________________ પ્રકરણ બીજું [ 31 સંસ્કૃત–ભાષામાં “સદગ’ શબ્દનો ભાવ “સર્વ' શબ્દ “પર” શબ્દને ભાવ “પા” શબ્દથી અને “cqrળો” શબ્દને ભાવ “પ્રાર” શબ્દથી આવે છે, એટલે તેને સંસ્કૃત અનુવાદ સર્વ-પ-પ્રારાનઃ” કરેલ છે. ગુજરાતી-ભાષામાં “વ” શબ્દને ભાવ “સર્વ’ શબ્દથી, "gna' શબ્દને ભાવ પાપ” શબ્દથી અને “ciાળો’ શબ્દને ભાવ “પ્રણાશક” શબ્દથી આવે છે. એટલે તેના અનુવાદમાં “સર્વ–પાપ-પ્રણાશક' પદ મૂકેલ છે. સર્વ-જ્ઞાન-કળાશનઃ” “એ સમાસ-વાચ્ચ કે સામાસિક-પદ છે. તેને પદ-વિગ્રહ આ પ્રમાણે સમજવાને છે; “સર્વાળિ જ તારિ વારિ-સર્વ નિ” સર્વ એવાં જે પાપ તે સર્વ-પા૫ અને “સત્તાનાં પ્રવર્ષ નાન –વિધ્વંસા: સર્વપાપકરશઃ” સર્વ પાપને પ્રકર્ષથી નાશ કરનાર અર્થાત્ વિવંસક તે “સર્વ પાપ પ્રણાશક”.* આ સમાસો પૈકી પહેલે કર્મધારય અને બીજે ષષ્ઠી તપુરુષ છે. અહીં સર્વ શબ્દ નિરવશેષ સર્વના અર્થમાં છે, પાપ શબ્દ અધર્મ કે અશુભ કર્મના અર્થમાં છે અને પ્રણાશન શબ્દ અત્યન્તનાશ કે સર્વથાનાશ કરવાને અર્થ દશાવે છે, એટલે “સર્વ–પાપ-પ્રણાશક” નો અર્થ “સર્વ અધર્મને કે અશુભ કર્મને અત્યન્ત નાશ કરનાર એ થાય છે. मंगलाणं “જાત્રા' પદ છઠ્ઠીના બહુવચનમાં આવેલું છે, તેમાં મૂળ શબ્દ “ઇ છે. સંસ્કૃત અને ગુજરાતી ભાષામાં આ શબ્દ તત્સમ છે, એટલે તેનો અનુવાદ અનુક્રમે ના” અને “મંગળનું એ પદો વડે કરવામાં આવેલ છે. મંગલ’ શબ્દનો પ્રયોગ અતિ પ્રાચીન કાળથી ધાર્મિક તથા વ્યાવહારિક ક્ષેત્રમાં વિપુલ પ્રમાણમાં થતું આવ્યું છે, એટલે એ શબ્દ સહુ કોઈને પરિચિત લાગે છે, પરંતુ તેને વાસ્તવિક અર્થ તે વ્યાકરણશાસ્ત્રને આધાર લઈએ તે જ સમજાય તેવો છે. શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણે વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં મંગલ શબ્દના અર્થો આ પ્રમાણે સમજાવ્યા છે : “મંSિધી, હિ તેન મા દો.” “જેના વડે હિતની પ્રાપ્તિ થાય તે મંગલ.+ પછી તેમણે મંગલ શબ્દની વિશેષ વ્યુત્પત્તિ કરી છે : “અફવા જે ધો, નં જીરૂ તયેં સમારે” અથવા મંગ એટલે ધર્મ, તેને જે લાવે, તેને સ્વાધીન - 4 જુઓ સિદ્ધિચંદ્ર ગણિકૃત “સપ્ત-સ્મરણ” વ્યાખ્યા. + અંજ ધાતુ ગતિ અર્થવાળે છે અને બધા ગતિ અર્થવાળા ધાતુઓ પ્રાપ્તિના અર્થમાં પણ વપરાય છે.
