________________
(૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ નવેમ્બર, ૨૦૦૮
આપતી નફ્ફટ સ્ત્રી લખ્યું હોય તો પણ ચાલે.
આંતરદેશીય લગ્નો પણ વિરલ રહ્યાં નથી. ત્રીજા સભ્ય કહ્યું : આપણી સંયુક્ત કુટુંબ સંસ્થાની જેમ મારા એક સ્નેહી મિત્રના લગભગ પાંત્રીસ વર્ષના પૌત્ર આપણી લગ્નસંસ્થાને પણ દિનપ્રતિદિન લૂણો લાગતો જણાય ચચ્ચારવાર લગ્ન કર્યા છે, છતાંયે પ્રસન્ન દામ્પત્ય-સુખના છે. કેટલાંક લગ્નો તો વર્ણસંકર કોટિનાં હોય છે. મારી જાણમાં અનુભવનો અભાવ છે. મારા બીજા એક પ્રોફેસર-મિત્રની એવા કેટલાક વિચિત્ર દાખલા છે કે જાણીને કોઈને પણ આઘાત કૉલેજકન્યાએ એક વિદેશી છોકરા સાથે લગ્ન કર્યા. લગ્ન કર્યા લાગે. બાલિકાભૂણ હત્યા, સ્નેહલગ્નો અને છૂટાછેડાની સંખ્યા બાદ ખબર પડી કે એને ચાર સાસુઓ હતી. ને સસરો પુત્ર અને પણ વધતી જાય છે. વિચિત્ર લગ્નની વાત કરું એ પહેલાં એની પુત્રવધૂને ઘરમાં રાખવાનું માસિક બારસો રૂપિયા ભાડું લેતો પૂર્વ ભૂમિકારૂપે એક સત્ય સંવાદ રજૂ કરું છું. અમારા ખેતરમાં હતો. હાઈસ્કૂલમાં પ્રિન્સિપાલ તરીકે રહી ચૂકેલાં એક બહેને રડતાં કામ કરનાર એક હરિજન મહિલા હતી. ખૂબ બોલકી ને રડતાં આપવીતી જણાવી કે એમના સપૂતે એમના ભાઈની દીકરી હાજરજવાબી. લગભગ સાડાછ દાયકા પૂર્વેની વાત છે. સાથે લગ્ન કર્યા છે. અમુક જ્ઞાતિઓમાં એ ચાલે છે પણ આ વાતવાતમાં એ બહેનને મેં કહ્યું : જુઓ પશીબહેન! હવે તો ઉચ્ચ બહેનની જ્ઞાતિ એમાં આવતી નથી. બીજા એક વિદૂષી, અતિ કોમનો હોય યુવક હરિજન કન્યા સાથે લગ્ન કરે તો સરકાર અમુક શિક્ષિત બહેને એમના બંને સપૂતોએ પ્રેમલગ્ન કર્યા. બાદ કશા રકમ (પાંચ-છ હજાર) આપે છે. તરત જ મારા વિધાનનો વિરોધ પણ છોછ કે દોષભાવ વિના અસરપરસ એવા સંબંધો કેળવ્યા છે કરતાં કહેઃ ના ભા! અમારે એવા રૂપિયા જોઈતા નથી. અમારી કે-એમની જ ભાષામાં કહું તો સીતા દીયર લક્ષ્મણને પ્રેમ કરે છે કન્યાઓ ઉચ્ચ વર્ગમાં પરણે એટલે અમારી જ્ઞાતિના છોકરાઓ ને ઉર્મિલા જેઠ રામના પ્રેમમાં છે. એ ચારેય પાત્રો કાંઈ ખોટું કરી વાંઢા રહે. વાણિયા-બ્રાહ્મણ-પટેલની કોઈ કન્યા અમારે ત્યાં રહ્યાં છે એવું જાગૃત અવસ્થામાં તો ઠીક પણ સ્વપ્નેય લાગતું આવવાની છે? આજે પરિસ્થિતિ બદલાઈ છે. ઉચ્ચ વર્ણના ઘણા નથી. બળાપો ન થાય તો બીજું શું થાય? નબીરાઓએ હરિજન કે આદિવાસીની કન્યાઓ સાથે લગ્ન કર્યા
