________________
પ્રબુદ્ધ
ભગવાન મહાવીરે બ્રહ્મચર્યમાં પરિગ્રહ-વિરમણ વ્રતથી વિશેષ જોયું. બ્રહ્મચર્ય એ માત્ર બીજી બહારની વસ્તુઓ ગ્રહણ કરવી કે છોડી દેવી, એવો ફક્ત બાહ્ય વેપાર નથી, પરંતુ એ તો આત્મિક સંયમનો પ્રશ્ન છે. એ જ રીતે કર્મનાં બંધનોનો છેદ કરવાનો એક અને અદ્વિતીય ઉપાય તપ છે એમ કહીને જીવનમાં તપના મહત્ત્વને અસાધારણ પ્રતિઠા આપી.
આમ ભગવાન મહાવીરે ગુલામ મનોદશામાંથી માનવીને મુક્તિ અપાવી. પ્રારબ્ધને બદલે પુરુષાર્થથી એને ગૌરવ અપાવ્યું.
તા. ૮-૩-૨૦૦૮ થી તા. ૧૨-૩-૨૦૦૮ સુધી, *પ્રાચીન લિપિ તેમજ હસ્તલિખિત ગ્રન્થો વિષયમાં એક કાર્યશાળાનું આયોજન કરવામાં આવેલ અને તેમાં સહભાગી થવાનું ભાગ્ય સાંપડ્યું. આ કાર્યશાળામાં અનેક પંડિતો તેમજ નિષ્ણાતો દ્વારા થયેલ માર્ગદર્શન મળ્યું...
‘પ્રાચીન હસ્તલિખિત ગ્રન્થો'
પ્રાચીન સમયમાં ગ્રન્થો ખાસ પ્રકારનાં કાગળો તેમ જ ખાસ પ્રકારનાં રંગો વડે લખવામાં તેમ જ ચિત્રણ કરવામાં આવતા હતા, જે સેંકડો વર્ષો સુધી જળવાઈ રહેતા. આ ઉપરાંત ખાસ પ્રકારનાં ડબાઓમાં તેમજ આયુર્વેદિક જડી બુટ્ટીઓ સાથે રાખીને જાળવણી કરવામાં આવતી. પરંતુ દરેક વસ્તુઓનું જેમ આયુષ્ય હોય છે તેમ ગ્રન્થોનું પણ આયુષ્ય હોય છે...
મહાપ્રશ્ન એ છે કે, આપણા જ્ઞાન તેમજ સંસ્કૃતિથી ભરપુર વારસારૂપ ગ્રન્થોની જાળવણી માટે શું કરી શકાય? આજે આ કાર્ય કરવા માટે ઘણું મોડું થયેલ છે, એટલે હવે યુદ્ધનાં ધોરણો કાર્ય કરવા માટે મોટું સૈન્ય ઊભું કરવું જોઇએ. સૈન્ય એટલે દર્શક વ્યક્તિનો રાતિ પ્રમાણે સોગ.
જીવન
તા. ૧૬ એપ્રિલ, ૨૦૦૮
શુષ્ક પાંડિત્ય સામે સક્રિય પ્રયત્નનું પ્રતિપાદન કર્યું. વર્ષોથી ચાલી આવતી રૂઢ માન્યતા અને અંધવિશ્વાસને દૂર કરીને મહાવીરે વિચાર-સ્વાતંત્ર્યની પ્રતિષ્ઠા કરી. પોતાને સાચું લાગે તેનો સ્વીકાર કરવાની નીડરતા બતાવી.
ઉપર્યુક્ત કાર્યશાળામાં પ્રાચીન લિપિ વિષે પણ જાણકારી આપવામાં આવેલ. આ વિષયમાં મુખ્ય પુર્વા, ગ્રન્થો લખતી વખતે લખાશકર્તાઓ દ્વારા પોતાની સુવિધા તેમજ સંજોગ પ્રમાણે, કાનો માત્રા વગેરે લખવાની પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરીને લખતા. તેમજ શબ્દો છુટ્ટા લખવાને બદલે સળંગ જોડીને પણ લખતા. આમ કરવાનાં પરિણામે, પહેલાના લોકો કદાચ આવા લખાણોને સમજીને વાંચી શકતા પણ આજે આ પદ્ધતિનો ઉકેલ જાણનારા બહુ જ અલ્પ લોકો છે. જેથી મોટાભાગના લોકો સત્ય લિપિ સમજી શકતા નથી. અને ભૂલ થવાનો ઘણો જ સંભવ છે. આ બાબત બહુ જ અગત્યની હોઈને ગ્રન્થોનું પુનઃ નિર્દેશ કરતા પહેલાં લિપિના નિષ્ણાતની પા ફોજ તૈયાર કરીને, તેનાં દ્વારા `લિવિયાન્તર' (ભાષાન્તર નહીં કરાવીને પછી જ શુદ્ધતાપૂર્વક અન્યોનું પુનઃ નિર્માણ કરાવવું...
