________________
તા. ૧૬ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન મહાપંડિતો તેમના ૫૦૦ શિષ્ય પરિવાર સાથે ત્યાં પધાર્યા હતા. પ્રભુના ચરણોમાં નમાવી દીધું.” તેમાં ઈન્દ્રભૂતિ ગૌતમ પણ પોતાના ૫૦૦ શિષ્યો અને બે પ્રભુએ તેની શંકાનું નિવારણ કરતાં જણાવ્યું કેઃ “આત્મા છે ભાઈઓ વાયુભૂતિ અને અગ્નિભૂતિ સાથે તેમનાં પણ ૫૦૦, કે નહિ? તેને પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી સાબિત કરી શકાતો નથી. પરંતુ, ૫૦૦ શિષ્યો સહિત પધાર્યા હતા. બન્યું એવું કે ત્યાં નજીકમાં જ છે ! ગૌતમ ! નજરે વસ્તુ જોઈ શકાય નહિ અથવા પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી પ્રભુ મહાવીરનું સમોસરણ રચાયું હતું. આકાશમાંથી દેવોના સિદ્ધ થઈ ન શકે તેથી તેનું અસ્તિત્વ જ નથી તેમ માની શકાય ટોળાં નીચે ધરતી ઉપર આવવા લાગ્યા. આ જોઇને ઈન્દ્રભૂતિને નહિ. અને કહી શકાય નહિ. જગતમાં બે પ્રકારના પદાર્થો છે–જડ થયું કે: “વાહ! આ યજ્ઞનો પ્રભાવ કેવો છે. હા...હા, શું અને ચેતન. શંકા કે સંશય થવો, પ્રશ્નો થવા, સમજ પડવી, વિચાર મંત્રોચ્ચારનો અને કર્મકાંડનો પ્રભાવ છે. જેના કારણે અમારે આવવો તે ગુણ ચૈતન્યનો છે, જડનો નથી. તેથી આત્માને
ત્યાં દેવો આવી રહ્યા છે.” પરંતુ અચાનક આ દેવો સૌમિલ જ્ઞાનમય, વિજ્ઞાનમય માને છે. જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હોય તો જ સમજણ બ્રાહ્મણના મંડપ પાસેથી પસાર થઈ ગયા. સમવસરણમાં જવા આવે છે. સમજ આવે છે તો સ્વીકાર પણ થાય છે. ત્રણે કાળની લાગ્યા. ઈન્દ્રભૂતિ પોતાની જાતને વિદ્વાન શિરોમણી માનતા અને પ્રતિતી શરીરને નહિ, પણ મુખ્યત્વે આત્માને થાય છે. “હું આવ્યો, તેમનું અહમ્ ઘવાયું. જાણવા મળ્યું કે આ બધાં દેવો પ્રભુ હું આવીશ, હું આવ્યો હતો? આ અનુભવ કોને થાય છે? આત્માને મહાવીરની દેશના સાંભળવા અને દર્શન કરવા આવ્યા છે ત્યારે એકવાર શરીરમાંથી આત્મા નીકળી જાય પછી તે શરીર જડ છે ઈન્દ્રભૂતિને થયું કે; “અરે સર્વજ્ઞ તો હું છું, અને આ ગામમાં તેને કોઈ પ્રતીતિ થતી નથી. વ્યક્તિના ગુણો કે અવગુણો આપણે બીજાં સર્વજ્ઞ આવ્યા ક્યાંથી?” એક ગુફામાં બે સિંહ રહી શકે જોઈ શકીએ છીએ. તેના સારા-ખરાબ અનુભવો પણ કરી શકીએ નહિ. તેમ જ એક મ્યાનમાં બે તલવાર પણ ન રહે. આકાશમાં છીએ. ચેતન એવા આત્મામાં આ ગુણો રહે છે. જે પ્રત્યક્ષ દેખાય પણ બે સૂર્ય એકસાથે સંભવિત ન હોઈ શકે. આ તો કોઈ મહાન છે. તેથી આત્મા છે તે માનવું પડે. અગ્નિ અને ધુમાડો બંને સાથે ઠગ છે. ઈન્દ્રજાળ ફેલાવીને લોકોને ફસાવા માગે છે અને તરત જ જોઈ શકીએ છીએ તેમ વિશ્વમાં જે કોઈ ભોગ્ય પદાર્થો છે તે તે પોતાના ૫૦૦ શિષ્યો સાથે પ્રભુ મહાવીરને પરાભવિત કરવા, ભોગવે છે શરીર પણ આત્મા તેનો ભોકતા છે તે માનવું જ પડે. વાદમાં પરાજિત કરવા, યજ્ઞમંડપમાંથી બહાર નીકળી જ્ઞાન પામવા માટે આત્માને શરીર સહાયક બને છે. માત્ર જડ સમોસરણમાં પહોંચી જાય છે.
