________________
૨૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૮.
શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા ઃ એક દર્શન-૨
પ. પૂ. આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપ દ્વિતીય અધ્યાય : પ્રેમ ચોગ
પ્રભુ છે! આ શ્રદ્ધામાં જે પ્રકટે છે તે જ છે પ્રભુનો વાસ. ક્યારેક (૨)
કોઈ મંદિરમાં પ્રભુના દર્શન થયાનો ભાસ થાય છે. પ્રભુનું દિવ્ય શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'માં બીજો અધ્યાય પ્રેમયોગ છે. આભામંડળ-devine ora-જે સાક્ષાત્કાર સર્જે છે, તે જ છે પ્રભુનો શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'માં સૌથી વધુ શ્લોક આ પ્રકરણમાં છે. વાસ. શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી આ મર્મને વૈશ્વિક સ્વરૂપે આ તેના ૪૪૦ શ્લોક છે.
શ્લોકમાં પ્રકટાવે છે ત્યારે તેમાંનું ઉડાણ ધ્યાનાર્ય બની જાય છે. પ્રેમ એક વિશિષ્ટ, વિશાળ અર્થ ધરાવતો શબ્દ છે. પ્રેમનો “પ્રેમયોગ'નો બીજો શ્લોક જુઓ: સંબંધ સંપૂર્ણ જીવન સાથે છે અને પ્રેમનો સંબંધ સમગ્ર વિશ્વ भक्तियोग रसो बोद्ध: प्रेमेव व्यक्त हर्षदः । સાથે છે. પ્રેમ શબ્દને જે સ્વરૂપે જોવાય કે મૂલવાય છે તેવું મૂલ્યાંકન વ્યક્ત ડ્રીં મહામ, મત્કાપ્તિ પ્રેમતો ભવેત્ | અહીં નથી. જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી ક્રાંતિકારી
(પ્રેમયોગ, શ્લોક ૨) સાધુપુરૂષ છે તેથી તેમણે આ વિષય Subject પસંદ કર્યો છે અને ભક્તિ અને યોગના રસને જાણવો જોઇએ. પ્રેમ એજ વ્યક્ત તેનું મહાવીર વાણી રૂપે વ્યાપક અર્થઘટન પ્રરૂપ્યું છે. પ્રેમ શું છે? થયેલો આનંદ છે, વ્યક્ત થયેલ બ્રહ્મ એ મહાપ્રેમ છે, મારી પ્રાપ્તિ માતાનો બાળક માટેનો પ્રેમ, પિતાનો પુત્ર માટેનો પ્રેમ ઈત્યાદિ પ્રેમથી જ થઈ શકે.' આપણે જાણીએ છીએ. ભક્તનો પ્રભુ માટેનો પ્રેમ પણ આપણે પ્રભુ પ્રત્યેનો ભક્તિસૂર હૃદયમાંથી ઉભવિત થાય ત્યારે જાણીએ છીએ. “જૈન મહાવીર ગીતા”માં “પ્રેમયોગ'માં આ ધૂળ પ્રકટતો પ્રેમ યોગરૂપ હોય છે. આ વિધાનમાં કેવું સત્ય ઝળહળે પ્રેમની વાત નથી પણ પ્રભુનો સો જીવો માટેનો પ્રેમ, સૌના છે કે પ્રભુની પ્રાપ્તિ પ્રભુ પ્રત્યેના પ્રેમથી જ થઈ શકે! દૂન્યવી ઉત્થાન માટેનો પ્રેમ, સૌ જીવોને મુક્તિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉપદેશ પ્રેમનું મૂલ્ય, પ્રભુ પ્રત્યે જાગેલા પ્રેમ પછી રહેતું નથી. મહાયોગી અને પ્રેમનું સૂક્ષ્મ દર્શન પ્રત્યેક શ્લોકમાં ઝળકે છે.
