________________
પ્રબુદ્ધ
નવલકથા' તરીકે બિરદાવી છે તે નવલકથા ‘ઘરે-બાહિરે'ના સર્જકનું રાજકારણ કેવું હોઈ .કે ? ‘ઘરે બાહિરે'માંનાં કેટલાંક અવતરણો ઉપરથી કવિવ૨ની દેશભક્તિ ને રાજકારણની એમની સૂઝ-સમજનો ખ્યાલ આવશેઃ ‘રોમ જ્યારે પોતાના પાપનો જવાબ દેતું હતું, ત્યારે તે કોઈ જોવા પામ્યું નહોતું. ત્યારે તેના એશ્વર્યનો પાર નહોતો. મોટી મોટી લૂંટારું સંસ્કૃતિઓનો પણ જવાબ દેવાનો દિવસ ક્યારે આવે છે, તે બાાષ્ટિએ દેખી શકાતું નથી. એ લોકો 'પોલિટિક્સ'ની ઝોળી ભરીને જૂઠાણાં, છેતરિપંડી, એ વિશ્વાસઘાત, ગુપ્તચરવૃત્તિ, ‘પ્રેસ્ટીજ' જાળવવાને લોભે ન્યાય અને સત્યનું અપાતું બલિદાન – એ બધાં પાપનો બોજો ઉપાડી રહ્યાં છે. એ ભાર શું ઓછો છે? અને શું રોજ રોજ એમની સંસ્કૃતિના હૈયાનું લોહી શોષી લેતો નથી? દેશ કરતાં પણ ધર્મને જેઓ ઉચ્ચ માનતા નથી, તેઓ દેશને પણ માનતા નથી. (પૃ. ૧૭) ‘મારી પણ પ્રતિજ્ઞા છે, કે કોઈ પણ એક ઉત્તેજનાનો તીખો દારૂ પીને ઉન્મત્તની માફક દેશકાર્યમાં મચી ન પડવું.’ ‘આજે સમસ્ત દેશના ભૈરવીચક્રમાં મદનું પાત્ર લઈને હું બેસી ગયો નથી, એટલે હું બધાંને અપ્રિય થઈ પડો છું. લોકો ધારે છે કે મારે ઈલકાબ જોઈએ છે અથવા હું પોલીસથી ડરું છું. પોલીસ ધારે છે કે હું અંદરથી કંઈક કાવતરું રચી રહ્યો છું, એટલે જ ઉપરથી આવો સજ્જન દેખાઉં છું, આમ છતાં હું એ અવિશ્વાસ અને અપમાનને માર્ગે જ ચાલી રહ્યો છું, કારણ કે મને એમ લાગે છે કે દેશને સારી અને સાચી રીતે ઓળખી, માણસ ઉપર માણસ તરીકે જ શ્રદ્ધા રાખી જેઓને તેની સેવા કરવાનો ઉત્સાહ ચડતો નથી, જેઓ શી પાઢી મા કહીને, દેવી કહીને મંત્રો ઉચ્ચારે છે, જેઓને વારે વારે કેફની જરૂર પડે છે, તેઓનો એ પ્રેમ દેશ પ્રત્યે નથી હોતો, જેટલો નશા પ્રત્યે હોય છે. કોઈ એક મોહની સત્ય કરતાં પણ ઉચ્ચ સ્થાને પ્રતિષ્ઠા કરવા ઈચ્છવું, એ આપશો કાઢમાં રહેલી ગુલામીનું લા છે. જ્યાં સુધી સ્વાભાવિક સત્યમાં આપણાને લહેજત પડતી નથી, જ્યાં સુધી આવી જાતના મોતની આપાને જરૂર પડે છે, ત્યાં સુધી આપણે સમજવું જોઈએ કે આપણામાં સ્વતંત્ર રીતે પોતાના દેશનું તંત્ર ચલાવવાની શક્તિ આવી નથી.' (પૃ. ૨૦, ૨૧)‘તમે જોયું નથી કે એને લીધે જ એ આપણી સ્વદેશીની પ્રવૃત્તિને પણ લોંગફેલોની કવિતા જેવી જ માને છે.' (પૂ. ૩૭)‘આજકાલ યુરોપ માળાની બધી જ વસ્તુઓને વિજ્ઞાનની નજરે જ જુએ છે. માજમ કેવળ શરીરવિદ્યા, વિદ્યા, ધનવિદ્યા કે હુ બહુ તો સમાજવિદ્યા હોય એ રીતે ત્યાં બધો અભ્યાસ ચાલી રહ્યો છે; પણ માણસ કોઈપણ વિદ્યા નથી, માણસ તો બધીય વિદ્યાને વટાવીને અસીમ પ્રત્યે પોતાને વિસ્તારી રહ્યો છે.’(પૃ. ૩૫-૩૬) ‘દેશને નામે જેઓ ત્યાગ કરે તેઓ સાધુ ગણાય, પણ દેશને નામે જેઓ ઉપદ્રવ કરે તેઓ શત્રુ કહેવાય. તેઓ સ્વતંત્રતાનાં મૂળ કાપી પાંદડાંને પાણી પાવાનું કહે છે.' (પૃ. ૫૫), જેમણે રાજ્યોનો વિસ્તાર કર્યો છે, સામ્રાજ્યો સ્થાપ્યાં છે, સમાજ ઘડ્યા છે, ધર્મ સંપ્રદાયો સ્થાપ્યા છે, તેઓ જ તમારા જડ સત્યની અદાલતમાં છાતી ઠોકીને ખોટી સાક્ષી આપતા આવ્યા છે. જેઓ શાસન ચલાવે છે તેઓ સત્યથી ડરતા નથી; જેઓ હૂકમ માને છે તેમને માટે જ સત્યની
".
જીવન
તા. ૧૬ જુલાઈ, ૨૦૦૮
લોખંડી જંજીરો હોય છે. તમે શું ઇતિહાસ વાંચ્યો નથી? તમને શું ખબર નથી કે પૃથ્વીનાં મોટાં મોટાં રસોડાંઓમાં જ્યાં રાષ્ટ્રપો માટે પોલિટિક્સકે રાજકારણની ખીચડી તૈયાર થાય છે, ત્યાં મસાલા બધા અસત્યના જ વપરાય છે.' (પૃ. ૬૭). ‘વંદેમાતરમ્' મંત્રથી આજે લોઢાની તિજોરીનાં બારણાં ખૂલી જશે. તેના ભંડારની ભીંત ખૂલી જશે, અને જેઓ ધર્મને નામે એ મહાશક્તિને માનવાની ના પાડે છે. તેઓનાં હૃદય ચિરાઈ જશે.' (પૃ. ૭૨)‘દુનિયાના પોણા ભાગના માણસો પામર હોય છે. એ મોહને જીવતો
રાખવાને માટે જ બધા દેશમાં દેવતાઓ ઉભા કરવામાં આવે છે. માણસ
પોતાને ઓળખે છે. (પૃ. ૭૬), સત્યની સાધના કરવાની શક્તિ તમે લોકો ખોઈ બેઠા છો, એટલે જ તમે દેશને દેવતા બનાવી વરદાન મેળવવા માટે હાથ પસારીને બેસી રહ્યા છો. સાધ્યની સાધના કરવામાં તમારું મન ચોંટતું નથી.' (પૃ. ૭૭). ‘આનું નામ જ હિપ્નોટિઝમ ! એ શક્તિ જ પૃથ્વી ઉપર વિજય મેળવી શકે. કોઈ પણ ઉપાય કે સાધન નહિ ચાલે. સંમોહન જ જોઈએ.' કોશ કહે છેઃ 'સત્યમેવ જયતે ! 