________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. I. 6067/57 Licence to post without prepayment No. South-81/2006-08 Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001.On 16 of every month e Regd. No. MH/ MR/SOUTH-146/ 2006-08
PAGE No. 28
PRABUDHHA JIVAN
જૈન ધર્મમાં અહિંસાનું અગ્રસ્થાન છે. જાણતા અજાણતા. એકેન્દ્રિયથી માંડીને પંચેન્દ્રિય જીવ પ્રતિ આચરવામાં આવતી
પંચે પંથે પાથેય...
હિંસાની બારીકાઈથી, ચીવટપૂર્વક નોંધ નિવાર્ય અનિષ્ટો
D ઉષા શેઠ
કરવામાં આવી છે. માનસિક બિામણને શારીરિક ત્રાસ જેટલી જ હિંસા લેખવામાં આવી છે. મનમાં કોઈનું અનિષ્ટ ઈચ્છવું, વામ્બાણ વડે કોઈ પર પ્રહાર કરવા કે શારીરિક ઈજા પહોંચાડવી, અર્થાત્ મન, વચન કે કાયાથી કોઈના પર ત્રાસ
ગુજારવો, એને પણ એક પ્રકારની હિંસા ગણવામાં આવે છે. આટલી બધી સૂક્ષ્મતાથી જ્યારે અહિંસા આચરવાની હોય ત્યારે ખપ પૂરતો ઉપભોગ અને અપરિગ્રહ આવશ્યક બને છે. આપણે આમાંનું કેટલું અનુસરીએ છીએ એનો વિચાર કરીએ. મનુષ્ય એક જ એવું પ્રાણી છે જેની પાસે વિચાર-શક્તિ ને વિવેકબુદ્ધિ છે. આ શક્તિનો આપણે સરખો ઉપયોગ કરીએ તો માનવતા કેળવી શકીએ અને સાચા અર્થમાં માણસ બની શકીએ. બાકી તો ‘કથા સુણી સુણી ફૂટ્યા કાન, તોયે ન આવ્યું બ્રહ્મજ્ઞાન' એવો ખેલ થાય. અને ગાડરની માફક લોકો પ્રવાહમાં તાયે રાખે. સહેલાઈથી નિવારી શકાય, એવા અનિષ્ટોનો આપણે વિચાર કરીએ.
રોટી, કપડા અને મકાન એ મનુષ્યની જરૂરિયાત છે. આ મેળવવામાં, સહેલાઈથી નિવારી શકાય એવી હિંસા વિશે વિચારીએ.
હોય, જેવા કે લોઢી ચિપિયો, સાણસી બનાવનાર લુહાર, ઈંધણ માટે કોલસાના ખાણિયા, સિલિન્ડર ઊંચકનારા અને અંતમાં રોટલાના ઘડનારો. અગાઉ તો ઘણાં જૈનો જમ્યા બાદ થાળી ધોઈને પીતા. આજનાં બાળકોને તો આ પ્રથાની ખબર પણ નહિ હોય, કારણ કે આજે ‘જીવવા માટે ખાવાનું' ને બદલે ‘ખાવા માટે જીવવાનું' એ નિયમ વધુ પ્રચલિત છે. જન્મ, મરણ, સગાઈ, લગ્ન, ધાર્મિક તપસ્યા, પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થવું-ઉજવણીઓ માટે કોઈપણ કારણ જોઈએ. અને એમાંયે પાછી ચડસાચડસી. ઓલાએ જમકા-વારમાં ત્રીસ વાનગી રાખેલી અને પેલાએ પચાસ. આપણાથી કેમ પાછળ રહેવાય ? આપણે રાખો સાઠ વાનગીઓ. આપણી વાહ વાહ થવી જ જોઈએ. પરિણામે, બગાડ, એઠવાડ, પાણીનો વ્યય, પર્યાવરદાને હાનિકારક એવા પ્લાસ્ટિકના પ્યાલા, વાટકીઓ, ચમચીઓના ઉકરડા, જૈનોમાં તો કરવું, કરાવવું અને અનુોદન કરવું. એને સરખો અપરાધ ગણાય છે. એટલે આવા જમણવારો ક૨ના૨, એમાં ભાગ લેનાર, તથા એની વાહવાહ કરનાર સરખા દોષી લેખાય.
