________________
પ્રબુદ્ધ
ઉપરાંત કુંદનભાઈ મને કહે, આપણે એક દૈનિક પત્રમાં સાથે કામ કર્યું હતું એ તમને યાદ છે ?' મને કશું યાદ ન હતું. કારણ કે મેં પત્રકારત્વ ક્ષેત્રમાં આવી કોઈ નોકરી કરી ન હતી. એમણે મને યાદ કરાવડાવ્યું, લેમિંગ્ટન રોડ ઉપરના સ્વસ્તિક સિનેમાના કંપાઉન્ડમાંથી પ્રકાશિત થતાં એક દૈનિક પત્ર 'લોકતંત્ર'માં હું કૉલેજમાં હતો ત્યારે સાહિત્ય વિભાગની કોલમ લખતો અને એ માટે પુસ્તકો અને લેખ અને મેટર આપવા ત્યાં જતો. ત્યારે કુંદનભાઈ એ દૈનિકમાં કામ કરતા હતા. એ દૈનિકના તંત્રી જયંત શુકલ હતા, જેમણે પાછળથી ‘જન્મભૂમિ'નું તંત્રીપદ સંભાળ્યું હતું. આવી તીવ્ર યાદદાસ્ત કુંદનભાઈની1 જે એક પત્રકારમાં હોવી જોઈએ જ.
કુંદનભાઈ પહેલાંના પૂર્વ તંત્રી હરીન્દ્ર દવે તો મારા મિત્ર ચોપાટી ભવન્સમાં અને આગળ-પાછળ અભ્યાસ કરીએ, ત્યારે હરીન્દ્રભાઈ 'જનશક્તિ'માં હતા અને ઑફિસે પહોંચવા એક પિરિયડ વહેલાં ઊઠી ચોપાટી બરા ને પહોંચી જતા. ‘જન્મભૂમિ’ના તંત્રી બન્યાં પછી એક વખત હું અને હરીન્દ્રભાઈ મુંબઈથી દિલ્હી જતા વિમાનમાં સાથે થઈ ગયા, જેવા દિલ્હી એરપોર્ટ ઉપર ઉતર્યા અને બહાર આવ્યા કે તરત જ સામે કુન્દનભાઈ ઊભા હતા. ત્યારે કુન્દનભાઈ 'જન્મભૂમિ'ના દિલ્હી ખાતેના પ્રતિનિધિ હતા. આજે એ સ્થાને કુન્દનભાઈના સુપુત્ર છે એવું સાંભળ્યું છે. એ સમયે વી. પી. સિંહની સરકાર ડગુમગુ થતી હતી, સામાન આવે એ પહેલાં કુન્દનભાઈએ હરીન્દ્રભાઈને દિલ્હીની અંદરની રાજકીય પરિસ્થિતિથીની વિગતોથી વાકેફ કરી દીધાં. આવી એમની નિષ્ઠા,
હરીન્દ્રભાઈના ગયા પછી કુન્દનભાઈએ જન્મભૂમિ પત્રોનું સુકાન સંભાળ્યું અને ગૌરવ સાથે સ્વીકારવું પડે કે સર્વસ કાર્યકરોના સહકારથી 'જન્મભૂમિ’ના રથને ધરતી ઉપર એમન્ને સ્પર્શ કરવા દીધી નથી, પણ ધરતીના પ્રત્યેક પ્રશ્નોની ચર્ચા જરૂર કરી છે અને ‘જન્મભૂમિ’ પત્રો જનતાના રાહબર બન્યા છે.
