________________
૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ ડિસેમ્બર, ૨૦૦૮
ગુરૂ ગૌતમસ્વામી
ભારતી ભગુભાઈ શાહ જેમ હિન્દુ ધર્મની અંદર કોઈપણ શુભકાર્ય કરતાં પહેલાં હૃદયમાં જેવી મહાવીર સ્વામી માટે ભક્તિ હતી તેવી જ ભક્તિનો શ્રી ગણેશાય નમઃ' એમ મંત્ર બોલવામાં આવે છે તેવી જ રીતે ભાવ આપણે પણ મન-હૃદયમાં ભરીએ. જૈન ધર્મમાં દરેક માંગલિક પ્રસંગે તેમ જ પ્રાતઃ સ્મરણીય નામ પૂર્વ દિશામાંથી તેજોમાન સૂર્યનું બિંબ પ્રગટે, એમ માતા બોલાય છે તે છે ભગવાન મહાવીરના પ્રથમ શિષ્ય અને પ્રથમ પૃથ્વીની રત્નકુક્ષિમાંથી અવતાર પામ્યા હતા તે ગોતમ સ્વામી, ગણધર શ્રી ગૌતમ સ્વામી. આ નામનો મહિમા જ અપરંપાર છે. આકાશમાંથી તેજ લિસોટો દોરતો ધુમકેતુ પ્રગટ થાય એમ પિતા આપણાં સાધુ ભગવંતો પણ જ્યારે સૂરીમંત્રની સાધના કરવા વસુભૂતિનો સંસ્કાર વારસો લઈને તે આ પૃથ્વી પર આવ્યા હતા. પીઠોડામાં સાધનામાં બેસે છે ત્યારે તેઓ પણ ગૌતમ સ્વામીના ખાણમાંથી તેજસ્વી લાખેણો હીરો મળે એમ મગધ દેશના નાનાં જાપ ચોક્કસ જ કરે છે. તેમના માટે તે અનિવાર્ય છે. દરેક સરખાં ગોબર ગામમાં બ્રાહ્મણકુળમાં તેઓ જન્મ પામ્યા હતા. સાધુ-સાધ્વી ભગવંતોને આપણે વંદન કરીએ ત્યારે તેમના તેમનું મૂળ નામ ઈન્દ્રભૂતિ હતું. અને તેમના બીજા બે ભાઈઓ મુખેથી માંગલિક સંભળાવે છે તેમાં પણ ગૌતમ સ્વામીને યાદ અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ હતા. પિતા શ્રી વસુભૂતિએ ત્રણે કરે જ છે. દિવાળી પર્વમાં ચોપડા પૂજનમાં ‘શ્રી ગૌતમ સ્વામીની પુત્રોને વેદ-વેદાંત ભણાવી તૈયાર કર્યા હતા. ઈન્દ્રભૂતિ લબ્ધિ હોજો” આ મંત્રરૂપે લખાય છે અને તો જ ચોપડાનું પૂજન વેદ-વેદાંત, સ્મૃતિ-પુરાણ આદિનો અભ્યાસ કરીને ૧૪ વિદ્યામાં થાય એમ માનવામાં આવે છે. કારતક સુદ એકમ, એટલે કે બેસતાં પારગામી બન્યા હતા. મા સરસ્વતીના તેજસ્વી પુત્ર એવા શ્રી વર્ષના પ્રથમ દિવસે જ પ્રાતઃકાળે ગૌતમ સ્વામીનો રાસ સાધુ ઈન્દ્રભૂતિ વિશ્વના વિદ્વાનોની પંક્તિમાં ખ્યાતિ પામ્યા. જ્યાં જ્યાં ભગવંતો વાંચે છે ને ત્યારબાદ જ નવા વર્ષની આપણે શરૂઆત જ્ઞાનનાં વાદ-સંવાદ-પરિસંવાદ યોજાતા ત્યારે ઈન્દ્રભૂતિ સર્વશ્રેષ્ઠ કરીએ છીએ. તેની આગલી રાત્રીએ, એટલે કે દિવાળીની મધ્ય વિજેતા બનતા. તેથી તેમની ખ્યાતિ વધુ ને વધુ દેશ-વિદેશમાં રાત્રી બાદના પ્રતઃ પ્રહરે સૌપ્રથમ શ્રી ગૌતમ સ્વામીના મંત્રનો ફેલાતી ગઈ. તેમનો ૫૦૦ શિષ્યોનો પરિવાર હતો. આ એ જ જાપ કરવામાં આવે છે.
