________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
પક્ષે પ્રભુ હોય છે ત્યાં જ વિજયશ્રી, સર્વસુખ અને મંગલ પ્રવર્તે છે. ધન, સત્તા, સૈન્ય, દુન્યવી સુખોની ઈચ્છાવાળો દુર્યોધન તો સર્વનાશ પામ્યો.
આમ આ કથાનકમાંથી ભગવાનશ્રીની ટપાલ અંગે જીવનમાં શું માંગવા જેવું છે તેનો જવાબ મળી ગયો. કથાનક પ્રમાણે તો અર્જુન સામે આવી પસંદગીનો પ્રશ્ન જીવનમાં એક જ વાર આવ્યો છે. પરંતુ આપણો અંતરાત્મા તો પ્રત્યેક પ્રભાને આપણને પ્રશ્ન કરે છે કે નારે પ્રમાશિકતા - પરમાત્મા જોઈએ છીએ કે છે અપ્રમાણિકતા (લાંચ, રૂશ્વત, છેતરપિંડી, શોષણ વગેરેથી મળતી ધનસંપત્તિ, સત્તા વ.)? શું થવું છે? દુર્યોધન કે અર્જુન? આવી પસંદગી કરવાનું સદ્ભાગ્ય પણ સહુ કોઈને પ્રાપ્ત થતું નથી. એવું સદ્ભાગ્ય તો અર્જુનને જ છે એટલે કે પરમાત્માના ચરણ પાસે બેસનારને જ, એવા નિરાહંકારી નમ્ર જીવાત્માને જ અને જેના પર પરમાત્માની પ્રથમ અમીદ્રષ્ટિ પડે તેવાને જ એવી સુવર્ણ
તા. ૧૬ ઓક્ટોબર, ૨૦૦૮
તક સાંપડે છે. પરમાત્માને માથે બેસનાર દુર્યોધનને–અહંકારીને એવી તક મળી શકે નહિ.
બડભાગી કહેવાય એ શ્રેયાર્થી જીવો કે જેમને નિત્યજીવનમાં કે નૂતનવર્ષે એવો પ્રશ્ન, એવું મંથન જાગે છે કે જીવનમાં શું મેળવવા યોગ્ય છે? શ્રેય કે પ્રેય? પરમાત્મા કે ધનસંપત્તિ ?
આપણે એવા શ્રેષ્ઠ ભાગ્યની પ્રતીક્ષા કરીએ કે સ્વપ્નમાં નહિ. પરંતુ પ્રત્યક્ષમાં ભગવાનશ્રી તરફથી આવી પસંદગીના પ્રશ્નની ટપાલ મળે અને અર્જુનથી પણ વિશેષ ચીલઝડપે આપણે પરમાત્માને માગી લઈએ અને પ્રભુ તે જ પળે આપો તેમના હૃદયકમળમાં સ્વીકાર કરે – એ દિવસ ખરેખર ધન્ય હશે.
ભગવાનશ્રીના દિવાળી કાર્ડનો આજ છે તો મર્મ, નિર્વિચાર”, બી/૮, વર્ધમાન કૃપા સોસાયટી, સત્તાધર પાસે, સોલા રોડ, અમદાવાદ-૩૮૦૦૬૧ મૅન : (૦૭૯) ૨૭૪૮ ૦૬૦૧
વાણી : અણમોલ વરદાન
– શાંતિલાલ ગઢિયા
સમગ્ર વિશ્વમાં ફક્ત ભારતીય સંસ્કૃતિ એવી છે, જે જડચેતન સૃષ્ટિનાં વિભિન્ન તત્ત્વોમાં દિવ્યતાનું નિરૂપણ કરે છે. ભૂમિ, જળ, અન્ન, અગ્નિ, ઋતુચક્ર આદિ પદાર્થો અને ઘટનાઓને દેવીદેવતાના રૂપમાં જોવામાં આવે છે. માનવદેહનાં પ્રવર્તનો પણ તેમાંથી બાકાત નથી. વાણી તેનું એક ઉદાહરણ છે.