DATED 16 SEPTEMBER, 2008 બાળવા વધુ લાકડા જોઈએ. એટલે કે વધારે વૃક્ષોનું નિકંદન અને પર્યાય તરીકે વીજ હોય તો તે પણ વધારે જ વાપરવી પડે. સંયમ કેળવીએ અને કાળજી રાખીએ તો આમાનાં કેટલાંક અનિષ્ટ નિવારી શકાય. પર્યુષણ સમયે શાકભાજીનાં ભાવ ઘટી જાય છે, ઉપહારગૃહોમાં સહેલાઈથી જગ્યા મળે છે-આ બતાવે છે કે વસ્તીના પ્રમાણમાં જૈનોનો ઉપભોગ વધારે હોય છે.
કપડાં કે જેટલી અધિક ઉજવણીઓ એટલાં અધિક પરિધાન. મરણ પ્રસંગ માટે એટલે કે પ્રાર્થનાસભા માટે પણ ખાસ વસ્ત્રો ખરીદવામાં આવે છે. કપડાં બાબત તો ગજબની દેખાદેખી. એકના એક વર્તુળમાં એકનો એક પોષાક કેવી રીતે પહેરાય ? આપણી કિંમત ઘટી જાય ને! વધારે કપડાં ભરવા વધારે કબાટો ને વધારે લાકડાંનો વ્યય. આમ પરિગ્રહ વધતો રહે અને હિંસા પણ. રેશમી કાપડ બનાવવા માટે રેશમના કીડાની હત્યા કરવામાં આવે છે. એ દૈખીતી હિંસા જોઈને કેટલાંક લોકો રેશમી કાપડ વાપરવાનું છોડી દે છે જે સારી વાત છે. પરંતુ, અન્ય કાપડ ઉત્પાદનમાં આપણાં જ જેવા મનુષ્ય-જીવને થતી હાનિ અને અને પરિણામે થતાં અકાળ મૃત્યુ વિશે આપણે ભાગ્યે જ વિચારીએ છીએ. નાયલોન, રૈયોન, ટેરિન જેવા અકુદરતી કાપડના રેસા, હુંછા તથા રસાશિક રંગોને લીધે શ્વાસ તથા ફેફસાનાં જીવલેણ રોગો થતા હોય છે. તેથી જ ખપ પૂરતો વપરાશ એ ઉત્તમ નિયમ છે. અંગ્રેજ ચલચિત્ર 'બ્લડ ડાયમન્ડ'માં હીરાના ખાણિયાનું થતું શોષણ અને અત્યાચારો જોઈને કેટલાંકને હીરા પ્રત્યે સ્મશાન વૈરાગ્ય આવી ગયો હતો ખરો. આભૂષણો (વધુ માટે જુઓ પાનું ૨૭)
રોટી : આનો વિચાર કરીએ એટલે સૌ પ્રથમ ધાન્ય અને એ ઉગાડનાર ખેડૂત યાદ આવે. ટાઢ, તડકો, વરસાદ સહી ખેડૂત હદ ઉપરાંતનું ખાવું, માંદી પડવું, અથાક મજૂરી કરે, ખેતર ખેડવા સમયે બીજા પાસે ચાકરી કરાવવી, જૈનોને તાજ્ય બળદ ન હોય તો એની જગ્યાએ પોતે પણ એવા પદાર્થોની દવાઓ ખાવી. મેદસ્વી જોતરાય ત્યારે અનાજ પાકે. રોટલો શરીરને કારણે જીવતા હોઈએ ત્યારે આપણાં ભાણામાં પડે ત્યાં સુધીમાં તો પોતાનું વજન પોતાને ભારરૂપ લાગે અને આવા કેટલાંયે શ્રમિકોએ પરસેવો પાડ્યોમૃત્યુ બાદ ઠાઠડી ઊઁચક્રનારને. વળી શબને Printed & Published by Nirubahen S. Shah on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works, 312/A, Byculla Service Industrial Estate, Dadaji Konddev Cross Rd, Byculla, Mumbai-400 027. And Published at 385, SVP Rd., Mumbai400004. Temparary Add. : 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi. Mumbai-400004. Tel.: 23820296. Editor: Dhanwant T. Shah.
