Book Title: Jain Chitra Kalpadruma 1
Author(s): Sarabhai Manilal Nawab
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008468/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2066 (I. 2010). zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra - saMyojaka- bAbulAla saremala zAha hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. (mo.) 9426585904 (o) 22132543 (rahe.) 27505720 pRSTha 296 160 164 202 48 306 322 668 516 268 456 420 14. 638 192 428 070 406 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne seTa naM.-2 nI DI.vI.DI.(DVD) banAvI tenI yAdI yA pustaat parathI upl stGnels srI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA kartA-TIkAkAra-saMpAdaka 055 | zrI siddhahema bRhadati bRdanyAsa adhyAya-6 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA | pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tatvalokaH zrI dharmadattasUri 059 | vyApti paJcaka vivRti TIkA zrI dharmadatasUri 06080 saMjIta rAmamA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) saM zrI rasikalAla hIrAlAla kApaDIA 062 | vyutpativAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya | zrI sudarzanAcArya 063 | candraprabhA hemakaumudI pU. meghavijayajI gaNi 064 | viveka vilAsa saM/4. zrI dAmodara goviMdAcArya 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 066 | sanmatitatvasopAnam pU. labdhisUrijI ma.sA. 067 | 6:zabhATA TI zuzanuvAI pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 068 | moharAjAparAjayam saM pU . caturavijayajI ma.sA. 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha | saM/14. zrI aMbAlAla premacaMda 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina | 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM | zrI bhagavAnadAsa jaina 074 | sAmudiinai uiya thI 4. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 0758na yitra padUma lAma-1 4. zrI sArAbhAI navAba 0768nayitra padmasAga-2 4. zrI sArAbhAI navAba 077 | saMgIta nATaya 3pAvalI 4. zrI vidyA sArAbhAI navAba 078 mAratanAM na tIrtho sanatanuzilpasthApatya 14. zrI sArAbhAI navAba 079 | zilpayintAmalilA-1 14. zrI manasukhalAla bhudaramala 080 yUzalya zAkhA-1 14. zrI jagannAtha aMbArAma 081 | zilpa zAkhalAsa-2 14. zrI jagannAtha aMbArAma 082 | vRkSa zilpazAstralA1-3 | zrI jagannAtha aMbArAma 083 | yAyurvahanAsAnusUta prayogIlA-1 14. pU. kAntisAgarajI 084 lyAeR8 14. zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 085 | vizvalocana koza saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 086 | BthA ratna zAsa-1 zrI becaradAsa jIvarAja dozI 087 | kathA ratna koza bhAga-2 14. zrI becaradAsa jIvarAja dozI 088 |istasajIvana | saM. pU. meghavijayajIgaNi e%caturvizatikA pUja. yazovijayajI, pU. puNyavijayajI sammati tarka mahArNavAvatArikA | saM. AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 308 128 532 376 374 538 194 192 254 260 238 260 114 910 436 336 230 322 089 114 090 560 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAna" graMtha jIrNoddhAra 75 jaina citra kalpadruma bhAga-1 : dravyasahAyaka : 5.pU.tapA.gacchAdhipati A.bha.zrI rAmasUrIzvarajI ma.sA.(DahelAvALA)nA samudAyanA pa.pU. gacchAdhipati A.bha.zrI abhayadevasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAnuvartinI pUjya sAdhvIjI zrI sUryaprabhAzrIjI ma.sA. tathA pUjya sAdhvIjI zrI ratnaprabhAzrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI akSayaratnAzrIjI ma.sA.nA sadupadezathI zrI arham phleTa, sAbaramatI zrAvikAonA upAzrayanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNapArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 2066 I.sa. 2010 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wit bette "nilaya lorIna kathAmAM Within Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma vikramanA agiyAramAthI vIsamA zataka sudhInI gujarAtanI jainAzrita kalAnA lAkSaNika namUnAone pratinidhi-saMgraha saMpAdaka ane prakAzaka sArAbhAI maNilAla navAba amadAvAda Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthasvAmitvatA sarva hakka saMpAdakane svAdhIna pAMcaso pratamAM maryAdita A pahelI AvRttino A prata mI che. serving Jinshasan. 074793 gyanmandir@kobatirth.org CANCELL mUlya rUpiyA saMvidhAyaka ane mudraka bacubhAI popaTabhAI rAvata kumAra prinTarI 1454 rAyapura amadAvAda Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImanta sarakAra mahArAjAzrI sara sayAjIrAva gAyakavADa senAnAsakhela zamazerabahAdura jI. sI. esa. AI., jI. sI. AI. I., elae, DI, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa sa ) gurjara saMskRti, sAhitya ane sthApatyanA saMrakSaka ane poSaka tathA vidvAnonuM bahumAna karanAra gUrjarezvara mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadeva pachI AThaso varSe gujarAtanAM sAhitya, saMskRti ne sthApatyamAM rasa laIne e pratApI gUrjara narezanuM smaraNa karAvatA ane gujarAtanA itihAsamAM gUrjara bhUminA svAmI tarIke sauthI vadhu rAjya karanAra zrImanta mahArAja sayAjIrAva gAyakavADane teozrInA rAjyArohaNanA sATha varSanA hIraka mahotsava prasaMge gujarAtanI jainAzrita kaLAnA - amUlya hIrAone A thALa teozrInA karakamaLamAM samarpita karIne saMpAdaka potAne kRtakRtya mAne che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajAvyA jene rasazaNagAra latAmaMDapa sama dharmAcAra.' - kavi nAnAlAla Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana ka vItarAya namaH | Oaa jarAtanAM mukhyamukhya zaheromAM AvelA jaina graMthabhaMDAromAMnA hastalikhita jaina dharmagraMtho Saa mathenAM citro uparathI A graMthanA rUpamAM gujarAtanI jainAzita kaLA ane teno itihAsa gUrjara prajA samakSa mUkavA mATe huM je bhAgyazALI thayo chuM te chellAM pAMca varSanA prayatnanuM phaLa che. vi. saM. 1987nA ziyALAmAM zrI dezavirati dhamarAdhaka samAja' taraphathI amadAvAdanA zeTha bhagubhAInA vaMDAmAM "zrI jaina sAhitya pradarzana' bharavAmAM AvyuM hatuM. te samaye "jaina sAhitya pradarzananI kAryavAhaka samiti taraphathI citrakaLA tathA lekhanakaLA vibhAganA nararI sekreTarI tarIke mArI nImaNuka karavAmAM AvelI. e prasaMge jaina bhaMDAromAM chupAelI kaLAlamInuM nirIkSaNa karavAne suga mane anAyAse sAMpaDyo ane jema jema te kaLAlakSmInuM huM nirIkSaNa karato gayo tema tema tene pUjya ane pavitra bhAvathI Azraya ApanAra jaina maMtrIzvaro tathA jaina zreTio tarapha mane pUjya bhAva utpanna thatA ga;-ekalo pUjya bhAva utpanna thayo eTaluM ja nahi, paraMtu teoe niHsvArtha ane udAra dravyatyAgathI Azraya ApIne poSelI e kaLAlakSmInA vArasAno nAza thato aTakAvavA, tenA vArasadArone tenI kharI kiMmata samajAvavA ane teno phelAvo karavA mATe mArA manamAM nizcaya paNuM baMdhAye. Ama A graMthanA astitvanuM kAraNa upasthita thayuM. te pachI eka suvarNaprabhAte, gujarAtanI prAcIna kaLAlamI tarapha gujarAtIonuM sauthI prathama dhyAna kheMcanAra tathA bAra bAra varSathI "kumAra" mAsika dvArA gujarAtanA navayuvAnone kaLAsaMskAronuM amRtapAna karAvanAra murabbI ravizaMkara rAvaLa mArI sAthe, amadAvAdanA jhaverIvADamAMnA zrI ajitanAthanA derAsaramAM AvelI, kAusagga dhyAne ubhI rahelI mAnuSI AkAranI, vi.saM. 1110mAM pratiSThita karAelI ajitanAtha bhagavAnanI dhAtunI mUrtinuM nirIkSaNa karavA AvyA. te vakhate te mUrtinuM smita hAryA karatuM mukhAraviMda tathA tenA pratyeka aMgopAMgamAM te mUrtine ghaDanAra zilpIe je sajIvatAnI rajuAta karelI te teonA tathA mArA jovAmAM AvI. te prasaMganuM smaraNa Aje paNa mane barAbara yAda che. e bhavya ane suMdara mUrtinAM darzana karyA pachI derAsaranI bahAra AvIne emaNe mane jainAzita kaLAnuM eka suMdara prakAzana taiyAra karavAnI preraNA karI ane mArA manamAM meM agAu karI rAkhelA nizcayane vadhu daDha karyo, eTaluM ja nahi paNa temAM potAthI banI zakato sAtha ApavA teozrIe mane vacana ApyuM. A vacana maLatAMnI sAthe ja meM mAruM A kArya zarU karI dIdhuM. zarUAtathI mAMDIne aMta sudhI mArA A kAryamAM kiMmatI sUcanAo ApIne tathA bhAre mAMdagIone bichAnethI paNa A prakAzanane lagatI vATAghATo karavAmAM pitAnAM samaya ane zaktino bhoga ApIne teozrIe mane je anahada upakAranA bojA nIce dAbI dIdho che tenuM nANuM to huM zI rIte vALI zakuM? mArA A nizcaya pachI mArA A prakAzanakAryamAM sahAya ApavA mATe zeTha ANaMdajI kalyANajanI peDhInA hAlanA pramukha zrImAna zeTha kasturabhAI lAlabhAIne huM maLyo, jeoe mane Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana peDhInA vahIvaTadAro upara patra lakhavA preraNA karI ane mArA patranA javAbamAM A pustakanA prakAzana mATe rUpiyA pAMca hajAranI lona traNa varSa mATe vagara vyAje ApavAnuM vacana ApIne mArA nizcayane vadhAre majabUta karyo. saMjogavazAta te lonano lAbha ma na lIdhe, to paNa peDhInA vahIvaTadAroe mArA A graMthanI sArA pramANamAM nakalo levAnuM vacana ApIne mArA A kAryanI umadA kadara karI che ane mArA hAlanA cAlu abhyAsakALa daramiyAna paNa teoe rkolarazipa ApIne mane vadhu abhyAsa karavAnI taka ApI che te mATe teone huM AbhAra mAnuM chuM. Arthika sahAyamAM sara cInubhAI zrI caitanyaprasAda dIvAnajI, eka nAma nahi ApavA irachanAra sagRhastha tathA zeTha bakubhAI maNilAla ane zeTha valAla pratApasIMga vagere jaina tathA jainetara sagRhasthoe mArA A graMthanA agAuthI grAhaka thaine mArA kAryane uttejana ApyuM che temaja zrIyuta cImanalAla kaDI tathA zrIyuta piopaTalAla mohAlAlabhAI vageree je amUlya sahAya ApI che tene paNa A take upakAra mAnuM chuM. praya manimahArAjemAM AcAryadeva zrIvijayasiddhisUrIzvarajI, zrIsAgarAnaMdasUrIzvarajI, zrIvijayanItirUrIzvarajI, zrI pravartaka kAMtivijayajI, svargastha zAMtamUrti zrIhaMsavijayajI tathA pATaNa birAjatA vidvadarya zrI caturavijayajI temaja teozrInA vidvAna ziSya zrI puNyavijayajI vageree potAnA amUlya saMgrahanI pratAno upayoga karavA sArU mane paravAnagI ApavA mATe (khAsa karIne pravartaka kAMtivijayajI tathA svargastha zrIhaMsavijayajInA saMgrahane to A prakAzanamAM meM vadhAre upaga karyo che te mATe) e saghaLAno paNa AbhAra mAnuM chuM. pATaNanA samagra jJAnabhaMDAronA dasadasa varSanA bArIka nirIkSaNa uparathI rAtridivasa athAga mahenata karIne vidvadarya muni mahArAja zrIpuNyavijayajIe "bhAratIya jaina maNasaMskRti ane lekhanakaLA" nAmano eka svataMtra pustaka jeTalo vistRta nibaMdha taiyAra karIne, Adhunika mudraNayugamAM prAcIna saMskRtinA smArakarUpa adRzya thatI prAcIna lekhanakaLA ane tenAM sAdhano tarapha gujarAtanI prajAnuM dhyAna dorIne je amUlya khajAne gujarAtanI prajA samakSa mUkyo che tene mATe te mArI sAthe sArUM ye gujarAta teozrInuM RNI raheze. e uparAMta, A graMthano Amukha amerikAnI penisalaveniyA yunivarsiTInA saMskRta bhASAnA prophesara tathA pensilaveniyAnA "yUjhiyama oNpha inDiyana ArTa'nA kayureTara prophesara Dabalyu. narmana brAune lakhI Apyo che temane, graMthanI prAvezikI noMdha lakhI ApanAra briTiza gavarmenTa opha inDiyAnA riTAyarDa epicAkisTa ane hAlamAM vaDodarA rAjyanA prAcIna zodhakhoLa khAtAnA vaDA adhikArI DaoN. hIrAnanda zAstrI ke jeonA hAtha nIce chellA pAMca mahinAthI huM prAcIna lipio tathA zodhakhoLa khAtAne ayAsa vaDodarAnA nAmadAra divAna sAhebanI paravAnagIthI karI rahyo chuM tamane, A kAryamAM mane avAranavAra upayogI sUcanAo ApIne "bAlagepAla stuti' vagerenA loko samajAvIne tathA tenA artho vagere lakhAvIne mane sahAya ApanAra gujarAtanA vayevRddha sAkSaravarya dIvAna bahAdura kezavalAla harSadarAya kUva sAhebane, prAcIna citrAnuM kalAta' nAmano Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana 7 lekha lakhI ApavA mATe tathA mAreA gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene AMtahAsa' nAmane AkhA nibaMdha presamAM meAkalatAM pahelAM joi jai temAM yogya sUcanAo ApavA mATe 'purAtattva' traimAsikanA bhUtapUrva taMtrI sAkSaravarya zrIyuta rasikalAla cheTAlAla parIkhaneA, 'pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA'nAnane lekha lakhI ApavA mATe parama murkhkhI zrI ravizaMkara rAvaLane, 'nATyazAstranAM keTalAMka svarUpo' nAmanA abhyAsapUrNa lekha lakhI ApavA mATe zrIyuta DolararAya raMgIladAsa mAMkaDanA tathA 'saMyeAjanAcitrA' nAmanA lekha lakhI ApavA mATe temaja potAnA saMgrahanI 'saptazatI'nI pratamAMthI citra prasiddha karavAnI paravAnagI ApavA mATe vaDAdarA sarakAranA gujarAtI bhASAMtara khAtAnA madadanIza adhikArI zrIyuta maMjulAla raNacheDalAla majamudAranA khAsa AbhAra mAnuM chuM. khAsa karIne mArA A AkhA ye graMthanA prakAzanakAryamAM AdithI te aMta sudhI satata mahenata karIne AvuM sarvAMga suMdara prakAzana taiyAra karI ApavA mATenA tathA mane taitI mAhitIe. temaja sUcanAo pUrI pADavA mATenA ane A graMthanAM puE saMzAdhanAdi kAryomAM ghaNI mahenata laine kApaNa jAtanI kSati niha AvavA devAnA prayatna karavAne suyaza gujarAtanI mudraNakaLAnA niSNAta ane prANa samAna zrIyuta bacubhAi rAvatane che. emanA mArA uparanA e asIma upakArane huM koipaNa rIte bhUlI zakuM tema nathI. te sAthe 'kumAra kAryAlaya'nA AkhA ye sTAkanA mANasAe je khaMtathI mArUM A kArya suMdara rIte taiyAra karI ApyuM che tenA kharA khyAla teA e chApakAma najare nihALanArane ja AvI zake. tema chatAM, graMthanA aMtabhAganI taiyArI daramiyAna huM vAdare rahete hovAthI temAM keTaleka sthaLe kSatie lAge te sujJa vAcako te skhalane udArabhAve nibhAvI sudhArIne vAMcI leze evI vinaMti che. A graMthanA jaeNkeTa uparanuM zobhanacitra zrIyuta ravizaMkara rAvaLanA mArgadarzana heThaLa yuvAna jaina citrakAra bhAi jayaMtIlAla jhaverIe taiyAra karyuM che tenA paNa A take AbhAra mAnuM chuM. A graMthamAM ApavAmAM AvelAM tIrthaMkarA tathA devadevIonAM citrAno upayoga lebale, posTareza agara sInemA skrIna upara lAvIne jaina kAmanI dhArmika lAgaNI nahiM duHkhAvavA vAcakone namra vinaMti che. mArA A graMthanA prakAzanakAryamAM je je munimahArAe tathA vyakti agara parAkSa rUpe mane sahAya maLI hoya teene paNa atre huM AbhAra mAnuM chuM. prAnta, A graMtha gUrjarezvara sara sayAjIrAva gAyakavADane teozrInA hIraka maheAtsavanA zubha prasaMge arpaNa karavAne saMpAdakanA eka ja uddeza che ke gujarAtanI prAcIna kaLAnA bAkI rahelA e vibhAge 'gujarAtanAMlAkaDakAmeA ane sthApatyakAmA'nA bhaviSyanA kAryamAM uttejita karIne 'gujarAtanA itihAsa'nA upayogI aMge ne teozrI prakAzamAM lAvavA mATe sahAyakartA thAya. sArAbhAi maNilAla navAba mAgazara suda 10 guruvAra saM. 1992 vAdaza * Arkiyolojikala Asi taraphathI pratyakSa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD It is a bit difficult to write an introduction to a book of which one has seen none of the text, only a portion of the illustrations, and a table of con. tents that is frankly tentative. In the circumstances my comments can hardly extend beyond the general. AIN painting, in Mr. Nawab's illustrations, is confined to Svetambara manuscript painting. It covers the Early Western Indian style, sometimes called "Gujarat" or specifically "Jain", and the later styles of the great Rajput-Mughal complex, as these were utilized by that division of the Jains. For some reason which I do not know the Digambara Jains do not seem to have enriched their manuscripts with paintings until about the 18th century, although from as much as a thousand years earlier they had been using painting to decorate the walls and ceilings of their cave and structural temples. The motivation of Mr. Nawab's book is primarily religious, yet the facts about miniature painting in India differ so much from those about architecture and sculpture that this book is a good album of the entire school of Early Western Indian miniatures from the 12th to the 16th century A.D. During the time when palun-leaf was the material for books there, only Svetambara Jains, so far as our preserved and known documents reveal, illustrated their manuscripts with paintings. After paper displaced palm-leaf, that same community still executed the bulk of the existing miniatures so long as the "Early Western Indian" style continued, and only a handful of manuscripts illustrated in that style are known to come from non-Jain sources. It was not until the Rajput" painting developed that the Jains lost their pre-eminence. Yet even then they used the Rajput and Mughal styles, employing in one case a wellknown Mughal artist. These later developments of Jain paintings are, like the older, illustrated in Mr. Nawab's book, which indeed brings the story down almost to our own day. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD We are indebted to the Svetambaras of Western India and the Buddhists of Eastern India for all our known Indian miniature paintings from before the 15th century A.D. The Buddhist specimens are older, the earliest coming from near the end of the 10th century. Among the Jains there is a palm-leaf manuscript of the. Kalpasutra, bearing illustrations reproduced by Mr. Nawab, which bears the date of Vikrama Samvat 927, but for reasons which Mr. Nawab will doubtless advance this date must be considerd spurious, with the true date possibly being Vikrama Samvat 1427. We still know no older examples of the Early Western Indian school than those in the Shantinath temple bhandar, Cambay, dated Vikrama Samvat 1184. Of the early Buddhist and Jain miniatures opinion may vary as to which are aesthetically superior; that both have been profoundly important is undeniable. The Buddhist tradition of manuscript painting in northern Bengal and Nepal continues there to the present day, and it was long since transported to Tibet where also it still persists. The Svetambara paintings of Gujarat and later Rajputana are the mother which the Persian styles impregnated to produce types now known as Rajput". The somewhat slighting treatment accorded these two ancient schools by many writers on Indian miniature paintings who are blind until they look upon the end of the 15th century is due to those scholar's subjective aesthetic prepossessions rather than any intrinsic lack of importance in the two schools themselves. The illustrations of Mr. Nawab's book have high value in presenting new material study of the history of Early Western Indian miniature painting and Svetambara iconography. During the latter part of the 14th century A. D. and the early part of the 15th century, that is to say, at the end of the "palm-leaf" period and beginning of the "paper", the paintings have a special delicacy and refinement unknown in the earlier examples and yet without the profuse embellishment and often degeneration of the late 15th and 16th centuries. At this time we find the best drawing of the whole school; and since the Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD drawing is the most important feature of these miniatures, we should perhaps plainly call the examples from that time the best paintings. Equally interesting, but for different reasons, are the paintings taken from the Devashano pado bhandar manuscript of the Kalpasutra and Kalakacharyakatha, in which on the same page a miniature done in the Early Western Indian style will be supplemented with subsidiary side scenes of a Persian character. So pronounced are the Persian characteristics of the latter that even experts might be convinced that the paintings are soniething direct from Persia. This manuscript is the most elaborately decorated I have seen, and the very brilliance and abundance of the ornament would alone constitute the occasion for high interest, although ever remaining second to the unwelded association of styles; that is the manuscript's prime claim upon our attention. The many variations of marginal ornamental arabesque and flower designs which Mr. Nawab has reproduced, especially those in full colour from the Kalpasutra manuscript of the Hamsavijayaji Jnana bhandar, Baroda, graphically reveal to us the mastery which the Gujarat artists of the 15th and 16th centuries had obtained over this means of enriching their pages. Iconographically, this work shows us for the first time, in a 12th century manuscript, a set of illustrations of the sixteen Vidyadevis. Mr. Nawab tells me he has the sadhana verses for these deities, and doubtless he will publish them in his text. On the technical side of painting and lettering, there should be much information in the article by Muni Punyavijayaji. profound knowledge of Jain literature should put him in possession of materials to throw important light upon early manuscript preparation and illustration. This book represents a large expenditure of both labour and money by Mr. Nawab and his supporters. If it reveals to Jains alone Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 FOREWORD the extent of the treasures their community possesses in manuscript paintings and encourages them to publish more of them, the labour and money will have been well expended. Such amplification of this present work would be a worthy part of that great informal programme of publication with which modern Jains are continuing their ancient and distinguished tradition of learning. Benaras, February 1, 1935 W. Norman Brown Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ were awarenesure INTRODUCTORY NOTE AR. Sarabhai Nawab asks me to write a brief introductory note IVI to his fainachitrakalpadruma which has been prepared at a considerable cost and labour. The work is bound to prove useful not only to scholars interested in Jainism but to every lover of Indian art. Mr. Sarabhai Nawab is being trained under me in the Archaeological office at Baroda. He has been deputed for this purpose by the trustees of Seth Anandji Kalyanji of Ahmedabad. His work has come under my observation and I can say that he is trying to be thorough in his pursuits. This work of his testifies to his enthusiasm and carefulness. The Jainachitrakalpadruma, true to its title, gives highly interesting chitras or illustrations of ancient paintings most of which are Jaina and the rest Vaishnavite. They range between the years 1100 and 1913 after Christ. The earliest painting represented in this work is from a manuscript of the Nishithachurni of the Sanghvi's pado bhandar at Patan and is dated in the year 1157 of the Vikrama era. The latest is a painting by Yati Himmatvijayji of Patan. These illustrations are of various kinds and the manuscripts from which these are taken all belong to Western India, or we can say, Gujarat. They are either on palm-leal or on paper. The earliest is on palm-leaf. The editor has divided the works he notices in this book into water-tight compartments and is himself responsible for his opinion in the matter. Apparently he follows Professor W. Norman Brown of America. In my opinion no such division is possible. Works on palm-leaves and on papers were written side by side. One of the palm-leaf manuscripts noticed in this book is a copy of the famous work named Kalpasutra of Bhadrabahu and of Kalaka Katha belonging to the Jjamphoi's Dharmas'ala bhandar of Ahmedabad and gives the year Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 INTRODUCTORY NOTE 927 of the Vikrama era at the end of the Kalpasutra Paintings and 1427 at the end of the Kalaka Katha (Plate XVIII, picture 68 to 72). In connection with the date of the Kalpasutra portion viz. 927 V.S. a word might be said in passing. A view is held in certain quarters that this manuscript cannot be old and must be treated as a late copy of a manuscript which was written in this year i.e 927 V. S. This belief seemed to be based on the script and the technique of the paintings. It is also held that the script of this manuscript is of the fourteenth century and that the paintings found in this work are too fine to be of an earlier epoch, it was only in the 14th and the 15th centuries of the Christian era that such exquisite pictures were produced. In view of such considerations it is opined that this manuscript must be attributed to the 14th century, which is the date of the Kalaka Kathanaka portion. I must say: ff :: The Devanagari script of the tenth and the late centuries became stereo-typed and no conclusion can be based on it, as regards the age of a work written in it. That the paintings are well executed and therefore must be of late origin, will be arguing in a circle. It is not reasonable to believe that the art of painting in India reached perfection only under the Mohammedan influence or during Mohammedan rule only. Much finer paintings of considerably earlier days are known to us now. But this is not the place to discuss such points. The Kalpasutra portion of the manuscript under notice is entirely different from the Kalaka Kathanaka piece. The colour of the palmleaves in each case is also different. Both the works are written in different hand. The Kalaka Kathanaka portion is obviously later than the Kalpasutra. Besides, why did the copyist not say that it was a copy of an old work? The Jain writers were, as far as I am aware, very particular in such matters. They gave exact details and dates. I have got a manuscript of the Kalpasutra which shows the date when it was given to a monk. Such being the case there is no reason why we should not take the date given in the manuscript as the date of Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 INTRODUCTORY NOTE the manuscript itself. If we disbelieve it, to satisfy our own ideas (should I say preconceived ?) there will be no end; every such date will become spurious or untrust-worthy. This point I have also noticed in my memoir on "The art of painting as developed in India in bookillustrations." To me there is nothing inherently impossible in this date and I am quite prepared to believe in its accuracy. Just as I am in the case of my own manuscript dated in 1125 V.S. The most interesting illustrations in this publication pertain to the copy of the Kalpasutra of the late Muni Hamsavijayji's collection in the Atmaram Jnanamandira at Baroda and of Devashah's pado in Ahmedabad. They are pre-Moghul in origin and would show that the art of painting in Gujarat had reached a very high degree of perfec. tion before the Moghul rule in India. The Devashaha's pado manuscript is quite unique in that gives illustrations of different attitudes and poses of dances described in the Natyas'astra of Bharata. Similar figures are to be seen in the Chidambaram temple where full descriptive stanzas are also given. These have been published in one of the annual Reports on South Indian Epigraphy, Madras. The Devshaha's pado manuscript where these pictures are drawn on the margins gives the labels showing the name of the pose or the dance represented. These illustrations of the Ragas and the Raginis given in it are original and not copies. Evidently, it is very desirable that the manuscript is printed in its entirety and placed before scholars interested in Indian Music and Dancing soon. It was prepared in Gandhara-"zrIgaMdhArapurI sadAvijayatesaddharmakoMdayA" which is evidently identical with the village near Cambay. It was a well known locality during the rule of Akbar for it was from here that the Jagadguru Hiravijayji was invited. Possibly the painters of the old Lata hailed from here. There will be no wonder if they had their share in the paintings of Ajanta even. Several scholars have dilated upon the subjects connected with this publication hence I need not dilate upon them here. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 INTRODUCTORY NOTE Mr. Sarabhai Nawab and the colleagues are to be congratulated for bringing out this useful work. It throws a flood-light on the history of the art of painting in Gujarat and is sure to get a good reception, and it deserves it. Hirananda Sastri Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 1 - - - warganeNXX anukramaNikA viSayAnukrama viSaya samarpaNa nivedana Foreword Prof. W. Norman Brown Introductory Note Dr. Hiranand Shastri lekhanakaLA vibhAga bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA munizrI puNyavijayajI citrakaLA vibhAga prAcIna citranuM kalAtattva rasikalAla cho. parIkha pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA ravizaMkara ma. rAvaLa gujarAtanI jenAzrita kaLA ane teno ItihAsa sArAbhAI ma. navAba prastAva saMgraha jaina sAhityamAM citrakaLAnI paraMparA prAcIna avazeSo prAcIna jaina sAhityamAM citrakaLAnA maLI AvatA ullekha gujarAtanI jaina saMskRti gujarAtanI jainAzrita kaLA graMthastha jaina citrakaLA kaLAnI dRSTie A kaLAnuM viverAna citra cItaravAnI rIta A kaLAnI khAsa viziSTatAo gujarAtanI tADapatranI prAcIna kaLA prAcIna tADapatranI kaLAne prathama vibhAga-vi.saM. 11pa7 thI 1356 sudhI prAcIna tADapatranI kaLAne dvitIya vibhAga-vi. sa. 135 thI 1500 sudhI gujarAtanI kapaDAM uparanI jainAzita kaLA vasaMtavilAsa gujarAtanAM lAkaDA uparanAM jaina zrita citrakAma tathA kotarakAmo amadAvAdanAM jema lAkaDakAme - - * cha - cha - x 4 - 7 4 4 4 ) 4 0 - 6 ja te jha che je * A i R >> Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci 12 citrAnukama pATaNanAM jaina maMdiranAM lAkaDukAme khaMbhAtanA jaina derAsaranAM lAkaDAnAM kotarakAma suratanAM jaina derAsaranAM lAkaDAkAma gujarAtanI kAgaLa uparanI jenAzrita kaLA (vi. saM146 8 thI 1950 sudhI) mugala kALA dhannA rAlibhadra rAsa mugala samaya pachInAM jaina citro nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe DolararAya 2. mAMkaDa saMjanAcive maMjulAla 2, majamudAra 72 saMgrahaNI sUtranAM citro munizrI dharmavijayajI citravirANa sArAbhAI ma. navAba 101 219 citrAnukrama mukhacitra mAta kumArapALa zAM.bhaM. uparaH siddhahema vyAkaraNanI hati para sthApanA 12 zrI hemacaMdrasUri saM.pA. nIceH kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasurine zrIjaya- 13 paramahaMta kumArapALa , sihadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA 14 zrAvikA zrIdevI pR. 118 sAme 1pa tripAThI zalAkA pu caritra citra 1 thI 21: lekhanakI vibhAgane Plate V u.bI.vI.zA.saM. lagatAM sAdhano, namUnA vagerenAM citro 16 rohiNI Plate 1 17 prajJapti 1 zrI RSabhadevano rAjyAbhiSeka 18 varNakhalA Plate 11 19 vajakuzI 2 zrIamaracaMdrasUri 20 apraticakra (cakrezvarI) 3 zrIdevacaMdrasUri 21 purudattA (narakatA) 4 zrI pArzvanAtha Plate VI 5 lAkaDAnI pUtaLI 22 kAlI 6 devI padmAvatI 23 mahAkAlI 9 gUrjarezvara vanarAja 24 gaurI Plate III ra5 gAMdhArI 8 prabhu zrI mahAvIra zAM, baM. 26 mahAjavAlA(sarvastra-mahAjavAlA) 9 devI sarasvatI ,, 27 mAnavI Plate IV Plate VII 10-11 zrI hemacaMdrasUri, ziSya ane para 28 reTA u.bI.vI.zA. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citrAnukrama 29 achuptA u.zrI.vI.zA.saM. 30 mAnasI 31 mahAmAnasI Plate VIII hara brahmazAMti yakSa 33 kapardi yaza (kavaDa yakSa) 34 sarasvatI 35 bAI (aMbikA). 36 mahAlakSmI (lakSmI) Plate IX 37 seLa vidyAdevIo Plate X 98 sarasvatI u.zrI.vI.zA.saM. Plate XI 39 cakrezvarI 40 purUdattA (naradatA Plate XI 41 brahmazAMta yakSa 42 aMbAi (aMbikA) Plate XIII 43 zAsanadevI aMbikA Plate XIV 44 zrI neminAtha zAM,bhe. 45 devI aMbikA 46 zrI pArzvanAtha saM.pA. 47 zrAvaka zrAvikA Plate XV 48 brahmaziAMti yakSa 49 lakSmIdevI 50 jaina sAdhavIe saM.. 51 jaina zramaNopAsikA zrAvikAo Plate XVI para araviMda rAjA ane marUbhUti 53 sAdhu, sAdhvI, bAvaka ane zrAvikA 54-55 mRgabaLadevamuni ane rathakAraka 56 tIrthakara zrI zAMtinAtha 57 megharatharAjAnI pArevA upara karaNa 58 zrI mahAvIrasvAmI pa9 aSTamAMgalika Plate XVII 60 cakrezvarI 61 zrIbhadeva 62 devI aMbikA 63 lahamIdevI 64 sarasvatIdevI 65 zrI pArzvanAtha 66 eka citra 67 mesa upara janmAbhiSeka Plate XVIII 68 prabhu zrI mahAvIranuM vana 69 gumahArAja ziSyane pADuM Ape che 70 prabhu zrI mahAvIrano janma 71 prabhu zrI mahAvIranuM nirvANa 72 prabhu zrI mahAvIranuM samavasaraNa Plate XIX 73 devAnaMdA ane cauda svaka 74 prabhu zrI mahAvIranuM samavasaraNa upa prabhu zrI pArzvanAtha 76 prabhu zrI mahAvIra Plate XX 77 prabhu zrI mahAvIranuM vana 78 gaNadhara sudharmAravAnI Plate XXI 79 prabhu zrI mahAvIranuM dIkSA kalyANaka 80 prabhu zrI mahAvIranuM janma kalyANaka 81 prabhu zrI mahAvIranuM kevaya kalyANaka Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Plate XXII 82 aSTamaMgala Plate XXIII 83 zrI mahAvIrano janma Plate XXIV zrI pArzvanAthane janma Plate XXV 85 zrI mahAvIranirvANuM Plate XXVI 86 IndrasabhA 87 zakstava 88 zakAtA 89 prabhu zrI mahAvIranA janma samaye devonuM Agamana 90 meru parvata upara snAtra mahotsava 91 prabhu zrI mahAvIra janma mahotsavanI ujavaNI Plate XXVII 92 svajano ane rAjA siddhArtha 93 varSIdAna 94 dIkSA mahotasava 95 paMcamukhiloca ane ardhavastradAna 6 zrI mahAvIra nirvANa 97 zrI pArzvanAthane janma Plate XXVIII 98 prabhu zrI pArzvanAthane paMcamukhiloca 99 zrI neminAthane janma ane meru upara snAtra mahetsava 100 zrI AdIzvaranuM nirvANa 101 prabhu zrI mahAvIranA agiyAra gaNadharo 102 gurumahArAja ane dhruvasenarAjA 103 gaNadhara zrI sudharmAsvAmI 104 AcArya zrIjinezvarasUri citrAnukrama Plate XXIX 105 kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrine zrIjayasihadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA 106 siddhahema vyAkaraNanI hasti upara sthApanA 107 pArzvanAthanuM derAsaraH zA.vikrama, zA. rAjasiha, zA. karmaNa tathA hIrAde zrAvikA. 108 AnaMdaprabha upAdhyAyane siddhahaMma vyAkaraNanI prata lakhAvavA mATe maMtrI karmaNa vinati kare che. Plate XXX 109 zrI pArzvanAthanuM vana Plate XXXI 110 zrI pArzvanAthane paMcamukhiloca Plate XXXII 111 jamaNI bAju zrI pArzvanAtha kAusadhyAnamAM; DAbI bAju zrI pArzvanAthanuM nirvANa. ane dharaNendra padmAvatI Plate XXXIII 112 zrIkSaghabhadevanuM nirvANuM Plate XXXIV 113 zrI mahAvIra prabhu Plate XXXV 114-115-116 anyanA judAM judAM varUpa. 