વાણી એટલે યાગીરી, અર્થાત્ સરસ્વતી. વાગ્યાન, વાગ્યેથી, વાયજ્ઞ વગેરે વિભાવનાઓ વાણી સાથે સંકળાયેલી છે. વાણી શબ્દ વિના સંભવે નહિ અને શબ્દને ‘બ્રહ્મ’ કહ્યો છે. કેવી રમ્ય ને ભવ્ય કલ્પના છે!
પચાસ વર્ષ પહેલાના કાળખંડમાં મારું મન જઈ પહોંચે છે. અતીતની પેલે પાર સ્મૃતિનું ફૂલ લહેરાય છે. અમારા ઘર નજીક નાનું શું ચોગાન હતું. રાતના નવ પછી વાહનોની અવરજવર અને લોકોની ચહલપહલ ઓછી થઈ જતી. ત્યારે પરપ્રાંતના એક સાધ્વી સન્નારી રામાયણની કથા શરૂ કરતા. સામાન્યતઃ કથામાં વયસ્ક વડીલો ઉપસ્થિત હોય, પણ આ મહિલાનું કથામૃત ઝીલવા આબાલવૃદ્ધે તમામ લોકો આવતા. કારણ હતું એમનો મધુર અવાજ. ‘રામાયણી શકુંતલાદેવી' નામથી તેઓ ઓળખાતા. ઝાંઝરની ઘૂઘરીઓના રણકતા અવાજ જેવો એમનો મૃદુ મીઠો કંઠ. શ્રોતાઓં શરૂઆતમાં ઘોંઘાટ કરતા હોય, પણ જેવા શકુંતલાદેવી વ્યાસપીઠ પર સ્થાન ગ્રહણ કરે અને ભગવદ્દ્નામથી એમની વાગ્ધારા શરૂ થાય કે તરત ટાંકણી-શ્રવણ શાંતિ પથરાઈ જાય. જાણે કોઈ ઈલમીએ બધાના માથા પર જાદુઈ લાકડી ફેરવી
હોય ! વક્તાની ભાષા અને વાણી કેવું ગજબનું સંમોહન ઊભું કરે છે એનો આ પુરાવો છે.
ગ્રીક દાર્શનિક અને નીતિકથાઓના લેખક ઈસપને કોઈકે
પૂછ્યું, 'આ વિશ્વની કડવામાં કડવી વસ્તુ કઈ ?' ‘જીભ', ઈંસપે
જવાબ આપ્યો. ‘જીભ અનેકનાં જીવતર કડવાં ઝેર કરી નાંખે છે.’
અને જગતમાં મીઠામાં મીઠું શું ?' ‘જીભ જ . એ જ તો અમૃત છે. કોઈની કરૂણાભરી મધુર વાણી અન્યના હૃદયને સુખશાંતિ બક્ષે છે.'
આપણા થી બોલાતો પ્રત્યેક શબ્દ એ ધાતુના પાત્રમાં ખખડતો કંકર નથી, બલ્કે બ્રહ્મનો જ અંશ છે, એવી સભાનતાથી વાણી ઉચ્ચારવી જોઈએ. આપણો કંઠ અમીનું ઝરણું છે. એમાંથી અમી વહેવું જોઈએ, નહિ કે વિષ. દંતાવલિની પાછળ બેઠેલી લૂલીબાઈ ભારે ચંચળ છે. એક વાર શબ્દનું તીર છૂટી જાય પછી આપણા હાથની વાત રહેતી નથી. નહિ બોલાયેલા શબ્દના આપણે માલિક છીએ, બોલાઈ ગયેલાના નહિ.
બહુધા માનવ-માનવ વચ્ચેના સંઘર્ષનું કારણ અપ્રિય વાણી હોય છે. સત્યમ્ વ્રૂયાત્ પ્રિયમ્ વ્રૂયાત્ શાસ્ત્રવચન પોથીમાં સંગોપિત હે છે. કાશાને ‘કાણો’ કહેવાથી એને મનદુઃખ થાય છે. પરિણામે ઉભય પક્ષે વિસંવાદિતા ઊભી થાય છે. તેથી શ્રેયસ્કર એ છે કે આપણે ભાવથી પૂછીએ, ભાઈ, તમારી આંખને કઈ રીતે ક્ષતિ પહોંચી?
કબીરનો માર્મિક દોહી આનું જ ગિત -
