe / tyoM vastutva sAmAnyabhAva vizeSa tyAM rUpa so jJAna jAnapaNArUpa prinnyo| sAmAnya jJAna ko bhAva jJAna dravya ne jAne, guNa ne jAne, paryAya ne jAne1 so jJAna ko vizeSa bhAva darzana dekhivArUpa pariNayo, so darzana ko sAmAnyabhAva dravya ne dekhe, guNa ne dekhe, paryAya ne dekhe so darzana ko vizeSa bhaav| I prakAra sakala guNa meM 1 kaisA. 2 kahate haiM, 3 usakA, 4 vivaraNa, 5 ghATa. 6 niyatra.7 rakhatA hai. 8 usame 6 usane. 10 usake dvArA, 11 ghATa, 12 usakA, 13 samAna, 14 parantu 48 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya bhAva vizeSabhAva cha / so aisA bhAva-bheda vastutva kare chai, pari eka rUpa rahe chai; aisI kalA vastutva dharayA chai / vastutva guNa sakalaguNa kA sAmAnyavizeSarUpaparyAyamaMDita so paryAya vastu kA anaMta bhyaa| bhAva prameyatva ne sAmAnyavizeSapaNo vastutva kI paryAya diyo, taba prameyatva sAmAnyavizeSarUpa bhayo, taba sAmAnya vizeSarUpa hoya svarUpa rahe chai| jo vastutva kI kalA chI' so prameyatva meM AI, so kalA prameya dharI so kalA anaMtarUpa ne dharyA hai so kahije chai: so prameya guNa tIkI aneka prakAratA dhari eka rUpa rahavo aiso prameya darzana dRSTi samyak chai, tAtai pramANa karavA jogya cha / jJAna samyakajJAnapaNo dharyA chai so jJAna pramANa karavA jogya chai / vIrya samyak vastu nihapanna rAkhivo jogya chai so pramANa karavA jogya chai / jo prameya guNa na hoya to anaMtaguNa apanA rUpa ne na dharatA, na pramANajogya hotA / tAtai prameya kari anaMta sUkSma paryAya sakala guNAM meM AyA, taba ve ApaNe rUpa dhryo| tAtai eka vastutva kI anaMtakalA tiha meM eka prameyatva kI kalA, tiha prameya kalA anaMtaguNa rUpa dharyo, jJAna pramANa karivA kari jJAna rUpa dharyo, sattArUpa dharyo, vIryarUpa dharyo, prameyatva meM sattA ko rUpa Ayo so rUpa anaMtasattA meM dhar2yA chai / kAhe te5 dhA chai? sattA tIna prakAra chai| svarUpasattA bheda kari mahAsattA parama sAmAnya saMgrahanaya kari eka kahI, pari avAMtarasattA tathA svarUpasattAbheda kari tIna prakAra chai| dravyasattA, guNasattA, paryAyasattA tInA meM guNasattA kA anaMta bheda hai | darzanasattA. jJAnasattA, sukhasattA, vIryasattA, prameyatvasattA. dravyatvasattA, 1 hai. 2 usakI, 3 anekarUpatA, 4 usameM. 5 kisase. 6 tInoM meM 46 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi anaMtaguNa kI anaMtasattA so eka prameyatva meM virAje' cha / pramAga laravA jogya sattA bhaI binA prameyatva apramANa hotA, sattA ne koI na mAnato, taba akAryakArI mayA gaNanA meM na AvatI / tAtai prameyatva meM anaMtasattA kahI-eka-eka guNa kI sattA virAje chai| tA eka-eka guNa sattA meM anaMtabhAva chai so kahije chai-eka dravya chai, tIko sArthaka nAma dravyatva kari pAyo chai "guNaparyAyaM dravati vyApnoti iti dravyam / dravyatva guNa na ho to dravya na hoto'| kAhe taiM? binA drayA, guNa, paryAya, svabhAva ko prakAza na hoto / tAteM drave taba paryAya-taraMga uThe, taba guNa anaMta anaMtazaktimaMDita anaMtaguNapuMjasvarUpa dravyani ko pariNamanA guNa pariNAma Ayo, taba svarUpalAbha anaMta guNa lAbha Ayo, taba dravyaguNa kI siddhi bhii| I prakAra dravya drave, paryAya uThe, taba vo paryAya dravya ne drave. taba paryAya guNa, dravavA kari" guNa pariNati teM guNalAbha le guNa meM mile, taba guNa siddhi vai. taba guNa samudAya dravya siddhi hai| guNa drave, taba paryAya rUpa drayA dve, guNa-paryAya draye, taba paryAya guNa dravavA kari guNapariNati taiM guNa-lAbha le, guNa meM mile, taba guNasiddhi bai, taba guNasamudAya dravya siddhi hai / guNa drave, taba paryAya guNapariNati, tIsoM eka havai, taba svayaM svaera rUpa hai| taba guNa-lakSaNa kari lakSya nAma pAve / guNa drave taba eka sattva sakala guNa ko hoya tina' dravya kI siddhi hoii| I prakAra dravyatva sattA draya kari anaMta bhAva ne dharyo chai| I prakAra dravyatva sattA jyoM anaMta bhAva dhar2yA chai| jo-jo guNa rUpa meM sattA kahI so vAhI sattA jyoM dravyatva kari bheda chai, tyoM bhAva dikhAyo,tyoM hI agurulaghutva sattA bhAva anaMta ne dharyA 1 vidyAmAna, 2 ginatI meM ginane meM. 3 hotA hai, 4 kisa kAraNa se, 5 isa prakAra. 6 vaha 7 Dhala kara. 8 usa se, 6 una, 10 vahIM Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chai| guruladhu bhayA indrIgrAhya hoya, bhArI hUvA giri par3e; halakA bhayA uDi jAya, taba abAdhita, anAghAta sattA ghAtI jAya; tAteM agurulaghu sattA ko bhAva anaMtadhA' chai / jJAna agurulaghu, darzana agurulaghu, ityAdi anaMtabhAva agurulaghu dhar2yA chai| eka pradeza agurulaghu pradeza bhAva chai| tI pradeza agurulaghu pradeza bhAva lakhAva kAje taba anaMta rasa hoi chai so kahiye chai-ve pradeza agurulaghu bhAva ne samyagdRSTi dekhije, taba anaMta rasa hoI chai so kahiye chai / pradezasyoM anaMtaguNa prakAza uThe chai / eka-eka guNaprakAza saMjJA, saMkhyA, lakSaNa, prayojanAdi anaMta bheda rUpa bhAva aneka dikhAve chai aru sattA mata vastu eka hai| eka-- 4. ra. meM anaMta dharama guNa ko chai / guNa anaMta zakti ne liyA chai| paryAya nRtya, thaTa, kalA, rUpa, sattA, bhAva Adi dravya-kSetra-kAla-bhAva Adi bheda-prakAza sakala bheda ko eka satva abheda prakAza sakala prakAza mili eka cidaprakAza abhedaprakAza eka-eka pradeza iso' prakAza ne liyA aisA asaMkhya pradeza ko puMja vastu / prakAza tihakA eka pradeza prakAza mAhU jo dekhije, to anaMta anubhava rasa svAnubhUti rasa dekhatA apAra zakti bhedAbheda prakAza meM anaMta cidaprakAza rasa lakSaNa karatA anubhava rasa hoya chai so anaMta chai, vacana agocara cha / ___ aba jI rasa ko jo svabhAva chai aru jI svabhAva anaMta prabhAva chai so kahije chai:-pradeza ko agurulaghu tIko jo lakhAva karatA rasa so pradeza agurulaghu bhAva ko bhedAbheda cidaprakAzani ko lakhAva tImeM jo rasa kI sthiti anubhUti tathA anubhava rasa 1 ananta prakAra. 2 dhAraNa karatA hai, 3 aura. 4 aisA. 5 jisa, 6 usakA. 7 usameM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIko svarUpa nIko' gamanarUpa bhAva so svabhAva bhedAbheda cidaprakAza bhAva ko lakhAva atIndriya AnaMda rasa bharo chai, tIko yathAvasthita AnaMdarasa ko su' kahatA bhale prakAra, bhavana kahatA bhAva tIko ve rasa ko svabhAva kahije | aba ve rasa kA svabhAva ko prabhAva kahije chai / ve AnaMdarasa ko bhale prakAra hovo tIko prabhAva aiso chai, vacana gocara na chai| aMta soM rahita chai vo kevalajJAna soM upajyo ? so jJAna trikAlavartI triloka kA padArtha aloka sahita siMha kA dravya, guNa, kyoya, utpAda, vyaya, dhrauvya, dravya vA kAla, bhAvAdi samasta bheda jAne chai; aisA jJAna so abheda satva chai, tAtaiM kevalajJAna ko prabhAva anaMta chai| ve rasa kA svabhAva ko prabhAva anaMtaguNa ko prabhAva prabhutva ekaTho kIjye aiso chai / AtmA ko anaMtaguNarUpa sahaja chai so anaMtaguNa paryanta sAdhano | ve prabhAva meM dravya, kSetra, kAla, bhAva kari sadA avinAzI cidavilAsa chai|| iti 1 samyaka, bhalA. 2 bhalA, acchA, 3 kahA jAtA hai, 4 usakA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargIya kavivara dIpacaMdajI kRta jJAnadarpaNa dohA guNa anaMta jJAyaka vimala, paramajyoti bhagavAna / paramapuruSa paramAtamA, zobhita kevalajJAna | // 1 // savaiyA ( manahara ) bhAsanA bhaI hai jAke, sahaja lakhAva hai / mahimA mahata mahA, jJAna guNa mAMhi jJeya tAke zuddha AtamA ko agama apAra jAkI acala akhaMDa ekatA ko darasAva hai / / darasana' jJAna sukha bIraja anaMta dhAre, avikArI deva cidAnaMda hI ko bhAva hai| paramapadadhArI jAko, aiso paramAtamA 'dIpa' ura dekhe lakhi nihace subhAva hai | |2 // dekhe jJAnadarpaNa ko mati parapaNa' hoya, sarUpa meM karatu hai | AtamIka pAiyatu, arpaNa' subhAva ko uThata taraMga aMga aratha vicAra kie Apa ugharatu' hai / / Atmakathana eka ziva hI ko sAdhana hai, alakha arAdhana ke bhAva ko bharatu hai| cidAnaMdarAya ke lakhAyave ko hai upAya, yAke saradhAnI pada sAsato varatu hai 6 / / 3 / / 1 ananta darzana ra nizcaya sahaja 3 prApta 4 lInatA, 5 prakaTa hotA hai, 6 vartatA hai| 53 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama padAratha ko dekhe paramAratha hai, svAratha sarUpa ko anUpa sAdhi liijie|| avinAhI eka sukhAsI sohe ghaTa hI meM, tAke anubhau' subhAva sudhArasa piijiye|| deva bhagavAna jJAnakalA ko nidhAna jAko, ura meM anAyA sadAkAla thira kiijie|| jJAna hI meM gamya jAko prabhutva anaMta rUpa, vedi nija bhAvanA meM AnaMda lahIjie ||4|| dazA hai hamArI eka cetanA virAjamAna, Ana parabhAvana soM tihu kAla nyArI hai| apano sarUpa zuddha anubhave AThoM jAma, AnaMda ko dhAma guNagrAma visatArI hai|| parama prabhAva paripUrana akhaMDa jJAna, sukha ko nidhAna lakhi Ana rIti DArI hai| aisI avagAr3ha gAr3ha AI paratIti jAke, kahe 'dIpacaMda' tAko vaMdanA hamArI hai| 1511 parama akhaMDa brahamaMDa vidhi lakhe nyArI, karama vihaMDa kare mahA bhvbaadhinii| amala arUpI aja cetana camatakAra, samaisAra sAdhe ati alakha araadhinii|| guNa ko nidhAna amalAna bhagavAna jAko, pratacchara dikhAve jAkI mahimA abaadhinii| eka cidarUpa ko arUpa anusare aisI, AtamIka ruci hai anaMtasukhasAdhinI / / 6 / / 1 anumaya pratyakSagamya, ra upayoga lagA kara, 3 jAnana meM Ane vAlI, 4 anubhava kara 5 prApta kIjie. 6 tInoM (kAla). 7 guNoM kA samUha, 8 anya dUsarI. 6 vizva, 10 cakanAcUra, 11 trikAlI dhruva zuddhAtmA, 12 pratyakSa Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i j acala akhaMDapada ruci kI dharaiyA bhrama-bhAva kI haraiyA eka jJAnagunadhArinI / sakati anaMta ko vicAra kareM bAra-bAra, parama anUpa nija rUpa ko ughArinI' / / sukha ko samudra cidAnaMda dekhe ghaTa mAMhi, miTe bhava bAdhA mokhapaMtha kI vihArinI' / / 'dIpa' jinarAja so' sarUpa avaloke aisI, saMtana kI mati mahAmokSa anusArinI ||7|| cetanasarUpa jo anUpa hai anAdi hI ko, nihace nihAri ekatA hI ko cahatu haiN| svaparaviveka kalA pAI nita pAvana hai, AtamIka bhAvana meM thira hai rahatu haiN| acala, akhaMDa avinAsI, sukharAsI mahA, upAdeya jAni cidAnaMda ko gahatu haiN| kahe 'dIpacaMda' te hI AnaMda apAra lahi, bhavasiMdhupAra zivadvIpa ko lahatu haiM / 8 / / cetana ko aMkara eka sadA nikalaMka mahA karama kalaMka jAmeM koU nahIM pAiye || nirAkAra rUpa jo anUpa upayoga jAke, jJeya lakhe jJeyAkAra nyAro ha batAiye || bIraja anaMta sadA sukha ko samudra Apa. parama anaMta tAmeM aura guNa gAiye / / aiso bhagavAna jJAnavAna lakhe ghaTa hI meM, aiso bhAva bhAya 'dIpa' amara kahAiye / / 6 / / 4 prakaTa karane vAlI, ra vilAsa karane vAlI 3 jinadeva ke samAna (kevalajJAna prakAzamaya ) 4 mokSa rUpI dvIpa, 5 oNka svarUpa 6 jisameM 7 bhinna, 8 bhAvanA mA phara 55 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra nayake dharaiyA vyavahAra naya, prathama avasthA jAmeM karAlaMba kahyo hai| cidAnaMda dekhe vyavahAra jhUTha bhAsatu hai, AtamIka anubhau subhAva jihiM lahyo hai|| deTha cidarUpakI anUpa avalokani meM, koU vikalapa bhAva-bheda nahi rahyo hai|| cetana subhAva sudhArasa pAna hoya jahAM, ajara amarapada tahAM lahalahyo hai 1110 / / jJAna ura hota jJAtA upAdeya Apa mAne, jAne para nyAro jAke kalA hai viveka kii|| karama kalaMka paMka DaMkara nahIM lAge koU. deva nikalaMka ruci bhaI nija eka kii| nirabhai' akhaMDita abAdhita' sarUpa pAyo, tAhI kari meTI bhramabhAvanA aneka kI11 deva hiya bIca base sAsato niraMjana hai, so hI dhani 'dIpa' jAke rIti sudha Teka kii||11|| mero jJAnajyoti ko udyota mohi bhAsatu hai, tAte parajJeya ko subhAva tyAga dIno hai|| eka nirAkAra niralepa jo akhaMDita hai, jJAyaka subhAva jJAna mAMhi gahi lIno hai|| jAkI prabhutA meM uThi gae haiM vibhAva bhAva, Atama lakhAva hI taiM Apa pada cIno' hai|| aise jJAnavAna ke pramAna jJAna bhAva Apo,' karano na rahyo kachu kArija navIno hai||12|| .1 hastAvalambana, Azraya, 2 lahalahAtA hai, 3 DaoNka, karmakalaMka, 4 nirbhaya, 5 mudrita pATha hai- ASadhita, 6 mujhe 7 lepa rahita, 8 samApta ho gae, vilIna ho gae. 6 pahacAnA, 10 Apa. AtmA kA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mero hai anUpa cidarUpa rUpa mohi mAhi. jAke lakhe miTe cira mahA bhvbaadhnaa|| jAke darasAva meM vibhAva so bilAya jAya, jAko ruci kie sadha alakha arAdhanA / / jAkI paratIti rIti prIti kari pAI tAteM, tyAgI jagajAla jetI sakala upAsanA' / / agama apAra sukhadAI saba saMtana ko, aisI 'dIpa' sAdhe jJAnI sAMcI jJAnasAdhanA / / 13 / / Apa avaloke vinA kachu nAhI siddhi hota, koTika kalezani kI karo bahu krnnii| kriyA para kie parabhAvana kI prApati hai: mokSapaMtha sadhe nAhIM baMdha hI kI dhrnnii|| jJAna upayoga meM akhaMDa cidAnaMda jAkI, sAMcI jJAna bhAvanA hai mokSa anusrnnii|| agama apAra guNadhArI ko subhAva sAdhe, 'dIpa' saMta jIvana kI dazA bhvtrnnii||14|| vedata sarUpa pada parama anUpa lahe, gahe cidabhAva mahA Apa nija thAna hai|| dravya ko prabhAva aru guNa ko lakhAva jAmeM, parajAya ko upAve aiso guNavAna hai|| vyaya, utapAda, dhruva sadhe saba jAhI kari, tAhi te udota lakSya lakSanako jJAna hai| mahimA mahata jAkI kahA~ loM kahata kavi, svasaMvedabhAva 'dIpa' sukha ko nidhAna hai / / 15 / / 1 mudrita pATha hai-upAdhanA. 2 karor3oM. 3 kriyAkANDa, 4 zarIrAmita pudagala kI kriyA buddhi pUrvaka karane se rAga-dveSa kI utpatti hotI hai, 5 jisake dvArA, 6 usase, 7 jhAna prakAza Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cidAnaMdarAi sukhasiMdhu hai anAdi hI ko, nihace nihAri jJAnadiSTi dhAra liijiye| naya vivahAra hI te karama kalaMka paMka, jAke lAgi Ae toU suddhatA ghiijiye| jaise diSTi dekhe saba tAke taisI phala hoi, sudha' avaloka sudhaupayogI jiyA 'dIpa' kahe dekhiyatu AtamasubhAva aiso, siddha ke samAna jJAnabhAvanA karIjiye / / 16 / / meTata virodha dou nayanako pacchapAta' mahA nikalaMka syAtapada aNkdhaarnnii| aisI jinavANI ke ramaiyA samaisAra pAveM, jJAnajyoti lakheM kareM krmnivaarnnii| siddha hai anAdi yaha kAhU pai na jAi khaMDyo alakha akhaMDa rIti jAkI sukhkaarnnii| lahike subhAva jAko rahi haiM suthira jehI, tehI jIva 'dIpa' laheM dazA bhvtaarnnii||17|| mAni parapada Apo bhUle e anAdi hI ke, aise jagavAsI nijarUpa na saMbhAre haiN| ghaTa hI meM sAsato niraMjana jo deva base, tAko nahIM dekhe tAtai hita ko nivAre haiN| joti nijarUpa kI na jAgI kahu~ hiye mAhiM, yAteM sukhasAgara subhAva ko visAre haiN| dezanA jineMdra 'dIpa' pAya jaba ApA" lakhe, hoi paramAtamA anaMta sukha dhAre haiM ||18|| 1 trikAlI zuddha nijAtmA, 2 mudrita pATha hai-pachitAta (pakSapAta) ekAnta dRSTi, 3 svarUpa dharane vAlI, 4 mudrita pATha 'nijavANI hai, 5 akhaNDa jJAyaka svabhAva, 6 svataH siddha.7 kisI ke dvArA. 8 vinAza, 6 prApta kara. 10 zAzvata. 11 AtmAnubhava kara Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja AnaMda pAi rahyo nija meM lau lAi, dauri dauri' jJeya meM dhukAi' kyoM paratu' hai / upayoga caMcala ke kiye hI asuddhatA hai, caMcalatA meTe cidAnaMda ugharatu hai| alakha akhaMDa joti bhagavAna dIsatu hai, nai ekateM dekhi jJAna - naina udharatu hai| siddha paramAtamA so nijarUpa AtmA hai, / Apa avaloki 'dIpa suddhatA karatu hai | 16 || acala akhaMDa jJAnajoti hai sarUpa jAko, cetanAnidhAna jo anaMtaguNadhArI hai| upayoga AtamIka atula abAdhita hai, dekhiye anAdi siddha hine bihArI hai| AnaMdasahita kRtakRtyatA udyota hoi, jAhI same brahmadiSTi deta jo saMhArI hai| mahimA apAra sukhasiMdhu aiso ghaTa hI meM, deva bhagavAna lakhi 'dIpa' sukhakArI hai / / 20 / / para pariNAma tyAgi tattva kI saMbhAra kare, hare bhrama-bhAva jJAna guNa ke dharaiyA haiM / lakhe ApA Apa mAMhi rAgadoSa bhAva nAMhi, suddha upayoga eka bhAva ke karaiyA haiN| thiratA surUpa hI kI svasaMveda bhAvana meM, parama ateMdrI sukha nIrake daraiyA haiN| deva bhagavAna so sarUpa lakhe ghaTa hI meM, aise jJAnavAna bhavasiMdhu ke taraiyA haiM ||21|| 1 daur3a-daur3a kara jhapaTTA mAra kara 2 jhukakara, 3 gira rahA hai, 4 mudrita pATha hai-yakarte, 5 jisa samaya 6 zarIra 56 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokAloka lakhike sarUpa meM suthira raheM, vimala akhaMDa jJAnajoti parakAsI haiN| nirAkAra rUpa suddhabhAva ke dharaiyA mahA. siddha bhagavAna eka sadA sukharAsI haiN| aiso nija rUpa avalokata haiM nihace' meM, Apa paratIti pAya jaga so udAsI haiN| anAkula Atama anUpa rasa vedatu hai, anubhavI jIva Apa sukha ke vilAsI haiN||22|| karama anAdi joga jAteM nija jAnyo nAhi, mAni para mAMhi sayoM bhava meM itu haiN| guru upadeza samai pAya jo lakhAve jIva, Apa pada jAne bhramabhAva ko dahatu hai| devana ko deva so to sevata anAdi Ayo. nija deva seve binu ziva na lahatu hai| Apa pada pAyave kore zruta so bakhAnyo" jina, tAteM AtmIka jJAna saba meM mahatu hai||23|| gaganake bIci jaise ghanaghaTA mAMhi raci, Apa chipa rahyo toU teja nahiM gayo haiN| karamasaMjoga jaise Avaryopa hai upayoga, gupata subhAva jAko sahaja hI bhayo hai| jJeya ko lakhata aiso jJAnabhAva yA koU, parama pratIti dhAri jJAnI lakhi layo hai| upayogadhArI jAmeM upayoga kie siddhi, aura parakAra nahIM jinavaina gAyo hai ||24 / / 1 paramArtha meM, 2 mudrita pATha see' hai, 3 pAne ke lie, 4 vyAkhyAna kiyA, 5 mahatvapUrNa 6 AvRta, DhakA huA. 7 mudrita pATha hai- cayo hai| 60 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA dukhadAnI bhava thiti ke nidAnI' jAtaiM. hoya jJAna hAnI aise bhAva camaiyAra haiN| ati hI vikArI pApapuMja adhikArI sadA, aise rAga-doSa bhAva tina ke damaiyAra haiN| dayA - dAna -- pUjA - sIla saMjamAdi subhabhAva, ehU para jAne nAhiM ina meM unhaiyA haiN| subhAsuma rIti tyAgi jAge haiM sarUpa mAhiM, taI jJAnavAna cidAnaMda ke ramaiyA' haiM / / 25 / / dehaparimANa gati gatimAMhi bhayo jIva, gupta hai rahyo toU dhAre guNavRMda hai| karama kalaMka toU jAneM na karama koU, rAgadoSa dhAreM hU visuddha niraphaMda hai| dhArata sarIra toU' AtamA amUratIka, sudha pakSa gahe eka sadA sukhakaMda hai| nihace vicAra dekhyo siddha so sarUpa 'dIpa', mere to anAdi ko sarUpa cidAnaMda hai / / 26 / / vyavahArapakSa parajAya dhari Ayo toU, suddhanai vicAre nija para meM na phaMsA hai| jJAna upayoga jAkI sakati miTAI nAhiM, kahA bhayo jo tU bhavavAsI hoya vasA hai| dvaita ko vicAra kie bhAsata saMyoga para, dekhe pada eka para ora nahiM dhasA hai / nice bicArake sarUpa meM saMbhAri dekhI, merI to anAdi hI kI cidAnaMda dasA hai / / 27 / / 1 jA~ca karane vAle, 2 zamana karane vAle, dabAne vAle, 3 damana karane vAle 4 umaMga rakhane vAle 5 ramaNa karane vAle 6 taba bhI, 7 zuddhanaya kA pakSa grahaNa karane para 8 zuddhanaya (AtmAnubhava) se 1 tarapha 10 jhukA, praviSTa 61 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna kI sakati mahA gupati bhaI hai toU, jJeya kI lakhaiyA jAkI mahimA apAra hai| prataccha pratIti meM parokSa kaho kaise hoI, cidAnaMda cetanA ko cinha avikAra hai| parama akhaMDa pada pUrana virAjamAna, tihuMloka nAtha kie nihace vicAra hai| akhaipada' yo hI eka sAsatA nidhAna mere. jJAna upayoga meM sarUpa kI saMbhAra hai / / 20 / / bahu visatAra kahu' kahAM loM bakhAniyatu, yaha bhavavAsa jahAM bhAva kI asuddhtaa| tyAgi gRhavAsa hai udAsa mahAvrata dhAreM, nahiM viparIti jinaliMga mAMhi suddhtaa| karama kI cetanA meM zubha upayoga sadhe, tAhI meM mamata' tAke tArauM nAhIM suddhatA / vItarAga deva jAko yo hI upadeza mahA, yaha mokhapada jahAM bhAva kI vizuddhatA 1 / 26 || jJAna upayoga joga jAko na viyoga hUvo, nihace nihAre eka tihuMloka bhUpa hai| cetana anaMta cinha sAsato virAjamAna, gati-gati bhamyo toU amala anUpa hai| jaise maNi mAMhi koU kAcakhaMDa mAne toU, mahimA na jAya vAmeM vAhI kA sarUpa hai| aise hI saMbhArike sarUpa ko vicArayo maine, anAdi ko akhaMDa mero cidAnaMda rUpa hai||30|| 1 akSaya. akhaNDa pada, 2 ko. 3 mamatva, mere pana kI buddhi, 4 mokSa. 