11-118 tRtyanAM judAM judAM svarUpo Plate XXXVI 119 thI 130 nATayazAstranA keTalAMka svarUpa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citrAnukrama Plate XXXVII 131 thI 142 nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe Plate XXXVIII 147 nArIkuMjara 144 pUrNakuMbha 145 nArIazva 146 nArIzakaTa 147 nArIkuMjara Plate XXXIX 148 nArIkeTa 149 nArIabhya 150 nArIkuMjara 151 nArIa Plate XL 152-153 nArIka jara 154 prANIka jara Plate XLI 155 kAmadeva 156 caMdrakaLA 157 harihara bheTa Plate XLII 158-159 citrasaMyeAjanA 160-161 jaina maMtrANA Plate XLIII 162 prabhu mahAvIranI dIkSA Plate XLIV 163 brAhmaNI devAnandA ane cauda svama Plate XLV 164 cauda svama Plate XLVI 165 caMDakeAzikane pratiSedha Plate XLVII 166 pAlakhInuM saMyojanAcitra 167 pUrNa kalaza 168 prANIsaMyAjanAthI kareluM iMTanuM Alekhana Plate XLVIII 169 saMvata 1389mAM zrIdharmaprabhasUrie kAlakAcArya kathAnI saMkSepamAM racanA karyAMne ullekha 170 zrIzakrendra zakrastava bhaNe che 171 zrIlakSmIdevI Plate XLIX 17ra prabhu zrIpArzvanAthanuM nirvANu 173 zrIneminAthanuM nirvANa 174 zrIjanmamahAtsava 175 zrIpArzvanAthanI dIkSA Plate L 176 kalpasUtranI suMdara kinArA 177 Plate LI Plate Lil Plate LIII 178 zrImahAvIraprabhune saMgamadevane upasarga 179 kalpasUtranAM suzobhane 33 Plate LIV '' 180 zrInemanAthanA varagheADA Plate LV 183 Plate LVI 21 22 181 bharata ane bAhubali vacce iMdrayuddha 182 kalpasUtranI suMdara kinAre 33 33 184-185 zakrendra zakrastava bhaNe che. 186-187 hariegameni Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 Plate LVII 188 siddhArthanI kasaratazALA 189 siddhArtha snAnagRhamAM 190-191 trizalA siddhArthane svaprane vRttAMta kahe che Plate LVIII 192 garbhanA pharakavAthI trizalAno AnaMda 193 beThI jAgaraNa 194 AmalakI krIDA 195 varSIdAna Plate LIX citra 196 kezAnRtya Plate LX 197 AryasthUlabhadrane sAta sAthI baheno Plate LXI 198 kezAnRtya Plate LXII 199 kalpasUtranAM suzobhano Plate LXIII 200-201 zrI caMdralekhA pAlakhImAM dIkSA levA javAno prasaMga 202-203 paMcamukhiloca late LXIV 204 zrI mahAvIra prabhunA kAnamAM khIlA ThokavAno prasaMga 205 ardhavastradAna ane govALanI durmuddhi 206 kamaThanuM paMcAsitapa 207 kamano upasarga Plate LXV 208 zrI pArzvanAthanuM nirvANa 209 zrI pArzvanAthanuM samavasaraNa 210 tIrthAdhirAja zrI zatruMjya 211 mahAtIrtha zrIgiranAra citrAnukama Plate LXVI 212 kumAra ariSTaneminuM bAhubala 233 jalakrIDA 214 zrIneminAtha ghoDe besIne paraNavA jAya che Plate LXVII 215 zrI RSabhadeva 216 zrImArUdevAnI mukti 217 zrIbAhubalinI tapasyA 218 zrIghabhadevanuM nirvANa Plate LXVIII 219 zrI RSabhadevanuM pANigrahaNa 220 rAjyAbhiSeka 221 kalpasUtranAM be suMdara zobhana Alekhana Plate LXIX 222 kozAnRtya 223 zrI AryasthUlabhadra ane sAta sAvI bahene 224 zrI jaMbukumAra ane ATha strIo 225 zrIzacaMbhava bhaTTane jaina sAdhuo Plate LXX 226 zrI Aryavano puraprabhAva 227 zrIvajIsvAmInI dezanA 228 bAravA duSkALa samaye sAdhuo nAM anazana 229 pustakAlekhana Plate LXXI 230 kalpasUtranAM suzobhane Plate LXXII 231 ka9pasUtranAM suzobhana Plate LXXIII 232 kalpasUtranAM suzobhana Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citrAnukrama Plate LXXIV 233 garbha nahi karavAthI trizalAne zAka 234 sAdhu sAmAcArIne eka prasaMga 235 Aryadharma upara indre dhareluM chatra 236 zrImahAvIranA nirvANa samaye caturvidha saMghanuM devavaMdana Plate LXXV 237 gaNadhara zrIgautama 238 zrIsarasvatIdevI 239 zrImahAvIra 240 jaMbusvAmInI A zrI ra41 mRgAleDhIne prasaMga Plate LXXVI 242 zrImahAvIranuM vana 24 Plate LXXVII kalpasUtranI suMdara pratanI prApti 244 zrImahAvIranuM samavasaraNa 245 nizIthacUrNinI prazaMsta Plate LXXVIII 246 zrImahAvIraprabhunuM cyavana 247 paMdaramA saikAnI eka prazasti Plate LXXIX 248 zrIsarasvatIdevI 249 prabhu zrImahAvIrasvAmI 250 zrIsarasvatIdevI Plate LXXX 251-252 bAlagopAla stutinA citra prasaMgA Plate LXXXI 253-254 bAlagApAla stutinAM citra prasaMgA Plate LXXXII 255 kalpasUtranAM suzAsane Plate LXXXIII 256 uttarAdhyayanasUtranA ekacitraprasaMga Plate LXXXIV 257-258-25-260 uttarAdhyayanasUtranA citraprasaMge Plate LXXXV 261-262-2 6 7-264 uttarAyana sUtranA citraprasaMge Plate LXXXVI 265 zrIzAlibhadra te tenI batrIsa strIe Plate LXXXVII 266 zrImagadharAja zreNika ne zAlibhadra Plate LXXXVIII 267 zrIdharmadhAdhAranI udyAnamAM dezanA Plate LXXXIX 268 zrImahAvIraprabhunuM samavasaraNa Plate XC 269 dasa jIvanapatinA inTe Plate XCI 270. sUrya ane candra tenAM vAhanA sAthe Plate XCII 23 271 devAnuM kaTaka Plate XCIII 272 zrIpAla rAsamAMthI eka vahANa Plate XCIV 273 meru parvata 274 jaMbuvRkSa Plate XCV 275 A vyaMtareno 276 Ardra vANavyaMtarendra Plate XCVI 277 devAnI utpattizA 278 cakravartInAM cauda ratnA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XCVII 279 thI 281 ka95sUtra subhAdhikA rIyAkSarI Plate XCVIII 282 sahastraphaNa zrI pArzvanAthano citrapaTa Plate XCIX 283 vAsa sthAnakanAM vIsa cihno Plate C 284 nagarazeTha zAMtidAsa tathA temanI strI kapurabAI Plate CI 285 saMgama vAcharaDAM cAre che 286 kAgaLanI prata uparanuM eka zebhana citra 287 pArzvanAthanI mUrtinuM rekhAMkana 288 zrIpAlanI nava rANI rathamAM besIne vAMdavA jAya che 289 zrIpAla sukhapAlamAM besI vAMdavA jAya che Plate CII 290 vaDavahANuM citrAnukrama 291 ratnapanA kinAre vahANa 292 by by 293 dhavalazeTha pitAnA cAra mitro sAthe zrIpAlane vahANamAMthI pADI nAkhavAnI masalata kare che Plate CIII 294 mAMcAnI dora kApI zrIpAlanevahA NamAMthI dariyAmAM dhakelI de che 295 rANAnuM yuddha 296 svayaMvara maMDapa 297 ajitasenane mukA Plate CIV 298 sukhaDanA suMdara kotarakAmavALA Plate CV 299 sukhaDanA suMdara kotarakAmavALo eka bAja Plate CVI 300 kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri Plate CVII 301 AkAzapuruSa Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSepAnI samaja hesiva 1--vaDAdarAmAM narasiMhajInI poLamAM AvelA AtmAnaMda jaina jJAnamaMdiramAMnA zrIhaMsavijayajI zAstrasaMgrahanI kalpasUtranI suvaNlRkSarI prataH lisTa naMbara 1402. haivika 2---e ja lisTa naMbara 1400nI kalpasUtranI suvarNAkSarI prata haMsavi. 3--e ja lisTa naMbara 9pa9nI uttarAdhyayana sUtranI prata. kAMtivi. 1--uparAMta jJAnamaMdiramAM AvelA pravartaka zrIkAMtivijayajInA saMgrahanI suvAkSarI prataH lisTa nemara 2189. kAMtivi ra--e ja lisTa naMbara 2188nI kalpasUtrano prataH ati jIrNa, zAM. bha.--zAMtinAtha bhaMDAra, khaMbhAta. sa. pA.--saMghavInA pADAnA bhaMDAra, pATaNa. meA. mA. baM--mekA modInA bhaMDAra, pATaNuM. u. zrI. vI, zA sa.upAdhyAyajI zrIvIravijayajI zAstrasaMgraha, chANI, u. phA. dha.--ujama phAinI dharmazALAnA upAzraya, amadAvAda. de. pA.nA dave.-devasAnA pADA (amadAvAda)ne dAvimala zAstrasaMgraha. jayasU.~~AcArya mahArAja zrIjayasUrIzvarajInA saMgrahanI kalpasUtranI prata. sAhana.--upAdhyAyajI zrIseAhanavijayajInA saMgrahanI kalpasUtranI prata. vi. saM.---vikrama saMvata i. sa. ---isvI sana dI. ba.--dIvAna bahAdura jaina gU, ka. bhA. 1--jaina gUrjara kavio bhA. 1 le. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hone: 4 ). 9i/EN / la jaina citrakalpadruma Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna citronuM kalAtattva cIna citrakaLAnuM rahasya kaI rIte samajAya ? A praznane have vyavasthita vicAra thavAnI - jarUra che. samagra prAcIna zilpanA parizIlana mATe have spaSTa paddhatinI zodha thavI joie, atyAra sudhI prAcIna zi95nuM nirUpaNa namUnAonAM athavA temanI chabionAM nirIkSaNathI thatuM AvyuM che. zilpa mAtrane samajavAnI A sahaja paddhati che. zi95nI bhASA AMkha barAbara ukelatI hoya tyAM to nirIkSaNa mAtra 5Na paryApta gaNAya. paNa bIjA yuga ke dezanI ziSabhASA tenA aparicayanA kAraNe bhAvakane bhAva arpavA asamartha thAya tyAre ekaluM nirIkSaNa paryApta nathI. vANInA karatAM rekhA, raMga ityAdi vadhAre vyApaka che tethI bIjA dezakALanI vANInA jevuM mana raMga-rekhA dhAraNa karatAM nathI, ane tethI ajANI vANInA sAhitya jeTaluM temanuM nirUpaNa asaMbhavita thatuM nathI. paNa raMga-rekhAnI bhASAnA jJAna vinA zipInA bhAvane bodha karAvavAmAM te asamartha che. raMga-rekhAnI paNa bhASA che. jagatamAM dekhAtAM rUpomAM raMga-rekhA hoya che tenA anukaraNathI te te rU5 sucave te uparAMta zilpIonA bhAvanuM vAhana banatAM ane banavA temanAmAM viziSTa arthabhAra Ave che. zabdArthanA saMbaMdha mATe samayapada vaparAya che tene ahIM anideza karI kahI zakAya ke raMga-rekhAno paNa 'samaya' hoya che. A raMga-rekhAne samaya samajyA vinA temanAthI sAkAra thatI kalAne bhAva samajo, AsvAda levA ke vivecana karavuM e AMdhaLAnA goLIbAra jevuM che, raMga-rekhAno samaya zabdArthanA samaya jeTale mULa prakRtine choDIne dUra gaelo nathI. gAya zabda ane tethI sUcavAtA artha ane vastu vacce bhASAzAstrIo kAMIka bhUtakALamAM rahele sAdasyasaMbaMdha batAvI zake, paNa vyavahAramAM tevuM kAMI sAdRzya samajAtuM nathI ane tethI 'samaya'thI ja artha grahaNa karavo paDe che. raMga-rekhAmAM evuM nathI. mULa prakRtine sAdasthanA saMbaMdhathI sUcavavAnI zaktine zipIe upayoga kare che. paNa aneka ziSIo A sAdasyane pitAnA bhAvanuM vAhana banAvavA evAM rUpo Ape che ke te rUpanA artha ane bhAva kevaLa sadanA saMbaMdhathI ApaNane samajAya nahi. A samajavAne zilpIonA "samaya" samajavA joIe. A 'samaya' yugeyuge badalAya che. tethI ApaNe prAcIna kALanAM zi95ne, AvA samaya'nA ajJAnathI, bhAvabodha karI zakatA nathI; athavA te camatkArI hoya te kAMinI kAMI kalpanAo karIe chIe, jenAM aneka udAharaNo ApaNuM zipanA itihAsakAro ane vivecakonAM lakhANomAM ane bhASaNamAM maLI Ave che. prAcIna zilpIono "samaya' samajavA temanI kRtio jevI jarUrI che; paNa tene ukela karavA te zipIonAM theye kayAM hatAM, te kevo AsvAda ApavA icchatA hatA, konI prazaMsA irachatA hatA, kene khuza karavA IcchatA hatA, temanAM sAdhano kevAM hatAM ane tene te kevI rIte upayoga karatA hatA Adi jANavAnI jarUra che. AvA jJAnathI sajaja thaI cinuM nirIkSaNa karavAmAM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma 2 Ave tyAre ja yAgya parIkSaNa thai zake. AvA jJAnanA abhAvane laine A kSetramAM thaeluM dhaNuM kAma karI karavAnI jarUra jaNAya che, kAraNake pUratI sAmagrInA abhAve apAelA g2A abhiprAye bhrAmaka dekhAya che. subhAgye A jAtanI gheADIka sAmagrI ApaNane prAcIna zilpapranthAmAM maLe che, paNa tenuM saMzAdhana karavAnI jarUra che. A kAryamAM prAcIna paraMparA pramANe kAma karanArA zilpIenI madada maLe tA vizeSa lAbha thAya. A granthamAM je citra-bi udAharaNarUpe ApelI che tenuM phalAnI dRSTie nirUpaNu karatAM pahelAM uparanuM spaSTIkaraNa ApavAnuM kAraNa e che ke nipuN manAtA citravivecakAne paNa A citrakaLA samajavAmAM vidhna naDayAM che. temAM mukhya vighna A citrakAronAM lakSyanuM ajJAna che, prathama dRSTipAte A citrA temanA raMgacamatkAra athavA varNacamakAra arpe che. 'zA sarasa raMga che ! zI bhabhaka che ! keTalI sabharatA che ! keTalI zrImaMtAI che !' ityAdi ugAre e citrA zvetAM ja UDe che. velabuTTAonA zaNagAra paNa dhyAna kheMce che. prANIo paNa ThIka lAge che. paraMtu mANasAnAM-- strI-puruSAnAM citra! tetAM manamAM chAnA chAnA evA abhiprAya UThe che ke A citrakArAne kAMI AvaDatuM nathI ! AthI A citrakalA viSe abhiprAya UtaravA mAMDe che! ThIka che; sAdhAraNa che!" ityAdi mata uccArAya che, kAraNa zeAdhAya che, itihAsa tapAsAya che ! A to dhanakoe, vANIee, jainAe pAyelI kalA! temanI sthUla kalAcine saMteApanArI kalA! temanI zrImaMtAne AgaLa dharatI seAnA-mAtAnI kalA ! AvA abhiprAya bAMdhanAra te zilpakArAne ane te kalApeAyaka dhanikAne anyAya kare che, te itihAsane paNa kaluSita kare che. prathama te! paisAdArAnI marajI pramANe badhuM thavuM oe e AjanA yuganI mahAna zAdha te divasanA dhanakoe karI na hatI; ane dhanakA icche te pramANe potAnI kalAne namAvavAnI pharaja te yuganA zilpIoe svIkArI na hatI! eTale aitihAsika dRSTie zodha karavI hAya tA khALavuM e ndree ke A zilpIesanAM dhyeyA zAM hatAM ane temanA bhAvakAnI kai apekSAe hatI ? viSNudharmottarapurANanA 'citrasUtra'nA nIcenA e AAke vicAre. temAMthI thADeAka ukela thaze. rekhAM prazaMsantyAcAryA vartanAM ca vicakSaNAH / triyo bhUSaNamicchanti varNADhayamitare janAH / / 11 / / iti matvA tathA yatnaH kartavyazcitrakarmaNi / sarvasya cittagrahaNaM yathAsyAnmanujottama // 12 // [6 41] rekhAne AcAryo vakhANe che, ane vartanAne vicakSaNA; strIe bhUSaNa icche che ane bIjA mANasA--sAdhAraNa mANasA raMganI bhabhaka R che. A pramANe samajIne citrakarmamAM tevI rIte cala karavA, jethI, he manujomAM uttama! sarvanuM citta grahaNa thAya--sarvane AnaMda Ape. badhAne manAhara lAge tevI rIte citro karavAne! A kSeAkAmAM upadeza che, rekhA, vartanA, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 prAcIna citronuM kalAtattva bhUSaNu ane hRDhayatA-A cAre aMge citramAM abhipreta che, paNa kAne zuM vadhAre game che tenuM paNa sUcana che. dareka citrakAra je peAtAnI kalAne vakAdAra che tenuM dhyeya te citrakalAnA AcAyAMnI ---citrakArAnI zreNImAM uttama sthAne virAjatA kalA ane zAstranA vidvAnonI--prazaMsA pAmavAnuM hAya. tene DigrI' te AcAryonI prazaMsAthI ja maLe. AthI tenuM dhyAna rekhA'taraph savizeSa rahe che. prAcIna citrakAranuM naipuNya eTale rekhAnuM naipuNya ! khIrjhA aMge tenAmAM nathI ema nathI, paNa AdhArabhUta to rekhA che. AvA ja bhAvArtha vAmananA kAvyAlaMkAramUtravRttimAM ApelA nIcenA mlAkamAM dekhAya che. yathA vicchidyate rekhA caturaM citrapaNDitaiH / tathaiva vAgapi prAjJaiH samastaguNagumphitA // [dhi. rU. 4. 1. sU. 21] jema citrarkhAtethI rekhA caturAIthI vividha rIte gherAya che tema ja vidvAnAthI vANI paNa badhA guNAthI bharelI nirUpAya che, A zlAkamAM paNa citrapaDitAnI caturAI rekhA doravAmAM kahelI che. citrakArAnuM A dhyeya manamAM rAkhI A graMthamAM udAhata thaelI citrakalAnuM parIkSaNa karavAmAM Ave te tenuM svArasya barAbara samajAze. AmAM maneAhara raMganI bhabhaka che te te sarvasvIkRta che. tenuM 'Itara janeAne' AnaMda ApanArUM aMga samRdrithI bhareluM che. paNa AthI vizeSa je temAM kAMi na heAya teA te kalAne sAdhAraNa vargamAM ja mUkavI paDe. citrakAra pote AvI vAhavAhathI manamAM ApaNane 'prAkRta' tarIke ALakhI le. e teA peAtAnuM rekhAnaipuNya batAvavA icche che. A citrAnuM rekhAnapuNya tapAseA. vividha yugeAnI kalA che, vividha prakAranA bhAva che, chatAM lagabhaga nirapavAda rIte temAM rekhAnuM prabhutva dekhAya che. paNa ahIM khInne prazna udbhave che: rekhAnaipuNya paNa citrakAranuM sAdhana che. te dvArA citrakAra zuM sAdhe che? A rekhAthI sadhAtI AkRtie kevI che ? AmAMnI ghaNI mAnava-AkRtie behudI nathI lAgatI? A caherAe AvA kema che? bhAratIya citrakArAne mAnavA cItaravAnI AvaData na hatI ema teA ke khulAse nahi Ape. gUjarAtanA A citrakArane tenI AvaData nahi hoya te paNa temAM raheluM rekhAnuM prabhutva jonAra mAnaze nahi. citramAM 'sAdasya' lAvavAnI nipuNatA temane susAdhya hatI. paNa A sAdazyavALAM citrAmAM temanI citrakalA samApta thatI na hatI. citrAne A eka prakAra hatA ane tene citrasUtrakAra 'satya' evI pAribhASika saMjJA Ape che. yatkiMcillokasAdRzyaM citraM tatsatyamucyate // jemAM kaMIka leAphasAdazya hoya te citra 'satya' kahevAya che. te te padArthanI pratikRti sAdhI je citrA deravAmAM AvatAM te badhAMne AmAM samAveza thatA haze. paNa A uparAMta citrakArA bIjI rIte paNa citrA deratA. ApaNe jANIe chIe ke vRkSa, vela, patra, puSpa AdinA citraNamAM keTalAMka citramAM pratikRti hrAya che te keTalAMkamAM kevaLa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma sUcana lai temAMthI vividha manahara AkRtio upajAvIne doravAmAM Ave che. kAtarakAmamAM paNa AvuM hoya che. AmAM deza te te mULa vastu sUcavavAno heta nathI, paNa AkAronI manohara racanA karavAno hoya che. pratikRtinI lupatAM cheDI daI AkAraracanAnA sauThavamAM rAcatI citrakalA e kaI halakA pratinI kalA nathI. keTalAka Adhunika kalAvivecakone mate te prakRtimAM rAcatI citrakalA prAkRta che, kharI citrakalA to kevaLa AkArathI bhAva utpanna karanAra citramAM vaselI che. Adhunika mata game te hoya, paNa prAcIna citrAmAM (ane pratimA vidhAnamAM paNa eka evo prakAra dekhAya che ke je pratikRtine Avazyaka maryAdAnI upekSA karI te te bhAva sAdhavA samartha thAya che. AmAM ghaNI vAra bhAvaka athavA vivecakanI potAnI pUrvagRhIta maryAdA te bhAva samajavAmAM vinarUpa thAya che; paNa manane pratikRtinI bAlizatAmAMthI jarA mukta karI A citro jovAmAM Ave to te citro samartha rIte bhAvaniSAdaka bane che; ane jarA jhINavaTathI tapAsavAmAM Ave to jaNAya che ke amuka bhAvone ekadama pratIti karAvatA sauddha sAdhavA mATe pratikRtinI maryAdA cheDavAnI jarUra dekhAya che. prAcIna kALamAM citravidhAna ane mUrtividhAna nRtya ane abhinayane bahu anusaryA che. jema nRtya ane abhinaya zIghratAthI te te bhAvanuM bhAna karAve che, tema citrakArano uddeza paNa zIghratAthI bhAva niSpAdana karavAno thayo hoya tema dekhAya che. citrasUtrakAra mArkaMDeya spaSTatAthI kahe che vinA tu gharannena triphUa durthakam nRtyazAstra jANyA vinA citrasutra jANavuM ghaNuM agharuM che. (aMhI nRtyazAstra nRttane paNa samAveza kare che). vaLI je dRSTie, bhAva, aMgopAMgo, karo ityAdi tRtya tathA nRttamAM jANavAnA hoya che te AmAM paNuM jANavAnA hoya che. dRSTayazca tathA bhAvA aGgopAGgAni sarvazaH / karAca ye mahAnatte pUrvokA nRpasattama // 6 // ta evaM citre vijJeyA nRttaM citra para matam / / prAcIna cine nirIkSaka jANe che ke lagabhaga dareka citramAM amuka mudrA, amuka karavartinA, amuka dRSTi, amuka pAdacArI, amuka abhinaya ityAdi jovAmAM Ave che. paNuM nutya ane abhinayamAM je "gatithI sadhAya che te citramAM "sthitithI sAdhavAnuM hoya che. A sAdhavAne mATe AkArene je rIte racavA joIe te rIte racavAno prayatna amuka citromAM dekhAya che. AvA citrAnI kaTI e che ke te te AkAro te bhAva sUcavavA samartha che ke nahi, nahi ke te ApaNane catAM mANasanI pratikRti che ke nahi. saMbhava che ke keTalAMka citramAM AvA AkAre koI paNa bhAvanI pratIti karAvI zakatA na hoya ane tethI kevaLa behudA ja lAge. AvAM citrAmAM zailIne doSa nathI, te te citrakAranuM sAmarthya doSapAtra che. vaLI keTaleka ThekANe amuka AkArano "samaya" ApaNe na jANatA hoIe tethI paNa bhAvapratIti na thAya. game tema hoya, paNa ApaNA prAcIna * 'Art' by Clive Bell Rey 2-3 Significant form and representational 24EUR 4.23 Terve. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 prAcIna citrAnuM kalAtattva citrAmAM evAM ghaNAM citrA che je pratikRtinI maryAdAnI upekSA kare che ane tema karIne kAI evI vedhaka rIte bhAvapratIti karAve che ke je anyathA azakya lAge. A graMthamAM pazu evAM ghaNAM udAharaNo che. citratrakAre je banne prakAra vaiNika' tarIke varNavyA che tene pAribhASika artha spaSTatAthI kahI zakAtA nathI. paNa tenA nIcenA varNana uparathI ema lAge che ke te kadApi A jAtanAM nAnAM citrAnA prakAra hAya, vaNika' eTale saMgIta sAthe saMbaMdha dharAvanAra; ane saMgItamAM nRtya, gIta, vAgha traNe Ave. dIrbhAGgo sapramANaM ca sukumAraM subhUmikam / caturasraM susampUrNa nadIrgha nAlambaNAkRtima || prabhANasthAna lambhAdvayaM vaiNikaM tannimadyate // jemAM aMgA dIrgha hoya chatAM sapramANa hoya, sukumAra, sArI bheAMyavALuM, ceArasa, sampUrNa, bahu lAMbuM nahi, sthUla AkRti na hoya tevuM pramANa ane sthAnalamsathI yukta te citra vaiki kahevAya che. AmAM paheluM vizeSaNu khAsa dhyAna ApavA jevuM cheH sAdhAraNa karatAM dIrgha aMge! hAya chatAM sapramANu heAya. vaLI AvAM citro bahu dIrgha na hoya te paNa vicAravA jevuM che. A varNana A graMthanAM aneka citrAne lAgu paDe tevuM che. saMbhava che ke A citraprakAra vaNika hAya ! saMkSepamAM, sarve jananAM mana haraNa karanAra aMge bhUSNu, varNodravyatA ityAdi tA A citrAmAM prathama dRSTie ja pratIta thAya che; paNa temanAM sapramANa rekhAnepuNya ane aMgavinyAsanI caturAithI A citrA koi alaukika rIte bhAvadarzana karAve che; ane A rIte kalA mAtranuM parama dhyeya-- rasAsvAdanA AnaMda sAdhavAmAM gujarAtanA A citrakArA samartha dekhAya che. sikalAla che. parIkha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA ApA ThamA saikAthI ajaMtAnI citrakaLAnI gaMgA kALasAgaramAM lupta thayA bAda hiMdustAnamAM - citrakaLAnA te pachInA aMDa kayAM e paNa maLI AvatA hoya te te dasamAthI aDhAramA saikA sudhI sAhitya saMskRti ane dharmanA gherA raMge latIphAlatI rahelI, tADapatro ane hastalikhita granthomAM sacavAtI AvatI, kalpasUtranI citrakaLAmAM che. bhAratane madhyakALanA itihAsamAM gUjarAta anupama sthAna bhogavatuM hatuM te vakhate tenI bhAgyalakamInA svAmI gurjara nareza ane jaina mutsaddIo hatA, eTale temaNe sthApatya ane itara kalAono samAdara karI itihAsamAM amara pagalAM pADavAM . emanA yuganAM sthApatyasarjana ane zilpasAmagrIo temaja hastalikhita graMthonI saMkhyAbaMdha prate joIe chIe tyAre ema ja lAge che ke te yuganA mAnavIo je kevaLa rAjyo jItavAmAM, laDAio karavAmAM ane vahema tathA kusaMpamAM ja jIvana gALatA heta to AvuM praphulla kalAsarjana temane hAthe thavuM azakya ja heta. paNa AghethI kALanAM citra jonArane prajAe e vacalA gALAmAM kevI nirAMta, zAMti ane sukha saMskRtibharI jiMdagI mANI che tene khyAla A svasthatAbharI, ciMtanazIla ane raMgasaurabhavALI kalAsAmagrIno thALa jevAthI ja Ave tema che. rAjAnI sabhAmAM dezadezanA paMDitenuM sanmAna thAya che; jaina munie ane brAhmaNa patinA vAdavivAdo jAme che ane te para samasta prajA najara mAMDI rahe che, te vAdanA paDaghA caudiza phelAya che; paDato ane munie sarakRtinA pAyA sthira karavA sthApatya ane kaLAne sAtha meLave che; dramahAlaya, somanAtha, jhIMjhuvADAne DAInAM ronakadAra kSAtrarUpanAM mahAlayo pAchaLa rAjyabhaMDAra khullA mukAya che, te e ja rAjyanA mutsaddIe meTI pauSadhazALAo, pAThazALAo ane jinamaMdirathI nagarone rUpAve che; sAmAnya mANaso paNa 'yathAdehe tathA deve' e buddhithI sAdhAraNa devakAryamAM paNa potAnA vaibhava pramANe chUTathI kharcatA dekhAya che; vAMcavAnA dhArmika graMthe netrane nitya darzanapriya rahe e hetuthI zrImAnene kaLAprema te upara dhareNAM jeTalI ja nakazI ane zAbhA karAvI rahyo che;-AvuM AvuM janasamudAye pitAnA upayoga mATe keTaluM karyuM haze te to e yuganA mAnavIe ja jANI zake; paNa jaina dharme je sAtatya ane dharmabuddhithI evA samRddha graMthA bhaMDArAmAM saMgharyA che te ApaNane te samayanAM lokaci ane saMskAra thoDAMdhaNuM sAkSAta karAvI zake che. khaMbhAta ane pATaNamAMnAM tADapAnAM citrone madhyakALanA namUnAomAM sauthI agrasthAna ApI zakAya. tenI ekae prate ja upalabdha hovA chatAM je vastu ApaNI sAme raju thAya che te uparathI khAtrI thAya che ke e kALanA samAjamAM citrakaLA koI AgalI peDhIothI sacavAtI, ucherAtI ane mAna pAmatI hovI ja joIe; nahite e graMthanAM citromAM je rUDha thaelI pAkI zailIne upayoga thayo che te upalabdha na hota. A kaLA anADI ke aNadhaDa hAthamAM janmelI nathI, paraMtu aneka prakAranAM kauzalyapUrvaka raMga ane rekhAnI sajIvatA tathA rUciracanAmAM kAbela thaelA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA mAnavIoe siddha karelI zailI che ema ApaNe svIkAravuM paDe che. enI mukhya khUbI to saraLa rUkhAmAM Akhedna kathAnirUpaNa karavAnI tenI zaktimAM che, vADmaya sAthe citrakaLA keve tAla meLave che e darzAvavAmAM A zailI avidha karI nAkhe che. AkRtie ane raMgAnA aneka saMketapUrNa prayAgA dvArA e citrAmAM sAhitya, vicAra ane STine uddIpana kare evI eka navI ja jAtanI bichAta banI rahe che. jee hAthamAM kalama ke pIMchI lai jarANu AkRti derI zakatA haze temane te A citronI bhUmikAnI samatola raMgabharaNI upADa ke UMDANanA prayatna vagara AnaMdasamAdhimAM garakAva karaze. Aja sudhI A citronA meTAmAM moTA samudAya jaina dharmanA graMthAmAMthI maLI Avyu. hatA, eTale tene mAtra dharmanAM sAMketika svarUpA athavA nizAnIe jemAM gaNI lai kalAnA pratihAsamAM tenuM sthAna niNita karavAmAM AvyuM nahetuM; paraMtu jyAre gujarAta, mALavA ane rajapUtAnAmAMthI khInna saMpradAyeA ne sAhityagraMthAmAMthI paNa A ja citrazailInA namUnA hAtha lAgyA tyAre kalAniSNAtA sAme eka saLaMga citraparaMparA taravaravA lAgI ane A citrAmAM kalAmarmavALAM svarUpe sabhAelAM dekhAyAM. kalpasUtreA jevAM ja lakSaNAvALI kaLA vasaMtavilAsa ane zrI khAlageApALastutimAM paNa yeAjAelI che, te uparathI khAtrI thAya che ke mugala kaLA khIlI te pahelAM gujarAta, mALavA ane mAravADanA pradezamAM A citrazailIne ThIkaThIka pracAra thaI rahyo haze. A kaLAnA paricaya mAtra zrImAnA ja bhAgavatA huM hAya, paNa lokaraMjanI kaLA tarIke te prajAjIvanamAM paNa sthAna pAmI haze e te samayanAM chUTAM citrAmA, vastra ane kotarakAmA uparathI samajAya che; eTaleke kaLAkAro ane temanI citrasAmagrI leAkaparicita ane lAkacinI ja hatI. A citrA jhaDapathI dArAelAM lAge che; eTaleke jeTalI jhaDapathI ApaNe lakhANane akSara kheMcIe eTalI jhaDapathI A citrakAra AMkha, nAka, mAthuM, hAtha, paga athavA vastu cItarI zake che. ema paNa mAnI zakAya ke A citrakarma mATe khAsa cUMTI kADhelA keTalAka AdhArabhUta AkArA nakkI thai gayA haze. A bAbatamAM te ajaMtA ke rAjapUta citrakaLAthI kvaLa bhinna lakSaNa batAve che. UM ajaMtAnA kalAkAra kAi samartha kavinI peThe potAnI rekhAmAM Umidarzana ane prasaMganuM vAtAvaraNa sahajamAM lapeTI le che. vAcA ane arthane saMyeAga karavAnI kavinI zakti jema vakhaNAya che tema ja ajaMtAnI rekhA e mAtra rekhA nathI; ene Alekhaka e rekhApaNuM bhulAvIne svarUpa bhAva ane padArthane sAkSAta paricaya karAve che. te ghUMTelA AkAzanA dAsa nathI banatA; tenI mAnasika sRSTine ja AgaLapaDatI lAvavA tenI rUkhAvalIo game tevI chaTAmAM vahe che. e sauSThava rAjapUta citrakaLAmAM nathI ja; paNa te sAthe ja navI raMgapUraNI ane peAtAnA dezakALa temaja samAjanA Abedna vRtAMta ane vyavahAra saraLa citrakavitAmAM raju karavAnuM mAna tene ja maLe che. ajaMtAnI kaLAne susaMskRta paMDitAnI vANI kahIe te rAjapUta kaLAmAM samAjagAyakeAnI surAvaDha ane jamAvaTa che. vastu sAdI, paNa rAganA madhurA laya jevI miThAza Ape che evAM e citrA che. paNa te pUrvenI A madhyayuganI bhAratIya kaLA e lakSaNAthI vicata che. enuM koI cokkasa kAraNa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma . jaDatuM nathI. ajaMtA sAthe tenA saMbaMdha zeAdhAtA nathI. tenAM citranirUpaNunuM dheAraNu IrAnI ke ajaMtAnI ke bIjI koI kaLA joDe besatuM nathI. eTale ja mAnI zakAya che ke koi jUnA kALathI lUMTAtI dhaDAtI judI ja citrasaraNI tarIke tenuM sthAna aneAkhuM ja rahe che. khaMbhAtanAM tADapatrA paranI AkRtinA mareDa saheja paNa ajaMtAnA nirdeza batAve che; eTale kadAca kAi aTUleA kalAkAra te aMze laI Avye hAya ema manAya. te sivAya bahu kalpanA doDAvIe te prAcIna ijiptanAM bhitacitrAmAM ja tenAM mULa zodhI zakAya. ijiptatanAM e citrAmAM Urmi karatAM vRttAMtane paNa upara ja barekhara cATa rAkhavAmAM Ave che. te ja pramANe kalpasUtronAM citrA joie chIe tyAre citra bleine ja vRttAMta samajAvA lAge che. ijiptanAM citromAM rAjA ke vizeSa zakti athavA sthAna bhogavanAra svarUpAne bIjAM pAtrA karatAM mAM batAvavAmAM AvyAM che, te ja pramANe kalpasUtrAmAM kAi paNa jAtanA citrasaMyeAjananA vicAra karyA vinA mukhya pAtra me|huM ja cItaravAmAM Ave che. A citro jhaDapathI kheMcI kADhelAM dekhAya che, tethI cItaranAranI anAvaData che ema teA kahI zakAya tevuM nathI. cItaranAra je kAMi cItare che temAM mAnava deha viSe te saMpUrNa samaja raju karI zake che. jAtajAtanA leAke, temanI hIlacAla temaja mudrAmA tene suparacita che, vRttAMta para saceTa lakSya ane ekadhArUM citrAMkana e tenAM pradhAna lakSaNa che. te vAhavAha mATe citrakAma karateA lAgatA nathI, paNa kASTha rIte citramAMthI ja hakIkata prakaTa karI zakAya tenI mathAmaNu te kare che, eTaleke vAMcatAM na AvaDatuM heya tene paNa e pAnAMmAMthI jANavAnuM ane jovAnuM maLI rahe ane dharmapracAranI sArthakatA saMdhAya. citra ane lipi baMne pavitra AnaMdajanaka netravihAra banI rahe te mATe prayatno karavAmAM A graMthAro|bhA-samRddhinI Toca raju kare che. ghUTelI kALI, bhUrI ke lAla bhoMya upara akSareza ane citronI takatIo yeAgyarIte sAcavIne hAMsIAmAM je velapaTTIe ane AkRtinI vADIe bharI dIdhI che tenI Ale Ave evI prAcIna pratA jANavAmAM nathI. dharmanA pavitra graMthA mATe AveA samAdara kurAna, bAibala, gItA vagerenA zrImaMta mAlikA ane dharmAMdhIpAe bhutAvyA che; paNa kalpasUtreAnI AvRttio sAthe harIkAI karI zake eve samUha bhAgye ja maLaze. (A kathana mAtra bahAra paDelAM pustakane AdhAre che.) jaina kalpasUtreAnA hAMsIAnI citrasAmagrI upara tA hiMdanA jANItA kalAvivecakonuM paNa dhyAna kheMcAyuM jaNAyuM nathI. tenuM kAraNa Aja sudhI zleSme teTalA pramANamAM keTalIka asala vastu kAinI jANamAM paNa nahAtI e kahI zakAya. hAMsIAnI e apUrva kalAsamRddhine duniyA AgaLa raju karavAnuM mAna A 'jaina citrakalpadruma'nA saMpAdaka zrI sArAbhAI navAbane ja che. je namUnA temaNe prApta karI prakaTa karyo che te mATe kaLAnA itihAsamAM temanuM mAna ane sthAna kAyamane mATe svIkAravuM paDaze. A hAMsIAnI citrakaLA ja e yuganA mAnavInI sarjanazakti ane apratima roAlAzaktinA saMpUrNa purAvA che. kevaLa e ke cAra raMgamAM, AkhA ye graMthanA ekeeka pAne judIjudI velapaTTIo, abhinayabharyAM prANIo tathA manuSyeAne cItaranArA citArA AjanA kaLAkArane kaseTI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA Ape evA che. tenuM AzcaryakAraka, vipula ane vaividhyapUrNa sarjana ajaMtAnA bhaMDArane paDakAre evuM che. lUMTAtAM, erAtAM, vecAtAM vadhele paNa saMskRtine A thALa eTalA badhA samRddha che ke AjanA kalpanAkRti (designs) mAganArAenI bhUkhane te sahajamAM saMtoSe che, y ghaNI vakhata graMthanAM pAnAMomAM hAMsIAmAM eka khUNA para lahIoe citraprasaMganI TUMkI noMdha karelI jaNAya che. te uparathI lAge che ke akSaro lakhanAra potAnuM kAma pUrUM karI citArAne khAlI jagyAo bharavA soMpI detA haraze; eTale citArA kavitAnI pAdapUrtinI peThe prasaMganA sUcaka AkArAvALI velapaTTIe ane citrA umeravAnuM kAma karatA haze. kavitAnI kaDIo chaMdamAM baMdhAtI Ave tevI rUpa ane AkRtimALAonI samatola vaheMcaNI karatA te chevaTanA pAnA sudhI pADha ane citrAne ekasarakhA rasa sAcavI le che. AvI ekadhArI yeAjanAvALAM prakAzane AjanA sAdhanasaMpanna yugamAM pazu virala che, dhArmika citrAmAM kathAprasaMganAM pAtrAnAM svarUpe Adya kalAgurue bAMdhelAM tenAM te ja sAcavavAne saMpradAya AgrahapUrvaka paLAte hAya tema lAge che, kAraNake temAM bhAgye ja navA prakAra najare paDe che. chatAM cit cakAra kaLAkAre navI maiiM ane chaTA batAvyA vinA rahetA nathI; ane jyAMjyAM kaMika sAmAjika vAtAvaraNa batAvavAnuM hoya chetyAMtyAM te temaNe avazyachUTa laine potAne samAja utAryo che. zrIpAla rAsanAM citro e rIte citrakAranI samakAlIna sRSTinuM citra che. (jue naM. 282thI 297) A citrAnI citrakaLAnI kadara karatAM sAthesAthe temaNe je sAhitya * ane kriyAethI A pratA taiyAra karI haze te paNa AzcaryakAraka prakAra gaNAve oie. tADapatrane cUMTIne citra yeAgya saphAI para lAvavAM temaja cirasthAyI banAvavAM, ane vividha raMgo ukhaDI na jAya evI kriyAthI bhUmikA para temane saMlagna karavAM e badhI vAteA AjanA kalAkArane mahAna bhedo ja rahevAnI, Aje citranA ciraMjIvA mATe sAdhanA ke raMgonI lezamAtra paravA phAI rAkhatuM nathI. tene seMkaDa varSothI temanA sarjakonI pratibhAnI sAkha pUratA A namUnA zaramamAM nAkhe evA che, A bAbatamAM to kuzala vaijJAniko, kalAkAro ane prAcIna zAstravizAradAnuM maMDaLa ekAgra thai kAme lAge tA ja punaruddhAra thai zake. jUnAM citro badhAM ce sarakhI ucca kakSAnAM nathI. chatAM ye dareka citrakAra vRttAMtanI saccAi ane citranuM ciraMjIvapaNuM sAcavavAnA prayatna karyA vinA to rahyo nathI. game tevAM kAllAM kheAbaDAM lAgatAM A citromAM zailInuM anukaraNa, ghUMTaNu ane keTalAka AkArenAM khokhAM bareAbara sacavAyAM hAya che. eTale ApaNane vRttAMtane ukela jarAye muzkela paDatA nathI. vRttAMta sAthe ApaNane rivAjo, vastra, ghare, upasphA vagerenA sArAmAM sArA khyAla maLe che. bAramIthI aDhAramI sadI sudhInuM lokajIvana jevuM hoya tA AmAM maLI zake. A citronI bIjI khUbI e che ke sAdhAraNamAM sAdhAraNa mANasane paNa citra samAya evI * sAhityA ane kriyA mATe jIe munizrI puNyavijayajInA 'bhA. jai, bra. saMskRti ane lekhanakaLA' viSenA lekha.-saMpAdaka Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. jaina citrakalapakuma rItane temAM prayoga karavAmAM Avyo che. taDako hoya tyAre AkhuM citra pILA raMgamAM ja cItaryuM hoya. rAtri hoya tyAre bhUrA raMga para ja cItarAyuM hoya. gharamAM rAtri hoya ane dIvo cItaryo hoya to badhuM lAla bhUmi upara AlekhyuM hoya. vaLI prasaMga pramANe tuM kALI darzAvatAM mANaso ane janAvarothI ApaNe badhuM tarata aTakaLI zakIe chIe. nadI sarovara ke kaMDa, tenA pANInAM vamaLonI rekhAothI ja samajAI jAya. vRkSo phaLo vanaspatio vagere barAbara oLakhAya tema tenAM pAna thaDa vagere cItarAelAM najare paDe che. vAstavika darzana karatAM A lAkSaNika darzana citraNanA niyamomAM vadhu upayogI gaNAyuM che. Aja sudhI bhAratIya citrakaLAnA itihAsamAM gujarAtane nAme lekha nahetA, paraMtu madhya yuganA A citrakaLAnA namUnA mAtra gujarAtamAM ja maLyA hovAthI gujarAtane tethI gaurava prApta thayuM che. A prAcIna citrAkRtienI chAyA rAjapUta kaLAmAM kema UtarI ane mugala kaLAne samRddha karavAmAM AnuvaMzika upakAra kevI rIte thaye tenA ekeDa te hajI besADavAnA rahe che ja; te paNa je sthApatyaracanAo ane vacce A citromAM dekhAya che te Aje paNa nahi badalAelA samAjamAM najare paDe che. catura daSTivALA kalAvivecake A kaLAnA namUnA jotAM ja tenI potency-sarjaka ane preraka zakti svIkAraze, eTaluM ja nahi paNa dezanI kaLAne temAMthI navo mArga jaDaze ema mAnavuM bhUlabhareluM nahi gaNAya. Aje kaLA eTale zALApAThita vastu nahi, paNa prajAnI Urmi ane ullAsamAMthI sarjAyelI navasRSTi ema svIkArIe te navasarjananA pAyAmAM ye A kaLAnAM tane upalegI thaI paDavAnAM ja, ravizaMkara ma. rAvaLa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mItAya namaH gujarAtanI nAaita kaLA ane tenA dainiAsa nAma A nibaMdhane upara pramANe nAma ApavAnA uddeza dezanI ekatAnA sthAne sAMpradAyika tattva bhAra prakAranuM aikya che; chatAM tenA samayayugonI dRSTie, rAmyakartA prajAnI dRSTie, dhArmika saMpradAyanI dRSTie, AzrayadAtAonI daSTae bheda pADI prakArA banAvavAmAM Ave che. udAharaNa tarIke hiMdu kalA, paralAnI phlA, rAjaputa kalA, mogala kalA, bauddha kalA tyAre khAvI beSTi te te kRtionA samudAyanI samajaNa ane temanA rasAsvAda ApavAmAM samarpaka ne nA te kalAmImAMsAmAM asthAne che tema nahiM gAya. atyAra sudhI kalAnA je prakAro pADavAmAM AvyA che te STie keTalA yogya che te bhAratIya kalAnA vivecakoe vicAravA jevA prazna che. ame A graMthamAM ApelI meoTA bhAganI kalAkRtionA samudAyane uparanA nAmathI aMkita karIe chIe tenAM kAraNeA nIce pramANe cheH (1) A kalAkRtionAM nirmANu tathA saMgraha gujarAna (prAcIna vyApaka arthamAM)mAM khelA che ane tenA kalAkArA meTA bhAge gujarAtanA vatanI hatA. prastAva 1 A viSayamAM Aja paryaMta nIce mujabanA lekha lakhAyA cheH gujarAtI bhASAmAM (1) zrIyuta nivaDa-viconamUrtine AgrAnA saMdhe mekro saciva sAMsarika patra' re, sA. sAdhaka varSe vAM i.sa. 1922, pR. 212 217, (2) zrIyuta nAnAlAla camanalAla mahetA- jaina pratimAvidhAna ane citrakalA' jai. sA. saMzodhaka varSa 3nuM I.sa. 1929, 4. 18-61. (3) zrIyuta ravizaMkara mahAzaMkara rAvaLa-hiMdI kalA ane jainadharma' jaina sA. saMzodhaka varSe rUjuM I.sa. 1924, pR. 79-81. (4) zrIyuta mehanalAla dalIcaMda desAI-jaina saMskRti-kalAe' jai. sA. saM, itihAsa I.sa. 1937, 5, 73-803, aMgrejI bhASAmAM-- n 5 W. Norman Brown in 'Indian Art and Letters' 1929 London p. 16. 6 in 'Eastern Art' Philaledphia u.SA. 1930 pp. 167-206. , * in 'Paranassus' November 1930 p. 34-36. in "The Story of Kalak 19, Washington pp. 13-24. in 'Paintings of the Jain Kalpa-Sutra'1932 Washinghton Us.A. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina citrakaTupama (2) ene jainAzrita eTalA mATe kahI ke A kRtiomAM AvelA viSe jainadharmanA kathAprasaMgomAMthI lIdhelA che, temanuM nirmANa karAvanAra AzrayadAtAo moTA bhAge jainadharmI hatA ane A kRtionI sAcavaNI jainAe sthApelA graMthabhaMDAromAM thaelI che. paraMtu e kalAkAre pite kayA dharmanA hatA tene nirNaya karI zakAto nathI; keTalAka vRddha yatio ane jaina sAdhuo Aje paNa sArI ane suMdara citrAkRtionuM nirmANa karatA jovAmAM Ave che tethI mAnavAne kAraNa rahe che ke e kalAkAro meTA bhAge jene haze; paraMtu keTalAka netA paNa haze. tethI joke kalAkAranI daSTie A kalAmAM raheluM zilpa gujarAtI zilpa che, chatAM A zilpa je rUpa grahaNa karyuM che temAM jaina viSayo ane jaina AzrayadAtAonI saci niyAmaka banyAM che. A kalAne barAbara samajavAmAM tathA tene AsvAda levAmAM jaina viSayone lagatI tathA tenA AzrayadAtAo viSenI mAhitI upakAraka thaI paDe che. ema paNa kahI zakAya ke A vinA A kalAnI samajaNa bahu ja adhUrI rahe. paNa upara kahyuM tema zilpa to gujarAtI ja che e visaravAnuM nathI; kemake Itara saMpradAyanA viye nirUpatI je thoDIka kRtio maLI che temAM paNa e zilpa ja ramI raheluM che. ! che ja 14 18 1. AK. Coornarswamy in 'Journal of Indian Art No. 127 London 1914. 11 in Catalogue of Indian Collection in the Museum of Fine Art' Part 4. Boston 192.4. in 'History of Indian and Indonasian Art' pp. 119-121. 1927. in 'Bull. Mus. of Fine Arts' Boston. p. 7 1930, in 'Eastern Art' pp. 236-2401930. 44 0. C. Gangoly in 'Ostasiatische Zeitschr' N.F. 2, 1925. in 'Quart. Journ.Andhra Historical Research Society'Vol.IV.p.86-88. in 'Indian art and Letters' p. 104-115, 1930. in 'Malavia Cominenioration Vol' 1932 pp. 285-289. 94 Ajit Ghose in 'Statesman' 26 Aug. 1928. Calcutta. Ro Nahar and K. Ghose in 'Epitome of Jainisin' 1917. R2 H. Von Glasenapp, final plate in his 'Jainsmus Berlin Gerinany, 1925. RR N. C. Mehta in 'Rupam' pp. 61-65, 1929 Calcutta. 23. in 'Studies in Indian Painting' pp. 15-28, 1927 Bombay. , in 'Gujarati Painting in the Fifteenth Century: A Further Essay on Vasanta Vilasa' 1931 London. in 'Indian Art and Letters' p. 71-78, 1932, 23 M.R. Majmudar: 'Some Illustrated Mss. of Gujarat school of Painting" in Seventh Oriental Conference, 1933. hiMdI bhASAmAM--27 zrIyuta nAnAlAla camanalAla mahetA-'bhAratIya citrakalA pR. 24-36, i. sa. 1933 alAhAbAda. K 25. