________________
તા. ૧૬ ઑગસ્ટ, ૨૦૦૮ પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૫ તમે ૧૦૩ વર્ષના વ્યક્તિને ખડખડાટ હસતા,
તથા રીડર્સ ડાયજેસ્ટ મેગેઝીનમાંથી એમને અવનવા વ્યંજનો માણતા અને સાહિત્યનું IT પંથે પંથે પાથેય...] સ-રસ લાગે તેવી રચનાઓ શોધી હું એકત્ર રસપાન કરતા જોયા છે? આ અનુભવના સાક્ષી
કરતી. જન્મભૂમિની રવિવારની પૂર્તિ પણ ખરી. હોવું તે એક સૌભાગ્ય છે. સ્વસ્થ મન, સ્વસ્થ મઘમઘતા સાધુચરિત્ર
નવનીત સમર્પણ એમના પ્રિય. તારક મહેતાના શરીર બક્ષે, એ સંગમ સ્વસ્થ નાગરિક ઘડે. આવા
‘દુનિયાને ઉંધા ચશ્મા’નું એક ચેપ્ટર દરરોજ સમન્વયનું પરિમાણ એટલે ડૉક્ટર મુકુન્દરાય
ડૉ. મુકુન્દરાય જોષી વાંચવાનું. અમે છેલ્લા ત્રણ વર્ષના જૂના જોષી.
ચિત્રલેખા ભેગા કર્યા. તેમાંથી આ લેખો કાઢી
સાથે વાંચન યાત્રા. શહેરના એક જાણીતા આઈ–સર્જન.
એક ફાઈલ બનાવી. તો એ પણ છ મહિનામાં ઈમાનદારીથી એમના માટે એક પેરેગ્રાફમાં તો 3 નીના જગદીશ સંઘવી
પૂરી. છેવટે મેં શ્રી તારકભાઈને પરિસ્થિતિ જણાવી લખાય જ નહિ. કદાચ એક પુસ્તક પણ ઓછું
તો તેમનો ફોન આવ્યો ને પુસ્તકોનો સ્ત્રોત્ર મેળવી પડે એટલી સામગ્રી ભરેલી છે એમના જીવનમાં. ગાંધીજીની નજદીકીથી કામ કર્યું. દેશ સ્વતંત્ર ન આપ્યો. શરૂઆત આધ્યાત્મિક લેખથી થાય. પછી અહીં ફક્ત એક સંબંધ અને સાનિધ્યના અંશની થાય ત્યાં સુધી બ્રહ્મચર્ય પાળવાની શરતે. જેલોમાં બાપુજી કહે, ‘જુઓ ભારે ખોરાક થોડો ખવાય, જ રૂપરેખા આપવી છે.
પણ લીડરશીપ લઈ પ્રૌઢશિક્ષણ, અક્ષરજ્ઞાન, વધુ લેવાથી અપચો થાય. હવે થોડું હલ્કકુલ્લુ જોષી પરિવાર પડોશી. ડોક્ટરની બે પુત્રીઓ ગીતાજ્ઞાન તેમજ બીજા વર્ગો લેતા, કાર્યકરોનું લો, ઝટ હજમ થઈ જાય.” પછી અમે હાસ્યલેખકની હર્ષા ને મીરાં. અમારી ગાઢ મૈત્રી. અમે બધાં સંગઠન તથા સમાજજાગૃતિના રચનાત્મક કાર્યો કૃતિ જેમાં જ્યાતીન્દ્ર દવે, તારક મહેતા ને એમને બાપુજી સંબોધીએ. તેમના જન્મ સફળતાપૂર્વક હાથ ધરતા. સ્વાતંત્રતાનો સંગ્રામ બીજાઓને વાંચીએ. પછી સુરેશ દલાલ, કાન્તિ શતાબ્દીની ઉજવણી પછી મીરાંએ પ્રસ્તાવ મૂક્યો થાળે પડવા આવ્યો કે પાછી કૉલેજ શરૂ કરી. ભટ્ટ વિગેરેની કોલમો આવે. અખંડ આનંદમાં કે “બાપુજી હવે ખાસ બહાર નથી જતા અને જાતે મેડિકલ ડિગ્રી મેળવી ઇંગ્લેન્ડ બે વર્ષ રહીને સર્જન આવતું ધરતીના ધરુ આકાશના ચરુ તેમને પ્રિય. વાંચવું ફાવતું નથી. જો હું રોજ થોડું તેમને બન્યા. તેમના પત્નીએ પણ એમ.એ. કર્યું. અતિ-પ્રિય. છેલ્લે અંત આવે ગીતો-કવિતાથી. વાંચી સંભળાવું તો? જીવનભર બાપુજીને ભારતમાં સ્થાયી થયા. આ દરમ્યાન ચાલીશીમાં ‘અમી સ્પંદન' એમનું પ્રિય પુસ્તક. ગવાય ને સાત્વિક વાંચનનો શોખ. વાંચન, ચિંતન, મનન, પ્રવેશ્યા પછી બે દીકરીઓનો જન્મ થયો. ગાઈએ પણ ખરા. રોજના ૪-૫ ગીતો ગ્રહણ, આચરણ-આ ક્રમને બહુ જ ઓછા ઈંગ્લેન્ડના રહેવાસ દરમ્યાન ખાદી છુટી ગઈ. કવિતાઓ. કવિતાઓ એમને કડકડાટ યાદ. નિભાવી જાણે-જે બાપુજીએ નિભાવ્યો હતો. તેમના પત્ની રમાબેને આજીવન પર્યત ખાદી મેઘાણીનું ‘કોઈનો લાડકવાયો' ને ઈકબાલનું એમની રુચિથી હું પરિચિત. છેલ્લા કેટલા પહેરી ગાંધી વિચારોથી ઘડાયેલું જીવન. હંમેશા ‘સારે જહાં સે' પ્રિય. એ પુસ્તકના કદરદાનને દાયકાઓથી પડોશી નાતે વાટકી વ્યવહારની જેમ સેવાભાવી ઝોક જીવનમાં રહ્યો. સંતપુરુષ જો હંમેશા જોષી પરિવાર તરફથી “અમી અંદના” જ પુસ્તકો, મેગેઝીન, લેખોની આપ-લે તો હતી સાંસારિક હોય તો કેવા હોય? બાપુજીને જાણો ભેટ અપાતું. મને પણ મળ્યું છે. જ. મેં પ્રસ્તાવ વધાવી લીધો. થોડા ઠાગાઠેયા પછી તો તમે કહો કે “આવા જ'. શ્રી અરવિંદભાઈ સાંજે સાડા ચારે શરૂ થતું વાંચન પોણા સાતે તો અમારી ગાડી પુરપાટ દોડી.