5 bhramaNa kiyA, 6 taba bhI. 7 usa meM, 8 usI kA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA cidAnaMda AnaMdamaya, sakati anaMta apAra / apano pada jJAtA lakhe, jAmeM nahiM avatAra ||31|| chappaya sahaja parama dhana dharana, harana saba karana bhrmml| acala amala pada ramana, mana para kari nija lahi thl|| atula abAdhita Apa, eka avinAsI khiye| parama mahAsukhasiMdhu. jAsa guNa pAra na lhiye|| jotI sarUpa rAjata vimala, deva niraMjana dharama dhr| nihace sarUpa Atama lakhe, so zivamahilA' hoya vara' / / 32 / / atha bahirAtmA kathana muniliMga dhAri mahAvrata ko sadhaiyA bhayo, Apa binu pAe bahu kInI subhkrnnii| yatikriyA sAdhike samAdhi ko na jAne bheda, mUDhamati kahe mokSapada kI vitrnnii| karama kI cetanA meM subha upayoga rIti, yaha viparIti tAhi kahe bhvtrnnii| aise to anAdi kI anaMta rIti gahi Ayo, kriyA nahiM pAI jJAnabhUmi' anusrnnii||33|| subhaupayoga setI jaise puNyabaMdha hoya, pAttara ko dAna diye bhogabhUmi jaaiye| satasaMga setI jaise hita ko sarUpa sadhe, thiratA ke Ae jaise jJAna ko bddh'aaiye| 1 mukti rUpI ramaNI,2 varaNa karane vAlA,3 dene vAlI, 4 svasaMvedanagamya AtmAnubhUti, 5 se. ke dvArA, 6 supAtra 63 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhavAsatyAga soM udAsabhAva kiye hoya, bhedajJAna bhAva meM pratIti Apa bhaaiye| kAraNa taiM kArija kI siddhi hai anAdi hI kI, AtamIka jJAna se anaMta sukha pAiye / / 34 / / jAmeM paravedanA uchedanA' bhaI hai mahA, vede nija Atamapada parama prkaastii| anAkula AtmIka atula ateMdrI sukha, amala anUpa kare sukha ko vilaasto| mahimA apAra jAkI kahAM loM bakhAne koya, jAhI ke prabhAva deva cidAnaMda bhaasto| nihace nihArike sarUpa meM saMbhAri dekhyo, svasaMvedajJAna hai hamAro rUpa saasto||5|| parama anaMta guNa cetanA ko puMja mahA. vedatu hai jAke bala aiso guNavAna hai| sAsato akhaMDa eka dravya upAdAna so to, tAhI kari sadhe yAmeM aura na vinAna' hai| jAhI ke subhAva taiM anaMtasukha pAiyatu, jAhI kari jAnyo jAya deva bhagavAna hai| mahimA anaMta jAkI jJAna hI meM bhAsatu hai, svasaMvedajJAna so hI padaniravAna hai| / 36 / / rAgadoSa moha ke vibhAga dhAri Ayo toU, nihace nihAri nAhiM parapada gahyo hai| eka jJAnajoti ko udyota yo akhaMDa liye, kahA bhayo jo to jagajAla mAMhi bahyo hai| / 1 vinAza. 2 nija zuddhAtmAnubhava. 3 isameM, 4 vijJAna, 5 baha gayA hai. AkarSita ho gayA hai Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA avikArI suddhapada yAko aiso jaiso, jinadeva nijajJAna mAMhi lahalahyo hai| jJAyaka prabhA meM dvaitabhAva' koU bhAse nAhi. svasaMvedarUpa yo hamAro bani rahyo hai||37 / / jJAna upayoga jJeya mAMhi de anAdi hI ko, kari arujhAra Apa eka bhUli bahyo hai| amala prakAzavata mUrati syoM ba~dhi ra hyo, mahA niradoSa tArauM para hI meM kalo hai| aise hai rahyo hai toU acala akhaMDarUpa, cidarUpapada mero deva jina kahyo hai| cetanA nidhAna meM na Ana paradesa koU, svasaMvedarUpa yo hamArA bani rahyo hai||38 / / jIva naTe nATa thATa- guNa hai anaMta bheSa, pAtari sakati rasarIti visatArA' kii| cetanA sarUpa jAko darasana dekhatu hai, sattA miradaMga tAla parameya pyArA kii| hAva-bhAva Adika kaTAkSana ko kheyavo jo, sura ko jamAva saba samakitadhArA kii| AnaMda kI rIti mahA Apa kare Apa hI ko, mahimA akhaMDa aisI Atama apArA kI ||36 / / jaise nara koU bheSa pazu ke aneka dhare, pazu nahIM hoi rahe jathAvata nara hai| taise jIva cyArigati svAMga dhare cira hI ko, taje nAhiM eka nija cetanA ko bhara' hai| 1 do panA, bhinna-bhinna, 2 ulajhana utpanna kara, 3 phaMsA, 4 anya. dUsare, 5 pradeza. , 6 kisI kA, 7 nRtya, 8 ghATa, 6 jaghanya, 10 phailAva, 11 bharapUra marAva Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aisI paratIti kiye pAiye paramapada, hoi cidAnaMda sivaramaNI ko vara hai| sAsato suthira jahAM sukha ko vilAsa kare, jAmeM pratibhAse jete bhAva carAcara hai||40|| dohA nija mahimA meM rata bhae, bhedajJAna ura dhaari| te anubhau lahi Apako, karamakalaMka nivAri / / 41 / / manahara mUrati padAratha je bhAsata mayUra' jAmeM, vikAratA upala' mayUra makaraMda kii| bhAvana kI ora dekhe bhAvanA mayUra hoi. rahe jathAvata dasA nahIM paraphaMda' kii| taise paraphaMda hI meM para hI so bhAsatu hai, para hI vikAra rIti nahI sukhakaMda kii| eka avikAra zuddha cetana kI ora dekheM. bhAsata anUpa duti devacidAnaMda kii||42|| mattagayanda savaiyA mero sarUpa anUpa virAjata, mohi meM aura na bhAsata aanaa| jJAna kalAnidhi cetana mUrati, eka akhaMDa mahA sukhathAnA / pUraNa Apa pratApa lie, jaha~ joga nahIM para ke saba naanaa| Apa lakhe anubhAva bhayo ati, deva niraMjana ko ura AnA ||43|| 1 mora. 2 patthara pASANa, 3 rAga-dveSa, mohAdi para bhAvoM kA phandA, 4 AtmAnubhava, 5 visajamAna karanA 66 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna kalA jAgI jaba para buddhi tyAgI taba, Atamika bhAvana meM bhayo anurAgA hai ! para parapaMcana meM raMca hUM na rati mAne, jAne para nyAro jAke sAMcI mati jAgI hai| mahA bhavabhAra ke vikAra te uThAi die. bhedajJAna bhAvana soM bhayo paratyAgI hai| upAdeya jAni rati mAnI hai sarUpa mAhi, cidAnaMda deva meM samAdhi laya' lAgI hai / / 44 / / darasana jJAna suddha cArita ko eka pada, mero hai sarUpa cinha cetanA anaMta hai| acala akhaMDa jJAna joti hai udyota jAmeM, parama vizuddha saba bhAva meM mahaMta hai| AnaMda ko dhAma abhirAma jAko ATho jAma, anubhaye' mokSa kahe deva bhagavaMta hai| sivapada pAive ko aura bhAMti siddhi nAhiM, yAteM anubhayo nija mokSattiyAkaMta' hai / / 45 / / alakha arUpI aja Atama amita teja, eka avikAra sAra pada tribhuvana meN| cira loM subhAva jAko samai hU samAryo nAhiM, parapada Apo mAni bhanyo bhavavana meM | karama kalolani meM Dolyo hai nizaMka mahA. pada-pada prati rAgI bhayo tana-tana meN| aisI cirakAlakI hU vipatiH bilAya jAya, neka hU nihAri dekho Apa nijadhana meM ||46 / / 1 lau, lInatA, 2 nija zuddhAtmAnubhava meM sthira hone para, 3 paramAtmA, mukti nArI ke pati, 4 Andolita, 5 bhava-bhramaNa, 6 jJAna cetanA meM 67 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - " nihace nihArata hI AtamA anAdisiddha, Apa nija bhUli hI nai bhayo vyavahArI hai| jJAyaka sakati jathAvidhi so to gopya' daI, pragaTa ajJAnabhAva dasA visatArI hai| apano na rUpa jAne aura hI soM aura mAne, ThAne bhavakheda nija rIti na sa~mArI hai| aise to anAdi kaho kahA sAdhya siddhi aba, neka hUM nihAro nidhi cetanA tumhArI hai||4711 eka vana mAhi jaise rahatu pizAcI doi, eka na tAko tahAM ati dukha dyAve hai| eka vRddha vikarAla 'mAva dhari trAsa kare. eka mahA suMdara subhAva ko lakhAve hai| dekhi vikarAla tAko mana mAMhi bhaya mAne, suMdara ko dekhi tAko pIche dauri dhAve hai| aiso khedakhinna dekhi kAhU jana maMtra diyo, tAko ura Ani vo nisaMka sukha pAve hai||48, / / taise yAhI bhava jAmeM saMpati vipati doU. mahA sukhadukharUpa jana ko karatu hai| gurudeva diyo jJAnamaMtra jaba-jaba dhyAve, taba na satAve doU dukhako haratu hai| karike vicAra ura Anie anUpa bhAva, cidAnaMda darasAva bhAvako dharatu hai| sudhA pAna kie aura svAda ko na cAkhe koU, kie sudha rIti sudha kArija" saratu hai / / 46 / / ---------..-.-."-"-."" """ " H T ML -IN -1 - ". 1 chipa gaI, 2 mAnatA hai. 3 samhAlI, 4 rAkSasa, 5 dilAtA hai, 6 dauDatA hai. 7 kArya, 8 banatA hai - . Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva jinarAja se anAdi ke batAya Ae, taiso upadeza hama kahAM loM btaaveNge| gahe pararUpa te sarUpa kI citaunI' cuke' anubhI soM keleI bhava meM na bhbhaavNge| eto hU kathana kie lAge jo na ura mAhI tina se kaThora nara aura na khaaveNge| kahe 'dIpacaMda' pada Adi deke koU suno, tattva ke gahaiyA bhavya bhavapAra pAyeMge / / 50 / / eka guNa sUcchamA ko eto visatAra bhayo, sabai guNa sUcchama subhAva jihi kIne haiN| eka sata sUcchama ke bheda haiM anaMta jAmeM, agurulaghu tAhU ko sUcchamatA dIne haiN| agurulaghutAI so sAre guNa mAhi AI, anaMtA-anaMta bheda sUcchama yoM lIne hai| sabai guNa mAMhi aise bheda sadhi Avata hai, tehI jana pAveM 'dIpa' cetanA cIne haiN| / 51 / / jagavAsI aMdha yo to baMdhyo hai karama setI, phaMdho parabhAva soM anAdi ko kalaMka hai| nara deva tirajaMca nArakI bhayo hai jahAM, ahaMbuddhi hI meM Dolyo ati nisaMka hai karama kI rIti viparIti hI soM prIti jAte, rAgadoSa dhAri-dhAri bhayo bahu baMka hai| karama ilAja meM na kAja koU siddha bhayo, aba tU pichAna jIva cetanA ko aMka hai||53|| 1 citavana, dRSTi. 2 cUkanA, haTanA, 3 itanA hI. 4 samajha meM na Ae. 5 sUkSmatvaguNa, 6 sabhI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapara viveka bhAri AtamasvarUpa pAve, cidAnaMda mUrati meM jeI lIna bhae haiN| para setI nyAno pada acala akhaMDarUpa, parama anUpa Apa guNa teI lae haiN| tihu~ loka sAra eka sadA avikAra mahA, tAko bhayo lAbha tAtai doSa dUri gae haiN| atula abAdhita anaMta guNadhAma aiso, abhirAma' akhaipada' pAya thira thae haiN||3|| rAga doSa moha jAko mUla hai asubha-subha, aise joga bhAva meM anAdi lagi rahyo hai| bhedajJAna bhAva setI joga ko nirodhi ati, Atama lakhAva hI meM nija sukha layA hai|| paradravya icchA paratyAga bhayo jAhI samai. Apa hai anaMta guNamaI jAhI' gahyo hai| kAraNa sukArija ko siddhi kari yAhI bhAMti, sAsato sadaiva rahe deva jina kahyo hai / / 54 || Apa ke lakhaiyA parabhAva ke nakhaiyA rasa, anubhau cakhaiyA cidAnaMda ko cahatu haiN| parama anUpa cidarUpa ko sarUpa dekhi, pekheM paramAtamA ko nija meM mahatu haiN| jJAna ura dhAri mithyAmoha ko nivAri saba, DAri dukha-doSa bhavapAra je lahatu haiN| loka ke sikhari sudha sAsato suthAna lahi, lokAloka lakhike sarUpa meM rahatu haiN| / 55 / / 1 sundara. 2 akSaya pada. gukiA, 3 hue haiM. sthita haiM, 4 jisa ko, 5 chor3ane vAle, 6 apalokana karate haiM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parapada tyAgi Apa pada mAMhi rati mAne, jagI jJAnajoti bhAva svasaMveda-vedI hai| anubhau sarUpa dhAri paravAharUpa' jAke, cAkhata akhaMDa rasa bhrama ko ucchedI hai / trikAlasaMbaMdha jaba dravya-guNa- parajAva, Apa pratibhAse cidAnaMdapada bhedI hai| mahimA anaMta jAkI deva bhagavaMta kahe, sadA rahe kAhU pai na jAya so na khedI hai / / 56 / / jaga meM anAdi hI kI gupata bhaI hai mahA, lupata-sI dIse toU rahe avinAsI haiN| aisI jJAnadhArA jaba Apa hI ko Apa jAne, miTe bhramabhAva pada pAve sukharAsI hai|| acala anUpa tihuM loka bhUpa darasAve. mahimA anaMta bhagavaMta deva vAsI hai| kahe 'dIpacaMda' so hI jayavaMta jagata meM, guNa ko nidhAna nija jyoti ko prakAsI hai / / 57 / / mere nija svAstha ko maiM hI ura jAnata hauM, kahiye ko nAhiM jJAnagamya rasa jAko hai / svasaMvedabhAva meM lakhAva hai sarUpa hI ko, anAkula ateMdrI akhaMDa sukha tAko hai| tAkI prabhutA meM pratibhAsita anaMta teja, agama apAra samaisAra pada vAko hai / suddhadiSTi die avalokana hai Apa hI ko, avinAsI deva dekhi dekhe pada kAko" hai / 58 5 dhArAvAhI jJAna, 2 svAda lete hI 3 lupta huI ke samAna, 4 kisakA 71 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atama daraba jAko kAraNa sadaiva mahA, aiso nija cetana meM bhAva avikArI hai| tAhi kI dharaNahArI jIvana sakati aisI, tAsoM jIva jIve tihuMloka guNadhArI hai| dravya-guNa-parAjaya eto jIvadasA saba, ina hI meM vastu jIva jIvanatA sArI hai| saba ko adhAra sAra mahimA apAra jAko, jIvana sakati 'dIpa' jIva sukhakArI hai / / 5 / / darasana-guNa jAmeM darasi sakati' mahA, jJAyaka sakati jJAna mAMhI sukhadAnI hai| atula pratApa lie prabhutva sakati sAhe. sakati amUrati so arUpI bakhAnI hai| ityAdi sakati je haiM jIva kI anaMta rUpa, tinheM dir3ha rAkhive ko ati adhikAnI hai| vIraja sakatira 'dIpa' bhAe nija bhAvana meM, pAvana parama jAteM hoI sivathAnI hai||6011 tihuMkAla vimala amUrati akhaMDita hai, AkaratI jAkI parajAya kahI vyNjnii| acala abAdhita anUpa sadA sAsatI hai, paradesa' asaMkhyAta dhare hai abhNjnii| vikalapa bhAva ko lakhAva kou dIse nAhiM, jAkI bhavi jIvana ke ruci bhava-bhaMjanI / mahA niralepa nirAkAra hai sarUpa jAko, darasi sakati aisI parama niraMjanI / 61 / / 1 dRzi zakti, 2 vIrya zakti. 3 AkRti, AkAra, 4 pradeza, 5 avinAzI, 6 nirlepa, karma-mala se rahita 72 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakati anaMta jAmeM cetanA pradhAnarUpa, tAhU meM' pradhAna mahA jJAyaka sakati hai| parama akhaMDa brahamaMDa kI lakhaiyA so hai, sUkSama sumAva yoM sahaja hI kI gati hai| supara prakAsanI sumAsanI sarUpa kI hai, sukha kI vilAsanI apAra rUpa ati hai| upayoga sAkAra banyo hai sarUpa jAko, jJAna kI sakati 'dIpa' jAne sAMcI mati hai / / 2 / / susaMveda bhAva ke lakhAva kari lakhI jAhe, saba hI ko pAhe bAloM kaahiiliye| acala anUpa mAyA sAsvatI abAdhita hai, atiMdrI anAkula meM surasa lhiijiye| avinAsarUpa hai sarUpa jAko sadA kAla, AnaMda akhaMDa mahA sudhApAna kiijiye| aisI sukha sakati anaMta bhagavaMta kahI, tAhI meM subhAva lakhi 'dIpa' cira jIjiye / / 63 / / sattA ke adhAra e virAjata haiM sabai guNa, sattA mAMhi cetanA hai cetanA meM sattA hai| darasana jJAna doU eU bheda cetanA ke, cetanA sarUpa meM arUpa guNa pattA hai| cetanA anaMta guNa rUpa te anaMtadhA" hai, dravya parajAya soUpara cetana kA nattA hai| jar3a ke abhAva meM subhAva sudha cetanA ko, yA cida sakati meM jJAnavAna rattA hai||64|| 1.usameM mI, 2 jJAnazakti, 3 sva-para. 4 sundara bhAsamAna, 5 svasaMvedha. 6 prApti. 7 atIndriya, 8 amara ho jAiye, 6 eka hI, 10 prApta, 11 ananta prakAra, 12 vaha bhI. 13 nAtA, sambandha, 14 anurakta, lIna 73 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcchama subhAva ko prabhAva sadA aiso jihiM, sabai guNa sUcchama subhAva kari lIne haiN| vIraja subhAva ko prabhAva bhayo melo tihi, apane anaMta bala saba hI ko dIne hai| parama pratApa saba guNa meM anaMta aise, jAne anubhavI je akhaMDa rasa bhIne' haiN| acala anUpa 'dIpa' sakati prabhutva' aisI, ura meM lakhAve te subhAva sudha kIne hai||65|| agurulaghutva ko vibhUti hai mahata mahA, saba guNa vyApike subhAva eka rUpa hai| aise guNa guNani meM vibhUti bakhAniyatu, jAniyatu eka rUpa acala anUpa hai| nija-nija lakSaNa kI sakati hai nyArI-nyArI, jihi visatArI jAmeM bhAva cidarUpa hai| kahe "dIpacaMda sukha kahUM meM sakati aisI, vibhUti lakhe te jIva jagata ko bhUpa hai||66 / / sakala padAratha kI avalokani sAmAnya, kare hai sahaja sudhAdhAra kI carasanI / jAmeM bheda-bhAva ko lakhAva kou dIse nAhiM, dekhe cidajoti zivapada kI parasanI | sakati anaMtI jetI jAhI meM dikhAI deta, mahimA anaMta mahA bhAsata surasanI / kahe 'dIpacaMda' sukha kaMda meM pradhAna-rUpa, sakati banI hai aisI sarava darasanI / / 67 / / 1 sarAbora. 2 prabhutvazakti, 3 agurulaghutva zakti, 4 nirantara Talane vAlI carasa ke samAna, 5 sparza karane vAlI, 6 jisa meM,7 uttama. svAda yAlI, 8 sarvadArzitvazakti 74 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakala padAratha ko sakala vizeSa bhAva, tina ko lakhAva kari jJAna joti jagI hai| AtamIka lacchana kI sakati anaMta jetI, jugapada jAniye ko mahA ati vagI' hai| sahaja surata susaMveda hI meM AnaMda kI, sudhAdhAra hoi sahI jAke paramarasa pagI hai| parama pramANa jAko kevala akhaMDa jJAna, mahimA anaMta 'dIpa' sakati saravagI' hai / / 68 / / Atama arUpI paradesa ko prakAsa dhare, bhayo jJeyAkAra upayoga samalIna hai| lakSaNa hai jAko aiso vimala subhAva tAko, vastu suddhatAI saba vAhI ke adhIna hai| jathAratha bhAva ko lakhAva lie sadAkAla, dravya-guNa-parajAya yaha bheda tIna hai| kahe 'dIpacaMda' aisI svaccha hai sakati mahA, so hI jiya jAne jAke sukha kI kamI na hai||66 / / anaMta asaMkhya saMkhya bhAga vRddhi hoya jahAM. saMkhya su asaMkhya su anaMtaguNI vRddhi hai|| eU SaT bheda vRddhi nija pariNAma kare, lIna hoi hAni so hI kare vyakta siddhi hai| paraNati Apa kI sarUpa so' na jAya kahUM, cidAnaMda deva jAke yahai mahA Rddhi hai| sakati agurulaghu mahimA apAra jAkI, kahai 'dIpacaMda' lakhe saba hI samRddhi hai| 70 / / 1 uchalI hai, 2 mudrita pATha hai-pharasa ?). 3 sarvajJatvazakti, 4 usI ke. 5 se, 6 yahI. 7 agurulaghutvazakti 75 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daraba subhAva kari dhauvya cche sadAkAla. vyaya utapAda so hI samai- samai kare hai / sAsato - khiNaka' upAdAna jAne pAiyatu, so hI vastu mUla vastu Apa hI meM dhare hai| dravya guNa parajai' kI jIvanI hai yAhI yAteM, cetanA surasa ko subhAva rasa bhare hai| kahe 'dIpacaMda' yoM jineMda ko bakhAnyo vaina, pariNAma sakati' ko bhavya anusare hai / / 71 / / kAhU' parakAra kAhU kAla kAhUM khetara' meM, hai hai na vinAza avinAsI hI rahatu hai / parama prabhAva jAko kAhU paina meTyo jAya, cetanA vilAsa ke prakAsa ko gahatu hai| Ana parabhAva" jAmeM Avata na kou jahAM. atula akhaMDa eka surasa mahatu hai| asaMkucita vikAsa sakati banI hai aisI, kahe 'dIpa' jJAtA lakhi sukha ko lahatu hai / / 72 / / guNa parajAya gahi baNyo hai sarUpa jAko, guNa parajAya binu' dravya nAhiM pAiye / dravya ko sarUpa gahi guNa parajAya bhaye, dravya hI meM guNa parajAya ye batAiye / sahaja subhAva jAtaiM bhinna na batAyo dravya, binu hI vastu kaise ThaharAiye? tAtaiM syAdavAda vidhi jagameM anAdisiddha, vacana ke dvAri kaho kahAM lagi" pAiye / / 73 / / 1 nitya-kSaNika, 2 paryAya 3 pariNAmazakti, 4 kisI 5 kSetra, 6 kisI ke dvArA, 7 mudrita pATha 'avabhAva hai. 8 asaMkucita-vikAzatvazakti, 6 binA, 10 taka 76 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa ke sarUpa hI te dravya parajAya hai hai, kevalIukatidhuni' aise kari gAve hai| dravya guNa doU parajAya hI meM pAiyatu, dravya hI meM guNa parajAya ye kahAve hai / yA eka-eka meM aneka siddhi hota mahA syAdavAda dvAri gurudeva yo batAye hai| kahe 'dIpacaMda pada Adi deke ko suno, Apa pada lakheM bhavi bhavapAra pAve hai / / 74 / / eka guNa setI dUje guNa soM lagAya bheda, sadhata anaMtavAra sAta bhaMga nIke haiN| eka-eka guNa setI anaMtA anaMtavAra, sAdhata anaMta lagi lageM nAhiM phIke haiM / anaMtA anaMtavAra eka-eka guNa setI, sAdhie sapatabhaMga' bhediye suhI ke haiN| yAtai cidAnaMda meM anAdisiddha suddhi mahA, pUraNa anaMta guNa 'dIpa' lakhe jIke haiM / / 75 / / guNa eka-eka jAke parajai anaMta kahe, parajai meM anaMtAnaMta nAnA visata hai / nAnA meM anaMta thaTa thaTa meM anaMta kalA, kalA ju akhaMDita anaMtarUpa dharyo hai| rUpa meM anaMta sattA sattA meM anaMta bhAva, bhAva ko lakhAba hU anaMta rasa bharyo hai / rasa ke subhAva meM prabhAva hai anaMta 'dIpa' sahaja anaMta yo anaMta lagi karyo hai / / 76 / / 1 paramAtmA kI divyadhvani, 2 bhavya jIva, 3 bhale, samyak 4 svAdahIna, nIrasa, 5 sapta bhaMga, 6 svaMya hI ke, 7 jIva ke paryAya, 6 ghATa 77 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daravasvarUpa so to dravya mAMhi rahe sadA, aura ko na gahe rahe jathArathatAI hai| guNa ko svarUpa guNa mAMhi so virAja rahe, parajAya dasA vAkI vAhI mAMhi gAI hai| jaiso guNa jAko, jAko jAhI bhAMti kare aura, viSamatA hare vAmeM aisI prabhutAI hai| tattva hai sakati jAmeM vibhutva akhaMDa sAyeM, kahe 'dIpa' aise jinavANI meM dikhAI hai / / 77 / / jAke desa - desameM virAjita ananta guNa, guNa mAMhi desa asaMkhyAta guNa pAiye / eka-eka guNani meM lakSaNa hai nyAro nyAro, sabana kI sattA eka bhinnatA na gAiye / parajAya sattA mAMhi vyaya - utapAda- dhruva, SaTguNI hAni - vRddhi tAhI meM batAiye / nice svarUpa sva ke dravya-guNa- parajAya. dhyAvo sadA tAtaiM jIva amara kahAiye / / 78 / / guNa eka-eka meM aneka bheda lyAya kari, dravya-guNa- parajAya tIno sAdhi lIjiye / naya, upacAra aura naya kI vivakSA sAdhi, tAhI bhAMti dravya mAMhi tInoM bheda kIjiye / parajAya parajAna mAMhi mukhya dravya so hai, yAhI rUpa guNa tInoM yAmeM sAdhi dIjiye / yAhI bhAMti eka kara aneka bheda sabai sAdhi, dekhi cidAnaMda 'dIpa' sadA cira jIjiye 1176 / / 1 usa kI, 2 usI meM, 3 isa meM, 4 isa prakAra, 5 amara ho jAiye 78 5 2 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa suddha sattA kI avasthA jo svarUpa kare, so hI karatAra deva kahe bhagavAna hai| pariNAma jIva hI ko karama karAve yAte, pariNati kriyA jAko jAne so hI jAna' hai| karatA karama kriyA nihace vicAra dekhe, . vastu meM na minna hoi hai paranAnA hai: kahe 'dIpacanda' jJAtA jJAna meM vicAre so hI, anubhau akhaMDa lahi pAve sukhathAna hai||10|| guNa ko nidhAna amalAna hai akhaMDarUpa, tihu~loka bhUpa cidAnanda so darasi hai| jAmeM eka sattArUpa bheda tridhA phaili rahyo, jAke avaloke nija Ananda varasi hai| dravya hI te nitya parajAya te anitya mahA, aise bheda dharike abhedatA parasi hai| kahiye kahAM loM jAkI mahimA apAra 'dIpa' deva cidarUpa kI subhAvatA sarasi hai||1|| sahaja Anandakanda deva cidAnanda jAko, dekhi ura mAMhi guNadhArI jo ananta hai| jAke avaloke yo anAdi ko vibhAva miTe, hoya paramAtamA jo deva bhagavanta hai| sivagAmI jana jAko tihuMkAla sAdhi-sAdhi, vAhI ko svarUpa cAhe jete' jagi santa haiN| kahe 'dIpa' dekhi jo akhaMDa pada prabhu ko so, jAtai jaga mAMhi hoya parama mahanta hai||2|| 1 jJAna. 2 pramANa, 3 usI ko. 4 jitane. 