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene ItihAsa 13 saMyaha Itara dharmI paradezI AkramaNamAM maLelA vijayanA madathI unmatta thaI bhAratIya saMskRtinA smAraka rUpa zilpa ane sAhityabharyA graMthone nAza karatA tyAre jaina mahAjanoe A zi95 ane sAhitya bacAvavA samartha prayatna karyo hato. tenA pariNAme Aje ghaNuM sAhitya (kevaLa jaina ja nahi evuM) bacavA pAmyuM che. muMbAI IlAkAnAM temaja cUrepa-amerikAnAM saMgrahasthAnomAM atyAre ekatrita thaelI hiMdanI hastalikhita prationI tapAsa karavAmAM Ave to jaNAze ke temAM sAro hisse gujarAtamAMthI gaelo che; ane temAM jaina yatio pAsethI maLeluM ghaNuM haze. khullara, pITarsana ane bhAgDArakara ityAdi sAro phAla meLavavA A tarapha savizeSa dRSTi rAkhatA. A uparAMta hajI paNa jesalamIra, pATaNa, amadAvAda, khaMbhAta, vaDodarA, chANI, surata ityAdi sthaLAmAM amUlya maMtharano sacavAI rahelAM che; ane atyAre e maLavAM durlabha thayAM che tenuM kAraNu le aMze e sAcavanArAonI sAMpradAyika saMkucitatA che tenAthI vizeSa e saMkucitatAne sthAna ApanAra keTalAka prata saMgharanArA ane tene vecI nAkhanArA vidvAnonI aprAmANikatA che. AvI aprAmANikatAnA dAkhalA lobhI jaina yationA ja che ema nathI; Adhunika keLavaNI pAmelA keTalAka kahevAtA vidvAnoe paNa A dhaMdhe karyo che. A graMthamAM je citrA chApavAmAM AvyAM che temAMnAM ghaNAMkharAM upara jaNAvelAM sthAnA graMthabhaMDAmAM sacavAI rahelI pratimAMthI lIdhelAM che. A sthaLe te sarva prAcIna ane arvAcIna graMthabhaMDArIono ane jAhera AbhAra mAnIe chIe. jena sAhityamAM citrakalAnI paraMparA jainonI mAnyatA pramANe, covIsa tIrthakaro paikI prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva (yugAdi pravya) svAmIe A usarpiNI kALanI zarUAtamAM potAnA rAjyAbhiSeka pachI, jyAre kalpavRkSamAMthI icchita vastunuM ApavApaNuM naSTa thayuM te samaye, pitAnI rAjyaavasthAmAM jagatane vyAvahArika kAryomAM upagamAM Ave tene mATe, pitAnA bharatAdika putrone puruSanI bAra keLAo tathA brAhmI ane suMdarI 2 puruSanI betara kaLAo 1 lekhana, 2 gaNita, 3 gIta, 4 nRtya, 5 vAgha, 6 paThana, 7 rikSA, 8 jAti, 9 ja, 10 alaMkAra, 11 vyAkaraNa, 12 nikti, 13 kAvya, 14 kAtyAyana, 15 niyaMTa (zabdakoza), 16 azvArohaNa, 17 garehaNa, 18 hAthI-gheDA keLavavAnI vighA, 19 zAstrAbhyAsa, 29 rasa, 21 maMtra, 22 yaMtra, 23 viSa, 24 khanija, 25 gadhavAda, 26 prAkRta, 27 saMrakRta, 28 paikSazcika, 29 apabhraMza, 30 rati, 31 purANa, 32 anuSThAnazAstra, 33 siddhAMta, 34 tarka, 35 vedaka, 36 veda, 37 AgAma, 38 saMhitA, 39 itihAsa, 40 sAmudrika, 4 vijJAna, 42 AcAyaeNkavidyA, 43 sAyana, 44 kapaTa, 45 vidyAnuvA, 46 darzanasaMthakAra, 47 dhUrtarAMbalaka 48 maNimaM 49 vRkSanA roganuM osaDa javAnI vidyA, 50 becarI vidyA, 51 amarikalA, 52 IndrajALa, 53 pAtAlasiddhi, 54 yaMtraka, papa rasavatI, 56 sarvakaraNuM, 57 dhara-maMdirAdinuM zubhAzubha lakSaNa naNavAnI vidyA (ripavighA), 58 jugAra, 59 cipala, 60 lepa, 61 camaM karma, s2 dhAreluM patra chedavAnI vidyA (patra dave 63 nakha6, 14 patra parIkSA, 15 varasIkaraNa, 66 kAdhana, 67 dezabhASA, 68 gArUDa, 69 yogAMga, 70 dhAtukarma, 71 kelivikSi, 72 kunata. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jaina citraka9paduma nAmanI potAnI be putrIone strIonI cesaTha kaLAo saMsArI prANIonA upakAra khAtara batAvI. prAcIna avaze jainAzrita kalAnA mahattvapUrNa bahu ja jUnA avazeSo hAla maLI AvatA nathI. madhya bhAratamAM AvelA rAmagaDhanA parvatamAMnI jogImAranI guphAomAMnAM bhitticitronA avazeSo mULe jaina hoya ema jaNAya che. erissAmAM bhuvanezvara najIkanI jaina guphAomAMnI ekamAM jaina citrakaLAnA kaMika avaze hajI che. mahAna palavarAja mahendramAM pahelo ke je I.sa. 600thI 6-5nI AsapAsa thayo hato ane je pitAne citrakArapuli' eTale citrakAromAM vAdha jevo-arthAta citrakAranA rAja jevo gaNAvatA tenA vakhatanAM eTale I.sa.nI sAtamI zatAbdInAM sIttanavAsalanAM bhitticitro paNa jaina hovAnuM sAbita thaeluM che." prAcIna jaina sAhitya madhyenA ullekha uparathI jaNAya che ke prAcIna bhAratamAM citrakaLA mRta avasthAmAM nahatI. samAjamAM tene saMtoSakAraka Adara ane pracAra hatA. leka citravidyAne prasannatAthI zIkhatA. citrakaLA ghaNu vistAramAM pracalita hatI. strIpuro rAjakumAra-rAjakumArIe vagerene te pratye anurAga hato, eTaluM ja nahi paNa vyavahArU rUpamAM ke A kaLAnuM zikSaNa teo prApta karatA. rAjAo ane zrImaMta moTI citrazALAo sthApatA. prAcIna jaina sAhityamAM citrakaLAnA maLI AvatA ukale (1) zvetAmbara jainenA mAnya Agama graMthamAM agIAra aMga6 paikInA cethA "samavAyAMga sUtranA 3 strI enI cosaTha kaLAo 1 nRtyakaLA, 2 ociya (AdarasatkAra ApavAnI kaLA), 3 citrakaLA, 4 vAritrakaLA, 5 maMtra, 6 taMtra, 7 dhanavRSTi 8 lAkRSTi (phaLa taiDavAnI kaLA), 9 saMskRta ja95, 18 kriyAkarSa, 11 jJAna, 12 vijJAna, 13 daMbha, 14 pANI gaMbhavAnI kaLA, 15 gatimAna, 16 tAlamAna, 17 AkArapana (adrazya kaLA), 18 bagIco banAvavAnI kaLA, 19 kAvyazakti, 20 vati kaLA, 21 naralakSaNa, 22 hAthIDAnI parIkSA, 23 vAra_siddhi, 24 tIvrabuddhi, 25 zakunavicAra, 26 dharmAcAra, 27 aMjanAga, 28 yuga, 29 gRhidharma, 30 suprasAdanakarma (rAjI rAkhavAnI kaLA), 31 kanakavRddhi, 32 vaNikAti (sauMdaryavRddhi), 33 vApaTava (vAcALapaNuM, 34 karalAdhava (hAthacAlAkI, 35 lalitacaraNa, 36 tailasurabhitAkaraNa (sugaMdhI tela banAvavAnI kaLA), 37 bopacAra, 38 gehAcAra, 39 vyAkaraNa, 40 paranirAkaraNa, 41 vINInAda, 4ra vitaMDAvAda (kAraNa vagaranuM laDavuM), 43 ekasthiti, 44 janAcAra, 45 kuMbhannama, 46 sarizrama, 47 ratnamaNibheda, 48 lipipariccheda, 49 kriyA, 50 kAmAvikaraNa, 51 raMdhana (rAdhavAnI kaLA), para cikurabaMdha (keza bAMdhavAnI kaLA), pa3 zAlIkhaMDa (khAMDavAnI kaLA, 54 mukhamaMDana, papa kathAkathana, 56 kusumagrathana, 57 varava, 58 sarvabhAvavizeSa, 59 vANijya, 60 bheya, 61 abhidhAna parijJAna, 62 AbhUSaNa yathAsthAna vividha paridhAna, 63 aMtyakSerikA ane 64 praznaprahelikA. 4 achata cheva (18). * The Sittanvasal Paintings by A.H. Longhurst in 'Indian Art and Letters' 1932 p.39-40. 6 agiyAra aMge - 1 AcArAMgasUtra, 2 sUtrakRtAMgasUtra, 3 sthAnAMgasUtra, 4 samavAyAMgasUtra, 5 vyAkhyAjJapti, (bhagavatI sUtra) 6 jJAtAdharmakathAgamUva, 7 upAsakadazAMgasUtra, 8 aMtakRtadazAMgasUtra, 9 anusaipa pAtika sUtra, 10 praznavyAkaraNa, 11 vipAkasatra. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tenA itihAsa 15 7ramA samavAyamAM 72 kaLAonuMGa varNana karatAM trIjI kaLA tarIke 'rUpa nirmANa'ne ullekha karelA jovAmAM Ave che, (2) nAyAdhammakahA-jJAtAdharmakathA nAmanA chaThThA aMgasUtranA pahelA 'khitaNAya' nAmanA adhyayanamAM A pramANe ullekha che:8 te zreNika rAjAne dhAriNI nAmanI bIjI rANI hatI. te rANI zreNika rAjAne hRSTa-priya hatI. te dhAriNI ekadaH kAi samaye evA prakAranA vAsagRhamAM vasatIhatIH SaT kASTaka-dharanI bahAranA bhAgamAM cha kAnuM ANaMdaka nAmanuM kAvizeSa, tathA laSTa eTale suMdara, bhRSTa eTale komaLa ane saMsthita eTale ke viziSTa saMsthAna(AkAra)vALA thAMbhalA, tathA UMce UbhI rahelI atyaMta zreSTha zAlalikA (putaLIe) tathA uvaLa caMdrakAMtAdika maNie, suvarNa ane karyaMtanArdika ratnAnI rUpikA (zikhara), tathA viMTakakapAtapAlI eTale pArevAne besavAnuM sthAna, tathA jAla (jALI), tathA ardhacaMdra (ardhacaMdranA AkAravALA pagathiyAM), tathA nivRddhaka (dvAranI pAse rahelA TaeNDalA), tathA aMtara (pAniyAMtara nAmanA dharanA eka avayava vizeSa), tathA kaNakAli-eka jAtanA dharanA avayaya, tathA caMdrazAlA (agAzI athavA uparanA mALa),--A sarva gharanA avayavAnI racanAvALAe karIne sahita, sarasa ane svaccha dhArUpala eTale geru vagere vaDe jene raMga kareleA che, bahArathI meLeluM ane kAmaLa paththara vagere dhasIne kAmaLa kareluM che, jenA aMdaranA bhAgamAM uttama ane pavitra citrakarma karavAmAM AvyuM che, vividha prakAranAM pacaragI Nu ane ratnanuM bhUmitaLa bAMdheluM che, padmanA AkAravaDe, azAkAdika latAnA AkAravarDa, puSpanI latAo vaDe ane mAlatI vagere zreSDa puSpanI jAtinI AkRtio vaDe jenA ullecanuM taLiyuM cItareluM che evuM, tathA vaMdana eTale mAMgalika zreSTha suvarNanA kaLaze! ke je caMdanAdika vaDe pUjelA ane mukha upara sarasa padmavaDe AcchAdita karelA che tevA kaLaze| vaDe jenA dvAranA pradeze| suzobhita che, pratara nAmanA suvarNanA alaMkArAnA agrabhAga upara laTakAvelI maNi ane meAtInI mALAe vadhu sArI rIte jenA dvAranI zobhA karelI che, sugaMdhI zreSTha puSpAvarDa kemaLa ane sUkSma (jhINA) zayanane upacAra karavAmAM AvelA hovAthI hRdayane 7 juo TippaNI 2. 8 tassa NaM seNiyassa rano dhAriNI nAma devI hotthA jAna seNiyassa rano iTTA jAva vihr| (sUtraM 8 ) tae NaM sA dhAriNI devI annayA kayAi taMsi tArisagaMsi chakaTukalamaTTasaMThiyakhaMbhuggayaM pavaravara sArabhaMjiyaujjalamaNikaNagarataNabhUmiyaM viDaka jAladvacaM daNijjUhakaM tarakaNayAlicaMda sAliyAvibhattikalite sarasacchadhAlavaNara bAhira ghimaTTe abhitarao pattasuvilihiyacittakamme NANAviddapaMcavaNNamaNirayaNako himatale paumalayApucava livarapupphajAtiuSoyacisiyatale vaMdaNavara kaNagakalasasuviNimmiyapaDipuMjiyasarasapaumasohaMtadArabhAe payaragA laMbatamaNimuttadAmasuviraiyadArasohe sugaMdhavarakusumamauyapamhalasayaNIvayAre maNahiyayanivvuiyare kappUralavaMgamalayacaMdanakAlAgurupavara kuMdurakaturuka dhUvaDa jyaMtasurabhimaghamaghaMtagaMdhuddhuyAmirAme sugaMdhavaragaMdhie gaMdhavabhUte maNikiraNapaNAsiyaMdhakAre kiM bahU ? , ya. yAM. P. 12. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalapakuma je AnaMda ApanAra che, kapUra, laviMga, malayAcaLa parvatanuM caMdana, kALAguru, uttama kaMka, tuSka e sarva prakArano dhUpa uvekhavAthI tene manohara madhamadhato sugaMdha utpanna thavAthI je manohara dekhAya che. maNinAM kiraNo vaDe jemAMthI andhakArane nAza thaelo che.-ghaNuM kahevAthI zuM ?' (3) vaLI AThamA malli' adhyayanamAM bhitticitrAno ullekha karavAmAM AvyuM che: teNaM kAlegaM 2 kurujaNavae hotthA hathiNAure nagare adINasattu nAma rAyA hotthA jAva viharati, tattha NaM mihilAe kuMbhagassa putte pabhAvatIe attae mallIe aNujAyae malladinae nAma kumAre jAva juvarAyA yAvi hotthA, tate NaM malladine kumAre annayA kauTuMbiya0 sAveti 2 gacchaha NaM tumbhe mama pamadavarNasi egaM mahaM cittasabhaM kareha aNega jAva paccappiNaMti. tate NaM se maladinne cittagaraseNi saddAveti 2 evaM vayAsI tumbhe NaM devA ! cittasabhaM hAvabhAvavilAsabibbAyakaliehiM rUvehiM citteha 2 jAva pacappiNaha, tate NaM sA cittagaraseNI tahatti paDisuNeti 2 jeNe va sayAI gihAI teNeva uvA0 2 tuliyAo vanae ya gehaMti 2 jegeva cittasabhA teNeva uvAgacchati 2ttA aNupavisati 2 bhUmibhAge viraMcaMti 2 bhUmi sajjeti 2 cittasa hAvabhAva jAva citteuM payattA yAci hotthA, tate NaM egassa cittagaramsa imeyArUvA cittagaraladdhI laddhA pattA abhisamannAgayA-jassa NaM dupayassa vA caupayassa apayasta vA egadesamavipAsati tassa Na desANusAreNaM tayANurUvaM nivvatteti, tae NaM se cittagaradArae malTIe javaNiyatariyAe jAlaMtareNa pAyaMguTuM pAsati tate NaM tassa gaM cittagarassa imeyArUve jAva seyaM khalu mamaM mallIevi pAyaMguTANusAreNaM sarisaga jAva guNovaveyaM rUvaM nivvattitae, evaM saMpeheti 2 bhUmibhAga sajjeti 2 malIevi pAyaMguTANusAreNaM jAva nivateti, tate NaM sA cittagaraseNI cittasabha jAva hAvabhAve citeti 2 jeNeva malladinne kumAre teNeca 2 jAva etamANattiyaM paJcappiNaMti, tae NaM maladinne cittagaraseNi sakArei vipula jIviyArihaM pIidANaM dalei 2 paDivisajjei, tae NaM malladine annayA pahAe aMteurapariyAlasaMparibuDe ammadhAIe saddhiM jeNeva cittasabhA teNeva uvA0 2 cittasabhaM aNupavisai 2 hAvabhAvavilAsabibboyakaliyAI rUvAI pAsamANe 2 jegeva mallIe videhavararAyakamAe tayANurUve Niyvattie teNeva pahArettha gamaNAe, tae NaM se malladinne kumAre mallIe videhavararAyakannAe tayANurUvaM nibbattiyaM pAsati 2 imeyArUve anmathie jAva samuppajjitthA-esa Na mallI videhavararAyakannattikA lajjie vIDie viaDe saNiyaM 2 paccosakkA, tae NaM malladinnaM ammadhAI paccosakvaMtaM pAsittA evaM vadAsIkina tuma puttA ! lajjie vIDie viaDe saNithaM 2 paccosakkai ?, tate Na se malladinne ammaghAti evaM vadAsI-juttaM NaM ammo ! mama jeTTAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe lajjaNijjAe mana cittagaraNivvattiya sabhaM aNupavisittae ? tae NaM ammadhAI malladinna kumAra va0-no khalu puttA! esa mallI, esa NaM mallI vide. cittagaraeNaM tayANurUve Nivvattie, tate NaM malladinne ammadhAIe eyamadraM socA Asurutte evaM vayAsI-kesaNaM bhI cittayarae apatthiyapatthie jAva parivajjie je NaM mama jamAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe jAva niyattietika taM cittagaraM vajjJaM ANabei, tae NaM sA cittagarasseNI imIse kahAe lA samANA jeNeva malladinne kumAre teNeva uvAgacchai 2 tA karayalapariggahiyaM jAva baddhAvei 2 tA 2 evaM vayAsI evaM khalu sAmI : tassa cittagarassa imeyArUvA cittakaraladdhI laddhA pattA abhisamannAgayA jassa NaM dupayassa vA jAba Nivvatteti taM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene ItihAsa - te kALe te samayane viSe kuru nAme janapada-deza hatuM. temAM hastinApura nAme nagara hatuM, jyAM adAnazatra nAmanA rAjA hatA. te samaye mithilAnagarImAM kuMbharAjAno putra prabhAvatIdevIne Atmaja mallikamArIno anuja (nAno bhAI) meladina nAmano kumAra yuvarAja hatuM. te malladina kumAre ekadA kauTuMbika puchone be lAvyA. bolAvIne A pramANe kahyuM: "he devAnupriya ! tame jAo, ane mArA gharanA udyAnane viSe eka moTI citrasabhA karo. te aneka staMbhavaDe sahita bhAvALI kare.' tyAra pachI te bhaladina kumAre citArAnI zreNine A pramANe kahyuM: "he devAnupriyo! tame mArI citrasabhAne hAva, bhAva, vilAsa ane bikavALAM pa (citro) vaDe cItaro. cItarIne mArI AjJA pAchI Apa." te citrakAranI zreNie 'tathA prakAre he' ema kahI tenI AnA aMgIkAra karI; aMgIkAra karIne jyAM potAnAM ghara hatAM tyAM teo gayA; jaIne tUlikA (pachI) ane varNa (judIjudI jAtanA raMga) grahaNa karyo; grahaNa karIne jyAM citrasabhA hatI tyAM AvyA; AvIne citra sabhAmAM praveza karyo; praveza karIne bhUminA vibhAgonI vaheMcaNI karI, vaheMcIne pitApitAnI bhUmine sajja (citrane yogya taiyArI karI, sajaja karIne te citrasabhAne hA, bhAva vagere bhAvavALAM citro cItaravA mATe prayatnavALA thayA. tyAM te badhA citArAonI madhye eka mA gaM sAmI! tunbhe taM cittagara vajjhaM ANaveha ! taM tunbhe NaM sAmI! tassa cittagarassa annaM tayANurUvaM daMDa nivvataha, tae NaM se malladinne tassa cittagarassa saMDAsagaM chiMdAvei 2 nizcisayaM ANavei, tae NaM se cittagarae malladinneNaM Nintrisae ANate samANe sabhaMDamattovagaraNamAyAe mihilAo NayarIo Nikkhamai 2 videhaM jaNavayaM majhamajheNaM jeNeva hathiNAurenayare jeNeva kurujaNavae jeNeva adINasattU rAyA teNeva uvA02ttAbhaMDaNiskhevaM karei 2 cittaphalagaM sajjei videha. 2 mallIe pAyaMguTANusAreNa evaM Nivattei 2 kakkhaMtaraMsi chubbhai 2mahatthaM 3 jAva pAhuDaM geNhai 2 hathiNApure nayaraM majhamajheNaM jeNeva adINasattU rAyA teNeva uvAgacchati 2 te karayala jAva vadAvei 2 pAhuDaM uvaNeti 2 evaM khalu ahaM sAmI! mihilAo rAyahANIo kuMbhagassa ranno puteNaM pabhAvatIe devie attaeNaM malladinneNa kumAreNaM nidhisae ANatte samANe iha habbamAgae, taM icchAmi NaM sAmI ! tuma bAhucchAyApari gahie jAva parivasittae, tate NaM se adINasatta rAyA taM cittagadAraya evaM vadAsI-kinnaM, tuma devANuppiyA! malladiNNeNaM nidhisae ANatte?, tae NaM se cittayaradArae adINasattarAya evaM vadAsI.-evaM khalu sAmI ! malladinne kumAre aNNayA kayAi cittagaraseNi saddAveda 2 evaM va. tumme NaM devANuppiyA / mama cittasabhaM taM caiva sarva bhANisavvaM jAva mama saMDAsagaM chiMdAvei 2 nivisaya ANavei, taM evaM khalu sAmI / malladinneNaM kumAreNaM nidhisae ANatte, tase NaM adINasattU rAyA taM cittagara evaM vadAsI-se kerisae NaM devANuppiyA 1 tume mallIe tadANurUve rUve nivvattie? tate NaM se citta* kakkhatarAo cittaphalaya gINeti 2 adINasattassa uvaNei 2 evaM va0-esa NaM sAmI : mallIe vi0 tayANurUpassa rUvassa kei AgArabhAvapaDoyAre nivvattie No khalu sakA keNai deveNa vA jAva mallIe videharAyavarakANagAe tayANurUve rUve nibattitae, tate Na adINasata paDirUvajaNitahAse dUyaM saddAveti 2 evaM vadAsI-taheba jAva pahArettha gamaNayAe (sUtra 73) pR. 142-143. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma citArAne AvA prakAranI citrakAra labdhi (citrakaLA) labdha thaelI-prApta thaelI ane vAraMvAra sevavAmAM--paricayamAM AvelI hatI ke te je kaI dvipada, catuSpada ke apadano eka avayava paNa jue to tenuM te avayavane anusAre samagra satya svarUpa karI (cItarI) zakato hato. te citrakAranA putre ekadA mallikumArInA pagano aMguThe javanikA (paDadA)nI aMdara jALIyA (chidromAMthI joye. catrakArane AvA prakArano vicAra thayo keH "A mahilakumArInA paNa paganA aMguThAne anusAra tenI sadaza, tevA ja guNe karIne sahita evuM tenuM AkhuM rUpa mAre nIpajAvavuM (cItaravuM) e zreyakAraka che. A pramANe teNe vicAra karyo, vicAra karIne potAnA bhAgano bhUmibhAga sajaja karyo, saja karIne mahilakumArInA pAkanA aMguThAne anusAre 5 cItaryuM. tyAra pachI te citrakAranI zreNie citrasabhAne hAva, bhAva vagere sahita cItarI, cItarIne jyAM madinakumAra hato tyAM AvyA, AvIne tenI AjJA pAchI ApI. malladijakumAre te citrakAra zreNIne satkAra karyosanmAna karyuM, sanmAna karIne temane AjIvikA lAyaka evuM me, prItidAna-InAma ApyuM, ApIne temane visarjana karyo. anyadA maladinakumAra snAna karI, vibhUSita thai, aMtaHpura ane parivAra sahita dhAvamAtAne sAthe laI jayAM citrasabhA hatI tyAM AvyA, AvIne teNe citrasabhAmAM praveza karyo, praveza karIne hAva, bhAva, vilAsa ane bibeka sahita strI vagerenAM svarUpa (citro) jete ti jyAM mahila nAmanI videha rAjAnI zreSTha kanyAnuM tathA prakAranuM 5 (citra) banAveluM hatuM tyAM Avyo. te madinakumAre mali nAmanI videha rAjanI zreSTha kanyAnuM tathA prakAranuM cItareluM rUpa joyuM, joine tene AvA prakArane vicAra utpanna thayoH "A to malli nAmanI videharAjanI zreSTha kanyA che. eTale ke te pote ja UbhI che. ema vicArI te lajajA pAmyo, vIDA pAmya, vyadita tho (atyaMta lajajA pAmyo); tethI te dhImedhIme pAcho pharyo. aMbedhAtrIe malladinakumArane pAchA pharatAM jaI A pramANe kahyuM: "he putra! kema tuM lajajA pAme thake dhIme dhIme pAcho pharyo ?" tyAre te madinnakumAre dhAtrI mAtAne A pramANe kahyuM: "he mAtA ! mArI moTI bahena ke je guru ane devarUpa mAnavA pezya che tathA jenAthI bhAre lAjavuM joIe tenI pAse mAre citrakAranI banAvelI sabhAmAM praveza kare zuM yogya che?' tyAre te dhAtrI mAtAe bhalladinakumArane A pramANe kahyuM: "he putra! ni A mahila nathI. paraMtu A mahila nAmanI videharAjanI zreSTha kanyA citrakAra tathA prakAranA rUpavALI cItarelI che!' maladinakumAra dhAtrI mAtA pAsethI A artha sAMbhaLI hRdayamAM tatkALa krodha karI A pramANe che : "are! kayo te citAre aprArthita (mRtyu)nI prArthanA karanAra, lajajA, buddhi, lakSmI ane kArtithI rahita che ke jeNe gurudeva samAna mArI jeTha bhaginInuM 5 cItaryuM?" A pramANe kahI teNe te citrakArane vadha karavAnI AjJA ApI. te citrakAronI zreNi A vRttAMtane jANIne jayAM maladinakumAra hatuM tyAM AvI; AvIne Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 gujarAtanI jIvAzrita kaLA ane teno ItihAsa be hAtha joDI aMjali karI kumArane vadhAvyo; vadhAvI A pramANe bolyAH "A pramANe nie he svAmI! te citrakArane AvA prakAranI citralabdhi (kaLA) labdha thaelI ane vAraMvAra paricayamAM AvelI che ke je koI dvipada vagerenuM kiMcit paNa 5 jue tenuM te samagra 5 banAvI-cItarI zake che. tethI he svAmI! tame te citArAnA vadhano Adeza na Ape! tame he svAmI! te citrakArane bIjo koi yogya daMDa karo." tyAra pachI te matalacitrakumAre te citrakAranA saMDAsAne (jamaNA hAthano aMguTho ane tenI pAsenI pahelI-tarjanI AMgaLI, je be maLIne capaTI thAya che te saMDAsaka kahevAya che) chedAvyokapAvyo ane tene dezanikAlanI AjJA ApI. maladinakumAre dezanikAlanI AjJA ApavAthI te citrakAra pitAnA bhAMDa, pAtra, upakaraNa vagere sAmagrI sahita mithilA nagarIthI nIkaLe; nIkaLIne videha janapadanA madhyabhAge thaIne jayAM hastinApura nagara hatuM, jyAM kuru nAme janapada hato ane jyAM adInazanuM rAja hato, tyAM Avyo; AvIne potAnI bhAMDa vagere sAmagrI vastuo mUkI; mUkIne eka citraphalaka (citra cItaravAnuM pATiyuM) sajaja karyuM; sajaja karIne malli nAmanA videharAjanI zreSTha kanyAnA pATanA aMguThAne anusAre te malinuM samagra rU5 cItaryuM; cItarIne te citraphalaka potAnI kAkhamAM rAkhyuM; rAkhIne bheTachuM grahaNa karyuM prahaNa karIne hastinApura nAmanA nagaranA madhya bhAge karIne jyAM adInazatru rAjA hatA tyAM AvyA; AvIne tene be hAtha joDI vadhAvyA; vadhAvIne tenI pAse jeNuM mUkayuM; mUkIne te citra A pramANe bolyoH "nie he svAmI ! mithilA nAmanI rAjadhAnImAM kuMbharAjAnA putra, prabhAvatIdevInA Atmaja maDhaladina nAmanA kumAre mane dezanikAlanI AjJA pharamAvI, tethI huM zIdhrapaNe ahIM Avyo chuM. te he svAmI! tamArI bAhuchAyAno Azrita thaye thako huM ahIM rahevAne IrachuM chuM." A sAMbhaLIne te adInazatru rAjAe te citrakAranA putrane A pramANe kahyuM: "he devAnupriya! zA mATe tane maladikumAre dezanikAlanI AjJA karI?" te citrakAranA putre adInazatru rAjAne pUrvavata saghaLe vRttAMta kahyo. te sAMbhaLI adInazatru rAjAe te citrakArane A pramANe kahyuM: "he devAnupriya! te kevA prakAranuM te mahilakumArInuM tathA prakAranuM 5 cItaryuM hatuM?" te citrakAranA putre potAnI kAkhamAMthI te citraphalaka bahAra kADhayuM, bahAra kADhIne adanazatru rAjAnI pAse mUkyuM, mUkIne A pramANe kahyuM: "he svAmI! A meM te malli nAmanI videharAjanI eka kanyAnA tathA prakAranA rUpavALA svarUpane kAMIka AkAra, bhAva ane pratibiba tarIke cItaryuM che. paraMtu koI deva ke dAnava vagere mahila nAmanI videharAjanI zreSTha kanyAnuM tevA prakAranuM rUpa cItaravAne zaktimAna nathI." tyAra pachI te citra joIne adInazatru rAjAe harSa utpanna thavAthI dUtane bolAvyo; bolAvI mahilakumArInI pitAne mATe mAgaNI karavA mokalyA. vaLI te ja adhyayanamAM mahilanI suvarNamUrtine adhikAra nIce pramANe che:10 1. 'tate Na te jitasattupAmokkhA chappiya rAyANI kallaM pAubhAyA jAva jAlaMtarehiM kaNagamayaM matthayachi paumuppalapihANaM paDimaM pAsati, esa NaM mallI videharAyavarakoNattikuTu mallIe videha rUve ya jovaNNe ya Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jaina citrakama 'tyAra pachI te jitAtra vagere e rAjAo bIje divase prAtaHkALe jALiyAmAMthI te kanakabhaya, mastaka para chidravALI ane kamaLanA DhAMkaNAvALI mahilanI pratimA jevA lAgyA, ane A ja mahilA videharAjanI zreSTha kanyA che" ema jANI mahila nAmanI videharAjanI zreSTha kanyAnAM rUpa, yauvana ane lAvaNyane viSe mUchI (maha) pAmyA ane sthira daSTi vaDe tenI sAme jotA ghA. tyAra pachI te videha rAjAnI zreSTha kanyAe snAna karyuM, snAna karI zarIra vacha karI, sarva alaMkAra vaDe vibhUSita thaI, ghaNI kujA dAsIo vaDe parivarelI satI jyAM te jalAgRha hatuM ane jyAM te suvarNanI pratimA hatI tyAM AvI. AvIne te suvarNa pratimAnA mastaka uparathI te DhAMkeluM kamaLa laI lIdhuM. (4) teramA "maMDukaka' nAmanA adhyayanamAM naMda maNiyAranI kathAmAM lokonA ArAmane mATe rAjagRha nagara bahAra zreNika rAjAnI anumatithI eka moTI citramabhA baMdhAvyAno ullekha maLI Ave che.11 'tyAra pachI te naMda maNiyAra zreSThIe pUrva dizAnA vanakhaMDamAM eka moTI citrasabhA karAvI. te aneka seMkaDo staMbhethI zobhatI thaI. prAsAdika, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa banI. te citrasabhAmAM ghaNA kRSNa ane zukala varNavALa kAptakarma-lAkaDAnI putaLI vagere, pustaka-vastranA paDadA vagere, citrakarma, leyakarma--mATInAM pUtaLAM vagere, mALAnI jema sutravaDe gUMthelA-gaMdhitakarma, pupanI mALAnA daDAnI jema veSTita karma, suvarNAdikanI pratimAnI jema pUraNuM karma ane rathAdikanI jema saMghAtansamUhanA karma vagere manahara karAvyAM. tene jenAra manuSya ekabIjAne te te kAma dekhAtA dekhAtA varNana karatA hatA. evI te citrasabhA rahelI hatI.' (5) "uttarAdhyayana sUtra'nA pAMtrIsamA adhyayanamAM A pramANe ullekha cheH 12 citravALA makAnamAM bhikSu (sAdhu) rahevA manathI paNa Ie nahi.' (6) prabhu mahAvIra pachI 98mAM varSe svargavAsa pAmelA AryazagraMbhavasUri viracita "dazaghakAlika sUtramAM paNa bhitticitrano ullekha karelo che: 13 lAvaNNe ya mucchiyA giddhA jAva ajjhovavaNNA diTrIe pehamANA 2 ciTuMti, tate NaM sA mallI vi. pahAyA jAva pAyacchittA sannAlaMkAra. bahiM khujjAhiM jAva parikkhittA' jeNeva jAlagharae jegeva kaNayapaDimA teNeva uvAga. 2 tIse kaNagapaDimAe matthayAo taM paumaM avaNeti 11 'tateNaM se gaMde puracchimille vaNasaMDe ega maha cittasabha karAveti aNegakhaMbhasayasaMnivida pA0, tattha NaM bahuNi kiNhANi ya jAva sukkilANi ya kaTakammANi ya potthakammANi citta0 lippa. gaMthimaveDhimapUrimasaMghAtima0 uvadasijjamANAI 2 ciTuMti, jJAtAdharmakathA-pR. 179. 12 maNohare cittaharai malladhuSeNa vaasi| sakavADaM paMDurulloaM maNasAvi na pacchae // 4 // utarAyana a.3pa . 4 13 cittabhitti na nijjhAe nAri vA sualaMkiaM / bhakkhara piva daTuNaM diSTuiM paDisamAhare / / dazavaikAlika a. 8 gAthA 4 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene ItihAsa 21 bhIMtanA citrane citramAM rahela nArIne athavA khUba alaMkRta jIvatI jAgatI strIne nahi jevI, ane jovAmAM Ave to sUryanA sAmethI jema tarata najara pAchI kheMcI laIe chIe tema kheMcI levI." (7) mahAvIra pachI chaThThI pATe thaelA AryabhadrabAhusvAmIe14 racelA "ka9pasUtra'mAM nIce mujaba citravALA bharelA paDadAno ullekha jovAmAM Ave che.15 pitAthI lagabhaga najIkamAM aneka jAtanAM maNiratnothI zAbhita, darzanIya, zreSTha vamanI pedAza mATe paMkAelI zaheramAM taiyAra thaelI-banelA, komaLa rezamanA dorAthI bharelI racanAvALI, varU, baLada, ghoDe, manuSya, magara, pakSIo, sarpa, kirade, rUrU nAmanAM haraNe, aSTApada, camarI gAya, saMsakta (zikArI janAvaravizeSa), hAthI, vanavelaDIe, padmalatA A badhAnI racanAvALA evI aMdaranA bhAganI javanikA (aMtaHpuranI ADamAM rAkhavAne 5Dado) nakhAve che." (8) zrImAna ArtharakSitari anuyegaThArasUtramAM sthApanAvazyaka sUtranuM varNana karatAM nIce mujaba jaNAve che:16 "sthApanAvazyaka zuM? sthApanAvazyaka eTale lAkaDAmAM kotarIne je pa dhAyuM hoya, kapaDAne temaja tADapatrAdine kApIne ke ekatra karIne sUpa banAvyuM hoya, tADapatra athavA kapaDA upara citra dorIne pa-AkRti taiyAra karI hoya, leya AkAre rUpa banAvyuM hoya, gAMTha vaDe AkRti upajAvI hAya, phUla vagere vIMTIne AkRti taiyAra karI hoya, kapaDAM vIMTIvITIne AkRti taiyAra karI hoya, bharata vaDe pittaLa AdinI pratimA banAvI hoya, akSa-caMdanaka, varATaka-kaDI A badhA paikI eka hoya ke ghaNAM hoya, satya rUpamAM sthApanA hai cahAya kalpitarUpe sthApanA ho, "Avazyaka e bhAvane darzAvatI sthApanA hoya to te sthApanAvazyaka che !' (9) vikramanI trIjI sadImAM thaelA zrImAna pAdaliptasUri kRta 'taraMgalelA' uparathI agiyAramI sadImAM thaelA zrInemicaMdrasUrie saMkSepamAM avatarelI kathAmAM "taraMgavatI'nA pitAnA pUrvabhavanA citrapaTo cItaryAno ullekha maLI Ave che "mArI AMtarika vedanAmAM mane akasmAta eka navIna vicAra raphurI Avyo ane te anusAre meM keTalAMka citrapaTo AlekhyAM. mArA pAchalA janmamAM mArA svAmI sAthe rahIne meM je anubhava lIdho hato te prakaTa karavAne vastrapaTa upara suMdara pIchI vaDe aneka citro meM AMkayAM. 14 vIra nivaNa saMvata 170 (i.sa. pUrve 357) varSe svargavAsa pAmelA. 15 'appaNo adUrasAmaMte nANAmaNirayaNamaMDiyaM ahizapicchaNijjaM mahagdhavarapaTTaNuggayaM saNhapahabhattisayacittatANaM ihAmia-usabha-turaga-nara-magara-vihaga-vAlaga-kinnara-haru sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya-paUmalayabhatticittaM abhitarioM javaNiaM aMchAveda / 16 'se ki taM ThavaNAvassayaM?, jaNaM kadakambhe vA potthakamme rA cittakamme vA leppakamme vA gaMthime vA Dhime vA pUrime vA saMghAime vA akkhe vA varADae vA ego vA aNego vA sambhAvaThavaNA vA asabbhAvaThavaNA kA AvassaetiThavaNA ThavaNA Thavijjai se taM ThavaNAvassayaM (sU. 10) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jaina citrakalpadruma ame ekaThAM sasneha kema rahetAM, kema caratAM, mArA sahacarane kema bANa vAgyuM, pAradhie kema emane agnisaMskAra kIdho, huM pite temanI pAchaLa kema satI thaI e badhA dekhAvanAM meM citro cItaryA. vaLI gaMgA ne tenI pAsenuM bharyuM taLAva ne nadInAM baLavAna mane tenA uparanAM sau jaLapakSIo ne temAM ye vaLI khAsa karIne cakravAke e saunAM paNa citro AkyAM. vaLI hAthI ne tenI pAchaLa paDelo dhanurdhArI pAradhi paNa cItaryo. kule khIleluM kamaLataLAva ane vividha RtunAM khIlelAM phUloe lacakAtAM vizALa jhADavALa vana paNa cItaryuM. ane e judAM judAM citranI citramALAnI sAme kalAkonA kalAke besIne mArA haiyAno hAra je cakravAka tenA sAme ekI Taze nihALI rahetI. kaloka 455-46 3 (10) vikramanI chaThThI sadI pahelAnA "kuriI ' nAmanA prAkRta kathA graMthamAM nIce mujabanA ullekha karavAmAM AvyA cheH 'citramAM cItarelI yakSanI pratimAnI-mUrtinI jema eka cittanizcala beThI che.'17 yakSe kahyuM: 'durAcArI pighAtIe A' ema bolIne lekhakarma manuSyanI jema staMbhita karyA.18 (11) jinadAsa mahattara kRta "Avazyaka cUrNi' prathama bhAgamAM A pramANe ullekha che 19 'citrakAra mApyA sivAya pAchaLathI citrane pramANayukta taiyAra kare che athavA teTalo raMga taiyAra kare che jeTalAthI citra pUruM dorI zakAya.' (12) vi.saM. 925mAM lokAcArya zIlAcArya) e dasa hajAra prAkRta leka pramANu 'caupana mahApuruSa cariyuM gadyamAM rahyuM che. temAM trevIsamA tIrthakara zrI pArzvanAtha prabhunA jIvanacaritramAM temane vairAgya pAmavAnA prasaMgamAM nIce mujaba bhitticitrane ullekha karelo cheH "ekadA vasaMtaRtumAM lekonA uparAdhathI pArSakumAra udyAnanI zobhA jevA mATe gayA. tyAM latA, dama, puSpa ane kautukAdika jotAM prabhue jyAM UMcA teraNA bAMdhelAM che evA eka moTA prAsAdane je, eTale bhagavaMte temAM praveza karyo. tyAM bhIMta uparanAM citro jotAM addabhuta rAjya ane rAjImatino tyAga karIne saMyamazrIne varanAra evA zrI nemijinanA citrane joIne prabhue vicAra karyo ke mAre paNa A asAra saMsArano tyAga karavo ucita che.' (13) zrI hemacandrasUri viracita pariziSTaparva'nA AThamA sargamAM zrI sthUlabhadrajI cAturmAsa kizo vezyAne tyAM citrazALAmAM rahyAne ullekha nIce pramANe maLI Ave che: "anyadA varSARtu AvatAM sthUlabhadra muni potAnA guru zrI saMbhUtivijayajIne vaMdana karIne bolyA ke "ha bhagavan! kezA vezyAne ghera kAmazAstramAM kahelAM evAM vicitra prakAranAM citrothI 17 'cittakamma lihiA viva jakkhapaDimA ekkacittA acchai / ' patra 72. 18 "javaLa bhAtiyA phurAvA! risivAya ! giri maLaseLa jaimiyA brampanara phuvA patra 88. cittakAro pacchA amavetUNaM pamANa jattaM kareti, tattiya vA vaNayaM kareti jattieNaM samappati / bhAva TU meca 1, pR. 17. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 gujarAtanI jenAzrita kaLA ane teno ItihAsa zobhAyamAna citrazALAmAM vize tapa karma karatA ane parasa bhojana karato huM cAra mAsa parvata rahIza, evo huM abhigraha karuM chuM." uparokta graMtha sivAya citrakaLA mATenA bIjA saMkaDe ullekha jaina sAhityanA graMthamAM maLI Ave che, paraMtu vistArabhayathI ATalI noMdhathI saMtoSa mAnavo paDyo che. gujarAtanI jaina saMrakRti 'sanavyA jene rasazaNagAra, latAmaMDapa sama dharmAgAra-nhAnAlAla garavI gUrjarabhUmi potAnI suMdaratA ane samRddhine mATe jagatanA jANItA pradezomAM ghaNA jUnA jamAnAthI-itihAsanA prAraMbhakALathI ja vikhyAta thaelI che. gUrjarabhUmi eTale sAMdarya ane samRddhizALI bhUmionI jANe rANI. enI jamIna rasavatI ane nadIo nIravatI, enAM vane rAjavRothI gherAelAM ane enAM kSetro sudhAthI chavAelAM, enuM jala Arogyakara ane pavana AlhAdakara, enuM vAtAvaraNa saumya ane RtumAna sarvAnukULa-evI evI prAkRtika viziSTatAone lIdhe e bhUminI AkarSakatA anya bhAratIya dezanI apekSAe ghaNI mehaka thaI paDI che. enA zire bhAga tarapha AvI rahelA himAlayanA ladhu bhrAtA jevo arbudAcala pitAnA pratyaMta parvatavALA parivArathI, e bhUmine jANe mukuTadhAriNI banAvI rahyA che. enA vakSa:sthaLa upara vahetI sarasvatI, bhramatI (sAbaramatI), mahI, narmadA ane tApI jevI saritAoe pitAnI urjavala jaladhArAothI ene "paMcasarahAradhAriNI'nI upamA apAvI che. ratnAkara samudra potAnA pracaMDa lelethI enA pAdatalanuM prakSAlana karI ene pUNyabhUminI padavI prApta karAvI che. prAcIna samayanA "ahiMsA parama dharmanA Adha saMsthApaka yugAdideva zrI RSabhanAtha (jainenA covIsa tIrthaMkara paikInA prathama tIrthaMkara), naiSThika brahmacaryane anubhUta Adarza ApanAra yAdavakulatilaka zrI neminAtha (jainonA bAvIsamA tIrthaMkara), karmavegane sakriya mArga upadezanAra vAsudeva zrIkRSNa vagere divya pue potAnA pAdasparzathI e bhUmine pavitratAnI mudrA samaryAM che. jena, brAhmaNa, bauddha, khrista, jarathosta ane IslAma jevA jagatanA sarva pradhAne dharmAnuyAyIone udAra Azraya ApI e bhUmie dharmabhUminI mAnavaMtI kIrti meLavI che. enA zirobhAga tarapha AvelI arbudAcalanI parvatamALA, nimnabhAga tarapha AvelI mahAsamudranI vicimALA, dakSiNupArzva tarapha AvelI narmadA tApI jevI nadInI jeDI,Ama pRthvI uparanI parvata, siMdhu, raNuM ane nadI jevI viziSTa vibhUtionA parikarathI parivRta thaelI A bhUmi jANe koI divyazaktidhAriNI devI hoya tevI zAbhe che. gUrjarabhUminI AvI suMdaratA ane subhaganAne sAMbhaLI cheTha ItihAsakALathI laI vartamAna zatAbdInA AraMbha sudhImAM aneka prajA vargo eno upabhoga karavA ke Azraya levA AkarSAyA che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jena citraka9pama paurANika yAdavothI laI kejka pezvAo sudhInA zaktizAlI bhAratIya rAjanyoe A bhUmine pitAnA sAmrAjyanI sAmrAjJI banAvavA mATe mahAna prayatno karyA che, temaja yavane ane grIkathI laI briTiza sudhInA videzIya rAjyalolupa rAja vargoe paNa e suMdarInA svAmI thavA mATe aneka kaSTa ane du: vyAM che. rAyalolupa kSatrinI mAphaka dhanalolupa vacce 5Na A bhUminI ArAdhanA karavA ochA nathI AvyA. yavana, cInI, grIka, pArasika, gAMdhAra, kaMboja, mAlava vagere prAcIna jagatanA visyo temaja , valaMdA, porTugIjha, phreMca, jarmana ane aMgreja amerikana vagere arvAcIna duniyAnA sodAgare potAnuM dAridravadu:kha dUra karavA mATe hamezAM A bhUminA kRpAkaTAkSanI AzA karatA rahyA che. "sajAvyA jene rasathANugAra'-kavivara hAnAlAlanI A ukti yathArtha ja che. jenoe A bhUmine ane tenI parvatamALAone jagatamAM jenI joDa nathI tevA kaLAnA uttama namUnA sabhA bhavya prAsAdothI alaMkRta karelI che. jyAM najara nAkho tyAM A bhUminI viziSTatA rUpa jaina prAsAde zobhI rahyA che. jaina saMrakRti ane tenA ajoDa "ahiMsA paramo dharmanA siddhAMtanI chAyA samasta gUrjara prajAnA jIvana sAthe eTalI badhI vaNAI gaI che ke giriguphAthI zarU karI samRddha zahera lagInA A bhUminA koI paNa bhAgamAM vasanAra gUrjaraputra tenI asaramAMthI mukta nathI, lagabhaga AkhA ye gujarAtamAM prajAnA naitika jIvana upara jaina dharme UMDI asara karI che. gujarAtanI mahAjana saMsthAonA vikAsamAM jeneno kALo ghaNo moTo che. prAcIna kALathI hamezAM teo rAjakIya ane nANuM viSayaka bAbatamAM mokhare rahyA che. yAdavakuLatilaka, bALaahmacArI, tIrthakara ariSTanemi ane temanA pitarAI bhAI zrIkRSNanI belaDIe naiSThika brahmacaryayukta sAdhujIvana ane niSkAma karmayoganA Adarzo gUrjarasaMtAno pAse mUkyA. A ucca Adarzono vArasa meLavanAra ane tene dhvanamAM utArI pragati sAdhanAra prajAne, te pachInA lagabhaga traNa hajAra varSane rasika itihAsa Aja lagI aNuza paDavyo che. tyAra bAda jaina rAjarSi caMdragupta maurye A pradeza jItI laI mahAna maurya sAmrAjya sAthe joDI dIdhuM. tenA prapAtra mahArAjA saMpratie gUrjarasaMtAnone jagatanA ajoDa saMta prabhu mahAvIranA "ahiMsA paramo dharmanA pATha bhaNAvyA ane A puNyabhUmine asaMkhya jaina prAsAdothI vibhUSita karI. A aNamolA pATha gUrjarasaMtAnoe suMdara rIte vikasAvyA ane bhaviSyane mATe jevA ne tevA jALavI kALAMtare maurya sAmrAjaya nabaLuM paDI nAnAnAnAM rAjyomAM vaheMcAI gayuM. AryAvartamAM baLavAna banele boddha dharma gujarAtamAM paNa AvyuM ane thoDA vakhata mATe jaina tane jhAMkhI karI. thoDA samayamAM jainAcArya zrI dhanezvarasUrie vallabhipuranA sUryavaMzI mahArANA zIlAdityane upadeza ApI, jaina dharmane rAjyadharma banAvyuM. ane tenI pAse zatruMjayane uddhAra karAvyA. vallabhipura jaina dharmanuM kendra banyuM. eka samaye tyAM 84 jinamaMdira jaina dharmano vijayadhvaja pharakAvI rahyAM hatAM. 20 jue purAtattva varSa 5muM 5. 