Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
અના—તિ શુષુ |૪|૧૪૧||
તદ્ધિત પ્રત્યયાન્ત કોઈનું નામ ન હોય તો દ્વિધુ સમાસથી અહંદું અર્થ સુધીના ( સૂ.નં. ૬-૪-૧૭૭ ) અર્થમાં વિહિત પ્રત્યયનો એકવાર (બીજીવાર નહિ ) પિતૃ લુપુ ( લોપ ) થાય છે. દામ્યાં òલાગ્યાં ઋીતમ્ આ અર્થમાં ક્રિસ નામને ‘તાર્થાત્ ૬-૪-૧૨૧' થી રૂર્ પ્રત્યય. તેનો આ સૂત્રથી પિત્ત ( પ્લુપ્ ) વગેરે કાર્ય થવાથી દ્વિતમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- બે કાંસાના પાત્રથી ખરીદેલું. બનાનીતિ વ્હિમ્ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તદ્ધિત પ્રત્યયાન્ત કોઈનું નામ ન હોય તો જ અર્હદ્ અર્થ સુધીના અર્થમાં વિષ્ણુ સમાસથી વિહિત પ્રત્યયનો એકવાર પ્લુપ થાય છે. તેથી પક્વ છોહિત્ય: પરિમાળમસ્યઃ આ અર્થમાં પળ્વોહિની નામને ‘માનમ્ ૬-૪-૧૬૧' થી ફળ પ્રત્યયના વિષયમાં ‘જ્ઞાતિગ્ન રૂ-૨-૧૧' થી કુંવાવ. પડ્વોહિત ફળ્ આ અવસ્થામાં વૃદ્ધિ:૦ ૭-૪-૧' થી આદ્યસ્વર જ્ઞ ને વૃદ્ધિ બા આદેશ. ‘ઝવર્ષે૦ ૭-૪-૬૮’ થી અન્ય જ્ઞ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી પાગ્વોહિતિમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં સંજ્ઞાનો વિષય હોવાથી ફળ્ પ્રત્યયનો લોપ ( પ્લુપ્ ) થતો નથી. અર્થ- તે નામનું પરિમાણવિશેષ.
.
અદ્વિિિત વિમ્ ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તદ્ધિત પ્રત્યયાન્ત કોઈનું નામ ન હોય તો અર્હ ્ અર્થ સુધીના અર્થોમાં દ્વિગુ સમાસથી વિહિત પ્રત્યયનો એક જ વાર લોપ થાય છે. બે વાર નહિ. તેથી દામ્યાં પૂર્ણમ્યાં હ્રીતમ્ આ અર્થમાં દ્વિશ્ર્વ નામને ‘શૂર્પાર્॰ ૬-૪-૧રૂ' થી વિહિત બર્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી પિત્ લોપ ( પ્લુપ્ ) થયા બાદ નિશૂર્વેન હ્રીતમ્ આ અર્થમાં લગ્ ( લુપ્ત લગ્ ) પ્રત્યયાન્ત દ્વિપૂર્વ નામને ‘મૂત્યુ:૦ ૬-૪-૧૧૦' થી વિહિત રૂર્ પ્રત્યયનો લોપ આ સૂત્રથી થતો નથી. જેથી ‘માન૦ ૭-૪-૧૧' થી સૂર્વ ના ઝ ને વૃદ્ધિ ગૌ આદેશ. ‘અવળે૦ ૭-૪૬૮' થી અન્ય ઞ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી દિશર્વિમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- બે સૂપડાથી ખરીદેલ વસ્તુથી ખરીદેલું. ||૧૪૧||
૨૯૬
