Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી 991
ક્ષઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-દક્ષનું અપત્ય.
राष्ट्र-क्षत्रियात् सरूपाद् राजाऽपत्ये दिरञ् ६।१।११४॥ :
- રાષ્ટ્રવાચક નામ સરૂપ (સમાન વર્ણવાળા) ક્ષત્રિયવાચક નામને અને ક્ષત્રિયવાચક નામ સરૂપ રાષ્ટ્રવાચક નામને ક્રમશઃ- અપત્યાર્થમાં અને રાજા સ્વરૂપ અર્થમાં સન્ પ્રત્યય થાય છે અને તેને દિ સંજ્ઞા થાય છે. ક્ષત્રિયવાચક અને રાષ્ટ્રવાચક વિવેદ નામને ક્રમશ - અપત્યાર્થમાં અને ક્ષત્રિય-રાજા અર્થમાં આ સૂત્રથી મનું પ્રત્યય અને બન્ને દ્રિ સંજ્ઞા. વદુષ્ય૦ ૬-૧-૨૪’ થી ગુ નો લુ, (લોપ)... વગેરે કાર્ય થવાથી વિદ્ય: સત્યનિ નાનો વા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-વિદેહદેશના રાજાઓ અથવા વિદેહદેશના ક્ષત્રિયોના અપત્યો. સરપવિતિ વિમુ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ રાષ્ટ્ર અને ક્ષત્રિય વાચક નામથી સરૂપ જ ક્ષત્રિય અને રાષ્ટ્ર વાચક નામને અનુક્રમે અપત્ય અને રાજાથમાં દ્રિ સંજ્ઞક નું પ્રત્યય થાય છે. તેથી સુરાષ્ટ્રાધા રાના આ અર્થમાં સુરાષ્ટ્ર નામને ; (તે નામ રાષ્ટ્રવાચક છે. પરંતુ ક્ષત્રિયવાચક ન હોવાથી સરૂપ નથી.) આ સૂત્રથી દ્રિ સંશક પ્રત્યય થતો નથી. પરન્તુ કઈવષમ્ય: ૬-રૂ-૪૫ થી ગુ પ્રત્યય થાય છે. જેથી આદ્ય સ્વર ૩ ને “વૃધિ:૦ ૭-૪-9” થી વૃદ્ધિ કરી આદેશ. “અવળું, ૭-૪-૬૮ થી અન્ય ૩ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી સૌરાષ્ટ્રો ના આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થસુરાષ્ટ્રદેશનો રાજા. અહીં યાદ રાખવું કે વિવેદાનાં નાનોગપત્યનિ વા આ અર્થમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિદા: આવો પ્રયોગ થાય છે. એકવચન દ્વિવચનમાં તો તાદૃશ દિ સંજ્ઞક – પ્રત્યયનો લુ થતો ન હોવાથી વૈદ: અને વૈદ્ય આવો પ્રયોગ થાય છે. 1998
૫૮