5 jagata meM, 76 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atama karama doU mile' haiM anAdi hI ke, yAhI te ajJAnI hai ke mahA dukha pAyo hai| karike vicAra jaba svapara viveka ThAnyora, sabai para bhinna mAnyo nAhiM apanAyo hai| tihuMkAla zuddhajJAna-jyoti kI jhalaka liye, sAsato svarUpa Apa pada ura mAyo hai| cetanA nidhAna meM na Ana kahUM Avana de. kahe 'dIpacaMda' saMtavaMditaH kahAyo hai|3|| Agama anAdi ko anAdi yoM batAvatu hai, tihuMkAla tero pada tohi upAdeya hai| yAhI te akhaMDa brahyamaMDa ko lakhaiyA lakhi, cidAnaMda dhAre guNavRMda so hI dheya hai| tU to sukhasiMdhu guNadhAma abhirAma mahA, tero pada jJAna aura jAni saba jJeya hai| eka avikAra sAra saba meM mahaMta suddha, tAhi avaloki tyAgi sadA para heya hai|184|| yAhI jaga mAMhi jJeya bhAva ko lakhaiyA jJAna, tAko dhari dhyAna Ana kAhe para here hai | para ke saMyoga te anAdi dukha pAe aba. dekhi tU sa~bhAri jo akhaMDa nidhi tere hai| vANI bhagavAna kI jo sakala nicora yahai", samasAra Apa punya pApa nahiM nere hai| yAteM yaha graMtha siva-paMtha ko sadhaiyA mahA, aratha vicAri gurudeva yoM parere hai||5|| 1 saMyogI, 2 nizcita kiyA, nirNaya kiyA, 3 sAdhu-santoM se vandanA kie gae, 4 vizva, 5 dhyeya, 6 para kA avalokana kyoM karatA hai? 7 mudrita pATha 'ko' hai. 8 yahI sAra hai. 6 Apa; AtmA, 10 pAsa. 11 preraNA karate haiM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata tapa sIla saMjamAdi upavAsa kriyA, dravya bhAvarUpa dou baMdha ko karatu haiM / karama janita tAtaiM karama ko hetu mahA baMdha hI ko kareM mokSapaMtha ko haratu haiM / Apa jaiso hoi tAko Apa ke samAna kare. baMdha hI ko mUla yAtaiM baMdha ko bharatu haiM / yAko paraMparA ati mAni karatUti kare, teI mahA mUr3ha bhAva - siMdhu meM paratu' haiM | |86 | / kAraNa samAna kAja' saba ho bakhAnatu haiM, yAtaiM parakriyA mAMhi parakI dharaNi' hai| yAhI te anAdi dravya kriyA to aneka karI, kachu nAhiM siddhi bhaI jJAna kI paraNi hai| karama ko vaMsa jAmeM jJAna ko na aMza kou, bar3he bhavavAsa mokSa - paMtha kI haraNi hai| yAteM parakriyA upAdeya to na kahI jAya, tAtaiM sadA kAla eka baMdha kI daraNi hai / 87 / / parAdhIna bAdhAta baMdha kI karaiyA mahA, sadA vinAsIka jAko aiso hI subhAva hai| baMdha udai rasa phala jImeM cyA eka rUpa, subha vA asubha kriyA eka hI lakhAve hai / karama kI cetanA meM kaise mokSapaMtha sadhe. mAne teI mUDha hie jina ke vibhAva hai| jaise bIja hoya tAko taiso phala lAge jahAM, yaha jaga mAMhi jina-Agama kahAva hai | |ce !! 1 par3ate haiM. girate haiM, 2 kArya, 3 gharane vAlI 4 pariNati 5 harane vAlI 6 Dhalane vAlI 7 jisameM ghAroM hI 81 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA suma kIje pai na mamatA dharIje kahUM, hUje na vivAdI yAmeM pUjya bhAvanA hI hai| kIje punyakAja so samAja sAro para hI ko, cetanA kI cAhi nAhiM tadhe yAke yAhI hai| yAko heya jAni upAdeya meM magana hUjai, miTai hai virodha vAda' rahe na kahA hI hai| AThoM jAma Atama kI ruci meM anaMta sukha, kahe 'dIpacaMda' jJAna bhAva hU tahAM hI hai||6|| iti bahirAtmAkathana atha paMcaparameSThI kathana dohA sakala eka paramAtamA, guNa jJAnAdika saar| sudha paraNati parajAya hai, zrIjinavara avikAra / / 6011 chiyAlIsa guNa-kathana savaiyA vimala sarIra jAko rudhira varaNa' khIra', sveda tana nAhiM Adi saMsthAnadhArI hai| saMhanana Adi ati sundara sarUpa lie. parama sugaMdha deha mahA sukhakArI hai| dhare subha lakSaNa ko hita-mita vaina jAke, bala hai anaMta prabhu doSa dukhahArI hai| 1 vAda vivAda, 2 varNa, raga. 3 kSIra. dUdha, 4 pasInA, 5 zarIra, 6 najavRSabhanArAca saMhanana, 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atisai sahaja dasa janama te hoi aise, tihuMlokanAtha bhavi jIva nisatArI hai||61 | gAna gAna pA ho jona meM, surabhikSa cyAroM disi chAyA nahiM paaiye| nayana palaka nAhiM lage na AhAra tAke, sakala parama vidyA prabhu ke batAiye / prANI ko na vadha upasarga nahiM pAiyatu, phaTika samAna tana mahA suddha gaaiye| kesa nakha bar3he nAhiM ghAtiyA karama gae, atisai jineMdajI ke mana meM anAiye / / 62! / sakala aratha lie mAgadhIya bhASA jAke, tahAM saba jIvana ke mitratA hI jaaniye| darapaNa sama bhUmi gaMdhodakavRSTi hoya, parama AnaMda saba jIva ko bakhAniye / saba ritu ke phala-phUla hai banasapati. yoM na deva-bhUmi meM upaja liyo maaniye| caraNakamala tali racahiM kamala sura, maMgala daraba vasu hiye meM pramAniye / / 63| vimala gagana disi bAjata sugaMdha vAyu, dhAnya ko samUha phale mahA sukhadAnI hai| caturanikAya deva karata jayakAra jahAM, dharmacakra dekhi sukha pAve bhavi prAnI hai| devana kie yaha atisai caturadasa, mahimA supuNya kerI jaga meM bakhAnI hai| kahe 'dIpacaMda' jAko iMda hU se Aya nameM, 1 atizaya, camatkAra, 2 yojana, kosa. 3 sphaTika maNi. 4 mudrita pATha hai-je ujUlA yau, 5 mudrita pAla 'haMkAra?' hai, 6 caudaha atizaya, 7 indra bhI, A kara namate haiM 83 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aiso jinarAja prabhu kevala sujJAnI hai||64 / / karata haraNa zoka aiso hai azokataru, devana kI karI phUladRSTi sukhadAI hai| divyadhvani kari mahA zravaNa ko sukha hota, siMhAsana sohe sura camara DharAI hai| bhAmaMDala sohe sakhadAnI saba jIvana ko. duMdubhi subAje jahAM ati adhikAI hai| tribhuvanapati prabhu yAteM haiM chatara tIna, mahimA apAra graMtha-graMthana meM gAI hai||65 / / parama akhaMDa jJAna mAMhi jJeya bhAsata hai, jJeyAkAra rUpa vivahAra ne batAyo hai| nihace nirAlo jJAna jJeya soM bakhAnyo jina, darasana nirAkAra graMthani meM gAyo hai| vIraja anaMta sukha sAsato sarUpa lie, catuSTai anaMta vItarAga deva pAyo hai| jina ko bakhAnata hI aise guNa prApati hai, yAteM jinarAjadeva 'dIpa' ura bhAyo hai ! / 66 / / sakala karama soM rahita jo, guNa anaMta paradhAna / kiMca Una parajAya hai, vahai' siddha bhagavAna / / 67 / / guNa chatIsa bhaMDAra je, guNa chatIsa haiM jaas| nija zarIra parajAya hai, AcAraja' parakAsa' / / 67 / / pUravAMga jJAtA mahA, aMgapUrava guNa jaani| jiha sarIra parajAya hai, upAdhyAya so mAni / / 66 / / AThabIsa guNako dhare, AThabIsa guNalIna / nija sarIra parajAya hai, mahAsAdhu paravIna' ||100|| 1 vahIM, 2 AcArya, 3 prakAza, 4 aTThAIsa mUlaguNa ko dhAraNa karate haiM, 5 pravINa. catura Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savaiyA guNaparajAya juta' dravya jIva jAke guNa, hai anaMta parajAya para pariNatI hai| paramANu dravyarUpa saparasa rasa gaMdha, guNa parajAya SaTvRddhihAnivatI hai| gati thiti hetu dravya gatithiti guNa parajAya vRddhi hAni dharma adharma thitigati' hai|| avagAha varatanA hetu dou darava meM, ye hI guNa parajAya vRddhi hAni gati hai| / 101 / / saMjvala kaSAya thUla udai moha sUkSama ke, thUla moha kSaya tathA upasama ko hai| yAhI kari kAraNa te saMjama ko bhAva hoya, chaTThA guNathAna mAMhi mahA lahi la hyo hai| tAko mithyAmatI keu mUDha jana mAnatu hai, naya kI vivakSA bheda kachU nAhiM gahyo hai| sahaja prataccha ziva-paMtha meM niSedha kIne, yahAM na virodha kou raMca hU na rahyo hai / / 102 / / __ atha chaTTho bheda sAmAyika-kathana subha vA asubha nAma jAke samabhAva kare, bhalI burI thApanA meM samatA kriijiye| cetana acetana vA bhalo buro dravya dekhi, dhArike viveka tahAM samatA dhriijiye| zobhana-azobhana jo grAma vana mAMhi sama, bhale bure samai hUM meM samabhAva kiijiye| 1 yukta, sahita. 2 mudrita pATha hai-jAge. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhale bure bhAvani meM kIje samabhAva jahAM, sAmAyika bheda SaT yaha lakhi liijiye| 103 / / karama kalaMka lagi Ayo hai anAdi hI ko, yAteM nahiM pAI jJAnadRSTi prkaashnii'| mati gati mAMhi parajAya hI ko Apo mAnyo, jAnI na sarUpakI hai mahimA subhaasnii| raMjaka' subhAva setI nAnA baMdha kare jahAM, pari paraphaMdA thiti kInI bhvvaasnii| bhedajJAna bhaye te sarUpa meM saMbhAri dekhI, merI nidhi mahA cidAnaMda kI vilaasnii||104 / / mahA ramaNIka aiso jJAna joti mero rUpa, suddha nija rUpa kI avasthA jo para hai| kahA bhayo cira soM malIna haike Ayo toU nihace nihAre parabhAva na karatu hai| megha ghaTA nabha mAhi nAnA mAMti dIsatu hai, ghaTA soM na hoya nabha zuddhatA varatu hai| kahe 'dIpacaMda' tihu~loka prabhutAI lie. mere pada dekhe mero pada sudharatu hai||105|| kAhe parabhAvana meM dauri-dauri lAgatu hai, dasA parabhAvana kI dukhadAI kahI hai| jana mAhi dukha parasaMga te aneka sahe. tAH parasaMga toko tyAga jogi sahI hai| pAnI ke viloe kahu pAiye ghirata nAhi, kAMca na ratana hoya DhUMr3ho saba mahI hai| 1 sAmAyika ke chaha bheda haiM. 2 prakAzita karane vAlI, 3 bhalIbhA~ti prakAzita hone thAlI. 4 rAga karane vAle, 5 svamAda se, 6 mor3a ke phandai meM par3a kara.7 mudrita pATha hai-bhaya maiM.. ho kara. 6 to bhI, 10 rAga, dveSAdi bhAva, 11 rilone para, 12 ghI 86 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAte avaloki dekhi tere hI sarUpakI sa. mahimA anaMtarUpa mahA bani rahI hai| / 106 / / bhedajJAnadhArA kari jIva pudagala dou, nyArA-nyArA lakhi kari karama vihNddnii'| cidAnaMda bhAva ko lakhAva darasAva kiyo, . jAmeM pratibhAse thiti sArI brhmNddnii'| karama kalaMka paMka parihari pAI mahA, suddhajJAnabhUmi sadA kAla hai akhNddnii| teI samakitI haiM sarUpa ke gaveSI jIva, sivapadarUpI kInI dasA sukhpiNddnii| 107 / / Apa avalokani meM Agama apAra mahA, cidAnaMda sukha-sudhAdhAra kI brsnii| acala akhaMDa nija AnaMda abAdhita hai, jAkI jJAna dazA zivapada kI prsnii| sakati anaMta ko subhAva darasAve jahAM, anubhau kI rIti eka sahaja surasanI / dhani jJAnavAna teI parama sakati aisI, dekhI haiM anaMta lokaloka kI darasanI ||108|| tattva saradhAna kari bhedajJAna bhAsatu hai, jAte paraMparA mokSa mahA pAiyatu hai| tattva kI taraMga abhirAma ATho jAma uThe, upAdeya mAMhi mana sadA lAiyatu hai| ciMtana sarUpa ko anUpa kare ruci setI, graMthana meM paratIti jAkI gAiyatu hai| 1 vinAza karane vAlI, 2 grahmANDa, vizva kI. 3 mukti kA sparza karane vAlI, 4 jJAnAnanda rasa se yukta, 5 dekhane vAlI, 6 sundara, 7 lagAte haiM, 8 ruci pUrvaka 87 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAratha paMtha vA samyaka vyohAra nAma, jAko ura jAni jAni jAni bhAiyatu' haiM / 106 / / Agama aneka bheda avagAhe ruci setI. lekhike rahasi jAmeM mahA mana dIjiye / aratha vicAri eka upAdeya Apa jAne, para bhinna mAni mAni mAnike tajIjiye / jAmeM so tattva hoya jathAvata jAne jAhi, lakhi paramAratha ko jJAna-rasa pIjiye, guni paramAratha yoM bhedabhAva bhAiyatu. cidAnanda deva ko sarUpa lakhi lIjiye / 150 / / suddha upayogI dekhi guNa meM magana hoya, jAko nAma suni hie harakhara dharIjiye / mero pada mohi meM lakhAyo jihi saMga setI, so hI jAkI uri bhAya bhAvanA karIjiye / sAdharamI jana jAmeM prApati sarUpa kI hai, tAko saMga kIje aura parihari dIjiye ! yatijana sevA vaha jAnyo bheda samyaka ko, kahe 'dIpa' yAko lakhi sadA sukha kIjiye / 1999 || mithyAmatI mUr3ha je sarUpa ko na bheda jAne, para hI ko mAne jAkI mAni nahIM kIjiye ! mahA sivamAraga ko bheda kahuM pAve nAhiM, mithyAmaga lAge tAko kaise kari dhIjiye / anubhau sarUpa lahi Apa meM magana hai hai, tina hI ke saMga jJAna sudhArasa pIjiye / 1 bhAvanA mAte haiM. 2 rahasya 3 harSa ullAsa, 4 lage hue, prApta kara 88 vizvAsa dilAyeM, 6 " Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAmaga tyAgi eka lAgiye sarUpa hI meM, Apa pada jAni Apa pada ko lakhIjiye / / 112 / / jAko cidalacchana pichAni paratIti' kare, jJAnamaI Apa lakhi bhayo hai hitaarthii| rAga-doSa-moha meTi bheTyo hai akhaMDa pada, anubhau anUpa lahi bhayo nija svaarthii| tihu~loka nAtha yo vikhyAta gAyo vedani meM, tAmeM thiti kInI kIno samakita saarthii| sarUpa ke svAdI ahalAdI cidAnaMda hI ke, teI sivasAdhaka punIta prmaarthii| 1113|| savaiyA pair3I car3he sudha cAla cale, mukatAphala artha kI ora ddhreN| kaMTakalIna kamala lakhe, tihi doSa vicArike tyAgi dhreN| ujjala vANi- nahIM guNahAni, suhAvani rIti ko nA visreN| akSara" mAnasarovara mAhi,kiteka vihaMga kilola kreN| [114 / / kavitta karatAra karatA hai karatA akaratA hai, karatA akaratA kI rIti soM rahatu hai| mUratIka mUrati kI upekSA amUratI hai, sadA cinamUrati ke bhAva soM sahatu hai| 1pratIti, zraddhAna, 2 hita (Atmahita) cAhane vAlA.3 paga rUpI sIr3hI, zreNi, 4 sarala, zuddhopayoga, 5 motI. mukti, 6 kIcar3a meM lipta, zubhAzubha kAMToM se vyApta, 7 chor3anA, vrata-tyAga, 8 vANI, svabhAva, 1 suhAvanA, samrAka. 10 bhUlanA, asAvadhAna honA, 11 nitya, akhaNDa, 12 mAnasarovara, jhIla, zuddhopayoga, 13 kitane hI. virale. 14 pakSI, zuddhopayogI. 15 krIr3A, vilAsa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka meM aneka eka hai aneka mAMhi eka, eka meM aneka hai anekatA gahatu hai| lacchina kI lacchi lie parataccha chipAiyatu, kahUM na chipAiyatu jaga meM mahatu hai||115 / / hai nAhIM hai nAhiM vainagocara hU nAhIM yaha, hai nAhIM hai nAhIM mAMhi tihuM bheda kiijiye| svaparacatuSka meda setI jahAM sAdhiyatu, so hI nayabhaMgI jinavANI meM khiijiye| syAtapada setI sAta bhaMga ko sarUpa sAdhe, paramANa' bhaMgI soM abhaMga sAdhi liijiye| doU soM rahata so to duranaya bhaMgI kahA, yahai tIna bheda sAtabhaMgI ke lakhIjiye / / 116 / / svasaMveda jJAna amalAna* pariNAma Apa, Apana ko dae Apa Apa hI soM lae haiN| Apa hI svarUpa lAbha layo pariNAmani meM, Apa hI meM AparUpa hai ke thira thae haiN| sAsatI-khiNaka Apa upAdAna Apa kare, karatA, karama, kriyA Apa paraNae haiN| mahimA anaMta mahA Apa dhare Apa hI kI, Apa avinAsI siddharUpa Apa bhae haiN| 117 / / 1pramANa, 2 donoM, 3 durnaya, mithyAnaya.4 zuddha,5 lIna hai. sthita haiM, 6 nitya-kSaNika 7 pariNata hue haiM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha bahirAtmA-kathana likhyate virAjatu haiM, poye haiM / maNi ke mukuTa mahA sira pai hie mAMhi hAra nAnA ratanake alaMkAra aura aMga-aMga meM anUpa bane, sundara sarUpa duti dekhe kAma goye haiN| surataru kuMjani meM surasaMgha sAtha dekheM, Avata pratIti aisI punya bIja boye haiN| karama ke ThATha aise kIne haiM aneka bAra, jJAna binu bhAye" yoM anAdi hI ke soye haiM / / 118 || suraparajAyani meM bhoga bhAva bhae jahAM, sukha raMga rAco rati kInI parabhAva meM / raMbhA hAva-bhAvati ko niti nivAra dekheM, prema paratIti bhaI ramaNiramAva meN| dekhi dekhi devani ke puMja Aya pA~ya pare", hiya meM haraSa dhareM lagini lagAva meM / para parapaMcani meM saMcike karama bhArI, saMsArI bhayo phire ju para ke upAva meM ||116 | / chappaya ajara amara avilipta, tapta bhava bhaya jaha~ nAhIM / deva anaMta apAra, jJAnadhAraka jaga mAMhI / jihiM vAika jaga sAra, jAni je bhavadadhi tari haiN| gura niragaMtha mahaMta, saMta sevA saba kari haiN| 1 piroye hue, 2 Duboye hue, sarAbora, 3 devatAoM kI TolI 4 bhAvanA bhAe. 5 racA huA. raMgA huA, tallIna, 6 devI 7 praNAma karate haiM, 8 para-prapaMtha viSaya-bhoga, 6 jisa prakAra, 10 vAcaka, vidvAn 61 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devavANi guru parakhi parIkSA kara yaha, kari pratIti mana meM dhre| kahe 'dIpacaMda' hai naMdita', avinAsIsukha ko vare / / 120 / / savaiyA dhare guNavRMda sukhakaMda hai sarUpa mero, jAme paraphaMda' ko praveza nAhiM paaiye| deva bhagavAna cidAnaMda jJAnajoti lie, acala anaMta jAkI mahimA btaaiye| parama pratApa meM na tApa bhava bhAsatu hai, acala akhaMDa eka ura meM lkhaaiye| anubhau anUpa rasapAna le amara hUje, sAsato suthira jasa juga-juga gAiye / / 121 / / cetanAvilAsa jAmeM AnandanivAsa nita, jJAna parakAsa dhare deva avinAsI hai| cidAnanda eka tU hI sAsato niraMjana hai, mahA bhayabhaMjana hai sadA sukharAsI hai|| acala akhaMDa zivanAthana ko ramaiyA tU hai, kahA bhayo jo to hoya rahyo bhavavAsI hai| siddha bhagavAna jaiso guNa ko nidhAna tU hai, nihace nihAri nidhi Apa parakAsI hai| 1122 / / ramaNi ramAva mAMhi rati mAni rAcyo mahA. mAyA meM magana prIti kare parivAra soN| viSaibhoga soMja viSatulya sudhApAna jAne, hita na pichAne baMdhyo ati bhava-bhAra soN|| eka iMdrI Adi le asainI parijaMta' jahAM, tahAM jJAna kahAM rukyo karama vikAra soN| 1 mudrita pATha hai-vaMda so. 2 rAga-dveSa. 3 saMyoga, sAjhedArI, 4 paryanta Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abai deva guru jinavANI ko saMjoga juryo', sivapaMtha sAdho kari AtamavicAra soM / / 123 / / parapada Apo mAni jaga meM anAdi bhanyo, pAyo na sarUpa jo anAdi sukhathAna hai| rAga-doSa bhAvani meM bhavathiti bAMdhI mahA, bina bhedajJAna bhUlyo guNa ko nidhAna hai| acala akhaMDa jJAnajoti ko prakAza liye, ghaTa hI meM deva cidAnanda bhagavAna hai| kahe 'dIpacanda' Aya iMda hU se pA~ya pare, anubhau prasAda pada pAve niravAna hai||124 / / dohA cidalacchana pahacAna te, upaje Ananda aap| anubhau sahaja svarUpa ko. jAmeM punya na pApa / / 125 / / kavitta jaga meM anAdi yati jete pada dhAri Ae. teU saba tire lahi anubhau nidhAna ko| yAke bina pAe muni hU so pada niMdita hai, yaha sukha-siMdhu darasAve bhagavAna ko| nArakI hU nikasi je tIrthaMkarapada pAve, anubhau prabhAva pahuMcAve niravAna ko| anubhau anaMta guNa ke dhare yAhI ko. tihuMloka pUje hita jAni guNavAna ko / 126 / / 1 milA hai, 2 sAdhanA kara, 3 parimramaNa kiyA, 4 indra ke samAna bhI. 5 ve bhI. 6 dhArApravAha jJAna 63 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhau akhaMDa rasa dhArAdhara jagyo jahAM, tahAM dukha dAvAnala raMca na rahatu hai| karamanivAsa bhavavAsa ghaTa bhAnave ko, parama pracaMDa pauna munijana kahatu hai| yAko rasa pie phiri kAhU kI icchA na hoya, yaha sukhadAnI jaga meM mahatu hai| AnaMda ko dhAma abhirAma yaha saMtana ko, yAhI ke dharaiyA pada sAsato lahatu hai||127 / / Atama-gaveSI saMta yAhI ke dharaiyA je haiM, Apa meM magana kareM Ana na upaasnaa| vikalapa jahAM koU nahIM bhAsatu hai, yAke rasa bhIne tyAgI sabai Ana' vAsanA / cidAnaMda deva ke anaMta guNa jete kahe, jina kI sakati saba tAhi mAhi bhaasnaa| vyaya. utapAda, dhruva, dravya guNa-parajAya, mahimA anaMta eka anubhau vilaasnaa||128|| . dohA guNa anaMtake rasa sabai, anubhau rasa ke mAMhi / yAteM anumau sArikho, aura dUsaro nAhiM / / 126 / / savaiyA jagatakI jetI vidyA bhAsI kara-rekhAvata, koTika jugAMtara jo mahA tapa kIne haiN| 5 mahattvapUrNa, mahAna, 2 anya, bhautika Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumI akhaMDa rasa ura meM na Ayo jo to, sivapada pAve nAhiM pararasa bhIne haiN| Apa avalokani meM Apa sukha pAiyatu, para urajhAra hoya parapada cIne' haiN| tAteM tihuMlokapUjya anubhau hai AtamA ko, anubhavI anubhau anUpa rasa lIne haiN||130|| aDilla parama dharama ke dhAma jinezvara jaaniye| zivapada prApati hetu Apa ura aaniye|| nihace aru vyohAra jithAratha paaiye| syAdvAda kari siddhipaMtha ziva gaaiye||131|| savaiyA lakSana ke lakhe binu lakSya nahiM pAiyatu, lakSya bina lakhe kaise lakSaNa lakhAtu hai| yAteM lakSya lakSina ke jAnibe ko jinavAnI, kIjiye abhyAsa jJAna parakAsa pAtu hai| aiso upadesa lakhi kIno hai aneka bAra, tohU honahAra mAMhi siddhi ThaharAtu hai| nihace pramANa kie udyama vilAya jAya, dou nai virodha kahu kima yo miTAtu hai||132 / / mAni yaha nihace ko sAdhaka vyohAra kIje, sAdhakake bAdhe kahuM nihaco na paaiye| jadyapi hai honahAra tadyapi hai cinha vAko, 1 pahacAna lie, 2 lie hue. 3 yathArtha, vAstavika, 4 prApta karatA, 5 kaho. 6 kisa prakAra. 7 dUra hotA hai, miTatA hai, 8 bAdhaka hone para. 6 nizcaya, paramArtha 65 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhi jAko sAdhana yo lakSaNa lkhaaiye| Ae ura ruci yaha rocaka kahAve mahA, ruci ura Ae binu rocaka na gAiye / aMtaraMga udyama taiM AtamIka siddhi hota, maMdira ke dvAri' jaise maMdira meM jAiye / / 133 ! | prakRti' gaye te vaha AtamIka udyama hai, so to honahAra bhae prakRti uThAna hai| nAnA guNa-guNI bheda sIkhyo na sarUpa pAyo kAla le anAdi bahu kIno jo sayAna' hai / yAtaiM honahAra sAra sAre jaga jAniyatu honahAra mAMhi tAtai udyama viNAna' hai / cAho so hI karo siddhi nihace ke Ae havai hai, nice pramANa yAtaiM satyAratha jJAna hai / / 134 / / tIrathasarUpa bhavya tAraNa hai dvAdazAMga, vANI mithyA hoya to to kAhe jinabhAsI hai| jinavAnI jIvana ko kIno upagAra yaha, yAkI ruci kie bhavya pAve sukharAsI hai| karata uccheda yAko kaise tattva pAiyatu, mokSapaMtha miTe jIva rahe bhavavAsI hai| nihace pramANa toU' jAhI - tAhI bhAMti, ati anubhau diDhAyo gahi dIjie adhyAsI hai / / 135 / / yaha to anAdi hI ko cAhata abhyAsa kiyo, yAke nahIM sAre pAve kAla kI labadhi taiM / jatana ke sAdhya siddhi hotI to anAdi hI ke, dravyaliMga dhAre mahA ati hI suvidhi taiN| 1 daravAje meM se, 2 karma-prakRti, 3 abhAva, 4 catura, bhedavijJAna- kuzala, 5 upakAra, 6 saba bhI, 7 jisa - tisa 8 rAga meM ekatva buddhi 6 puruSArthaM ke 66 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAja nahIM saryo' tAteM kachU na basAya yAko, honahAra bhae kAja sIjhe jathAvidhi taiN| yAse bhavitavya to so kAhU pai na laMdhI' jAya, kari hai upAya jo to nAnA ye vidhi taiN||136 / / eka nai pramANa hai to kAhe ko jineMdradeva, kahe dhani jIvana ko udyama btaavnii| tattva kA vicAra sAra vANI hI te pAiyatu, vANI ke uthApe yAkI dasA hai abhAvanI / mokSapaMtha sAdhi-sAdhi tire jinavANI hI te, yaha jinavANI ruce yAkI bhalI bhAvanI / yAhI ke uthApe bhalI bhAvanI uthApI jAse, yaha bhalI bhAvanI so udyama taiM paavnii||137 / / udyama anAdi hI ke kie haiM na ora Ayo. kahUM na miTAyo dukha janama-maraNa ko| yoM to keu bera* jAya jAya gurupAsa jAcyo, svAmI mero dukha meTo bhava ke bharaNa ko| dInI una dIkSA ini lIno bhale bhAva kari, samai vinu Ae kAja kaise havai taraNa ko| yAteM kahe vividha banAyake upAya ThAne, balI kAja jAni honahAra kI TharaNa" ko / 137 / / jaise kAhU nagara meM gae vinu kAja na vai, paMtha binu kaise jAya pahuMce nagara meN| taise vivahAra naya nihace ko sAdhatu hai, 1 saphala huA. . 