Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
अश्वत्थादेरिकणु ६।२।९७॥
દેશની સંજ્ઞાના વિષયમાં અશ્વત્થાવિ ગણપાઠમાંનાં અશ્વત્થ વગેરે નામને ચાતુરર્થિક [ પ્રત્યય થાય છે. અશ્વત્થાઃ મુવાનિ વા સન્યસ્યામ્ આ અર્થમાં શ્વત્થ અને ઝુમુલ નામને આ સૂત્રથી ફળ્ (ક) પ્રત્યય. ‘વૃદ્ધિઃ૦ ૭-૪-૧' થી આઘ સ્વર ઞ ને વૃદ્ધિ જ્ઞ આદેશ. ‘લવર્ગે૦ ૦-૪-૬૮’ થી અન્ય જ્ઞ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી ઞભ્યચિમ્ અને ઝૌમુવિ' આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- આશ્ચત્યિક નામનો પ્રદેશ. કૌમુદિક નામનો પ્રદેશ. IRI
साऽस्य पौर्णमासी ६।२।९८ ॥
આ સૂત્રમાં ‘નિવાસા૦ ૬-૨-૬૧’ થી કૃતિ અને નાપ્તિ નો અધિકાર ચાલુ છે. તેથી ‘કૃતિ’ ના સામર્થ્યના કારણે આ સૂત્રથી માસ અથવા માસાર્ધની સંજ્ઞાના વિષયમાં જ નીચે જણાવ્યા મુજબ ગણ્ વગેરે પ્રત્યયો વિહિત છે. આ પૂર્વેના સૂત્રમાં પણ ‘કૃતિ” નો અધિકાર ચાલુ હોવાથી સામાન્યરીતે પ્રસિદ્ધ પ્રયોગોમાં જ તે તે સૂત્રથી તે તે પ્રત્યયોનું વિધાન છે. તેથી તેવા પ્રસિદ્ધ પ્રયોગોનું નિરૂપણ કરવા સ્વરૂપ પ્રપંચ માટે તે તે સૂત્રમાં પ્રકૃતિનું વિધાન છે. એ અધ્યાપક પાસેથી બરાબર સમજી લેવું જોઇએ.
સંજ્ઞાના વિષયમાં, પ્રથમાન્તપદાર્થ વર્ણમાતી હોય તો પ્રથમાન્ત નામને; ષષ્ટ્યર્થમાં (અવયવાવયવીના સંબંધમાં) યથાવિહિત બળ્યુ વગેરે પ્રત્યય થાય છે. પૌષી પળમાતી અસ્ય આ અર્થમાં પૌર્ણમાસ્યર્થક પ્રથમાન્ત પૌષી નામને આ સૂત્રની સહાયથી ‘પ્રાળુ નિતા૦ ૬-૧-૧રૂ' થી સન્ પ્રત્યય. ‘ઞવર્ષે ૭૪-૬૮' થી અન્ય ર્ફ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી પૌષો માસોઽર્ઘમાસો વા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-સંપૂર્ણ પોષમાસ અથવા અર્ધમાસ. II૬૮॥
૧૨૩
