________________
- તા. ૧ ૬ માર્ચ ૨૦૦૮
એ સર્વ રામચંદ્રની પોતાની ન હોય તો પણ એક વિદ્વાન અને કવિ શ્રીનચંદ્રસ્ય શિષ્યના પ્રખ્યાતવિધાનનિષ્ઠIIબુદ્ધિના તરીકેની રામચંદ્રની પ્રતિષ્ઠાની ચાલતી આવેલી પરંપરાને તે પ્રકટ કરે છે નumfmRamamfarium famoff-fTRI એ ભૂલવું ન જોઈએ.'
श्रीमता रामचंद्रेण विरचितं... द्वितीयं रुपकम् । એકલોચનાયુક્તઃ શ્રી રામચંદ્ર એમની જમણી આંખ ગુમાવી હતી. એ માટે અનેક
પ્રબંધશત’ને સંજ્ઞાવાચક નામ ગણી એ નામનું પુસ્તક રચનાર એમ લોકવાયકાઓ વહેતી થઈ હતી. એ સર્વને કારણે એમનું એકાક્ષીપણું તો
તો માનવા મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજી મુવીમિત્રાન્તિની પ્રસ્તાવનાથી પ્રેરાયા
માનવા મુનિ શ્રાપુલાવ સાબિત થાય જ છે.
શ્રી રામચંદ્રએ રચેલા અનેક જીવનપ્રશંસાના સ્તોત્રોમાં એક આંખ પં, લાલચંદ્ર ગાંધી માને છે કે તેમણે કુલ સો પ્રબંધો લખેલા હોવા ગુમાવવાના પ્રસંગનું સૂચન મળી રહે છે. કવિ જીનપ્રભુને દૃષ્ટિદાન માટે
જોઈએ કે જેમાંનાં ઘણાંખરાં આજે પ્રાપ્ત થતાં નથી. બીજો મત એવો છે
જાઈ પ્રાર્થે છે. પ્રથમ દષ્ટિએ એમ જણાય કે આધ્યાત્મદૃષ્ટિથી અજ્ઞાનરૂપી
કે પ્રબંધશત એ શબ્દ રામચંદ્ર રચેલા પ્રબંધોની સંખ્યાનો વાચક નથી, અંધકારયુક્ત અંધત્વને દૂર કરવા પ્રાર્થે છે. પરંત. વારંવારની વિનંતી પરંતુ એ નામનો ગ્રંથ જ તેમણે રચ્યો હોવો જોઈએ. શ્રી જિનવિજયજીએ દૈહિક ચક્ષુ માટે હોય એવું સૂચિત થાય છે.
અલંકાર, કાવ્ય, નાટક વિર્નરે વિષયના ગ્રંથોની એક પ્રાચીન યાદી પ્રસિદ્ધ શ્રી રામચંદ્રનું નિધન :
કરેલી છે. સો એમ ન લેતા લગભગ સો અથવા સો જેટલા એમ લઈએ શ્રી રામચંદ્ર જેવા વિદ્વાન અને મહાન કવિનું મૃત્યુ અત્યંત કરુણ રીતે
તો પ્રશ્નનો ઉકેલ લાવી શકાય. આજ પર્યત રામચંદ્રનાં લખેલાં ૪૭ સુડતાલીસ થયું રાજા અજયપાલ દ્વારા અમાનવીય રીતે માન્ય આપવામાં આવ્યો. ગ્રંથો મેળવી શકાય છે. એથી વધુ ગ્રંથો હોવાની પણ શક્યતા છે. એટલે હતો.
પૂરા સો નહિ પણ લગભગ સો ગ્રંથોના રચયિતા તો ગણી જ શકાય. શ્રી રામચંદ્ર અત્યંત નિર્ભય પ્રકૃતિનાં હતાં, કોઈપણ ધમકીને વશ ન શ્રી રામચંદ્ર નાટકનાં સર્વ મુખ્ય પ્રકારોમાં પોતાનો હાથ અજમાવ્યો થતાં રાજા અજયપાલનાં આદેશ છતાં બાલચંદ્રને જ્ઞાન આપવાનું નકારી
હતો. નાટક, પ્રકરણ, નાટિકા, વ્યાયોગ વિગેરે પ્રકારો તેમણે લખ્યા છે. દીધું. એને તેઓ અયોગ્ય શિષ્ય ગણતાં હતાં. રાજાને તાબે થવા કરતાં
જૈન તીર્થકરોની પ્રશસ્તિનાં સ્તોત્રો અને કાવ્યો પણ તેમણે લખ્યા છે. એમણે મોતને વ્હાલું ગયું.