2 pAra karanA. 3 yadi eka naya pramANa ho to, 4 divyadhyAna meM, jinendra bhagavAn kI vANI meM, 5 lopa karane, utthApana karane se, 6 abhAva kI. zUnya ko. 7 honahAra. isakA lopa, utthApana karane se mavitavyatA kA bhI usase abhAva ho jAegA. 6 anta. 10 kaI bAra, 11 sthiti 67 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dIpaka' udyota vastu DhU~r3ha lIje ghara meN| sAdhaka uccheda siddhi kou na batAvatu haiM. nIke mUM nihAri' kAhe pare jUThI hara meN| anAdi nidhAna zrutakevalI kahata so hI, kIjie pramANa mokhavadhU hoya kara meM ||136 / / mokSavadhU ese jo to yAka kara mAMhi hoya, tAhi kevalI ke vaina sune haiM anAdi ke| jatana agocara apUrava anAdi ko hai, udyama je kie je je bhae saba vAdi ke| tAte kahA sAMca ko uthApatu hai jAnatu hI. moro hoya baiTho vaina meTi marajAdi ke| jo to jinavANI saradhAnI hai to mAni-mAni, vItarAgavaina- sukhadena yaha dAdi ke / / 140 / / udyamake DAre kahUM sAdhya-siddhi kahIM nAhi, honahAra sAra jAko udyama hI dvAra hai| udyama udAra dukhadoSa ko haranahAra, udyama meM siddhi vaha udyama hI sAra hai| udyama vinA na kahUM bhAvI bhalI honahAra, udyama ko sAdhi bhavya gae bhavapAra hai| udyama ke udyamI kahAe bhavi jIva tAteM, udyama hI kIje kiyo cAhe jo uddhAra hai||141|| ADaMbara bhAra se uddhAra kahUM bhayo nAhIM, kahI jinavANI mAMhi Apa ruci taarnnii| cakrI bharateza jAke kAraNa aneka pApa, 1 maiM bhalIbhA~ti AtmAvalokana kara, 2 phira jhUThA nahIM bananA par3atA hai, satya kI upalabdhi ho jAtI hai| 3 mudrita pATha hai-tau to. 4 kathana mAtra. 5 ukhAr3anA, lopanA, 6 bholA, ajJAnI. 7 maryAdA vAlA, 8 vItarAgavANI, 6 sAdha kara, 10 chor3a kara, 68 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mae pai tathApi tiryo dasA Apa dhaarnnii| Ana ko uthApi' eka jinamata thApyo yoM, samaMtabhadra tIrthakara hosI yA vicaarnnii| kAraNa taiM kArija kI siddhi pariNAma hI teM. bhASI bhagavAna hai anaMta sukhakAraNI ! 142|| kari kiyA korI kahUM jorI soM mukati, sahaja sarUpa gati jJAnI hI lahatu haiN| lahike ekAMta anekAMta ko na pAyo bheda, tattvajJAna pAye vinu kaiseka mahaMtu haiN| sakala upAdhi meM samAdhi jo sarUpa jAne. jagakI jugati' mAMhi munijana kahatu haiN| jJAnamaI bhUmi caDhi hoike akaMpa rahe, sAdhaka dai siddha teI thira hvai rahatu haiM ||143 / / avinAzI tihuMkAla mahimA apAra jAkI, anAdi-nidhAna-jJAna udai ko karatu hai| aise nija AtamA ko anumau sadaiva kIje, karama kalaMka eka china meM haratu hai| eka abhirAma jo anaMta guNadhAma mahA, suddha cidajoti ke subhAva ko bharatu hai| anumau prasAda se akhaMDa pada dekhiyatu, anubhau prasAda mokSavadhU ko varatu' hai|| / 144 / / tihuMkAla mAMhi je-je zivapaMtha sAdhatu haiM, rahata upAdhi Apa jJAna jotidhArI haiN| dekheM cinamUrati ko AnaMda apAra hota, 1 anya mata kA khaNDana kara, 2 haTa pUrvaka, balajorI se. 3 yukti, upAya, 4 svabhAva sanmukha AtmajJAnI ho kara, 5 nizcata, sthira, 6 jJAna kI acalatA kA nAma mokSa hai, 7 varaNa karatA hai Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avinAsI sudhArasa pIveM avikArI haiN| cetanA vilAsa ko prakAsa so hI sAra jAnyo, anubhau rasika hadai sarUpa ke sa~bhArI haiN| kahe 'dIpacanda' cidAnaMda ko lakhata sadA, aise upayogI Apa pada anusArI haiM / / 145 / / alakha akhaMDa joti jJAna ko udyota lie, pragaTa prakAsa jAko kaise havai chipaaiye| darasana-jJAnadhArI avikArI AtamA hai, tAhi avaloki ke anaMta sukha paaiye| sivapurI kAraNa nivAraNa sakala doSa, aise bhAva bhae bhavasiMdhu tiri jaaiye| cidAnaMda deva dekhi vAhI meM magana haje, yAte aura bhAva kou Thaura na anAiye' | 146 / / karama ke baMdha jAmeM kou nAhiM pAiyatu, sadA niraphaMda' sukhakaMda kI dharaNi hai| saparasa rasa gaMdha rUpa te rahata sadA, Atama akhaMDa paradesa' kI bharaNi hai| akSa soM agocara anaMta kAla sAsatI hai, avinAsI cetanA kI hoya na paraNi hai| sakati amUratI bakhAnI vItarAgadeva, yAke ura jAne dukhadaMda kI haraNi hai| 147 / / karma karatUti te atIta hai anAdi hI kI, sahaja sarUpa nahIM Ana bhAva kare hai| lakSana sarUpa kI. nai lakSana lakhAvata hai, 1 apanA upayoga anya sthAna para nahIM lagAiye, 2 rAga-TveSa ke dvandvoM se rahita, 3 akhaNDa pradeza. 4 indriyAtIta, 5 pariNamAvanA, anya ke dvArA pariNamana, 6 amUrtatva zakti. 7 naya. kathana-paddhati, ekadeza pramANa 100 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ toU bheda-bhAva rUpa nahIM visatare hai| karatA, karama, kriyA bheda nahIM bhAsatu hai. akartRtva sakati akhaMDa rIti dhare hai| yAhI ke gaveSI' hoya jJAna mAMhi lakhi lIje, yAhI kI lakhani' yA anaMta sukha mare hai / / 148|| karama saMjoga bhoga bhAva nAhiM bhAsatu hai, pada ke vilAsa ko na lesa pAiyatu hai| sakala vibhAva ko abhAva bhayo sadAkAla, kevala subhAva suddharasa bhAiyatu hai| eka avikAra ati mahimA apAra jAkI, sakati abhokatari mahA gAiyatu hai| yAhI meM parama sukha pAvana sadhata nIke, yAhI ke sarUpa mAMhi mana lAiyatu hai||146 / / para hai nimitta jJeya jJAnAkAra hota jahAM, sahaja subhAva ati amala akaMpa hai| atula abAdhita akhaMDa hai surasa jahAM, karama kalaMkani kI koU nahIM jhaMpa hai| amita ananta teja bhAsata subhAva hI meM, cetanA ko cinha jAmeM koU kI na campa hai| parinAma Atama susakati kahAvata hai, yAke rUpa mAMhi Ana Avata na saMpa hai / / 150 / / kAhU kAla mAMhi pararUpa hoya nahIM yaha, sahaja subhAva hI so suthira rahatu hai| Ana kAja kAraNa je sabai tyAgi die jahAM, 1anveSaka, khojI.2 AtmAnubhUti, 3 loza. raMca mAtra, 4 abhoktRtva zakti. 5 AvaraNa, 6 dabAva, cauMpa. 7 pariNAma zakti, 8 jhalaka. 6 anya ke AkAra, 10 akAryakAraNatva zakti 101 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koU parakAra para bhAva na cahatu hai| yAhI teM akAraNa akArija sakati hI ko. anAdinidhana zruta aise hI kahatu hai | para kI anekatA upAdhi meTi ekarUpa, yAko ura jAne teI Ananda lahatu hai||151|| apane ananta guNa rasa ko na tyAgi kare, parabhAva nahIM dhare sahaja kI dhaarnnaa| heya-upAdeya bheda kaho kahAM pAiyatu, vacanaagocara meM bheda na ucAraNA / tyAga upAdAna sUnya sakati' kahAve yAmeM, mahimA ananta ke vilAsakA ughaarnnaa'| kevalI-sakata-dhuni rahasa rasika je haiM, yAko bheda jAne kare karama nivAraNA / / 152 / / dohA guNa anantake rasa sabai, anubhau rasake maaNhi| yAteM anubhau sArikho, aura dUsaro naahiN||153 / / paMca parama guru je bhae, je haiMge jgmaahi| te anubhau parasAda te, yAmeM dhokho nAhiM / / 154 / / savaiyA jJAnAvaraNAdi AThakarama abhAva jhaaN| sakala vibhAva ko abhAva jahAM paaiye| audArika Adika sarIra ko abhAva jahAM, para ko abhAva jahAM sadA hI btaaiye| yAhI te abhAva yaha sakati bakhAniyatu, 1 tyAgopAdAnazUnyatva zakti, 2 vyakta, prakaTa karanA, 3 sarvajJadeva kI divyadhvani, 4 hoMge. 5 abhAva zakti 102 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja subhAva ke ananta guNa gaaiye| yAke ura jAne tattva AtamIka pAiyatu, lokAloka jJeya jahAM jJAna meM lakhAiye / / 155|| darasana jJAna sukha vIraja anaMtadhArI, satA adhikArI jyoti aghala anaMta hai| cetanA vilAsa parakAsa paradezani' meM, vasata akhaMDa lakhe deva bhagavaMta hai| yAhI meM anUpa pada padavI virAjatu hai, mahimA apAra yAkI bhASata mahaMta hai| sahaja lakhAva sadA eka cidarUpa bhAva, sakati anaMtI jAne vaMde saba saMta haiM ||156 / / parajAya bhAva ko abhAva samai--samai hoya, jala kI taraMga jaise lIna hoya jala meM / yAhI parakAra kare uttapAda-vyaya dhare, bhAva ko abhAva yahe sakatiH acala meN| sahaja sarUpa pada kAraNa bakhAnI mahA, vItarAga deva bheda lahyo nija thala meN| mahimA apAra yAkI ruci kie pAra bhava, lahe bhavi jIva sukha pAve jJAna kala meM / / 157 / / anAgata kAla parajAya bhAva bhae nAhiM, teI samai-samai hoya sukha ko karatu haiN| yAhI taiM abhAva bhAva sakati bakhAniyatu, acala akhaMDa joti bhAva ko bharatu haiN| lacchani meM lakSaNa lakhAiyatu yAko mahA, yAke bhAva avinAsI rasa ko dharatu haiN| 1 pradezoM meM, 2 isI meM. 3 bhAvazakti, 4 isI prakAra. 5 abhAvazakti. 6 sukha, 7 bhaviSyatkAla. 8 abhAvabhAva zakti 103 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahiye kahAM loM yAkI mahimA apAra rUpa, cidarUpa dekheM nijaguNa sumastu . 1.!! para ko abhAva jo atIta kAla ho Ayo, anAgata kAla meM hU dekhie abhAva hai| bhAva nahIM jahAM tAke kahie abhAva tahAM, tAhI ko abhAva tAteM kIje yo lakhAva hai| abhAva abhAva yAta sakati bakhAniyatu, cidAnaMda deva jAko sAMco darasAva hai| yAhI ke lakhaiyA lakSya lakSaNa ko jAnatu haiM, yAke parasAda avinAsI bhAva bhAva haiM ||156 / / kAla jo atIta jAmeM joI bhAva bai to jahAM, so hI bhAva bhAva mAMhi sadAkAla dekhiye| yAH bhAva bhAya' yaha sakati sarUpa. kI hai, mahimA apAra mahA atula visekhiye| cida sattA bhAva ko lakhAva so hai darava meM, vaha bhAva guNani meM sahaja hI pekhiye| yAteM bhAvAbhAva ko subhAva pAveM teI dhanya, cidAnaMda deva ke lakhaiyA jeI lekhiye / / 160 / / svayaM siddhi karatA hai nija paraNAmani ko, jJAna bhAva karatA svabhAva hI meM kahyo hai| sahaja subhAva Apa kare karatAra yAteM, karatA sakati sukha jinadeva lahyo hai| nihace vicArie sarUpa aiso Apa hI ko, yAke binu jAne bhavajAla mAMhi bahyo hai karatA anaMta guNa pariNAma kero hoya, 1 jo hI. 2 bhAvabhAva zakti, 3 yaha, 4 bhAvAbhAva zakti. 5 kartRzakti, 6 kA 104 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnI jJAna mAMhi lakhi thira hoya rahyo hai||161| Atama subhAva kare karama kahAve so hI, sukha ko nidhAna paramANa pAiyatu hai| lakSaNa subhAva guNa pokhata' padAratha ko, graMtha graMthamAhi jasa jAko gAiyatu hai|| karama sakati' kAja Atama sudhAratu hai, cidAnaMda cinha mahA yoM batAiyatu hai| lakSana taiM lakSya siddhi kahI jinaAgama meM, yAta bhAva bhAvanA ko bhAva bhAiyatu hai||162 / / Apa pariNAma kari Apa pada sAdhatu hai. sAdhana sarUpa so hI karaNa brvaaniye| Apa bhAva bhae Apa bhava hI kI siddhi hota, aura bhAva bhae bhAvasiddhi nahIM maaniye| karaNa sakati kare eka meM aneka siddhi, eka hai aneka mAMhi nIke ura aaniye| nihace abheda kie bheda nAhIM bhAsatu hai, jJAna ke subhAva kari tAko rUpa jaaniye||163 / / Apane subhAva Apa Apana ko dae Apa, Apa le akhaMDa rasadhArA barasAve hai| saMpradAna sakati anaMta sukhadAyaka hai, cidAnaMda deva ke prabhAva ko bar3hAve hai| yAhI meM anaMta bheda nAnAvata bhAsatu hai, anubhau surasasvAda sahaja dikhAve hai| pAvata sakati aisI pAvana parama hoya, sAro jaga jasa jAko jagi-jagi gAve hai||164 / / 1 poSaNa karatA hai, 2 karma zakti. 3 karaNa zakti, 4 sampradAna zakti, 105 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apano' akhaMDa pada sahaja suthira mahA, kare Apa Apa hI taiM yahe apAdAna hai| sAsato khiNaka upAdAna kare Apa hI taiM. Apa hai anaMta avinAsI sukhathAna hai| yAhI te anUpa cidarUpa rUpa pAiyatu, yAteM saba sakati meM parama pradhAna hai| acala amala joti bhAva ko udyota liye, jAne so hI jAna sadA guNa ko nidhAna hai||165 / / kiriyA karama saba saMpradAna Adika ko, parama adhAra adhikaraNa khiijiye| darasana jJAna Adi vIrajaanaMta guNa, vAhI ke adhAra yAtai vAmeM thira huujiye| yAhI kI mahatatAI gAI saba graMthani meM, sadA upAdeya suddha Atama ghiijiye| sakati anaMta ko adhAra eka jAniyatu, yAhI teM anaMta sukha sAsato lhiijiye||166 / / para ko darava kheta kAla bhAva cAryoM yaha, sadA kAla jAmeM para sattA ko abhAva hai| yAhI te atattva mahA sakati bakhAniyatu, apanI catuka" sattA tAko darasAva hai| Ana ko abhAva bhae sahaja subhAva hai hai. jinarAja devajI ko vacana kahAva hai| yAke ura jAne se anaMta sukha pAiyatu, eka avinAsI Apa rUpa ko lakhAva hai||167|| 1 apanA. 2 apAdAna zakti. 3 zAzvata, kAlika dhuva. 4 kSaNika, tAtkAlika, 5 paramAtmA, vibhutva zakti, 6 jJAna, 7 kriyA, 8 vIrya, 6 cAroM. 10 atattva zakti, 11 catuSka. cAroM kI 106 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtamasarUpa jAke kahe haiM anaMta guNa, cidAnaMda pariNati kahIM parajAya hai| doU mAMhi vyApike sarve rahe eka rUma ekatva sakati jJAnI jJAna meM lakhAya hai / sukha ko samudra abhirAma Apa darasAve, jAke ura dekhe saba duvidhA miTAya hai / sahaja surasa ko vilAsa yAmeM pAiyatu, sadA saba saMtajana jAke guNa gAya hai | | 168 / / eka dravya vyApike aneka guNa parajAya, anekatva sakati anaMta sukhadAnI hai| lakSana aneka ke vilAsa je anaMte mahA, kari hai sadaiva yAhI ati adhikAnI hai / pragaTa prabhAva guNa guNa ke anaMte kare, aisI prabhutAI jAkI pragaTa bakhAnI hai| himA anaMta tAkI pragaTa prakAzarUpa, parama anUpa thAkI jaga meM kahAnI hai | |166 / / dekhata sarUpa ke anaMta sukha AtamIka, anupama hai hai jAkI mahimA apAra hai| alakha akhaMDa joti acala abAdhita hai, amala arUpI eka mahA avikAra hai| sakati anaMta guNa dhare hai anaMte jete, ekameM aneka rUpa phure niradhAra hai| cetanA jhalaka bheda dhare hU abhedarUpa, jJAyaka saMkati jAne jAko visatAra hai / / 170 / / 1 lakSaNa, 2 ananta, 3 zakti 4 sphurAyamAna prakaTa hotI hai. 107 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasaMveda jJAna upayoga meM anaMta sukha, atiMdrI anUpama hai Apa kA lakhAvanA / bhava ke vikAra bhAra koU nahIM pAiyatu, cetanA anaMta cinha eka drsaavnaa| aisI avikAratA sarUpa hI meM sAsatI hai, sadA lakhi loje tAtai siddhapada pAvanA / AtamIka jJAna mAMhi anubhau vilAsa mahA, yaha paramAratha sarUpa kA batAvanA / / 171 / / jJAna guNa jAne jahAM darasana dekhatu hai, cArita suthira hai sarUpa meM rahatu hai| vIraja akhaMDa vastu tAko nihapanna' kare, parama prabhAva guNa pramutA gahatu hai| cetanA anaMta vyApi eka cidarUpa rahe, yaha hai vibhUta' jJAtA jJAna meM lahatu hai| mahimA apAra avikAra hai anAdi hI kI, Apa hI meM jAne jeI jaga meM mahatu hai / / 172 / / sahaja anUpa joti parama anUpI mahA, tihu~loka bhUpa cidAnaMda-dazA drsii| eka suddha nihace akhaMDa paramAtamA hai, anubhau vilAsa bhayo jJAnadhArA brsii| apano sarUpa pada pAe hI taiM pAI yaha, cetanA anaMta cinha sudhArasa sarasI, atula subhAva sukha lahyo Apa Apa hI meM, yAhI teM acala brahma padavI ko parasI / / 173 / / arUjhiA anAdi na sarUpa kI sa~bhAra karI, 1 niSpanna karatA hai, 2 vibhUti. vibhutva 3 sparza kiyA 4 ulajhana. 108 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pada mAMhi rAgI bhae paga-paga meN| cahu~ gati mAMhi cira duHkhaparipATI sahI, sukha ko na leza layo bhamyo' ati jaga meN| guruupadeza pAya Atama subhAva lahe. suddhadiSTi dehe sadA sAMce jJAna-naga meN| mahimA apAra sAra Apano sarUpa jAnyo, teI sivasAdhaka hai lAge mokSa-maga meN||174|| jJAnamaI mUrati meM jJAnI hI suthira rahe, kare nahIM phiri kahuM Ana kI upaasnaa| cidAnanda cetana cimatakAra cinha jAko, tAko ura jAnyo meTI bharama kI vaasnaa| anubhau ulhAsa meM anaMta rasa pAyo mahA, sahaja samAdhi meM sarUpa prkaasnaa| bodha-nAva baiThi bhava-sAgara ko pAra hota, ziva ko pahuMca kare sukha kI vilAsanA / / 175|| brahmacArI gRhI muni kSullaka na rUpa tAko, kSatrI vaisya brAhmaNa na suMdara sarUpa hai| deva nara-nAraka na tirajaga rUpa jAko, vAke rUpa mAMhi nAhiM koU dauradhUpa hai| rUpa rasa gaMdha phAsa" ina te vo rahe nyAro, acala akhaMDa eka tihuMloka bhUpa hai| cetanAnidhAna jJAnajoti hai sarUpa mahA, avinAsI Apa sadA parama anUpa hai / / 176 / / vidhi na niSedha bheda koU nahIM pAiyatu, 5 ghUmA, bhramaNa kiyA, 2 zuddha naya kI dRSTi 3 mukti, mokSa. 4 vaizya. mahAjana, 5 tiryaca, 6 dauDadhUpa, cha sparza 106 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veda na varaNa lokarIti na btaaiye| dhAraNA na dhyAna kahuM vyavahArIjJAna kahyo, vikalapa' nAhiM kou sAdhana na gaaiye| punya-pApa-tApa teu tahI nahIM mAsa haiM, cidAnandarUpa kI surIti tthhraaiye| aisI suddhasattA kI samAdhibhUmi kahI jAmeM, sahaja subhAva ko anaMtasukha pAiye / / 177 / / viSaisukha bhoga nAhIM roga na vijoga jahAM. soga" ko samAja jahAM kahiye na raMca hai| krodha mAna mAyA lobha kou nahIM kahe jahAM, dAna zIla tapa ko na dIse parapaMca hai| karama kalesa lesa laco nahIM pare jahAM, mahA bhavaduHkha jahAM nahIM Agi aMca' hai| acala akaMpa ati amita anaMta teja,' sahaja sarUpa suddha sattA hI ko saMca hai / / 178|| thApana na thApanA uthApanA na dIsatu hai, rAga-dveSa dou nahIM pApa punya aMsa hai| joga na jugati jahAM bhugati na bhAvanA hai, AvanA na jAvanA na karama ko vaMsa" hai| nahIM hAri-jIti jahAM koU viparIti nAhi. subha na asubha nahIM niMdA-parasaMsa" hai| svasaMvedajJAna meM na Ana koU bhAsatu hai, aiso bani rahyo eka cidAnaMda haMsa hai||176 / / karaNa karAvaNa ko bheda na batAiyatu, 1 vikalpa, ra ve bhI, 3 viyoga, 4 zoka, 5 vistAra.6 aMza mAtra, alpa.7 agni-tApa, 8 sA~cA, 6 utthApana karanA, nirmUla karanA, 50 vaMza. kula, 11 prazaMsA 12 zuddhAtmA 110 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAvAsa nahIM nahIM naradesa hai| adho madhya Uradha visekha' nahIM pAiyatu, kou vikalapa kero nahIM paravesa hai| bhojana na vAsa jahAM nahIM vanavAsa tahAM, bhoga na udAsa jahAM bhava ko na lesa hai| svasaMveda jJAna meM akhaMDa eka bhAsatu hai, deva cidAnanda sadA jaga meM mahesa hai| 180 / / devana ke bhoga kahuM dIseM nahIM nAraka meM, suraloka mAhi nahIM nAraka kI vednaa| aMdhakAra mAhi kahuM pAiye udyota nAhiM, parama aNU ke mAMhi bhAsatu na vednaa| AtamIka jJAna meM na pAiye ajJAna kahuM, vItarAga bhAva meM sarAga kI nissednaa'| anubhau kliAsa meM anaMta sukha pAiyatu, bhava ke vikAra tAkI bhaI hai uchedanA' / / 181 / / Aga taiM pataMga yaha jala setI jalacara, jaTA ke baDhAye siddhi hai to baTa dhare haiN| muMDana te uraNiye nagana rahe taiM pazu, kaSTa ko sahe te taru kahuM nAhiM tareM haiM | paThana te zuka baka dhyAna ke kie kahuM. sIjhe nAhiM sune yAtai bhavadukha bhare haiN| acala abAdhita anupama akhaMDa mahA. AtamIka jJAna ke lakhaiyA sukha kare haiM ||182 / / tInasai tiyAla" rAjU khelata anAdi Ayo, 1 aneka prakAra ke. 2 vizeSa, 3 praveza. 4 niSedha, 5 nAza, 6 sUrya, 7 se. 8 vaTa vRkSA, 6 vanavAsI tapasvI, 10 tIna sau taiMtAlIsa (343) rAjU U~cAI 111 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arujhi avidyA mAMhi mahA rati mAnI hai / apane kalyANa ko na aMgIkAra kare kahuM, tattva soM vimukha jagarIti sAMcI jAnI hai| iMdrajAlavata bhoga vaMcikera vilAya jAya, tina DI kI cAhie ko aiso mUr3ha prAnI hai| aisI parabuddhi saba china hI meM chUTata hai, Apa pada jAne jo to hoya nija jJAnI hai / / 183 || tihuMloka cAle jAte aiso vajrapAta pare, jagata ke prANI saba kriyA taji detu haiM / samakitI jIva mahA sAhasa karata yaha, jJAna meM akhaMDa Apa rUpa gahi letu haiN| sahaja sarUpa lakhi nirbhaya alakha hoya, anubhau vilAsa bhayo samatA sametu' haiN| mahimA apAra jAkI kahi hai kahAM loM koya, cetana cimatakAra tAhI meM saMcetu hai | | 184 / / kamalanI patra jaise jala setI baMdhyo rahe. yAkI yaha rIti dekhi naya vyavahAra meM / jala ko na chIve vaha jala so rahata nyAro, sahaja subhAva jAko nihace vicAra meN| taise yaha AtamA baMdhyo hai paraphaMda' setI, ApaNI hI bhUli Apo mAnyo arujhAra meN| pAe paramAratha ke para soM na pagyo kahuM, Apano anaMta sukha kare samaisAra meM || 185 || padamanIpatra sadA paya hI meM pagyo rahe, 1 svIkAra, 2 ThagI kara 3 sahita 4 sAvadhAna, 5 se (dvArA), 6 rAga-dveSa, moha, 7 se (dvArA), 8 adhyavasAna rUpa ulajhana 6 kamalinI kA pattA, 10 jala 112 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saba jana jAne vAke paya ko parasa hai| apane subhAva kahuM paya ko na parase hai, sahaja sakati lie sadA aparasa' hai| taise parabhAva yaha parasi malIna bhayo, liyo nahIM Apa sukha mahA paravasa hai| nihace sarUpa paravastu ko do hai, acala akhaMDa cida eka Apa rasa hai||186 / / jaise kuMbhakAra kara mAMhi gArapiMDA leya, bhAjana' banAve baha bheda anya-anya hai| mATIrUpa dekhe aura bheda nahIM bhAsatu hai, sahaja subhAva hI te Apa hI ananya hai| gati gati mAhiM jaise nAnA parajAya dhare, aiso hai sarUpa so to vyavahArajanya hai| anya saMga setI yaha anya so kahAvata hai, ekarUpa rahe tihuMloka kahe dhanya hai / 18.7 / / siMdhu meM taraMga jaise upAje vilAya jAya, nAnAvata' vRddhi hAni jAmeM yaha paaiye| apane subhAva sadA sAgara suthira rahe, tAko vyaya-utapAda kaise tthhraaiye| taise parajAya mAMhi hoya utapati laya, cidAnanda acala akhaMDa suddha gaaiye| parama padAratha meM svAratha sarUpa hI ko, avinAsI deva Apa jJAnajoti dhyAiye / 188|| cetana anAdi nava tattva meM gupata bhayo, 1 sparza rahita, 2 hAtha meM, 3 miTTI -gAre kA piNDa, 4 vartana. 