Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
पात्रा SS चिताऽऽढकादीनो वा ६।४।१६३ ॥
દ્વિતીયાન પાત્ર બાવિત અને ગ્રાન્ડ નામને ( આ પરિમાણવિશેષવાચક નામને ) ભવતિ વ્યવહતિ અને પતિ અર્થમાં (જીઓ સૂ.નં.૬-૪૧૬૩) વિકલ્પથી ના પ્રત્યય થાય છે. પાત્રમાવિતમાળવા સમ્મતિ અવહતિ પતિ વા આ અર્થમાં પાત્ર ગાવિત અને ગ્રાન્ડ નામને આ સૂત્રથી ન પ્રત્યય. ‘વર્ષો૦ ૭-૪-૬૮' થી અન્ય ૬ નો લોપ. સ્ત્રીલિંગમાં ‘આત્ ૨-૪-૧૮’ થી ગાવુ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પાત્રીળા ગાવિતીના અને' આળીના આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી ના પ્રત્યય ન થાય ત્યારે ‘સમ્ભવવ૦ ૬-૪-૧૬૨' ની સહાયથી ગ્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી (જુઓ પૂ.નં. ૬-૪-૧૬૨) પાત્રિી વિતિળી અને બાળિી આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- પાત્રપ્રમાણ (૮ શેર)ધાન્ય- અવગ્રહણ કરનારી, અવહરણ કરનારી અથવા રાંધનારી થાળી. આચિત પ્રમાણ (૨૦૦ તોલા) ધાન્ય- અવગ્રહણ કરનારી અવહરણ કરનારી અથવા રાંધનારી થાળી. આઢક પ્રમાણ (ચાર પ્રસ્થ) ધાન્ય- અવગ્રહણ કરનારી, અવહરણ કરનારી અથવા રાંધનારી થાળી. (અર્થ માટે જાઓ તૂ.નં. ૬-૪૧૬૨) ૧૬૩॥
દ્વિોરીને વા ૬।૪।૧૬૪॥
પાત્ર બાવિત અને ગાઢ નામ છે અન્તમાં જેના એવા દ્વિતીયાન્ત ત્રિપુ સમાસને સમ્ભવતિ (અવįાતિ) અવહતિ અને પતિ અર્થમાં વિકલ્પથી ના અને રૂટ્ પ્રત્યય થાય છે. આ {ન અને રૂર્ (વ) પ્રત્યયનો ‘બનાન્ય૦ ૬-૪-૧૪૧’ થી પ્લુર્ (લોપ) થતો નથી. કારણ કે આ સૂત્રથી કે વિહિત ન અને રૂર્ પ્રત્યયનો લોપ કરવો હોત તો તેનું વિધાન કરવાની આવશ્યકતા જ ન રહેત. કે પાત્રે, દાવાવિતી દ્વાવાળી વા સમ્મતિ, અવહતિ, પતિ વા આ અર્થમાં દિપાત્ર પાવિત અને વાળ નામને આ
૩૦૮