ગંભીર પ્રકારનાં ગ્રંથોમાં નાટ્યદર્પણ અને જિન ન્યાય વિશે દ્રવ્યાલંકાર' મેરૂતુંગસૂરિનાં “પ્રબંધચિંતામણિ'માં રામચંદ્રના મૃત્યુ વિશે લખાયું
નામક ગ્રંથો રચ્યા છે. આ બંને ગ્રંથો એમણે શ્રી ગુણચંદ્રનાં સહયોગથી છે કે
રચ્યાં છે. શતપ્રબંધકર્તા રામચંદ્રને રાજા દ્વારા તાંબાના તપાવેલ સળિયા પર
શ્રી રામચંદ્ર લિખિત બધાં ગ્રંથો પ્રાપ્ત નથી. જે સુડતાલીસ ગ્રંથો એમણે બેસવાની ફરજ પાડવામાં આવી ત્યારે તેમણે શ્લોક કહ્યો કે
રચેલાં છે એમાંથી ૧૨ જેટલાં ગ્રંથો પ્રકાશિત થયા નથી. "महीवीढह सचराचरह जिण सिरी दिन्हा पाय।
આ સર્વમાં ૧૧ જુદા જુદા પ્રકારનાં નાટકો, ૨ વૈજ્ઞાનિક ગ્રંથો, ૩
કાવ્યો અને અન્ય તિર્થંકરની પ્રશંસાનાં સ્તોત્રો છે. આટલાં ગ્રંથો જ ગણીએ तसु अत्थमणु दिणेसरह होउत होहि चिराय ।।"
તો પણ સંસ્કૃત સાહિત્ય માટે રામચંદ્રનો ફાળો ગણનાપાત્ર છે. દિવસના અધિપતિ કે તે પોતાના ચરણ સજીવ અને નિર્જીવ સહિત
મહાકવિ શ્રી રામચંદ્ર માત્ર સાહિત્યશાસ્ત્રમાં જ નહિ, પરંતુ વ્યાકરણ પૃથ્વીની સમગ્ર સપાટી પર ધરે છે, તે થોડા સમયમાં જ અસ્ત પામશે.
અને નાટ્યશાસ્ત્રમાં પણ પારંગત હતાં. પોતાના ‘રવિતાસ' નાટકની આ શબ્દો સાથે જ પોતાની જીભ દાંતથી કચરીને આત્મહત્યા કરી..
પ્રસ્તાવનામાં સ્વયં પોતાના માટે વિદ્યાવા” ઉપાધિનો પ્રયોગ કર્યો આમ છતાં પૂર રાજાએ ફરી તેમને મરાવ્યા.
આમ કુમારપાળ પછી ગાદીએ આવનાર અજયપાલ, શ્રી રામચંદ્રનાં છે. “વિદ્યાત્રયીવનમન્વિતવ્યતત્રંર્તનવેવસુતી વિનરામચંદ્રમ્ કસમયના, અપ્રાકૃતિક અને કરુણ મૃત્યુ માટે જવાબદાર ગણાયા છે. ” અહીં 'વિદાયાં’ નો અર્થ વેદ ન કરતાં વ્યાકરણ, ન્યાય અને - શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનાં પટ્ટશિષ્ય હોવાથી ગુરુ પાસેથી ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાન પ્રાપ્ત સાહિત્યવિદ્યા લેવો જોઈએ, કારણ કે જૈન હોવાને કારણે એમણે વેદ કર્યું, પરંતુ હેમચંદ્રાચાર્ય જેવી ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી શક્યા. નહિતો, એમનો શબ્દ વેદશાસ્ત્ર માટે પ્રયોજ્યો હોય તેવું લાગતું નથી. એમના આવો કરુણ અંત આવ્યો ન હોત.
સાહિત્યશાસ્ત્રજ્ઞાતા હોવાનું પ્રમાણ ‘નાટ્યદર્પણ' અને 'કૌમુદીમિત્રાનંદ' શ્રી રામચંદ્રની કૃતિઓ
વિગેરે રચનાઓ છે. તો સાથે સાથે 'દ્રવ્યાનંer 1ર' અને - શ્રી રામચંદ્રનું નામ પ્રબંધશતકર્તા મહાકવિ તરીકે ઉલ્લેખવામાં આવે “સિધ્ધહેમશબ્દાનુશાસન'ની ઉપર લખેલી ટીકા એમના ક્રમશ: ન્યાય અને
છે. સો ગ્રંથોના કર્તા મહાકવિ તરીકે રામચંદ્ર પોતે પણ પોતાના ગ્રંથોમાં વ્યાકરણશાસ્ત્ર વિષયક નૈપુણ્યનાં પ્રમાણરૂપ છે. ઉલ્લેખ કર્યો છે.
(ક્રમશ:) (૧)નિર્મનીમવ્યાયો – પ્રસ્તાવનામાં -
* * * શ્રીમદાવાદિમયંક@gવશ્વશતળતુફાનવેમચંદ્રશ્ય પૂર્યાસ: ન્ય: 1 ૩, વિવેક, વિદ્યા વિનય વિવેક કૉ-ઑપ. હાઉસિંગ સોસાયટી, (૨) મુવામિત્રાન્તિ – પ્રસ્તાવનામાં –
૧૮૫, સ્વામી વિવેકાનંદ રોડ, વિલેપારલે, મુંબઈ-૪૦૦૦૫૬.
પ્રસ્તાવ.
-