આ બધું કરવા માટે આપણી પાસે અસંખ્ય પ્રમાણમાં
આચારમાં અહિંસા આપી. વિચારમાં અનેકાંત આપ્યો. વાણીમાં સ્યાદ્વાદ કહ્યો. સમાજમાં અપરિગ્રહ સ્થાપ્યો. ૧૩-બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, જયભિખ્ખુ માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૭,
‘પંડિતાઈના ડૉક્ટરો' (પીએચ.ડL) છે. મારી તેઓને વિનમ્ર પ્રાર્થના છે કે, આપ ડૉક્ટરો સૈન્યના સેનાપતિ થઈને આગળ આવી અને મૃત-પાય થયેલ પ્રાચીન હસ્તલિખિત ગ્રન્થો તેમજ તેના જ્ઞાન અને સંસ્કૃતિને સંવનિ આપીને પુનઃ જીવિત કરી. આ કાર્યમાં દરેક વ્યક્તિ રસ લઈને તથા થોગ્ય સાથ આપે એ જ પ્રાર્થના...
આ ઉપરાંત લખાણો સેંકડો વર્ષો સુધી ટકી રહે તે માટે રંગો બનાવવાની ખાસ પદ્ધતિનો ઉદ્દભવ થયો. રંગો ખાસ કરીને કુદરતી વનસ્પતિ તેમજ ખનીજોમાંથી ખાસ પ્રક્રિયા દ્વારા બનાવવામાં આવતા હતા. આ ઉપરાંત શુદ્ધ સોના તેમજ રૂપાના રંગો તેમજ જે માધ્યમો ઉપર હસ્તકલા દ્વારા લખાણ તેમ જ ચિત્રણ કરવામાં આવતું, જે સેંકડો વર્ષો સુધી ટકી રહેતું...
અહીં થોડા રંગોના ઉદાહરણો જોઈએ. વનસ્પતીજન્ય રંગોમાં, તલનાં તેલના દિવાની કેશમાંથી કાળો રંગ, અગતો (અલના) માંથી હાલસા (રાણી) રંગ, ગુલી (ગલી)માંથી ગાઢો બ્લુ રંગ બને છે. ધાતુજન્ય રંગામાં શુદ્ધ સોનામાંથી સોનેરી, શુદ્ધ ચાંદીમાંથી રૂપેરી રંગ બને છે. ખનિજજન્ય રંગોમાં સિંદુરમાંથી કેશરી રંગ, સફેર્દીમાંથી સફેદ રંગ, હિંગીક (હિંગુલ)માંથી લાલ રંગ, વરી હરતાલમાંથી પીળો રંગ, ગુરૂમાંથી ગાઢો લાલ રંગ બને છે. આ ઉપરાંત પણ ઘણા કુદરતી દ્રવ્યોમાંથી રંગો બને છે. ઉપરના રંગોના મિશ્રમાં વર્ડ અનેક પ્રકારના રંગો બનાવવામાં આવે છે...
હું અને મારી પૌત્રી, જુહી મહેતાએ સાથે મળીને જૂની શાસ્ત્રોક્ત પદ્ધતિ પ્રમાણે ગ્રન્થો લખવાની શરૂઆત કરી છે, જેમાં હજાર વર્ષો સુધી ચાલે તેવા કાગળ મેળવી લીધેલ છે, તેમજ ખનિજ અને તલના તેલના દિવાની મંત્રમાંથી રંગો બનાવાવનું શરૂ કરી દીધેલ છે અને તેમાં સફળતા પણ મળેલ છે. આ બાબતમાં કોઈને જોવું જાણવું હોય તો મારી સંપર્ક કરવો.
નટવરલાલ જે. મહેતા
ફ્લેટ નં. બી/ભોંયતળિયે, હીરા માણેક સીએચએસ લિ., ૪૮/ડી, બાષ્ટ્રીશા શેઠ, વિલેપાર્લે (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૫૬,