5 aneka rUpa 113 / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suddha pakSa dekhe svasubhAvarUpa Apa hai| kanaka' aneka vAna' bhedako dharata toU', apane subhAva meM na dUsaro milApa hai| bheda bhAva dharahU abhedarUpa AtamA hai, anubhau kie te miTe bhavadukhatApa hai| jAnata vizeSa yo aseSa bhAva bhAsatu hai, cidAnaMda deva meM na koU puNya pApa hai||186 / / phaTika ke heThi jaba jaisI raMga dIjiyata, taiso pratibhAse vAmeM- vAhI. ko so raMga hai| apano subhAva suddha ujjala virAjamAna, tAko nahIM taje aura gahe nahiM saMga hai| taise yaha AtamA hUM para mAMhi para hI so bhAse, pai sadaiva yAko cidAnaMda aMga hai| yAhI te akhaMDa pada pAve jaga mAhi jeI, syAdavAdanaya gahe sadA saraMvaMga* hai| [160 / / chappaya parama anUpama jJAnajoti lachamI kari mNddit| acala amita AnaMda sahaja te bhayo akhaMDita / suddha samaya meM sAra rahita bhavabhAra niraMjana paramAtama prabhu pAya bhavya kari hai bhvbhNjn| mahimA anaMta sukhasiMdhu meM, gaNadharAdi vaMdita crnn| zivatiya vara tihulokapati jaya-jaya-jaya jinavarasaraNa / 1 svarNa, 2 svarUpa. 2 taba bhI. 4 sampUrNa, 5 kisI prakAra kA, 6 sphaTika maNi. 7 pAsa meM, 8 usameM, 6 ve hI. 10 sampUrNa, akhaNDa, 11 saMsAra-bhAra 114 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA sakala virodha vihaMDanI syAdavAdajuta jaani| kunayavAdamatakhaMDanI, namoM devi jinavAni / / 162 / atha graMtha-prazaMsA savaiyA alakha arAdhana akhaMDa joti sAdhanasarUpa kI samAdhi ko lakhAva darasAve hai| yAhI ke prasAda bhavya jJAnarasa pIvatu hai. siddha so anUpa pada sahaja lakhAve hai| parama padAratha ke pAyave ko kAraNa hai, bhavadadhitAraNa jahAja guru gAve hai| acala anaMta sukha-ratana dikhAyave ko, jJAnadarapaNa graMtha bhavya ura bhAve hai||163 / / dohA ApA lakhace. ko yahai, darapaNajJAna girNth| zrIjinadhuni anusAra hai, lakhata lahe zivapaMtha / 164 / / parama padAratha lAbha hai, AnaMda karata apAra / darapaNajJAna giraMtha yaha, kiyo 'dIpa' avikAra / / 165 / / zrIjinavara jayavaMta hai, sakala saMta sukhadAya / sahI parama padako kare, hai tribhuvana ke rAya / / 166 / / iti zrI zAha dIpacanda sAdharmI kRta jJAnadarpaNa grantha smaapt| 1 samApta karane vAlI. khaNDita karane vAlI, 2 jinavANI 115 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpAnanda dohA paramadeva paramAtamA, acala akhaNDa anuup| vimala jJAnamaya atula pada, rAjata jyotisarUpa / / 1 / / savaiyA eka anAdi anUpa vaNyo nahiM, kAhU kiyo aru nA vichurego| yA jaga ke pada ye para haiM saba, nA kare nA kara nAhiM krego|| vastu so vastu avastu na vastu soM,nAhI Taryo aru nAhiM ttrego|| Apa cidAnanda ke pada ko sudhA , yo dhare aru AgU dharego / / 2 / / Apa anAdi akhaNDa virAjata kAhU pai khaNDa kiyo nahIM hai| jo bhava meM bhaTakyo to usAsa to, jJAnamaI pada aura na paihai|| cetana te na acetana hvai kahUM, yoM saradhAna kiye sukha lahaiM / / 'dIpa' anUpa sarUpa mahA lakhitero sadA jaga meM jasavai hai||3|| yA jaga meM yaha nyAya anAdi ko,kAhU kI vastu ko kou na chIve / deha malIna meM lIna vai dIna Dhe, dekhe mahAdukha Apa sadIve / / yAkI lagani kare phira ve dukha, dekhi hai yA bhava mAMhi atIve / yAhI se ApakI Apa gaheM nidhi, jJAnI sadA sukha amRta pIve / / 4 / / kori" anaMta kaho kima to kahuM, tU para ko mati nA apanAve / Izvara Apahi Apa vaNyo tuva" lAgi parAzraya kyoM dukha paave|| dhAri samAnA3 susIkha dharo uri, zrIgurudeva yoM tohi batAve / 1 Age, bhaviSya meM, 2 kisI ke dvArA. 3 jAegA. 4 kleza pAtA, 5 prApta karegA, 6 hogA, 7 sparza kare, ; sadA hI. 6 atyanta. 10 karor3a, 11 tere. 12 ke lie, 13 sAmya bhAya 16 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMta aneka tire iha rIti soM, yAkaM gahe tU amara kahAve / / 5 / / cira hI te deva cidAnaMda sukhakaMda vaNo, dhare guNavRMda bhavaphaMda na btaaiye| mahA avikAra rasameM sAra tuma rAjata ho mahimA apAra kahokahAMlagi gaaiye|| sukha ko nizAna bhagavAna amalAna eka, parama akhaMDa jeti ura meNanaaiye| atula anUpa cidarUpa tihu~loka bhUpa. aisonija Apa rUpa mAvana meM maaiye||6|| savaiyA Apa anUpa sarUpa baNyo, parabhAvana ko tuva cAhata kaahe| dhari amRta meTana ko tisa, bhADalI' ko lakhi jyoM saTha jAhe / / taiso kahA na karo mati bhUli, nidhAna lakho nija lyo kina lAhe / loka ke nAtha yA sIkha laho mati, bhIkha gaho hita jo tuma cAhe / / 7 / / tero sarUpa anAdi AgU gahe, hai sadA sAsato so aba hI hai| bhUli dhare bhava bhUli rahyo aba, mUla gaho nija vastu vahI hai|| ajANi te aura hI jANi gahI sudha, vANikI hANi na hoya kahI hai| bhauri bhaI subhaI vaha bhori, sarUpa abai susaMbhAri sahI hai||8 || terI hI cANi kuvANi parI ati, ora hI te kachu ora gahI hai| sadA nija bhAva ko hai na abhAva, subhAva lakhAva kare hI lahI hai|| binA punya pApana ko bhava-bhAva, anUpama Apa su Apa mahI hai| bhori bhaI subhaI vaha bhori, abai susarUpa saMbhAri sahI hai||6|| terI hI vora ko hoya dhuke kina,kAhe ko DhUMDhata jAta mahI hai| 1 upayoga meM jJAnasvabhAva grahaNa kIjie, 2 tuma, 3 mRgamarIcikA, mithyA jala kA bhrama, 4 ajJAnI. mUrkha. 5 prApta karane jAtA hai. 6 lau, lInatA, 7 kyoM nahIM. 8 lAte ho. 6 ajJAnatA se, 10 svarUpa kI. 11 bholI-bhAlI, 12 svarUpa. 13 kuTe 14 prArambha se. TheTha se. 15 apanA svarUpa. 16 svabhAva. 49 jhukatA hai, 117 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ghara meM nidhi jAcata hai para, bhUli yaha nahIM jAta kahI hai|| tU bhagavAna phire kahUM Ana', binA prabhu jANi kuvANi gahI hai| bhori bhaI subhaI vaha bhori, abai lakhi 'dIpa' sarUpa sahI hai||10|| lage hI lage para mAMhi page, ye sage lakhi ke nija vora na aaye| loka ke nAtha prabhu tu Atha, kiye para sAtha kahA sukha pAye / / dekho nihAri ke Apa saMbhAri, anUpama ve guNa kyoM visraaye| aho guNavAna aba dhUro jJAna, lahA sukha so bhagavAna batAye / / 11 / / bAnara mUMThi na ApahI khole, kAMca ke maMdira svAna bhusaaye| bhADalI' ko lakhi daurata haiM mRga, naiMka" nahIM jala deta dikhaaye|| suka" hU nalinI diDhatara pakarI, bhUli ta ApahI Apa phNdaaye| binu jJAna dukhI bhava mAhi bhaye, so hI sukhI jihi Apa lkhaaye||12|| vAri lakhe ghana hU varaSe, nijapakSa meM canda kare prkaasaa| ritu" ko lagjine janarAyaphale jAne samo pasu ha grahe vaasaa|| sIpa hU svAti nakSata lakhe supare jala bUMda hdai muktavikAsA / pUjya padAratha yo samora nA lakhe, yoM jaga maiM hai ajaba tamAsA / / 13 / / deva cidAnanda hai sukhakanda, liye guNavRnda sadA avinaasii| AnandadhAma mahA abhirAma, tihUM jaga svAmi subhAva vikaasii|| haiM amalAna prabhu bhagavAna, nahIM para Ana hai jJAna prkaasii| sarUpa vicAri lakhe yaha santa, anUpa anAdi hai brahma vilAsI / (14 / / nahIM bhavabhAva vibhAva jahAM, paramAtama eka sadA sukhraasii| veda purANa batAvata haiM jihi, dhyAvata haiM muni hoya udAsI / 1 anya sthAna para, 2 khoTI rIti, 3 samyaka, 4 prArambha se, 5 apUrNa, adhUrA. 6 bandara, 7 muTThI, 8 kuttA. 6 bhauMkate haiM. 10 mRgamarIcikA, 11 thor3A. 12 totA, 13 phaMse hue. 14 jala, 15 bAdala, 16 zukla pakSa, 57 Rtu, mausama, 18 vana-paMkti, 16 vikasita hotI. 20 bhalI par3atI hai, 21 samAna, 22 anya 118 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasarUpa tihUM jagabhUpa, baNyo" cidarUpa hai jyotiprakAsI / sarUpa vicAri lakhe yaha santa, anUpa anAdi hai brahmavilAsI / / 15 / / savaiyA nahIM jahAM krodha mAna mAyA lobha hai kaSAya, jagata ko jAla jahAM nahIM darasAya hai / karama kalesa paravesa' nahIM pAiyata, jahAM bhava-bhoga ko saMjoga na lakhAya hai / jahAM loka veda tiyA puruSa napuMsaka ye bAla vRddha juvAna bheda kou nahIM thAya hai / kAla na kalaMka phou jahAM prativasatu hai, kevala akhaMDa eka cidAnandarAya hai | | 16 | | jahAM bhava-bhoga ko vilAsa nahIM pAiyata, rAga - doSa dou jahAM bhUli hU* na Aya hai| jaga utapati jahAM praz na batAiyata, karama bharama saba dUri hI rahAya hai / / sAdhana na sAdhanA na kAhU kI arAdhanA hai, nirAbAdha Apa rUpa Apa thira thAya hai / / sahaja prakAsa jahAM cetanA vilAsa liye, kevala akhaMDa eka cidAnaMdarAya haiM | | 17 || moha kI marora ko na jora jahAM bhAsatu hai, nAMhiM parakAsatu hai para parakAsanA / / karama kalola jahAM kou nahIM Avata hai, 9 banA huA, sahaja. 2 praveza 3 hotA hai, 4 bhUla kara bhI 5 pralaya 6 sthira hotA hai, 7 maror3a 8 prakAzita hotA hai 116 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakala vibhAva kI na dIsata vikAsanA / / AnaMda akhaMDa rasa parakhe sadaiva jahAM, hota haiM anaMta sukhakada kI vilAsanA / jJAna diSTi dhAri dekhi Apa hiye rAjatu hai, acala anUpa eka cidAnada maasnaa||8|| deva nAraka ye tirajaga' ThATha sAre so to, eka terI bhUli hI kA phala paavnaa| tU to sata cidAnaMda Apako pichAne nAhiM, rAga-doSa-moha kerI karata upAvanA / / para kI kalola meM na sahaja aDola pAve, yAhI teM anAdi kInA bhava bhttkaavnaa| AnaMda ke kaMda aba Apako saMbhAri dekhi, AtamIka Apa nidhi hoya vilasAvanA ! 16 / / tU hI jJAnadhArI kyA bhikhArI bhayo Dolata hai, sakati saMbhAri sivarAja kyoM na kare hai| tU hI guNadhAma abhirAma atiAnaMda meM, Apa bhUli kA hama hI saba dukha bhare hai| tU hI cidAnanda sukhakaMda sadA sAsato hai, dukhadAI deha soM saneha kahA dhare hai|| devana ke deva jo to Apa tU lakhAve Apa to bhava-bAdhA eka china bhAMhi hare hai||20|| sahaja AnaMda sukhakaMda mahA sAsato hai, tero pada tohI meM virAjata anUpa hai| - - 1 tIna loka. 2 kI (SaSThI vibhakti), 3 upAya, 120 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAhi tU vicAri aura kAhe para dhyAvata hai, parama pradhAna sadA suddha cidarUpa hai / / acala akhaMDa aja amara arUpI mahA, atula amala eka tihuMloka bhUpa hai| Ana dhaMdhara tyAga dekhi cetanA nidhAna Apa, jJAnAdi anaMta guNa vyakata sarUpa hai / / 21 / / kahyo bAra-bAra sahaja sarUpa tero.. sukharAsI suddha avinAsI vaNi rahyo hai| darasana jJAna amalAna hai anUpa mahA, parama pradhAna bhagavAna deva ko hai / / sadA sukhazAna kero nAyaka nidhAnaguNa, atula akhaMDa jJAnI jJAna mAMhi gahyo hai| aura taji bhAva yo lakhAva kari nihace meM, svasaMveda bhUmi yo hamAro hama lahyo' hai / / 22 / / dohA parama anaMta akhaMDa aja, avinAsI sukhadhAma, . prabhu vaMdata pada nija lahe guNa anUpa abhirAma / / 23 / / zrIjinavara pada vaMdike, dhyAna sAra avikAra / bhavi hita kAja karatu ho, dhari bhavi hai bhavapAra / / 24 / / savaiyA siddhathAna mAMhi jete siddha bhaye te te sahI. AtamIka dhyAna te anUpa te kahAye haiN| dhArike dharamadhyAna sura nara bhale bhaye, 1 kyoM. 2 dhandhA (viSaya- kaSAya kA vyApAra), 3 prakaTa guNoM kA prakAzita 4 bana rahA hai, sahaja, 5 kA, 6 svAtmAnubhUti kI bhUmikA meM jo hU~ vahI prApta kiyA hai| 121 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arati ko dhyAna dhAri tirajaMca thAye haiN|| raudra dhyAna setI mahA nArakI bhaye haiM jahAM, vividha aneka dukha ghora vIra pAye haiN| saMsArI mukta dou bhaye eka dhyAna hI te. suddhadhyAna dhAra jo to svaguNa suhAye haiN||25|| Apa avinAsI sukharAsI haiM anAdi hI ko, dhyAna nahIM dhar2yA tAtai phiryo tU apAra hai| aba tU sayAno hohu suguru batAvatu hai, Apa dhyAna dhare to hI' lahe bhavapAra hai|| cidAnanda jAkA avinAsI rAja de haiM yAteM gurudeva yo bakhAnyo dhyAna sAra hai| atula abAdhita akhaMDa jAkI mahimA hai, aiso cidAnaMda pAve yAko upakAra hai / (26 / / sAmyabhAva svAratha ju samAdhi joga cittarodha, zuddha upayoga kI DharaNi DhAra Dhare hai! laya prasaMjJAta' meM na vitarka vIcAra Ave, vitarka vIcAra" asmi- AnaMdatA kare hai| para ko na asmi' kahe para ko na sukha lahe, Apa ko parakhi ke vivekattA ko dhare hai| Atama dharama meM anaMta guNa AtamA ke nihace meM para pada parasyo na pare hai||27|| 1 mudrita pATha hai- to tau, 2 zuddhopayoga meM paryAya satata dravya kI ora DhalatI anubhava meM AtI hai, 3 pariNAmoM kI lInatA, 4 jAnanahAre ko jAna kara tanmaya samAdhistha honA, 5 samAdhi ke 13 bhedoM meM se eka vitarkAnugata samAdhi. 6 vItarAga nirvikalpa samAdhi, 7 svapada kI pratIti, 8 svarUpamagnatA, 6 AnandAnugata samAdhi, 10 nirasmidAnugata samAdhi, 11 vivekaraNyAti samAdhi (vizeSa jAnakArI ke lie 'cidavilAsa kA adhyayana Avazyaka hai)| 12 mudrita pATha "parasyau" hai| 122 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA eka azuddha ju zuddha hai, dhyAna doya prkaar| zuddha dhare bhavi jIva hai, azudha dhare saMsAra ||28|| zuddha dhyAna parasAda te, sahaja zuddha pada hoya / tAko varaNana aba karo dukha nahIM vyApe koy||26 || savaiyA prathama dharama dhyAna dUjo hai sukaladhyAna, Agama pramANa jAmeM bhale dou dhyAna haiN| padastha piMDastha rUpastha rUpAtIta, adhyAtama vivakSA mAMhi dhyAna ye pramANa haiM / / mana ko nirodha mahA kIjiyatu dhyAna mAMhi, yAteM saba jogana meM dhyAna balavAna hai| pauna vasi kiye setI mana mahA vasi hoya, yAteM gurudeva kahe pavana vijJAna hai||30|| pariNAma nai nikSepa kahe saba dhyAna kIje, saba hI upAyana meM yo upAya sAra hai| devazruta guru saba tIratha ju pratimAjI. cidarUpa dhyAna kAje' seve guNadhAra haiN|| vivahAra vidhAne sohU ekAgara tAtai sadhe, tAteM dhyAna paradhAna mahA avikAra hai| kevalI ukatiH veda yAke guNa gAvata haiM, aiso dhyAna sAdhi siddha hoya sukhakAra hai||31|| 1 naya, 2 ke lie. 3 prakAra, 4 ekAkAra, 5 jinavANI. 123 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJA bhagavAna kI maiM upAdeya Apa kaho. tAmeM thira hajai yaha AjJAvica dhyAna hai| kAna ko nArA ko hAhI ke prabhAva setI tAko dhyAna kahyo sukhakArI bhagavAna hai| karamavipAka meM na khedakhina hoya kahUM aise nija jAne tIjo dhyAna paravAna hai| saMsathAna loka lakhi lakhe nija AtamA ko, dhyAna ke prasAda pada pAve sukhavAna hai / / 32 / / daravi soM guNa dhyAve guNana te parajAya. arathAMtara sadA yo bheda kahyo dhyAna ko| jJAna ho darazana ho sabada soM zabdAntara asmi zabda rahe bheda jogAMtara thAna ko|| prathaktvavitarka ke haiM bheda-ye vicAra liye, jJAnavAna jAne bheda ko bhagavAna ko| atula akhaMDa jJAnadhArI deva cidAnaMda, tAko darasAve pada pAve niravANa ko / / 33 / / ekatvarUpa mAMhi thira hadai svapada zuddha. kIje Apa jJAna bhAva eka nijarUpa meN| ghAtikarma nAza kari kevala prakAza dhari, sUkSma vai jAga' sukha pAve cidabhUpa meN|| meTi viparIta kriyA karama sakala bhAni. parama pada pAya nahIM pare bhau kUpa meN| yAteM yaha dhyAna niravANa pahuMcAvata hai, acala akhaMDa joti bhAsata anUpa meM / / 34 / / 1 AtmasvabhAva meM, 2 AjJAvicaya dharmadhyAna. 3 vipAka vicaya dharmadhyAna, 4 pramANa, 5 saMsthAnavicaya dharmadhyAna, 6 AtmAvalokana kara, 7 upayoga ko sAvadhAna pUrvaka sUkSma kara, 8 saMsAra rUpI kuA. 6 anupama (zuddhAtma svarUpa), 124 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtra pada sAdhi kari mahA mana thira dhari, padastha dhyAna sAdhate svarUpa Apa paaiye| ApanA svarUpa prabhupada sohI piMDa meM vicArike anUpa Apa ura meM anaaiye| samavasaraNa vibhau' sahita lakhIje Apa, dhyAnameM pratIti dhAri mahA thira thaaiye| rUpa so atIta siddhapada soM jahAM dhyAna mAMhi dhyAve sohI rUpAtIta gAiye / / 35 / / pavana saba sAdhike alakha arAdhiyata', so hI eka sAdhinI svarUpa kAji kahI hai| avinAsI AnaMda meM sukha kaMda pAvateI, Agama vidhAna te jyA dhyAna rati lahI hai || dhyAna ke dharaiyA bhavasiMdhu ke tiraiyA bhaye, jagata meM teU dhanya dhyAna vidhi cahI hai| cetanA cimatakAra sAra jo svarUpa hI ko, dhyAna hI teM pAve DhUMDhi dekho saba mahI hai||36 / / dohA parama dhyAna ko dhAri ke, pAve Apa sruup| te nara dhani hai jagata meM, zivapada laheM anUpa / / 37 / / karama sakala kSaya hota haiM. eka dhyAna prsaad| dhyAna dhAri ughare bahuta, lahi nijapada ahilAda / / 38 / / amala akhaMDita jJAna meM, avinAsI avikaar| so lahiye nija dhyAna taiM jo tribhuvana meM sAra ||36 || 1 mava 2 ArAdhanA karane se. 3 prakaTa, 4 jJAnAnanda, AlhAda 125 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savaiyA guNa parijAya ko subhAva dhari bhayo dravya, guNa parijAya bhaye dravya ke subhAva te| parijAya bhAva kari vyaya, utapAda bhaye. dhruva sadA bhayo so to dravya ke prabhAva te|| vyaya, utapAda, dhruva sattA hI meM sAdhi Aye, sattA dravya lakSaNa hai sahaja lakhAva te / yAhI anukrama paripATI jAni lIjiyatu, pAve sukhadhAma abhirAma nija dAva te||4|| sahaja anaMtaguNa parama dharama sau hai, tAhI ko dharaiyA eka rAjatadarava hai| guNa ko prabhAva nija parijAya' zakati te, vyApiyo jiteka guNa Apa ke sarava hai|| parama anaMtaguNa parijaMta sAdhaka aise. . jAne jJAnavAna jAke kachu na garava' hai| yAhI parakAra upayoga mAMhi sAra pada, lakhi-lakhi lIje jagi bar3o yo paravarSa hai||41|| eka paradeza meM anaMtaguNa rAjatu haiM, eka guNa meM zakati parajai anaMta haiN| vahai parijAya kAja kare guNa guNa hI ko, aiso rAja'pAve sadA rahe jayavaMta hai|| sukha ko nidhAna yo vidhAna hai atIva bhArI, avikArI deva jAko lakhe saba saMta hai| yAhI parakAra ziva sArapada sAdhi-sAdhi, / paryAya2 zakti ke dvArA, 3 saba, 4 paryanta, 5 ahaMkAra, 6 parva, dharmArAdhana kA samaya 7 paryAya, 8 vahIM 126 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaye haiM anaMta siddha zivatiyA kaMta haiN||42|| eka guNa sattA so to daravi ko lakSaNa hai, . so hI guNa sattA te anaMta bheda layA hai| eka sata vIraji yo sAmAnyavizeSa rUpa, parijAya bheda te anaMta bheda bhayA hai / / aisI bheda bhAvanA te pAvanA alakha kI hai, alakha lakhAvane te bhavaroga gayA hai| bhava apahAra' hI taiM zivathAna mAMhi jAya, parama akhaMDita anaMta siddha thayAre hai||43|| carita cakhaiyA' jJAna svapada lakhaiyA mahA samyaktva pradhAna guNa sabai zuddha kare hai| darasana dekhi niravikalapa rasa piye, parama atIndrI sukha bhoga bhAva dhare hai|| mahimAnidhAna bhagavAna zivathAna mAhi, sAsato sadaiva rahi bhava meM na pare hai| aiso nija rUpa yo anUpa Apa vaNi rahyo, gahe jehI jIva kAja tina hI ko sare hai||44 / / svapada lakhAve nija anubhau ko pAve ziva-thAna mAMhi jAve; nahIM Ave bhava-jAla meN| jJAnasukha gahe nija AnaMda ko lahe avinAsI hoya rahe eka cidajyoti khyAla meN||| aiso avikArI guNadhArI dekhi Apa hI hai Apane subhAva kari Apa dekhi hAla meN| tihuMkAla mAMhi saMta jeteka anaMta kahe, te-te saba tire eka zuddha Apa cAla meM / / 45 / / 1 abhAva, 2 huA hai, 3 cakhane vAlA, AsvAdaka, 4 AtmAnubhava karane vAlA 5 atIndriya, indriyAtIta 127 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja hI bane te Apa pada pAvanA hai, tAke pAve ko kahi kahA~ viSamatAI hai| Apa hI prakAsa kare kauna pai chipAyo jAya, tAko nahIM jAne yaha acarajitAI hai|| Apa hI vimukha hvai ke saMzaya meM pare mUDha, kahe gUDha kaise lakhe deta na dikhAI hai| aisI bhramabuddhi ko vikAra taji Apa bhaji, avinAsI riddhisiddhi dAtA sukhadAI hai / / 46 / / devana ko deva hvai ke kAhe para seva kare, Teva avinAsI terI dekhi Apa dhyAna me| jAne bhavabAdhA ko vikAra so dilyA jAya. pragaTe akhaMDa jyoti Apa nijajJAna meN|| tAmeM thira thAya mukha Atama lakhAya Apa, meTi punya-pApa ve jiya siva thAna meN| zivatiyA bhoga kari sAsato suthira rahe, deva avinAsI mahApada niravANa meM / / 47 / / deva avinAsI sukharAsI so anAdi hI ko, jJAna parakAsI dekhyo eka jJAnabhAva taiN| anubhau akhaMDa bhayo sahaja AnaMda layo, kRtakRtya bhayo eka AtamA lakhAva taiN| cidajyotidhArI avikArI deva cidAnaMda, bhayo paramAtamA so nija darasAva taiN| niravANanAtha jAkI saMta saba sevA kareM, aisI nija dekhyo nijabhAva ke prabhAva taiM 1148 / / atula abAdhita akhaMDa deva cidAnaMda, 1 AzcaryakArI. 