* * * છે. પરદેશમાં પટેલ-લવાણા (ઠક્કર) સાથેનો લગ્નવ્યવહાર તો ૨૨/૨, અરુણોદય સોસાયટી, સામાન્ય થઈ પડ્યો છે. હિંદુ-મુસ્લિમનાં લગ્ન વિરલ છે પણ અલકાપુરી, વડોદરા-૭. નથી જ થતાં એમ નથી. આંતરજ્ઞાતિય, આંતરપ્રાંતીય અને ફોન નં. : (૦૨૬૫) ૬૬૨૧૦૨૪
બુદ્ધિના પગલાથી પ્રારંભાતી સુખ-યાત્રા
3 આચાર્ય વિજય પૂર્ણચન્દ્ર સૂરીશ્વરજી મહારાજ આ સંસારમાં સુખને તો કોણ નથી ઇચ્છતું? ભોગ અને આવી ભાવનાઓ ભાવી શકે છે અને બુદ્ધિની શુદ્ધિ-વૃદ્ધિ તો ઉપભોગથી ભાગી છૂટેલા યોગી હોય કે ભોગી હોય, આ બંનેનું અભ્યાસ દ્વારા જ મેળવી શકાય છે. ધ્યેય તો સુખ જ છે. જેને સુખની અઢળક સામગ્રી મળી હોય, એ બુદ્ધિથી સુખ સુધીના આ માર્ગને બરાબર પીછાણી લેવા જેવો શ્રીમંતની આંતરેચ્છાય સુખ જ છે. ઝૂંપડીમાં દિવસો ખેંચતા છે. આ માર્ગના મુસાફર બન્યા વિના કોઈ સુખી બન્યું નથી, બનતું ગરીબનું સ્વપ્ન પણ સુખ જ છે અને જંગલની વાટે ચાલી નીકળેલા નથી અને બનશે ય નહિ! માટે આ માર્ગદર્શન પર ખૂબ જ ચિંતનસંતનું ધ્યેય પણ સુખ જ છે. આ બધાની સુખની કલ્પના જુદી જુદી મનન કરવું રહ્યું. છે, એ વાત હાલ બાજુ પર રાખીએ અને સામાન્ય રીતે સુખની સાચી-ખોટી ચીજની જાણકારી માટે બુદ્ધિ આવશ્યક છે. આમાં પ્રાપ્તિનો માર્ગ વિચારીએ, તો સૌ પ્રથમ એક સુભાષિતને બરાબર જ્ઞાનને આવરનારા કર્મોનો ક્ષયોપશમ તો મુખ્યત્વે આવશ્યક છે સમજવું જ પડે, સુખને પામવાના માર્ગોની શૃંખલા દર્શાવતું એ જ. પણ આ પછી મહત્ત્વની કોઈ અગત્યતા હોય તો તે અભ્યાસની સુભાષિત કહે છેઃ
લગનની છે. આ અભ્યાસમાં એવી તાકાત છે કે એથી બુદ્ધિનું અભ્યાસની લગન વિના બુદ્ધિ ન મળે, અબુદ્ધ ભાવના જાગરણ થાય, અથવા જાગેલી બુદ્ધિ વધુ ને વધુ શુદ્ધિ-વૃદ્ધિ પામે. ભાવનાનો અધિકારી નથી, ભાવના વિના શાંતિની પ્રાપ્તિ શક્ય આવી બુદ્ધિના બળે જે બુદ્ધ-જ્ઞાની બને, એનામાં જ અનિત્યાદિ નથી. અને અશાંતને તો સુખ ક્યાંથી મળી શકે ? માટે સામાન્ય બાર અને મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓ ભાવવાની યોગ્યતા પ્રગટ રીતે સુખાનુભૂતિ કરવા શાંત બનવું જોઈએ. અનિત્ય આદિ થાય. બુદ્ધિનું ફળ જ ખરી રીતે આ ભાવનાઓનું ભાવન છે. એથી ભાવનાઓના ભાવનથી જ શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે. બુદ્ધિશાળી જ શુદ્ધિ પામેલી બુદ્ધિ તો આ ભાવનાઓના સરોવરમાં જ સતત