આનંદ ઘનજીનું અમર સ્તવન, ‘ઋષભ જિનેશ્વર માહરો રે!' શ્રી મહાવીર સ્વામી કહે છે :
હૃદયમાં ગુંજે છે ત્યારે જે સ્વાનુભવ થાય છે તે કોઈ દિવ્ય ચેતનાના नाहं स्वर्गे च पाताले, भक्त्यां वासोऽस्ति मे सदा ।
આધ્યાત્મિક સ્પર્શ જેવું અનોખું છે! મીરા “લાગી કટારી પ્રેમની मद् भक्ता यत्र तत्राहमानन्दा ऽद्वैतरुपतः ।।
રે!' કહે છે તે આંતરિક અનુભવનો પડઘો છે. ઉપા. યશોવિજયજી,
(પ્રેમયોગ, શ્લોક. ૧) “અબ મોહે ઐસી આય બની’ એમ કહીને શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના હું સ્વર્ગમાં કે પાતાળમાં નથી પણ જ્યાં ભક્તિ છે ત્યાં હંમેશાં સ્તવનમાં જે વર્ણવે છે તે અલૌકિક છે: મારો વાસ છે, જ્યાં મારા ભક્તો છે ત્યાં હું આનંદ અને અદ્વૈત રૂપે મિથ્યામતી બહુ જન હે જગમેં, પદ ન ધરત ધરની;
ઉનકા અબ તું જ ભક્તિ પ્રભાવે, ભય નહિં એક કની! શ્રી ભગવદ્ ગીતા'ની જેમ, હું વ્યાપક રૂપે છું તેવું નિરૂપણ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી પ્રેમયોગના ૪થા શ્લોકમાં “મને અહીં પ્રકટ થાય છે ત્યારે આપણને સર્વ જીવો સમાન છે તે જૈન વિશુદ્ધ પ્રેમનો આધાર જાણવો' તેમ કહીને શ્રી મહાવીર સ્વામીનું ધર્મનું વિધાન યાદ આવે છે અને હું પ્રભુ તારો, તે પ્રભુ મારો' પારદર્શક સ્વરૂપ કહે છે. પ્રભુ નિર્મળ છે, નિરંજન નિરાકાર છે. એ સ્તવનકારની કડી સાંભરે છે. જ્યાં ભક્તિ છે ત્યાં પ્રભુનો સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ છે માટે તે વિશુદ્ધ પ્રેમનો આધાર છે! “બ્રહ્મ વાસ છે તે વાત જ ભક્ત માટે કેવી સાંત્વનાદાયક છે! ભક્તિનું એટલે શું? “પ્રેમયોગ'ના ૭મા શ્લોકમાં ‘બધા જીવો શાશ્વત છે બળ કે ભક્તિનું સામર્થ્ય જે જાણે છે તેને ખબર છે કે ભક્તિથી અને બ્રહ્મ સ્વરૂપ છે. માતા બ્રહ્મ છે, પિતા બ્રહ્મ છે, સ્વયં ગુરૂ પણ પ્રભુને પણ ભક્ત પોતાની પાસે ખેંચી લાવે છે ! ભક્તિની શક્તિ બ્રહ્મ સ્વરૂપ છે!” તેમ કહે છે. નરસિંહ મહેતાની વાણી યાદ આવે અસામાન્ય છે. ભક્ત પાસે પરમેશ્વર પ્રત્યે અગાધ શ્રદ્ધા જોઇએ, છે? “અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તું શ્રી હરિ! અવિચળ ભક્તિ જોઇએ, અપાર પ્રેમ જોઇએ. આવા ભક્તનો પ્રેમનું કામ જ આકર્ષણ પેદા કરવાનું છે. એ સૂક્ષ્મ પ્રેમને પોકાર, આવા ભક્તની પ્રાર્થના ઉંચે ચઢે ત્યારે પ્રભુના આશીર્વાદ જ્યારે વાસનાનો ઢોળ ચઢે ત્યારે શું થાય તે સૌ જાણે છે. નીચે ઉતરે. Prayers go up, blessings comes down. આ ‘પ્રેમયોગ'માં ૯માં શ્લોકમાં કહ્યું છે: ‘વિષયવાસનાવાળો આશીર્વાદનું અવતરણ એ જ પ્રભુનો ભક્તમાં વાસ. ક્યારેક અશુભરાગ (પ્રેમ) જીવોને માટે કર્મબંધક છે. સાચો પ્રેમ ધર્મનું મૂળ ભક્તને પોતાની આજુબાજુમાં કોઈ દિવ્યતત્ત્વની હાજરીનો છે જે સર્વત્ર વિશ્વાસકારક છે.” ૧૦મા શ્લોકમાં કહે છે: “સાચો પ્રેમ અનુભવ થાય છે. ક્યારેક તેને લાગે છે કે પોતાની નજીકમાં જ એટલે શ્રદ્ધા. જે સૌના આકર્ષણનું કારણ છે. ભક્ત પવિત્ર પ્રેમથી