2 vRtti, Adata, 3 vilIna ho jAtA hai. 4 zAzvata, nitya 125 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadA sukhakaMda mahA guNavRMda dhArI haiN| svasaMvedajJAna kara lIjiye lakhAya tAhi, anubhau anUpama dvai doSa dukhahArI haiM / / Apa pariNAma hI taiM parama svapada bheMTi lahiye amala pada Apa adhikArI haiM / sahaja hI bhAvanA taiM ziva sAdi siddha hUje, yahe kAja kIje mahA yaha sIkha sArI haiM / / 46 / / suddha cida jyoti duti dIpati' virAjamAna, parama akhaMDa pada dhareM avinAsI hai| cidAnaMda bhUpa kI pradezana meM rAjadhAnI, parama anUpa paramAtamA vilAsI hai / / cetana sarUpa mahA mukati tiyA ko aMga tAke saMga setI so hI sadA sukharAsI hai| nihace svapada dekhi zrIguru batAvatu hai, aho bhavi jo to nija AnaMda ulhAsI hai / / 50 / / guNa parajAyanara draye te ravi kahyo, dravya drayaguNa parajAyana ko vyApe haiN| dravya parajAya drayaH mile Apa sukha, hoya haiM anaMta aise kevalI AlApe' haiM / / arthakriyAkAraka ye draye te sadhi Ave, dravya hI guNa parajai" ko dravyatva hI thApe haiM / aisI hai anaMta mahA mahimA dravatva hI, AtamA dravatva kari Apa hI meM Aye haiM / / 51 / / sAmAnya-- vizeSa rUpa vastu hI meM vastutva, so hI dravya liye sadA sAmAnyavizeSa haiM / 1 dIptimAna, prakAzamAna 2 paryAyoM ke Dhalane se 4 dravya, 5 dravita 6 kahate haiM, 7 paryAya ko 126 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya vizeSa dou saba guNa mAMhi sadhe, parajAya mAMhi yAte sadhata azeSa' haiM / / drave dravyasAmAnya ju bhAva drave yoM vizeSa, sAmAnyavizeSa so to guNa ko aleSara haiN| parajAya paraNave yo hI hai sAmAnya tAko, guNana ko paraNave yo hI jAko zeSa haiN| / 52 / / sAdRzya svarUpa sattA dou bheda sattA ke, tAhU meM svarUpasattA bheda bahu kahe haiN| dravya guNa parajAya bheda taiM bakhAnI tridhA, guNa sattA bheda to anaMta bheda lahe haiM / / darasana hai dRga kI jJAna hai sujJAna sattA, aise hI anaMta guNa sattA bheda cahe hai| parajAya sattA so to rAkhe parajAya ko hai, aise sattAbheda lakhi jJAnI sukha gahe haiN| / 53 / / eka parameya kI prajAya so anaMtadhA hai, tArauM saba guNa yogya karave pramANa haiM | parameya binA paramANa jogya nAhiM hute, yAteM parameya saba guNa meM pradhAna haiM / / yAhI parakAra dravya parajAya mAhi dekho, yAhI saiM vizeSa mahA yo hI balavAna haiN| yAkI vidhi jAne so pramANe AnaMda ko, saba paramANa kari pAve sukhathAna haiM / / 54 / / dravya--guNa--parAjaya jaise hI ke taise raheM. aiso yo prabhAva so agurulaghu ko khyo|| binA hI agurulaghu halake ke bhArI hute. 1 sampUrNa. 2 paraspara mile hue. 3 paryAya. 4 ananta prakAra. 5 prameya, 130 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAta nahIM jAne marajAda pada nA lhyo|| yAte vastu jathAvata rAkhave ko kAraNa hai, aiso yo akhaMDa lakhi saMpuraSA' lhyo| yAhI ke prasAda tInoM jathAvata yAhI taiM, yAhI ko pratApa jagi jaivaMto' vaNi rahyo / 55 / / dravya guNa parajAya svapada ke rAkhave ko, vIraja ke binA nahIM sAmarathya rUpa hai| vIraja adhAra yaha anAkula AnaMda hU, yAH yaha vIraja hI parama anUpa hai| vIraja ke bhaye ye hU saba nihapanna bhaye, yA yaha vIraja hI sabana ko bhUpa hai||56 / / eka paradesa meM anaMta guNa rAjatu haiM, aise hI asaMkhya padesa bhArI jIva hai| darava ko sattA aru AkRti pradezana te, guNa parakAza hai pradeza te sadIva hai|| arthakriyAkAraka ye paraNati hI tai hai hai, aisI paraNati hI ke paradeza sIva hai| guNa-parajAya jAmeM karata nivAsa sadA, yAtai pradezatva guNa sabana ko pIva hai| 157 / / sabana ko jJAtA jJAna lakhata sarUpa ko hai, darazana dekhi upajAvata Ananda ko| cArita cakhaiyA cidAnanda hI ko vedatu hai, rasAsvAda leya porSe mahAsukha kanda ko / / anubhau akhaMDarasa vaza paryo AtamA yo, 1. samyagdRSTi puruSoM ne zuddhAtmA ko prApta kiyA hai. 2 jayavanta, 3 sImA, 4 priya, sthAmI 131 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahUM nahIM jAya diDha rAkhe guNavRnda ko| rasiyA sura sarasa rasa ke je rasiyA haiM, rasa hI soM bharyo dekhe deva cidAnaMda ko / / 5 / / cakSu-acakSu guNa darazana AtamA ko, pratyakSa hI dIse tAhi kaise ke nivaariye'| kumati-kuzruta ye hU sAre jaga jIvana ke, jJeya jJAna kare kahu kaise tAhi haariye| indrina kI kriyA tAko parerakara AtamA hai, mana-vaca-kAya varatAve go vicaariye| saba hI ko svAmI aru nAmI jaga mAMhi yo hI, mokSa jagi yo hI kaho tAhi kaise haariye||56 / / krodha--mAna-mAyA--lobha cAroM ko karaiyA yo. viSairasa bhogI yo hI bhava ko bharaiyA hai| yo jJAna kachu dhAri aMtara su AtamA hadai, yo hI paramAtamA vai ziva ko varaiyA hai|| yo hI guNathAna5 aru mAragaNA mAMhi yo hI, zubhAzubha zuddhapayoga ko dharaiyA hai| jJAnI au ajJAnI hoya varate so hI hai, yo hI U~ca-nIca vidhi saba ko karaiyA hai||60 / / yo hI hai asaMjamI susaMjama ko dhArI yo hI, yo hI aNuvrata-mahAvrata ko dharaiyA hai| yo naTa kalA khele nATaka baNAve yo hI, yo hI bahu sAMga lAya sAMga ko karaiyA hai / / yo hI deva nAraka ju tirajaMca mAnava dve, yo hI gati cAri mAMhi cira ko phiraiyA hai| 1 dUra kareM, 2 preraka, 3 bharane vAlA, 4 varaNa karane vAlA, 8 svAMga, nATaka, tabhAzA. 6 bhramaNa karane vAlA, 132. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo hI sAdhi sAdhana ko jJAna nAva baiTha kari. zuddhabhAva dhAri bhavasiMdhu ko tiraiyA hai||61|| yo hI yo nigoda meM anaMtakAla vasi Ayo, yo hI bhayo thAvara su trasa yo hI bhayo hai| yo hI jJAna-dhyAna mAMhi yo hI kavi cAturI meM, catura havai baiTho aru yo hI saTha' thayo hai|| yo hI kalA sIkhi ke bhayo mahA kalAdhArI, yo hI avikArI avikAra jAko Ayo hai| yo hI niraphaMda kahUM phaMda ko karaiyA yo hI, yo hI deva cidAnanda aise paraNayo hai / / 62 / / dohA yaha (isa) anAdi saMsAra meM, the anAdi ke jIva / para pada mamatA meM phahe. upajyo ahita sadIva / / 3 / / tA kAraNa lakhi guru kaheM, dharama vacana vistaar| tAhi bhavika jana saradahe, utare bhavadadhi pAra / / 64 / / parama tattva saradhA kiye, samakita hai hai saar| so hI mUla hai dharama ko, gahi bhavi vai bhavapAra ||65 / / deva dharama guru tattva kI, saradhA kari vyvhaar| samakita yaha ziva detu hai, paraMparA sukha dhAra / / 66 / / sahaja dhAri ziva sAdhiye, yo sadguru updes| avinAsI pada pAiye, sakala miTe bhava-klesa / / 67 / / sAdhana mukti sarUpa ko, naya pramANamaya jaani| syAdavAda ko mUla yaha, lakhi sAdhakatA Ani / / 68 / / guNa ananta nija rUpa ke, zakati ananta apAra / bheda lakhe bhavi mukti so, zivapada pAve sAra / 66 / / 1 asAnI, mUrkha, 2 phaise, ulajhe hue. 3 sadA hI, 4 zraddhA karatA hai. 133 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savaiyA sAdhi nija naigama te vartamAna bhAva kari, saMgraha svarUpa te svarUpa ko gahIjiye / guNaguNIbheda vyavahAra te sarUpa sAdhi, alakha arAdhike akhaMDa rasa pIjiye / / hoya ke sarala RjusUtra' te svabhAva lIje, 'ahaM' asmi" zabda sAdhi svasukha karIjiye / abhirUda Apa meM anUpa pada Apa kIje: evaMbhUta" Apa pada Apa meM lakhIjiye / / 70 || svapada manana kari mAniye svarUpa Apa, bhAva zruta dhArike svarUpa ko saMbhAriye / avadhi svarUpa lakhe pAiye avadhijJAna, manaparaje te manajJAna mAMhi dhAriye / / kevala akhaMDa jJAna lokAloka ke pramANa, so hI hai svabhAva nija nihace vicAriye / pratyakSa parokSa paramAna te svarUpa ko, sadA sukha sAdhi dukha-dvaMda ko nivAriye / / 71 / / Apa nija nAma te aneka pApa dUri hota, sohaM kI saMbhAra ziva sAra sukha detu hai| AkRti svarUpa kI so thApanA svarUpa kI hai, jJAnI ura dhyAya nija AnaMda ko letu hai / daravi ke dekhe dukha-dvaMda so vilAya jAya, yAhI ko vicAra bhavasiMdhu tAko setu" hai / kevala akhaMDa jJAna bhAva nija Apa ko hai, lokAloka bhAsive ko niramala khetu hai / / 72 / / 1 sUkSma RjusUtra naya, 2 so'haM. 3 samabhirUda naya, 4 evaMbhUta naya, 5 samhAliye, AtmAnubhava kIjie, 6 manaH paryaya jJAna se 7 pula, 8 kSetra (kevalajJAna ) 134 | | : 1 I Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J dravya-kSetra - kAla-bhAva Apa hI ko Apa meM jo, lakhe sohI jJAnI sukha pAvata apAra hai| saMjJA aru saMkhyA sahI lakSaNa prayojana ko, Apa meM lakhAve vaha kare niradhAra' hai| Apa hI pramANa prameya bhAva dhAraka hai, Apa SaTkAraka te jagata meM sAra hai| Apa hI kI mahimA anaMtadhA anaMtarUpa, Apa hI svarUpa lakhi lahe bhavapAra hai / / 73 / / eka cidamUrati svabhAva hI ko karatA hai, asaMkhyAta paradezI guNa ko nivAsI hai| jIva paraNAma kriyA karave ko kAraNa hai, lokAloka vyApI jJAnabhAva ko vikAsI hai / / AnasoM atIta sadA sAsato virAjatu hai, deva cidAnaMda jagi joti prakAsI hai / aiso nija Apa jAko anubhau akhaMDa kare, zivatiyAnAtha hoya rahe avinAsI hai / / 74 / / zobhita hai jIva sadA Ana soM atIta mahA, Azrava-baMdha - puNya-pApa so rahita hai| sahaja ke saMvara soM parako nivAstu hai, zuddha guNadhAma zivabhAva soM sahita hai|| aisI avalokani meM lokake zikhara pari sAsato virAje hoya jaga meM mahatura hai| ziva ke sadhaiyA jAko sukharAzi jAni- jAni, avinAsI mAni mAni jaya-jaya kahatu hai / / 75 / / 4 1 mudrita pATha hai - suudhAra pratIti nizcaya 2 ananta prakAra 3 anya dUsare se, 4 Upara, 5 mahAn 135 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA aMcala akhasita zAnanaya, AnaMdavana guganAma / anubhau tAko kIjiye, zivapada vai abhirAma / / 76 / / savaiyA sahaja parakAsa' paradeza kA vaNi rahyA, deza hI deza meM guNa anNtaa| sata aru vastu bala aguru Adi de. sakala guNa mAMhi lakhi bheda saMtA / / jJAna kI jagani meM joti kI jhalaka hai, tAhi lakhi aura taji taMta-maMtA / dhAri nija jJAna anubhau karo sAsato, pAya pada sahI hvai mukati kaMtA / 177 / / sahaja hI jJAna meM jJeya darasAya hai, vedi hai Apa AnaMda bhaarii| loka ke sikhara pari sAsate rAji haiM, siddhva bhagavAna aanNdkaarii|| amita adabhuta ati amala guNa ko liye, zuddha nija Apa saba karama ttaarii| deha meM deva paramAtamA siddha soM, tAsa anubhau karo dukhhaarii||78 / / sahaja AnaMda kA kaMda nija Apa hai, tApa bhava-rahita pada Apa beve / Apa ke bhAva kA Apa karatA sahI, 1 prakAza. 2 pradeza, 3 tyAga kara, 4 tantra-mantra, 5 svAmI. 6 utpanna karatA hai 136 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa cida karama ko Apa seve / / Apa pariNAma kari Apa ko sAdhi hai, Apa AnaMda ko Apa leveN| Apa taiM Apa ko Apa thira thApi hai, Apa adhikAra ko dhAri' Tevera Apa mahimA mahA Apa kI Apa meM, Apa hI Apa ko Apa deve / / 76 / / Apa adhikAra jAni sAra saravagi' kahe, dhyAna meM dhAri munirAja dhyaaveN| sakati paripUri- dukha dUri haiN| jAsa te sahaja ke bhAva AnaMda paave|| atula nija bodha kI bArike dhAraNA, sahaja cidajoti meM lau lagAve / aura karatUti kA kheda ko nA kare, Apa ke sahaja ghari Apa Ave / / 80|| sakala saMsAra kA rUpa dukha bhAra hai, tAhi taji Apa kA rUpa darase | moha kI gahali te pAra nija ko kahyA. tyAgi para sahaja AnaMda brse|| Apa kA bhAva darasAva kari Apa meM, joti ko jAni bhavya parama hrse| zuddha cidarUpa anubhau kare sAsato. paramapada pAya zivathAna parase ||1|| sakala saMsAra para mAMhi ApA" dhare, 1 dhAraNa kara. 2 dRr3ha kare, 3 sarvajJa, 4 zakti, 5 bharapUra, pUrNa, 6 madahozI. gahala se, 7 prasanna ho, paramAtma pada, 6 muktidhAma. 10 sparza kare. 11 ApApana 137 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa pariNAma ko nAhiM dhaare| sahaja kA bhAva hai kheda jAmeM nahIM, Apa AnaMda ko nA sNbhaare|| kahe guru baina jo caina kI cAhi hai, rAga aru doSako kyoM na ttaare| tyAgi para thAna amalAna ApA' gahe, jJAnapada pAya ziva meM sidhAre / / 2 / / mUThi kapi' kI kaho kauna ne pakarI, pADalI ko jala kauna piiye| kAMca ke mahala meM zvAna kahA dUsaro, kUpa meM siMha garaje nahIM ve / / jevarI' meM kahUM nAga nahIM darasi haiM, nalini sUvA na pako kahIM ve / bhUlike bhAva ko turata jo meTi de, pAvake amara pada sadA jIve / / 3 / / gamana kI bAta yaha dUri hvai to kahUM, dukha havai to kahUM sukhI thAvo / kheda vai to kahUM neka vizrAma lyo, alAbha vai to kahUM lAbha pAvo11 baMdha hvai to kahUM mukati ko pada laho, Apa meM kauna hai dvaita daavo"| sahaja ko bhAva vo sadA jo vaNi rahyo, tAhi lakhi aura ko mati upAvora / / 4 / / deva cidarUpa anUpa anAdi hai, 1 apanApana. 2 bandara kI mUTha. 3 mRgamarIcikA, 4 kuttA, 5 rassI. 6 totA pakar3ane kI puMgerI. 7 totA, 8 prApta kara, 6 ho jAo, 10 vizrAma lo. 11 minnata: karo. 12 upAya mata karo 138 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA guru kahe jAni pyAre / atula AnaMda meM jJAna pada Apa hai, tApa bhava ko nahIM hai lagAre / / Apa AnaMda ke kaMda ko bhUlike. bhamata jaga mAMhi yaha jaMtu sAre / Apa kI lakhani kari Apa hI dekhi haiM, Apa paramAtamA zivasukhavAre' / 85 / / alakha saba hI kaheM lakha na koI kahe, Apa nija jJAna te saMta pAveM / jahAM maMta nahIM taMta mudrA nahIM bhAsira hai, dhAraNA kI kaho ko calAve / / veda aru bheda para kheda koU nahIM, sahaja AnaMda hI ko lakhAve / Apa anubhau sudhA Apa hI pIya ke, Apa ko Apa lahi amara thAve | | 86 || savaiyA yo hI kare karama ko yo hI dhare dharama ko, yo hI mizrabhAva soMja karatA kahAyo hai| yo hI zubhalezyA dhari suraga padhAryo Apa, yo hI mahApApa bAMdhi naraki sidhAyo hai / yo hI kahUM pAtari nAcata havai neka phiryo, yo hI jasadhArI Dhola jasaI 6 bajAyo hai / yA hI parakAra jaga jIva yo karata kAma, ausara" meM sAdho ziva zrIguru batAyo hai / / 87 / / 1 mudrita pATha hai- nAjUbAre 2 bhAsita hotI hai, 3 hotA hai, 4 mudrita pATha hai--nau ju. 5 vezyA, 6 nagAr3A, 7 avasara 136 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDilla tuma devana ke deva kahI bhava-dukha bhro| sahajabhAva ura Ani rAja ziva ko karo / / jahAM mahAthira hoya parama sukha kIjiye / cidAnaMda AnaMda pAya cira jIjiye || || para paraNati ko dhAri vipati bhava kI bhrii| sahajabhAva ko dhAri zuddhatA nA karI / / aba karike nijabhAva amara ApA karo / avinAsI AnaMda parama sukha ko karo | | 86 / / sakala jagata ke nAtha seva kyoM para karo / amala Apa pada pAya tApa bhava pariharI 11 atula anUpama alakha akhaMDita jAniye ! paramAtama pada dekhi parama sukha mAniye / / 60 / / sahI jAni sukhakaMda dvaMda dukha hAriye / cinamaya cetana rUpa Apa ura dhAriye / / para paraNati ko prema abai taja dIjiye / parama anAkula sadA sahaja rasa pIjiye / / 61 / / . chappaya sahaja Apa ura Ani amala pada anubhava kIje ! jyoti svarUpa anUpa parama lahi nijarasa pIje || atula akhaMDita acala amitapada hai avinAsI / alakha eka AnaMda kaMda hai nita sukharAsI / / so hI lakhAya thira thAya ke ulhasi - ulhasi AnaMda kare / kahi dIpacaMda guNavRMda lahi zivatiyA ke sukha so vare / / 62 / / 1 Apa, AtmA, 2 sevA. 3 dUra kIjie, 4 cinmaya, caitanya 5 asIma, 6 bahuta ullasita ho kara, 7 mokSa- lakSmI 140 > F M t Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA graMtha svarUpAnaMda ko, lIje aratha vicaari| saradhA kari zivapada lahe, bhavadukha dUri nivAri / / 63 || saMvata satarA sau sahI, aru ikAnave jaani| mahA' mAsa sudi paMcamI, kiyA sukha kI khAni / 64 || deva parama guru ura dharI, daMta svarUpAnada / 'dIpa' parama pada ko lahe, mahA sahaja sukha kaMda / / 65 / / iti upadeza siddhAntaratna dohA parama puruSa paramAtamA, guNa anaMta ke thaan| cidAnaMda AnaMdamaya, namo deva bhagavAna / / 1!! anupama Atama pada lakha, dhare mahA nija jnyaan| parama purUSa pada pAi haiM, ajara amara lahi thAna / / 2|| vividha bhAva dhari karama ke. nATata hai jagajIva / bheda jJAna dhari saMtajana, sukhiyA haoNhi sadIva / / 3 / / savaiyA karama ke udai keu' deva parajAya pAveM, bhoga ke vilAsa jahAM karata anUpa haiN| mahA puNya ude keu nara parajAya laheM. ati paradhAna* baDe hoi jaga bhUpa haiN|| keu gati hIna dukhI bhaye Dolata haiM, rAga-doSa dhAri pareM bhavakUpa haiN| 1 mAgha mAha. 2 kaI. kitane, 3 udaya meM, 4 mukhiyA, 141 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyapApa bhAva yahai' heya kari jAnata hai, teI jJAnavaMta jIva pAveM nijarUpa haiN||4|| dohA atula avidyA vasi pare, dhareM na AtamajJAna / para paraNati meM pagi rahe kaise vai nirvaan||5|| savaiyA mAni para Apo prema karata zarIra setI, kAminI kanaka mAMhi kare moha bhaavnaa| loka lAja lAgi mUda Apa je akAja kare, jAne nahIM je-je dukha paragati pAvanA / / parivAra yAra kariba pAra pahA. binu hI viveka kare kAla kA gmaavnaa| kahe guru gyAna nAva baiThi bhavasiMdhu tari, zivathAna pAya sadA acala rahAvanA / / 6 / / karama aneka bAMdhe carama zarIra kAji, dharama anUpa sukhadAI nAhiM kare hai| moha kI marora te na svapara vicAra pAve, duda' hI meM dhyAve yAteM bhava dukha bhare hai|| Apa ko pratApa jAko kare nahIM parakAja, soI to nigoda mAMhi kaise anusare hai| kahe 'dIpacaMda' ,guNavRMdadhArI cidAnaMda, Apa pada jAni avinAsI pada dhare hai||7|| mero deha mero geha mero parivAra yaha 1 yaha. 2 mudrita pAta hai-ghaMdha hI, 142 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mero mero mArna jAkI mAnani' dharatu hai| jaga meM aneka bhAva jina ko janaiyA hota, parama anUpa Apa jAnina karatu hai|| moha kI alaTa' le ajJAna bhayo Dolana hai, cetanA prakAza nija jAnyo na paratu hai| ahaMkAra Ana ko kiye te kachu siddhi nAhiM, Apa ahaMkAra kiye kArija saratu hai|||| sahaja saMbhAri kahA pari mAMhi phaMsi rahyo, je je para mAne tete saba dukhadAI haiN| vinAsI jar3a mahA malina atIva bane, tina hI kI rIti toko ati hI suhAI haiN|| samajhi ke dekhi sukhadAI bhAva bhUlatu haiM, dukhadAI mAne kahu hota na bar3AI haiN| aru bhayo anAdi ko hai ajahUM na Ave lAja, kAja sudha* kiye vinu koI na sahAI haiM / / 6 / / laukika ke kAji mahA lAkhana kharaca kare, udyama aneka dhare agani1 lagAya ke| mahAsukha dAyaka vidhAyaka paramapada, aiso nijadharama na dekhe darasAya ke| eka bAra kahyo tU hajAra bAra merI mAni, deha ko saneha kiye rule dukha pAya ke|| AtamIka hita yAta karaNo turata toko,53 aura parapaMca jhUThe kare kyoM upAya ke / / 10 / / tana-dhana-mana-jJAna cyAryo kyo chinAya leta, 1 garva, abhimAna, 2 viparItatA. 3 para meM apanApana, ahaM buddhi. 4 jina-jina ko, 5 para padArtha, 6 mAnA hai. 7 ve saba, 8 kaho, 6 Aja mI, 10 zuddha. 11 Aga, 12 kartA , 13 tujhe, 14 chInanA, chur3AnA 143 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAso dhare heta' kahe merI ati pyArI hai| AbhUSaNa Adi vastu bahute' naMgAya deta, viSesukha hetu' hI te hiye mAMhi dhArI hai|| mahA moha phaMda tAko maMda kare caMdamukhI, tAko dAsa hoya' mUDha kare ati bhArI hai| ApadA duvAra jAko sAra jAni jAni rame, bhavadukhakArI tAhi kahe merI nArI hai| 11 / / para pariNati setI prema de anAdi hI ko, rame mahAmUDha yaha ati rati mAni ke| kumati sakhI hai jAkI tAko phA~sa liye Dole, gati-gati mAhi mahA Apa pada jAni ke|| sahaja ke pAye binu rAga-doSa aicata hai, pAve na svabhAva yoM ajJAna bhAva ThAni ke| kahe 'dIpacaMda' cidAnaMdarAjA sukhI hoi, nija pariNati tiyA ghara baiThe Ani ke / / 12 / / cidaparaNati nArI hai anaMta sukhakArI. tAhI ko bisArI tAte bhayo bhavavAsI hai| jAko dhAri vAni tAteM Apa ke samAre nidhi, AtamIka Apa kerI mahA avinAsI hai| bhogave akhaMDa sukha sadA zivathAna mAMhi, mahimA apAra nija AnaMda vilAsI hai| kahe 'dIpacaMda' sukhakaMda aise sukhI hoya, aura na upAya koTi rahe jo udAsI hai||13|| 1 prema. 