ગૌતમ સ્વામી છે કે જેણે એક નાની પાત્રીમાં રહેલી ખીરથી મહાવીર પ્રભુનાં નિર્વાણ બાદ જૈન ધર્મ અને જૈન શાસનનું ૧૫૦૦ તાપસીને પારણું કરાવ્યું હતું. કેવી લબ્ધિ હતી એમની આ બધું કાર્ય જો પૂરું થઈ ગયું હોત તો પ્રભુના દિવ્યજ્ઞાનનો પાસે? આવા લબ્લિનિધાન ગૌતમ સ્વામીના વિરાટ અને બહુર્મુખી લાભ આપણને કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાત? પ્રભુએ આપેલી ત્રિપદી વ્યક્તિત્વને પામવું સરળ નથી. ગુરુ શિષ્યની એ કેવી જોડી હતી દ્વારા ઉચ્ચારાયેલા એ તત્ત્વ બિંદુઓને ઝીલીને દ્વાદશાંગીની રચના કે જેમનો મેળાપ એક ઇતિહાસ સર્જી ગયો અને વિશ્વને કરી પ્રભુનો સંદેશો, તત્ત્વજ્ઞાન આપણને ક્યાંથી જાણવા મળત? ગણધરવાદનું મહાન તત્ત્વજ્ઞાન મળ્યું. તો આ બધું આપણાં સુધી પહોંચાડનાર કોણ ? આ પરંપરાને તેમનું બાહ્ય વ્યક્તિત્વ પણ ગૌરવશાળી અને અત્યંત તેજસ્વી વહેતી રાખનાર પણ કોણ? એ છે આપણાં પરમ ઉપકારી, પ્રથમ હતું. તેમનો દેહ સોનલભર્યો હતો. શરીરે હૃષ્ટપુષ્ટ હતા. ભગવાન સ્થાને, પ્રથમ ગણધર, પ્રથમ શિષ્ય, અનંતલબ્ધિના સ્વામી ગુરુ મહાવીર કરતાં તેઓ ૮ વર્ષ મોટાં હતા. જ્યારે તેમણે ભગવાન ગૌતમ સ્વામી. જૈન ધર્મ, જૈન શાસનની આજની ધૂરા જે ચતુર્વિધ પાસે દીક્ષા લીધી ત્યારે ભગવાન ૪૨ વર્ષના અને ઇન્દ્રભૂતિ ૫૦ સંઘ સંભાળી રહ્યો છે તેનો સંપૂર્ણ યશ ગુરુ ગૌતમસ્વામીને મળે વર્ષના હતા. ભગવાન કરતાં આઠ વર્ષ મોટા હોવા છતાં તે ખૂબ છે. મહાવીર તો આપણાં પરમ ઉપકારી છે. પરંતુ અપેક્ષાએ જ આજ્ઞાંકિત અને વિનમ્ર હતા. જ્યારે તેઓ પ્રથમવાર ભગવાનને મહાવીર કરતાં પણ ગૌતમસ્વામી વધારે ઉપકારી છે. જેમણે મળ્યાં ત્યારે ૧૪ પૂર્વના જ્ઞાની હતા. પરંતુ ભગવાનના શિષ્ય આગમો દ્વારા શ્રુતજ્ઞાનની આરાધના કરાવી.
બન્યા બાદ ચૌદ પૂર્વધરના જ્ઞાતા બન્યા. એટલે દ્વાદશાંગીનું જ્ઞાન જ્યાં સુધી આપણે ગૌતમને નહીં જાણીએ, નહીં ઓળખીએ પ્રાપ્ત કર્યું. અને જ્યાં સુધી તેમને વંદન નહીં કરીએ ત્યાં સુધી મહાવીરને વૈશાખ સુદ ૧૦ ના દિવસે ભગવાન મહાવીર સ્વામીને પણ ઓળખી નહીં શકીએ કે નહિ તો જૈન ધર્મ, જૈન શાસનને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું અને તેઓ વૈશાખ સુદ ૧૧ના દિવસે ઓળખી શકીશું કે જાણી શકીશું? આજે આપણે સૌ સાથે મળીને અપાપાનગરીમાં મહાસન ઉદ્યાનમાં પધાર્યા. એ જ સમયે આ ગુરુ ગૌતમ સ્વામી સાથે આપણી ચેતનાનું જોડાણ કરીશું અને નગરીમાં સૌમિલ બ્રાહ્મણને ત્યાં યજ્ઞ થઈ રહ્યો હતો. તે યજ્ઞમાં પ્રભુ મહાવીર તથા ગુરુ ગોતમ બંનેને જાણીશું. ગુરુ ગોતમના મહાન પંડિતોને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. ૧૧
*
:
