________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सूत्रकृतागसूत्रे तथा स्वकृतकर्मणः फलं भुनन्ति अयं भावः-कुशीलास्ते कर्म कृत्वा यथा कयं. चित्कर्मणां फलमुपभुञ्जन्त्येव एक्दैव, एकजन्मनि वा, अनेकदाऽनेकजन्मनि वा । शतसहस्रजन्मनि था, एवं कर्म कुर्वन्तः फलमुपभुञ्जन्ति । पुनस्तस्कर्म कुर्वन्तो जन्मान्तरमजयित्वा, पुनः कर्मफलमनुभवन्तः संसारे च क्रान्तातिक्रान्ता भवन्ति । तदुक्तम्-'मा होहि रे विसनो जीव ! तुम विमणदुम्भणो दीणो।
चितिएण फिइइ तं दुक्खं जं पुरा रइयं ॥१॥ प्रवाह किसी किसी का अनन्त काल तक किसी का लम्बे काल तक
और किसी का सदा काल तक चलता रहता है । अनादि काल से यही परम्परा चली आ रही है। उदीर्ण कर्मों को समभाव से सहन किये विना यह प्रवाह अवरुद्ध नहीं होना (नहीं रुकता)
आशय यह है-कुशील (पापी) जीव कर्मों का बंध करके किसी न किसी रूप में उनका फल भोगते हैं। कोई उसी जन्म में, कोई अगले जन्म में, कोई एक जन्म में कोई सैकड़ो हजारों जन्म में । वे फलोपभोग के समय रागद्वेष करके नवीन कर्म उपार्जन करते हैं और फिर उस का फल भोगते हैं । इस प्रकार भावकम (रागद्वेष परिणति) से द्रव्यकर्म (ज्ञानावरणीयोदि आठकम) और द्रव्यकर्म से भावकर्म उत्पम होते रहते हैं । दोनों का उभयमुख कार्यकारणभाव बीज वृक्ष की सन्तान के समान अनादि काल से चला आ रहा है । इस अनादि कर्म કોઈને તે પ્રવાહ લાંબા કાળ સુધી ચાલુ રહે છે અને કોઈને સદાકાળ ચાલુ જ રહે છે. અનાદિ કાળથી એક પરંપરા ચાલી જ રહી છે. ઉદીર્ણ (ઉદયમાં આવેલ) કમેને સમભાવથી સહન કર્યા વિના આ પ્રવાહ અવરુદ્ધ થત नवी (मटते। नथी.)
- આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે કુશીલ (પાપી) જે કર્મોને અન્ય કરીને કેઈને કોઈ રૂપે તેમનું ફળ ભોગવ્યા કરે છે. કોઈ એજ જન્મમાં, કોઈ પછીના જન્મમાં, કેઈ સેંકડો કે હજારો જન્મમાં કર્મોનું ફળ ભેગવે છે. ફલેપભોગ કરતી વખતે તેઓ રાગદ્વેષ કરીને નવીન કમનું ઉપાર્જન કરે છે, અને પાછું તેનું ફળ ભેગવે છે. આ પ્રકારે ભાવકર્મ (રાગદ્વેષ પરિશુતિ) વડે દ્રવ્ય કર્મ (જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ કમ) અને દ્રવ્ય કર્મ વડે ભાવકમ ઉત્પન્ન થતાં જ રહે છે. બન્નેનું ઉભયમુખ, કાર્યકારણ ભાવ બીજ વૃક્ષનાં સંતાનની જેમ અનાદિ કાળથી ચાલ્યું જ આવે છે, આ કર્મપ્રવાહને
For Private And Personal Use Only