મારી અંગત વાત કરું તો 'જન્મભૂમિ'ના સમગ્ન વાંચન અને કહેવા દો કે ખાસ કરીને કાંતિ ભટ્ટના લેખોએ મારી અંદર નાનું ઘડતર કર્યું છે. હરીન્દ્રભાઈની કોલમ રાજકીય દૃષ્ટિ આપી છે, અને વિજયગુપ્ત મૌર્યના લેખોએ મને બૌતિક અને વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિ આપી છે. 'જન્મભૂમિ' ન વાંચું તો સાંજ ફિક્કી લાગે અને ‘પ્રવાસી’ ન વાંચું તો રવિવાર સૂનો જાય વરસોથી આ નિયમ, ન અને વ્યાપાર ન વાંચું તો જગતના આર્થિક પ્રવાહથી અળગો લાગું છું. જ્યારે કૉલેજમાં હતો ત્યારે ‘સિમા’ સાપ્તાહિક માટે શોખ
જીવન
તા. ૧૬ જુન, ૨૦૦૮ ખાતર ચલચિત્રોના રીવ્યુ લખતો ત્યારે ‘જન્મભૂમિ' તરફથી વેણીભાઈ પુરોહિત આવતા અને મારી કલાદષ્ટિની મારી સાથે મોકળે મને ચર્ચા કરતા અને સલાહ આપતા. ત્યારે શાંતિકુમાર દાણી 'જન્મભૂમિ'માં સંસ્કૃતિ અને નાટક સમીક્ષાની કોલમ લખતા. એમના અવોકનની નાટકની ટિકિટ બારી ઉપર અસર થતી. મને એમર્શ પિતાતુલ્ય પ્રેમ આપ્યો, અને આંગળી પકડીને સંસ્કૃતિ જગતમાં મને લઈ જતા, એ ‘જન્મભૂમિ'ને કારણે જ. ‘જન્મભૂમિ' પરિવારના એવાં કેટકેટલાં મહાનુભાવોને યાદ કરું? પાનાં ભરાય જાય એટલું મારા ઉપર ઋણ છે એ સર્વેનું, અને જન્મભૂમિ'નું.
પૂજ્ય મોરારિ બાપૂએ પત્રકારને હનુમાનની ઉપમા આપી; હનુમાનની પૂંછમાં જે તાકાત છે એ પત્રકારની કલમમાં તાકાત છે, વિશેષ તો એ જીવન નૌકાના સઢ અને સુકાની જેવા છે, એની કલમ દશા અને દિશા બંન્ને બદલી શકે છે. જન્મભૂમિ એ આ પત્રકાર ધર્મ નિષ્ઠાપૂર્વક બજાવ્યો છે. તકલીફમાં એ કોઈને શરણે ગયું નથી કે તોફાનો અને ઝંઝાવાતોમાં એ કોઈને શરણે થયું નથી.
એક વખત બારે મારે મુળ જેઠા માર્કેટમાં કોઈ ખરીદી કરવા જવાનું થયું. અમારા પરિવારને એના માલિક એક પછી એક વસ્તુ દેખાડે, પરંતુ જેવો ફેરિયો ‘જન્મભૂમિ' નાંખી ગયો કે એમનો જીવ ધંધામાંથી બહાર. તરત જ કામ આટોપી લઈને હાથમાં ‘જન્મભૂમિ' પકડી લીધું. એ વાંચનમાં મગ્ન અને મસ્ત.
મારી સાથેના પરિવાર સભ્ય કહે, ‘આમને સાંજે ‘જન્મભૂમિ’ વાંચવાનું વ્યસન લાગે છે!!
મેં કહ્યું એ વ્યસન નથી, એ સંસ્કાર છે.'
જન્મભૂમિપત્રોએ આપણી એક નહિ, બે નહિ, ત્રણ પેઢીનું સંસ્કાર ઘડતર કર્યું છે. ચોથી પેઢીના ક્રમનસીબ કે એ ગુજરાતી માયાથી દૂર થતી ગઈ છે એટલે આ લાભ એ પેઢીને નહિ મળે કે ?
આ સંસાર જ્યોત જેમણે પ્રગટાવી એવા એના સ્થાપક અમૃતલાલ શેઠને વંદન કરીએ. આજ સુધી જે જે નિઠાવાન ટ્રસ્ટીઓ જે જે અને કાર્યકર્તાઓ એમાં ધૂત પૂરતા રહ્યા એ સર્વેને અભિનંદન આપીએ અને જન્મભૂમિ'ની ભૂમિને નમન કરીએ.
આ બંને પત્રો અને સંસ્થા તેમજ તંત્રીઓનો સંબંધ આવો મારી છે. આ શબ્દ ઋણાનુબંધ છે. બન્ને પત્રભાઈઓનો આદર્શ એક જ, જીવન ઘડતર, જાગૃતિ અને પ્રબુદ્ધ ભાવ તરફ ધનવંત શાહ
પ્રયાણ.
પાણી જેમ સમત, સરોવર, તળાવ કે ખાડામાં જ્યાં હોય પણ તે પાણી જ છે, તેમ બધા શરીરોના આકાર જુદા જુદા લાગે પણ આત્મતત્ત્વ તો પાણીની જેમ સમાન છે.