1-3, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene itihAsa 5 jaina saMghanuM baMdhAraNa karavA ane jaina zAstrone punaruddhAra karavA vIra nirvAMNu saMvata 980mAM devarjiMgaNi kSamAzramaNanA netRtva nIce eka mahApariSada paNa ahIM maLelI, samaya jatAM vallabhapuranuM paNa patana thayuM. vaDhIyAra paragaNAmAM mahAtIrthaM zrIzaMkhezvaranI chAyAmAM AvelA paMcAsaranA cAvaDA rAjA baLavAna thayA. temanI samRddhithI lalacAI kalyANu nagaranA rAjA bhUvaDe e vakhata caDhAI karI cAvaDArAja jayazikharIne harAvI mAryAM ane gUrjara bhUmi upara peAtAnI sattA sthApI, paNa AthI kAMI cAvaDA vaMzanA aizvaryanA aMta AvyA nahi. yuddhanA aMta pahelAM vanamAM meAkalI dIdhelI jazikharInI garbhavatI rANI rUpasuMdarIe caMdura gAma pAse vanarAja nAmanA bAlakane janma ApyA. A uttama lakSaNAvALA bAlakane jainAcArya zrIzIlaguNusUrie varNAdamAM eka zrAvikAne tyAM Azraya apAvye. gurunI saMbhALa nIce yeAgya umare pahoMcatAM ja bahAdura vanarAje svaparAkrama ane cAMpA vANIAnA nAmathI prasiddha caMpaka zreSThinI kiMmatI salAha tathA bahAdurI, zrIdevI zrAvikAnA AzIrvAda ane aNuhila rabArI jevAM gUrjara saMtAneAnI sahAnubhUtithI sAlaMkIene hAMkI kADhavA ane jaina jyeAtiSIee ApelA zubha muhUrte pATaNa zahera vasAvI tyAM rAjadhAnI karI. gujarAtanA A pATanagara upara zrIzIlaguNusUrinA ziSya jainAcArya zrIdevacaMdrasUrinA AzIrvAda hatyA. gAdI upara sthira thatAM ja gurunaH upakArane badaleA vALavA mahArAjA vanarAje paMcAsarathI guru mahArAjane nimaMtrI samasta gUrjara sAmrAjya temanA caraNe dharyuM. akiMcana munirAje saddharma samajAvI dharmArthe upayoga karavA te sAmrAjya vanarAjane pAchuM soMpyuM. guru mahArAjanI icchAnusAra paMcAsarA pArzvanAthanuM bhavya derAsara pATanagaramAM baMdhAvyuM. jaineAnA hAthe ane temanI madadathI sthapAelA A pATanagaranA ane tenA mahArAjyanA sAta sA varSanA itihAsamAM jainasaMskRtinuM sthAna mahattvanuM kahI zakAya. jainAcAryanA AzIrvAda pAmelI pATaNanI gAdI upara AvanAra cAvaDA, sAlaMkI ane vAghelA rAjAomAM jaina dharma bahumAna pAmyA. mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadevanuM jaina dharma tarakanuM AstikatAnuM valaNa tathA gurjarezvara kumArapALanA jainadharmasvIkAra itihAsaprasiddha che. A samaya daramyAna caMpaka zreSThei, maMtrI vimala, mahetA muMjAla, udayana maMtrI, sAMta mahetA, mahAmAtya vastupAla, senApati tejapAla vagere jaina maMtrIzvarI tathA daMDanAyakA, zrIvardhamAnasara, zrIharibhadrasUra, maladhArI zrIhemacaMdrasUri, zrIdevasUri, zrIzAMtisUra, zrIsUrAcArya vagere jaina vidvAna ane gujarAtanA sarvAMga saMpUrNa 'siddhahaimavyAkaraNa'nA racanAra kalikAlasarvajJa mahArAja zrIhemacaMdrasUri jevA mahAnAyakA thaI gayA, A samaya daramyAna prAMtabharamAM rAjyAzrayathI, maMtrIonA kharce agara zreSThinI lakSmI vaDe huArA bhavya caityeA gujarAtamAM TheraThera baMdhAyA tathA graMthabhaMDArA sthapAyA, jemAMnA keTalAkanI joDI te jagatabharamAM maLavI muzkela che. chellA seAlakI rAjA bhImadeva khIjAnA samayamAM musalamAna sattA bhAratamAM sthapAi ane je bhImadevanA hAthe peAte sakhata hAra khAdhI hatI te ja bhImadevane mAMhAmAMhenA kusaMpa ane avicArI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma paNuthI nabaLo paDelo joI musalamAnoe pATaNa upara Akra ryuM ane rAjapUta sattAne sakhata phaTake mAryo. musalamAnee pATaNa jItyuM, paNa gujarAtamAM sthira thaI te rAjasattA sthApI zakyA nahi. pATaNanI sattA nabaLI paDatAM ja vIramaMtrI vastupAla ane senApati tejapAlanA prayatnanA pariNAme dhoLakAnA vAghelA rANA vIradhavalanI sattA majabUta thai. seMkaDo ajoDa prAsAdo ane hajAro kepayogI kAma karI cakravartI karatAM paNa vadhAre kIrti meLavanAra A be bhAIoe samasta gujarAtane pharIthI Arya sattA nIce ApyuM. AkhA bhAratavarSamAM je vakhate IslAma sattA sarvopari hatI, dilhI, kanoja, ajamera, baMgALA ane bihAra jevAM meTAM rAjya hArIne jyAre islAma sAmrAjyane eka bhAga banyAM hatAM tyAre A be bhAIoe gujarAtane svataMtra banAvyuM, eTaluM ja nahi paNa dilhInA sulatAnanI savArI thatAM gujarAtamAM te lazkara praveza kare te pahelAM ja ArAvalI DuMgaromAM temano sAmano karI bAdazAhanA ajeya lazkarane jItI lIdhuM. pAchaLathI taka maLatAM bAdazAhanI mAtAnI sarabharA karI bAdazAha sAthe mitrI bAMdhI, ane tenI pAsethI sarasa Arasa paththaro mAgI laI tenI jaina mUrtio ghaDAvI jaina dharmano utkarSa karyo. gujarAtanA keTalA svataMtra hiMdu rAjA vAghelA rANuM karNadevanA pradhAna mAdhava ane kezava nAme nAgara brAhmaNa hatA. kamanasIbe karNadevanI nIti bagaDI ane mAdhavane dago daI tene rAjadhAnIthI dUra karI karNadeva tenI strIne baLAtkAre upADI gayo. mAdhavathI A na sahana thayuM ane karNadevanA verano badalo vALavA teNe dilhInA khUnI bAdazAha allAuddInano Azraya lIdho. mAdhavandra madada, gujarAtane kusaMpa ane karNadevanA duSTa svabhAvane lIdhe gujarAta paDyuM. seMkaDo varSa sudhI asAdhAraNa kuneha ane bahAdurIthI jaina maMtrIoe jALavI rAkhelI gujarAtanI svataMtratA naSTa thaI. gUrjara bhUmine musalamAnone-alAuddIna khIlajIne hastano sparza thayo tyArathI gujarAta navA jagatamAM dAkhala thayuM. vijaya maLavAthI unmatta thaelA dharmajhanUnI musalamAne pANInA relAnI mAphaka gujarAtanA dareke dareka bhAgamAM pharI vaLyA. prANImAtrane abhaya ApanAra jaina saMskRtithI paSAe ane tenAthI samRddha banele gujarAtane bagIce sukAvA lA. chellAM so varSanA zAMtinA yugamAM sthapAelAM aneka bhavya zahero, suMdara pratimAo, bhavya prAsAdo ane kaLAnA advitIya namUnAo, dhArmikatAnI jhanUnI bhAvanAone lIdhe dharmajhanunI musalamAnoe sArAsArane vicAra karyA vinA naSTa karyAM. sarve prAcInatA mULamAMthI ja khaLabhaLI uThI. sarvane AdhAta thaye-pUrve kadI nahi thaelo e prabaLa AghAta thayo. jIvana badalAyuM-jIvananA mArga badalAyA; sAhitya badalAyuM-sAhityanI bhASA badalAI. A badhuM e kALamAM thayuM. svataMtra gujarAtanA parAdhIna jIvanane AraMbhakALa te A ja, ulagakhAnanAM pagalAMnI sAthe ja A navA anubhavane AraMbha thayo hato ane te dinapratidina vizrAma pAmate hato. 21 jinaprabhasUri jaNAve che ke "vi. saM. 17pa6mAM sulatAna allAddInane nA bhAI dalagakhAna dilhI nAthI gujarAta para caDho.' vividha tIrthaka5, 5. 30. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzita kaLA ane tene ItihAsa 27 sattAhIna thaelA jeno ane temane vArasAmAM maLelAM sthApatya, kaLA tathA jJAna paNa A nAzamAMthI mukta rahyAM nahi. jaina maMtrIzvare, mahArAjAo ane ekioe baMdhAvelA seMkaDo prAsAde jhanUnI musalamAnoe toDI nAkhyA. jaina, zaiva ke vaiSNava maMdire jamInadosta thayAM. tenA suMdara paththaro ane kArIgarInA namUnAo majidonAM caNataromAM khaDakAyA. eka jaina mUrtionA bhukkA thaI tenAM pagathiyAM banAvAyAM. A sarvanAzamAMthI paNa samayasUcaka jaine e jeTaluM banyuM teTaluM bacAvyuM. banI zake teTalI pratibhAone prAsAdomAMthI khaseDI jamInamAM bhaMDArI; graMthabhaMDArone paNa chupAvyA. dhImedhIme musalamAnone sthAyI thavA mATe prajA sAthe bhaLavAnI jarUra paDI. tethI temanI sAthe sahakAra karIne jenee pharI rAjyaprakaraNamAM jhaMpalAvyuM. vyApArI tarIkenI temanI gujarAta uparanI sattA, temanA nItimaya jIvananI pratiSThA ane kunehathI musalamAno paNa temanA upara mugdha thayA. bAdazAhI aMtaHpuromAM koI na jaI zake tyAM paNa jaina jhaverIe amuka hada sudhI javA lAgyA. rAjyanI sArI jagyAo upara paNa nImAvA lAgyA, rAjakAraNamAM sattAdhArI banatAM jenee karIthI ahiMsAno vijayavAvaTo pharakAvavAno ane toDI pADelA agara jIrNa thaelA jinaprAsAdane punarUddhAra karavAno prayatna AraMbhyo. teo eTalA badhA sattAdhArI thayA ke samarasiMha jevAe to mUrtipUjAnA kaTTara virodhI gujarAtanA subA alapakhAnanI madadathI ja zatruMjayano saMgha kADho ane te tIrthano punarUddhAra saMvata 1371mAM karAvyo. te pachI saM. 1468mAM pATaNamAMthI gujarAtanI rAjadhAnI khaseDIne te varSamAM sthapAelA amadAvAdamAM musalamAnI paDANa sulatAne lAvyA tyAM sudhIno lagabhaga eka sikAno itihAsa aMdhakAramaya che. gujarAtanuM pATanagara amadAvAda vasAvanAra bAdazAha ahamadazAhanA darabAramAM guNarAja saMdhavI, gadA maMtrI, karmaNa maMtrI tathA tenI gAdI upara AvanAra mahamadazAha bAdazAhe sanmAnela sadA zeTha (jeoe saM. 1508nI sAlamAM paDelA bhayaMkara dukALa vakhate annasatro-dAnazALAo khullA mukAvyAM hatAM) vagere jaina zreThio gujarAtanA paThANa sulatAnanA darabAramAM paNa sArI lAgavaga dharAvatA hatA. kAlakrame mogalo AvyA ane samrATa akabare gujarAtanA chellA paThANu sulatAna bahAdurazAha pAsethI gujarAta jItI laI mogala sAmrAjaya sAthe joDI dIdhuM. e mahAna samrATa janAnA saMsargamAM Avyo ane temanAM saMyama, tapa, cAritrya tathA zraddhAthI temanA upara mugdha thayo. samartha jainAcArya zrIhIravijayasUrine teNe gujarAtathI potAnI mulAkAte bolAvyA. gurunAM pravacana ane cAritryathI te eTalo badhe mugdha thayo ke musalamAna hovA chatAM ahiMsA dharma samajyo ane varasanA amuka bhAga-lagabhaga cha mAsa ane cha divasa-lagI zikAra ane mAMsAhAra baMdha karyo; paryuSaNa daramyAna teNe dezabharamAM prANasamastane abhaya ApavAnuM pharamAna kADhayuM; mahAna gurune "jagaguruno mAnavaMte ilakAba Apyo; ane zatruMjaya, giranAra, AbujI, sametazikharajI ane tAraMgAjI vagere tIrtho upara jenenI mAlikI bhAvacaMdra divAkarI' svIkArI te tIrtho bakSiza ApyAM.22 22 jue "sUrI dhara ane samrATa' Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jena citrakalpadruma samrATa akabara pachI jainAcArya zrI vijayasenasUrinA hAtha nIce keLavAe zahenazAha jahAMgIra23 paNa jaina dharmano eTalo ja pakSapAtI banyA ane zAhajahAMe paNa A dharma tarapha saMpUrNa sahAnubhUti batAvI pitAno putradharma bajAvyo. A badhAM varSo daramiyAna potAnI lAgavaga ane megala zahenazAhonI sahiSNutAne yoga prApta thatAM jene jozabhera jIrNa prAsAde uddhAra ane jarUra jaNAI tyAM navAnI sthApanA karavA mAMDI. pharI eka vakhata bhAratabharamAM jaina prAsAdano ane temanA aNamola siddhAMta ahiMsAne pracAra thaze. AjanA vidyamAna jaina prAsAdo paikI paNa te samayanA che. - zAhajahAMne yuvarAja auraMgajheba dharmajhanUnI vadhAre hato. pitAnA chatra nIce potAnI gujarAtanI subAgIrI daramyAna teNe dharmajhanUnathI prerAIne amadAvAdamAM zAMtidAsa nagarazeThanuM baMdhAveluM ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara toDI nAkhyuM. jeno ane temane nAyaka nagarazeTha A na sAMkhI zakyA. temaNe bAdazAha pAse pharIAda noMdhAvI, auraMgajheba pAsethI nukasAna vasula karyuM ane te paisAmAMthI navuM caitya baMdhAvyuM, je Aje paNa amadAvAdanA jhaverIvADamAM vidyamAna che. anukrame musalamAna paNa gayA ane marAThA tathA aMgrejo dhImedhIme jora upara AvatA gayA. e baso varSane ItihAsa aMdhArAmAM che. paNa je advitIya graMthabhaMDAro, suMdara kalAvo, ramya cai, sthApatyanA suMdara namUnA sama prAsAdo rUpe asAmAnya pratiSThA ane gauravano vAraso teo ApaNA mATe mUkI gayA che te cokkasa batAve che ke teo paNa eTalA ja baLavAna ane pratiSThAvAna haze. gujarAtanI jainAzrita kaLA citrakaLAnAM sarjana, saMgraha ane rakSaNamAM gujarAtanA brAhmaNa saMpradAye ke zramaNa saMpradAyamAM baddha zramaNoe zo phALo Apyo hato teno ItihAsa sulabha thayo nathI. paraMtu zramaNa saMpradAyamAM jaina zramaNae ane temAM paNa tAMbara jaina zramaNoe kevo ane keTalo mahattvano phALo Ape che tene a TuMkamAM paricaya karAvyo che. suprasiddha citrakAra zrIyuta ravizaMkara rAvaLa A kaLA mATe nIce pramANe abhiprAya Ape che:24 hiMdI kaLAno abhyAsI jaina dharmane jarA ye uvekhI zake nahi. jaina dharma tene mana kaLAne mahAna AzrayadAtA, uddhAraka ane saMrakSaka lAge che. vedakALathI mAMDI TheTha madhyakALa sudhI devI devatAonI ra3 zahenazAha jahAMgIra taraphathI vivekaharvagaNi aApavA ahiMsAnA pharamAnanA citra mATe juo je. sA, sAdhaka varSa 1 luM khaMDa 3 je. 24 jaina sA. saMzodhaka varSa 3 nuM pA 79-83. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tenA RtihAsa 29 kalAsRSTinA zaNagArathI hiMdu dharma ladAi rahyo hato. kALa jatAM kaLA dhImedhIme upAsanAnA sthAnethI patita thaI driyavilAsanuM sAdhana banI rahI. te vakhate jANe kudarate ja vakra dRSTi karI hoya tema musalamAnI AkramaNAe tenI e sthiti chinnabhinna karI nAkhI. hiMdu dharme dAridraya tathA nirbaLatA svIkArI lIdhAM; sAmanAtha khaMDera banI UbhuM. te vakhate dezanI kaLAlakSmIne pUchyuM ane pavitra bhAvathI AzA ApanAra jaina rAjyakartAo tathA dhanADhayonAM nAma ane kArti amara rAkhI kaLAe peAtAnI sArthakatA siddha karI che, mahamudano saMhAravRSTi pUrI thatAM ja giranAra, zatruMjaya ane AbunAM zikhara para kArIgarAnAM TAMkaNAM gAjI UcAM ane jagatamAtra vismayamAM TharI jAya evI devanagarIe jhaLakI UDI. dezanA dhanakuberAe AtmAnI ratRpti devane caraNe zodhI. sugaMdha, rUpa, samRddhi sarva dharmamAM pragaTAvyAM ane kaLAnirmANanuM sAcuM kuLa, zAMti ane pavitratA anubhavyAM. pariNAme kaLA gheADAeka vilAsI jIvAnA ekAMtika AnaMdanA viSaya nahi, paNa dareka dharmaparAyaNa mumukSu mATe sarvakALapraphullita suvAsita puSpa banI rahI. dareka dharmasAdhaka e kalAsRSTimAM AvI ekAgratA, pavitratA ane mananuM samAdhAna meLavatA thayeA. dharmadaSTie devAyatanA zrImAneAne mATe dravyArpaNanIcegya bhUmi anyAM. e paisAthI temanA parivAra vilAsathI kheMcI jaine khAnadAnIbharyAM tyAga ane kulagaurava samajgyA. e dhanikAnA niHsvArtha ane udAra dravyatyAgathI dezamAM kArIgare ane sthapati enAM kuLe mUlyAMkAlyAM. asaMkhya zilpIomAMthI kAi izvarI bakSizavALA hatA te adbhuta mUrtividhAyaka thayA. sthApatya ke mUrti, vela ke pUtaLI, darekanA vidhAnanI pAchaLa emanI atizaya ucca mAnasavALI AdhyAtmika jIvanadRSTinuM bhAna thayA vinA rahetuM nathI. Abu uparanI devamahelAte, giranAra paranAM meATA uThAvanAM derAsara ke zatruMjaya paranAM vividha ghATanAM vimAne jonArane ApaNA A yuganI kRti mATe zarama ja Ave che, jaina dharmane kaLAe je kIrti ane prasiddhi apAvI tethI hiMda AkhuM magarUra che ane e dareka bhAratavAsInA amara vArasA che.' graMthastha jaina citrakaLA gujarAtanI jainAzrita kaLA judAjudA vibhAgAmAM vaheMcAelI che. mukhyatve karIne te jaina maMdirAnA sthApatyamAM tathA jaina dharmanA hastalikhita dharmagraMthamAM maLI Ave che, A che aMgo paikI sthApatyakaLAnA pradeza bahu ja vistRta hovAthI te viSaya bhaviSya upara rAkhIne prastuta graMthamAM tenA e be mahattvanA aMgo paikInA eka aMga tenA dharmagraMthAnI kaLAnA maLI zakatA itihAsa ApavAno mArA uddeza che. chellAM pAMca varSa daramyAna gujarAtanAM mukhya mukhya zaherAmAM AvelA jaina graMthabhaMDArA madhyenI citravALI hastapratAnA abhyAsa ane bArIka avalAkananA pariNAme je mArI jANamAM AvyuM che tenuM TUMka varNana atre raju karyuM che. mArI pahelAMnA kAma karanArAoe temane maLelI athavA jJAta thaelI evI gheADI pratAmAM ja peAtAnuM kSetra saMkucita karyuM che. bhAratanI rAjaputa ane meAgala kaLAnI pahelAM, eTaleke soLamI sadInA chellA samaya pahelAM laghu pramANunAM iicatronI be jAtanI citrakaLA maLI Ave che. Ame jAtamAMthI eka Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jaina citrakalpama jAna, nepALa ane uttara baMgAla taraphanI agiyAramI sadInA samayanI maLI Ave che, ane bIjI gujarAta, kAThiyAvADa ane rAjaputAnA bAjunI agiyAramI sadInA aMta samayathI maLI Ave che. A baMne jAtanI kaLAomAM ekabIjAnuM anukaraNa kaI rIte thayuM hoya, eTale ke ekabIjI kaLAne sIdhe saMbaMdha hoya ema lAgatuM nathI, paraMtu te baMne kaLAe prAcIna bhAratavAsIoe pitAnI meLe--svataMtra rIte upajAvI kADhelI che. pUrva bhAratanI citrakaLA mukhyatve bauddhadharmanA graMthamAM: ane pazcima bhAratanI citrakaLA mukhyatve zvetAMbara jainonA hastalikhita dharmagraMthomAM maLI Ave che. A citrakaLAne traNa vibhAgamAM vaheMcI nAkhavI joie. prAcIna samayanI A citrakaLA tADapatranI hastapratamAM maLI Ave che ane tADapatranI e citrakaLA be vibhAgamAM vaheMcAelI che. pahelA vibhAganI zarUAta solaMkI rAjyanA udayathI thAya che. mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadevanA rAjyakALanI zarUAtamAM ja vi.saM. 1157 (I.sa.1100) mAM gujarAtanA prAcIna baMdara bhaMgukaccha (bharUca)mAM lakhAelI nizIthacUNinI prata hajI vidyamAna che, je pATaNanA saMdhavIne pADAnA bhaMDAramAM AvelI che. jenA upara tArIkha lakhelI che tevI Aja dina sudhImAM maLI AvelI "gujarAtanI jainAzita citrakaLAnI sauthI jUnAmAM jUnI citravALI prata A eka ja che. pahelA vibhAgane aMta paNa e ja bhaMDAranI vi.saM. 1345 (I.sa. 1288)nI sAlamAM lakhAelI judIjudI prAkRta kathAonI tADapatranI pratimAMnAM citrothI Ave che; kAraNuM ke vi.saM. 1356 (I.sa. 1299)nI sAla pachInAM citronI citrakaLAmAM bahAranI bIjI kaLAonuM mizraNa cheDe ghaNe aMze jaNAI Ave che. tADapatra paranA citranA bIjA vibhAganI zarUAta vi.saM. 1357 (I.sa. 1300)thI thAya che ane tene aMta lagabhaga vi.saM. 150 0 (i.sa. 1443)nI AsapAsamAM Ave che. A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanI traNa hastalikhita prato mArA jANavAmAM AvelI che, jemAMnI eka prata upara vi.saM. 14ra7 (i.sa.1370)nI tArIkha noMdhAelI che ane te amadAvAdanI ujamaphaIna dharmazALAne graMthabhaMDAramAM AvelI che. A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM keTalAMka citro to lAkaDAnI pATalIo ke je tADapatranI upara nIce bAMdhavAmAM AvatI hatI tenA upara tathA kapaDAM upara paNa maLI Ave che. lAkaDAnI evI be pATalIo vi.saM. 1425 (I.sa. 1368)mAM cItarAelI tArIkhanI noMdhavALI maLI AvelI che, ane kapaDAM uparanAM citra vi.saM. 1410 (i.sa. 1453)thI maLI Ave che. gujarAtanI jainAzrita kaLAnA trIjA vibhAganAM citro mukhyatve kAgaLanI hastalikhita pratamAM maLI Ave che. tenI zarUAta I.sa. nI paMdaramI sadInI zarUAtathI thaI hoya ema mAruM mAnavuM che. joke rAva bahAdura DaoN. hIrAnanda zAstrI pAse eka prata vi.saM. 1125nI sAlanI lakhAelI meM joelI che; paraMtu mArI mAnyatA pramANe te tArIkha nakala karanAre jUnI je prata parathI nakala karI haze tenI te kAyama rAkhelI che, je te pratamAMnAM citro mATe upayogamAM levAmAM AvelI sonerI zAhI tathA citro doravAnI citrakAranI rIta uparathI nipakSa nirIkSakane saheje jaNAI Ave che. tethI te prata paMdaramI sadI pahelAMnI nathI ja ema huM mAnuM chuM. A trIjA vibhAganI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tenA itihAsa 31 phaLAnA aMta vikrabanI sAmI sadInA aMta samaya daramyAna Ave che, je veLA gujarAtanI jainAzrita kaLA" mugala kaLA ane pachI rAjaputa kaLAnI asara nIce AvI gai hatI. ane te pachI aDhAramA saikAmAM te| samakAlIna rAjaputa kaLA je lagabhaga naSTa thavA AvI hatI temAM 'gujarAtanI jainAzrita kaLA' saMpUrNapaNe samAi gaI, A trIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM jaina sivAyanAM khIstaM citrA vaiSNava saMpradAyanA gaNyAgAM thA dharmagraMthAmAM maLI Ave che. paraMtu paMdaramI sadI pahelAMnAM graMthastha citro jaina zvetAMbara kAmanA dharmagraMthAmAM ja maLI Ave che, ane A ja kAraNathI A kaLAne keTalIka vakhata jaina' agara 'zvetAMbara jaina' kaLAnA nAmathI saMkheAdhavAmAM AvelI che. keTalAka vidvAno A kaLAne 'gujarAtI kaLA'nApa nAmathI oLakhAve che, paraMtu prastuta graMthamAM raju karelA purAvA uparathI ApaNe jANI zakIzuM ke A kaLAne vikAsa ekalA gujarAtamAM ja nahi paNa pazcima bhAratanA dareka pradezamAM thaelA hatA. u.ta. svargastha munimahArAja zrIhuMvijayajInA vaDodarAnA saMgrahamAM AvelI pasUtranI suvarNAkSarI prata vi.saM. 1522mAM rAjaputAnAmAM AvelA yavanapura (jonapura)mAM lakhAelI che. bIjI eka suvarNAkSarI kalpasUtranI prata vaDAdarAmAM vayeAd gurudeva pravartaka zrIkAMtivijayajInA saMgrahamAM che, te mALavAmAM AvelA maMDapadurga (mAMDavagaDha)mAM lakhAelI che, trIjI prata uttarAdhyayana stranI saMvata 1529mAM maMDapadurgamAM lakhAelI amadAvAdanA devasAnA pADAnA upAzrayamAM AvelA zrI dayAvimalajI zAstrasaMgrahamAM AvelI che. A sivAya bIjI dhaNI prato mAMDavagaDha vageremAM lakhAelI maLI Ave che. A tathA bIjA purAvA uparathI A kaLAne 'gujarAtI kaLAne badale ApaNe agAu jaNAvI gayA tema 'gujarAtanI kaLA' (prAcIna vyApaka arthamAM) tarIke saMbeAdhavI vadhAre vAstavika che. A kaLAneA pracAra AkhA pazcima bhAratamAM thavAnuM eka kAraNa e paNa hoya ke prAcIna gujarAtanA svataMtra hiMdu rAjavIonA ajeya bAhubaLanA pratApe te mulakA gujarAta pradezanI chAyA nIce hAvAthI saMbhavita che ke gujarAtanA citrakArA tyAM javAne lIdhe A kaLAne pracAra pazcima bhAratanA saghaLA pradezeAmAM thaye hAya. IjuM kAraNa e che ke A kaLAnA prAcIna samayanA tADapatranA je namUnA maLI AvyA che te saghaLA ja mukhyatve karIne gujarAtanA prAcIna pATanagara aNuhilapura pATaNa tathA te vakhatanA prakhyAta aMdara bhRgukaccha (bharUca)nA che. gujarAtanI A jenAzrita kaLAne saMpradAya bhAratIya citrakaLAnA itihAsa mATe ahu ja mahattvanA che. tenuM eka kAraNa te e che ke A citrakaLAnA nAnA agara meTA dareka citre keTalA ye saikA sudhI ajaMtA, bAdha ane eleArAnI guphAenAM bhitticitrAnI paraMparA jALavI rAkhI che. bIjI bAju ke je svacchatA ane suMdaratAmAM ghaNI ja AgaLapaDatI ane prakhyAtimAM AvelI rAjaputa ane mugalakaLAnI te janmadAtrI che; trIjI bAjue keTalAka dAkhalAomAM tenI sAthe 25 A Ti. 1, lekha naM. 22-23-24-25-26, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra jaina citrakalpadruma irAnI kaLAnuM paNa mizraNa thaeluM che. gujarAtanI jainAzrita kaLAnAM nAnAM citronI ATalI badhI upayeAgatA hovA chatAM tenA tarapha bahu ja AchuM dhyAna ApavAmAM AvyuM che temaja tenA uparanAM bahu ja gheADAM lakhANe prasiddhImAM AvelA hovAthI hajIsudhI keTalAka vidvAne A kaLA taddana ajJAta che. ajANa rahevAnuM eka kAraNa e paNa che ke jaina graMthabhaMDArA sivAya bhAratanAM myujhiyameAmAM temaja pAzcAtya pradezAmAM tenI je pratA jovAmAM Ave che te, maLI AvatI pratAmAMnA sAmA bhAganI paNa nathI. bhAratanA jaina graMthabhaMDArA, jaina sAdhue tathA jaina dhanADhayonA khAnagI saMgraDAmAM badhI maLIne hajArA hastapratA hajI aNuzeAdhI paDI che. bIjuM kAraNa vastunA ajJAtapaNAne lIdhe tenA vahIvaTadArAnI te nahi batAvavAnI saMkucitatA che. keTalAka dAkhalAomAM A saMkucitatA vyAjabI paNa che.26 A gujarAtanI jainAzrita kaLAnA namUnAe paradezamAM mukhyatve karIne nIcenAM sthaLee AvelA che:27 IMgleMDanA briTIza myUjhiyamamAM, iMDiyA AphisanI lAyabrerInAM, raoNyala eziyATika sAsAeTInI lAyabrerImAM, baeNMDalIana lAyabrerImAM, kaeNmbrija yunivarsiTInI lAyabrerImAM, jarmanImAM Staats Bibliothek ane myUjhiyama fur Volkernkunde baMne arlinamAM, oNsTriyAmAM vIenAtI yunivarsiTInI lAyabrerImAM ane phrAnsamAM Strasbourg nI lAyabrerImAM, kadAca gheADIghaNI iTAlInA klArensanI lAyabrerImAM paNa hoya. amerikAnA yunAiTeDa sTeTsamAM khAsa karIne AsTana myUjhiyamamAM ke tyAM bhAratIya jaina graMthabhaMDArA bAda karIe teA paradezamAM A kaLAne sArAmAM sArA saMgraha che. vAziMgTanamAM krImara gaeNlerI A ArTamAM, nyU yorkamAM meTrApAliTana myUjhiyama ane DeTrAkTanA ArTa myUjhiyamamAM tathA ghaNA amerikana dhanakuerAnA khAnagI saMgrahAmAM AvelAM che. A pramANe pazcimanA pradezomAM bahu ja thoDI jagyAee pratA gaelI hAvAthI paNa ghaNA pAzcAtya vidvAno A gujarAtanI jainAzrita citrakaLAthI ajANyA hovAnuM saMbhavI zake che. paraMtu have evA samaya AvI lAgye che ke bhAratIya citraphaLAnA abhyAsIone A kaLAthI ajJAta rahevAnuM pAlavI zake ja nahi. gujarAtanI A jainAzrita kaLAne, je mukhyatve nAnAM bicitrAnI kaLA che te jenA upara cItaravAmAM AvI che, tenA prakAra pramANe jo vaheMcI nAkhavAmAM Ave to te cAra vibhAgamAM vaheMcAi jAya che. A cAra vibhAgamAM pahelA vibhAganI kaLAnAM badhAM citrA tADapatranI hasta lekhita pratA upara cItarelAM kAyama che, je citrone ApaNe upara be vibhAgamAM vaheMcI nAkhyAM che. bIjA vibhAganAM 26 A kaLAnA thoDAeka aitihAsika mahattvanA namUnAo udAra bhAve gujarAtanA eka suprasiddha kaLAvivecakane kAI paNa jAtanI jAmInagIrI vagara prasiddha karavA ApelA, te varSA thayAM te te namUnAo ApanArane pAchA sAMpavAmAM AnaMdana sudhI AvyA nathI, AvAM bIne paNa keTalAMka kAraNone lIdhe vahIvaTadAro saMkucitatA batAve che. 27 juo Ti, 1, lekha naM. 8 pRSTha 13. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene ItihAsa 33 citro tADapatranI pratonI upara nIce bAMdhavAmAM AvatI lAkaDAnI pATalIe upara cItarelAM jovAmAM Ave che. trIjA vibhAganAM citro kapaDAM upara ane cothA vibhAganAM kAgaLa upara cItarAelAM maLI Ave che. pAchaLanA traNa vibhAganAM citrone ApaNe upara trIjA vibhAgamAM samAvI dIdhAM che. tenuM kAraNa lAkaDA tathA kapaDAM uparanAM citro mAtra gaNyAgAMThavyAM maLI AvyAM che te che. tADapatranI kaLAne ApaNe prAcIna kaLAnA nAmathI saMbodhana karyuM che. I.sa.nuM caudaso pacAsamuM varSa tADapatranI kaLA tathA kAgaLanI kaLAnA bhAgalA vaheMcavA mATe pya hoya ema mane lAge che. prAcIna tADapatra uparanI nAnAM chabicitronI kaLA i.sa.nI paMdaramA saikA uttarArdha pachI taddana lupta thai gaI hoya ema dekhAya che. kaLAnI daSTie A kaLAnuM vivecana kaLAnirmANanI daSTithI gujarAtanI jainAzrita kaLA e nAnAM chabicitronI kaLA che ane te bahu ja majAno viSaya che. nAnAM bauddha chabicitranA AlekhananuM anukaraNa temAM nathI. bhAratIya citrakaLAnA itihAsamAM suMdara kaLAnirmANa arthe agAunA eka paNa daSTAMta vinA mULa banAvaTa nahi, paNa tenA upayoga sArU gujarAtanI jainAzrita kaLAne mAna ghaTe che. prAcIna gujarAtanI A kaLA e gaMbhIra kaLA che;-temaja zArIrika avayanuM yathArtha digdarzana karAvanArI A kaLA dhaNI ja suMdara citrakaLAnI racanA sArU paMkAelI che, eTaluM ja nahi paNa kaLAnI nipuNatA uparAMta tenI aMdara atyaMta hArdika khubI rahelI che. thoDAMeka citra jeke kaThera ane bhAvazUnya hoya tema lAge che, paNa keTalIka vakhata mukhamudrAlekhana ane lAvaNyamAM te caDI jAya che. citranA raMgonI pasaMdagI te ghaNuM UMcA prakAranI che. tADapatra uparanI kaLA bahu ja UMcI kakSAnI che, joke tenA viSe bahu maryAdita che. pAchaLathI teramA saikAnI eka pratamAM te kudaratI daye paNa cItarelAM maLI AvyAM che. 28 caudamA saikAnA aMta bhAgamAM A kaLAnA sauthI uttamamAM uttama namUnAo maLI AvyA che, kAgaLa uparanI kaLA paNa keTalAka dAkhalAomAM bahu ja UMcI kakSAnI che. jAjaramAna suvarNamaya athavA raktavarNa pRSThabhUmi upara AlekhelA AsamAnI, zveta temaja vividha raMge bahu ja AnaMda Ape che. kharekhara gujarAtanI jainAzrita kaLAnuM je koI khAsa mahatvanuM lakSaNa hoya to te khAsa zobhAyamAna citrathI hastaprato zaNagAravAnuM hatuM. caLakatA suvarNaraMgI ane vidhavidha rAtA raMganA suMdara raMgathI raMgavAnI kaLA kaLAkAranI khubImAM gauNu na hatI paNa te te tene mukhya pAye hato. vaLI alaMkAra ane zArIrika avayavonI dareka jhINavaTamAM mA5 ane AkAranuM ekkasa jJAna citrakAranI alaMkaraNa karavAnI tIvra lAlasAthI aMkAeluM che. yadyapi citrakAre teja ane chAyAno upayoga citrane uThAvavAmAM-bahAra paDatAM dekhAvA mAMkaryo nathI. topaNa ema mAnI levuM nahi ke kaLAkAre traNa jagyAmAM-laMbAi UMDAI ane pahoLAImAM avagAhanI mUrtio (plastic form)ne doravAne jarAye prayatna karyo nathI. A dekhAva bharAvadAra 28 nu citra naM. 52-54-55. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jena citrakalpadruma aMge dorIne, vakhate dADhI Adi vaLAMkane pramANu karatAM vadhArIne teo karatA; ane citra ApaNe bAjuethI jotA hoIe tevuM batAvatI veLA te kaLAkAra baMne AMkhane evI rIte dorate ke ApaNane chabi tana sapATa ja lAge. citra cItaravAnI rIta gujarAtanI janatAzrita kaLA'nA traNe vibhAga daramyAnanAM citro sAmAnya rIte maLatAM dekhAya che; joke prate banAvavAnA prakAra judI judI rItanA dekhAya che. mukhyatve lakhanAra ane cItaranAra vyaktio alaga alaga hoya tema lAge che, te paNa keTalAka dAkhalAomAM lakhanAra ne cItaranAra eka paNa hoya che. Aje paNa vayovRddha AcArya mahArAjazrI jayasUrIzvarajI pitAnI jAte ja pratA lakhe che ane temAM citro cItare che. akSaro lakhanAra citra cItaranAra mATe amuka jagyA cheDI detA. A vAta pratanI bArIka tapAsa karavAthI jaNAI Ave che. pratanA akSaro citrAnI jagyA choDIne dhArAbaddha cAlyA AvatA dekhAya che. keTalAka dAkhalAomAM citrakAranI samaja khAtara hAMsIAmAM prasaMgane lagatuM lakhANa paNa lakheluM maLI Ave che, ke jene citrakAra mukhyatve anusaratA. badhA lakhanAra pitAnuM kAma pUruM karato tyAre te prata citrakArane suprata karato hoya ema spaSTa jaNuI Ave che. nAnAM citronA AlekhanamAM patra upara khAsa rAkhelI jagyAmAM tADapatra upara lAla raMga ane kAgaLa upara pravAhI suvarNanI zAhI athavA suvarNanAM jhINAmAM jhINuM pAnAM (varakha ke jene Aje paNa jaina maMdiromAM jinamUrtinI aMgaracanA karavA mATe upacoga karavAmAM Ave che), jeTalI jasthAmAM citra doravAnuM hoya teTalI jagyAmAM, prathama lagADavAmAM AvatAM. tenI pAchaLanI pRSThabhUmi moTe bhAge gherA rAtA raMgamAM karavAmAM AvatI ane sonA upara raMganI bhUkI evI rIte lagADavAmAM AvatI ke citra pate suvarNamaya ja lAge. bAhya rekhAo ane AMbA, AMkhanAM pipacAM, kAna, AMgaLIo vagere pachIthI kALA raMgamAM raMgavAmAM AvatAM hatAM. jaina chabicitra A rIte deravAnuM pariNAma e AvyuM ke strI ane puchonI mukhAkRtio, temanA vastro ane puSpAdithI racelA bIjA alaMkAre jANe tenAthI sapATa cItarelAM hoya ema jaNAya che. citrane tyAre ApaNe bAju uparathI tapAsatA hoIe tyAre jaNAya che ke AvI binA caherAmAM nAkane keTalIka vakhata lAla raMgathI raMgavAmAM AvatuM hatuM. A rIte citra to saMpUrNa rAtuM; paNa have temAM raMga pUravAne pIchI upara AsamAnI raMga levA ane vastra tathA bIjA bhAga upara te jarUra pUrate mUkavAmAM Avato; temaja manuSya ane prANIonA zarIranA goLa bharAvadAra bhAgo jevI keTalIka jagyAe e jADI pachIthI raMga pUrIne te pramANamAM ghaTTa thUla dekhAya tema karAtuM. ta khAlI jagyAo koIka vAra irAdApUrvaka rAkhavAmAM AvatI, paNa kyAreka suvarNanAM pAnAM caTADatAM akasmAtathI paNa rahI jatI. temaja sAdhuonAM sapheda kapaDAM batAvavA mATe motInA raMga jevo dhoLe raMga kayAreka sAdhuonAM kapaDAM cItaravAmAM vaparAto. bahu ja ochA prasaMge eka pAMcamo raMga vaparAzamAM levAto. e raMga te bahu ja suMdara ghere morathuthA jevo lIlo raMga. prAcIna hastapratonA cItaranArAonA raMgasaMbhAramAM A sivAya bIjA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 gujarAtanI jenAzrita kaLA ane teno ItihAsa koIpaNa raMge maLI AvatA nathI. paNa pachInA vakhatanI kAgaLanA samayanI hastapratomAM keTalIkavAra savarNaraMganI jagyA pILA raMge ane rAtA raMganI pRSTabhUminI jagyA AsamAnI raMge lIdhelI lAge che. janAzrita kaLAnAM nAnAM chabicitro doravAmAM zarIranA pratyeka aMga pratyaMga doravAnI racanA vAstavika tulanA upara bAMdhavAmAM AvatI hatI. zilpakaLAnA zRMgAra AmAM mukhya bhAga bhajave che. kotarakAmavALI upaselI le ane cheDavAe kAM te eka ja rolInA banAvAtA agara kudarata uparathI paNa banAvavAmAM AvatA. pazuo ane pakSIonAM citro, khAsa nuM raMgathI raMgelA rAjahaMsa, sapheda raMganA hAthI, ghoDA, haraNe, vividha jAtanAM nRtyacitra vagere, kinArInI upara tathA AjubAjunA hAMsIAomAM zobhA ApanArA padArtho tarIke javAmAM AvatA. temaja jainadharmanI pavitra ATha nizAnIo-aSTa maMgaLa-tathA cIDha anAdino paNa tevI ja jAtane upayoga karavAmAM Avato. A kaLAnAM A nAnAM bicitronuM astitva na hota te ApaNane te jUnA kALano paricaya nahivat athavA bahu ja a5 hana. A citro te samayanA jIvananuM ane saMskAranuM je jJAna ApaNane pUruM pADe che te bahu ja kiMmatI che. kharekhara ApaNe te uparathI janmathI mAMDI maraNa patanAsamasta jIvananA dareka bhAganuM vizvasanIya ane bahuvidha dRzya prApta karI zakIe chIe. AvAM nAnAM chabicitrAmAM cItarAelI vyaktionAM caherAnI tAdRzyanI ke temanA cAritryanI temAM chApa pADavAnI zakti citrakAromAM hoya ema icchavuM vadhAre paDatuM gaNAya. vastuta: sarva mahApuruSo ane sAdhuo, deva ane devIo, rAjAo ane rANIo, subhaTo ane strIpuruSo je prAcIna citrakAroe cItaryA che te jANe eka cokkasa bIbAmAMthI nIkaLyAM hoya tevAM jaNAya che. - suprasiddha kalAmarmajJa DaoN.AnaMda kumArasvAmI kaLAne nIcenA zabdomAM abhinaMdana Ape che:29 *That the handling in light and casual does not imply a poverty of craftsmanship (the quality of roughness in 'primitives' of all ages seems to unsophisticated observers a defect), but rather perfect adequacyit is the direct expression of a flashing religious conviction and of freedom from any specific material interest. This is the most spiritual form known to us in Indian painting, and perhaps the most accomplished in technique, but not the most emotional nor the most intriguing. Human interest and charm, on the other hand, are represented in Ajanta painting and in late Rajput art.' arthAta- hatheTI haLavI ane Akasmika hoya teTalA uparathI kaLAvidhAnanI dInatA che evo artha nIkaLato nathI (dareka yuganI zarUAtanAM citronI sthalata nipakSa nirIkSakane khAmI rU5 dekhAya che), ulaTuM pUrNa saMyojana jaNAya che; kAraNake te sateja dharmazraddhA ane 29 di. 1, lekha naM. 11. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakakuma jaDa vastu paranA rAganI muktinA sIdhA pariNAmarUpa che. bhAratIya citrakaLAnuM A ati dhArmika svarUpa che, ane te che ke bahu bhAvanAtmaka ke aTapaTuM nathI paNa vidhAnamAM saMpUrNa che. bIjI bAju, ajaMtAnAM citramAM ane pAchaLanI "rAjapUta kaLA'mAM mAnuSI rasa ane sauMdarya pratiSThita karelAM che." A kaLanI khAsa viziSTatAo A kaLAnAM citronI khAsa viziSTatAo te tenAM strI ane puruSa baMnenA caherAnI rIto bahu ja judA prakAranI che te che, ane vaLI te sAthe tenI AMkho bahu ja ajAyabIbharI hoya che. prAcIna tADapatranA samaya daramyAna caherAo hamezAM bemAMthI eka tarapha, be tRtIyAMza agara kAMika vadhAre paDatA cItarelA hoya che. pachInA-kAgaLanA-samaya daramyAna AgaLanI AMkha hamezAM saMpUrNa doravAmAM AvatI ke je peTanI khAlI jagyA rekatI. mi. zeSa samajAve che ke A pheraphAra citrakAranI icchA mujaba thata, kAraNake te ema batAvavA mAgato ke pote A kAMI sAduM citra cItaratuM nathI, paraMtu tene IrAdo eka sAMpradAyika citra taiyAra karavAno che.'30 A dalIla game tema hoya, paNa tenA karatAM meM atre rajI karelI dalIla vadhAre yogya hoya tema mane lAge che. hAlamAM tAMbara maMdiramAM meTe bhAge dareka mUrti upara, mUrtinA paththaramAM karelAM mULa cakSuo uparAMta vadhArAnAM sphaTikanAM cakSuone (ke jeno AkAra laMbagoLa jevo ane baMne khUNAo aNIvALA hoya che teno upayoga vadhAre bhakti-bahumAnatA dekhADavA mATe karavAmAM Ave che. A sphaTikanAM cakSuo mUrtinI mULa kudaratI AMkhe upara ara ica agara tethI vadhAre AgaLa upasI AvatAM dekhAya che, ane jyAre mUrtine eka bAju uparathI jovAmAM Ave tyAre jUnAM citromAM jevI rItanI parveTanI AMkhe cItaravAmAM AvelI hoya che tene barAbara bhaLatI dekhAya che. atyAra sudhI jANamAM AvelA A kaLAnA namUnAo jaina zvetAMbara saMpradAyanI pratomAM cItarelA dekhAya che ane mukhyatve tIrthakaronAM, devadevIonAM ane prakhyAta dharmaguruonAM jevAM hoya che, tevAM cakSu ja zvetAMbara jaina maMdiranA sthApatyamAM che. eTale mArI mAnyatA mujaba to A jainAzrita kaLAmAM je upaselAM cakSuo dekhAya che te ane zarIranA bIjA avayavo jevAM ke nAka, kAna, AMkhanI bhamaro vagere sadhaLAM ye aMgopAMgomAM citrakAre zvetAMbara jaina maMdiranA sthApatyanuM ja anukaraNa kareluM hoya tema spaSTa bhAse che. eka bAju tIrthakara, devadevIo, sAdhuo ane derAsaranI aMdaranI bAjumAM kotarelI nartakIeAnI e mUrtie tathA bIjI bAju ApaNuM citro ke je ahIM raju karavAmAM AvyAM che (juo citra, pleTa 2 a. naM. 2-7) e baMnenI vacce dekhAtI sarakhAmaNI mArI A dalIlane majabUta purAvA Ape che. ke paMdaramA saikAnI vaNava saMpradAyanI hastapratomAMnA temaja elorAnI guphAnI kalAsanA hiMdu maMdiranAM bhitticitronA caherAo paNa te ja jAtanI vizeSatA darzAve che. vaiSNava saMpradAyanI hastapratonAM citromAM A jAtanI je vizeSatA jovAmAM Ave che te bahu mahatvanI nathI, kAraNake te badhAM kAgaLa upara che ane jUnAmAM jUnA tADapatranA namUnA karatAM ye keTalAka saikA 30 Ti: 1, lekhana, 19, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 gujarAtanI jenAzita kaLA ane tene ItihAsa pachInAM che. elorAnAM bhitticitranI tArIkha kadAca dasamI agara agIAramI sadInI haze. ame tema hoya, topaNa te ApaNI dalIlane barAbara baMdhabesatAM nathI, citrakAroe temAM phakta caherAonAM cakSuonI samAnatA sivAya bIjI vizeSatAo, jenI ApaNe upara carcA karI gayA, tenI rajuAta te citromAM karI dekhAtI nathI. caherAonAM cakSaonI A rIta, jyAM sudhI mArI jANamAM che tyAM sudhI, ajaMtA, bAdha, sItAnavAla ane elorAnI jaina (digaMba2) guphAomAM paNa dekhAtI nathI; ane kAMcIvaramanA sthApatyanirmANavALA digaMbara maMdiramAM paNa (ke jyAM be jAtanAM bhitticitra che, eka jAtanAM zikharanI nIcenI chata upara ane bIjAM divAlo para) nathI. digaMbara jaina murtione vadhArAnAM cakSaothI zaNagAratA nahi hovAthI temane devamaMdiranI mUrtionI nakala karavAnI hoya ja nahi ke jevI rIte zvetAMbaro zaNagAre che. AnA mATe ApaNe haju vaLI AgaLa vadhIne kahI zakIe ke zvetAMbara citra cItaranAra citrakAroe je pramANe manuSyano cahero cItaryo tenuM mAtra anukaraNa ja gujarAtanA paiSNava citra cItaranAra citrakAroe karyuM nahi ke mi. ghoSa kahe che tema pitAnI svAbhAvika IcchAthI. paNa jaina maMdiromAM AvelI madhyakALanI jinamUrtio uparathI te rItane teo anusaryA hoya te ja vadhAre yukitasaMgata lAge che. e uparAMta jyAM jyAM nAnAM chabicitronA caherAo bIjA evAM cakSuvALA hoya che te saghaLA vetAMbara jinamUrtinA anukaraNa rUpe hoya tema mAlUma paDe che. TUMkANamAM, A prathAnuM mULa zvetAMbara maMdiranA sthApatyamAM samAeluM che. A upaselAM cakSAnI prathA vetAMbara maMdiramAM kyArathI zarU thaI te zodhI kADhavuM muzkela che; paNa te saMbaMdhamAM meM mArI jAte amadAvAdamAM bhaLelA jaina sAdhu saMmelana vakhate be vayevRddha tathA jJAnavRddha jainAcAryonI mulAkAta lIdhI hatI ane teozrI taraphathI mane je khulAso maLyo hato te akSarazaH nIce pramANe cheH "evAM cakSuonI prathA kayArathI zarU thaI te nizcitapaNe kahI zakAya nahi, paraMtu A prathA ghaNI prAcIna hovAnuM jUnI jinamUrtio tathA citro uparathI anumAna thaI zake che. sauthI prathama cakSuo kaiDInAM vaparAtAM hatAM. te pachI hAlamAM mevADa, mAravADa Adi pradezomAM vaparAya che tevAM mInAkArI (cAMdInAM patarAM upara raMgakAma karelAM) cakSuoe koDInuM sthAna lIdhuM. samaya jatAM mInAkArI cakSuonI sulabhatA saghaLA sthaLe nahi hovAthI tenuM sthAna sphaTikanA cakSuoe lIdhuM hoya ema lAge che. mUrti upara sphaTika sI TakI zake nahi, tethI tene pakaDI rAkhavA mATe cAMdInA patarAnAM khAkha taiyAra karI tene tenAthI rasAvI tenI aMdara saTakanA cakSuo mUkavAmAM Ave che. AthI tenuM kada pUla thaI jaI cakSuo upaselAM (upanetro jevAM) dekhAya che. keTaleka ThekANe Aje mUrtio para cakSuo eNTADavAmAM bahu bedarakArI batAvavAmAM Ave che, tethI jema bane tema cakSuo darzana karanArane vadhAre AlhAdakArI ane AtmaramaNatA tarapha vadhu ne vadhu kheMcavAne sahAyakArI thAya te mATe jinamUrtine te barAbara baMdhabesatAM rahe tevuM dhyAna devAnI AvazyaktA che.' vaLI A citro maccenI puruSa tathA strInI AkRtionA kapALamAM - AvA AkAranuM, puranA kapALamAM che AvA AkAranuM ane keTalAka dAkhalAomAM = traNa lITIo sahitanuM tilaka jovAmAM Ave che. strInA kapALamAM 0 AvA prakAranuM je tilaka jovAmAM Ave che te Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jena citrakama prajAmAM Aje paNa jemanuM tema cAluM che, paraMtu punA kapALamAM U AvA prakAranuM je tilaka jUnAM citromAM jovAmAM Ave che te prathA te samayanA rItarivAjonuM samarthana bhale karatI hoya, paraMtu Aje te jainomAMthI nAbUda thaelI hovA chatAM paNa tenuM anukaraNa vaSNava saMpradAyamAM jemanuM tema kAyama rahyuM che. prAcIna jaina viSaye saMbaMdhInAM citreAmAM temaja amadAvAdamAM nAgajI bhudaranI paLanA derAsaranA bhUmigRhamAM AvelI vi.saM. 1102 (I.sa. 1045)nI dhAtunI jinamUrtinA tathA paMdaramA sikAnA dhAtunA be paMcatIrthanA paTamAMnI jinamUrtinA kapALamAM paNa AvA U prakAranuM tilaka maLI AvatuM hovAthI ApaNe saheje anumAna karI zakIe chIe ke paMdaramI seLamI sadI sudhI te gujarAtanAM puruSapAtro, pachI te jana che ke viSNava, potAnA kapALamAM AvA e prakAranuM tilaka karatA hovA joIe. te prathA kayAre nAbuda thaI tenuM kharekharUM mULa zodhI kADhavuM muzkela che, paraMtu eTaluM te cokkasa che ke mi. mahetA kahe che tema, prAcIna citramAM maLI AvatAM AvA e prakAranAM tilaka koI saMpradAyanAM ghAtaka nahotAM tIrthakaronAM citromAM baMne prakAranAM tilaka maLI Ave che. sAdhu agara sAvInA kapALamAM kaI paNa jAtanuM tilaka jovAmAM AvatuM nathI. sAdhuo ane sAdhvIenAM kapaDAM paheravAnI rIta taddana judI ja dekhAI Ave che, kAraNake sAdhuono eka kho ane mAthAne bhAga taddana khullo-vastra vagarano hoya che, tyAre sAvIone paNa mAthAno bhAga khulle hovA chatAM tenuM garadananI pAchaLa ane AkhuM zarIra kAyama kapaDAMthI AcchAdita thaeluM hoya che. prAcIna citramAM rAjamAnya vidvAna sAdhuo suvarNa siMhAsana upara beThelA dekhAya che, te e samayanI prathAnI rajuAta citrakAre citramAM karI batAvyAnI sAbitI che. 2 mogala samaya pahelAnA eka paNa jUnA citramAM strIonA mAthA upara oDhaNuM agara sADI oDhelI jaNAtI nathI. strIo coLI pahere che, paNa tenA mAthAne bhAga taddana khullo hoya che. A uparathI gujarAtamAM strIoe mAthe oDhavAne cAla megala rAjya pachIthI zarU thaelo hoya ema lAge che. mogala samaya pahelAMnA dareka citramAM strIonI mAphaka puruSane paNa lAMbA vALa hoya che ane teoe ebeDA vALelA jUnAM citromAM dekhAI Ave che. vaLI uo dADhI rAkhatA ane kAnamAM AbhUSaNo paNa paheratA.33 strIoe mAthe oDhavAno ane puruSoe coTalA tathA dADhI kADhI nakhAvavAno rivAja mogala rAjya amala pachIthI ja gujarAtamAM paDelo hoya ema lAge che. 31 jue Ti, 1. lekha ne 23, 32 eka divasa prAta:kALane viSe kumArapALa 72 sAmaMte, 36 rAjakuLe ane bIna aneka kavi, vyAsa, purohita, rAjaguru, maMtrI vagere parijana sahita rAjasabhAmAM suvarNanA pramANe Asana upara beThele hatA, tevAmAM teNe kAMcanamaya Asana upara beThelA hemacaMdrAcAryane kahyuM. , . .'