________________
૨૪
પ્રકરણ : ૧ વચનો, પદો, વચનામૃત તથા ઉપદેશ આ પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં ગુંથીને સરળ ભાષામાં સમજાવવાનો મારો ધ્યેય છે. અધ્યાત્મયોગી શ્રી આનંદઘનજી, ન્યાયવિશારદ, તથા લઘુહરિભદ્રના હુલામણા નામથી ઓળખાતા ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી, ઉપાધ્યાય શ્રી દેવચંદ્રજી તથા મુનિ શ્રી મોહનવિજયજીના સ્તવનોનો આંશિક વિવેચન આ પુસ્તકમાં આલેખવાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે. ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજીએ તો જૈન સમાજ ઉપર બહુ જ મોટો ઉપકાર કર્યો છે. તેઓ આનંદઘનજીના સમકાલીન હતા અને અધ્યાત્મસાર, જ્ઞાનસાર, દ્રવ્યગુણપર્યાયનો રાસ, આઠદષ્ટિની સજઝાય, અમૃતવેલની સજઝાય, સવાસો ગાથાનું સ્તવન આદિ અનેક ઉત્તમોત્તમ ગ્રન્થોની રચના કરીને આગમોનું ગુરુગમ આપણને જાણે સાગરના મોતીઓને ગાગરમાં ભરીને ખોબે ખોબે પીરસ્યા છે. તથા મહાત્મા ગાંધીજીએ જેમને પોતાના ધર્મગુરુ માન્યા છે અને જેમની પાસેથી અહિંસા, સત્ય, પ્રેમ, વૈરાગ્ય અને માનવધર્મ - આત્મધર્મનો બોધ આકંઠ ભરીને પીધો છે. એવા શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ ‘વર્તમાનકાળમાં મોક્ષમાર્ગ બહુલોપ, વિચારવા આત્માર્થીન ભાળ્યો અત્ર અગોપ્ય' - આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર જેવા ૧૪ પૂર્વના સારરૂપે અધ્યાત્મ જગતને અપૂર્વ કરુણા કરીને મોક્ષમાર્ગ ફરી સમજાવ્યો છે. માત્ર ૩૩ વર્ષના ટૂંકા જીવનકાળમાં અલૌકિક જીવન જીવ્યા અને સર્વ મુમુક્ષુઓને સાચી મુમુક્ષતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય તેનો સરળ, સચોટ માર્ગ વચનામૃતજીમાં સમજાવ્યો છે. ગાંધીજીએ તો શ્રીમદ્જી રચિત અપૂર્વ અવસર નામના પદની ‘આશ્રમ ભજનાવલી'માં ઉમેરીને પોતાના જીવનમાં અને આદર્શમાં શ્રીમદ્જીનું સ્થાન કેટલું ઉચ્ચ કોટીએ પ્રસ્થાપિત કર્યું છે તે સમજાય છે.
ભગવાન મહાવીરના સમયમાં જીવો પ્રાજ્ઞ (બુદ્ધિશાળી, ક્ષયોપશમવાળા) અને સરળ બુદ્ધિના હતા અને જ્ઞાનમાર્ગની આરાધના
આત્મસાધનાના અમૃત અનુષ્ઠાન
૨૫ ગુરુ પરંપરાએ કરવાની રુચિ અને વિનયી હોવાથી જ્ઞાનમાર્ગ તે સમયમાં મોક્ષમાર્ગના મૂળભૂત અંગ ગણાતું હતું. પણ જેમ જેમ કાળ ઉતરતો ગયો તેમ તેમ જીવો જડ અને વક્ર બુદ્ધિના થઈ ગયા અને વર્તમાનકાળમાં ક્રિયા જડતા શુષ્ક અધ્યાત્મપણું, મતાગ્રહ, કદાગ્રહ, અને ગચ્છ અને મતના આગ્રહો વધતા ગયા છે. આવી વિષમ પરિસ્થિતિનું તાદેશ વર્ણન ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ ૩૫૦ વર્ષ પૂર્વે નીચે મુજબ બતાવેલ છે :
કુગુરુની વાસના પાસમાં હરિણપણે જે પડ્યા લોક રે, તેહને શરણ તુજ વિણ નહિ, ટળવળે બાપડા ફોક રે. વિષય રસમાં ગૃહી માચીયા, નાચિયા કુગુરુ મદપૂર રે, ધૂમધામે ધમાધમ ચલી, જ્ઞાનમારગ રહ્યો દૂર રે.
સ્વામી સીમંધરા વિનતિ...
(સવાસો ગાથાનું સ્તવન - ઉ. યશોવિજયજી) વર્તમાનકાળના આવા વિષમ વાતાવરણમાં જૈનસમાજમાં ઘણા ભાગે ક્રિયા જડતા અને શુષ્ક અધ્યાત્મપણું અને કદાગ્રહ વધારે જોવા મળે છે અને ભગવાનના સ્યાદ્વાદનો અલૌકિક અધ્યાત્મ ધર્મ લગભગ ભૂલાઈ ગયો લાગે છે. હું પોતે પણ જૈનકુળમાં જન્મ મળવા છતાંય પૂરેપૂરો કુળધર્મની અંધશ્રદ્ધા, ક્રિયાજડતા અને લોકસંજ્ઞાથી ધર્મક્રીયા કરવામાં જ ધર્મ માનતો હતો. Ph. Dનું શિક્ષણ Newtonian and Quantam physics લેવા અમેરિકા આવવાનું થયું અને એ સમયમાં કુળધર્મના સંસ્કારે પ્રેરાયેલ ધર્મક્રિયા સામાયિક, ભક્તિ વગેરેનો ક્રમ અમેરિકામાં ચાલુ રાખેલો પણ આત્મા અને આત્મધર્મ શું હોય તેનું ભાન જ ન હતું. આવી મનોદશાને યોગીરાજ આનંદઘનજી તેમના બનાવેલા શ્રી ધર્મનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં સુંદર રીતે પ્રકાશે છે :
