Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
પ્રાયઃ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી દ્વિતીયાન્ત ગોપ્રત્યયાન્ત અને ક્ષત્રિયાર્થક નામને ‘મતિ’ અર્થમાં બહુલતયા જ બર્ પ્રત્યય થાય છે. તેથી જાળિનું મળતિ આ અર્થમાં આ સૂત્રથી પાણિન (પબિનોઽપત્યમ) નામને અઙ્ગ પ્રત્યય ન થવાથી ‘મનતિ ૬-૩-૨૦૪' ની સહાયથી વીયઃ ૬-૨-૩૨' થી વૅપ્રત્યય. ‘વર્ષે૦ ૭-૪-૬૮’ થી અન્ય ગ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી વાળિનીયઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- પાણિનનો સેવક. ‘ક્ષત્રિòમ્ય:’- આ પ્રમાણે સૂત્રમાં બહુવચનનો જે નિર્દેશ છે-તે ક્ષત્રિયવિશેષના સંગ્રહ માટે છે. II૨૦૮
सरूपाद् द्रेः सर्व राष्ट्रवत् ६।३।२०९॥
‘રાષ્ટ્રક્ષત્રિયાત્ ૬-૧-૧૧૪'.... ઇત્યાદિ સૂત્રોથી સમાનવર્ણવાળા રાષ્ટ્રાર્થક અને ક્ષત્રિયાર્થક નામને અનુક્રમે રાજા અને અપત્યાર્થમાં જે ત્રિ સંશક અગ્ વગેરે પ્રત્યયનું વિધાન કર્યું છે; તે રાષ્ટ્ર અને ક્ષત્રિય અર્થવાળા સરૂપ નામથી વિહિત દ્રિ સંશક પ્રત્યય છે અન્તમાં જેના એવા (ત્રિ સંશક પ્રત્યયાન્ન) દ્વિતીયાન્ત નામને ‘મગતિ’ અર્થમાં રાષ્ટ્રની જેમ જ બધું એટલે પ્રકૃતિ અને પ્રત્યય થાય છે. અર્થાત્ રાષ્ટ્રવાચક નામને જે દ્વિ સંશક પ્રત્યય (ભૂ. નં. ૬9-૧૧૪’ ઇત્યાદિથી) થાય છે; તે પ્રત્યયો અને તે પ્રકૃતિ (રાષ્ટ્રવાચક નામ સ્વરૂપ પ્રકૃતિ); ત્રિ સંશક તાદૃશ પ્રત્યયાન્ત દ્વિતીયાન્ત નામને મતિ અર્થમાં પણ થાય છે.
વાર્બ્સ મતિ આ અર્થમાં આ સૂત્રની સહાયથી વાર્ધ્વ નામને (વૃત્તીનાં રાના; વૃ પત્યું વા આ અર્થમાં વૃત્તિ નામને ‘ ુનાહિ૦ ૬-૧-૧૧૮' થી વિહિત ત્રિ સંશક ગ્વ પ્રત્યયાન્ત નામને) વૃત્તિ આદેશ (રાષ્ટ્રવાચક શબ્દાત્મક પ્રકૃતિ સ્વરૂપ આદેશ) તેમ જ ‘વૃત્તિ-મદ્રાવ્૦ ૬-૨-૩૮’ થી ૪ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી વૃત્તિઃ આવો પ્રયોગ થાય છે.અર્થ-વાર્ય (વૃજિ દેશનો રાજા અથવા વૃજિના અપત્ય) નો સેવક. આવી જ રીતે માત્રં મખતિ આ અર્થમાં માત્ર નામને; (મદ્રાળાં રાના મદ્રસ્થાપત્યું વા આ અર્થમાં મદ્ર નામને ‘પુરુનાથ૦ ૬-9-99′ થી વિહિત દ્રિ સંશક ઞપ્રત્યયાન્ત નામને) આ સૂત્રની સહાયથી મદ્ર આદેશ;
૨૩૩
