________________
જ લા ક કા
ર દા
' તને
છે.
ન ૨૪ મી ના
પ્રબુદ્ધ જીવન . તા ૧૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૮ કામવિજેતા ધૂલિભદ્ર', “પ્રેમનું મંદિર', ‘લોખંડી ખાખનાં ફૂલ' ફૂલશ્રેણી અને રત્નશ્રેણીની પુસ્તિકાઓ ઘણી વંચાય છે. અને “પ્રેમાવતાર' જેવી એતિહાસિક તથા પૌરાણિક વસ્તુ પર બાળસાહિત્યના અગ્રણી લેખક તરીકે શ્રી જયભિખ્ખએ સરકાર આધારિત નવલકથાઓએ જૈન સમાજ ઉપરાંત જૈનેતર સમાજનો અને પ્રજા બંને પાસેથી ઉત્તમ પ્રતિષ્ઠા મેળવી છે. - પણ સારો ચાહ મેળવ્યો છે. .
ગુજરાત રાજ્ય અસ્તિત્વમાં આવ્યું તેની પહેલાં પુસ્તકોને તેઓ જૈન કથાવસ્તુમાંથી સાંપ્રદાયિક તત્ત્વને બાળી નાંખીને સરકાર તરફથી પારિતોષિક આપવાની યોજના થઈ હતી. ત્યારથી. તેને માનવતાની સર્વસામાન્ય ભૂમિકા ઉપર સ્થાપી બતાવે છે. તેમના અવસાનના વર્ષ સુધીમાં ભાગ્યે જ કોઈ વર્ષ એવું ગયું અનેક સાંપ્રદાયિક સંકેતોને તેમણે પોતાની સૂઝથી બુદ્ધિગમ્ય હશે જેમાં જયભિખ્ખને ઇનામ નહીં મળ્યું હોય. કિશોરોને સાહસ બનાવી આપ્યા છે. ધર્મકથાના ખોખામાંથી લેખકની દીપ્તિમંત કરવા પ્રેરે તેવી વાર્તાઓ તેમણે “જવાંમર્દ શ્રેણીમાં આપેલી છે. સૌષ્ઠવભરી કલ્પના માનવવૃત્તિઓના સંઘર્ષથી ભરપૂર, પ્રાણવંતી ટી. એસ. ઍલિયટે એક ઠેકાણે કહ્યું છે કે કોઈ કૃતિને મહાન વાર્તા સર્જે છે અને વિવિધરંગી પાત્રસૃષ્ટિ ઊભી કરે છે. આમ કલાકૃતિ તરીકે મૂલવવી હોય તો તેની કલાની દૃષ્ટિએ કસણી કરવામાં તેમની વેગીલી ને ચિત્રાત્મક શૈલી મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે કરવી ઘટે, પણ જો તેને મહાન કૃતિ તરીકે જોવી હોય તો તેમાંથી
પ્રગટ થતી જીવનભાવનાની દૃષ્ટિએ તેની પરીક્ષા કરવી જોઈએ. જયભિખ્ખની શૈલી સંસ્કૃત સાહિત્યના અભ્યાસથી ઘડાયેલી આ ધોરણે તપાસતાં અવેર, સંપ, સત્ય, પ્રેમ, અહિંસા વગેરેનો હોઈ આલંકારી સુશોભનવાળી હોય છે, પણ તેનામાં નૈસર્ગિક સંદેશો લઈને આવતી જયભિખ્ખની અનેક કૃતિઓ પવિત્ર આનંદ ચેતના છે જે તેને જૂની ઘરેડમાં લુપ્ત થતી બચાવે છે. શિષ્ટતા અને સંતોષનો અનુભવ કરાવે તેમ છે. અને સરસતા તેમના મુખ્ય ગુણો છે. આપણું ધર્મકથાસાહિત્ય જયભિખ્ખનો વાર્તા ભંડાર વિપુલ છે. ધમકભય વર્ણનો અને પ્રેરક અને રસિક નવલકથા માટે કેટલા મોટા પ્રમાણમાં કાચો રસભરી કથનનીતિને કારણે તેમની વાર્તાઓ વાચનક્ષમ બને છે. માલ આપી શકે તેમ છે તેનું નિદર્શન શ્રી જયભિખ્ખની ચરિત્રો નાનાં પણ ઊગતી પેઢીના ઘડતરમાં કામ લાગે તેવાં છે. નવલકથાઓ દ્વારા થાય છે.
જયભિખ્ખનું સાહિત્ય એકંદરે તંદુરસ્ત જીવનદૃષ્ટિ ઘડી આપે તેવું વાર્તાકાર તરીકે તેમની ખરી વિશિષ્ટતા જૂની પંચતંત્ર શૈલીમાં પ્રેરક છે.
