________________
તા. ૧૬ નવેમ્બર, ૨૦૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
૧૯
મારા સ્વજનોને જોઈ મારા ગાત્રો ગળી રહ્યા છે, મુખ શોષાઈ ૨૯૫૨ શ્લોક પ્રમાણ ગ્રંથ છે. રહ્યું છે, શરીર ધ્રુજી રહ્યું છે, રોમ ખડાં થઈ રહ્યાં છે, ગાંડીવ મારા સરળ રચનાશૈલી, અનુષ્ટ્રપછંદ અને નિતાંત જિનભક્તિ તથા હાથમાંથી પડી જાય છે, મારું મન ભમી રહ્યું છે, મારાંથી અહીં આત્મકલ્યાણની ભાવના સાથે ખળખળ ઝરણાની જેમ વહેતા આ ઉભા રહેવાશે નહિ. હે ગોવિંદ! મને વિજયની ઈચ્છા નથી, મને ગ્રંથમાં ડૂબકી મારીએ છીએ ત્યારે આપણને એક અવર્ય રાજ્યસુખો જોઈતા નથી, તે સ્વામી! મારે ચાલ્યા જવું છે. અહીં આનંદદાયક અનુભવ સંપ્રાપ્ત થાય છે. પૂર્વસૂરિઓની જેમ, શ્રીમદ્ યુદ્ધમાં જે મારી સામે ઉભા છે તે મારા વિદ્યાગુરુજનો છે, કાકાઓ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીની આ કૃતિમાં તત્ત્વબોધ તો છે જ, છે, પિતામહો, પુત્રો, પોત્રો, મામાઓ, સસરાઓ, સાળાઓ કર્તવ્યભાવનાની પ્રેરણા સવિશેષ ઝળકે છે. આત્મકલ્યાણ એ અને સ્નેહીઓ છે. હું રાજ માટે, સુખ માટે હથિયાર ઉઠાવું? પ્રત્યેક મુમુક્ષુનું અંતિમ લક્ષ્ય છે પણ જે જીવનમાં તે જીવે છે તેના કૌરવોને મારવાથી શું વળશે? મારે યુદ્ધ નથી કરવું.” દ્વારા જ અભ્યદય પ્રાપ્ત થશે માટે તે જીવન પણ માનસરોવરના
અહીં શ્રીકૃષ્ણ સમજ્યા કે અર્જુન જો પાછો વળે તો આખી નિર્મળ જળ જેવું ઉત્તમ અને નવપલ્લવિત પુષ્પ જેવું મનોહર જોઈએ પાંડવસેના હારી જાય. આ ભૂમિકામાંથી શ્રી ભગવદ્ ગીતાનો તે પ્રેરણા પણ અહીં સંપ્રાપ્ત થાય છે. મધુર ભાષા, અવિરામ પ્રારંભ થાય છે. “શ્રી ભગવદ્ ગીતા' અર્જુનને કુટુંબ માટે, કર્તવ્ય વિચારધારા, જે કહેવું છે તે સ્પષ્ટ અને સ્વચ્છ દૃષ્ટિ સાથે “જૈન માટે, ન્યાય માટે ઉત્તેજિત કરે છે.
મહાવીર ગીતા' પરંપરાગત જૈન ગ્રંથોથી ભિન્ન છે, પણ તેજ શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'ની ભૂમિકા Style સાવ જુદી છે. તેનું આકર્ષણ છે. “જૈન મહાવીર ગીતા'નું આ સાવ જુદી તરી રાજગૃહી નગરી છે. દેવસર્જિત સમવસરણ છે. ગણધર શ્રેષ્ઠ આવતું રચનાસ્વરૂપ જ, સૂક્ષ્મ જયદૃષ્ટિથી અવલોકવું અનિવાર્ય ગોતમ અને મુનિઓ, સાધ્વી શ્રેષ્ઠા ચંદનબાળા અને સાધ્વીગણ, છે તેની સૂચના કરે છે. જેનાગમોમાં પ્રશ્ન અને ઉત્તર જોવા મળે મહારાજા શ્રેણિક અને મગધજનો, ઇન્દ્રાદિક દેવતાઓ, દેવીઓ, છે પણ ત્યાં જ અટકી જાય છે. અહીં ‘જેન મહાવીર ગીતા'માં પ્રશ્ન નર-નારીઓ, તીર્થંચ પશુ-પંખીઓ, સર્વે દેશના સાંભળવા ઉત્સુક અને ઉત્તર છે અને ઉત્તરમાં પ્રભુ સ્વયં જોડાઈ જાય છે અને છે. પ્રભુ શ્રી મહાવીર સ્વામી ચતુર્મુખ દેશના કરે છે. જ્ઞાની ‘આત્મા' કેન્દ્રમાં આવી જાય છે. “જૈન મહાવીર ગીતા’ સમજવા ગૌતમસ્વામી, રાજા શ્રેણિક ઇત્યાદિ આત્માના કલ્યાણ અર્થે પ્રશ્નો માટે અન્ય ગ્રંથોનો અભ્યાસ, ચિંતન અનિવાર્ય છે કેમ કે કરે છે, પ્રભુ નિશ્ચય અને વ્યવહાર દૃષ્ટિથી અનેક ઉત્તરથી સમાધાન સમન્વયાત્મક દૃષ્ટિકોણથી જ આ ગ્રંથ આત્મસાત્ થઈ શકે. કરે છે, સૌની જિજ્ઞાસા તૃપ્ત થાય છે. એ સમાધાનસાર એટલે
(૩) જૈન મહાવીર ગીતા.
