________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ નવેમ્બર, ૨૦૦૮ અનેક તોપ વિખરાયેલી પડી છે. આજે પણ કિલ્લામાં અનેક વાવ અતિશય ક્ષેત્રના રૂપે પ્રખ્યાત છે. પ્રદુષણ અને કોલાહલથી દૂર, અને કુવા મોજુદ છે જે પુરાતન હોવા છતાં નવનિર્મિત જેવા પલાશ અને અન્ય ઘટાદાર વૃક્ષોની છાયાથી ઘેરાયેલ તથા આજે લાગે છે.
સંપૂર્ણ રીતે ખંડેરોનું ગામ બની ગયેલ બજરંગગઢની ગૌરવગાથા કાળની લપેટમાં અને પર્યાપ્ત સંરક્ષણ વગર નિરંતર ધ્વસ્ત આ અતિશય ક્ષેત્રના કારણે જ જનમાનસને પોતાની તરફ થઈ રહેલા આ કિલ્લાની મરમ્મત કરતા રહીને આપણા ઐતિહાસીક આકર્ષિત કરી રહી હોય એવું લાગે છે. ગૌરવને જાળવવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ.
શ્રી પાડાશાહ દ્વારા બજરંગગઢમાં શ્રી શાંતિનાથ દિગમ્બર જૈન બજરંગગઢમાં પ્રવેશદ્વારની સમીપ જ એક વિશાળ તળાવ છે. મંદિરના નિર્માણ અને પ્રતિમાઓની સ્થાપના સિવાય બોનજી, આ “સૂબા સાહબવાલા તળાવ' કહેવાય છે. આ તળાવની વચ્ચે ચંદેરી, પપોરાજી (મ.પ્ર.) તથા રાજસ્થાનમાં ચાંદખેડીમાં પણ એક મોટો કૂવો છે. ઉનાળામાં તળાવનું પાણી ખલાસ થઈ જવા અનેક જિનાલયોનું નિર્માણ કરવામાં આવેલ. છતાં આ કૂવામાં બારેમાસ પાણી રહે છે.
ઈતિહાસમાં એવો ઉલ્લેખ મળે છે કે શ્રી પાડાશાહના પાડા અહીં એક સુરમ્ય પહાડી પર શ્રી બીસ ભૂજા દેવીનું મંદિર છે. આ ક્ષેત્રમાં રાતના રોકાયા હતા અને એક પાડાની લોખંડની મૂર્તિ પર રંગ બંગાળી વેશભૂષા પ્રમાણે કરવામાં આવે છે. પાસે સાકળ સોનાની થઈ ગઈ હતી. શોધ કરવાથી એમને એ સ્થાન જ શ્રી મંશાપૂરણ હનુમાનજીનું મંદિર પણ સ્થિત છે. બજરંગગઢમાં પર પારસ પથ્થરની પ્રાપ્તિ થઈ. એનાથી પ્રભાવિત થઈ એમણે ક્યારેક ૧૦૮ મંદિર હતા એમ અહીંના લોકો કહે છે. આજે પણ ત્યાં જ એક ભવ્ય જૈન મંદિર બનાવવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી. આ તીર્થ થોડા થોડા અંતરે દેખાતા મંદિરોની જે સંખ્યા મળે છે, તે ૧૦૮ના ક્ષેત્ર પાડાશાહની ઉદારતા, નિષ્ઠા અને શિલ્પકારોની કાર્યઆંકડાની પ્રામાણિકતાને સ્વંય પ્રકટ કરે છે. બજરંગગઢ ગામની કુશળતાનું અદ્ભુત પ્રમાણ છે. વચ્ચે એક સાત માળનું વિશાળ ભવન છે. આ ભવનના નીચેના ચારે તરફથી પર્વતમાળાઓથી ઘેરાયેલા આ રમણીય ત્રણ માળ જમીનની અંદર ઘુસી ગયા છે.