-kumArapAla prabaMdha bhAvAMta, pRSTha 10, 33 "A puruSane mAthuM te che nahi ane A badhIe enAM kadi lakSaNuM kahe che e meTuM Azraya che, ema vicArI kumArapAne temane pUchyuM, eTale temaNe temane kahyuM ke he narottama rAMbhaLo . * * pRSTha dhasAre che tethI veNInuM anumAna thAya che, kaMdhe dhasArA che tethI kaNabharaNanI lakSmI prakaTa thAya che, chAtI badhI gaira che, te uparathI lobI dADhI haze ema jaNAya che vagere.' - kumArapALa caritra bhASAMtara 5. 41 cAritrasuMdaraNita-(paMdaramI sadI) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene ItihAsa gujarAtanI tADapatranI prAcIna kaLA tADapatrano samaya [i. sa. 1100 (agara tenAthI prAcIna)thI I. sa. 1400 sudhI) gujarAtanI prAcIna tADapatranI kaLAne ApaNe be vibhAgamAM vaheMcI nAkhI che. agAu ApaNe joI gayA ke "pATaNanA gUrjara rAjyanI sthApanA mukhyatve jainenA sahakArathI thaelI che. jana dharma tathA jana zramaNAne maLatA rAjyAzrayathI dasamAthI teramA zataka sudhImAM jaina zramaNoe gujarAtanA pATanagaramAM tathA anya sthaLoe rahIne ghaNuM agatyanA graMtho racIne gujarAtanuM sAhitya utpanna kareluM che. jaina zramaNoe raceluM sAhitya bAda karIe te gujarAtanuM sAhitya atyaMta sudra dekhAze. sAhityapravRtti pustakenA saMgraha vagara azaSya che ane tethI ja jenee pitAnA dhArmika sAhitya uparAMta boddha tathA brAhmaNa graMtho pATaNa, khaMbhAta, jesalamIra vagerenAM sthaLAe AvelA jJAnabhaMDAromAM saMgrahelA hatA; ane A bhaMDAronA lIdhe ja bauddho tathA brAhmaNane prAcIna graMtho, je koI paNa ThekANethI maLe nahi tevA, Aje upalabdha thaelA che." gujarAtanA mahArAjA siddharAja jayasihadeva ke kumArapALa pahelAM jaina graMthabhaMDAra hatA ke nahi ane hatA te kayAM hatA tenI Aje mAhitI maLI zakatI nathI; chatAM jaina graMtho te cheka vikramanI chaThThI sadImAM lakhAyA hatA (devarkiMgaNi kSamAzramanA samayamAM) e nirvivAda che; ane pachIthI bhArata para aneka videzI humalAo thayA hatA tethI, temaja chaThThA, sAtamA ne AThamA saikAmAM bauddhonuM jAmeluM jora, kumArika bhaTTa ane tyArapachI zaMkarAcAryane udbhava, sane 12mAM ArabenuM siMdha dezanuM jItI levuM vagere aneka kAraNothI agni, jala ane jaMtuonA upadravane vaza thaI te ghaNe bhAge nAza thayA hatA. vi. saM. 927mAM lakhAelI kalpasUtranI prata uparathI vi. saM. 14ra7mAM nakala karAelI tADapatranI eka prata amadAvAdamAM ujamaphAInI dharmazALAnA graMthabhaMDAramAM AvelI che. tyAra pachI gurjarezvara kumArapALe' ekavIsa* ane dhoLakInA 2ANu vIradhavalanA prasiddha maMtrI vastupA karoDanA kharce moTA traNa bhaMDAre sthApelA hatA. paraMtu atyaMta dilagIrInI vAta che ke A mahatvanA graMthabhaMDAro paikInuM eka paNa pustaka Aje pATaNanA bhaMDAromAM jovAmAM nathI AvatuM. AnA kAraNamAM utaratAM jaNAya che ke kumArapALanI gAdIe AvanAra ajayapAla ne ane jaina dharmane eTalo badho dezI banyuM hatuM ke jaina sAhityano nAza karavAmAM teNe potAnAthI banatI badhI koziSa karI hatI. AthI udayana nAmanA jaina maMtrInA putra AmrabhaTTa nathI bIjAo te samaye pATaNathI kaMthabhaMDAra khaseDI jesalamIra laI gayA hatA. jesalamIranA graMthabhaMDAro bhaccenI tADapatranI prata mukhyatve pATaNanI ja che." prAcIna tADapatranI kaLAne prathama vibhAga [vi. saM. 157 thI 1356 sudhI) tADapatranI citra vagaranI jUnAmAM jUnI prata vi.saM. 1139mAM lakhAelI maLI AvI che, ane 34 kumArapAla prabaMdha bhASAMtara. pA. 96-97. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citraka9padrama maLI AvelA jUnAmAM jUnA citronA namUnAo vetAMbara saMpradAyanI 'nizIthacUrNanI pratamAM ke je prata pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM vi.saM. 1157 (I.sa. 1190)mAM gujarAtanA prAcIna baMdara bhagukaccha (bharUca)mAM lakhAelI maLI AvI che. (lekhana vi. ci. naM. 12-13). pachI khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAM AvelI "jJAtA ane bIjA traNa aMgasUtra'nI TIkAvALI pratamAM be citro maLI AvyAM che (citra naM. 8-9) jenI tArIkha vi.saM. 1184 (I.sa. 1127) che. A baMne prata gujarAtanA prathama mahArAjAdhirAja siddharAja jayasiMhadevanA rAjya amala daramyAna lakhAelI che. tyAra pachI be prata gUrjarezvara kumArapALanA rAjya amala daramyAnanI maLI AvI che. A be prata paikInI eka khaMbhAtanA uparokta bhaMDAramAMthI maLI AvI che, jene lakhyA saMvata 1200 che. kumArapALanA rAjArahaNano saMvata 1199 itihAsaprasiddha che. rAjyArohaNanA bIjA ja varSe lakhAelI A pratane chelA pAnA upara eka citramAM traNa vyaktio cItarelI che, (citra naM. 10-11) jemAM be jaina zramaNonI ane eka be hAthanI aMjali joDIne ubhelI gRhasthanI pratikRti che. mArI mAnyatA pramANe A pratikRtio kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUri tathA temanA ziSya zrI mahendrasUrinI ane UbhI rahelI gRhasthanI pratikRti te kumArapALanI hoya ema lAge che. bIjI prata vi. saM. 1218mAM lakhAelI ghaniryukita tathA bIjA cha graMthanI che. A prata vaDodarAthI cAra ja mAIla dUra AvelA vaDedarA rAjyanA tAbAnA chANI gAmanA jaina graMthabhaMDAramAMthI maLI AvI che. A pratimAnAM seLa vidyAdevI, sarasvatI, lakSmI, aMbikA tathA kapardi ane ane brahmazAMtiyAnAM kula maLI ekavIsa citro jaina mUrtividhAna zAstranI daSTie ghaNuM ja mahattvanAM che. (citra naM. 16 thI 36 ane 38thI 42). AnA pachI. saMvata 1294mAM lakhAelI 'triSaDI zalAkA purUSacaritranA dasamA parvanI pratamAM AvelAM chellAM traNa citrAno vAro Ave che (citra naM. 12 thI 14). A citro paikInA chellA eka citrane bAjue rahevA daIne bAkInAM be citrone kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUri tathA kumArapALanA citra tarIke Ajadina sudhI oLakhAvavAmAM AvelAM che. AnA pachI khaMbhAtanA zAMtinAthanA ja bhaMDAramAM AvelI "zrIneminAtha caritra'nI pratamAM AvelAM be citrA (citra naM. 44.45) ke jeno samaya vi.saM. 1298ne che, teno vAro Ave che. tyAra pachI pATaNanA saMdhavInA pADAnA bhaMDAramAM AvelI saMvata 1313mAM lakhAelI kathAratnasAgaranI tADapatranI pratimAMnAM be citro (citra naM. 46-47) Ave che. te pachI saM. 1327mAM lakhAelI "zrAvaka pratikramaNa cUrNa'nI tADapatranI prata ke je amerikAnA baeNsTana myujhiyamamAM AvelI che te maccenAM be citrAno krama Ave che. tyAra pachI saMvata 1335mAM lakhAelI pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAranI ja kalpasUtra-kAlakathAnAM be citrA (citra naM. 50-51) ane pachI saMghanA bhaMDAranI vi.saM. 1336mAM lakhAelI pratanAM pAMca citro paikInAM be citro (citra naM. 48-49) je A graMthamAM raju karavAmAM AvyAM che te Ave che. pachI Ave saM. 1345mAM lakhAelI subAhu kathA tathA bIjI sAta kathAonI tADapatranI pothI ke jemAMnAM vIsa citro 35 "kumArapAla prabaMdha' bhASAMtara 5. 86. 36 Ti. 1. lekha naM. 8 tathA 14. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zujarAtanI jenAzcita kaLA ane tene ItihAsa 41 pakInAM ATha citrA (citra naM. 5ra thI pa9) atre raju karyo che. gujarAtanI jainAzita kaLAnAM citromAM kudaratI dasyonI rajuAta pahelavahelI A pratamAM karelI mAluma paDe che. vaLI khaMbhAtanA zAMtinAthanA bhaMDAranI "paryuSaNa ka5'nI prata enAM be citro paikInuM eka citra (citra naM. 104) tathA uttarAyana sUtranI prata mathenAM cAre citra (citra naM. 62 thI 65) ke jeno samaya lagabhaga teramA saikAno hovAno saMbhava che te paNa atre raju karavAmAM AvelAM che. ane chelle pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAranI RSabhadeva caritranI prata manAM be citro (citra naM. 60 61) atre rajI kayAM che, Abha, tADapatranI prAcIna kaLAnA be vibhAga paikIno prathama vibhAga ane samApta thAya che. A prathama vibhAganAM saghaLAM e citra gujarAtanA svataMtra selaMkI ane vAghelA vaMzanA hiMdu rAjavIonA rAjya amala daramyAnamAM cItarAelAM che, tethI ja A citromAM kaMI paNa jAtanuM paradezI kaLAnuM mizraNa jovAmAM AvatuM nathI. gujarAtanI svataMtra hiMdu sattAne aMta vi.saM. 1756mAM gujarAtanA chellA hiMdu rAjavI karaNa vAghelAnA samayamAM thayo te sAthe ja tADapatranI prAcIna kaLAnA prathama vibhAgane paNa aMta Ave che.. mAsIna tADapatranI kaLAne dvitIya vibhAga [vi. saM13pa7 thI 1500]. gujarAtanI jainAzrita kaLAnA tADapatrIya citronA dvitIya vibhAganI zarUAta vi.saM. 13pa7thI thAya che. paraMtu jenA upara tArIkha noMdhAelI che evI tADapatranI citravALI prata vi.saM. 142thI pahelAMnI maLI nathI. gujarAtanI jainAzita kaLAnA tADapatra uparanAM suMdaramAM suMdara citro A samaya daramyAnanAM ja maLI Ave che. vi.saM. 1427mAM lakhAelI prata amadAvAdanA ujamaphaInI dharmazALAnA graMthabhaMDAramAM AvelI che. jemAM cha citrA cItarelAM che (citra naM. 67thI 72 ane 79 thI 81). A prati kalpasUtra ane kAlakathAnI che. temAM khAsa viziSTatA te e che ke te vi. saM. 927nI prata upasthI nakala karAelI che, kAraNake na utAranAre tArIkha tenI te kAyama rAkhI che. bIjI eka prata A ra tArIkha vagaranI, IDaranA zeTha ANaMdajI maMgaLachanI peDhInA tAbAnA graMthabhaMDAramAM AvelI che, jemAM lagabhaga citro 34 che temAMthI 23 citro A graMthamAM raju karavAmAM AvyAM che. citra naM. 77, 78 tathA 82 thI 103 ane 109 thI 112 sudhI). tADapatranI prata upara senAnI zAhIthI cItarelAM citro haju sudhI A eka ja pratamAM mArA jovAmAM AvyAM che. kalpasUtranA vadhumAM vadhu citra prasaMgo A pratamAM maLI Ave che. trIjI eka prata tADapatranAM citromAM suMdaramAM suMdara cAra citrAvALI "siddhahema vyAkaraNanI pATaNanA saMghanA vakhatachanI zerInA baMDAramAM AvelI che (citra naM. 105 thI 108). tADapatrIya citrone saMpUrNa vikAsa uparanI traNa pratomAM uttarottara vadhatA dekhAya che. iDaranI "kalpasUtra'nI prata tathA pATaNanI "siddhahema'nI prata upara lakhAvyAnI tArIkha vagereno ullekha karavAmAM Avelo nathI, paraMtu gujarAtanI janAzrita kaLAnA bArIka nirIkSakane tarata ja jaNAI Ave che ke IDaranI pratanAM citromAMnuM saMpUrNa rekhAMkana, sonAnI zAhIne chUTathI upayoga ane lipine bhareDa vagere sAbitI Ape che ke te caudamI sadIthI vadhu prAcIna te nathI ja. jyAre cAra "siddhahema'nI pratamAMnAM citro paikI be citromAM maMtrI karmaNa tathA tenA bhAIe zA. vikramasiMha, zA. rAjasiMha tathA tenA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma strI parivAra AdinI pratikRtio maLI AvI che. maMtrI karmaNe paMdaramI sadImAM thaI gaelA AcAryazrI samajayasUrine amadAvAdathI AvatAM Agraha karatAM mahIsamudrane vAcaka pada apAvyuM hatuM (juo guNaratnAkara kAvyo. paraMtu A pratanI citrakaLA teramA agara cAdamA saikAthI arvAcIna te nathI ja tethI prata lakhAvanAra karmaNa bIjA hovA joIe. gujarAtanI kapaDAM uparanI jainAzita kaLA A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM kapaDAM upara cItarelAM citro paNa maLI Ave che. kapaDAM uparanAM citro paikInuM prAcInamAM prAcIna eka citra pATaNanA saMdhanA bhaMDAramAM AvelI dharmavidhimaraNuM ane kalI rAsanI khAdInA be TukaDA caTADIne taiyAra karelI prati upara mAtra sarasvatI devInI cItarelI sAdI AkatinuM che (lekhana vi. ci.naM. 7). Ano lakhyA saMvata 1408 che. tyAra pachInA kramamAM pravartaka kAMtivijayajInA prazi munimahArAja zrIjazavijayajInA saMgrahamAM saMvata 1453 (i.sa. 1996)mAM lakhAelo saMgrahaNI ne kapaDAM uparano paTa Ave che, jemAMnI AkRtio bahu ja ghasAI gaelI hovAthI tenA namUnAo atre raju karI zaka nathI. pachI saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM saMvata 1490(I.sa. 1433)mAM cAMpAnera mukAme lakhAelA "paMcatIrthI peTano vAro Ave che. e paTa pAvAgaDha uparanAM jaina kavetAMbara maMdiranI te samayanI hayAtInA aitihAsika purAvA rUpa che. munizrI puNyavijayajI potAnA "bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA' nAmanA lekhanA pR. 27nI kuTanoTa 33mAM jaNAve che te pramANe, A citrapaTano paricaya zrIyuta ena. sI. mahetAe phoTogrApha sAthe Isa. 1932nA "inDiyana ArTa enDa leTarsanA pRSTha 71-78mAM A picture-roll from Gujarat (A.D. 1433) zIrSaka lekhamAM Apela hovAthI ane te mULa paTa zrIyuta mahetA pAse ja hovAthI tenAM citro ane raju karI zakAyAM nathI, paraMtu A aitihAsika paTa munizrI puNyavijayajIe pAcho maMgAvI laine bhaMDAranA vahIvaTadArane suprata karavAnI jarUriyAta che, kAraNake Aje pAvAgaDha upara eka paNa tAMbara jaina maMdira hastImAM nathI. itihAsavettAoe A sabaMdhI tapAsa karIne pAvAgaDha uparanAM tAMbara saMpradAyanAM jaina maMdironuM sthAna digaMbara jaina maMdirae kyArathI ane kyAre lIdhuM te bahAra lAvavAnI jarUra che. zrIyuta mahetAe A citrapaTano paricaya karAvatAM je gaMbhIra ane akSamya etihAsika bhUlo karI che te nIce pramANe che: 'But it (Champaner) was once an important military centre of Western Gujarat under its Hindu sovereign Vanaraja Chavada and his famous Jaina minister Shilguna Suri. The inscribed images of both these important personages in the history of Gujarat are preserved in the Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tenA itihAsa 43 Panchasara temple at Patan.'--Page 72.39 arthAt-te (cAMpAnera), hiMdu rAjA vanarAja cAvaDA ane tenA prasiddha maMtrI zIlaguNusUrinA samayamAM pazcima gujarAtanuM eka mahattvanuM lazkarI thANuM hatuM. A baMne aitihAsika ane mahattvanI vyaktionI be mUrtie pATaNanA paMcAsarA (pArzvanAthanA jaina) maMdiramAM che,' gujarAtanA itihAsathI paricita eke eka vyakti jANe che ke jainAcArya zIlaguNasUri te gRhastha maMtrI nahI paNa tyAgI jainati ane vanarAjanA dharmaguru hatA. tenA prakhyAta maMtrInuM nAma te caMpaka zreSThi (cAMpA vANIAnA nAmathI prasiddha) hatuM, ke jenI bahAdurIthI vanarAja aNahalapura pATaNanI gAdI sthApI zakyA hatA ane tenA ja nAma uparathI cAMpAnera nAma pADavAmAM AvyuM hatuM. 'A baMne vyaktienI mUrtie pATaNanA paMcAsarA pArzvanAthanA derAsaramAM che" ema je te jaNAve che te vAta paNa barAbara nathI. pATaNanA paMcAsarA pArzvanAthanA jaina maMdiramAM je mUrtio che te paikInI eka AcAryazrI zIlaguNasUrinA ziSya zrI devacaMdrasUrinI che (citra. naM. 3) ane bIjI mahArAdhirAja vanarAja cAvaDAnI che (citra naM. 7). vanarAjanI sAthenI bAju uparanI je mUrtine ghaNA vidvAnA tenA maMtrI cAMpAnI mUrti tarIke oLakhAve che. te mUrti vAstavikarIte cAMpAnI noMha paNa maMtrI AsAkanI che, je tenA putra prura arisiMhe karAvIne tyAM sthApana karyAnA ullekha prastuta mUrtinI nIce ja che. vaLI prastuta lekhanI aMdara pAnA 74 upara citra naMbara 4nA prasaMganuM varNana karatAM tee jaNAve che ke: 'At the top of the picture on the right is a group of three figures: the man is blowing a pipe, while another is offering a flask (of wine?), and the woman a bunch of flowers.' arthAt citrane mathALe jamaNI bAjue traNa AkRti cheH eka puruSa zaraNAI vagADe che, bIjAnA hAthamAM pAnapAtra (madirAnuM?) che ane strInA hAthamAM kulAnA guccha che. uparanA citranA prasaMgamAM zrI mahetA jamaNI bAjunI traNa AkRti paikInI bIjI AkRtinA hAthamAM pAnapAtra (miMdarAnuM pyAluM?)' hovAnuM jaNAve che te asaMbhavata----nahi banavA jevI vAta che. temanA jevA (peAte ja prastuta lekhamAM kahe che tema poravADa jJAtimAM janma lIdhAnuM abhimAna dharAvanAra) vidvAna mahAzaya ke jeo niraMtara jainenA sahavAsamAM Ave che temanA magajamAM jinamaMdiramAM cItarelI AkRtinA hAthamAM midarAnuM pyAluM?' hAvAnI kalpanA paNa zI rIte AvI haze tenI kAMi samajaNa mane paDatI nathI, vAstavika rIte e traNe AkRtionA hAthamAM jinapUjAnI sAmagrI ja che ane te nIce mujaba cheH 'traNa AkRti paikI eka puruSa AkRtinA hAthamAM te zaraNAi (eka jAtanuM vAjIMtra) 37 Ti, 1 lekha naM. 25. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citraka95ma che te ApaNe upara jaNAvI gayA. bIjI AkRtinA hAthamAM pAnapAtra-jhArI--pUjana mATeno kalaza (ke je jinamUrtinA aMge prakSAlana karavA mATe Aje paNa upagamAM levAmAM Ave che te) che ane trIjI AkRtinA hAthamAM phUlone guccha che." vasaMtavilAsa vi saM. 1508mAM lakhAeluM 'vasaMtavilAsa' nAmanuM eka zaMgA2ka sacitra kAvya mULe ke jena graMthabhaMDArane agara I jaina sAdhu pAsenuM khIjaDAnI paLane eka zAstrInI pothIo vecAtI hatI tenI sAthe gujarAtanA vayevRddha sAkSararane dIvAna bahAdura zrIyuta kezavalAla harSadarAya dhruvane maLI AvyuM hatuM. A kAvya kheLavALA suMvALA kapaDAnA cIrA upara Asare rAzI takatImAM utAreluM che. pratyeka takatInA AraMbhe jAnI gujarAtImAM eka lUka tathA te pachI keTalAka saMskRta prAkRta zloka ApelA che, ane te utArAnI nIce prasaMgane lagatuM gujarAtanI jenAzrita kaLAnI DhabanuM citra AlekheluM che. 38 kAvyanI nakala dhaLI beya upara lAla, kALI tathA bhUrI zAhIthI ane kavacita kiramajI bheya upara sonerI zAhIthI, paDimAtrA vALI jaina devanAgarI lipimAM utArelI che. lAla, kALI ane bhUrI zAhInAM lakhANa suvAcya che, paraMtu sonerI zAhIne ghasAro lAgyo hovAthI enuM lakhANa jhAMkhuM paDI gayuM che. AraMbhanI eka takatIo nAza pAmI che. oLIne cheDe nIce pramANe prazasti lakhelI che: zubhaM bhavatu lekhaka-pATakayoH ch||ch| zrI gurjara zrImAlavaMse saahshriidepaalsut-saadhiicNdrpaalaatmpttnaarth|| zrImannRpa-vikramArka-samayAtIta saMvata 1508 varSe mahAmAMgalya-sabhAdrapada zudi 5 gurau adyeha zrIgurjaradharitryAM mahArAjAdhirAjasya pAtazAha--zrIahamadasAhakutuvadInasya vijaya-rAjye zrImadahammadAbAdavAstusthAne AcArya-ratnAgareNa likhito'yaM vasaMta vilaasH||ch||ch|| A paTa kapaDAnA lAMbA TIpaNA rUpe lakhelo che. Aje paNa keTalAka vRddha jyotiSIo TIpaNA rUpe janmotrIo taiyAra kare che. A paTanI laMbAI 36 Ta ane pahelAI DAbA hAtha tarapha eka IMca tathA jamaNA hAtha tarapha paNa iMcanI hAMsIA suddhAM 9-2 IMca che. "raviASa camaka camaka thatI cAMdaNInA jevuM kAvya che. e narasiMha mahetAnA samayanI jUnI gujarAtImAM racAeluM che. kavinI bAnI atyaMta madhura ane bhAvabharI che. utAvaLa zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra tenA mAdhuryanuM ane rasanuM poSaNa kare che. zailI saMskArI che. rasika kartAnuM nAma nathI maLatuM eTale manane asaMtoSa rahe che. 39 prastuta kAvya amadAvAdamAMthI maLI AvelI eka pratane AdhAre sauthI prathama gujarAta zALApatranA 31mAM pustakamAM i.sa. 1892mAM, 5. 89 thI 95, 113 thI 116, 135 thI 138, 162 thI 167 tathA 193 thI 196 upara kakaDe kakaDe dI.ba. kezavalAla dhruve chapAvyuM hatuM. tyAra 38 A citrone sthAnika (gujarAtanI) zailInAM citro tarIke sadhI prathama i.sa. 1922mAM suprasiddha citrakAra zrIyuta ravizaMkara rAvaLe oLakhAvyAM hatAM. kanue "hAjI mahammada-zmAka-graMtha' pAM. 188, 39 juo 'vasaMtavilAsa' nAmane ThI, ba, pravane "hAjamahamada-mAraka-graMtha"mane lekha, pA, 187-188. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene ItihAsa pachI bIjI eka prata Dekkana kolejanA sarakArI saMgrahamAMthI vasaMtavijAsa nA ekalA kAvyanI teoe pAchaLathI meLavI, ane tenA AdhAre I.sa. 1922mAM "hAjI mahammada-mAraka graMthamAM pAnA 18thI 188mAM badhA ye kaloka artha sAthe prasiddha karyo. A paTanAM citrAnI gujarAtanI kaLA' tarIke sauthI prathama zrIyuta ravizaMkara rAvaLe te ja lekhanI saMpAdakIya noMdhamAM oLakhANa karAvI. vaLI gujarAta varnAkyulara sosAeTI taraphathI i.sa. 1927mAM prasiddha karavAmAM AvelA prAcIna gurjara kAvya' nAmanA graMthamAM pAnA 15thI 23mAM bIjI prata meLavIne zuddha karI taiyAra karelA 86 loko mULa prAcIna gujarAtI bhASAmAM ane prastuta graMthanA pariziSTamAM vasaMvAsa nA paTamAM utArelA saMskRta-prAkRta kaleka pAnA 14pa thI 158mAM teoe prasiddha karyA. dhruva sAhebano A paTa tathA tenA prastuta lekhono mukhya AdhAra laIne zrI nAnAlAla sI. mahetAe A TIpaNAnI kaLA upara pahelavahelo eka lekha aMgrejI bhASAmAM Rupam saimAsikanA i.sa. 1925nA aMka 22 ane 23nA pAnA 61thI 65mAM prasiddha karyo, tyAra pachI bIjo lekha The Studies in Indian painting 11441! 24141 Mon 34529ui Secular Painting in Gujarat-XVth Century nAmane pAnA 15thI 28mAM lakhyo; ane trIjo vistRta lekha Gujarati Painting in the Fifteenth century 117411 India Sociey silly.. 1931mAM prasiddha thayelA pustakamAM lakho ane e rIte A paranAM citronI oLakhANa jagatane karAvI. prastuta lekhamAM A baMne vidvAna mahAzayo taraphathI A citro cItarAvanArane tathA tenA kAvyanA kartAne, te jaina hovA chatAM jainetara sAbita karavAno prayatna karavAmAM Avyo che, je nIce pramANe che: 1 "A zagArI kAvyano kartA aMdhArapacheDe eDhI acara rahyo che, tethI tenI jAtabhAta viSe kalpanA karavI jokhamabharelI che; tathApi vasaMtavilAsamAM kaDIe kaDIe je jIvanano ullAsa ubharAi jAya che te uparathI aTakaLa thAya che ke te kavi saMsArathI kaMTALela virAgI nahi, paNa vizvanA vaibhavamAM paripUrNa rasa lenAro rAgI purUSa haze. vasaMtanA varNananuM kAvya hovA chatAM teNe tene phagma saMjJA ApI nathI; tyama vaLI samagra kAvyamAM kaIpaNa sthaLe jaina dharmano suvAsa phUrato nathI. tethI e jainetara eTale vaidika kavi hoya, prastuta kAvyanI cetrIsamI kaDInI chAyA paMDita kavi ranezvaranA dvAdaza mAsamAM daSTi kheMce che."40 2 Men and Women decorated the cars with Karna-Phool (large circular ear-rings) and both put Vaishnavite symbols on the forehead.-Mehta (23) p. 20, arthAta-puruSo ane strIoe karNaphUlathI kAnane zaNagArelA che ane baMnene kapALa upara vaiSNavatAnuM cihna (jevAmAM Ave che. prastuta ulekhomAM A kAvyanA kartA saMbaMdhI mAnyavara dhruva sAheba ApaNI sAme eka 40 prAcIna gUrjara kAvyanI praratAvanA pA, 14-15, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jaina citrakalpadruma kalpanA raju kare che ke 'vasaMtavilAsamAM kaDIe kaDIe je vanane ullAsa ubharAi Ave che te uparathI aTakaLa thAya che ke te kavi saMsArathI kaMTALeleA virAgI nahi paNa vizvanA vaibhavamAM paripUrNa rasa lenArA rAgI puruSa haze.' teeAzrInI A kalpanAne svIkAra karatAM pahelAM ApaNe upalabdha jaina sAhityakRtiomAM jaina tyAgIoe AvI jAtanAM zRMgArika kAvyeAnI racanA karelI maLI Ave che ke nahi te pahelAM tapAsI laie. 1 saMskRta ane prAkRta bhASAnAM prAcIna jaina kathAnakAnA graMthAmAM zRMgArarasanuM adbhuta varNana kareluM maLI Ave che. 2 sALamA saikAmAM thaelA vAcaka kuzalalAbe DhAlA mAravaNInI kathA' saMvata 1617nA vaizAkha suda 3 ne guruvAranA rAja ane 'mAdhavAnala kAmakuMDalA cApA-rAsa'41nI racanA rAvala hararAjajInA kutUhala khAtara karI che.A baMne kRtimAM zRMgArasanI jamAvaTa koi dritIya prakAranI che. 3 saMvata 1614mAM zrI jayavaMtasUrie zIlavatInA caritrarUpe (abhinava) zRMgAramaMjarI e nAmanI chaTAdAra zRMgArika kRti racI che. 4 saMvata 1679mAM kavi bihuNanI paMcAzikA nAmanI premakathA varNavavA sAraMge cApAnI racanA karI che. 5 uparAMta badhI ye kRtione TapI jAya evI kAkazAstra (kAka caupacai)nI racanA narbudAcArya nAmanA jaina tie (sAdhupaNAmAMthI patita thayA pachI tipaNAmAM) karI che. prastuta noMdhe uparAMta AgaLa kahevAmAM Avaze te anusAra jainAmAM tenI khyAti paNa vadhAre hAvAthI tenA kartA jaina ja hoya. temAM kazuM ja asaMbhavita nathI; eTale dI. kha. dhruva sAheba tathA zrIyuta mahetAnI kalpanA asthAne hAya evuM spaSTa bhAse che. jema kuzalalAbha vAcake rAvala hararAjajInA kutUhala khAtara 'mAdhavAnala kAmanuMDalA cApAi-rAsa' tathA 'DholA mAravaNInI kathA' racI, temaja saMbhave che ke 'vasaMtavilAsa' kAvyanA lekhaka AcArya ratnAgare paNa A kRtinI racanA caMdrapAlanI vinaMtithI tenA paDhanArthe prAcIna saMskRta-prAkRta kAvyAnA AdhAra lane prAcIna gujarAtI bhASAmAM karI hoya; kAraNake AdinAtha janmAbhiSeka' nAmanI eka nAnI kRti ke je te ja samayanA vidyamAna kavi 'depAla bhojaka' viracita snAtrapUjA sAthe mizrita thai gaelI che, tenA uparathI AcArya ratnAgaramAM kavitAzikta hatI tema puravAra thAya che. mAnyavara dI. a. dhruva sAhebanI bIjI kalpanA e che ke 'teNe (tenA racanAre) tene prAcIna jaina kavionI mArka krUSNu' saMjJA ApI nathI.' 'krUggu' saMjJA ApavAnI AvazyaktA jevuM ahIM tene jaNAyuM nahi heya, kAraNlRke A kAvyamAM vasaMta RtunI aMdara nAyaka-nAyikAnA vilAsanuM varNana mukhya bhAga bhajave che ane kive bAlacaMdra viracita 'vasaMtavilAsa'42 nAmanI kRti tenI sanmukha AvAthI 'krUggu'ne badale 'vasaMtavilAsa' 41 juA AnaMda kAnya mahedadhi' saiAktika cha yuM. 42 gAyakavADa orIenTala saurIjha naM. 7 mA. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tenA itihAsa nAma ja rAkhavAnuM tenA racanAre yeAgya dhAryuM haze ema saheje kalpanA thaI zake tema che. teozrInI trIjI kalpanA e che ke 'samagra kAvyamAM kANu sthaLe jaina dharmanA suvAsa sphUratA nathI, tethI e jainetara eTale vaidika kavi hAya.' AkhA kAvyamAM jaina dharmanA koipaNa sthaLe suvAsa krUratA nathI eTale ene kartA jainetara kavi hoya tema mAnavAnI kAM paNa jarUra nathI, kAraNake temAM jema jaina dharmanA suvAsa sphuratA nathI tema vaidika dharmanA nAnirdeza paNa samagra kAvyamAM maLI AvatA nathI. vaLI teezrI DhaMDha sattaramA saikAmAM thaelA jainetara vikRta dvAdaza mAsa, phAgaNu, keDI 3 mAMnI nIce mujabanI chAyA mAtra upara ApaNuM dhyAna kheMcIne A zRMgArika kAvyanA kartA jainetara hAvAnI eka ceAthI kalpanA kare che: kaisu kusumanI pAMkhaDI (vAMkaDI thaI pera) jANe manmatha AMkaDI rAMkaDIne kare kera.' 47 paraMtu jaina sAdhu ratnamaMdaragaNi kRta 'upadezataraMgiNI' ke jenI eka prata pUnAnA Dekkana kaeNlejanA sarakArI saMgrahamAM (eTaleke A 'vasaMtavilAsa' kAvya lakhAyA pachI agIArame varSe ja lakhAelI) saMvata 1519nA caitra sudI 2 nA divase lakhAelI 3 che temAM A kAvyanI 78mI TUMka 'sakhi ! arthAla caraNa na cAMpaI cAMpaI liI navi gandha, zaI dohaga lAgaI AgaI Isu nibandhu.' 78 thADA najIvA pheraphAra tathA kAvyanA nAma sAthe avataraNa tarIke pAnA 268 upara lIdhelI cheH vasantavilAse'pi - 'aliyuga ! caraNa na cAMpae, cAMpae ati hi sugandha rDae dAga lAgae Agae ehu nianya 114 11 prastuta samakAlIna avataraNa uparathI teozrInI A kalpanA paNa nirmULa kare che ane A zRMgArika kAvyanA kartA tarIke jaina ja hovAnI ApaNI dalIleAmAM eka vadhAre dalIla maLI Ave che. vaLI teozrI jAte ja prAcIna gurjara kAvya'nI prastAvanAnA pAnA 13 upara jaNAve che ke 'prastuta pratamAM AraMbhanI cha takatI nAza pAmI hAvAthI tathA kheMcelI takatImAMthI keTalIka durvAcya nIvaDavAthI 'vasaMtaviMlAsa'nI bIjI hAthaprata meM pUnAnA sarakArI saMgrahamAMthI meLavI hatI. te prata pethInA AkAramAM hatI. emAM kula patra A, pRSThe vAra lITI agiyAra ane dareka lITImAM akSara aDatALIsa hatA. graMthamAna baneM pacIsa kleAka ApyuM hatuM. prata jaina devanAgarI lipimAM utArelI hatI. te suvAcya hatI, paNa mRDuM zuddha na hatI. eLIAnI ane pothInI gujarAtI to lagabhaga samAna hatI. . . . A be pratA uparAMta suratanA sAhitya pradarzanamAM raju thaelI eka jaina pothImAMthI 'vasaMtavilAsa'nI keTalIka gujarAtI kaDIe jUnI gujarAtInA rasiyA sadgata 43 'upadezatara'giNI' praratAvanA pAnuM 2. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jaina citrakalpama maNilAla bakorabhAI vyAse mArA upara utArIne mekalI hatI, teno paNa meM saMzodhanamAM upayoga karyo che." teozrInuM A kathana paNa mArI mAnyatAne vadhAre puSTikartA che, kAraNake saMzodhanakAryamAM je be pothIone upayoga karavAmAM AvyA te be piothIo paNa jena pothIo ja hatI ane tethI A kAvyane kartA mULe jena ane teno pracAra paNa jainamAM vadhAre hovAnI mArI aTakaLa sAcI Thare che. lakhANanI tArIkha bhAdaravA suda 5 ne mahAmAMgalya paMcamI tarIke oLakhAvI che. bhAdaravA suda 5 ne Aje paNa mahAmAMgalya paMcamI tarIke jemAM gaNavAmAM Ave che, tenuM kAraNa e che ke jaina saMpradAyanAM mahAmaMgalakArI paryuSaNa parvanI samApti bhAdaravA suda 5 nA roja pahelAM thatI hatI, paraMtu kAlakAcAryae paMcamInI caturthI karI tyArathI tenI pUrNAhuti bhAdaravA suda 4 nA roja thAya che, je prathA Aje paNa cAlu che. paraMtu prathAnI yAdagIrI nimitte bhAdaravA suda 5 nA divasane mahAmAMgalya paMcamI tarIke jaina saMpradAyamAM saMbodhavAmAM Ave che, tyAre vaidika saMpradAyamAM tene RSipaMcamI tarIke oLakhavAmAM Ave che. kAvyanA lekhaka paNa eka jaina AcArya che, sAmAnya sAdhu nahi. AcAryanI pAse ghaNA ziSya sAdhuo hoya che. ziSyo vagaranA sAdhune AcArya jevI jokhamadAra padavI jaina saMpradAyamAM kadApi ApavAmAM AvatI na hatI. A badhAM upalabdha sAdhano uparathI mArI mAnyatA evI che ke A kAvyanA lekhaka AcArya ratnAgara pote ja A kAvyanA banAvanAra hovA joIe. munimahArAja zrI puNyavijayajInA "bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLAnA lekhamAM jaNAvAI gayA mujaba AcAryo tathA vidvAna sAdhuo ghaNI vakhata potAnI khAsa kRtie potAnA hAthe ja lakhatA. vaLI "upadezataraMgiNI' vagerenA samakAlIna avataraNa uparathI ema paNa anumAna thaI zake che ke AcArya ratnAgaranI A kRti te vakhate jaina samAjamAM bahu pracalita haze. A sivAya teno lakhAvanAra caMdrapAla paNa jaina hovAnA purAvAo mArI pAse che, paraMtu te vistArabhayathI atre na ApatAM ATalA ja purAvA ApIne saMtoSa mAnuM chuM. dilagIrI mAtra eTalo ja che ke A aitihAsika kalAkRti game te rIte Aje vaiziTananA Freen Gallery of ArtmAM pahoMcI gaI che, ane tyAM surakSita che. gujarAtanAM lAkaDA uparanAM jenAzrita citrakAma tathA kotarakAmo A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM ja lAkaDAM uparanAM citrakAma paNa maLI Ave che. maLI AvelAM lAkaDAM uparanAM jaina citrakAma, sauthI jUnAmAM jUnAM vi. saM. 1425nAM tADapatranI mAladhArI zrI hemacandrasUriviracita upadezamAlAnI puchapamAlA vRtti'nI pratanI upara nIcenI lAkaDAnI be pATalIo upara che. dareka pATalInI laMbAI 37 Ica ane pahoLAI 3 ica che. A baMne pATalIo upara vIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanA pUrvanA dasa bhava tathA paMcakalyANakanA prasaMge bahu ja bArIka Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jenAzita kaLA ane teno ItihAsa rIte cItarAelA che. tyAra pachI, eka pATalI ke jenAM citro mATe bhAre dhasAi gaelAM che te saMvata 1454mAM lakhAelI tADapatranI "sUtrakRtAMga vRttionI prata uparathI maLI Ave che tene vAro Ave che, jemAM prabhu mahAvIranA pUrvanA sattAvIza bho paikInA keTalAka bhavo eka bAju cItarelA jaNAI Ave che, ane bIjI bAju paMcakalyANaka cItarelA ghaNAkharA spaSTa racavAI rahelA maLI AvyA che. je tenI bIjI pATalI maLI AvI hota te pUrvanA sattAvIza bhavanAM citro paNa maLI AvyAM hota; vAhakonI bedarakArIne lIdhe bIjI pATalIne samULago nAza karyo che. A paTalI paNa nAza pAmatAM pAmatAM munizrI puNyavijayanA jovAmAM AvavAthI bacavA pAmI che. A sivAya gujarAta prAMtanAM mukhya mukhya zahero jevAM ke amadAvAda, pATaNa, rAdhanapura, khaMbhAta tathA suratanAM jaina maMdiromAM lAkaDA uparanAM citrakAmo tathA ketarakAma je mArA jANavAmAM ane jovAmAM AvyAM che tenAM citro vagere vistArabhayathI nahi ApatAM tenAM rathaLAnI mAtra yAdI ApIne ja saMtoSa mAnuM chuM. amadAvAdanAM jena lAkaDakAme 1 mAMDavInI poLamAM zrIsametazikharajInI paLanA mULa nAyaka zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM derAsaramAM lAkaDAmAM kotarIne sametazikharajInA pahADanI lagabhaga paMdara phUTa UMcAInI racanA karavAmAM AvI che, je lagabhaga traNa varSa pahelAMnI che. sAMbhaLavA pramANe pahelAM te Akho ye DuMgara goLa pharato hatA tevI rItanI goThavaNI hatI. derAsaranA lAkaDAnA thAMbhalA paranAM citra upara dhULanA tharanA thara jAmI javAne lIdhe aspaSTa banelAM e citro bArIkIthI jonArane AjanA vahIvaTadAronI te pratyenI bedarakArInI sAkSI ApI rahyAM che, dasa bAra varSa pahelAM jyAre huM nAno hato tyAre A derAsaranI bahAranI bhIto upara keTalAMka suMdara citro meM mArI najare joelAM hatAM, ane huM bhUlate na houM to, temAMnA eka citramAM IlAcIkumAra ane naTaDInA prasaMgane lagatAM nATacapragonAM ghaNAM ja mahattvanAM citro hatAM. bIjA eka citramAM madhubiMdunAM dRSTAMtane lagatAM citro hatAM ane bIje citro jaina dharmanI keTalIka kathAone lagatAM hatAM. Aje jIrNoddhAranA nAme temaja navIna karAvavAnA mehe e suMdara citronuM nAmanizAna paNa rAkhavAmAM AvyuM nathI, 2 jhaverIvADa vAghaNapoLamAM zrI ajitanAtha (bIjA tIrthaka2)nA derAsaramAM lAkaDAmAM kotarI kAle eka nArIkuMjara che, je A pustakamAM AgaLa (citra. naM. 152-153mAM ) raju karavAmAM AvyuM che. pahelAM A nArIkuMjara jainonA dhArmika viraDAmAM pheravavAmAM Avato. temAM tathA derAsaranA raMgamaMDapamAMnI thAMbhalIe uparanI cAre bAjunI pATaDIomAM bahu ja suMdara lAkaDAnuM kotarakAma Aje paNa vidyamAna che. A derAsara amadAvAdanA hAlanA nagarazeThanA pUrvajoe baMdhAveluM che. 3 jhaverIvADa nizALamAM vijayarAjasuragavALAonA vahIvaTavALA zrI zAMtinAtha bhagavAna (soLamA tIrthaMkara)nA derAsaramAM lAkaDAnAM suMdara kotarakAme AvelAM che, je tenA vahIvaTadAroe bahu ja kALajIpUrvaka saMbhALabharI rIte surakSita rAkhyAM hoya tema, te dareka upara jaDI dIdhelA kAca jevAthI nirIkone dekhAI Ave che. kAca ghaNuM saMbhALapUrvaka jaDelA che ke jethI tenA upara Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma 50 dhULanA thara vagere jAmIne kAtarakAmane nukasAna na pahoMcavA pAme. 4 nizApeALamAM ja jagallabha pArzvanAthanA suprasiddha derAsaranAuparanA bhAgamAM,ciMtAmaNi pArzvanAtha tathA sahasrA pArzvanAthanA garbhadrAranI bahAranI lAkaDAnI thAMbhalIe tathA lAkaDAnI divAlA upara mugala kaLAnA samaya daramyAnanAM suMdara prAcIna citrA tathA AgaLanA raMgamaMDapanI ghumaTanI temAM lAkaDAnI suMdara AkRtienA mugala samaya daramyAnanAM saMyeAjanAcitrAnAM kAtarakAme Aje paNa jevAM ne tevAM vidyamAna che. amadAvAdanAM jaina maMdizanAM lAkaDAnAM kotarakAmeA paikInAM sarvazreSTha kotarakAmeAmAM A kAmanI gaNunA karI zakAya. A ja derAsaramAM nIcenA bhUmimRddha (bhoMyarA)mAM mULa nAyaka jagallabha pArzvanAthanI ati bhavya prAcIna mUrti khAsa darzanIya che. jagannabha pArzvanAthanI e mUrtinI nIcenI bekanuM suMdara saMgemaramaranuM bArIka kotarakAma sthApatyanI STie AgrAnA tAjamahelanAM kAtarakAmeAne Amedna maLatuM Ave che. raMgamaMDapanI e chatA paikInI eka chatamAM jAnA lAla raMganI pRSThabhUmi upara suMdara raMgIna prAcIna citrakAma kareluM che, je mugala samayanA bitticitra (fresco painting)ne sArA namUno pUrA pADe che. mULa nAyaka jagallabha pArzvanAthanI A bhavya mUrtinI pratiSThA saMvata 165nA vaizAkha vada 6nA divase jagadguru zrIhIravijayasuranA praziSya zrIvijayadevasUrinA varada haste thaelI che, je tenI ekanA lekha uparathI sAbita thAya che. amadAvAdanAM jaina maMdiromAM tenA mULa rUpamAM (kApaN jAtanA pheraphAra sivAya) sacavAI raheluM A eka ja prAcIna maMdira che. 5 jhaverIvADamAM zekhanA pADAmAM bAramA tIrthaMkara zrIvAsupujyasvAmInA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma khAsa darzanIya che. 6 e ja zekhanA paDAmAM dasamA tIrthaMkara zrIzItalanAtha prabhunA bIjAM eka derAsaramAM raMgamaMDapanA ghumaTamAM, dhumaTa nIcetI temAM, bArasAkhamAM tathA thAMbhalAeAnI kuMbhAeAmAM lAkaDAnAM bArIka kAtarakAme! khAsa jevAlAyaka che. 7 hAjApaTelanI peLamAM zrIzAMtinAthanI pALamAM sALamA tIrthaMkara zrIzAMtinAthanA derAsaramAM, raMgamaMDapanA ghumaTamAM, thAMbhalAonI kuMbIomAM tathA raMgamaMDapanI AjubAju suMdara kotarakAmeA khAsa darzanIya che. A kotarakAme| jevAM lAkaDAnAM kotarakAme gujarAtanAM bai jaina mAMdezamAM virala ja jovA maLI zake tema che. 8 hAjAparelanI poLamAM zrI rAmajI maMdiranI poLanA mULa nAyaka zrI supArzvanAtha (sAtamA tIrthaMkara)nA derAsaramAM thAMbhalAnI kuMbhInuM kotarakAma khAsa karIne darzanIya che. A kAtarakAma bahu ja ucca prakAranuM che. gujarAtanA AjanA kArIgare mA~dhI A kArIgarInA udyoga kyArathI naSTa thayeA te koyaDA kAI kalAsamIkSaka A kAtarakAmano arIka abhyAsa karIne na ukelI batAve tyAM sudhI guMcavAelA ja rahevAnA. 