'જય તો મોહનો થશે.' (પૃ. ૭૯), 'શર્મ તેમ હોય, પણ દેશમાં આ માથારૂપી તાડીનું પીઠું સ્થાપવામાં હું વગારે મદદ નહિ કરું, જે તકુશો દેશના કામમાં રોકાવા ઈચ્છે છે, તેમને શરૂઆતથી જ નશાની ટેવ પાડવાના પ્રયાસમાં મારો જરાય હાથ ન હોય એમ હું ઈચ્છું છું. જે લોકો મંત્રથી ભોળવીને કામ કરાવી લેવા માગે છે, તેઓ કામની જ કિંમત વધુ આંકે છે. જે માણસના મનને તેઓ
ભોળવે છે તે મનની કિંમત તેમને કશી જ નથી. પ્રમત્તતામાંથી જો દેશને ને બચાવી શકીએ, તો દેશની પૂજા એ દેશને વિષનું નૈવેદ્ય ધરાવવા બરોબર થશે.' (પૃ. ૧૦૬) ધર્મને ખસેડી મૂકી તેને સ્થાને દેશને બેસાડી છે. હવે
દેશનાં બધાં પાપ ઉદ્ધૃત બની બહાર પડશે. હવે તેને કશી શરમ નહિ રહે.’
(પૃ. ૧૦૯-૧૧૦),
આમ, નવલકથાના માધ્યમ દ્વારા પરોક્ષ રીતે તેમણે કલાપૂર્વક દેશભક્તિ, રાષ્ટ્રવાદ, ધર્મ, સત્ય, માનવતાની પર્યેષણા કરી છે તો ‘મહાત્મા
ગાંધી' નામના હોખમાં પ્રત્યક્ષપણ રાજકારણ અને રાજકારણીઓના ચડાં લીમાં છે. તેઓ લખે છેઃ 'રાજતંત્રનાં અનેક પાપી અને દર્દોમાં એક મહાન દોષ જો હોય તો તે આ સ્વાર્થપરતાનો. ભલે રાજકીય સ્વાર્થ ગમે તેવો મોટો હોય, તો થૈ સ્વાર્થમાં જે ગંદકી રહેલી છે તે તેમાં આવ્યા છે વગર રહેતી જ નથી. પોલિટિશ્યનોની એક જાત હોય છે. તેમના આદર્શોનો અને મહાન આદર્શોનો મેળ ખાતો નથી. તેઓ બેધડક જુઠાણાં બોલી શકે છે. તેઓ એટલા બધા હિંસક હોય છે કે પોતાના દેશને સ્વાતંત્ર્ય અપાવવાને બહાને બીજા દેશો કબજે કરવાનો લોભ છોડી શકતા નથી, પશ્ચિમના દેશોમાં એવું જોવામાં આવે છે કે એક તરફ તેઓ દેશને ખાતર પ્રાણ પાથરે છે, અને બીજી તરફ વળી દેશને નામે અનીતિને ઉત્તેજન આપે છે. એ લોકો જેને પેરિયોટિઝમ કહે છે તે પેટિયોટિઝમ જ તેમને ગરદન મારશે. એ લોકો જ્યારે મરી ત્યારે બાદ આપણી માક નિર્જીવપ નહિ મરે, ભયંકર અગ્નિ ઉત્પન્ન કરીને એક બીયા પ્રલયમાં ભરશે.' પોલિટિશિયનો કાર્યાર્થી માણસો હોય છે. તેઓ માને છે કે કાર્ય સિદ્ધ
જેઓ અત્યંત અલ્પ જાણે છે તેઓ જ સૌથી વધુ ગર્વિષ્ટ હોય છે, પરંતુ જેઓ સૌથી વધુ જાણે છે તેઓ તો સહેજ પણ અભિમાની હોતા નથી. અભિમાન એ માનવીય છીછરાપણાનું ચિહ્ન છે અને તે મનુષ્યની પોકળતાનું પરિણામ છે.