બજરંગગઢમાં અનેક રાજાઓએ પોતાના શોર્યનું પ્રદર્શન કર્યું બજરંગગઢમાં આઠસો વર્ષ પ્રાચીન ભવ્ય જૈન મંદિર આવેલું છે. આ કારણે આ નગરનાં નામ બદલાતા રહ્યા. એક હજાર વર્ષ છે. આ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા સંવત ૧૨૩૬માં શ્રી પાડાશાહે કરાવી પહેલાં આ નગરનું નામ મૂસાગઢ હતું. કિલ્લા પર ઝિરવાર હતી. આ જિનાલયની ગુફામાં ભગવાન શ્રી શાંતિનાથજીની ૧૮ રધુવંશીઓનું રાજ્ય સ્થપાતાં આ નગરનું નામ ઝરખોસ ફુટ ઊંચી અને ૧૭-૧૭ ફુટ ઊંચી શ્રી કુંથુનાથજીની તેમ જ શ્રી રાખવામાં આવેલ. રાજા જયસિંહે કિલ્લાના નીચેના હિસ્સાનું નામ અરનાથજીની ખડગાસન પ્રતિમાઓ દર્શનાર્થીને આકર્ષે છે. જે જૈનાનગર રાખ્યું હતું. એ વખતે આ નગરમાં ૨૦૦ ઘર જૈનોના ભક્તજનોને વીતરાગતાનો અનુપમ ઉપદેશ આપે છે. આ વિહંગમ હતા પણ પાછળથી કિલ્લાની અંદર સ્થાપિત બજરંગ મંદિરના પ્રતિમાઓ લાલ પાષાણથી નિર્મિત છે અને ધ્યાનસ્થ મુદ્રામાં છે. નામ પર આનું નામકરણ બજરંગગઢ થયું. ગુફામાં સ્થિત આ પ્રતિમાઓ મનને ભક્તિરસમાં ઓતપ્રોત કરી આગ્રા-બોમ્બે રોડ ઉપર આવેલા ગુના માટે ગ્વાલિયર, ઈન્દોર, અસીમ શાંતિનો અનુભવ કરાવે છે. આ જિનાલયમાં મનોરમ્ય ઉજજૈન તથા ભોપાલથી પ્રત્યેક સમયે બસ મળી રહે છે. બજરંગગઢ સમવસરણની રચના કરવામાં આવેલ છે. જમીનથી શિખર સુધી પહોંચવા માટે ગુના, સિરોંજ તથા આરોનથી બસ, જીપ તથા ૯૦ ફુટની ઊંચાઈ ધરાવતા આ જિનાલયની ભીતરની દિવાલો રિક્ષા મળી રહે છે. પર ભવ્ય ચિત્રકારી અંકિત છે. મંદિરની ચોતરફ ભીંતોમાં સ્થાપિત ગુના-મધ્ય રેલવેના બીના-કોટા-મકસી રેલવે લાઈન પર અનેક પ્રાચીન પ્રતિમાઓ વાસ્તુકલાના અનુપમ ઉદાહરણ છે. એ આવેલું છે. અહીં આવવા માટે બીના, ઉજ્જૈન, કોટા તથા ઉપરાંત શિલાલેખ, ભીંતચિત્ર પણ કળાના સુંદર નમૂના છે. કલા સાબરમતી એક્સપ્રેસ દ્વારા અમદાવાદથી પણ આવી શકાય છે. અને અધ્યાત્મનો આ દુર્લભ સંયોગ છે. પૌરાણિક કથાનકો પર અહીં બે વિશાળ ધર્મશાળાઓ છે જેમાં એક શ્રી શાંતિનાથ આધારિત આ ચિત્રો પોતાની નિર્મિતિમાં પૂર્ણતઃ મૌલિક અને અતિશય ક્ષેત્રમાં છે. જેમાં લગ્ન, ધાર્મિક અને અન્ય સામાજિક અદ્વિતીય છે. પ્રસિદ્ધ ઈતિહાસવિદ ડો. વાકણકરના મતાનુસાર આયોજનો માટે પૂર્ણ સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ છે. બહારથી આવનારા આ ચિત્રો “અજંતા-ઈલોરા શૈલી'ના છે.
યાત્રીઓ માટે રહેવાની યોગ્ય વ્યવસ્થા છે. આ ધર્મશાળામાં રૂમ, અહીંઆ ચારસો વર્ષ પ્રાચીન બે અન્ય જૈન મંદિર પણ છે. ઓસરી અને સભાકક્ષ છે. ભોજન બનાવવાની વ્યવસ્થા પણ છે. એક-મુખ્ય બજારમાં શ્રી ઝીતુશાહ દ્વારા નિર્મિત શ્રી પાર્શ્વનાથ આવી સુંદર–પવિત્ર જગ્યાએ રાત્રિમુકામ કરવાની અણમોલ જિનાલય છે. તથા બીજું–શ્રી ચન્દ્રાપ્રભુ જિનાલય-જેનું નિર્માણ તક સાંપડતાં પ્રવાસનો સઘળો થાક દૂર થઈ ગયો. બીજે દિવસે શ્રી હરિશચન્દ્ર ટરકાએ કરાવેલ. ત્રણે જિનાલયની વંદના એક સવારે દર્શનાદિ કરી અને શિવપુરી તરફ નીકળી પડ્યા. પરિક્રમા દ્વારા પૂર્ણ થાય છે.
પ્રાકૃતિક સૌંદર્યથી પરિપૂર્ણ આ સુરમ્ય ટેકરીઓની ગોદમાં ૧૨, હીરાભવન, કુણાલ જૈન ચોક, મુલુંડ (પશ્ચિમ), વસેલી આ ઐતિહાસિક નગરી બજરંગગઢ આજે દિગમ્બર જૈન મુંબઈ-૪૦૦ ૦૮૦. (૦૨૨) ૨૫૬૪૯૩૫૨