* * * તેમણે લખેલી જૈન, બૌદ્ધ અને હિંદુ ધર્મની પ્રાણીકથાઓમાં પ્રતીત ડૉ. નટુભાઈ ઠાકર રચિત શોધપ્રબંધ ‘જયભિખ્ખ વ્યક્તિ અને થાય છે. ઉપરાંત બાળકો અને પ્રૌઢો માટે લખેલી દીપકશ્રેણી, વામય'ના પ્રવેશક'માંથી
જયભિખુનું સાહિત્ય
પ્રફુલ્લ રાવલ ઈસુની વીસમી સદીના ત્રીજા દાયકામાં જયભિખ્ખએ ગોવર્ધનરામ- લેખનથી પ્રારંભ કર્યો. ત્યારબાદ એમની પાસેથી ચાર દાયકા નર્મદને આદર્શ માનીને સાહિત્યમાર્ગ પર ડગ માંડ્યા ત્યારે દેશમાં દરમિયાન કુલ ચોવીસ ચરિત્રોના પુસ્તકો મળ્યાં. એમાંથી એક સ્વાતંત્ર્યની ચળવળ ગતિશીલ હતી અને ગાંધી પ્રભાવિત હિન્દી ભાષામાં લખાયેલું છે. એમણે લખેલાં ચરિત્રોમાં “શ્રી ચારિત્ર વાસ્તવવાદી વલણ સાહિત્યસર્જનમાં વ્યક્ત થવા માંડ્યું હતું. એમાં વિજયજી', ‘ઉપાધ્યાય શ્રી પ્રેમવિજયજીઅને ‘યોગનિષ્ઠ આચાર્ય મૂલ્યનિષ્ઠાનો મહિમા હતો. જયભિખ્ખએ એ મૂલ્યનિષ્ઠ પથ પર એ ત્રણ ચરિત્રો સવિશેષ ધ્યાનપાત્ર બન્યાં છે, તે તેની લખાવટને શબ્દયાત્રા પ્રારંભી અને એમની અભિવ્યક્તિથી એ વાચકના લીધે. જેન સાધુઓના આ ચરિત્રોમાં એ સાધુઓનું વ્યક્તિત્વ મનપ્રદેશ પર છવાઈ ગયા. સતત ચાર દાયકા લગી એમની કલમ એમણે બરાબર છતું કર્યું છે. સાંપ્રદાયિકતાની સીમાની બહાર અવિરત ગતિશીલ રહી અને એમની પાસેથી ૧૭ નવલકથાઓ, ૨૪ છતાંય સંપ્રદાયની સુવાસ આપતું આલેખન એમની ચરિત્રકાર નવલિકા સંગ્રહો અને તેવીસ ચરિત્રો પ્રાપ્ત થયાં. એ ઉપરાંત તેંતાલીસ તરીકેની સિદ્ધિ છે. શક્ય તેટલું વિશ્વનીય ચિત્ર-ચરિત્ર આપવાનો બાલસાહિત્યને પુસ્તકો મળ્યાં. વળી ૬ નાટય સંગ્રહો અને એમનો પ્રયાસ રહ્યો છે. એમાં એમનો પરિશ્રમ દેખાય છે અને પ્રકીર્ણ-સંપાદન સાહિત્ય મળ્યું. આ બધામાં એમની નવલકથાઓ બહુધા ચરિત્રકાર તરીકે સફળ થયાં છે. વળી એમની લેખનરીતિએ અને જીવનચરિત્રોમાં એમની સાહિત્યકાર પ્રતિભાનો આવિષ્કાર સર્વજનભોગ્ય બન્યાં છે, એ વિગતોમાં ક્યાંય અધૂરપ રાખતા છતો થયો છે. વળી બાલસાહિત્ય એમનું વિશિષ્ટ ક્ષેત્ર રહ્યું છે. નથી, પરન્તુ લેખનમાં સર્જકતાનો સ્પર્શ અવશ્ય પમાય છે.
સાહિત્યકાર જયભિખ્ખ ના અભ્યાસમાં એમની જીવન ચરિત્રના આલેખન સાથે તત્કાળનું સામાજિક વાતાવરણ પણ ચરિત્રકાર પ્રતિભા અને નવલકથાકાર પ્રતિભા વિશેષ નોંધનીય સામેલ હોય છે. છે. ઈ. સ. ૧૯૨૯માં ગુરુ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજીના જીવનચરિત્રના જયભિખ્ખએ લખેલાં અન્ય ચરિત્રોમાં ‘નિગ્રંથ ભગવાન
