Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 89

પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી ક્ષૌદ્રમાવી તેના આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્ષુદ્રક માલવોના સમુદાય સ્વરૂપ સેના વિશેષ અર્થાત્ તે નામની સેનાવિશેષ.
અહીં યાદ રાખવું કે-‘ગોત્રોક્ષ૦ ૬-૨-૧૨’ થી પ્રાપ્ત લગ્ પ્રત્યયનો બાધ કરવા આ સૂત્રનું પ્રણયન છે. યદ્યપિ અહીં ક્ષુદ્રનાવ નામને અન્ પ્રત્યયનું વિધાન છે. અને ‘ગોત્રોક્ષ૦ ૬-૨-૧૨’ થી ગોત્ર પ્રત્યયાન્ત માવ વગેરે નામથી પ્રત્યયનું વિધાન (અગ્ નું વિધાન) છે. તેથી ક્ષુદ્રમાવ નામને અગ્ ની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી તેના બાધ માટે આ સૂત્રથી અન્ પ્રત્યયનું વિધાન નિરર્થક છે; પરન્તુ ‘ઘેનોનઞઃ.૬-૨-૧૮' થી નગ્ (7) પદથી પરમાં ન હોય તો કેવલ અથવા ઘેનુ શબ્દ અન્તમાં છે જેના એવા નામથી ફ્ળ્ પ્રત્યયનું વિધાન કર્યું હોવાથી સમૂહાર્થમાં તે તે સૂત્રથી તે તે નામને વિહિત પ્રત્યય તત્તદન્ત નામને પણ થાય છે. એ સૂચિત થાય છે. અન્યથા માત્ર ઘેનુ નામને જ જો પ્રત્યય થવાનો હોય અને તદન્ત (ઘેન્વન્ત) નામને પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ જ ન હોય તો સૂ.નં. ૬-૨-૧૬ માં ઞનગ્ નું ઉપાદાન અર્થહીન બને....ઈત્યાદિ સમજી લેવું. ૧૧॥
ગોત્રોક્ષ-વતો-વૃધાડનોરગ્ન-મનુષ્ય-રાગ-રાજન્યराजपुत्रादकञ् ६ । २।१२ ॥
ષઠ્યન્ત ગોત્ર પ્રત્યયાન્ત નામને, તેમ જ પક્ષનું વત્ત ઉષ્ટ વૃદ્ધ બન ઉમ્ર મનુષ્ય રાખનું રાખન્ય અને રાનપુત્ર નામને સમૂાર્થમાં ગ્ પ્રત્યય થાય છે. વળાનું સામ્ વભાનામ્ પÇાળાનું વૃદ્ધાનામ્ઞનાનામ્ उरभ्राणाम् मनुष्याणाम् राज्ञाम् राजन्यानाम् राजपुत्राणां वा समूहः ॥ अर्थभां अनुभे गार्ग्य उक्षन् वत्स उष्ट्र वृद्ध अज उरभ्र मनुष्य राजन् राजन्य અને રાનપુત્ર નામને આ સૂત્રથી અળગુ પ્રત્યય. ‘વૃદ્ધિ:૦ ૭-૪-૧’ થી આદ્યસ્વર ૬ ૩ અને ઋને વૃદ્ધિ ના ગૌ અને ગર્ આદેશ. ‘અવળેં ૭-૪-૬૮' થી અન્ય ૬ નો લોપ. ‘દ્ધિત૦ ૨-૪-૧૨' થી ગર્ભ ના વ્
૮૬