2 bahuta, 3 lie, 4 mudrita pATha hai-dAsAtana, 5 dvAra, 6 se. 7 khIMcate haiM, 8 bhulA diyA hai. 6 svarUpa, mudrita pATha hai-"ghAri Ani", 10 kI, 11 prakAra 144 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA sakala graMtha ko mUla yaha anubhava kariye aap| Atama AnaMda Upaje, miTe mahA bhava-tApa | 14 || savaiyA kari karatUti keu karama kI cetanA meM, vyApakatA dhAri havai haiM karatA karama ke / zubha vA azubha jAko Apa ke suphala hota, sukha-dukha mAni bheda laheM na dharama ke / / jJAna zuddha cetanA meM karama-karama phala, doU nahIM dIse bhAva nija hI zarama' ke / kahe 'dIpacaMda' aise bheda jAni cetanA ke, cetanA ko jAne pada pAvata parama ke / / 15 / / veda ke par3he taiM kahA smRti hU paDhe kahA, purANa par3he te kahA nija tattva pAyo hai| bahu graMtha par3heM kahA jAne na svarUpa jo to, bahota kriyA ke kiye devaloka thAve" hai / / tapa ke tape hU tApa hota hai zarIra hI ko, cetanA -- nidhAna kahUM hAtha nahIM Ave hai / kahe 'dIpacaMda' sukhakaMda paravesa' kiye, amara akhaMDa rUpa AtamA kahAve hai ||16|| veda niraveda" aru paDhe hUM apaDha mahA, graMthana ko aratha sohU vRthA saba jAniye / bhale bhale kAja jaga karibo akAja jAni, 1 sukha, Ananda, 2 paramAtmA 3 bahuta 4 pAte haiM sthita hote haiM, 5 saMtApa, pIr3A, 6 praveza 7 smRti, 8 mI, 145 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA ko kathana sohU vikathA bakhAniye / tIratha karata bahu bheSa ko baNAye kahA, varata-vidhAna kahA kIyAkAMDa hAni ! cidAnaMda deva jAko anubhau na hoya joloM, toloM saba karavo akaravo hI mAniye / / 17 / / surataru ciMtAmaNi kAmadhenu pAye kahA. naunidhAna' pAye kachu tRSNA na miTAve hai| sura hU kI saMpati meM bar3he bhoga bhAvanA hai, rAga ke baDhAvanA meM thiratA na pAve hai|| karama ke kArija meM kRtakRtya kaise hoI, yAteM nija mAMhi jJAnI mana ko lagAve hai| pUjya dhanya uttama paramapada dhArI sohI, cidAnaMda deva ko anaMtasukha pAve hai | 18 || mahAbheSa dhArike alekha' ko na pAve bheda, tapa-tApa tape na pratApa Apa lahe hai| Ana hI kI Arati hai dhyAna na svarUpa dhare, para hI kI mAni meM na jAni nija gahe hai|| dhana hI ko dhyAve na lakhAve cida likhamI' ko, bhAva na virAga eka rAga hI meM phahe hai| aise hai anAdi ke ajJAnI jaga mAMhi jo to, nija ora hai to avinAsI hoya rahe hai||16|| parapada dhAraNA niraMtara lagI hI rahe, Apa pada kerI nAhiM karata saMbhAra hai| deha ko saneha dhAri cAhe dhana-kAminI ko, 1 nau nidhiyA~. 2 alakSyaparamAtamA, 3 cintA, 4 caitanya lakSmI, 5 phaMse hue. 6 kI (nijasvabhAva kii)| 146 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga-doSa bhAva kari bAMdhe bhavabhAra hai|| iMdina ke bhoga setI mana meM upAhI bhare, ahaMkAra bhAva te na pAve bhavapAra hai| aiso to anAdi ko ajJAnI jaga mAMhi Dole, Apa pada jAne so to lahe zivasAra hai||20|| karama kalolana kI uThata jhakora bhArI, yAte avikArI ko na karata upAva hai| kahuM krodha kare kahuM mahA amimAna dhare, kahuM mAyA pagi lagyo lobha darayAva hai|| kahuM kAmavazi cAhi kare mita kAminI kI, kahuM moha dhAraNA te hota mithyA bhAva hai| aiso to anAdi lIno svapara pichAni aba, sahaja samAdhi meM svarUpa darasAda hai||21|| nau nidhAna Adi deke caudaha ratana tyAge, chiyAnave hajAra nAri choDi dInI china meN| chahoM khaNDa kI vibhUti tyAgi ke virAga liyo, mamatA nahIM kInI bhUli' kahUM eka tina meN|| vizva ko caritra vinAsIka lakhyo mana mAhi, avinAzI Apa jAnyo jagyo jJAna tina meN| yAhI jaga mAMhi aise cakravartI hai anante. vibhau taji kAja kiyo tU varAka' kina meM / / 22 / / kanaka turaMga gaja cAmara aneka ratha, maMdara anUpa mahA rUpavanta nArI hai| siMhAsana AbhUSaNa deva Apa sevA kareM, dIse jaga mAMhi jAko puNya ati bhArI hai|| 1 umaMga. 2 kama kA tIvra udaya, 3 samudra 4 mudrita pATha hai-muli (mUli), 5 vaibhava, 6 becArA. dIna-hIna. 7 svarNa 147 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aiso hai samAja rAja vinAsIka jAni tajyo. sAdhyo ziva Apa pada pAyo avikArI hai| aba tU vicAri nija nidhi ko saMbhAri sahI, eka bAra kahyo so hI yo hajArabArI hai||23|| vividha aneka bheda liye mahA bhAsatu hai pudgaladaraba rati tAmeM nAhiM kiijiye| cetanA camatakAra samaisAra rUpa' Apa, cidAnanda deva jAmeM sadA thira hUjiye / / pAyo yaha dAva' aba kIjiye lakhAva Apa, lahiye ananta sukha sudhArasa piijiye| darasana jJAna Adi guNa haiM anaMta jAke, aiso paramAtamA svabhAva gahi lIjiye / / 24 / / rAjakathA viSai bhoga kI rati kanakavaza keu dhanadhAna pazu pAlana karatu haiN| keu anya sevA maMtra auSadha aneka vidhi, keu sura nara manaraMjanA dharatu haiN| keu ghara ciMtA meM na ciMtA kSaNa eka mAMhi, aise samai jAhi teI bhaudukha bharatu haiN| jaga meM bahuta aise pAvata svarUpa ko je. teI jana keu zivatiyA ko varatu haiM / / 25 / / karama saMjoga setI dhari ke vibhAva nATyo, parajAya dhari-dhari para hI meM parayo hai| ahaM-mamakAra kari bhava-bhava bAMdhyo ati, rAga-doSa bhAvana meM dauri-dauri lagyo hai|| jJAnamaI sAra so vikAra rUpa bhayo yaha 1 zuddhAramA svarUpa. 2 avasara, 3 mudrita pATha hai-kanakanaga. 4 bhava-duHkha, 148 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya ThagorI' DAri mahAmoha Thagyo hai| taji ke upAdhi aba sahaja samAdhi dhAri. hiye meM anUpa jo svarUpa jJAna jagyo hai||26 ! / gati--gati mAMhi para Apa mAni rAga dhare, Apa puNya-pApa ThAni bhayo bhavavAsI hai| cetanA nidhAna amalAna hai akhaMDa rUpa, parama anUpa na pichAne avinAsI hai|| aisI parabhAvanA tU karata anAdi Ayo, aba Apa pada jAni mahAsukharAsI hai| devana ko deva tU hI Ana seva kahA kare, naika nija ora dekhe sukha ko vilAsI hai||27|| ahaM nara ahaM deva ahaM dhare para deva, ahaM abhimAna yo anAdi dhari Ayo hai| ahaMkAra bhAva teM na Apa ko lakhAva kiyo, para hI meM Apo mAni mahAdukha pAyo hai || kahuM bhoga kahuM roga kahuM soga hai viyoga, rAga-doSa maI upayoga apanAyo hai| dharama anaMtaguNadhArI aba AtamA ko, anumau akhaMDa kari zrIguru dikhAyo hai / / 28 / / karike vibhAva bhavabhAMvari aneka dInI, AnaMda ko siMdhu cidAMnada nahIM jAnyo hai| karama kalaMka paMka kou nahIM jahAM kahe, sadA avinAsI ko lakhAva nahI Anyo hai|| guNana ko dhAma abhirAma hai anUpa mahA, aiso pada tyAgi parabhAva ura ThAnyo hai| 1 Thagarna vAlI. 2 zoka, cintA, 3 bhava-bhramaNa, phere, 146 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUli taiM anAdi dukha pAye so to nivarI' hai, sahaja saMbhAri aba zrIguru bakhAnyo hai || 26 / / Atama karama saMdhi sUkSama anAdi milI. jAmeM ati painI buddhi chainI mahA mArI hai / zuddha cidajyoti meM svarUpa ko sathApyo yAtaiM, svapara kI dazA saba lakhI nyArI-nyArI hai| jAnyo, jJAyaka prabhA meM nija cetanA prabhutva avinAsI AnaMda anUpa avikArI hai| kRtakRtya jahAM kachu pheri nahIM karaNo hai, sAsatA pada meM nidhi ApakI saMbhArI hai / / 30 / / karI taiM anAdi kriyA pAyo na svarUpa bheda, parabhAva mAMhi na hai sahaja kI dhAraNA 1 Apa ko svabhAva vaNyo mahA zuddha cetanA meM, kevala svarUpa lakhi kari ke saMbhAraNA* / / supadadazA ke lakheM sugama svarUpa Apa, aisA to bhalA dekhi samajhi vicAraNA / AnaMdasvarUpa hI meM para ora kahA dekhe Apa ora Apa dekhi hoya jyoM udhAraNA' / / 31 / / tU hI cinamUrati anUpa Apa cidAnaMda, tU hI sukhakaMda kahA kare para bhAvanA | tere hI svarUpa meM anaMtaguNa rAjatu haiM, jina ko saMbhAri bar3he terI hI prabhAvanA 11 tU hI para bhAvana meM rAkhi ke anAdi dukhI, bhayo jati Dole saMkaleza jahAM pAvanA / 1 bIta cuke 2 sthApita kiyA. 3 tumane kI hai. 4 samhAla, svarUpa kI sAvadhAnI, 5 kaivalya 6 pUrNa rUpa se prakaTa karanA. ughAr3anA, 150 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naika' nija ora dekhe zivapurIrAja pAve, AnaMda meM vedi-vaidi' sAsatA rahAvanA / / 32 / / sahaja bisAryo taiM saMbhAryo parapada yAteM, pAyo jagajAla meM anaMta dukha bhArI hai|| Aju sukhadAyaka svarUpa ko na bheda pAyo, ati hI ajJAnI lAge paratIti' pyArI hai|| parama akhaMDa pada kari tU saMmAra jAkI, tero hai sahI so sadA pada avikArI hai| kahe 'dIpacaMda' guNavRMdadhArI cidAnaMda, so hI sukhakaMda lakhe ziva adhikArI hai||33|| dohA vividha rIti viparIti haiM, yAhI samai ke maahi| dharama rIti viparIta kuM, mUrakha jAnata nAMhi ||34 || savaiyA keU to kudeva mAne deva ko na bheda jAne, keU zaTha kuguru ko guru mAni seve haiN| hiMsA meM dharama keU mUDha jana mAnatu haiM. dharama kI rIti-vidhi mUla nahIM baiThe haiN| keUdeg rAti pUjA kari prANini ko nAza kareM, atula asaMkhya pApa dayA binu leve haiN|| keU mUDha lAgi mUDha abai hI na jinabiMba, seve bAra-bAra lAge pakSa kari keve haiM / / 35 / / suta parivAra soM saneha ThAni bAra-bAra, 1tanika, thor3A, 2 bArambAra AtmAnubhava kara. 3 avinAzI, nitya, 4 zraddhA. 5 samyaka. 6 paMcama kAla. 7 kucha loga, 5 rAtri meM. 6 devamUr3hatA ke lie, 10 kahate hai 151 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharace hajAra mani' dhari ke umAha soN| dharama ke heta neka kharaca jo vaNi Ave, sakuce vizeSa, dhana khoya yAhI rAha soN|| jAya jina maMdira meM bAjaro' caDhAve mUr3ha, Apa ghara mAhi jIme cAvala sarAha soN| dekho viparIta yAhI samai mAhi aisI rIti, cora hI ko sAha kahe kahe cora sAha soM-136 / / guNathAna teraha meM kevalaprakAza bhayo, tahAM indra pUjA kare Apa bhagavAna kii| tIsare thar3e pai khar3o dUri bhagavAnajI soM, car3hAve darava vatu; kalA zAhAdAna kii| dharamasaMgrahajI meM kahyo upadeza yahai, tAteM jinapratimA bhI jina hI samAna kii| yAteM jinabimba pAya lepa na lAiyatu. lepa ju lagAye tAkI buddhi hai ajJAna kii||37 / / dohA vItarAga parakaraNa10 meM, sabhI sarAga na hoya ! jaiso kari jahAM mAniye, taisI vidhi avloy||38 / / savaiyA sAdharamI niradhana dekhi ke curAve mana, dharama ko heta kachu hiye nahIM Ave hai| suta parivAra tiyA ina soM lagyo hai jiyA, 1 mana meM, 2 umaMga pUrvaka, 3 lie. 4 saMkoca karatA hai. 5 bAjarA. 6 mudrita pATha "jIye hai. jIgatA hai, khAtA hai, 7 sarAhanA pUrvaka. 8 sAhukAra se. 6 ATha, 10 prakaraNa meM 152 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina hI ke kAja mUr3ha lAkhana lagAve hai|| naraka ko baMdha kare hiye meM harakha dhare, janama saphala mAni-mAni ke umhAve hai| neka hita kiye bhavasAgara ko pAra hota, dharama ko hita aisA zrIguru batAva hai ||36 / / dohA kroDoM kharace pApa ko, kaur3I dharama na laay| so pApI paga naraka ko, Age-Age jAya / / 4 / / mAna bar3AI kAraNe, kharace lAkha, hjaar| dharama arathi kor3I gaye, rovata kare pukAra ||41 / / karama karata haiM pApa ke, bAra-bAra mana laay| dharama sanehI mitra kI, naika na kare sahAya / / 42 / / karana kAminI soM kare jaisI hita adhikaai| so hita nahi dharama soM yAta~ duragati thAi / / 43 / / eka suta byAha kAji lAvata hai hajAroM dhana, ka he hama dhanya Aji zubha gharI pAI hai| samaratha bhaye te saba dhana ko chinAya leta, kugati ko hetu yAsoM kahe sukhadAI hai|| dezanA dharama kI de doU loka hita ThAne, tina ko na mAne mUr3ha lagI adhikAI hai| mAyA bhikhArI mahA karma hI ko adhikArI, kare na dharama bUjhi bhauthiti bar3hAI hai||44|| kAminI ko kanaka ke AbhUSana kari-kari, kare mahA rAjI jAke vi. mati lAgI hai| 1 lAkhoM rupaye. 2 umaMga, harSa. 3 karor3oM, 4 karja letA hai, 5 saMsAra kI sthiti. 6 svarNa. 153 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahasi jinendrajI ke dharama ko jAne nAhiM, mAna hI bar3AI kAji lachamI ko tyAgI hai| vidhi na dharama jAne guNa ko na mAne mUDha, AjJA bhaMga kriyA jAsazrIti ati pAgI hai| AtamIka ruci kare mAraga prabhAva tAsoM, kare na saneha zaTha bar3o hI amAgI hai||45|| guNa ko grahaNa kiye guNa baDhavArI hoI, guNa bina mAne guNahAni hI bkhaaniye| guNI jana hoi so to guNa ko hI cAhatu hai, duSTa cAhe auguNa ko tAko dhika maaniye|| stana' meM kSIra taji pIvata rudhira joMka, aiso hai svabhAva jAko kaise malo jaaniye| yAteM guNagrAhI hoi taji dIje duSTa vANi, guNa ko hI mAni-mAni dharama ko ThAniye / / 46 / / dharama kI dezanA te guNa dei sajjana ko, dInana ko dhana-mana-dharama meM lAve hai| cetana kI caracA cita meM suhAve jAko, mAraga prabhAva jinarAjajI ko bhAve hai|| ati hI udAra ura adhyAtama bhAvanA hai, syAdavAda bheda lie graMtha ko baNAve hai| aiso guNavAna dekhi sajana haraSa dhare, durjana ke hiye hita naika hU na Ave hai|47|| dhana hI ko sAra jAni guNa kI nimAni kare, moha setI' mAna dhare cAha hai bar3AI kii| 1 rahasya, marma. 2 thana. 2 nirAdara, avamAnanA. 3 se. ke dvArA 154 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArI suta kAji jhUTha kharaci hajAroM DAre, cAkarI na kare kahuM dharama ke bhAI kI / / sAdharamI dhanahIna dekhi ke karAve sevA, anAdara rAkhe rAti nahIM adhikAI kii| mAyA kI marora taiM na dharama ko bheda pAveM, binA vidhi jAne rIti miTe kaise kAI kI / / 48 / / sAtA sukhakArI yahai moha kI kuTila nArI, tAko jAni pyArI tAke mada ko karatu hai / dharama bhulAve ati karama lagAve bhArI, aisI sAtA heta lacchI ghara meM dharatu hai / yaha loka ciMtA paraloka meM kugati kare, kahe mero yAsoM saba kAraja saratu hai| dharama ke heta lAI dhana kI sugati kare, dharama baDhAve zivatiya ke caratu hai / / 46 || bAra-bAra kahai kahA tU hI yA vicAri bAta, lachamI jagata meM na thira kahuM rahI hai| jAko kari mada ara pheri kyoM karama bAMdhe, dharama ke heta lAye sukhadAI kahIM hai / / aisI dukhadAyani ko kIjiye sahAya nija, yAtaiM aura lAbha kahA DhUMDhi dekhi mahI hai| sAdharamI dukha meTi dharama ke maga lAya sAta kheta' cAheM sukha pAveM jIva sahI hai ||50 | dasa prANa hU te pyAro dhana hai jagata mAMhi, mahA hita hoi jahAM dhanako lagAve hai| 1 ke lie, 2 pAnI ke Upara jamane vAlI kArDa, moha, 3 AcaraNa karatA hai. 4 jagata, pRthvI, 5 sAta kSetra: jinapUjA, mandira pratiSThA, tIrthayAtrA, satpAnnoM ko dAna denA, 'sAdharmiyoM ko dAna, duHkhI jIvoM ko dAna, kula-parivAra vAloM ko dAna, 6 bote haiM, 155 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyA ko to dhana sauMpe suta ko saba ghara, dharama meM lAli-pAli' neka hU~ na bhAve hai / / laukika bar3AI kAji kharace hajAroM dhana, cAha hai bar3AI kI na dharama suhAve hai| mUr3hana ko mUr3ha mahA rUr3hi hI meM vidhi jAneM, sAMcauM na pichAne kaho kaise sukha pAve hai / / 1 / / mAyA kI marora hI taiM Ter3ho-TeDho pAMva dhare, garava ko khAri' nahIM naramI gahatu hai| vinai ko na bheda jAne vidhi nA pichAne mUr3ha, arujhyo r3AI meM na dharama lahata hai| cetanA nidhAna ko vidhAna jina setI, pAve tana hUM so IrSyA ajJAnI yo mahatu hai| rojagArI karake samIpa rAkhyo cAhe Apa, yAhU se adhika bar3o pApa ko kahatu hai / 52!! guNavaMta dekhi ati uThi ThADo hoi Apa, sanamukha jAya siMhAsana pari dhAre hai| sevA ati kare aru dAsa tana dhare mahA vinai rUpa baina bhaktibhAva ko baDhAre hai|| prabhutA janArva jagi mahimA baDhAve jAkI, cAhi jiya meM aMga sevA ko saMbhAre hai| bhakti aMga aiso kou kare puNyakAraNi, jo puNya kou pAve aru dukha-doSa TAre hai|53 prati paripUraNa taiM roma-roma haraSita dvai, cita cAhe bAra-bAra pema rasa bharayo hai| 1 lAlana-pAlana, 2 satyArtha, vastu-svarUpa, 3 tIvratA. 4 vinaya, 5 ulajhA huA 4 bar3hAne vAle, 5 mudrita pATha hai-cAhiji maiM ase. 6 mudrita pATha 'yema' rasa 156 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtara meM lagani atIva dhare dhAraNA so mahA anurAga bhAva tAhI mAhi dharyo hai|| jahAM-jahAM jAko saMga tahAM-tahAM raMga, eka rasa-rIti viparIti bhAva haryo hai| aiso bahu mAna aMga vinai kA bakhAnyo sudha jJAnavAna jIva hita jAni yaha karyo hai| / 54 / / guNa ko bakhAni jAke jasa ko baDhAve mahA, jAkI guNa mahimA didAve bAra-bAra hai| jAhI ko karata ati guNavAna jJAnavAna, kathana vizeSa jAko kare visatAra hai| rahi ke nisaMka nAhI baMka' hU namana mAhi, karata atIva thuti haraSa apAra hai| guNana ko varaNana tIjo aMga vinai ko, jAko kiye budha puNya lahe jagasAra hai||55 / / avajJA vacana jAko kahUM na kahata bhUli, niMdA bAra-bAra gopya, guNa ko gahiyA hai| dharama ko jasa jAko parama suhAvata hai, dharama ko hita hetu hiye meM cahiyA hai|| kiye avahela' tAteM lagata aneka pApa, aiso ura jAni jAke doSa ko dahiyA hai| ApanI sakati jahAM niMdA saba meTi DAre, aisA vinaibhAva jAtaH puNya ko lahiyA hai|56 / / jAke upadeza setI dharama ko lAbha hoya, so hI paramAtamA yo graMthana meM gAyo hai| 1 vakra, TeDhA, 2 cAha, abhilASA, 3 tiraskAra, 4 dUra kiyA. jalAyA, 5 vinaya bhAva se utpanna 157 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa adhikAra mAMhi tAko dukhabhAra hoya, adhikAra aiso budhivaMta ne na bhAgo hai| Apa ke prabhutva meM na sAdharamI sAra kare, AchAdana lage mUDha niMdya hI kahAyo hai| deke dhana saMpadA ko Apake samAna kare, sAdharamI hAsi' meTi puNya je upAyo hai||57 / / arahanta siddha zruta samakita sAdhu mahA, AcAraja upAdhyAya jinabiMba sAra hai| dharama jineza jAko dhanya hai jagata mAMhi, cyAri parakAra saMgha sudha avikAra hai|| pUji ina dazana ko paMca parakAra vinai.2 kIjie sadaiva jAte lahe bhava pAra hai| dharamako mUla yaha Thaura-Thaura vinai gAyo, vinaivaMta jIva jAkI mahimA apAra hai||58 / / nAma naukA caDhike aneka bhava pAra garya, mahimA ananta jinanAma kI bakhAnI hai| adhama apAra bhavapAra lahi ziva pAyo, amara nivAsa pAya bhaye nija jJAnI hai|| nAma avinAzI siddhi-riddhi-vRddhi kare mahA, nAma ke liye te tire turata bhavi prANI hai| nAma avikAra pada dAtA hai jagata mAhi, nAma kI prabhutA eka bhagavAna jAnI hai||56|| mahimA hajAra dasa sAmAnya ju kevalI kI, tAke sama tIrthaMkaradevajI kI maaniye| 1 prasa, girAvaTa. ra pA~ca prakAra kI vinaya-jhAna vinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, tapa vinaya, upacAra vinaya, 3 mudrita pATha hai-'hA'. bhavya prANI. 4 samAna 158 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkaradeva mileM dasaka hajAra aisI, mahimA mahata' eka pratimA kI jAniye / / so to puNya hoya taba vidhi soM viveka liye, pratimA ke Dhiga jAya sevA jaba tthaaniye| nAma ke pratApa setI turata' tire haiM bhavya, nAma-mahimA vinate adhika bkhaaniye||60 / / kara meM japAlI dhari jApa kare bAra-bAra, dhana hI meM mana yAteM kAja nahIM sare hai| jahAM prIti hoya yAkI soI kAja rasi paDe", vinA paratIti yaha bhavadukha bhare hai| tAteM nAma mAhiM ruci ghara paratIti setI, saradhA anAye tero sabai dukha Tare hai| nAma ke pratApa hI te pAiye parama pada, nAma jinarAja ko jinadeza hI so kare hai| 161|| nAma hI ko dhyAna meM aneka muni dhyAvata haiM, nAma te karamaphaMda china meM vilAya hai| nAma hI jihAja bhavasAgara ke tirave ko, nAma te anaMtasukha AtamIka pAya hai|| nAma ke liye te hiye rAga-doSa rahe nAhi, nAma liye te hoya tihuM lokarAya hai| nAma ke liye te surarAja Aya sevA kare, sadA bhava mAMhi eka nAma hI sahAya hai||62 / / dhanya puNyavAna hai anAkula sadaiva so hI dukha ko ho so hI sadA sukharAsI hai| 1 mahattva, 2 pAsa, 3 se. 4 turanta, 5 unase, 6 jayamAlA. 7 svAda AtA hai ra Ane para. 6 sabhI, 10 mudrita pATha 'dhAya' hai. prApta karatA hai 156 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so hI jJAnavAna bhava-siMdhu ko tiraiyA jAni, so hI amalAna pada lahe avinAsI hai| tAke tulya aura kI na mahimA bakhAniyatu, so hI jaga mAhi saba tatta' ko prakAsI hai|| prabhu nAma hiye nizidina hI rahata jAke, so hI ziva pAya nahIM hoya bhavavAsI hai|3|| tribhuvananAtha terI mahimA apAra mahA, adhama udhAre bahu tAre eka china meN| tero nAma liye te aneka dukha dUra hota, jaise adhikAra vile jAya sahI dina meN|| tU hI hai anaMtaguNa riddhi ko divaiyA deva, tU hI sukhadAyaka hai pramu khina-khina' meN| tU hI cidAnaMda paramAtamA akhaMDarUpa, seye pApa jare jaise IMdhana agani' meN||64 / / deva jagatAraka jinadeza haiM jagata mAhi, adhama udhAraNa ko virada anUpa hai| seyeM surarAja rAja hU se Aya pAya pareM, hare dukha-dvaMda prabhu tihuMloka bhUpa hai|| jAkI thuti kiye te anaMtasukha pAiyatu, veda meM bakhAnyo jAko cidAnaMda rUpa hai| atizaya aneka liye mahimA anaMta jAkI, sahaja akhaMDa eka jJAna kA svarUpa hai / / 65 / / nAma visatAro mahA kari hai chinaka mAMhi, avinAsI riddhi-siddhi nAma hI taiM paaiye| tihuloka nAtha eka nAma ke liye te vai hai, 1 tattva, 2 kSaNa-kSaNa meM. 3 jalatA hai, 4 agni. 5 mudrita pATha hai-nisatArI 160 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma parasAda zivathAna meM sidhAiye / / nAma ke liye te surarAja Aya sevA kare, nAma ke liye te jagi amara khaaiye| nAma bhagavAna ke samAna Ana koU nAhiM, yAteM bhavatArI nAma sadA ura bhAiye / / 66 / / AtamA amara eka nAma ke liye te hoya, cetanA anaMta cinha nAma hI te pAve haiN| nAma avikAra tihuMloka meM udhAra kare, parama anUpa pada nAma darasAve hai / / AnaMda ko dhAma abhirAma deva cidAnaMda, mahAsukha kaMda sahI nAma te lakhAve hai| nAma ura jAke so hI dhanya hai jagata mAMhi, indra hU se' Aya-AyA jAkI sira gAva hai / / 67 / / dohA nAma anUpama nidhi yahai, parama mahA sukhadAya / saMta lahe je jagata meM te avinAzI thAya / / 68 / / nAma parama pada ko kare, nAma mahA jaga saar| nAma dharata je ura mahI, te pAveM bhavapAra / / 66 / / savaiyA bhavasiMdhu tirave ko jaga meM jihAja nAma, pApatRNa jArave ko agani samAna hai| Atama dikhAyave ko ArasI vimala mahA, zivataru sIcave ko jala ko nidhAna hai / / dukha-dava dUra karive ko kahyo megha sama, 1 indraloka se bhI, 2 A-A kara. 3 duHkha rUpI vana kI agni, 161 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMchita deve ko surataru amalAna hai| jagata ke prANina ko zuddha kariye ko. jaise loha ko kare pArasa pAkhAna' hai / 70 / / dohA navanidhi aru caudaha ratana, nAma samAna na koya / nAma amara pada ko kare, jahAM atula sukha hoya / / 71|| savaiyA mAyA lalacAya yaha naraka ko vAsa kare, tAke vazi mUDha jinadharma ko bhulAya hai ! ati hI ajJAnI abhimAnI bhayo Dolata hai pArera aMdha phaMdara hiye hita nahIM Aya hai / / cetana kI caracA meM cita kahuM lAve nAhiM,' khyAti-pUjA - lAbha mahA ye hI mana bhAya hai ! para anurAga meM na jAga hai svarUpa kI hai, bahirmukha bhayo bahirAtama kahAya hai / / 72 / / graMtha ko kahiyA tAko Apa Dhiga rAkhyo cAhe, tAkA apamAna bhaye doSa na anAya' hai| tAke hAMsi bhaye jina mAraga kI hAMsi havai hai, aisoM viveka neka hiye nahIM thAya hai / / mAyA abhimAna meM gumAna kahuM bhAve nAhiM, bAhija kI dRSTi soM to bAhija lagAya hai 1 dharama udyota jAso kahA kaise baNi Ave, jhUTha hI meM pagyo sAMco dharama na pAya hai| 173 || guNa ko na gahe mAna ati anyatra cahe, 1 pArasamaNi (lohe ko sonA banA dene vAlI maNi), 2 DAlatA hai. 3 phandA (rAga-dveSa ). 