9 devazAnA pADAmAM kharataragacchanA vahIvaTavALuM soLamA tIrthaMkara zrIzAMtinAya prabhunuM derAsara che. temAMnA meTA bhAganAM kotarakAmeAnA to ceDAM varSa agAu RNIdhAranA nAme nAza Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 gujarAtanI jainAzita kaLA ane teno ItihAsa karavAmAM Avyo che; paNa temAMthI bacelAM thoDAM ketarakAma haju hayAta che. jIhAranA nAme AvAM te keTalAM ye jinamaMdironAM kotarakAmono amadAvAdanA derAsaronA vahIvaTakartA jainee nAza karI nAkhyo che. sAMbhaLavA pramANe amadAvAdanA hAlanA vidyamAna derAsarono moTo bhAga pahelAMnA samayamAM lAkaDAnAM kotarakAmavALe hato; paraMtu saphAIdAra (plain) banAvavAnA mehe ane kaLA viSenI ajJAna avasthAne lIdhe gujarAtanI prAcIna jainAzita lAkaDAM uparanI meTI kaLAkRtiene mATe samUha nAza pAmyo che. pazunA jaina maMdiranAM lAkaDakAme 10 maNIAtI pADAmAM zrIyuta lallubhAI dAMtInA gharamAM lAkaDAnA suMdara kotarakAmavA ghara-derAsara che. 11 kuMbhArIA pADa mAM zrI RSabhadeva svAmInA derAsaramAM thAMbhalAonI kuMbhAomAM tathA raMgamaMDapanA ghumaTanI chatamAM bahu ja suMdara kArIgarIvALAM kotarakAma khAsa darzanIya che. pATaNanAM jana maMdiranAM lAkaDAnAM kotarakAmomAM sauthI prAcIna kotarakAma A hoya ema mane lAge che. 12 kapura mahetAnA pADAmAM thAMbhalAnI AjubAju lAkaDAmAM kotarI kADhelI nartakIe tathA raMgamaMDapanA ghumaTanI chatanuM temaja pharatI pATaDIomAMnuM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma khAsa darzanIya che. 13 eka bAvAnA vaiSNava maMdiramAM lAkaDAnA suMdara kotarakAmavALuM padmAsana sAthenuM gharaderAsara AveluM che. amadAvAdanI peThe pATaNamAMthI paNa keTalAM ye suMdara kotarakAma uddhAranA nAme nAza pAmyAM haze. pATaNanA vADI pArzvanAthanA osavALa mahollAmAM AvelA derAsaranAM suMdara kotarakAmo Aje amerikAnA kaLApremI dhanakuberee dravyathI kharIdIne tyAMnA Metropolitan Museum mAM bahu ja khUbIpUrvaka surakSita rAkhelAM che. muMbAinA prinsa oNpha velsa myujhiyamamAM taLIe rAkhavAmAM AveluM lAkaDAnuM jaina derAsara paNa sAMbhaLavA pramANe pATaNamAMthI ja gaeluM che. rAdhanapuranAM jaina maMdiranAM lAkaDakAma 14 bhAnI poLamAM soLamAM tIrthakara zrI zAMtinAtha bhagavAnanA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara keda2kAma AveluM che. 15 kaDavAmInI zerImAM prathama zrISabhadeva prabhunA derAsaramAM paNa lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 16 pAMjarApoLamAM AdIzvaranI zerImAM AdIzvaranA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 17 bheyarA zerImAM bIjA tIrthaMkara zrI ajitanAtha svAmInA derAsaramAM lAkaDAnI divAle upara suMdara citrakAma tathA zrI ciMtAmaNi pArzvanAthajInA derAsaranuM lAkaDA uparanuM suMdara kotarakAma surakSita rAkhavAmAM AvyuM che. 18 akhadozInI piLamAM nAnA citAmaNi pArzvanAthanuM derAsara paNa lAkaDAnA suMdara kotarakAmavALuM che. 44 A nedha ane zrI jayaMtavijayajIe pUrI pAI che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 jena citrakalpadruma khaMbhAtanA jaina derAsaranAM lAkaDAnAM ketarakAma45 18 TekarI paranA zrI sImaMdharasvAmInA derAsaramAM raMgamaMDapanA uparanA ghummaTanA bhAgamAM tathA thAMbhalAAnI kuMbhIo para temaja kuMbhIne pharatI, judAM judAM vAjiMtro laIne ubhI rahelI nartakIo saMdara rIte kotarI kADhelI che. 20 bajAramAM zrI ciMtAmaNi pArzvanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara kotarakAma che. 21 boLapIpaLAnA zrInavapalava pArzvanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnuM suMdara ketarakAma che. 22 bALapIpaLAmAM ja vAghamAsInI khaDakImAM trIjA zrIsaMbhavanAthanA derAsaramAM lAkaDAnI suMdara kArIgarIvALuM siMhAsana Aje paNa vidyamAna che. suratanAM jaina derAsaranA lAkaDAma 23 zAhapuramAM AvelA zrIciMtAmaNi pArzvanAthajInA derAsaramAM lAkaDAnI bhIti upara tathA temAM vividha jAtanAM suMdara citrakAmo tathA thAMbhalA upara bArIka kotarakAmo khAsa prANIya che. AkhA gujarAtabharamAM lAkaDA uparanAM citrakAma tathA kotarakAmavALuM AvuM bIjuM eka paNa jaina maMdira mArI jANamAM nathI. gujarAtanI lAkaDA uparanI citrakaLA tathA kotaraNIne abhyAsa karavA IcchatA pipAsunI tRSA tRpta kare eTalI vipula sAmagrI A jaina maMdiramAM upalabdha thAya tema che. gujarAtanA pattharanA zilpa mATe delavADAnAM jaina maMdira abhyAsIne mATe jeTalAM upayogI che teTalAM ja gujarAtanI lAkaDakAmanI citrakaLA ane zilpakaLA mATe A jaina maMdira upayogI che ema mAruM mAnavuM che. 24 kAThiyAvADamAM AvelA pAlItANAne zrIyazovijayajI jaina gurukuLamAM lAkaDAnA kotarakAmavA ghara-derAsara che. prastuta yAdI saMpUrNa te nathI ja. keTalAM ye jena maMdiro ane viSNu maMdiromAM lAkaDAnAM kotarakAmo haze je jAheranI jANamAM paNa nahi hoya. gujarAtanI kaLAnA itihAsanI zRMkhalA jevA mATe ane teno saMpUrNa abhyAsa karavA mATe lAkaDA uparanAM A kotarakAmo tathA citrakaLAne abhyAsa paNa Avazyaka che ema mAnIne maLI zakI teTalI jainAzita lAkaDakAmanI kaLAnI yAdI mAtra ahIM ApIne saMtoSa mAnavo paDe che, yathA samaye ane yathA sAdhane e kaLAne saMpUrNa abhyAsa karIne eka svataMtra graMtha taiyAra karavAne mArA vicAra che, tethI A graMtha vAMcanAra dareka vAcakane vinati che ke A yAdI sivAyanAM bIjo koI lAkaDA uparanAM kotarakAma ane citrakAma teonI jANamAM Ave che te kRpA karIne A graMthanA saMpAdakanA saranAme mokalI Ape. gujarAtanI kAgaLa uparanI nAzrita kaLA [vi. saM. 1418 thI 50 sudhI vikrama saMvata 1468mAM gujarAtanI rAjadhAnI aNahilapura pATaNathI khaseDI, te varSamAM sthapAelA 4pa A nedha ane zrI cImanalAla DI. dalAla taraphathI maLI che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tene ItihAsa amadAvAdamAM musalamAnI sulatAno lAvyA. hiMdu sattAnA aMta ane musalamAnonI caDatInA e vakhate, khAsa karIne caudamA ane paMdaramA zataka lagabhagamAM, eka prajAkIya uthAna thayuM je jIvananA dareka pradezane sparzI vaLyuM. tenuM mahatva haju paNa pUrNarIte samajAyuM nathI, kAraNake sAmAjika temaja bhaugolika baMne daSTie tenA pratyAghAte bhAratanA dareka pradeza upara viratapaNe verAyA hatA. mahAkAvyonA divaso jatA rahyA hatA. sAhitya-sAmrAjyamAM e paMDitAIno jamAno hato. alAuddIna khilajInA saradAroe gujarAtane hiMdu rAjyane pAyamAla karyuM tyAra pachI cAlelI aMdhAdhuMdhImAM nAsabhAga karatA brAhmaNoe to zAradAsevana tajI dIdhuM; paNa maMdira, pratimAo AdinI AzAtanA thavA chatAM jaina sAdhue pitAnA abhyAsamAM Asakta rahyA ane zAradAdevIne apUja na thavA dIdhI. bhabhakabharyo zilpa ane prayAsajanita bhitticitra mATe te samaya na hato. te samaye prajAkIya utthAna ane saMskRtinA prajAvAdano hoda prAthamika sarjana karatAM vigatonI jhINavaTano e jamAno hato. belura, Abu, khajUrAho ane bhuvanezvara A badhAM ja te samayamAM pravartI rahelA A sAmAnya tatvanI sAkSI pUre che. nAnAM chabicitronA vinA vikAsane ubhava mAtra akasmAta rUpe ja nahoto, kiMtu te vakhatanI bhASA-apabhraMza bhASA paNuM te sarva dezomAM lagabhaga ekasarakhI vaparAtI hatI. emAM sarvagamya hatI te bhASAnAM te te dezamAM alaga alaga rUpAMtare thayAM. ane A sarvagata bhASA ApaNuM gurjaradezamAM rahIne vikAsane pAmI gujarAtI dezI bhASAnuM rUpa levA lAgI te paNa A ja samayathI, narmada kavi gujarAtI bhASAne prathama yuga A samayathI ja pADe che. te kahe che ke "saMvata 1356 pachI musalamAnI hAkemImAM gujarAtanI te gujarAtI, evI rIte gujarAtI bhASA prasiddhimAM AvI. tevI ja rIte prajAmAM phelAtI saMskRtinA avazya pariNAma rUpe ja A kaLAno udabhava thayo che. ati bhavya kalpanA ane bIjuM sacavAI rahelAM citro uparathI A spaSTa thAya che. mogalone ane pAchaLathI hiMdu rAjAonA rAjyAzraya nIce AvatAM sudhI megala samaya pahelAnAM nAnAM chabicavyAnA suMdaramAM suMdara namUnAe ApaNane o 'gujarAtanI jenAzita kaLA'sivAya bIje kayAMya paNa maLI AvatAM nathI. kAgaLa upara citrakAmavALI pratamAM sauthI jUnAmAM jUnI kahapasatranI tArIkhavALI prata rAva bahAdura zAM. hIrAnanda zAstrInA saMgrahamAM che, jenA upara saMvata 1125mAM te lakhAyAnI noMdha che. paraMtu ApaNe agAu jANI gayA te mujaba tenAM citra paMdaramA saikAthI prAcIna nathI ja. vi.saM. 1472nI sAlanI kalpasUtranI eka prata raoNyala eziyATika sosAeTInI muMbaInI zAkhAnI lAyabrerImAM che ane te ja saMvatanI eka mata lImaDIne zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA saMgrahamAM (lisTa. naM. 577nI) che; tenA pachI kapasUtranI eka prata vi.saM. 1484 (I.sa. 1427)nI, laMDananI IDiyA ophisamAM, 113 pAnAnI, rUperI zAhIthI lakhelI che. te pachI vi.saM. 1489mAM lakhAelI vayovRddha AcArya zrI jayasUrIzvarajInA saMgrahanI kalpasUtranI pratane vAre Ave che, jemAMnAM ekavIsa citro paikInAM be citrA namUnA tarIke ave (citra. naM. 184-195mAM raju karyo che. tyAra pachI saMvata 152mAM yavanapura (hAlanA jenapura)mAM lakhAelI, vaDodarAnA narasiMhajInI piLanA jJAna Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jena citrakAma maMdiramAM svargastha zAMtamUrti muni mahArAja zrI haMsavijayajInA saMgrahamAMnI kapasUtranI pAnAM 86 vALI hastaprata ke je senerI zAhIthI lakhelI che te Ave; jemanAM ATha ci tathA apratima kArIgarIvALI suMdara 74 kinAro (citra. . 19, 199, 230, 231, 232 ane 25pamAM cha pleTo tarIke) prastuta graMthamAM chApavAmAM AvyAM che. e spaSTa batAvI Ape che ke gujarAtamAM mugala rAjyanI sthApanA thayA pahelAM gujarAtanA citrakAre keTalI suMdara kinArenuM sarjana karI zakatA hatA. tyAra pachI amadAvAdanA devazAnA pADA madhyenA svargastha muni mahArAja zrI dayAvimalajI zAstrasaMgrahanI kalpasUtranI suvarNAkSarI pratane vAro Ave che. e pratanA citrakAmanI barobarI karI zake tevI eka paNa prata bhAratabharanA bIjA koI paNa jaina bhaMDAramAM nathI, e prata lATa dezamAM AvelA gAMdhAra baMdaranA rahevAsI zreSTi zANu ane jUdhanA vaMzajoe cItarAvelI hovAnI sAkSI tenA keTalA pRSTha paranI prazasti pUre che. A matanI khAsa viziSTatA to e che ke temAM rAga, rAgiNIo, mUrNana, tAna vagere saMgItazAstranAM tathA AkAzacArI, pAdacArI, macArI vagere bharatanATayazAstramAM varNavelA nATayazAstranAM rUpe, dareka citranA mathALe nAma sAthe, pAnAnI baMne bAjunA hAMsIAmAM cItarelAM che. mArI jANamAM che tyAM sudhI, mugala samaya pahelAMnA gujarAtI citrakAroe cItarelAM nATayazAstra tathA saMgItazAstranAM ATalA badhAM rUpa bhAratamAMnA agara hiMda bahAranA dezomAMnA saMgrahamAM hovAnuM jaNAyuM nathI. yathA avasare ane yathA sAdhane e AkhI ye prata chapAvIne kalAvizArado sanmukha jAheranI jANa mATe mUkavAno mAro irAdo che. AnA pachI nyAyAbhAnidhi vijayAnaMda surIzvarajInA saMdhADAnA upAdhyAyajI zrI sohanavijayajInA saMgrahanI ka9pasUtranI pratanAM cALIsa citro paikI cAda citro atre raju karelAM che. A pratanAM citranI kaLAne barAbara maLatI ja suMdara citravALI kalpasUtranI eka prata zrIyuta jinavijayajInA saMgrahamAM che, je saMvata 1523nA vaizAkha sudI 3 nA roja lakhAvavAmAM AvI che. tenA pachI saMvata 1529mAM lakhAelI mAMDavagaDhanA saMdhavI maMDananA saMgrahanI uttarAdhyayana sUtranI suvarNokSarI zAhIthI lakhAelI pratane vAro Ave che. zrIyuta jinavijayajInA saMgrahamAMnI tathA A 'uttarAdhyayana sUtra'nI pratanAM citro samayanA abhAve huM A graMthamAM raju karI zakya nathI. tyAra pachI AvatI, vayovRddha muddeva pravartaka zrIkAMtivijayajInA saMgrahanI vaDodarAnA zrI AtmArAma jaina jJAnamaMdiramAM AvelI kalpasUtranI suvarNAkSarI prata paikInAM pisatAlIsa citromAMnA trIsa citro, temaja svargastha muni mahArAja zrI haMsavijayajInA saMgrahamAMnI kalpasUtranI tArIkha vagaranI eka prata (je lagabhaga paMdaramA saikAnI zarUAtamAM lakhAelI haze tevuM mAruM mAnavuM che te)mAMthI paNa pAMca citro tathA eka raMgamAM borDa, prastuta graMthamAM chApavAmAM AvyAM che. vaLI temanA ja saMgrahamAMnI 'uttarAdhyayana sUtra'nI paMdaramA saikAnI tArIkha vagaranI eka pratimAMnAM tetrIsa citro paikInuM eka triraMgI citra (juo naM. 256) paNa atre raju karavAmAM AvyuM che. tyAra pachI mArA mitra zrIyuta bhogIlAla sAMDesarAnA saMgrahamAMnI vaiSNava saMpradAyanI "bAlagopAla stuti'nI pratamAMthI cAra citro (citra naM. 251 thI 254) tathA vaDodarA prAcyavidyAmaMdiranA bhASAMtarakhAtAnA madadanIza zrIyuta maMjulAla majamudAranA saMgrahamAMnI saptazatInI eka pratamAMnAM bAra citromAMthI eka Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jIvAzrita kaLA ane tene ItihAsa 55 citra (citra na. 250) temaja mArA potAnA saMgrahamAMnI ratirahasyanI be pratomAMthI ekeka citra atre pahelavahelI vakhata rajU karavAmAM AvyAM che. A badhAM e citra paMdaramA saikAnAM che, ane tenI AMkho tathA bIjA avayave jaina dharmanA kathAprasaMganAM citrone maLatAM Ave che, tethI khAtrI thAya che ke A kaLAne pracAra mugala samaya pahelAM gujarAtanA--pazcima bhAratanA dareka saMpradAyanA lokomAM have joIe--pachI te jaina ho ke vaiSNava. paMdaramA saikAnAM A badhAM citro te samayanA rItarivAjo, paherazo tathA lokajIvanano itihAsa naNavA mATe ghaNuM ja mahattvanAM che. A citra pachInAM citromAM ApaNe upara jaNAvI gayA te gujarAtanI jainAzrita phaLAnI khAsa viziSTatAe dekhAtI nathI; kAraNake , " gujarAtanI jainAzrita kaLA' kahe ke "gujarAtanI kaLA' kahe, te pachInA samayanI mugala kaLA' ane "rAjapUta kaLA'mAM bhaLI gaI hoya tema lAge che, ane A rIte gujarAtanI jainAcita kaLA' kaLAnA viziSTarUpe nAza pAmI che je have kadI paNa pharIthI sajIvana thAya evAM cihno jaNAtAM nathI. A citro pachIthI gujarAtanI jainAzita kaLA ane mugala kALA vaccenA samaya daramAnanI saMvata 1647mAM lakhAelI mArA pitAnA saMgrahamAM ne "uttarAdhyayana sUtra'nI pratanAM chetAlIsa citro paikI ATha citra paNa atre sarakhAmaNI mATe raju karavAmAM AvyAM che (juo citra naM. 25thI 264 sudhI), je baMne kaLAnI vaccenA samaya daramyAnamAM citrakaLAnuM patana kyAM sudhI thayuM te batAvavA mATe bahu ja upayogI purAvA rUpe che. citrakAma mATe tADapatranA sthAne jyArathI kAgaLano vaparAza thavA lAgyo tyArathI citromAM paNa moTo pheraphAra thayo. tADapatranA pAnA karatAM kAgaLamAM citrakAra tenA kArya mATe vizALa jagyA meLavI zake. jema jema samaya vItato gayo tema tema pAnAMo, ane tethI citra mATenI jagyA, vadhAre maLavA lAgI. kAgaLanA vaparAzathI teone vadhAre jagyA maLI teTaluM ja nahi, paNa sArAM citrA cItaravA mATe ucita bhaya paNa maLI. pahelAMnAM sAdI lITIonAM pahoLAM citronI jagyAne badale have vadhAre suMdara paddhatisaranI jagyA maLavA lAgI ane tethI citromAM varNanAtmaka bhAganI vRddhi thaI. kAgaLanA samayanAM nAnAM chabicitro vadhAre suMdara, vadhAre paddhatisara ane vadhAre zaNagAravALAM che. raMgonI pasaMdagImAM paNa moTo palaTo thaye. tADapatranAM nAnAM chabicitromAM jayAM pILo raMga vaparAto hato tenI jagyAe have sonerI raMga vaparAvA lAgyo (joke keTalAeka dAkhalAomAM paLe raMga paNa vaparAe maLI Ave che). keTalIka vakhata pratenA lakhANa mATe cAMdI ane tenuM baMne vaparAvA lAgyAM. jema jema samaya jate game tema tema tenA upayoga vadhAre thato gayo, ane te eTale sudhI vadhyo ke citramAM jaina sAdhunAM kapaDAM batAvavAnI khAtara citrakArane senA upara sapheda raMganAM TapakAM agara, vicitra rIte, koIka vakhata lAla raMganAM TapakAM karavA paDayAM ! raMgonI asarane vadhAre suMdaratA ApavA mATe citrAmAM luM vaparAI zake teTaluM sonuM vadhAre vaparAvA lAgyuM ane kAgaLa upara prathama senAno upaga karIne pachI tenA upara raMgane upAya karavAnI eka jAtanI navI ja prathA zarU thai, je te samayanI gUrjara prajAne vaibhava ane mahardhitAnuM sUcana kare che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jena citrakaTapadruma hAlamAM maLI AvatI suvarNAkSarI prationI prazastio jotAM cadamAM ane paMdaramAM sikAmAM ja kalpasUtra, kAlakakathA, uttarAyanuM sUtra, bhagavatI sUtra vagerenI seMkaDo pratie suvarNanI zAhIthI lakhAelI hoya tema dekhAya che, ane tethI ja gujarAtanI jainAzrita kaLAnI kiMmatI saMta gaNIgAMThI bAlagopAla svatinI prata tathA saptazatInI DIeka pratanAM citro sivAya bIjI koi paNa hiMdu rAjavI agara musalamAna bAdazAhanA darabAranA saMgrahanI citrakaLAno namUno sarakho paNa Aje jovA maLato thathI. mArI mAnyatA pramANe, senAnI tathA rUpAnI zAhIone lakhavA mATe upaga caudamApaMdaramA saikAthI ja zarU thayo hoya ema lAge che, ane tenI sAbitI te samaya daramyAnanA zrIjinamaMDanagaNikata kumArapALa prabaMdha', 'upadezataraMgiNI'nA kartA zrI ratnamaMdiramaNi tathA "zrAddhavidhi' graMthanA kartA AcArya zrI ratanazekharasuri vagerenA te te graMthonA ulekha Ape che. A samaya daramyAnanAM citromAM tADapatranA samaya karatAM vAdaLI raMga vadhAre pramANamAM vaparAvA lAgyo ane keTalIka vAra to tene upaga citrAnI pRSThabhUmi tarIke paNa thavA lAge. vaLI, khulato gulAbI ane koIka vakhata nAraMgI paNa vaparAvA lAgyo. tADapatranAM citromAM vaparAtA kImajI ane sIMduriyA baMne raMgane maLatA lAla raMgano upayoga thavA lAgyA. citrAnA viSayamAM paNa palaTe thaye. moTA bhAge tIrthakaro, devo ane AzrayadAtAonAM cinA thaDa sAMkaDA dekhAvonuM jUnuM raNa badalAIne moTA vizALa pramANanA judAjudA dekhAvAnAM citro cItarAvavA lAgyAM. A kaLAno pracAra jaina saMpradAyanI bahAra paNa sArA gujarAtamAM thaelo dekhAya che. e kaLAmAM AlekhAelI viNava saMpradAyanI "bAlagopAla stutinI traNa prato tathA "saptazatI'nI eka prata hAlamAM hAtha AvI che, ane sAMbhaLavA pramANe bIjI eka "bAlagopAla stuti'nI prata piTalAdanI nAraNabhAI hAIskUlamAM paNa che. tArIkha vagaranI kAgaLanI prata jUnAmAM jUnI je maLI Ave che te moTe bhAge 12"x3 agara 11433nI hoya che. te pachInA samayanI tenAthI ye meTI 1184 ane vadhumAM vadhu 16 "x" sudhInI maLI Ave che. svargastha muni mahArAja zrIhaMsavijayajInA saMgrahanI kalpasUtranI prata 113 IcanA kadanI che, jemAMnAM trIsa ci pikI pAMca citra tathA tenI AjubAjunI suMdara kinAro vagerenA cAra oMke prastuta graMthamAM raju karavAmAM AvyAM che, A citromAM, puruSonAM kapALamAM che AvI jAtanAM tilake tathA strIonAM kapALamAM * AvI jAtanAM tilaka, jaina temaja vaiSNava baMne saMpradAyanI hastapratomAM je jovAmAM Ave che te uparathI ema paNuM anumAna thaI zake che ke Aje gujarAtamAM dhArmika saMpradAyanA je kusaMpo tathA jhagaDAo jaine tathA vaNanI aMdara dekhA de che tevA jhagaDAo te samayamAM nahi ja hoya, kAraNake gujarAtanI jainAzrita kaLAnA namUnAomAM je jAtanAM vastro, nAka, AMkha tathA kAna vagere zarIranA avayavo tathA AbhUSaNo jovAmAM Ave che te ja tanAM vara, AbhUSaNe tathA zarIranA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jenAzrita kaLA ane tene ItihAsa pa7 avayavo veNuvAzrita kaLAnA namUnAomAM paNa jovAmAM Ave che; eTale ke te samayanA citrakAree koI paNa saMpradAyanI sAMpradAyika mAnyatA pavavAno prayatna nathI karyo, paNa petAnA samayanA sAmAjika rItarivAjonI rajuAta karavAno ja prayatna karyo hoya ema spaSTa dekhAI Ave che, Aje mAtra jenAzrita kaLAnA namUnAo ja seMkaDonI saMkhyAmAM maLI Ave che tenuM mukhya kAraNa e che ke te samayamAM pustakedAranA kAryano pravAha ati tIvra vegathI vahevA lAgyo hato. phakta cAdamI ane paMdaramI zatAbdInA madhya ane aMtamAM ja kaMi lAkha prati lakhAI haze. tevA ullekho paikI dAkhalA tarIke laIe to saM. 1451mAM, kalpasUtra ane kAlakakathAnI suvarNAkSare tathA raupyAre sacitra prate lakhAvI sakala sAdhuone bhaNavA mATe, saMgrAma sonI nAmanA eka jana gRhastha jJAnakhAtAmAM khacalA lAkho sonaiyAno ulekha "vIra vaMzAvali'mAM jovAmAM Ave che. A samaya daramyAna kharataragacchAcArya zrI jinabhadrasUrie potAnA jIvanamAM sauthI vadhAre mahAne je kArya karyuM te jAdAjudA sthAnakoe graMthabhaMDAre sthApavAnuM. teoe jeTalA graMthabhaMDAra sthApita karyA-karAvyA che teTalA bIjA koI AcArya bhAgye ja karAvyA haze.46 jinabhadrasUri pahelAM to moTe bhAge tADapatra upara ja graMtha lakhAvavAnI prathA hatI, paraMtu teonA samayamAM te prathAmAM moTuM parivartana thayuM. kAM te temanA samayamAM tADapatre bhaLavAnI muzkelI hAya, kAM te kAgaLanI pravRtti vadhAre pramANamAM cAlu thaI hoya, game te he, paraMtu te samayamAM tADapatra upara lakhavAnuM ekadama baMdha thaI gayuM ane tenuM sthAna kAgaLoe lIdhuM. tADapatra upara jeTalA jUnA graMtho lakhAelA hatA te badhAnI nakale te samaye kAgaLa upara karavAmAM AvI hatI. gujarAta ane rAjapUtAnAnA prasiddha bhaMDArenAM tADapatrAne A eka ja samayamAM, ekasAthe jIrNoddhAra thayo hato. pATaNa ane khaMbhAtanA graMtho uparathI kAgaLa upara nakalo utAravAnuM kArya gujarAtamAM tapAgacchanA AcArya zrIdevasuMdarasUri ane zrI somasuMdarasUrinI maMDaLIe karyuM hatuM ane tyAM salamIranA meLe uparathI nakala, kharataragacchanA AcArya zrI jinabhadrasUrinI maMDaLIe karI hatI. Ama, paMdaramI zatAbdImAM kaMi lAkha pratie uparakta AcAryoe lakhAvI hatI. jesalamIrano pradeza retALa hovAnA kAraNe bahu ja vikama hovAthI dharmAMdha musalamAnanI julamI caDAe gujarAta karatAM tyAM bahu ja ochI thatI. A sthitine vicAra karIne prAcIna AcAryoe gujarAtamAMthI ghaNAM pustako tyAM pahoMcADI dIdhAM hatAM ane te pustakonuM tyAM bahu ja prayatnothI rakSaNa karavAmAM AvyuM hatuM. jesalamIra kharataragacchanuM mukhya sthAna hatuM ane AcArya jinabhadra te gahanA AgevAna hatA eTale te badhAM pustake tyAM temane ja kabajAmAM hatAM, tapAgacchIya samudAya mAraphate gujarAtanA bhaMDArAnA uddhAranI vAta jinabhadrasUrinA sAMbhaLavAmAM AvI 46 samayasuMdara upAdhyAe pitAnI elI "aSTalakSI'nI prazastimAM lakhyuM cheH zrImajjesalamerudurganagare jAvAlapuryA tathA zrImaddevagirI tathA ahipure zrIpattane pattane / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina citrakaTupama eTale temaNe paNa jesalamIranA zAstrasaMgrahane uddhAra karavAno nizcaya karyo. aneka sArA sArA lekhake te kAma mATe rokavAmAM AvyA ane teonI mAraphate tADapatra uparathI kAgaLa para graMthanI nakalo karAvavAnI zarUAta thaI. jinabhadrasUri pote jAte judAjudA pradezamAM pharI zrAvane zAstrohArano satata upadeza ApavA lAgyA. A rIte saMvata 147pa thI saMvata 1515 sudhInAM cALIsa vamAM hajAra-ba9 lAkha graMtha teonA upadezathI lakhAvavAmAM AvyA ane tene judAjudA ThekANe rAkhIne aneka navAnavA bhaMDAro sthApavAmAM AvyA. pitAnA upadezathI temaNe AvA keTalA bhaMDAro taiyAra ryA-karAvyA tenI pUrI saMkhyA jANavAmAM AvI nathI. mugala kaLA mugala kALAnA47 udayanI sAthe ja gujarAtanI nAzita kaLA, kaLAnA viziSTa rUpe pitAnuM sthAna gumAvI beThI. joke te samayane paNa keTalAka namUnAo te maLI Ave che, paraMtu te gaNyAgAMThayA ja, i. sa. 1522mAM bAbare hiMda upara savArI karI. bAbara ane tenI pachInA mugala zahenazAhanA samayamAM hiMdamAM je kaLA ucharI ane vikasI te mugala kaLAne nAme oLakhAya che. tenA saMskAranuM mULa, taimuranA samayathI hiMdamAM utarI AvatA mugalenI sAthenA irAnI kaLAnA saMskAramAM raheluM che. islAma dharmanA kAnanoe mAnava AkRti cItaranArane mATe nuM pharamAna karyA che; chatAM kaLAnI vela te sadA ye pAMgaratI ja rahI che. mAnava AkRti cItaravAnA e nidhei kalAzaktine bImAM rUpamAM vALI ane vividha AkRtirUpa tathA zobha-AlekhanomAM teoe asAdhAraNa prAvINya meLavyuM. zahenazAha akabare citrakaLA pAchaLa khUba kharca rAkhyo hato. dezavidezanA hiMdu ane musalamAna kaLAkArene tenA taraphathI mAna, zirapAva ke InAma maLyAM ja karatAM ane kaLAnA ustAdane manasabadAra athavA amIra-umarAva jevA gaNavAmAM AvatA. akabarazAhanA aMta samaye tenA darabAramAM ekaso uparAMta nAmIcA citrakAro hatA, jemAMnA keTalAkane te umarAvanI padavIo maLI hatI. akabaranI A nItimAM kaLAprema to che ja; sAthe thoDe aMze Atmagaurava ane svakathA amara rAkhavAnI icchA paNa preraka thaI hoya ema lAge che. paNa mugala citrakaLAne pUrA raMgamAM khIlavavAnuM bhAna te jahAMgIrane ja ghaTe che. citrakaLA tenI lADIlI ja hatI ane tene sarvage vikasita karavAmAM teNe pUrI udAratA vAparI che. te zAhI citArAonI kuzaLatA para hamezAM gumAne rAkhato. e to e jamAnAne kharekhara rasa bhogI iva hato. kaLAnA maLI Ave teTalA uttama namUnA te saMgharato, kArIgarInI bArIkI te samaja 47 "kumAra' mAsikanA vara nA eka 10mAmAM AvelA mugala kALA' uparanA zrI ravizaMkara rAvaLanA lekhamAMthI mukhya AdhAra meM A lekha mATe lIdho che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI jainAzrita kaLA ane tenA itihAsa pa ane tenI bAkhUba kadara karI zakatA. koi paNa mule kaLAnI uttama cIja hAtha karavA te Agraha rAkhatA ane te mATe bhAremAM bhAre kiMmata Apate. zahenazAha jahAMgIranA darabArI citrakAre paikI satAda sAlivAhana nAmanA eka citrakAranI jaina dharmanA prasaMgAnI be suMdara kRtio maLI AvI che, jemAMnI eka kRti (jainAcArya zrIvijayasenasUri upara AgrAnA saMghe saMvata 1667nA kArtika sudI khIja ne seAmavAranA roja meAkalAvelA vijJaptipatra)mAM, upAdhyAya zrI vivekarSa rgAe saMvata 1666nI sAlamAM AgrAmAM cAturmAsa karyAM ane rAjA rAmadAsaMda dvArA jahAMgIra bAdazAhane maLIne peAtAnI vidvattA tathA zAMtavRttithI tene saMtuSTa karI tenI pAsethI te sAlamAM tenA rAjyamAM paryuSaNAnA divasomAM hiMsA thavA na pAme tevuM pharamAna bahAra paDAlyuM tenuM Alekhana che. mahApAdhyAyanA AvA sukRtyathI AgrAnA jaina saMghane ghaNA AnaMda thayA hatA ane temaNe potAnA e AnaMdane gacchapati AcArya, ke je te vakhate devapATaNa (prabhAsa pATaNa)mAM cAturmAsa rahelA hatA temanI AgaLa prakaTa karavA mATe A uttama citrakAra pAse te prasaMgane lagatuM suMdara ane bhAvadarzaka upaluM citrapaTa taiyAra karAvI sAMvatsarika kSamApanAnA patrarUpe temanI upara meAkalAvyuM hatuM. A citrapaTamAM mahApAdhyAya vivekarSaNa kevI rIte rAna rAmadAsane sAthe laI jahAMgIra bAdazAha pAse pharamAna meLavavA mATe jAya che, ane kmAna maLyA pachI kevI rIte upAdhyAyanA e ziSyA bAdazAhI nAkarene sAthe laI AgrA zaheramAM jAte te bAbatane DhaMDhe pITAvatA kare che vagere dazyo bahu suMdara rIte cItarelAM che. citranA eka bhAgamAM zrIvijayasenasaranI vyAkhyAnasabhA paNa cItarelI che ane temAM zrAvalekarSarmANa jAte e kmAnapatra laI AcAryanI sevAmAM samarpita karI rahyAnA dekhAva paNa Alekhele che. A citramAM AlekhelI AkRtie bahu spaSTa ane tAdaza che. dareka mukhya AkRti upara tenuM nAma kALI zAhIthI lakheluM che. citranI mahattA eTalA uparathI ja samajAze ke te khuda AdazAhI citrakAra sAlivAhananI pIchIthI AlekhAeluM che. e bAbatane e patramAM ja A pramANe khAsa ullekha karavAmAM Avyo che ke ustAda mAlIvAhana bAdazAhI citrakAra che, teNe te samaye joyA tevA ja AmAM bhAva rAkhyA che.' A uparathI, A sacitra patranI aitihAsika mahattA keTalI vizeSa che te dareka vidvAna samajI zake tema che. pahelAM A citrapaTa svargastha munimahArAja zrIoMovajayajInA vAdarAnA jJAnamaMdiramAM hateA ane tenA uparathI zrIyuta jinavijayajIe 'vijayasenasUrine AmAnA saMghe meAkaleleA citra sAMvarika patra' e nAmanA eka lekha i.sa. 1922mAM lakhyA hatA,48 jene mukhya AdhAra laine zrI ena. sI. mahetAe peAtAnA The Studies in Indian Painting nAmanA pustakamAM citrA sAthe pAna 69 thI 73mAM sAtamuM prakaraNa A Painted Epistle by Ustad Salivahana nAmanuM I.sa. 1926mAM lakhyuM hatuM. mane atre jANAvatAM dilagIrI thAya che ke A citrapaTa paNa, 48 TippaNI 1 kema naM. 1, Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakaHpakuma saMvata 149nI sAlanA pacatIthI Ta'nI mAphaka, baMDAranA TrasTIone pAcho soMpavAmAM Avyo nathI. dhannA sAlibhadra rAsa uparokta ustAda razAlivAhananI pachIthI ja saMvata 1681mAM lakhAela metisAra viracita "dhannA sAlibhadra rAsa'nAM 39 citra pakIna cAra citre prastuta graMthamAM raju karavAmAM AvyAM che. A rAsa kalakattA nivAsI bAbu bahAdurasiMhajI siMdhInA saMgrahamAM che. te zrIyuta jinavijayajI dvArA ja mArA jovAmAM Avyo hato ane teonI ja sahAnubhUtithI huM atre raju karI zaka chuM. ustAda salivAhananI A be kRtio sivAya bIjI eka paNa kRti haju jAheramAM AvI nathI. A baMne kRtio sivAya eka ajJAta citrakAranI mugala kaLAnA samaya daramyAnanI saMgrahaNI sUtranI pratanAM dasa citra paNa prastuta graMthamAM raju karavAmAM AvyAM che. vaLI eka "AkAza puru'nuM citra muni mahArAja zrIamaravijayajI taraphathI mane maLeluM te paNa atre raju karyuM che. mugala kaLA vize mArI pahelAMnA ghaNA vidvAna kaLavivecakoe potAnAM maMtavya jagata samakSa raju karelAM che, eTale te saMbaMdhe vadhu vivecana nahi karatAM A prakaraNa atre ja samApta karuM chuM. mugala samaya pachInA jena cira mugala kaLAnA samaya daramyAnamAM jaina citre viSe ApaNe carcA karI gayA. have te pachInA jainAzrita kaLAnA namUnAo je A graMthamAM raju karavAmAM AvyA che te nIce pramANe che: lagabhaga sattaramI sadInI rAjaputa kaLAnI "dhajA sAlibhadra rAsa'nI prata madhyenuM eka citra mArA potAnA saMgrahamAMthI atre raju karavAmAM AvyuM che, tenA pachI saMvata 1895nI amadAvAdamAM lakhAelI "zrIpAla rAsanI mAMthI keTalAMka citro ApavAmAM AvyAM che. A citro paikI vahANanAM citro gujarAtanA vahANavaTAnA itihAsa mATe ghaNI ja mahatvanI hakIkata pUrI pADI zake tema che, ane te uparathI ogaNIsamI sadImAM paNa gujarAtanA vahANavaTIo kevAM vahANe bAMdhI zakatA hatA te ApaNe jANI zakIe chIe. te pachI chevaTe mArA saMgrahamAMthI kAmazAstranA viSayane lagatuM "caMdrakalAnuM eka citra tathA pATaNanivAsI svargastha yativarya zrI hiMmatavijayajIe potAnA svahaste cItareluM "zrI hemacaMdrasUrIzvarajI, tenA be zikhyo tathA paramArhata kumArapALa ane maMtrI udayana'nuM eka triraMgI citra vAcakonI jANa sArU raju karIne, bAramA saikAthI mAMDI cheka vIsamI sadInA madhya samaya sudhInI gujarAtanI jIvAzrita kaLA'ne itihAsa jagata samakSa raju karavAno meM prayatna karela che, tenI saphaLatA-asaphaLatAno AdhAra tene gujarAtI prajA taraphathI maLatA AvakAra upara rahelo che. aMtamAM, mArA A kSudra prayatnathI gujarAtI praja, temAM ye mukhyatve jaina prajA, pitAnA nAza pAmatA kiMmatI kaLAnA avazeSo sAcavavA kaTibaddha thaIne pUrve thaI gaelA mahApuruSonI amUhaya kRtionuM saMrakSaNa tathA tene pracAra karavA ujamALa thaze to mArI tathA mArA sAthIdAronI A saMgraha pragaTa karavAnI mahenata saphaLa thaI mAnIza. sArAbhAI ma. nAma Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe prAvezikI noMdha kalpasUtra tathA kAlakakathAnI paMdaramA saikAnI dayAvi. zA. saM. amadAvAdanI apratima citrakaLAvALI suvarNAkSarI prata uparathI A "nATayazAstranAM keTalAMka svarUpa'nAM citro levAmAM AvyAM che. pratanAM kula patra 201 che, jemAM patra 187 kalpasUtranAM ane patra 14 kalakathAnAM che. prastuta citro kAlakakathAnAM patra 14 uparathI levAmAM AvyAM che. kalpasUtranI pratanA aMte patra 187 upara A bahumUlya pratanA cItarAvanAra udAra mahApurUnI prazasti maLI AvI che je nIce pramANe che: divyAnaM liha vArU citra rUcirazrIjaina hAvalI bAtAMdolita ketu kaitava vazAkSi tarjayantI zriyA / daivAvAsa purImaneka sumurusyuteva ziSTAdhayA zrIgaMdhArapurI sadA vijayate saddharmakarmodayA // 1 // prAgvATa vRddhazAkhAyAM maMtrI devAmidhoMjani / ga(kA) seva rAtrI jaze tatha gulATUna || 2 | AsAka stattanaya stadbhAryA nAma tazca karamAi / tatputrau guNapuNoM zANA jUThAbhidhau bhavataH // 3 // zANAkasya ca patnI cAMgU nAmnI statastayorAsIt / / rayaNAyarAbhidhAnaH pAtali nAmnI ca tajjAyA // 4 // prAgvATavaMza tilakaH samabhUdvidyAdharastayostanayaH / gharanI 4 rAma magana kAnA junariNA || 5 || nijakula vizada saroruha bhAsana dinakara samAna mahimAnau / ____ AzcinyAH kumarAviva putrau dvau tasya saMjAto // 6 // Athatu viragADha tijo . . . . A pratanI citrakaLA tathA tenAM raMgavidhAnAdi mATe citravivaraNa juo. atre raju karelAM citramAM be saMkhyA che, temAM tAna agara daSTi joDe je kALA akSaro dekhAya che te tenA prakAranA siMkhyAM che ane vacce je sapheda akSaro dekhAya che te patrAMke che. A citro upara zrI DolararAya mAMkaDe nIceno vistRta abhyAsapUrNa lekha lakhI ApavA mATe teozrIno atre AbhAra mAnuM chuM. - saMpAdaka Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma litakalAonA vikAsamAM saMgIta ane nRtyane bahu ja nikaTane saMbaMdha che. prekSakanAM mana I haratI nartakIne mAtra abhinayathI je vijaya maLe tenA karatAM abhinaya jyAre saMgIta sAthe bhaLe tyAre e vijaya siddhatara bane. saMgItamAM je zabdArtha hoya tene anurUpa aMganAM halanacalanathI tyAre nartakI amuka bhAva utpanna karI zake tyAre e baMnenI sArthakatA thAya, chatAM, AraMbhakAle nRtta ane saMgItanI kalAono vikAsa judAjudA ja thayuM che. ApaNAmAM nRtta ane nRtya vacce bheda che. te mujaba nRttamAM abhinaya na hoya ane saMgIta paNa na hoya; nRtyamAM e heya. e sthiti ja batAve che ke saMgIta ane nRtyano AvirbhAva zarUAtamAM to svataMtra rIte ja thayo che. pAchaLathI jyAre saMkula bhAne upajAvavAmAM saMgIta tathA nRtyanuM saMmizraNa upANI jaNAyuM tyAre ekanAM aMgo bIjAe upayogamAM laI lIdhAM. A kALe, mULa nRttanAM aMge rU5 zarIranAM aMgopAMganAM halanacalananA je prakAro nRtyagraMthomAM gaNavelA maLe che tene saMgItagraMthomAM paNa sthAna maLyuM. ApaNI ahIMnI citrAvali AvA samayane anulakSe che. emAM kula vIsa citro che. dareka upara te te citronAM nAma lakhyAM che. temAM keTalIka vAra lahIoe bhUla karI che, tenA vize AgaLa vicAra karIzuM. e covIsa citromAMthI seLane ahIM tAnaprakAro gaNAvyA che, sAtane dRSTiprakAra tarIke gaNAvyA che ane eka citra upara "ramaMjarI rAjakanyA' ema nAma lakhyuM che. emAMthI A citrAvalimAM je prakArene tAna kahyAM che tene nRtagraMthomAM zIprakAra kahelA che. ahIM je dRSTirUpe lakhyAM che te to cAkhI bhUla che. te nRttagraMthanA daSTiprakAre nathI, te te bhraprakAre che. Ama ahIM nRttanAM aMge rU5 ziromeda tathA brabhedanuM citramAM nirUpaNa karyuM che. kharI rIte, citra ane saMgIta-nRtyane kaMI mUlagata saMbaMdha nathI. paNa amuka kALa ApaNe mAnasa badhA mUrta bhAvone sazarIra banAvavA tarapha vaLyuM. te kALe judAjudA prakAranAM citro temaja zilpo thayAM. nRttanA asaMkhya prakAranAM zi9 tathA citra mejUda che.4 amUrta rAgarAganAM citro paNa maLe che. mana upara jenI sacoTa asara thaI tene kalAkAra mUrta rUpa ApavA bhathe e dekhItuM che. mAnavasvabhAvamAM raheluM A svAbhAvika tatva ja A prakriyAnA mUlamAM rahyuM che. prAvezikI noMdhamAM lakhyuM che tema A citra 15-16mA saikAnI kalAnAM pratinidhi che. 1 A vize pUratI mAhitI mATe juo "nAgarika' zrAvaNa 1987nA aMkamAM, 'tRtta-nRtya-nATatha' upara mAre lekha. 2 nRtta karavAmAM gAtravikSepa jarUra che, ane nartakI jyAre nRtya kare che tyAre tene mAthuM, hAtha, paga, AMkha, zra, chAtI, kaTi vagere aMgone judAjudA prakAre halAvavAM paDe che. A badhA prakAranAM varNana ApaNa nuttagrAmAM maLe che. 3 AjanI sAmAnya bhASAmAM gAyana sAMbhaLatAM mAthuM DolAvIe tyAre tAna dIdhuM ema kahevAya che athavA sAMbhaLanAra tAnamAM aAve ema kahevAya che, paNa tAna zadane pAribhASika upayoga saMgItagrasthamAM judI rIte thAya che, ane svarane anulakSIne enA Arthika, zAhika Adi sAta prakAre tathA sthAnane anulakSIne, nAda, kumaka Adi cAra prakAra hoya che. mAruM dhAravuM evuM che ke upara lakhela svAbhAvika mAthuM DelAvavAne tAna ApyuM ema kahevAya che tethI goTALAmAM pahAne zirebhedane tAnaprakAre gaNAvAyA hoya ema lAge che. 4 gAyakavADa ArIenTala sIrIjhamAM prasiddha thatA nATayazAstranA prathama granthamAM, 108 karamAMthI 93nAM ci ApyAM che te mULa ri5 uparathI che te jANItuM che. te 12-13mA saikAnAM zipa che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe enI samajutI mATe ApaNe pahelAM zirobheda, pachI bhUprakAro ane pachI kapUramaMjarI rAjakanyA vize vicAra karIzuM. zirebheda=stAnaprakAra" judAM judAM pustakamAM tenI saMkhyA tathA nAma nIce mujaba maLe che. nANA" tathA "apu" tera prakAro noMdhe che. "adImAM nava prakAre ja maLe che. "saMra'mAM cauda prakAre bhAratamatAnusaraNa ane pAMca bIjAeAnA mate, ema kula ogaNIsa prakAro noMdhyA che. "nAsadI'nI anukramaNImAM cauda prakAro lakhyA che, paNa ene mUla bhAga naSTa thayo che. ahIM A citrAvalimAM soLa prakAra che, temAMthI cauda bhAratamatAnusAranA ane be bIjA che. sarakhAmaNI karatAM "saMra'nA pahelA soLa prakAre A citramAM nirUpAyA che ema samajAya che. e vAta A sAthenA koThaka saM. 1 uparathI spaSTa thaze. A kASThaka uparathI e paNa phalita thAya che ke "adanuM AjanuM rUpa "nAzAthI arvAcIna jaNAya che, chatAM temAM saMgrahAela A prakAre vizene mata "nAzAthI bhinna tema ja jUne che. emAM nava ja prakAre gaNAvyA che. "nAzA'nA dhuta, vidhuta, AdhRta, ane avadhUta "adanA dhutano parivAra che. evI ja rIte, "nAzA'nA Akapita ane kaMpita "ada'nA kaMpitane parivAra che. "nAzA'nuM aMcita-nacita yugma hajI "adImAM dekhAtuM nathI. udvAhita "nAzA'mAM nathI to "ada'mAM che; paNa nAzA'nI koIka pratamAM AdhUtane badale e maLe paNa che. eTale "adamAM hajI je vargIkaraNanI zarUAta dekhAya che te "nAzAmAM sArI peThe vigatavAnuM thayuM che. 