મફતલાલ દ્વારા સ્થાપિત ચિત્રકુટમાં ચલાવાતો અચુક બંધ થાય. એમનામાં બિલ્ટ-ઈન ઘડિયાળ. મૂળ પાલિતાણા ગામના અને પાલનપુર નેત્રયજ્ઞ, જેમાં બાપુજીએ વર્ષમાં એક મહિનો, રોજ મને કહે, ‘ટાઈમ શું થયો? જુઓ તો ! આવી વસેલા જોષી પરિવારના મોભી ડોક્ટર એમ ૫૦ વર્ષ લાગલગાટ સેવા આપી. એકે પૈસો આજના માટે આટલું બસ.” એ જ્યારે પણ કહે મુકુન્દરાયના પિતાશ્રી પણ ડૉક્ટર. બાપુજીએ લીધા વિના..
ત્યારે અચૂક પોણા સાત જ થયા હોય. હું એમને અમદાવાદ મેડિકલ કૉલેજમાં ભણવાનું શરૂ કર્યું. એમનો વાંચનરસ વધુ આધ્યાત્મિક. ત્યાં પહોંચે ત્યારે રાહ જોઈને બેઠા હોય. પાંચ ગાંધીજીના વિચારો ને ચળવળથી આકર્ષાઈ વાંચનમાં ઇતિહાસ, પ્રેરક પ્રસંગો, નાની મિનિટ મોડું થાય તો ચિંતા કરે. શું હશે? કેમ અમદાવાદમાં ગાંધીજીને મળ્યા. કોંગ્રેસમાં નવલિકા તેમજ માહિતીસભર નિબંધો. ગીતો હજુ દેખાયા નહિ. પહોંચું એટલે પ્રેમથી આવકારે જોડાવાની ઈચ્છા દર્શાવી. લગ્ન કરેલ હતા અને કવિતાઓ. વાંચન ગુજરાતી અને તે પૂછે આજે શું નવું લાવ્યા છો ? જમતા પહેલા નાનપણમાં જ. ગાંધીજીએ કહ્યું વડીલની લેખિત અંગ્રેજીમાં. તેઓ ખુદ તો સંસ્કૃતમાં પારંગત. મેવું જોવા જેવી વાત. પછી પહેલા શું વાંચવું પરવાનગી લાવો તો તમને લઈએ. ત્યાં તકલીફ ગીતા તો પચાવી ગયા હતા.
તે સૂચવે. એમની આતુરતા મને રોજ નવી ચોપડી હતી. પિતાશ્રી તો સાક્ષાત્ દુર્વાસા. નજીવા વાંચન સામગ્રી એકત્રિત કરવા અમે બધા શોધવા પ્રેરતી. એકવાર બધાની નજરમાં આવ્યું કારણસર પતિ-પત્નીને પહેરે કપડે ઘરની બહાર મહેનત કરીએ. હર્ષા સુધા મૂર્તિની અડધો ડઝન પછી તો મિત્રો, સગાંઓ એમના માટે ખાસ કાઢયા'તા. પાડોશીએ કટુંબીજનની જેમ રાખ્યા ચોપડીઓ અંગ્રેજીમાં લાવી. ‘અખંડ આનંદ' પુસ્તકો લાવતા. હતા. પરવાનગી ક્યાંથી લાવવી? છેવટે વડોદરા લગભગ આખું વંચાતું. ધુમકેતુની નવલિકાઓ, એમની દોહિત્રી ભૂમા નાનપણથી મને કોંગ્રેસની શાખામાં જોડાયા. દંપતી સક્રિય કાર્યકર ‘ગોરસ'ની તો આખી સિરીઝ અમે ભવન્સની નીન્નીટી કહે. પછી ઘરમાં બધાએ–બાપુજી બન્યા. અવારનવાર જેલ-વાસ ભોગવ્યો. લાઈબ્રેરીમાંથી લાવી વાંચેલી. ટાઈમ મેગેઝીન (વધુ માટેજુઓ પાનું ૩૪)