શ્રી જૈન મહાવીર ગીતામાં પહેલો અધ્યાય શ્રદ્ધાયોગ છે. શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'ની ભૂમિકા આ છે.
તેના ૬૪ શ્લોક છે. (૨)
શ્રીમદ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી સૌ પ્રથમ અધ્યાય શ્રધ્ધા વિશે શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'ના કુલ ૨૯૫૨ શ્લોક છે. તેમાં આલેખે છે તે સકારણ છે. જૈન ધર્મનો પાયો જ શ્રદ્ધા છે. પ્રારંભના ૧૬ અધ્યાય છે. તેના ૨૨૫૫ શ્લોક છે. તે આ પ્રમાણે તત્વાર્થસૂત્રમાં સમ્યગુ દર્શનનું મહત્ત્વ પ્રથમ મૂકાયું છે તેનો હેતુ છે. ૧. શ્રદ્ધાયોગ. ૨. પ્રેમયોગ. ૩. કર્મયોગ. ૪. ધર્મયોગ. ૫. આ છે. શ્રદ્ધાથી જ મોક્ષ મળે. આ જૈનદર્શનનો સાર છે. તત્ત્વ પર નીતિયોગ. ૬. સંસ્કારયોગ. ૭. શિક્ષાયોગ. ૮. શક્તિયોગ. ૯, શ્રદ્ધા અવિચળ જોઈએ. તત્ત્વની શ્રદ્ધા એ જ સમ્યગ દર્શન. કિંતુ દાનયોગ. ૧૦. બ્રહ્મચર્યયોગ. ૧૧. તપોયોગ. ૧૨. ત્યાગયોગ. શ્રદ્ધા મુશ્કેલ છે, દુર્લભ છે. જેનાગમોમાં શ્રદ્ધા પરમ દુર્લભ કહી ૧૩. સત્સંગયોગ. ૧૪. ગુરુભક્તિયોગ. ૧૫. જ્ઞાનયોગ. ૧૬. છે. જેને સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થાય તે જ મોક્ષમાં થાય. તે જ કર્મથી, યોગો પસંહારયોગ. અહીં સુધીના ૨૨૫૫ શ્લોક છે. મંત્રયોગનું સંસારથી, ભવભ્રમણથી મુક્ત બને. શ્રદ્ધા જોઈએ. દેવ, ગુરુ, પ્રકરણ તે પછી છે. તેને કર્તા સ્વતંત્ર મૂકે છે. તેના ૧૪૧ શ્લોક ધર્મ પર અવિચળ શ્રદ્ધા જોઈએ. જીવનની મામૂલી વાતમાં પણ છે. તે પછી અનુક્રમે છે, ગોતમસ્તુતિ શ્લોક: ૪૧, વિશ્વાસ સિવાય ચાલતું નથી, તો જેનાથી સંપૂર્ણ સુખની પ્રાપ્તિ શ્રેણિકાદિસ્તુતિ, શ્લોક: ૧૭, ચેટકાદિ સ્તુતિ, શ્લોકઃ ૩૬૩, મળવાની આશા છે તે ધર્મમાં અખંડ શ્રદ્ધા ન જોઈએ? શ્રદ્ધાનું શક્તિયોગ અનુમોદના, શ્લોક: ૨૩, ઈન્દ્રાદિ સ્તુતિ, શ્લોક: મહત્ત્વ ઘણું છે. જૈનધર્મ, શ્રદ્ધાને સમ્યક્ દર્શનના સ્વરૂપે ઓળખાવે ૧૦૯, મંગલમ, શ્લોકઃ ૩, આમ જૈન મહાવીર ગીતા’ સંસ્કૃતમાં છે. સમકિતી જીવ તરી જાય છે. એટલે શ્રદ્ધાનું બળ અચિંત્ય છે.