શરીરને જ્ઞાનચેતના થાય નહિ. ઈન્દ્રભૂતિએ જીવનમાં ૫૦ વર્ષ સુધી જે કાંઈ અધ્યયન કર્યું આમ વિવિધ દૃષ્ટાંતો અને દલીલો દ્વારા ભગવાન મહાવીરે હતું તે બધું જ્ઞાન મિથ્યાજ્ઞાન હતું. કેમ કે કોઇપણ સગુરુનો ઈન્દ્રભૂતિ ગૌતમને સંતોષ થાય એ રીતે મીઠી-મધુર વાણીમાં ભેટો તેમને થયો નહોતો. સમ્યગ્દષ્ટિના અભાવે તેમનું જ્ઞાન ‘આત્માની શંકાનું ઉચિત રીતે સમાધાન કરી આપ્યું. આમ પ્રભુના એ સંપૂર્ણ જ્ઞાન ન કહેવાતું. ઈન્દ્રભૂતિને મનમાં એક કાયમ શંકા ચરણોમાં ગૌતમ સ્વામી પોતાના ૫૦૦ શિષ્યો સાથે અને બાકીના રહેતી કે; “આત્મા હશે કે નહિ?' તેમને લાગતું કે “જ્ઞાનપિંડ પંડિતો પણ પોતાના શિષ્યો સાથે એ દિવસે પ્રભુની પાસે દીક્ષિત આત્મા પંચભૂતથી ઉત્પન્ન થઇને તેમાં જ વિનાશ પામે છે. તેથી બની ગયા. એક જ દિવસમાં ૪૪૧૧ આત્માઓને સંયમ-દીક્ષા પરલોકમાં જનાર આત્મા જેવી કોઈ ચીજ નથી.” મહાસન ઉદ્યાનમાં આપીને શાસનની સ્થાપના કરી. ઈન્દ્રભૂતિ આદિ ૧૧ પંડિતોને પહોંચતા જ તેમની નજર પ્રભુ મહાવીરની સામે પડે છે. ગણધર પદવી આપી અને સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા એમ શાંત-સૌમ્ય મુખમુદ્રામાં પ્રભુને નિહાળે છે અને તેમના ભાવની ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના પ્રભુ મહાવીરે કરી ધર્મતીર્થની સ્થાપના શુદ્ધિ થતી જાય છે. ઈન્દ્રભૂતિને થાય છે કેઃ “અરે, આ શું? મારાં કરી. ભગવાને ઈન્દ્રભૂતિને એક ત્રિપદી આપી. આ એક જૈન પરિણામો કેમ બદલાઈ ગયા?' ત્યાં તો પ્રભુનો વાત્સલ્યભર્યો શાસનમાં ક્રાંતિકારી ઘટના કહેવાય. અવાજ સંભળાય છે કે, “આવો આવો ઈન્દ્રભૂતિ ગૌતમ? આ ‘ઉપન્નઈ વા, વિઝા મેઈ વા, ધુવેઈ વા' સંબોધન સાંભળીને વળી પાછો તેનો અહમ જાગી ઊઠે છે. “જોયું, જગત પરિવર્તનશીલ છે. આખું વિશ્વ સમયે સમયે પરિવર્તન કેવો મારો પ્રભાવ! મને કોણ ન ઓળખે ?' એ જ વખતે ભગવાન થતું જાય છે. ગૌતમ સ્વામીની બીજ બુદ્ધિ, સર્વાક્ષર સન્નિપાત બીજું વાક્ય બોલ્યા કે; “તારાં મનની અંદર એક પ્રશ્ન ઘૂંટાઈ રહ્યો લબ્ધિ એ ત્રિપદીમાંથી દૃષ્ટિવાદ સહિત ૧૨ અંગની રચના કરી. છે કે; “આત્મા છે કે નહિ?' ત્યારે ઈન્દ્રભૂતિને થયું કે; “અરે! આ પ્રભુના ચરણકમળમાં જીવન સમર્પણ કરી દીધું. ઈન્દ્રભૂતિ અત્યાર પ્રશ્ન તો મેં મારા અંતેવાસી શિષ્યને પણ કહ્યો નથી, તો આને સુધી વિદ્વાન પંડિત હતા. હવે જ્ઞાની બની ગયા. અને તેમનો અહં કેમ ખબર પડી? ખરેખર તેઓ મનની વાત જાણનારા સર્વજ્ઞ તો વિલીન થઈ ગયો. મહામિથ્યાત્વના અંધકારમાંથી બહાર આવી છે અને તરત જ ઈન્દ્રભૂતિએ વિનય-વિવેકથી પોતાનું મસ્તક ગયા અને પરમાત્માના પ્રથમ ગણધર બનવાનું સૌભાગ્ય મેળવી
