________________
તા. ૧૬ સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૮ પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯ આ સાચા સુખની પ્રતીતિ કેવી રીતે થાય છે તે બતાવતા અનુકૂળતાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ એ સુખોનું સ્વરૂપ જીવે સમજી શાસ્ત્રો સમજાવે છે કે
લીધું છે તેથી એ સુખો મળે તો પણ પોતે નિર્લેપ બની જાય છે. સમ્યકત્વ પામ્યા પછી મુક્તિના આનંદનું સાચું સુખ પ્રાપ્ત ભોગવવા પડે તો પણ અનાસક્ત બનીને ભોગવે છે. સમ્યકત્વ થાય છે. હવે જીવને પૌગલિક સુખોની ક્ષણભંગુરતા સમજાઈ પામ્યા પછી પ્રાપ્ત થતાં આ સુખો પરમ સંતોષ-તૃપ્તિ આપે છે. ગઈ છે તેથી તેના પ્રત્યે ઉદાસીનતા પ્રગટ થાય છે. તે સુખો પામવા આ સુખો ચિરંજીવ છે અને નિત્ય પરમાનંદની વૃદ્ધિ કરનારા છે. માટેનો પુરુષાર્થ નબળો પડે છે ને તેથી તેમાંથી ઉભી થતી સમ્યકત્વીમાં પાંચ લિંગો પ્રગટ થાય છે જે તેને સત્યની વધુ ને તૃષ્ણામાંથી, માનસિક અસમાધિમાંથી અને કષાયોની પીડામાંથી વધુ નજીક લઈ જાય છે. પહેલું લિંગ છે પ્રશમ. “પ્ર’ એટલે ઉત્કૃષ્ટ મુક્તિ મળી જાય છે ને આ મુક્તિનો આનંદ પરમ તૃપ્તિ આપે રીતનું અને ‘શમ' શમન. કષાયોમાંથી મુક્તિ મળતા દિનછે. સાચા સુખની અનુભૂતિ કરાવે છે. એક શિષ્ય ગુરુ પાસેથી પ્રતિદિન તેનામાં ઉપશાંતપણાની વૃદ્ધિ થાય છે. બીજું લિંગ ભણીને ઘરે જતો હતો ત્યારે તેણે ગુરુને પૂછ્યું કે સાચું સુખ “સંવેગ' છે. ત્રીજું લિંગ “નિર્વેદ' છે. “નિર્વેદ' એટલે કે મોક્ષ પ્રત્યેની એટલે શું? ગુરુએ જવાબ આપ્યોઃ તું ઘરે જતાં રસ્તામાં ગામ તીવ્ર આકાંક્ષા. પોતે જે સુખોનો સ્વાદ માણી રહ્યો છે એ સુખોની આવે છે ત્યાં રાત્રિરોકાણ કરજે. શિષ્ય સંધ્યાકાળે તે ગામમાં પરાકાષ્ઠા પામવાની તીવ્ર ઝંખના આ જીવમાં પેદા થાય છે. ત્રીજું પહોંચ્યો ત્યારે રાજાનો પડહ વાગતો હતો કે રાત્રિના સમયે દર લિંગ છે નિર્વેદ એટલે કે સંસાર પ્રત્યેની ઉદાસીનતા. સંસારનું ત્રણ કલાકે ઢોલ વાગશે ત્યારે રાજા પાસે જેને જે જોઈએ તે માંગશે દાવાનળ જેવું સ્વરૂપ નજરે દેખાય છે તેથી તેમાં કોઈ રસ રહેતો તો રાજા તેને આપશે. પેલા શિષ્યને થયું કે જેવો પહેલો ઢોલ નથી. આસક્તિ ઉત્તરોત્તર ઘટતી જાય છે. ચોથું લિંગ છે અનુકંપા. વાગે એટલે મારે જીવનભર ચાલે એટલા અનાજ જેટલી મુદ્રા માગી માત્ર સ્વજનોની અનુકંપા નહીં પરંતુ કોઈપણ દુ:ખીને જોઈ તેની લઉં. પહેલો ઢોલ વાગ્યો ત્યારે શિષ્યનું મન પલટાયું. એણે વિચાર્યું અંદર દયા પ્રગટે છે. પોતાનાથી શક્ય હોય તે બધું તે કરી છૂટે કે છેલ્લો ઢોલ વાગે એટલે રાજા પાસે જઈને રાજાનું આખું રાજ્ય છે. ઘાતકી જીવો પ્રત્યે પણ તે “સર્વે જીવા કમ્મવશ’ એમ માની જ માગી લઉં. છેલ્લો ઢોલ વાગ્યો ને શિષ્ય રાજા પાસે જઈને આખું ભાવદયા અનુભવે છે. પાંચમું ને છેલ્લું લિંગ છે “આસ્તિકય'; રાજ્ય માગી લે છે. રાજા નાચવા માંડે છે. હું જેની રાહ જોતો