Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
અર્થમાં વિહિત સ્વરાદિ પ્રત્યયના વિષયમાં થતો નથી. ગળિાભિને અને બત્રીળામિમે આ અર્થમાં. બહુત્વવિશિષ્ટાર્થક ગર્વ અને આત્રેય નામને ‘વોરીય: ૬-રૂ-૨૨’ થી વિહિત વૅ પ્રત્યયના વિષયમાં; ગર્વ નામના યગ્ ના લોપની ‘યગો૦ ૬-૧-૧૨૬' થી; અને આત્રેય નામના યજ્ ના લોપની ‘નૃવર્દ્વાિ૦ ૬-૧-૧૨૮' થી પ્રાપ્તિ હતી. તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ. ર્થ+ર્ડ્સ અને ગાત્રેય+ર્ડ્સ આ અવસ્થામાં ‘ઞવર્ષે ૭-૪-૬૮' થી નામના અન્ય જ્ઞ નો લોપ. ‘તવૃદ્ધિતય૦ ૨-૪-૬૨' થી ગર્ભ નામના યુ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી ગર્નીયા: અને જ્ઞાત્રેયીયા: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- ગર્ગાપત્યો સમ્બન્ધી. અત્રિના અપત્યો સમ્બન્ધી. ગર્મ નામને વિ૦ ૬-૧-૪૨' થી યગ્ પ્રત્યય; અને ત્રિ નામને ‘તોઽનિગઃ ૬-૧-૭૨' થી વૅળુ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી ર્ત્ય અને આત્રેય નામ બને છે. અહીં એ યાદ રાખવું કે વર્ગામિમે અને બત્રીળામિમે આ વિગ્રહ વાક્યમાં તો યથાપ્રાપ્ત યગ્ પ્રત્યયાદિનો લોપ થાય છે જ.
પ્રાબિતીય કૃતિ વિમ્ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ જિતાર્થ પૂર્વેના જ અર્થમાં વિહિત સ્વરાદિ પ્રત્યયના વિષયમાં, ‘વષ્ય૦ ૬-૧૧૨૪’.... ઈત્યાદિ સૂત્રથી પ્રાપ્ત- ગોત્રાર્થક પ્રત્યયનો લોપ થતો નથી. તેથી ગત્રિભ્યો હિતઃ આ અર્થમાં આત્રેય નામને ‘તસ્મૈ હિતે ૭-૧-રૂ' થી ડ્વ પ્રત્યય. તે સ્વરાદિ હોવા છતાં જિતાર્થ પૂર્વેના અર્થમાં વિહિત ન હોવાથી આ સૂત્રથી યજ્ પ્રત્યયના લોપનો નિષેધ થતો નથી. જેથી ‘મૃગ૦ ૬-૧-૧૨૮’ થી ચશ્ નો લોપ. અત્રિ+ર્ડ્સ આ અવસ્થામાં ‘ગવર્ગે૦ ૭-૪-૬૮’ થી અન્ય ૬ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી અત્રીયઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- અત્રિના અપત્યો માટે હિતકર. સ્વર કૃતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ જિતાર્થ પૂર્વેના અર્થમાં વિહિત સ્વરાદિ જ (વ્યઞ્જનાદિ નહિ) પ્રત્યયના વિષયમાં; વદુષ્ક૦ ૬૧-૧૨૪’... ઈત્યાદિ સૂત્રથી પ્રાપ્ત-ગોત્રાર્થક પ્રત્યયનો લોપ થતો નથી.
૭૩