4 nahIM, 5 lAtA hai, 6 usakI, 7 ha~sI, 5 thor3I 6 bahirmukhI dRSTi, 50 bAhara 162 F Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lahe na svarUpa kI samAdhi sukha bhAvanA / cetana vicAra tAko joga kAhU samai jure, tAhU samai kare aura mana kI upAvanA' / / ketaka hI kAji ke upAya ke upAya kare, kAminI ke kAja meM hajAroM dhana lAvanA | sAdharamI hetu hita neka na lagAve mUDha, pApa paMtha pagyo bhava - bhAMvari baDhAvanA / // 74 // / durlabha anAdi satasaMga hai svarUpa bhAva, tAko upadeza kahuM durlabha kahIjiye / caracA - vidhAna te nidhAna nija pAiyata, hoya ke gaveSI tahAM tAmeM mana dIjiye / / irSyA kiye te baMdha par3e jJAnAvaraNI ko, guNa ke gahiyA' hvai ke jJAnarasa pIjiye / jAko saMga kiye mahA svapada kI prApti havai, so hI paramAtamA sahI soM lakha lIjiye / / 75 / / jAke saMga setI mahA svapara vicAra Aye, svapada batAve eka upAdeya Apa haiM / guNa ko nidhAna bhagavAna' pAve ghaTa hI meM, tAke saMga setI dUra hoya bhavatApa hai / / tAke saMga setI zuddhi siddhi so svarUpa jAne, dhanya-dhanya jAko jAke saMga soM milApa hai / aiso hU kathana suNi krUra jo kucaracA kareM, bhava adhikArI mUr3ha bAMdhe atipApa hai / / 76 / / | eka paramapada dUjo dekhe parapada ko hai, 1 upayoga lagAnA, 2 mudrita pATha hai- kataka ke kitane hI, 3 par3atA hai, 4 grAhaka, 5 ho kara 6 bhagavanA AtmA 7 suna kara parama pada, mudrita pATha 'parapada' hai| 163 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhe so svapada dIse so hI saba para hai| - aise bheda-jJAna soM nidhAna nija pAiyata, - cetana svarUpa nija AnaMda ko ghara hai|| I. caurAsI lAkha joni jAma' janamAdi dukha, / / sahe te anAdi tAko miTe tahAM Dara hai| 14 tihuloka pUjya paramAtamA vai nivase hai, / tahAM hI kahAve zivaramaNI ko vara hai| 77 / / |, keU kUra' kaheM jaga-sAra hai svapada mahA, / / aisA kaheM pari sadA malAna hI rahatu haiN| | kAminI kuTaMba kAji lAkhana lagAya deta, || svapada batAye tAko hita na cahatu haiN| || neka upakAra sAra saMta nahIM visare haiM, / / aiso upakAra bhUle kahata mahaMtu haiM / / / jAkI bAta ruci setI suNe zivathAna hoya, || jIke dhanya jAko anurAga soM kahatu haiN|78, || || tIratha meM gaye pariNAma suddha hoya nAhi, || satasaMga setI svavicAra hiye Ave hai| || aiso satasaMga paraMparA zivapada dAtA, tina hUM so mahAmUr3ha mAna ko bar3hAve hai|| lakSmI hukama lakhi mana mAMhi dhAreM mada, aise madadhArI nAhI nija tattva pAve hai| Atama kI Apa koDa bAta kahe rAga setI, dhanya so vArighana tina Upari suhAve hai ! 176 / / neka upakAra kare saMta tAhi mUle nAhi, 1 caitanya svabhAva, 2 mUrkha, ajJAnI, 3 mudrita pATha hai-parivUphadu); kintu sadA plAna (zokAkula) rahate haiM, 4 sunane ghara. 5 karor3a, 6 osa, 7 mudrita pATha hai- pariba gAve 164 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAko guNa mAni tAkI sevA kare bhAva soN| AtamI tattva tAsoM prApti bai tAhI kari, amara svapada vai hai sahaja lakhAva soN|| aiso guNa tAko mana giNe nAMhi neka ha hai, mahaMta kahAve kRtaghanI ke kahAva soN| soI dhanya jagata meM sAra upakAra mAne, Apa hita kare tAko pUjata sahAva' soM / / 10 / / jAsoM hita pAve tAko Azrita hI rAkhyo cAhe, mAna kI marora meM baDAI cAhe Apa kii| dAma' hI meM rAma jAne aura kI na bAta mAne, hita na pichAne rIti bAr3he bhavatApa kii|| jAke upadeza soM anUpama svarUpa pAveM, tAko apamAne thiti bAMdhe mahApApa kii| auguNa' gahiyA bhavajAla ke baMdhaiyA vaha, kaise rIti rAkhe upakArI ke milApa kI ||1|| kahyo hai anaMtavAra sAra hai svapada mahA, tAko batAve so hI sAMcI upakArI hai| tAko guNa mAne jo to sAMci vai svarUpa setI, aisI rIti jAne jAkI samajhi hI bhArI hai / / naya vyavahAra hI meM kahyo hai kathana eto, rIjhi meM na vikalapa vidhi ko ughArI hai| aiso upadeza sAra suNi na vikAra gahe. so hI guNavAna Apa Apa hI dhikArI hai||82|| jAke guNa cAhi hadai to guNa ko gahiyA hoya, 1 svamAva. 2 rUpayA-paisA. 3 nirAdara, apamAna karane se, 4 avaguNa, doSa. 5 mudrita pATha 'bahiyA hai.6 utkRSTa, 7 mohita 8 dhikkArI 165 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auguNa kI cAhi have to auguNa mahatu haiN| kAka jyoM amedhi' gahi mana meM umAha' dhare, haMsa cuge motI aise bhAva soM sahitu haiN| bhAvanA svarUpa bhAye bhavapAra pAiyatu, dhyAye paramAtamA ko hota yoM mahatu haiN| tAteM zuddha mAda kari taliye azuddha bhAva, yaha sukha mUla mahA munijana kahatu haiM / / 3 / / karama saMjoga so vibhAva bhAva lage Aye, parapaTa Apo mAni mahAdukha pAye haiN| kallI ukati' jAke aratha vicAri aba, jAgi toko jo to yaha suguNa suhAye haiN|| jAmeM kheda bhaya roga kachu na viyoga jahAM, cidAnaMdarAya meM.anaMta sukha gAye haiN| sabai joga juryo aba bhAvanA svarUpa kari, aise guha baina kahe bhavya ura Aye haiM / / 14 / / pAya ke prabhutva prabhu sevA kIje bAra-bAra, sAra upakAra kari paradukha hari liijiye| guNIjana dekhike umAha dhari mana mAMhi, vinahIM soM rAga kari vinarUpa- kiijiye| cidAnaMda deva jAke saMga setI pAiyatu, tere paramAtamA so tAmeM mana diijiye| tiyA suta lAja moha hetu kAja vahai mati jAhI, tAhI" bhAMti te svarUpa zuddha kIjiye / / 5 / / kahyo mAni mero pada tero kahuM dUri nAhi, 1 asthi, 2 umaMga, 3 bhAvakarma (rAga, dveSa, moha), 4 divyadhvani jinavANI. 5 zuddhAtma svampa kI bhAvanA, 6 rahasyamaya, 7 unase hI, 8 una rUpa. 6 vahI. 10 usI 166 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tohi mAMhi tero pada tU hI heri Apa hI / here Ana thAna meM na jJAna ko nidhAna lahe, Apa hI haiM Apa aura taji de vilApa hI / / meTi de kaleza ke kalApa' Apa ora hoya, jahAM nahIM dhUli lAge dou puNya-pApa hI / tihuM loka zikhara pai' zivatiyA" nAtha hoya. AnaMda anUpa lahi meTe bhavatApa hI / ! 26 / / keu tapa-tApa sahe keu mukhi mauna gaheM, keu havai nagana raheM jaga soM udAsa hI / / tIratha aTana keu karata haiM prabhu kAji, keu bhava bhoga taji kareM vanavAsa hI || keu girakaMdarA meM baiThi haiM ekAMta jAya, keu paDhi dhAreM vidyA ke vilAsa hI / aise deva cidAnaMda kaho kaise pAiyatu. Apa lakheM teI dhare jJAna ko prakAsa hI / 87 / / keu dauriM tIratha ko prabhu jAya DhUMr3hatu haiM, keu dauri pahara pai chIke car3hi dhyAve haiM / keu nAnA veSa dhAri deva bhagavAna here, " keu auMdhe mukha jhUli mahA dukha pAve haiM / / aise deva cidAnaMda kaho kaise pAiyata, Atama svarUpa lakheM avinAzI dhyAve haiM 85 // keu veda par3hake purANa ko bakhAna kare, keu maMtra pakSa hI ke lAge ati keve" haiM / keu kriyAkAMDa meM magana raheM ATho jAma / 1 DhU~Dho, 2 ronA-dhonA, 2 duHkha- samUha 4 mudrita pATha hai- mUli 5 tIna loka, 6 para 7 mukti- ramaNI. 8 bhramaNa, 6 daur3a kara, 10 DhUMDhate haiM, 11 bahuta kahate haiM 167 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keu sAra jAni ke acAra hI ko seve haiN|| keu bAda jIti ke rijhAve jAya rAjana' ko, keu dai ajAcI dhana kAhU kauna lete haiN| aiso to ajJAnatA meM cidAnaMda pAve nAhi, brahmajJAna jAne to svarUpa Apa beve haiN|186|| kathita jinendra jAko sakala rahasi yaha, zuddha nijarUpa upAdeya lakhi liijiye| svasaMveda jJAna amalAna hai akhaMDa rUpa anubhau anUpa sudhArasa nita piijiye|| Atama svarUpa guNa dhAre hai anaMtarUpa, jAmeM ghari Ayo pararUpa taji diijiye| aise ziva sAdhaka vai sAdhi zivathAna mahA, ajara-amara-aja hoya sadA jIjiye / / 60!! dohA yaha anUpa upadeza kari, kIno hai upkaar| 'dIpa' kahe lakhi bhavikajana. pAvata pada avikAra / / 11 / / iti 1 rAjAoM ko. 2 svasaMvedana, AtmAnubhava karate haiM. 168 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa atha AtmAvalokana stotra guNa-guNa kI subhAva vibhAvatA, lakhiyo dRSTi nihaar| pai Ana Ana meM na mile, hosI jJAna vithaar||1|| artha--pratyeka guNa ko svabhAva aura vibhAva kI dRSTi se parakha kara dekhane se yaha nizcaya hotA hai ki anya anya meM nahIM milatA, isa samajha se tumhArA jJAna nirmala tathA vistRta hogaa| saba rahasya yA grantha ko, nirakho citta deya mitt| carana syoM jiya malina hoya, carana syoM pavitta / / 2 / / artha-he mitra! isa grantha kA rahasya citta lagA kara samajhanA / jIva AcaraNa, cAritra se hI malina hotA hai aura AcaraNa cAritra se hI pavitra hotA hai| carana ulaTeM prabhu samala, sulaTe carana saba nirmala hoti| ulaTa carana saMsAra hai, sulaTa parama kI jyoti||3|| ___artha-cAritra ulaTA (mithyA) hone se prabhu (jIva) malina hotA hai, cAritra sulaTA-samyak hone se saba nirmala ho jAte haiN| mithyAcAritra saMsAra hai aura samyakacAritra paramajyoti arthAt mokSa vastu siddha jyoM carana siddha hai, carana siddhi so vastu siddhi| samala caraNa tava raMka-sA, carana zuddha anaMtI Rddhi / / 4 / / 166 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-vastukI siddhi se cAritra kI siddhi hai, cAritrakI siddhi se vastukI siddhi hai (vastu ke Azraya se hI cAritra pariNAma hotA hai aura cAritrapariNAma binA vastukA svAda nahIM AtA), jaba malina cAritra hai, taba raMka ke samAna hai aura cAritra zuddha hone para anaMta Rddhi vAlA hai| ina carana para ke vasi kiyo, jiya ko ho sNsaar| nija ghara meM tiSTha kara, lahe jagata syoM pAra / / 5 / / artha-paravaza AcaraNa se jIvako saMsAra hotA hai, kintu nija ghara meM sthita hone se jagata se pAra hotA hai| vyApaka ko nizcama maho. avyApaka vyvhaar| vyApa adhyApaka phera syoM, bhayA eka dvaya prkaar||6|| artha-vyApaka ko nizcaya kahate haiM aura avyApaka ko vyavahAra kahate haiN| vyApaka-avyApaka ke bheda se eka do prakAra kahA jAtA hai| svaprakAsa nizcaya kahA, para parakAsaka vyvhaar| vyApaka avyApaka bhAva syoM, tAtai vAnI agama apAra / 7 / ! artha-jJAna ko svaprakAzaka nizcaya se kahate haiM aura paraprakAzaka vyavahAra se kahate haiN| use vyApaka. avyApaka bhAva ke bheda se bhI kahA jAtA haiN| ata: jinavANI agama aura apAra hai| kSaNa meM dekho apanI vyApakatA, isa jiya thala syoM sdiiv| tAtai bhinna hUM loka teM, rahUM sahaja sukiiv||8|| 170 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-eka dRSTi se dekhane para jIva nijasthAna se trikAla vyApaka hai| ataH maiM isa loka se bhinna bhalI prakAra apane bhinna sahaja bhAva meM rahatA huuN| chadmastha samyagdRSTi jIvakA jJAna, darzanAdi, indiyamana sahita aura indriyamana atItakA kiMcit vivaraNa dohA buddhi abuddhi kari dudhA, bar3he chadamasthI dhaar| ina ko nAsa paramAtma bana, bhava jalanidhi ke paar||6| artha-chadmastha jIva meM buddhi-abuddhi do prakAra se pariNAmoM kI dhArA pravAhita hotI hai| bhava-samudra ke pAra jAne ke lie tathA paramAtmA hone ke liye ina ko naSTa kr| soraThA je abuddhirUpa parinAma, te dekhe jAne nhiiN| tina ko sarva sAvarana kAma, kaise dekhe jAne vaapure||10|| artha-jo abuddhirUpa pariNAma haiM, ve dekhate-jAnate nahIM haiN| una kA sarva kArya AvaraNa sahita hone se ye vicAre svayaM kaise dekha, jAna sakate haiM? punaH ju buddharUpI dhAra, so jathAjoga jAne dekhe sdaa| te kSayopazama AkAra, tAteM dekhe jAne Apa hii||11|| 171 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- buddhirUpI dhArA sadA yathAyogya jAnatI dekhatI hai| vaha dhArA kSayopazama AkArarUpa hone se svayaM hI dekhatI jAnatI hai / - punaH buddhi paranati SaTbheda, bhae eka jIva paranAma ke pharasa, rasa, ghrANaika, zrotra, cakSu, mana chaThavAM ||12|| artha - eka jIva ke pariNAma kI, buddhi pariNati ke bheda se chaha taraha kI hai jo isa taraha haiM- sparzana, rasana, ghrANa, cakSu, zrotra, aura mana / dohA bhinna-bhinna jJeyahi upari bhae bhinna thAna ke Iza tAtaiM inako indra pada, dharyo vIra jagadIsa | | 13 || artha (upayogake pAMca indriya bheda) bhinna-bhinna jJeyoM para bhinna-bhinna sthAna (sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda) ke Iza hue (jAnate haiM ataH Iza kahalAte haiM), ataeva tIna loka ke Iza vIra jinendra ne ina ko indrapada nAma diyaa| punaH jJeyahi lakSana bheda ko, mAnai ciMtai jo jJAna / tAko mana citta saMjJA dharI, lakhiyo catura sujAna ||14|| 1972 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciMtana artha- jo jJAna, lakSaNa bhedarUpa se jJeyoM kA manana, karatA hai, usa ke mana athavA citta saMjJA dI gii| he catura jJAnI puruSo! dekho| punaH jJAna darzana dhArA, mana indrI pada ima hota / bhI ina nAma upacAra se, kahe deha aMga ke gota | | 14 / / artha - jJAna - darzanadhArA ko isa prakAra mana, indriya pada prApta huaa| phira dehake aMgoM ke ye hI nAma upacAra se kahe gaye haiM punaH yahu buddhi mithyAtI jIva ke, hoI kSayopazama rUpa / pai svapara bheda lakhe nahIM, tAtaiM nija ravi dekhana dhUpa ||16|| artha - mithyAtvI jIvake yaha buddhi kSayopazama rUpa hotI hai. parantu svapara kA meda nahIM dekhatI hai, ataH nija jJAnasUrya aura usake prakAza ko nahIM dekha pAtI hai| punaH samyagdRSTi jIva ke, budha dhAra samyag sadIva / svapara jAne bheda syoM rahe bhinna jJAyaka sukIya | | 17 || artha- samyagdRSTi jIvakI buddhi dhArA sadA hI samyak hotI hai| svapara bheda jAnane se vaha saba se bhinna jJAyaka hI rahatA hai| caupAI mana indI taba hI loM bhAva, bhinna-bhinna sAdhe jJeya ko ThAMya / saba mili sAdhe jaba ika rUpa, taba mana iMdrI kA nahIM rUpa / / 16 / / 173 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . artha-jaba taka (upayogake bheda) bhinna-bhinna jJeya-sthAna kA sAdhana karate haiM, taba taka hI mana indriya bhAva hai, jaba sarva upayoga eka svarUpa kA sAdhana karatA hai, taba usakA mana-indriyarUpa nahIM rhtaa| ika pada sAdhana ko kiya mela, taba mana iMdrI kA nahIM khel|| tAteM mana indrI bheda pada nAma, hai atIndrI ekameka prnaam||16|| artha-eka (sva) pada sAdhane ko jaba upayoga ke meda mila gaye (upayoga sarva ora se haTakara ekarUpa abheda huA), taba mana, indriya kA khela, nATaka naSTa ho gayA / ataH mana, indriya upayoga ke bheda ke nAma haiN| atIndriya pariNAma to eka abheda pariNAma hai| sva anubhava chana viauM, mile saba buddhi prnaam| tAH sya anubhava atIMdI, bhayo chadmasthI ko naam||20|| artha-sva anubhava kSaNa meM saba buddhi pariNAma milakara pravartate haiM. ataH sva anubhavakA nAma chadmastha ke atIndriya kahalAtA hai| jA vidhi taiM mana indriya hota, tA vidhi syoM bhae abhAva / taba tina hI paranAma ko, mana indrI pada kahA batAva / / 21 / / artha-mana aura indriya isa vidhi se (upayoga bhedase) hote haiM aura usa vidhi se (abheda upayoga se) meda, abhAva hue, taba una pariNAmoM ko mana indriya pada kaisA? samyag buddhi paravAha, kSaNarUpa majha kSaNa rUpa ttt| pai rUpa chAMDi na jAha, yaha samyaktcatA ko mhaatm||22|| 174 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-samyajJAna pravAhakA kSaNarUpa madhya (nirvikalpa) hotA hai aura kSaNarUpa taTa (savikalpa) hotA hai, parantu rUpa chor3akara nahIM jAtA, yaha samyaktvakA mAhAtmya hai| anubhava ke dohA hU~ cetana hU~ jJAna, hU~ darzana sukha bhogtaa| hU~ arhanta siddha mahAna, hU~ hI hU~ ko posstaa||23|| ___ artha-maiM cetana hU~, maiM jJAna hU~, maiM darzana hU~, maiM sukhakA bhoktA hU~, maiM arhanta-siddha mahAna hU~, maiM hI kA poSaka huuN| jaise phaTika ke biMba meM, rahyo samAya joti ko khNdh| pRthaka mUrti parakAsa kI, baMdhI pratyakSa phaTika ke mNdh||24|| artha-jaise sphaTika ke biMba meM dIpa jyoti kA skaMdha samA rahA hai, parantu sphaTika meM prakAza kI pratyakSa bhinna mUrti hai| taise yaha karma skaMdha meM samAya rahA hUM cetana darda / pai pRthak mUrti cetanamaI, baMdhI trikAlagata srv||25|| artha-usI prakAra isa karma-skaMdha meM maiM cetana dravya samA rahA hUM, parantu tInoM kAla sarvajJa svabhAvI cetanamayI mUrti pRthaka rahatI hai| nakha sikha taka isa deha meM nivasata hUM maiM cetnruup| jisa kSaNa hUM hI ko lakhU, tA kSaNa maiM hau cetnbhuup||26|| artha-nakha se lekara zikhA taka isa zarIra meM maiM cetanarUpa puruSa 175 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivAsa karatA huuN| jisa kSaNa meM svayaM ko hI dekhatA hUM, usI kSaNa maiM caitanyarAjA huuN| isa hI pudgala piNDa meM, vahai jo dekhana jaannhaar| yaha maiM yaha maiM yaha jo kucha dekhana jAnanahAra / / 7 / / artha-isa hI pudagala piMDa meM vaha jo dekhane, jAnane vAlA jo kucha hai, vahIM maiM hUM, vahI maiM huuN| yaha maiM, yaha maiM, maiM yahI, ghaTa bIca dekhata jAnata bhAva | sahI maiM sahI maiM sahI, yaha dekhana jAnana ThAva / / 28 / / artha-aMtara meM jo dekhane-jAnane vAlA bhAva hai, yahI maiM hUM, maiM hI huuN| yaha darzaka-jJAyaka sthAna (piMDa) nizcita hI maiM huuN| atha cAritrahUM tiSTha rahyo hUM hI viSe, jaba ina para se kaisA mel| rAjA uThi aMdara gayo, taba isa sabhA se kaiso khel||26 / / artha-maiM mujha meM hI ThaharA hU~, taba isa para se merA saMbaMdha kaisA? jaba rAjA uTha kara aMdara gayA, taba sabhA kA nATaka kaisA? kyoMki khela to saba bAhara meM ho rahA hai| prabhutA nijaghara rahe, duHkha nIcatA para ke geh| yaha pratyakSa rIti vicArike, rahiye nija cetana geha||30|| artha-apane ghara meM prabhutA rahatI hai aura para ke ghara duHkha aura nIcatA rahatI hai| yaha pratyakSa rIti vicAra kara nija cetana gRha meM rahanA caahiye| 176 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para avalaMbana duHkha hai, sva avalaMbana sukhruup| yaha pragaTa lakhAva pahacAna ke, avalaMbiyo sukha-kUpa / / 31 / / artha-para avalaMbana duHkharUpa hai aura sva avalaMbana sukharUpa hai| yaha pragaTa dekhakara aura lakSaNa se pahicAna-kara sukha- kUpa (srota) kA avalaMbana karanA caahiye| yAvata tRSNArUpa hai, tAvata mithyaa-bhrm-jaal| aisI rIti pichAnike, lahiye samyag virati caal||32|| artha-jaba taka tRSNArUpa hai, taba taka mithyA bhramajAla hai| aisI rIti pahacAnakara samyak virati grahaNa karanA caahiye| para ke paricaya dhUma hai, nija paricaya sukha cain| yaha paramAratha jina kahyo, usa hita kI karI ju saina / 33 / / artha-para ke paricaya se AkulatA hai aura nija ke paricaya se sukha-caina (zAnti) hai| jinendradeva ne yaha paramArtha kaha kara usa hita (Atmahita) kA saMketa kiyA hai| isa dhAtumayI piMDamayI rahUM hUM amUrati cetana bimba / tAke dekhata sevateM rahe paMcapada prtibimb||34|| artha--isa dhAtumayI piMDa meM maiM amUrtika cetana bimba rahatA huuN| usake dekhane aura sevana karane meM pAcoM paramapada pratibiMbita hote haiN| taba laga paMcapada sevanA, jaba laga nijapada kI nahIM sev| bhaI nijapadakI sevanA, taba Ape Apa paMca pada deva / / 35 / / 177 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-taba taka paMcaparameSThI kI sevA karatA hai, jaba taka nijapada kI sevA nahIM krtaa| nijapada kI sevA hote hI svayaM paMcaparameSThI deva hai| paMca pada vicArata dhyAvateM, nijapada kI zuddhi hot| nijapada zuddhi hovateM nijapada bhavajala-tAraNa pot||36|| artha- pAMca padoM ko vicArane aura dhyAna karane para nijapada kI zuddhi hotI hai| nijapada kI zuddhi hone para nijapada mava-jala se pAra hone ke liye jahAja ke samAna hai| hUM jJAtA draSTA sadA, hUM paMcapada tribhuvana saar| hUM brahma Iza jagadIzapada, so hUM ke paraceM hUM pAra / / 37|| artha-maiM sadA jJAtA hUM, dRSTA huuN| maiM tIna loka meM sAra paMcapada (parameSThI) huuN| maiM brahmA, Izvara aura jagadIza svarUpa huuN| sohaM kA paricaya hote hI bhavodadhise pAra hotA hai| iti shriiaatmaavloknstotrm| 178