તત્ત્વને એના મૂળ સ્વરૂપે જ સમજવાનો આગ્રહ ને તેથી જે વીતરાગ હતો તે આવી ગયો છે. લે આ રાજ લઈ લે ને મને મુક્ત કર. છે, સર્વજ્ઞ છે તેને જ દેવ માને. એમના ઉપદેશ પ્રમાણે જીવન શિષ્યની આંખો ખુલી ગઈ. રાજા જેનાથી મુક્તિ મેળવી સુખી વિતાવે. તેને જ ગુરુ માને અને વીતરાગે ચીંધેલા માર્ગને જ ધર્મ થવા માંગે છે તેનાથી હું બંધાવવા તૈયાર થયો છું? એ તુરત જ માને. સુદેવ, સુગુરુ, સુધર્મ પ્રત્યેની શુદ્ધ શ્રદ્ધા એટલે આસ્તિક્ય. ગુરુ પાસે પાછો વળી ગયો. તેને સમજાઈ ગયું સાચું સુખ મુક્તિમાં સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિમાં આ પાંચ લિંગો સમ્યકત્વને વધુ ને વધુ
શુદ્ધ કરે છે અને સાચા સુખોની પ્રતીતિને સમૃદ્ધ કરે છે. સમ્યકત્વ પામ્યા પછી સ્વાધિનતાનું સાચું સુખ પ્રાપ્ત થાય આવા સુખોની પ્રતીતિ થાય પછી એ આત્મા એ સુખોની છે. પૌગલિક સુખો મેળવવા બીજા પર આધાર રાખવો પડે છે. પરાકાષ્ઠા પામવા પ્રયત્નશીલ બને છે. એ સુખની પરાકાષ્ઠા એટલે પરવશ થવું પડે છે. જ્યારે સમ્યકત્વ પામેલો જીવ સ્વબળે ઉત્પન્ન સિદ્ધ અવસ્થા. સિદ્ધ પરમાત્માના સુખો અનંત અવ્યાબાધ છે. એ કરેલા સુખમાં રાચે છે. તદ્દન સ્વાધિનપણે સુખનો અનુભવ કરે સુખોનું પૂર્ણ વર્ણન ખુદ કેવળી ભગવંતો પણ નથી કરી શકતા. છે. તે પૌગલિક સુખોની અવગણના કરી સ્વબળે ઉત્પન્ન કરેલ શાસ્ત્રો લખે છે કે ચારે ગતિના લોકોના ત્રણેય કાળના સુખોને ત્યાગના સુખનો અનુભવ કરે છે. તપના સુખનો આસ્વાદ માણે એકત્ર કરવામાં આવે અને એને અનંતગણા કરવામાં આવે તો છે. આનંદઘનજી મહારાજાને તેમના ક્રાંતિકારી વિચારોને લીધે
પણ એ સુખો સિદ્ધ ભગવાનના સુખોની સામે અંશ માત્ર હોય કોઈ વહોરાવતું નથી ત્યારે જરાપણ વિચલીત થયા વગર આ મહાપુરુષ સ્વબળે ઉત્પન્ન કરેલ સમતાના સુખનો આનંદ માણે
આવું સમ્યકત્વ પામી સાચા સુખની પ્રતીતિ પ્રાપ્ત કરવા છે ને પદ બનાવે છે. “આશા ઓરન કી ક્યા કીજે-જ્ઞાન સુધારસ
માટેના પુરુષાર્થ માટે મનુષ્યજન્મ શ્રેષ્ઠ તક છે. સદ્વાંચન અને પીજે.'
સદ્ગુરુનો યોગ મેળવી આવો પુરુષાર્થ કરી શકાય છે. સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થયા પછી નિર્લેપતાનું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
સૌને શુદ્ધ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થાય, સાચા સુખોની પ્રતીતિ એક વિચિત્ર વાત એવી બને છે કે જેમ જેમ જીવ ઉંચા ગુણઠાણે
થાય એવી ભાવના વાતાવરણમાં મૂકીને વરમું . * * * ચડતો જાય છે તેમ તેમ અશુભ કર્મની પ્રકૃતિઓ બંધાવવાની બંધ થાય છે. શુભ પ્રવૃતિઓ જ બંધાય છે. આવી સમ્યકત્વ
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં આપેલું વક્તવ્ય, તા. ૧૩-૮-૦૭ ગુણઠાણે પહોંચતા એવું પણ ક્યારેક બને છે કે પૌદ્ગલિક સખો ૯૪, લાવણ્ય સોસાયટી, નવા વિકાસ ગૃહ રોડ, સામે ચાલીને ઢગલાબંધની સંખ્યામાં પ્રવેશ કરે છે. જીવને અનેક વાસણા, અમદાવાદ
છે.
