________________ 30 ] નમસ્કાર અર્થસંગતિ સંસ્કૃત ભાષામાં આ સર્વનામને ભાવ તત્ સર્વનામથી આવે છે, એટલે તેને અનુવાદ પહેલીના એક વચનમાં "gg:' પદ વડે કરવામાં આવ્યું છે. પ્રાકૃત ભાષામાં ફંગ અને ઇબ સર્વનામ અને સંસ્કૃત-ભાષામાં રૂનું અને સ્વતંત્ર સર્વનામ અનુક્રમે સમીપના અને વધારે સમીપના પદાર્થ માટે વપરાય છે.૪ એટલે અહીં gઝ પરથી બનેલા પણ રૂપને પ્રયોગ કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ ગુજરાતી ભાષામાં વસ્તુસ્થિતિ જુદી છે. તેમાં ફરમ્ સર્વનામ પરથી આવેલું આ રૂપ વધારે સમીપના પદાર્થ માટે વપરાય છે અને શત્ સર્વનામ પરથી આવેલું “એ” રૂ૫ સમીપના પદાર્થ માટે વપરાય છે, તેથી ઘણો પદને ભાવ લાવવા માટે ગુજરાતી અનુવાદમાં ‘આ’ પર મૂકવામાં આવેલું છે. पश्च-नमुक्कारो Ta–મુક્ષારો” પદ પહેલીના એકવચનમાં આવેલું છે, તેમાં મૂળ શબ્દ સ્ત્રનમુક્ષાર છે. સંસ્કૃત અને ગુજરાતી ભાષામાં આ પદને ભાવ “va-નમા?” શબ્દ વડે આવે છે, તેથી તેનો અનુવાદ અનુક્રમે “પદ્મ-નમરાઃ " અને “પંચ–નમસ્કાર” એ પદે વડે કરવામાં આવે છે. “-નાર' એ સમાસવાય કે સામાસિક પદ છે. તેને પદ વિગ્રહ આ પ્રમાણે કરવામાં આવે છે: “પન્નાનામëવાહીનાં નમઃ શ્વિનમઃ "+ અત્ આદિ પાંચને નમસ્કાર અર્થાત્ અર્હત્ આદિ પાંચને કરેલે નમસ્કાર, તે “પંચ-નમસ્કાર' આ ષષ્ઠી તપુરુષ સમાસ છે. સામાન્ય રીતે સંખ્યાવાચક પદ આગળ આવે તે દ્વિગુ સમાસ થાય છે અને તે સામાસિક પદ નપુંસક લિંગમાં હોય છે, પરંતુ અહીં “નમુક્ષારો' રૂપ ઉત્તર પદની પ્રધાનતા હેવાથી તપુરુષ સમાસ થયેલો છે અને તે પુલિંગમાં આવેલ છે. સવ–પાવાળાસો સ-i-Fગાળો” પદ પ્રથમાના એક વચનમાં આવેલું છે, કારણ કે તે ઘરનમુક્ષો પદનું વિશેષણ છે. તેમાં મૂળ શબ્દ “સત્ર-વ-વાસન " છે. x इदमस्तु संनिकृष्ट समीपवीत चैतदो रूपम् / ___अदसस्तु विप्रकृष्टं तदिति परोक्षे विजानीयात् // દરમ્ સંનિષ્ટ–સમીપના પદાર્થને માટે, uત વધારે સમીપના પદાર્થને માટે, અ દૂરના પદાર્થને માટે અને તત્ પક્ષ પદાર્થને માટે વપરાય છે. ક નું અપભ્રંશમી પુહિલ ગે અrગ અને સ્ત્રીલિંગે શાત્ર એવું રૂપ બને છે. તેમાંથી મા નો લેપ થઈ ગુજરાતીની ‘આ’ રૂ૫ બનેલું છે. પત નું અપભ્રંશના પુલિગે રૂપ બને છે, તેમાંથી દુને લેપ થઈ ગુજરાતીમાં “એ” રૂપ બનેલું છે. + જુઓ સિદ્ધિચંદ્રગણિકૃત સપ્ત-સ્મરણની વ્યાખ્યા. શ્રી હકીર્તિસરીએ પણ સપ્ત-મરણની ટીકામાં આ જાતનો જ પદ-વિગ્રહ કર્યો છે.