'sara'mAM te vargIkaraNanA saMkhyAmAM paNa paddhati dekhAya che. "nAzA'mAM kaMpita- pita tema ja dhuta-vidhUta-AdhUta-avadhUta judAM judAM goThavAelAM che, paNa 'sara'mAM to e badhAne cogya kramamAM goThavIne cagya samUha pADyA che. Ama "saMramAM A vargIkaraNavyApAra nirNata thaI gaelo jaNAya che. uparAMta temAM pAMca bIjA prakAre noMdhAyA che temAMthI sama to "adImAM dekhAya che. bAkInA vikAsa bharatamatathI svataMtra rIte thaye che. saMkhyA tathA nAma vize ATaluM jANyA pachI have e dareka zirobhedanI vyAkhyA samajavI joIe, jethI ahIM ApelAM citronI vigata samajAya. A citro sAmAnyarIte 'sara'nA jamAnAne anulakSe che, tethI e graMthamAMthI ja nIce badhI vyAkhyAo ApI che. dareka prakAra nIce pahelAM tenI vyAkhyA ane pachI eno viniyegA, eTale A prakArane kevA bhAvo vyakta karavAne prajo te, ApyuM che. sagavaDa khAtara badhuM gujarAtImAM ja ApyuM che. pa saMkSepAkSanI samajutI nIce mujaba che. aA abhinayadarpaNa, manamohana ghoSa saMpAdita; apu=agnipurANa, Ana-dAzrama mALA; nAsI=nATasarvapikA, bhADArakara eraenTala InsaTITayUTamAMnI hAthaprata; nAzA bharatanATayazAstra, hai. 2, gAyakavADa erIenTala sIrIjha, saMra=saMgItaratnAkara, AnandAzramamALA. "ada', 4965; "nAsA', 8, 1838; apu, 341, 7.8; "sara, 7, pa1-79. 6 'nAzAmAM dhuta, vidhuta, adhUta ane avadhUtane je viniyoga lakhyo che te bA 'a'mAM punane viniga gaNe . tevI ja rIte "nAzAne kampita Akapitano viniyoga "adamAM kampitane viniga ga che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jaina citrakalpadruma dhuta (citra naM. 127) vijana pradezamAM beThelA paDakhe jevAtuM kare tema, vArApharatI dhImedhIme trAMsuM thAya tene tIrSa kahevAya. teno prayoga vismaya, vivAda, anISThita, pratiSedha vagere bhAtra darzAvavAmAM karaveA. noMdhaH a"mAM nathI ema kahevAmAM tenA prayoga karavA ema kahyuM che te A prakAranA lakSaNane bahu sarasa khyAla Ape che. ahIMnA citramAM nartakInA meI upara viSAdAdi bhAva spaSTa dekhAya che. vidhuta (citra naM. 128) dhrutanA prayAga jyAre jhapATAthI thAya tyAre vidhuta. TADha vAtI hoya, tAva AvyA hAya, bInA hAya, taratanA dArU pIdhelA heya vagere batAvavA tenuM pratyeAjana karavuM. AnuM citra paNa ThIkaDIka bhAva pradarzita kare che. citra uparathI jata-vidyutanuM teTaluM che ema dekhAI rahe che. AdhUta (citra naM. 161) eka ja vakhata UMce lane paDakhe namAveluM zIrSa AdhUta kahevAya. garvathI peAtAnAM AbhUSaNu jovAmAM, paDakhe UbhIne UMce jovAmAM, 'huM zaktizALI chuM ema abhimAna batAvavAmAM tene prayAga karavA. AnuM citra paNa sArI rIte bhAva pradarzita kare che, AnI saphaLatA ukSisanA citranI sAthe Ane sarakhAvavAthI jaNAze. kukSiptamAM mAthuM UMcuM ja karavAnuM che, jyAre AmAM UMce laine paDakhe namAvavAnuM che ane A darzAvavAmAM citrakAra saphaLa che. avadhUta (citra naM. 132) eka vakhata je nIce laI avAya te avadhUta kahevAya, UbhIne adhApradeza batAvavAmAM, saMjJAmAM, vAhanamAM ane AlApamAM ene prayAga karavA. AnuM citra paNa sArUM bhAnirUpaNa kare che, kaeNpita (citra naM. 129) UMcenIce khUba (jhapATAbaMdha) halAvavuM te kamprita kahevAya. jJAna, azrupagama, rASa, vitarka, dhikkAra, tvarAthI pRchAela prazna vagere nirUpavAmAM ene prayAga thAya. AnA citramAM jJAnano bhAva prathama dekhAya che. AkRti (citra naM. 130) pharpitanI peThe ja je e vakhata dhImethI karavAmAM Ave te tene Akasjita kahevAya, paurasTsa, prazna, saMjJA, upadeza, AvAhana, svacittanI vAtanuM kathana vagere mATe A prayeAjavuM. AnA citramAM khAsa vizeSa nathI. udghAhita (citra naM. 133) eka vakhata mAthuM UMce lai javuM te hita, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATacazAstranAM keTalAMka svarUpe 'A kAma karavAne huM zakta chuM' ema abhimAna atAvavAmAM te prayeAjavuM. AnA citrane AdyUtanA citra sAthe sarakhAvatAM samannaro ke baMnemAM eka ja bhAva lAvavAnA prayatna che; chatAM ddhAhitamAM DuMkhala bipAnano bhAva vadhu che, tyAre dhuNAvavAnA bhAva upalA bimAnane gaNu banAve che. pariyAti (tri naM. 134) tamAM mAthuM 5 goLAkAramAM mAthuM pheravavuM te parivAhita, lajjAnA udbhava, mAna, vallabhAnukRti, vismaya, smita, harSa, amarsa, anumeAdana, vicAra vagere mATe A prayeAjavuM, AnI vyAkhyAmAM 'nAzA'mAM tathA 'a'mAM juduM che. 'nAsA'mAM vArApharatI paDakhe pheravavuM te parivAhita' ema che, to 'a'mAM 'cAmaranI peThe paDakhe pheravavuM te parivAhita' ema che. 'nAzA'nI kaMika pratamAM upara mujaba ('sara' mujaba) pATha maLe che, kharI rIte sara'nI vyAkhyA barAbara khAtI nathI. enI vyAkhyA kAtinI vyAkhyAthI khAsa tudI paDatI nathI. paNa tArA ane 'no para muLanI vyAkhyA pasyiAtine levitI ke pAuM . vaLI, vismayAdi bAnA batAvavAmAM gAmarano paDe paDakhe pheravavuM' e vyAkhyA ghaNI anukULa thAya che ane goLAkAramAM pheravavAnI ceSThA tA uparanA eka bhAvane vyakta karatI nathI. tethI 'ada' ane 'nAzA'nI vyAkhyA ahIM sAcI che ema lAge che. AnuM citra A vize kaMI paNa kahI zake tema nathI. citranI nartakInA mAM para lenanI AvirbhAva OM mAna hoya to banne, paNa e bAvA jarA maiM spaSTa nI, acita (citra naM. 135) paDakhe, khabhA upara jarAka namAvavuM te aMcita. rAga, cintA, maiAha, mUrchA vageremAM tathA da2eLI upara) haDapacI TekAvavI paDe tyAre e prayAnuM AnI vyAkhyAmAM jarAka zabda A prakArane saMdhAnatathI judo pADe che. A prakAra bharAdamAM svIkArAyA hatA eTale dhAnata na svIkArAyA hatA ema lAge che. citra ThIkaThIka bhAva batAve che. nirdezcita citra naM. 166) khabhAne khUba UMcA laI Dokane emAM samAvI devI te nihaMcita. vilAsa, lalita, garva, viSleka, kikicita, mArmita, nita, mAna, stantra vagere darzAvavA te prayojavuM. bAsika aMgavALAnI manAdi dhAte jillA; kAntAnAM sakumAra aMgopAMgo te yiMta; IthralAbhathI thaelA gavathI anAdara karavAmAM Ave te vizvAka; haSa~thI zrvana ke hAsa thAya te ziiisthata, priyanI prathA ke premAM tanmayatA ne mAyita, kAniMgahaNathI upajela harSathI du:khI jevuM thavuM te kurmina; praNayamAM upajatA roya te mAna; priyasaMgamAM navoDhAnI nizcitA hoya te sTamsa AnuM citra sAruM che. karAromAM sIvA kaLI gaI che ema citrakAre DI batAvyuM che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 pA jaina citrakalpadruma pAvRtta (citra naM. 137) meDhuM pheravI javuM te parAvRtta. kopalAdithI meDhuM pheravI javuM heAya tyAre, athavA pAchaLa kaMi jovuM hoya tyAre A prayAjavuM. AnuM citra paNa sArUM che. UMce meDhe jovuM te ukSipta ukSisa (citra na. 138) AkAzamAM cadrAdi U~ce rahelI vastune tevAmAM A prayeAjavuM. AnA citramAM paNa citrakAre DIka kurALatA batAvI che. adheAsukha (citra naM. 139) nIce joi javuM te adhamukha. lajjA, du:kha ane praNAma darzAvavA A prayeAjavuM. AnuM citra paNa ThIka che. leAlita (citra naM. 140) adhI dizAmAM zithila leAcanathI jovuM te leAlita. nidrA, rAga, Aveza, mada, mUrchA vagere batAvavAne te prayeAjavuM. adR'mAM 'maMDalAkAre pheravavuM te lAlita'ema che. 'nAzA'mAM badhI bAjue pheravavuM te leAlita' ema che. A bAbatamAM parivAhitanI noMdha jue. parivAhitanA pari upara bhAra mUkavAthI 'sara'mAM A geiMTALe UbhA thayA dekhAya che, AnA citramAM khAsa vizeSa nathI. tiryaMnatAnnata (citra naM. 141) trAMsI rIte U~cenIce jovuM te tiryaMnatAnnata. phAntAnA vinneAkAdimAM A prayeAjavuM. citramAM tiyAnnata' ema nAma lakhyuM che te kharAkhara nathI. citra ThIka che, skaMdhAnata (citra na. 142) khabhA upara mAthAne DhALI devuM te kanyAnata. nidrA, mada, mUrchA ane cintA darzAvavA te prayeAjavuM. AnuM citra ThIka che. nAmamAM bhUla che te kASTaka uparathI samannaro, bhUprakAre dRSTicha A citrAvalimAM sAta citrA upara amuka amuka dRSTinAM nAmeA lakhyAM che, paNu kharI rIte e diSTabhede nathI. 'nAzA' vagere granthAmAM STinA traNa mUlagata bhede ane tenA prabhedo varNavyA che, paNa emAM eke ahIM ApelA bheda paikI nathI. paNa 'nAzA' vageremAM bhUprakArAnAM varNana che te ja A prakAre che ema tenAM nAma, vyAkhyA ane viniyoga uparathI siddha thAya che. durbhAgye 'ada'mAM 7 'nArA', 8,119-129; 'sara', 7, 435-441, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe 67 bhUmakArAnuM varNana nathI; eTale 'nAzA' tathA 'sara'mAM ja enuM varNana maLe che. A be vacce dareka bhraprakAra ane tenI vyAkhyA--viniyAgamAM khAsa bheda nathI, te sAthenA koSTaka sa. 2 uparathI samajAze. A citrAvalimAM je citrA A prakAronAM ApyAM che te bahu asarakAraka nathI. kharI rIte dareka citramAM bhammaranuM viziSTa prakAranuM halanacalana atAvavuM joie, paNa A citrAmAM evuM khAsa viSTi lAdhyuM nathI. ahIM nIce dareka prakAranAM vyAkhyA-viniyoga noMdhyo che. saMkhyAMka krama tathA nAmakaraNamAM A citrAvali 'saMra'ne anusare che tethI ahIM vyAkhyAo paNa 'sara'mAMthI ApI che. sahA (citra naM. 119) svAbhAvika spitimAM DhAya tetrane sahA kahevAya. tene akuTila (akRtrima) bhAvA batAvavAmAM prayojavI. pattinA citra naM. 1600 baMne thavA eka pachI eka zammara jyAre nIce DhALavAmAM Ave tyAre tene patinA kahevAya. (mi, dauM, rAya,) ayyA, jugupsA, hAsa ane thrANu (sudhavAnI kriyA) batAvavAne A prayeAjavI. 8 ahIM mULamAM pAThanA geTALA lAge che. 'nAzA'mAM ukSiptA ane patitA mATe Ama che vorumatirutkSepaH samagekaikazo'pi vA / anenaiva krameNaiva pAtanaM syAdadhomukham // 120 // kope vitakeM helAyAM lIlAdau sahaje tathA / darzane zravaNe caiva bhruvamekAM samutkSipet // 124 // utkSepo vismaye harSe roge caiva dvayorapi / asUyate jugupsAyAM hAse mAMge va pAtanam // 125 // jyAre roramAM Ama cheH patitA syAdadho yAtA sadvitIyA'thavA kramAt utkSepe vismaye harSe roSe'sUyAjugupsayoH hAse prANe ca pahile vidhIyetAmubhe // 436 / / utkSiptA saMmatAnyarthaM krameNa saha cAnyathA ( 1yA ) strINAM kope vitakeM va darzane zravaNe nije lAlopA kAyotA vicakSaNaH // 437 // A baMnemAM vyAkhyA te eka ja che, paNa viniyeAgamAM, 'nAzA'mAM vismaya, harSa ne raSa mATe sphiyAnA prayoga kahyo che, tyAre 'sara'mAM e traNe bhAvA mATe patitAnuM prayAjana kahyuM che. mane ema lAge che ke 'nAzA'nA pATha sAce che ane 'saMra'mAM tAzA sa~parathI A bhAga gAvavAmAM gADhALA utpanna thaI gayA che. kharI rIte 'sara'mAM 436nI bIjI lITInA utsepe' zabda baMdhabesatA nathI ja, tyAre tAzA'mAM utsepA' zabda baMdhabesate chaeN. vaLI vismaya, haryuM ane rASamAM bhramara nIcI name ja nahi, U~cI ja natha e bAbAyika piti dhyAnamAM letAM pazu nAvAno pArka ja ahIM vIkArya jAya che. sevAnA kSepa thatAM ja A goTALA udbhavye lAge che. eTale A traNe bhAvezane meM kAMsamAM mUkayA che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka pachI eka athavA baMne strInA kApa, vitarka, eka ja bhammarane lalita rIte Ane nRtyamAM prayAjavI. noMdha: kSimA ane recitA vacce pharaka mAtra eTale ja ke pahelA prakAramAM baMne UMce caDAvavI, jyAre khInnamAM eka ja. kharI rIte eka ja bhramarane UMce caDAvavAmAM koi bhAne vyakta karavAnuM prayAga nRtyanA aMga tarIke gauNa rIte karavAnuM kahyuM che. kukSimAmAM kAM baMnene eka pachI eka UMce caDAvavI ema che. niSkucita (citra naM. 124) te nikuMcita. muzkela paDe, tethI enA te baMnene sAthe, athavA meTTAtrita, kudrumita, vilAsa ane klikiMcittamAM A prayeAjavI. bhrakuTi (citra naM. 123) eka athavA baMnene mRdu bhaMga jaina citrakalpadruma ukSisA (citra. naM. 121) sAthe artha mujaba UMce lai javI te utsiA, darzana, zravaNa, (vismaya, harSa, rApa) vagere batAvavAne A prayeAjavI. rUcitA (citra naM. 122) ce lai javAya tyAre tene cita kahevAya. mUlathI mAMDIne AkhI ye jaine AnuM prayAjana krAdha bhammarI jyAre UMce caDAvAya tyAre tene bhrUkuTi kahevAya. batAvavAmAM karavuM. catura (citra naM. 125) ane bhammaranA jarAka spaMdanathI jyAre te lAMbI thAya tyAre caturA kahevAya. rUcira sparza ane lalita zRMgAra darzAvavAmAM Ane prayAjavI. A sAte prakAranAM citrezvamAMthI caturA tathA bhRkuTinAM citrA subhaga che. caturAnA citramAM lalita zRMgArane bhAva tathA sIdhI lAMbI bhammara cokakhI dekhAya che. brukaTinA citramAM mUlathI UMce caDAvelI bhammara tathA khUba krodha spaSTa dekhavAmAM Ave che. patitAnA citramAM AkhuM mAM jarAka nIce namyuM che tethI bhAva sUcavAya che. sahAnA citramAM paNa sArI svAbhAvika bhAva dekhAya che. khAsa karIne, nartakInA hAthamAM je phUla jevuM dekhAya che tethI sUMdhavAnA bAva svAbhAvika dekhAya che. ahIM eTaluM noMdhavuM joie ke 'sara'mAM prANanA bhAva batAvavAne patitAnA pratyeAjananuM lakhyuM che, zi|bhedanA nihaMcita prakAra ane bhrabhedanA niSkucita prakAra vacce bhAvapradarzananI bAbatamAM khAsa karaka graMthAmAM nathI dekhAtA, chatAM baMnenAM citrAmAM viziSTa bheda che. pahelA prakAranA citramAM khabhAnAM zikhareAmAM grIvA daTAi gai che ema atAvavAne judAjudA bhAvAmAMthI staMbhanuM nirUpaNa khAsa karyuM che. bhUprakAranA citramAM vilAsa cekhA dekhAI Ave che, eTaluM paNa noMdhavuM joie ke 'apu' mujaba zirAbheda nihaMcitane nikaMcita paNa kahetA. kapUramaMjarI rAjakanyA (citra naM. 116) ATalA varNana pachI A citrAvalimAMnAM 27 citrA samajI zakAro. have eka citra jenuM nAma kapUramaMjarI rAjakanyA' lakhyuM che te samAvavuM bAkI rahe che. kharI rIte e koi zirAbheda ke bhUprakAra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe nathI. citrakAre ahIM tene zA mATe mUkyuM che te paNa spaSTa samajAtuM nathI. rAjazekharanA karparamaMjarI saTTakanI nAyikA kapUramaMjarI rAjakuMvarI hatI; ane e saTTakamAM je traNacAra vAra kapUramaMjarI raMga upara Ave che tyAre tenI sthiti viziSTa kahI che. emAM paNa enI dRSTinuM varNana ghaNI vAra Ave che. ahIM eka sucaka bAbatanI noMdha levI joIe. A citrAvalimAM zire bhedanAM citronI nartakInA tathA mraprakAranI nartakInAnepacyavidhAnamAM citrakAre eka bheda rAkhyo che. bhUprakAranI nartakIe dajAra paridhAna karelI che, jyAre zirabhedanAM citromAM caNa A jevuM dekhAya che. ane ahIM kapUramaMjarInA citramAM ane citrakAre IjAra paherAvI che, tethI kadAca ema hoya ke citrakAranA manamAM kapUramaMjarInI phoI viziSTa dRSTinuM nirUpaNa karavAnuM hoya, kakhUramaMjarInA badhA pravezamAMthI je pravezamAM e tilakano dohada pUravAne enA tarapha tiryagalekane kare che10 te prasaMga A citrane vadhAremAM vadhAre baMdhabesate che ema huM dhAruM chuM. suMdara AbhUSaNe zaNagArelI nAyikA jema nAyakanA dehada pRvAne tenA tarapha snigdha daSTi, lalita ceSTA sAthe, kare tema ahIM pUramaMjarI tilaka tarapha jue che. e vakhatanuM kapUramaMjarInuM citra citrakAre ahIM sazarIra banAvyuM lAge che. mULamAM e vakhatanI enI daSTinuM varNana Ama cheH10 tikaravANaM taralANaM kajalakalAsaMvaggidANaM ci se pAse paJcasara silImuhadhara Nicca kuNantANaM a / netALa . . . (tI, tarala, kAjala kalAthI yukta, hAthamAM bANavALA kAmane dhAratAM nayano ... ) AthI, temaja e praveze che tyAranI nATacasUci uparathI jaNAze ke nATakakAre A sthaLe nAyikAne viziSTa AbhUSaNe zaNagArAelI kalpI che. ahIM paNa enAM viziSTa AbhUSaNo ja che. tethI eTalI sUcanA karuM chuM ke A citra kapUramaMjarInA A prasaMgane anulakSatuM hoya te bane kharuM. DolararAya 2. mAMkaDa 9 juo pR. 30, 42, 5, 67 (nirNasAgara AvRtti). 10 pR. 67. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchaka saM. 1 zirabhedanAM nAma tathA saMkhyAMkakrama saM. nAma "nAzA' "a!" "ada' "ra" citrAvali vadhu vigata 1 Akampita 1 1 citrAvalimAM mULa saM, 16 vALA citranuM nAma Akampita joIe. 2 kapita 2 2 6 5 5 kampita nAma vALA citra upara saM. 3 che te barAbara nathI; saM. 5 joIe. 4 vidhuta 4 4 : 5 parivAhita 5 5 sudhArela saM. 5 beTa che; mULa saM. 8 sAce che. ke AdhUta 6 6 A nAma vALA citra upara saM. 5 che te barAbara nathI; saM. 3 joIe. 7 avadhUna 7 7 sudhArela saM. 4 sAco che; jUne saM. 6 khATo che. 8 aMcita 8 9 nihaMcita 9 sudhArela saM. 6 oTo che. nikuMcita 10 parAvRtta 10 10 7 11 ukSita 11 11 8 12 12 sudharela saM. 7 khoTo che. 12 adhogata 12 12 3 13 13 e. vALA citra upara adhomukha amukha amukha adhamukha nAme che te u&Ahata joie. 13 lalita 13 13 4 14 14 sudhArela saM. 8 bo che. Alita 14 uThAhita * : 2 7 saM. cha vALA upara uThAhita nAma che te adhomukha joIe. 15 tirdhanatejata- * - 15 16 skaMdhAnata * * * 16 navA saM. 3 vALA citranuM nAma A kampita nathI, kaMdhAnata che 1 ArAtrika . . . 2 sama . 1 18 3 prAbhimukha * 4 prAkRta keka matamAM . maLe che. nedhaH "nAzA'nI keTalIka pratomAM Adhutane badale udghAhita che, ane amuka pratamAM tene badale cAda ziromeda che, temAM cAra bheda prAkRta nAme che. juo "nAzA' bhA. 2. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keThaka saM. 2 "prakAronAM nAma tathA saMkhyakakrama saMra' citrAvali vadhu vigata 'nA ' nAma umi 2 patitA 2 mULa saM. 2 sAce che; sudhArela 10 beTa che. 6 mULa saM. 6 sAce che; sudhArela 12 khATo che. mULa saM. 4 sAco che; sudhArela 11 khoTo che. ja nikaMcitA 5 recitA 6 sahajA 7 caturA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMcAjanAcitrA kalA eTale saMyeAjanA lA eTale saMyeAjanAH kudaratamAM maLI AvatAM sAdhanAmAMthI manuSyanA manane ruce ane tene AnaMda Ape tevI ramya gAThavaNI. prAraMbhamAM manuvana jema sAduM ane saraLa hoya che tema kalA paNa te vakhate sAdI ane saraLa rahe che. pachIthI samAjajIvanane vikAsa thatAM kalA saMkula ane saMkIrNa banatI jAya che. manuSyanI vaividhya lAvavAnI vRtti hamezAM avanavAM rUpAntarA meAlyA kare che. tene laine ja ApaNane asaMkhya kalAkRtie jovAne maLe che, bhUmitinI AkRtie bhUmitinI AkRtionuM vaividhya biMdu, lIMTI ane vartulanAM saravALAbAdabAkImAMthI nipaje che. taMtrazAstramAM prasiddha evAM zrIcakrAdi yaMtrAnI kalpanA tathA cakravyUha jevA aneka AkArAnI vyUharacanA AvAM rekhAMkana upara nirbhara che. kudaratanI anukRti hariyALI vela, kuMjAgAra pAMdaDAM, raMgabheraMgI phUla ane ghATIlAM phaLathI bharachaka evI kudaratanI vizALa vADI, kalAkArane mATe anekAneka bhAta ane Dhaba upajAvavAnI khANa che. kalAkAra paththaramAM, dhAtumAM, lAkaDAmAM, vastra upara athavA kAgaLa upara A kudaratanI pratikRti mUrtimaMta kare che, sAthiyAnI AMgaNuM AbhAvavAnI kalA tathA phUlamaMDaLIomAM batAvAtI phUlagUthaNInI kalA, pramANamAM eTe vakhata TakanArI cheH chatAM badhAnI preraNA tA eka ja cheH vividha vastuonI saMyeAjanAdvArA AnaMda meLavavA kalAkAranuM hRdaya talasI raheluM hAya che. sajIva sRSTinuM anukaraNa kalAkAra mUMgI lITI ane agamya vartuleAthI AgaLa vadhe che tyAre UDatAM ane kalleAlatAM paMkhI cItaravA mAMDe che. te pachI hAlatAMcAlatAM ane rAjanA paricayamAM AvanArAM prANIonI krUr nakala utAravA prerAya cheH ane te kAmamAM peAtAnI badhI zaktine e kAme lagADe che, saMyetti ghaTanA pahelAM kalAkAra pratyeka citra viSayane aneAkhA, svataMtra ane viziSTa svarUpamAM ekala citrarUpe utAre cheH te pachI ekanI eka jAtanAM prANIe ke paMkhIene managamatI AkRtiomAM gAve che: athavA bhinnabhinna prANIonA ekIkaraNamAMthI kaMIka avanavuM ja sarjana karI batAve che. phUlanI DAMkhaLI ane nAgapAza (A. . 3-4) amadAvAdanA musalamAnI zilpanI eka jALImAM e ja kamaLaphUlanI DAMkhaLInI evI manerama 1 jue 'gujarAtanuM pATanagara amadAvAda': pR 158, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitro gUMthaNI zilpIe karI che ke te joI "vAhavAha' kahyA vagara rahevAtuM ja nathI tene ja maLatI nAgapAzanI aneka AkRtio prAcIna zilAo upara tema ja bhIMta ke kAgaLa upara evI yuktithI derelI hoya che ke tenI yojanAmAM kaMIka camatkRti lAge che. nAgane vAMkocUMka ane svAbhAvika svarUpamAM jove e bhaya tathA jugusA utpanna kare tevuM che; paraMtu ahIM ApelA udAharaNamAM che tema, vartulAkAra gUMthaNImAM te manohara ane AnaMdajanaka lAge che. uttara gujarAtanA maNuMda gAmamAM AvelA nArAyaNanA maMdiranI chatamAM zeSanAganI kuMDalI bahu aTapaTI rIte ane kuzaLatAthI zilpIe vyakta karI che. UMTanI kuratI (A. e. 1) UMTanI kustIne prANI abhyAsa eka citrakAre rajU karyo che. emAM parasparanAM aMga-pratyaMganuM guskana DG 2 VAL **, Archeological Survey of Northern Gujarat, p. rog Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jaina citrakalpakuma camatkAra utpanna kare che. temAM dekhAtI saMyojanA athavA goThavaNInI kalA sAhajika prANIcitra karatAM vizeSa dhyAna kheMce che. A prakAre nAganI kalAyukta kuMDalImAM ane UMTanA aMgapratyaMganI rasika gUMthaNImAM kalAkArane rasika AbhA joI zakAya che. harihara jeTa (citra naM. 157) ravivarmAnu 'harihara-bheTanuM citra e vaLI vartamAna yuganI prANIsaMjanAnI eka lokapriya ane saphaLa kalAkRti che. emAM hAthI ane nadInA mukhanuM saMyojana khUbIthI karyuM che. eka taraphathI jenAM nandInAM zIMgaDAM hAthInA daMkUzaLanI garaja sAre che. ane prANImukhanI AMkha eka ja che. hAthInA kumbhasthaLe bAMdheluM dora nandInI nAthane AbhAsa Ape che. Ama, harihara bheTa sAthe nandI ane hAthInI bheTa paNa citrakAre khUbIthI abhivyajita karI che. e vAnara (A, naM. 7) be prANInI eka ja AMkha hoya tevI AkRti mahA-gujarAtanA prAcIna zi95mAM jovAne maLe che. ghumalInA navalakhA maMdiramAMnA stabbAnI lumbI (bracket) upara je vividha kotaraNI karelI che. temAM be vAnaranI eka ja vatI batAvAtI saMyukta AkRti che. A AkRti dvArA zirapInI saMyeAjanAkAno sAkSAtkAra thaI zake che.? sAMketika citrapati vaLI, kavikRta kapanA ane bhAvanAne mUrtimaMta karavA mATe paNa citrakAra tenI madade Ave che. jagatane paMcAmRta ApanAra kAmadhenunA zarIramAM tetriya kaTi devano vAsa che, e bhAvanAne mUrta svarUpa ApI, cAMdA ane sUrajane AMkhane sthAne goThavI AlekhAeluM citra ghaNuMnA jovAmAM AvyuM haze. hasta ane padanI rekhAomAM dhvaja, patAkA, aMkuza vagere cihnovALI sAmudrikazAstranI AkRtionI vAta javA daIe; chatAM, caraNaviMdamAM keTakeTalAM eMdhANa jenAranI AMkhane dekhAya che te mATe kavi dayArAmanuM, yamunAkAMThAnI ramaNaretImAM zrIkRSNanA paDelA pagalAnA "ciMtananuM dhoLa" te pagalAmAMnI anekAneka AkRtionuM smaraNa karAve che. bAhya rekhAcitramAM anya dayenA vyAjanA bAhya darzane eka ja vastu dekhAya evI keTalIka AkRtiomAM, citrakAroe moTamoTA dasyone khUba kauzalathI saMjita karelAM hoya che. traNa prasiddha yuropIya vyaktie zekasapIara, nepoliyana ane bismArka tathA be hidI rAjavIo rANA pratApa ane chatrapati zivAjI--emanAM ardhacitro (Bust)mAM AkRtinI bAhyarekhAeAnI hadamAM rahI, pratyekanA jIvananA mahatvanA prasaMgo suMdara rIte vanita karelA che. vyaktinA darzananI sAthe sAthe, tenA jIvananI sahayogI siddhionuM darzana paNa tedvArA sahaja thaI zake che. ane tyAM ja saMjanAkAranI kalAne camatkAra rahelo che. 3 41 4 l Archeological Survey of Western lidia, Kathiawad & Cutch, p. 18o, plate XVIII, fig. 10: jayAM e Alekhanane a monkey, two with one head'---ema kahIne eALakhAvyuM che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyeAjanAcitre Three in One'nA prakAra keTalAMka citrAnI racanAyukti vaLI bIjA prakArano camatkAra upajAve che.* citraklakane traNa bAjuethI nihALatAM tenAM traNa citra dekhAya evI rIte gADhavaNu karelI hAya che, Three in OneevuM eka citra hatuM; tenI racanAyukti A pramANe hatIH vacce vaya sAme UbhA rahIne jotAM pAMjarAmAM pUrelA siMhanuM citra najare paDe: DAkhI bAjuethI zvetAM hAthI jAya ane jamaNI bAjuethI zvetAM gheADe| jaNAya. Ana eka ja bimbamAM-siMha, hAthI ane dhADe-traNa citra dekhAtAM hatAM. Ane citrakalAnA camatkAra tarIke oLakhAvI zakAya. siMhanA citranI AgaLa jhINI cIpAnA zaLiyA khALelA hatA (je pAMjarAnuM rUpa dekhADavAnA kAmamAM AvatA hatA). te zaLiyAne ceAgya varSonI chAyA ApIne, tathA pAchaLanA citraklakamAM paNa chAyAnI amuka racanA karIne evI rIte gAThavyA hatA ke prakAzanA prabhAvathI daSTibhUmi badalAtAM amuka vargucchAyA pazcAdbhUmimAM paDI, amuka pUrvabhUmimAM AvI, A bhinnabhinna rUpa jaNAtAM hatAM. pa prANIsaMyojanAnA apUrva namUnA citrakalAmAM prANIabhyAsanuM naipuNya batAvanAra eka namUnA prApta thayeA che je gujarAtane khUba gaurava apAve tevA che. gujarAtazALAnI paMdaramA zatakanI kalpasUtranI eka sacitra pothInA pratyeka patranA hAMsiyAne upayAga eka citrakAre peAtAnA viziSTa kalpanApradezamAM vihAra karavA khAte karyo che. temAMnA eka patramAM phrI zrI~ namaH / e maMtranuM citraNa hAMsiyAmAM karyuM che; te uparAMta kArI rahelI jagyAne prANIsaMyAjanAnAM citrAthI vibhUSita karI che.pa cAra haraNaH cAra haMsaH cAra gheADA (citra naM. 158 paheluM haraNacatuSTaya AeH haraNanI eka sarvasAdhAraNa mukhAkRtine cAra dizAmAM cAra judAM dhaDa joDayAM che. cAre haraNu eka ja AMkhathI jIve che; cArenAM zIMgaDAM paNa eka ja sthitimAM UbhAM rahe che, bIjI taraphathI jeIe te e saMyeAjanAthI 6 akSara banyA che. haMsacatuSTayamAM paNa uparanI ja saMyeAjanAkalA daSTigocara thAya che: haMsane dehadhATa kaMIka vaLAMkavALA heAvAthI, citrakArane nA abhyAsa dhvanita karavAnuM sugama paDayuM jaNAya che. cAra gheDAnI saMyeAjanA (citra naM. 160) e azramukhadrArA sAdhita karelI che. emAMnI kalA paNa dhyAna kheMce tevI che. traNa sasalAM (citra naM 160) sasalAnA kAna lAMbA ane UbhA rahe che e vastusthitimAMthI kalAkAre eka sasalAne trikANa sAdhyA che: pratyakSa jaNAtA traNa kAnavaDe chane AbhAsa siddha karyAM che: nIce ApelI hAthInA 4 jIe: zrI, narasiMharAvakRta manemukura, graMtha 1, pR. 129: eka citra joI rAjhelA vicAra,' 5 A citramAM phArasI lIpImAM OM nama e pramANe lakheluM joI zakAya che. e phArasI lakhanAra gujarAtI lahiyA hoya ema jaNAya che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma mukhavALI saMjanA samajAvI zakAya teTalI spaSTa nathI. sAta bAlaka traNa bAlakanI addabhuta goThavaNIdhArA sAta bAlakano khyAla ApanArI be saMjanAkRtie A vibhAgamAM sAro umero kare che. bAlakanI pose-zarIrasaMsthiti te mATe khAsa upakAraka thaI che. kAvyazAstranA citrabaMdha citrakalAmAM je bhinna citra te kAvyakalAmAM ane kArya padya, tathA vividha prakAranAM AkAracitra, baMdha-citra athavA citrabaMdha: saMskRta kAvyazAstramAM jeke AvAM camatkRtikAvya, dhvani kAvyane paDache, adhama gayAM che; chatAM dhaNA saMskRta tema ja prAkRta mahAkavioe e buddhi vilAsa karavAmAM hINapata mAnI nathI. AlaMkArike AvA prakAranAM zamasAdhya tathA kilaTatAyukta kAvyane "gArUDIbela" athavA "hAthacAlAkInI ramata" bhale kahe: ahIM to mAtra camatkRtine mukhya gaNu racAtI kalAkRtione ApaNe vicAra karavA mAgIe chIe. adabhuta camatkArane AnaMda padanI paMktionA zabda ane akSarane yathAsthAnamAM geDavI, te vaDe cAratAyukta AkRtino AbhAsa utpanna kare e citrakAvyanuM lakSaNa manAyuM che. evA racanA baMdhane tenA AkAra uparathI khabaMdha, pAbaMdha, murajabaMdha, cakra dha, kapATabaMdha, nAgabaMdha, chatrabaMdha, cAmarabaMdha-evAM evAM nAmathI oLakhavAmAM Ave che. "baMdha' zabdathI koI eka cAturyavALI zilpakalpanA athavA saMjanA (composition)no bodha thAya che. emAM kavinaMpurNayane lIdhe vimayarUpI adbhuta camatkArayukta rasa utpanna thAya che. vijAtIya saMyojana nAgapAza ane UMTanI kustI e baMne saMjanAcitramAM sarjAtIya prANIonuM guppana che; paraMtu bIjuM vijAtIya prANIonuM guna hAthInA rUpamAM eka citrakAre karI batAvyuM che. hAthI jevA mahAkAya ane mAMgadhyasucaka tathA gauravabharyA prANInuM 5 kalAkArane khUba anukULa paDayuM lAge che. A jAtanAM citro prANIonI kustI athavA sAThamArInA zakhamAMthI udbhavyAM hoya ema anumAna thAya che. citranI mugala samayanI pIchI uparathI uparanuM anumAna sAcuM Thare che. 6 marinapurANamAM 'baMdhanuM lakSaNa A pramANe ApyuM che. anekadhAvRttavarNavinyAsaH zilpakalpanA / / tattatprasiddhavastUnAM baMdha ityabhidhIyate / / "The singular composite animal designs are common with the Hindus. These people not only represent the fornis of natural creatures such as are shown in the 'Combat ot Animals' but they also invent strange and fantastic monsters by combining other animals in whole or in par, with the body of human beings. These subjects which lave Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitra prANI kejara-citra (citra na. 154) prastuta citramAM haraNa, sAbara, sasaluM, vAgha, nAga, gAya, kUtara, ziyALa ane bhUMDa-eTalAM navA prANIo (A oLakhANa mAtra sUcanArUpa gaNavAnuM che. uparAMta, mugala kALanA paheravezavALAM puruSa ane strInAM meM paNa e hastiyuddhanI AkRtimAM gUMthI lIdhelAM che, citranA jamaNI bAjunA hAthImAM puruSa che. tenI mugalAI pAdhaDI uparathI citrakAra seLamAM sattaramA zatakane hevAnuM anumAna karI zakAya che. prANIkuMja-ziha5 A prANIjaranI kapanA jeTalI manorama che teTalI lokapriya paNa haze ema jaNAya che. sva. rAkhAladAsa benarajI pitAnA orissAnA itihAsamAM nedhe che ke8 rAMcI ji9lAnA boriyA gAmanA eka maMdiranA dvAra upara eka kAlpanika prANunI AkRti che; tene "nabaLujara' (navakuMjara) nAmathI orisAmAM oLakhe cheH kAraNake te prANInuM kalevara hAthI, godhe, nAga, mera vagere nava jAtanAM prANIonAM aMgapratyaMganI gUMthaNIthI sarjAyuM che. sImA sakAmAM thaelA saraladAse racelA uriyA bhASAnA mahAbhAratamAM eka evI kathA che ke arjunane zrIkRSNa eka vakhata AvA svarUpamAM darzana ApyuM hatuM. A navakuMjaranA avanavA svarUpanuM sarjana erissAnI lokakathAnA paricayane AbhArI che ema mAnavuM paDe che. ApaNe upara joyuM ke navaprANIjaranI kalpanA erissA bahAranA hiMdamAM paNa jANItI hatI. UMTanuM sarjana (citra naM. 168) vaDodarAnA 'ajAyabara'mAM hiMdI citrakalA vibhAgamAM aMka 314nuM citra che. e aneka prANIsAjanAdArA racelI UMTanI AkRti che. saMjanAkalAne e suMdara namUne che, UMTanA me upara rAzanI jagyAe nAga vIMTaLAelo che, DokanA bhAga upara noLiyo che. dareka pagano aradhe bhAga vAghanA mone baneluM che. pAchalA paga AgaLano thApa hAthInI AkRtithI purAyo che. paTanA furnished a popular theme for artists, may possibly be the outgrowth of the animal contests which are a favourite sport with all classes of the people" - "Decorative Motives of Oriental Art" by Katherine M. Ball (1927; New York), p. 76. < "On the wooden door of a temple at Borea, the district of Ranchi, is carved the figure of a mythical animal which is called nabagunjara in Orissa. Its body is composed of the limbs of nine animals : viz. the elephant, bull, snake, peacock etc. In the Oriya Mahabharat of Saral Das ( 16 th century ) it is said that Krislina once appeared to Arjuna in that form. The figure of the navagunjara is not to be found anywhere outside Orissa. It is of such a complex nature that we cannot think of its having been invented independently by the artist of Borea. It is therefore probable that some artist familiar with recent mythological figures of Orissa must have carved it upon the wooden door of the Borca temple." "History of Orissa", Vol. II,(193+): by R.D. Bannerji; Preface XVII. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citraka9pakuma pola AgaLa rAjapUta samayano eka puruSa che. tene mAthe coTalI jaNAya che. pAse ja gAya ane be kUtarA che. hAthI upara sasaluM che. e sasaluM mAchalInA moMmAM che. A mAchalAnI pUMchaDIthI UMTanuM pUchaDuM banyuM che. dareka paganI kharI kAcabAnA menI banAvI che. ahIM saMbhAravuM joIe ke A ja yuti hAthInI saMjanAmAM paNa yojelI che. Ama AkhA prANIjagatanuM pradarzana jANe na bharyuM hoya tema UMTanI AkRti dIpe che. AvA UMTa upara pAMkhevALI eka parI beThI che. UMTa upara baMduka laine sainika bese che tema A parInA hAthamAM taMbUra che. manuSyasaMjanA prANIsaMjanAno prakAra ApaNe vicArI gayA. have manuSyasajanA dvArA utpanna thatAM prANIAkAracitrAno paricaya karI laIe. A saMjanA mAtra citrakAranA citralaka upara ja banatI hoya ema ApaNe mAnI levAnuM che. chatAM abhinayakalAne sApya evAM aneka bhAvapradarzana jema sAya che tema, saMjanA dvArA prakaTa karAtAM AkAracitro sAdhya nahi ja hoya ema mAnI levAnI paNa agatya nathI. aMgavinyAsanI kalAmAM nipuNa evA loko sAmAnya lokone asAdhya athavA du:sAdhya evA ghaNuM prayoganuM nidarzana karAvI zake che. maMgalakalazane AkAra (citra naM. 167). pahelAM, manuSyasajanAdhArA siddha thatA acetana AkAra-citranI vAta karIe. eka jala bharelA kalazamAM baMne bAju pavitra palava mUkyA hoya tevA kalazane "pUrNakalaza" athavA "maMgalakalaza' kahe che. jana dharmamAM prasiddha evAM aSTamaMgalamAM tenI gaNanA che. chatAM e kalazanI bhAvanA ekalI jaina dharmamAM ja prasiddha che ema nathI. bilvamaMgalakata vALo rastRti nAme vaya graMthanI vikramanA sALamA-sattaramA saikAnI sacitra pithInA eka pAnAnA mathALAnA hAMsiyAmAM prastuta maMgalakalaza dekhAya che, temAM ane sAMpradAyika jana AkRtimAM bIlakula aMtara jaNAtuM nathI. prastuta pothInI kalA dakSiNa rAjasthAnI athavA rAjapUta kalAthI oLakhAvI zakAya. amRtakalaza (A. na.1) tevI ja eka pAnamAthA nAmanI gujarAta zALAnI rekhAMkano (line-sketches)nI piothImAM zakuna apazakuna darzAvatA padArtho ane puonAM rekhAcitra bhegI A kalazanI AkRti che. tene emAM "amRtakalaza' kahyo che, ane tenA darzananuM phala jyotiSIo vApare che tevA bhraSTa saMskRtamAM jaNAvyuM che. prastuta 88 lokane anusaratAM rekhAMkanavALI pithI, atyAra sudhI jANamAM AvelA citra * pUrNakalazanI AjubAjunI be AMkhenI udiSTa bhAvanA jaina dharmamAM prasiddha che, tyAre be AMkhonI nuAta vagaranI bhAvanA bahudhA bhAratanA bIjA saMpradAmAM prasiddha che. - saMpAdaka manasA karmaNA icchA saphalA caiva dRzyate / amRtakalazaM tasya darzane sarvakarmaNi // uttamam / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitro kalAnA namUnAmAM sAro umero kare che. zuddha gujarAtI paddhati ane rAjapUta asara nIcenI paddhatinA anusaMdhAna jevI pothIne vistRta paricaya eka bIjo - lekha mAgI le che. nArIkalaza (citra naM. 144) gujarAtI samAjamAM ATale badhe jANIte e maMgalakalazano AkAra kalAkAranI dRSTie paNa lokapriya lekhAya che. dayAvimaLa zAstrasaMgrahanI kalpasUtranI citrasamRddha pothInA soLamA patranA hAMsiyAmAM maMgalakalazane AkAra be strIonI saMjanAdhArA siddha karyo che. A pothIno kaMIka paricaya prastuta graMthanA 'citravivaraNa'mAM karAve che. tenI krAntikAraka zodhanuM apUrva mAna saMzodhaka zrI sArAbhAI navAbane ghaTe che. baMne strIonA hAtha ane paganI AMTIdhArA evI suMdara gUMthaNI karI che ke tethI maMgalakalazane AbhAsa jonArane ghaDIbhara mugdha banAvI de che. eka hAthamAM dharelo cammara pallavanI garaja sAre che. nArIkaTa (citra naM. 147) A ja pratanA bIjA eka patranA nIcenA mathALAmAM aDamAM nArIzakiTanI eka hRdayaMgama racanA che te dhyAna kheMce che. kuzala citrakAre, eka strI chuMTaNIe paDI cAlatI hoya ane gADIne joDelA prANInA AkArarUpe hoya tema batAvyuM che, ane bIjI strI tenA upara paga nAkhI, gADI joDI hoya tevo AbhAsa karAvatI paga laMbAvIne sUtelI che. AvI laDIne hAMkanAra eka trIjI strI, ghUMTaNa para deDatI strI upara beThelI che; ane tenA aMDAnI laTane rAza banAvI hAMke che, ahIM kalAkAranI saMyojanAzakti jenArane ghaDIbhara mugdha banAve che. pAlakhI (citra naM. 166). navInatA lAvavAnI tIvratA kahe ke na kaho te jyAre kalAkAranA mAnasane kaje karI che tyAre kaMIkaMI asvAbhAvika racanAo paNa karyA vagara tene cena paDatuM nathI. pAlakhInI racanA evI che. pAlakhInA uparanA bhAgamAM je kamAna hoya che tene AkAra koI paNa prakAranI goThavaNIthI siddha thaelo nathI; chatAM evI yojanAdvArA dhvanita karelA pAlakhInA citranA astitvanI noMdha maLI Ave che kharI.10 10 eDavarDa mA, epha.Ara. esa. nAmanA aMgreje sane 181mAM "The Hindu Pantheon' (hiMdu deva ane devapUna) nAmanuM pustaka aneka mUrtio tathA cina saMgraha karI tene AdhAre prakaTa karyuM hatuM. te putakanI zAdhinadhita bIjI AvRtti 1864mAM pragaTa thaI hatI, temAMnI nIcenI noMdha mahatvanI cheH "The plate palanquin ) exhibits a whimsical composition of Krishna and his damsels, the latter forming for him a palanquin. I have other pictures in which tliey take the forms of an elephant, a horse and a peacock. The original of the palanquin and horse are tinted pictures; the peacock and elephant form outline sketches. No stress can be laid on the number of the nymphs thus employed as they differ in dif Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma kUkaDe (citra naM. 148) manuSya-AkRtionI goThavaNIthI banelAM acetana padArthonAM AkAracitrone vicAra karyo. have hAlatAM cAlatAM sacetana citrone paricaya karIe. sAta strIonI sAhAthI eka kalAkAre kukaDAnI AkRti siddha karI che. emAM kalagI ane pIchAMno AbhAsa vastranA UDatA pAlavathI batAvavAne badale saMyojake vAstavika pIchAM ja cItaryAM che. tene lIdhe citrAbhAsadArA jAmelI kukaDAnI chabI UDI jAya che ane avAstavikatAne sahaja khyAla AvatAM citra mAtra pIchInA prayoganI vastu banI jAya che. nArIazva (citra ne. 149) prANI yejanAno bIjo maLI AvelA prayoga azvanI AkRtino che. azvane saMyojanAno viSaya banAvyAnI rUDhi prAcIna jaNAya che; kAraNake saMjanAnA nirmANakAne anusaratAM tenAM traNa judAMjudAM svarUpe prApta thayAM che. pahelo namUno che. kalAyukata che ane pramANamAM vaLI Adhunika paNuM jaNAya che. emAM pAMca strI AkRtinI goThavaNa dvArA azvanuM svarUpa dhvanita karyuM che. chatAM te uparAMta bIjI anupUraka rekhAonI madada paNa Alekhakane levI paDI che. eTale A AkRti kevala saMyojanAnI kalAthI banelI nathI. tenI uNapa rekhAMkanathI pUravI paDI che. strIonA tathA te upara beThelA puruSottama (prabhAmaMDaLa hovAthI)nA AlekhanamAM jIvatA nathI. chatAM noMdhavA jevI khAsa vastu AmAM hoya to te azvane pUMchaDAnI goThavaNa che. cammara khabhe nAkhIne, gatimAM hoya tema paga rAkhI UbhelI strI, gheDAne lagabhaga pRSTha bhAga upajAvI Ape che; ane cammarathI bharAvadAra pUMchaDAno barAbara khyAla lAve che. paraMtu strIAkRtino aMgabhUta bhAga e nathI. mukhasthAne goThavelI strInI veNI kezavALIne AbhAsa utpanna kare che. nArIazva, rAjapUta-sugala samaya (citra naM. 151). bIje namUne rAjapUta ane mugala kalAnA saMdhikALano eTale lagabhaga sattaramA zatakanA prAraMbhakALano che. vaDodarAnA puSTi saMpradAyanA zrInAthajInA maMdiramAM e asala triraMgI citra sacavAI raheluM che. kalAne e suMdara namUne che. emAM navanArInI racanA che. citra sarvAMgasuMdara che. mukhane AbhAsa karAvanArI mukhasthAne goThavelI strInI hastasaMjanA khUba jIvaMta che. pagano AbhAsa pAyajAmAthI ThIka sAvyo che. kezavALI to mukhasthAne AvelI gopInI veNathI ja ahIM paNa banelI che. ghoDAnI laMbAI sAdhavA mATe vaccenI gopInA hAthamAM mRdaMga ApyuM che. chatra, cammara ane prabhAmaMDalanA sAthathI gokulavRndAvananA zrIkRSNa eka rAjavI jevA dIpe che. ferent subjects. In a palanquin picture copied from a book containing illuminated specimens of Arabic & Persian penmanship marked Laud A, 131 in the Bodleian library, Oxford, one of the seven wonien, in ratlier a curious posture, fornis the arch over the head of dcity : which seemed to be in the style of a Mohomedan." p. 129. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyojanAcitro nArI-azva gujarAtI citrakalA (citra naM. 145) trIje namUne atyAra sudhImAM jANamAM AvelAM saMyojanAmAMnuM eka khUba prAcIna Alekhana che. "nArI-zakaTa'nA paricaya vakhate ullekhelA pRSThanA DAbI bAjunA hAMsiyAmAM te AlekheluM che. citrakArano pradhAna viSaya dhArmika graMthanI pratikRtine suzobhita karavAno che, chatAM enA kalApremI AtmAe potAnA hadayanI kalpanAsRSTine prakaTa karavAnI ThIkaThIka taka sAdhI che. prastuta nArI azvamAM dhyAna kheMcanArI eka vizeSa vastu che. ahIM ghoDAne savAra puruSa nathI, paNa eka strI che. tenA anucaro-chatra ane cAmara dharanAra paNa strIo ja che. savAra thaelI harI kANuM haze teno vicAra-A AkRtinI sAmI bAjunA hAMsiyAmAM citrakAre nArI-kejaranI sayAjanA raju karI che--tene paricaya ApatI vakhate karIzuM. Ama eka ja pAnAnA hAMsiyAmAM saMjanAlAnAM traNatraNa svarUpe bharI daI, citrakalAnA viSayamAM kalAkAre potAno kapanAvaibhava vyakta karI potAnuM apUrva naipuNya siddha karyuM che. te eTale sudhI ke ATaluM eka ja pAnuM citrakAranI kuzaLatAne yathAsthita paricaya karAvavAne samartha che. nArI-kuMjara hiMdI kalAmAM hAthInuM sthAna apUrva che: zipamAM tema ja citramAM paNa. ajaMtAnAM bhitticitrAnA samayathI mAMDI maMdira zilpanA gajatharamAM tathA zamanacitromAM paNa samRddhisUcaka hAthInI anekavidha AkRtio najare paDe che. nArI-kuMja 2: bhAta te uparAMta "nArI-kuMjara'nI bhAta gujarAtanAM paToLAMmAM AvatI bhAtamAM bahu jANItI che. vedAntakavi akhAbakate "anubhavabiMdumAM e lokaprasiddha vastunuM rUpa laI, saguNa ane nirgubrahmane saMbaMdha samajAvyo che. pUtaLIonA hAthInI chApanuM vastra eTale nArIkuMjara-cIranuM pAta (paTela)-e nirguNa brahma che; bIjI rIte kahetAM, pUtaLIe (nArI) te jIvo ane hAthI (kuMja2) te saguNa brahma (Izvara) che; Ama "nArI-kuMjarane paricaya sattaramA saikAnA gujarAtI samAjane hatuM ema jaNAI Ave che. 11 jue, dI. bA. ke. ha. dhruva saMpAdita vedAntI kavi akhAkRta "anubhavabiMdu" (pR. 8) nava bhUle tuM dhATi, nATa sahu jANe che piDa tenuM brahmAMDa: chAMDa sahI nhAnuM mA. sukSama tevuM la; sthala sakSama nahiM aMtara: nArIkuMjara cIri dhIra thaI nue paraMtara, pUtaLI jatAM bahulatA SaTatalamAM daTe paDe : virATa hatI te akhA ! dIse bahulatA e vaDe.-27, jIva ne Izvara dAyakAya nathI eNe dhAme; kuMjara daSTAMti jaMta izvarane kAme.-28. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma nArIkuMjaraH birUda "nArI-kaMjara' zabdanA vyavahAra mATe tene ja maLatA bIja baDutrI hi samAsa vicArIeH samAsane uttara pada "kuMjara' zabda ekatva athavA prAzaya sUcave che. "nakuMjara', "rAjakuMjara', "kavikuMjara' (sarakhA saM. 1252nA samarahyAnI trimAM prayoga lAsa bIcana iirSaH rijharaH |-pITarsane riporTa 7, pR. 91) tema "raNahathI' "narahathI' prayoga paNa maLI Ave che (juo sAvaMzAzvatra pR. 89, jyAM jAbAlIpuranA rAjA vatsarAjane "raNahathI' kahI oLakhAvyA che). nArIkuMjarata rAjA madanalamAM jinamaMDanagaNiviracita kumArapAtrampa (canA saMvata 1492)mAM baMgALAnA rAjA madanavarmAne "nogujara' kahI oLakhAvyAno prasaMga che. siddharAjanI sabhAmAM eka pazI bhATe AvIne kahyuM ke rAjana, ApanI sabhA madanavarmAnI sabhA jevI vimaya karAvanArI che !" siddharAjane e naravarmA koNa che te jovAnuM kutUhala thayuM. bhATe kahyuM: "pUrvamAM mahAbakapurano rAjA tyAgI, bhegI ane dhamI che. enI rAjadhAnI kevI che tenI khAtrI karAvavI hoya to ApanA maMtrIne mokalo.' siddharAje bhATanI sAthe maMtrIne e rAjadhAnI jevA mekayo. maMtrIe thoDeka mahine pAchA AvI kahyuM, kharekhara, nagarI to bhATe vakhANI tevI ja che. huM gayo te vakhate tyAM vasaMtotsava thato hate. gIta gavAtAM hatAM. saukAI hIMDoLe hIMcatAM hatAM. zaNagAra sajelI suMdarIo AmathI tema pharatI hatI. svarUpavAna lAkha yuvAno dekhAtA hatA. picakArInAM chAMTaNAM thatAM hatAM. gheraghera saMgIta saMbhaLAtuM hatuM. maMdire maMdire pUjAo thatI hatI. khAnapAnanI moja uDatI hatI. bhAtanA osAmaNa game tyAM rastAmAM mokaLa vahetAM nahetAM; paNa kuMDIomAM nakhAtAM hatAM. bajAra AThe pahora khullAM rahetAM hatAM. paraMtu AkhuM nagara bhae te e rAjAnAM darzana thayAM nahi. lokoe kahyuM ke "e nArIkuMjara rAjA kAIpaNa vakhata sabhAmAM AvI besatA nathI. e to basa "meLAkheLAmAM bhaNyA rahe che." siddharAje maMtrI sAthe sainya mokalyuM ane e gAphela rAjAne zAsana karavA hukama karyo. mahebakanagarane ghero ghAlyo che ema jaNAtAM nagaranA loko khaLabhaLI uThayA. hajAre strIonI vacamAM maMtrIo sahita madanavarmA udyAnamAM beThA hatA tyAM AvIne samAcAra kahyA ke gUrjararAja siddharAje AvIne nagara gheryuM che. ene pAcho kevI rIte vALavo?' madanavarmAe De paTe hasIne javAba dIdheH "e ja siddharAja ne, jeNe dhArAnagarIne bAra varSa ghere ghA hato ane ema bAre varSa yuddhabhUmi para paDI rahyo hato? e "kabADI rAjAne kahevaDA ke je ene rAjyanI dharA levAnI bhUkha haze to ame yuddha ApavA taiyAra chIe; paNa je e pisAthI saMtoSAta hoya to to bicAro mAge teTaluM dravya ApI enI bhUkha bhAge. e keTakeTalI jahemata uThAvI rahyo che! te bhale e nANuM lAMbo kALa e bhogave." maMtrI khaMDaNI laI pAcho pharyo ane siddharAjane badhI vAta karI tyAre pitAne "kabADI' kema kalyo te bAbata madanavarmAne jAte maLI khulAse karI lAvavA mATe siddharAja maMtrI sAthe ga. madanavarmAe enuM ghaNuM svAgata karyuM. pachI siddharAje kabADI'nuM maheNuM saMbhAryuM. madanavarmAe Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 saMjanAcitra kahyuM "rAjana, khAruM lagADazo nahi. jIvana kevaLa yuddha mATe nathI. juone, jIvana TUMkuM cheH rAjyalobhane thobha nathIH keTakeTalAM puNayane aMte rAjya maLe che to zuM tene dharma pramANe upabhoga na karo ? prajAnA jIvanane saMskArI na banAvavuM? tethI ja meM ema kahyuM hatuM. "kabADI' zabdathI "karyadikA" koDI-evuM dhana bheguM karavAmAM hameza rapa rahenAra e vani hato; paraMtu Apa khoTuM na lagADaze.' siddharAjanA mananuM samAdhAna thayuM. tyArathI sAhitya, kalA ane dharmanA saMrakSaNa temaja pracAra mATe rAjAnA dilamAM preraNuMnI cinagArI prakaTI. Ama madanavarmA "nArIkuMjara' eTale vilAsapriya chatAM prajA5AlanamAM Adarza rAjA hato eTaluM AkhI AkhyAyikAnuM rahasya jaNAya che. kuMjaratI lIlA "nArI kaMjara' zabdano bhAvArtha "hAthIo (strIjara)nI vacamAM zobhanAra gajarAja' e thAya che. bhAgavatapurANanA dazamaskaMdhamAM "rAsapaMcAdhyAyI" prakaraNa che. tyAM jaLakelI varNavatAM, gopAMganAonI vacamAM khelatA zrIkRSNa, gajendranI lIlAo na karatA hoya ema upekSA karI che.12 ratikAra kuka bhada rAjAdhira nAmanA bIjA paricchedamAM carcA che ke anaMganAM pakSa ane tithi anusAra badalAtAM sthAna dhyAnamAM laI, te te sthAne anunaya karavAthI kAmasukhopabhoga thAya che. tyAM eka rijast (hAthInI sUMTanA sAmyane lIdhe e nAmathI oLakhAvAtI kAmakrIDA) varNavI che, te uparathI hAthIno kAMgArarasadIpaka vilAsa vanita thAya che. vaLI "hastinI' e nAmathI tevA svabhAvanI athavA tevA aMgavALI strIonuM eka prakAranuM vargIkaraNa paNa kAmazAstramAM ApeluM che. zukala ane kRSNapakSamAM badalAtI zazikalAne anusarI strI zarIramAMnAM kAmasukhopabhega karAvanArAM vividha sthAne nakazArUpe samajAvanAruM eka DoLiyA jevuM Alekhana zrIyuta sArAbhAi navAbanA saMgrahamAM che. te nIce jUnI gujarAtI bhASAnI copAImAM tenuM vivaraNa che, (citra naM. 156) te mULa saMskRta graMthane anusare che. nArI-kejara ratirahasya tezmA saikAmAM racAelA saMskRta tirathI gujarAtI citrakalA saMpradAyanI lagabhaga soLamA zatakanI sacitra pothInuM eka ekala pAnuM zrI sArAbhAInavAbane prApta thayuM che. e pAnAnI eka bAju caMdrakalA adhikArane trIjo lokaH "ti araH AirI skriya kAnunI " ane bIjI bAju jArA riTaraH vasanALA smArca " e loka lakhyo che. baMne bAju kalAkanI jamaNI bAjunA aradhA hAMsiyAmAM triraMgI citra che. prastuta nArIkuMjaranA viSaya sAthe trIjA 12 jue mAta, rAma5, 35. 22, 4. 23-24, zrAnto gajIbhiribharADiva minasetuH // 23 / / so'mbhasthalaM yuvatimiH pariSicyamAnaH / reme svayaM svaratiratra gajendralIlaH // 34 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakAma lekanI sAme doreluM citra saMbaMdha dharAve che (ci. naM. 143). kanA rirIkA padamAMnA "kari' zabdathI dhanita thatA hAthInuM Alekhana e lekane bhAvArtha vyakta karavA thaeluM che ema lAge che. bIjI rIte kahIe te lokane rahasyanuM spaSTIkaraNa athavA daDhIkaraNa citradvArA abhipreta che. citramAM hAthI e sAmAnya prANI nathI; paNa eka vilakSaNa saMjanAthI ghaTAle hAthIne AkAra che. "navanArIkuMjara'ne nAme oLakhAtI e AkRti nava strIonI kalAmaya gUMthaNIthI siddha thaelI che. hAthI upara beThelA purUne mAthe chatra dharIne eka strI beThelI che. puruSane mAthe mukaTa che. cibuka upara nAnI sarakhI dADhI ugelI che. tenA baMne hAthamAM AkarSalaMbita dhanuSya che. dhanuSya upara bANu sajaja kareluM che. e bANanuM lakSya athavA nizAna banelI evI eka strI sAme dekhAya che. e strIno vastrapAlava tathA veNa havAmAM pAchaLa UDatAM dekhAya che; chatAM nArIkuMjaramAMnI strIonI veNI bAMdhelI che, tethI prastuta citrane nimaNukALa soLamA zatakamAM haze.13 puchapathI gaMthelI ane chUTI mUkelI evI veNI paMdaramA zataka sudhInAM strIAlekhanamAM che chatAM mAthuM UghADuM ja che, tethI e vastusthiti rAjapUta samayanI pahelAM A citrane mUkavAmAM sahAyabhUta thAya che. hAthI upara beThelo puruSa kAmadeva hoya ane bANanuM lakSya banelI zrI rati hoya athavA strI jAtinI koIpaNa pratinidhi hoya ema anumAna thAya che. * upara kalpasUtranA pAnAnA hAMsiyAmAM, nArI-azva'nI noMdha karatI vakhate strIonA banelA azva upara beThelI strIne paricaya karAvavAnI pratijJA karI hatI. teno khulAso A sthaLe thaI zake che. nArI-azva upara beThelI strI rati hoya ema ghaNe saMbhava che, kAraNake e ja pAnAnA sAmA hAMsiyAmAM bIjo eka "nArI-kujara' tenI sanmukha AvI rahelo che. ratinI aMgarakSikA eka zrI azvinI bAjumAM cAlI rahI che. nArI-kuMjara kaha5sutranA hAMsiyAmAM kalpasUtranA pAnAnA jamaNA hAMsiyAmAM strIono banele hAthI cItarelo che. tene "nArIazva' sAme mUkavAmAM citrakArano kaMIka hetu hoya ema lAge che. ratiracanA pAnAmAM cItarelA purU jevo ja chatra dharAela, mukuTavALA ane dAdI sAtheno e dekhAya che. pharaka mAtra eTalo ja che ke ahIM puruSa hAthavaDe abhayamudrA batAve che. pAchaLa eka strI-rakSaka be hAthamAM cammara laI ubhelI che. AgaLa hAthIne mahAvata paNa eka strI ja che. AkhA hAthInI racanA proonI, aMgarakSaka strI ane mahAvata 5NuM ; vaLI A AkAzamAM nekI pokAratI hoya athavA jayanAda karatI hoya e paNa strI Ama AkhA strImaya vAtAvaraNamAM hAthI upara beThelo puruSa ja vijAtIya 13 veNu bAMdhelI che teTalA uparathI karatuta citrane nirmANakALa seLamA saikAmAM mUkI zakAya nahi, kAraNake veNa bAMdhelI strIo to temA saikAnAM citramAM paNa maLI Ave che (juo ci. naM. 14). mArI mAnyatA pramANe A citranidAna kaMdaramAM saikA pachInuM to nathI ja. -saMpAdaka * ane je strI rajU karelI che te rati nahi paNa kAmavivalA strInuM pratIka hoya ema saMbhave che. bIjuM, A nArIjaramAM badhI ja strIo che ema paNa nathI. e badhAM strI-purUnAM yuma che ane te dareka judIjudI jAtanI kAmaceSTAo vyakta kare che Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitra jaNAya che (citra naM. 164). kAmadevanuM citra gujarAtI saMpradAca A puNya kAmadeva ja hovo joIe ema sabaLa anumAna thaI zake che. ahIM cItarelI strIonAM vastra AbhUSaNa tathA aMgamaroDa, dIrdha AMkhe tathA aNiyALAM nAka, e badhuM prastuta citrane nirmANakALa paMdaramuM zataka TharAvI Ape che. kAmadevanI mUrti kAmadevamUrtinuM varNana zilpa ane mUrtividhAnanA graMthomAM maLI Ave che. eka graMthamAM "Lei purUSa = vA mance dhanu: '--jamaNA hAthamAM pupanAM bANa ane DAbA hAthamAM phUlabhareluM dhanuSya--e rIte sajja thaelo tene varNavyo che. rAtparatnamAM kAmadevanA DAbA hAthamAM zeraDInuM dhanuSya ane jamaNA hAthamAM paMcapupanAM bANa hovAnuM jaNAvyuM che.14 kAmadevanuM citra tADapatrane pracAra paDyA pachI gujarAtamAM kAgaLano upaga thavAnA saMdhikALamAM eTale saMvatanA paMdaramAM zatakamAM utArelI uttaranI sArAbhAI navAbanA saMgrahanI eka samagra pithImAM pahele ja pAna, prAraMbhamAM 6 nama: bhajavanAcAM e pramANe namaskAra karyo che ane sAme hAMsiyAmAM makaradhvajanuM triraMgI citra ApyuM che (citra naM. 155). e citramAM kAmadevanA eka hAthamAM zeraDInuM dhanuSya hoya evo bhAsa thAya che. bIjA hAthamAM eka bANa cheH bANunuM phaLa pAMca pAMkhaDInA eka kamaLaphUlathI batAveluM cheH athavA lAMbA mRNAlavALI pAMca paghakaLAo ekaThI bAMdhI na hoya evuM bANa hAyamAM dhAraNa kareluM che. mAthA upara mukuTa "vasaMtavilAsa' 'balagepAlastuti' ane "saptazatI jevA brAhmaNIya zrenA citra nAyakonA mukuTane AbehUba maLato Ave che. jainazrita gujarAtI kalAgraMthamAM paNa e ja mukuTa dekhA de che. * prastuta citranI bIjI viziSTatA te kAmadevanA aMgano lalita tribhaMga che. bANuM sAMdhavAnI AturatA, tIvratA tathA ekAgratA e tribhaMgadvArA suMdara rIte abhivyaMjita thayAM che. ane ardhacitra (profile) athavA pArzvacitradhArA e prakArano agika abhinaya vyakta karavAmAM citrakArane anukULatA maLI lAge che. trIjI viziSTatA kAmadevanI dAdInI che. puruSatvane sUcana tarIke e maznarAja batAvavAne zaSTAcAra paDI gayA hoya ema take karI zakAya che. kAraNake evI ja dAdI tADapatra uparana kalpasUtra tathA kAlakAcAryakathAnAM bAramAtaramA zatakanAM citromAM paNa dekhA de che. vaLI upara gaNAvI gayA te ratirahasyanA caMdrakalAdhikAranA trIjA kalokanA citramAM nArIkuMjarapara beThelA kAmadevane paNa 14 jue thaze mAsikaM phemisuvAvaruM sA paJcapuSpamayAnvANAnbibhrANaM dakSiNe kare / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma dADhI cItarelI che. tema ja kapasUtranI kAgaLanI prata uparanA hAMsiyAmAMnA kAmadeva paNa dADhIvALA ja cItaryA che. zvasaMtavilAsamAM kAmadevanuM citra dADhI e kAmadevanA svarUpanuM Avazyaka aMga hevA mATe eka vadhu pramANa maLI AvyuM che, zrIyuta nhAnAlAla camanalAla mahetAe evA ja kAmadevanA citranI noMdha 'vasaMtavilAsa'nI citramAlAmAM karI che. suzobhita vastromAM sajja thaelA, dADhIvALA, prabhAmaMDalathI prakAzita ane DAbA hAthamAM kamaLadaMDa lIdhela evA kAmadeva "vasaMtavilAsa'nA citraka 13mAM che.15 sAme kAmadeva patnI rati dekhAya che. Ama mamurAjithI gauravavanuM dekhAtuM kAmadevanuM svarUpa paraMparAprApta ane siddha hovuM joIe ema kahevAnuM mana thAya che. gItA, adhyAya 10 kaMdarpanuM citra vaDedarAnA prAcyavidyAmaMdiranA citrasaMgrahamAM "pacaratna gItAno sacitra guTake che. temAM bhagavadgItAnAM citro adaSTapUrva ane khAsa dhyAna kheMce tevAM che. gItAnA dasamA adhyAyamAM vibhUtiyoga varNavyo che. tyAM bhagavAna zrIkRSNa, sRSTinAM sarva sarjanomAM je zreSThatAsUcaka aMza che te paramAtmAno aMza che-athavA e zreSThatA ane tejasvIpaNuM paramAtmAne lIdhe che, evuM arjunane samajAve che. A prakAranA zloka 19thI 38 sudhInA che. e lekanA eka eka pAdane anusaratuM citra citrakAre raMgarekhAMkita karyuM che. evAM sittera citro e guTakAmAM che. rAjapUta kalA upara mugala asara thayA pachInI citrapaddhati e rajU kare che. temAM "bajhanayAmi yaH ' e caraNano bhAvArtha vyakta karavA jagatanI utpatti karAvanAra kaMdarpa-kAmadevanuM citra ApyuM che. kAmadevanA maeNLAmAM dhanuSya paDayuM che. ane eka hAthamAM pAMca peyaNAMnI kaLIo, mRNAladaMDa sAthe che. ratirone gujarAtamAM pracAra kikaNadezanA kukamabhaTTanA tiracane tiramA zatakano pUrvArdha) pracAra gujarAtamAM vizeSa thayo hoya ema jaNAya che. tenI be sacitra pithIonI noMdha upara lIdhelI ja che; ane e ja kAmazAstranA graMthanI chAyArUpa "kekacaupAI' ane kokasAra" jevA bhAvagrAhI gadyapadya anuvAda gujarAtamAM ThIka 44'ENT: Gujarati Painting in the 15th century '- A Further Essay on Vasant Vilas (1931 : London ), p. 12, Note on Picture No. 13. "Shows the God of love elaborately dressed, bearded, haloed and holding a lotus-stalk in his left hand. In front is his wife Rati." 15 Asiatic Researches, Vol. I 178641 Wishim 17.-'Gods of Italy, Greece and India' saMbaMdhI tulanAtmaka lekha lakhe che. temAM mAtAnA dasamA adhyAyanAM temane prApta thaelAM citranA keTogrApha ApyA che. te bheguM "kaMda"nuM citra ApyuM che ane tenI sarakhAmaNI grIka Eros (Cupid) sAthe karI che. A cinI paddhati mAvidyAmaMdiranA guTakAne maLatI Ave che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitro 87 dIka pracAra pAmyA jaNAya che. upara nedheluM "zazikalA'nuM pAnuM paNa tenA pracAranI sAkSI pUre che. vaLI tiracanA trIjA ka17 nI chAyA jJAnAcArya racita "caupacAzikA" tathA "zAzekalApaMcAzikA'17nA maMgalAcaraNarUpe dekhA de cheH makaradhvaja koI moTo jagajetA mahArAjA hoya ane tenI savArI pUra dabadabAthI tathA bhapakAthI cAlatI hoya tevuM varNana kareluM cheH makaradhvaja mahIpati varNavuM, jehanuM rUpa avani abhinavuM: kusuma bANu kari kuMjari caDai:18 jAsa prayANi dharA dhaDahaDaI. kadaMDa kAminIyuM TaMkAra. Agali ala jhaMjhA jhaMkAri. pAkhali koIli kalarava karaI. nirmala chatra ta zira dharaI. tribhuvanamAMhi paDAI sAdaH "kaI kA sura nara mAMDaI vAda ?" abalAni sabala paravariu. hIMDaI manamatha mari bharivuM. mAdhavamAsa sahaI sAmaMta jAsa taNuI jalanidhisuta miMtaH dUtapaNuM bhalayAnila karai. suranarapannaga ANuM AcaraI, tAsataNuM paya dU aNasarI, sirasati sAmiNI hajhaMDo dharI pahilU kaMdarpa karI praNAma-' vasaMtavilAsa'mAM kAmadevanA mitra vasaMtanuM vAtAvaraNa rasapUrNa dUhAomAM rajU thaeluM che. gaNapattikana 'mAdhavAnala kAmakuMdalAnuM maMgalAcaraNa te vaLI sarasvatI karatAM ye pahe lo nirdeza kAmadevano kare che? kuyara kamalA ratikramaNa mayaNa mahAbhaDa nAma: paMkari pUji pathakamala prathama ji karuM praNAma." zRMgArarasanI lokapriyatA kAmazAstrane lagatAM citro aMtaHpuramAM rAkhavAM evo ziSTa saMpradAya hato ane evAM citronI citrazAlAo paNa nirmANa thatI hatI. zrI hemacaMdrasUrinA pariziSTaparvamAM ullekha che ke kezA gaNikAnI citrazAlAmAM kAmazAstrokta prasaMgenAM citro dorelAM hatAM18 rahirahasyanI be sacitra pAthIonI 175 parijanapade bhRGgazreNI pikAH paTubandino himakarasitacchatraM mattadvipo malayAnilaH / kRzatanudhanurvallI lIlAkaTAkSazarAvalI manasijamahAvIrasyauccairjayanti jagajjitaH / / 3 17 zrI chaganalAla rAvaLa saMpAdita "prAcIna kAvyasudhA " bhA. 3mAM prakaTa. 18 kAmadevanuM vAhana 'jara' kahyuM che te sAthe "nArIkuMjaranI kalpanAne kaMI saMbaMdha haze? 18 kozAbhidhAyA vezyAyA gahe yA citrazAlikA / vicitrakAmazAstroktakaraNAleThyazAlinI // -STiparva :8 :.11 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakapakuma prApti zrI sArAbhAI navAbane gujarAtamAMthI thaI che. te citro A paraMparAne anusarIne haze ema anumAna thAya che. e eka ekala pAnAnI zepa lAgavAthI AkhAye ratirahasyanI sacitra pithI kaI divasa bhaviSyamAM hAtha lAge evo saMbhava che. ekaMdare A zeSa mahattvanI che; kAraNake atyAra sudhI na tathA brAhmaNIya dhArmika graMthonI ja citra AvRttio gujarAtamAMthI prApta thaI hatI, paraMtu "vasaMtavilAsa'nA jevA a-dhArmika ane sAmAjika tathA zaMgAraviSayaka ratirahasyanI sacitra pothIonI bhALa lAgavAthI gujarAtI kalAkAronI viSayamaryAdA vistRta hatI enI khAtrI thAya che. sAthesAthe eTaluM paNa jANI zakAya che ke gujarAtanA madhyakAlIna samAjamAM kevala bhakti ke vairAgyanA vipo ja kavihRdayane sparza karatA hatA ema nahetuM. jIvanane udalAsa temanA jIvananA aneka mAne eka haze ema A uparathI mAnavuM paDe che. lAkaDAne nArIkuMjaraH ajitanAthanuM derAsara amadAvAdanI jhaverIvADamAM vAghaNapoLamAM AvelA ajitanAthanA derAsaramAM eka lAkaDAnA kotarakAmavALA hAthI che. vaiSNava maMdiramAM lAkaDAnA paiDAvALA ghaDA joDI ThArInI rathayAtrAno utsava jema ujavAya che tema A derAsaramAM lAkaDAne hAthI pahelAM jainonA rathayAtrAnA varaghoDAmAM sauthI mokhare rahete ha. A hAthInA AkAranuM sUkSamatAthI nirIkSaNa karatAM jaNAya che ke emAMnuM kotarakAma "nArI-kuMjaranI ja spaSTa AkRtio upajAvI Ape che (juo citra naM. 152-1pa3). dhArmika vAtAvaraNamAM upagamAM AvatA A kotarakAmanuM mULa dharmamAM kheMLavuM paDe tema che, kAraNake kAmazAstra sAthe teno raja paNa saMbaMdha dhaTAvavAne avinaya koI paNa na kare.20 parathI joI zakAya che ke "nArIkuMjaranI saMjanA gujarAtamAM traNa saikAothI paricita che ane tenI paraMparA akhaMti rahI che. "nArIkuMjaranI kalpanA gujarAtI ja nahi hoya ? vaiSNava maMdiramAMnuM nArIkuMjara citra "nArI-kuMjara'nAM je Alekhanone paricaya upara karAvyA te badhAMno saMbaMdha kaMI ne kaMI kAmazAstra sAthe hoya ema kahevuM paDe che, mAtra lAkaDAnA katarakAmavALA hAthInI AkRti sivAya. zRMgAramAMthI bhaktimAM saMkrAMti thaI hoya ema ApaNe mAnIe to te mATe AdhAra sAMpaDavyA nathI. gujarAtanAM vaiSNava maMdiramAM rAjapUta saMpradAyanI athavA nAthadvArA saMpradAyanI pIchInAM "nArIkuMjara' citro jovAmAM 20 zrIyuta manulAlanI A kapanA vAstavika ane yathArtha che. A lAkaDAnA nArI kuMjaramAM be bAjue ADa ADa sTIo kotaravAmAM AvI che. te kAtavAne Azaya kevaLa dhArmika ja have saMbhavita che ane te nIce pramANe dareka tIrthaMkarano janma mahotsava karavA dharmandra jAya che, te vakhate tenI sAthe tenI ADa agramahilI-paTTarANIe paNa hoya che, ane te sadhaLae gIta gAtI gAtI jAya che. vaLI saMdharmendranuM vAhana (airAvaNa) hAthI che, tethI ahIM zi9pakAre hAthInI dareka bAjue judAM judAM vAjIMtro vagADatI ADa agnamahilIeAnI, tathA hAthInA kumbhasthaLa upara mahAvata ane Asana upara idranI juAta karIne, indra tathA tenI paTTarANuMo janma mahesUva karavA jAya che te prasaMganI kapanA laIne A nArIkuMjara banAkhyo hoya ema lAge che. - saMpAdaka Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitro Ave che. 21 ahIM ApeluM citra (naM. 1pa0) vaDodarAnI desAI zerImAM AvelA zrInAthajInA maMdiramAM che. A nArIkuMjara upara zrIkRSNa beThelA dekhAya che. temanA hAthamAM kamaLaphUla che. "nava nArIazva'no paricaya (citra naM. 151) karAvatI vakhate je gopIonI saMjanAno ullekha karyo hato tevI ja sAjanAThArA kejaranI AkRti siddha thaelI che; paraMtu ahIM navanI ja saMkhyAno meLa rahyA nathI. bIjA ane trIjA paga vaccenI eka strI hAthInA peTanI laMbAine pahoMcI vaLavA mATe be hAtha vaDe mRdaMga bajAvatI hoya ema, ahIM temaja kalpasUtranA hAMsiyAmAMnA kejaramAM, nArIazvamAM ane prastuta vaiSNava nArIkuMjaramAM paNa citrakAre yukti karI che. bAkInI saMjanAo tenA vagaranI che. tethI te koI bIjA namUnA uparathI utAravAmAM AvI hoya ema saMbhave che. nava nArIkuMjaraH vaikalipaka artha sara viliyama jensara eziyATika rIsacijhanA pahelA varSanA pustakamAM grIka, romana ane hiMdu devatAonI utpatti saMbaMdhI tulanAtmaka lekha lakhyuM che. tyAM kRSNane grIka epAlo sAthe sarakhAvyA che23 ane "nava nArI-kuMjano artha samajAvavA prayatna karyo cheH "navane artha nI saMkhyA laIne athavA "nava' eTale "abhinava vayavALA" ema paNa laIne thai zake. nIcenA kamAM navo artha baMne rIte ghaTAvI zakAya che: taraNijA puline nava ballavI pariSadA saha kelikutUhalAt / drutavilambita cAru vihAriNam harimahaM hRdayena sadA vahe / / nArIkuMja2 : baMgALa citrapaTa eka ajAyaba jevI vAta che ke "nava nArIkuMjaranI gujarAtI saMjanAno pracAra dUradUra baMgALAmAM thaele jovAmAM Ave che. te chuTaka citromAM nahi, paraMtu lAMbA citrapaTamAM. zrIkRSNalIlAnA triraMgI citrapaTo kApaDa para coTADI tenAM lAMbAM TIpaNAM bhAvika bhakatanA upayoga mATe citrakAro taiyAra karatA hatA. baMgALAmAM zrIkRSNa caitanya zarU karelI zrIkRSNa-rAdhAnI bhaktinA juvALa eTale meTA 21 zrI sArAbhAI navAba mane jaNAve che ke amadAvAdanA zrI sImaMdharasvAmInA jaina maMdiramAM nArIkuMjaranI AkRti eka bhitticitra tarIke Aje paNa joI zakAya che. prastuta nArI kuMjaranI gujarAtI saMjanAnI lokapriyatAne e eka vizeSa purAvo che. 22 jue : " Krishna in his early youth selected nine damsels as his favourite, with whom he passed his gay hours in dancing sporting and playing on his flute. For the remarkable number of his gopies I have no authority but a whimsical picture, where nine girls are grouped in the form of an elephant on wnich he sits and pipes; and unfortunately the word Nava signifies both nine and new or young." -'On the Gods of Greece, Italy and India'-Asiatic Researches Voi l. (1799) 23 " Hindu Pantheon" (864, p. 293) mAM A sAmya vaLI AgaLa laI javAmAM AvyuM che : Krishna's favourite resort is the bank of Jumna where he and the nine gopies, who are clearly the Apollo and Muses of the Greeks, usually spend the night in music and dancing.' Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 jaina citrakapalma ane evA mAM Avyo ke bAddha dharmanA avazeSarUpa sahajiyA paMtha tathA tAMtrikAno patha lokoe tyajI dIdho ane gaurAMgadevano rAdhAkRSNanI bhaktino mArga svIkArI lIdhuM. citanyadeva yAtrAnAM cAra dhAmamAMnA pazcimanA tIrtha dvArakAmAM AvyA hatA, ane te prasaMge gujarAtamAM pracalita evAM kuNubhaktinAM citre temanA jevAmAM AvyAM hoya ema saMbhave che. prastuta nava nArIkuMjaro rAdhAkRSNanI bhakti paratve upayoga temane jaNAvyuM haze ane tethI tenAM saMsmaraNe pitAnI sAthe e laI gayA hovA joIe evuM anumAna thAya che. "saMbharaNe kahevAne hetu eTale ke gujarAtamAM "nava nArIkuMjaranA citranI je sAMketika bhAvanA hatI te temaNe jhIlI jaNAtI nathI. e asala bhAvanA kaI hatI te have pachInA paricchedamAM batAvavAmAM A baMgALI citrapaTanAM be triraMgI citro prakaTa thaelAM jovAmAM AvyAM che. eka te kalakattA yunivarsiTI taraphathI prakaTa thaela rAyasAheba dInezacaMdrasena saMpAdita "yaMgasAhitya paricaya-bhAga 1 (1914)nA pRSTha 996nI sAme mUkeluM citra. A citranI AjubAju nAgadamana ane bakAsuravadhanAM citra che; vacamAM nava nArIkuMjara che. bIjuM citra baMgALI siviliyana musada datta emaNe baMgALanA asalI citrakAre' saMbaMdhI jarnala opha dhI inDiyA sosIeTI oNpha orIenTala ArTamAM evA eka AkhA zrIkRSNalIlAnA triraMgI citrapaTano paricaya karAvyo che temAM prakaTa thaeluM che. gujarAtanAM lAkSaNika gaNIe tevAM nArIkuMjara-citromAM piTalanI laMbAI batAvavA mATe mRdaMganI sAhAya eka nArI le che, tene sthAne gALo AkRtimAM addhara palAMThI vALIne beThelI gepI batAvI che. nava nArI kejaraH baMgALI kalpanA e citrane bhAvArtha dInezabAbu tathA dattabAbunA mate ekasarakho ja che.24 evI eka kathA 2x. The plate representing the Navanarikunjara scenc, depicts Krishna playing on the flute in a seated posture on the back of an elephant simulated by nine yopies who have clearly so disposed themselves in a mutually interlocked position so as to create a complete illusion of an elephant. The story tells how Krishna, in the desperation of his separation from Radha, wanders about through the forests of Brindabana, when the gopies in their love for him, resolved to divert his mind by a practical joke. They did this by simulating the form of an elephant as mentioned above with such success that Krishna in his absentmindedness mistook it for a real elephant and climbing upon it sat piping a love tune, giving vent to the pangs of his separation from Radha, when all of a sudden the elephant melted from under his seat, and the gopies chaffed him for being deceived by their stratagem and thus diverted his lovesick heart. The indigenous painters of Bengal by Guru Saday Dutt, I. C. S., in 'Journal of the India Society of Oriental Art' June 1932. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitro pracalita che ke rAdhAthI vikhuTA paDelA zrIkRSNane gAtuM nathI, eTale vRMdAvananI ke jemAM e bhaTakyA kare che. tyAM gepa zrIkRSNane jue che. zrIkRSNane bahalAvavA mATe eka ramata karavAnuM temane mana thAya che. temanAmAMthI nava jaNa tarata evI rIte goThavAI jAya che ke dUrathI AbehUba hAthI ja dekhAya. zrIkRSNa karatApharatA tyAM AvI caDe che. temane bAlasvabhAva pramANe e hAthI upara besavAnuM mana thAya che ane upara caDIne vAMsaLI vagADe che. thoDI vAramAM nIceno hAthI hAlavA lAge che, ane ghaDIka vAramAM to A hAthI vikherAI jAya che. hasatI hasatI nava gopIo sAme UbhelI jaNAya che. zrIkakaNa bhAMThA paDI jAya che. gopIoe mazkarI AbAda karI. tethI rAdhAne viNa kRSNa ghaDIbhara bhUlI jAya che. A prakAranI kiMvadantI athavA lakathA mATe baMgALI kavitA ke e bIjo koI paNa lekhI AdhAra hAtha lAgyo nathI. 'vaMga sAhityaparicaya'nA graMthomAMthI paNa citrane lagatA prasaMga maLI Avyo nathI. bAbu dIneza senane patra lakhI pUchavA chatAM te viSayamAM ajavALuM paDayuM nathI. A pramANe baMgALAmAM pracalita evA nava nArIkuMjaranI bhAvanA saMbaMdhI AkhyAyikA che; paraMtu te prasaMgamAM jhAjho camatkAra jaNAto nathI. nava nArIkuMjara narasiMhamahetA kRta geviMdagamana nava nArIkuMjara'nI vaiSNava bhAvanA kavibhakta narasiMha mahetA (saM. 146pa-1530 AsapAsa)nA goviMdagamana'mAM bahu suMdara rIte varNavAI che. prasaMga ema che ke kaMsano mokalyo akara gokuLa Ave che; ane vArSika kara bharavAne bahAne kaMsa naMdane mathurAmAM bolAvI le che. pachI kRSNane paNa mathurA bolAve che, A vakhate kRSNa aranA rathamAM besI gokuLamAMthI je prayANa karyuM te temanuM chelavaheluM prayANa hatuM. AkhA gokulandAvananA zvAsa ane prANu banelA kRSNa mathurA javA nIkaLyA tyAre gokuLavAsI govAlaNAne bahu ochuM AvyuM. evA alaukika bALakanI abhuta lIlAe jovAnuM subhAgya pharIthI temane koNa jANe kayAre maLaze ema emanuM aMtara kahetuM hatuM. tethI kRSNa jyAM gokuLa choDI sAMja sudhI AvyA tyAM prasiddha garabImAM che tema rAdhAsahita badhI gopIo kahevA lAgIH gokuLa vahelerA padhArajo re; mathurA jAva to mArA sama : ho lAla ! ratha joDIne akura cAliyA reH vacamAM rAdhAjI ubhAM rahyAM : mArA hRdaya para ratha kheDeH ho lAla !' ema rathane khALavAmAM Avyo ane gopIo rathane gherI vaLI. paNa akare jematema karI ne deDAvI javAnuM karyuM, catura gopIo te vicAra pAmI gaI pachIno prasaMga narasiMha mahetAnA zabdomAM ja ahIM utAruM chuM: Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 (5625 muM-naTanI dezI) ratha doDAvI jAvA dhAryuM: paNa kema jAvA dIje ? mArIne jAvuM hoya teA jAjo. prANadAna te| haracha lIje.' kRSNa kahe: tame du:kha ghA che; paNa ame kAle AvuM. hamaNAM nizce jAvA dIje. vAra thaye pitAne na bhAvuM.' gopI kahe: 'jIva jAye te jAye, paNa jAvA nava devuM-' eTalAmAM rakajhaka thaI. kRSNa rathathI nIce paDayA. eTale kRSNa kahe H rathamAMthI paDayo tethI mujane vAgyuM H ahIMthI uDDAya niha mArAthI, jue, A page lAgyuM !' gepI kaheH kAho te vAhana lAvuM, paNa tamane lai navuM-' [mahetAne svAmI vicArI kheAlyAH] hAthI hoya teA AvuM.' jaina citrakalpadruma padma 26 suM--rAga sAmerI gApI kaheH hAthI ja tee ? tyA hari! A rahyo hAthI re :' [rAdhAe racanA karI suMdaraH hAthI kIdhA sakhI je sAthI re.] navanArIkuMjaranI racanA (4) cAra mukhI cAra pAda thaiH (ra) e udara ThAme sUtI re. peTapeAla karavA (2) e bAju ema eka eka tA khetI 2. 24 bhAga ne pUchyuM thaI caMdrabhAgA je (1) nArI re. harine kahe: ' hasti dR. birAjiye muralIdhArI hai!' kRSNa kahe - nAsArahita guja; enAM darzana vadana kiyAM re? kuMbhasthaLarahita gaja nirakhI prasanna kaeNma thAya hiyAM re ! ' rAdhA kaheH evA gaja ANuM; pachI rakhe vAMkuM kADhe re. gaja mAgo to gaja karUM hAjara. na jItuM tyAre vAMkuM pADe ' --ema kahI rAdhA gaI upara, khAlI jagAe satI catI reH chUTI veNI zUdrAkAra banI rahI, ardhahasta daMtuzaLavatI re. cUDA rUDA dAMtacUDa dIsatA. vavadana te mukhanuM mULa re. kuMbhasthaLane sthAnaka kuca che, hastigaMDasthaLathI ati sthUla re. rAdhA kahe hari birAjye; hasti sajja thaI Ubhera 2. ' kRSNa kaheH 'aMkuza viSNu na meluM.' rAdhA kahe hara kAM dUbhA re ? hira! aMkuza AvuM ame ANI. pachI tame kaMI bhAgeA re?' kahAna kaheH paDhe kAM na joie, aMkuzivaNu manasvI bhAge 2.' 6 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjanAcitra kAThimAM kaNi mRdamAM mRdu evo aMkuza kI re. sarva prema bhego karI ghaDiyo: pache aMkuza harine dIdho re. gepI--mana manAvA kAraNa chelavaheluM sukha devA re, premakuza pakaDI gaje caDhiyA: nirakhe svarga devA re. hari na nAhAsa mATe karI racanA, premabhAlA sakhI-kara dIdhA re narasaIyAnA svAmIne hati gAye su tenAM kAraja sIdhAM re. pada 27 muM-rAga meghamalAra hari je hasti para beThA tenI zobhA zI kahiye ? paMkhI pere sAgaramAMthI jala laI sukhI thaIe.] unAhavala airAvata para zebe suMdara meghazyAma; capaLA raMgaberaMgI camake vahelI vAdaLI jAya tamAma. -tema gIra nArIkuMjara para zebhe meghazyAmavata ghanazyAma : bhAlAvALI vijaLIe, jAvA utAvaLI vAdaLI-ThAma. vAyuvata te hasti cAlyo ubhA kuMjanI mAMya hari utArI aMke lIdhA. theI thaI macI rahI tyAMya. nava nArIkuMjarane saMbaMdha rAdhAkRSNanI krIDA sAthe hovAthI ja vaiSNava maMdiromAM tenAM citro rAkhavAmAM Ave che. narasiMha mahetAnA eka bIjA padamAM paNa strIonA hAthI-karikAMtA-ne ullekha che. eTale e bhAvanA bahArathI AvelI jaNAtI nathI.26 nArIkuMja2 : AdadhyAtmika rUpaka () veidAntanA graMthomAM mAnavazarIrane nava ThAravA para kahyuM che. e gharamAM vasanAra AtmA che ane tenuM ja prabhutva e ghara upara che. tema zrIkRSNa e sai prANImAtranA aMtaHkaraNamAM vasanAra, tenA zAsaka ane pAlaka che. AvA prakAranuM AdhyAtmika rUpaka "nava nArIkuMjaranI AkRti mATe ghaTAvavA 26 jue "narasiha mahetA-kRta kAvyasaMgraha': vatanAM pa-pada 86 muM: kusuma virokanAM kaTaka caDavAM re, mana-gaja AgaLa zI che? muktAnaMDita mucakuMbhathaLa laI kSaNuM e kuza dI che. haLave haLave naMdabhuvana re, vAkAMtAe Ave; puruSa sakaLane saheje nasAve kesarI kahAna jagAve. jAmatI kere eka siMha re sahastra saheH thai AkaLe caritra jaNAve dekhI ghaNerAM mahe. narasiyAcA svAmI vidha kasavI karikAMtAe gRhiye; viparIte viparIta jaNAH narasaiye te bAMdhyA rahi!' Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakaHpadruma keTalAka sUcana kare che paNa ema karavuM e AkhI mane rama kapanAne ane kalAmaya saMjanAnA kalAtatvane haNI nAkhavA barAbara che. nava nArI kuMjara : zakayatA saMjanAcitrAnI vyAvahArika zakayatA keTalI haze e paNa keTalAkano prazna che. nArIkuMjara jevI goThavaNI mAtra kalAkAranA mananA saMtoSa pUratI ja zakaya gaNavI, ke sarakasanA malla jema aMgamaroDanI kalA sAdhIne avanavA aMgakhelanA prayoga siddha karI batAve che tema azva ane kuMjaranI AkRtio tevI rIte paNa sAdhya che te to prayoga thaye ja jANI zakAya. virATa savarUpanI sayojanA upara gaNAvI gayA te badhI saMjanAo pRthapha pRthapha jevAthI ApaNane tenI kalAmayatAno AnaMda maLe che. paraMtu zrImadbhagavaddagItAnA agiyAramA adhyAyamAM arjunane bhagavAna zrIkRSNa je virATa svarUpanuM darzana karAve che e darzanamAM sarva prakAranI saMjanAo keMdrita thaelI jaNAya che. virATa raSTimAM ekalI deva ane manuSya ja nahi paNa prANIsRSTine paNa samAveza che. A bhAvanAne mUrtimaMta karanAruM eka apUrva citra vaDodarAnA grAmya vidyAmaMdiranA citrasaMgrahamAMnA sacitra pacarana guTakAmAM che. te saMjanAkalAnA kalazarUpa che. e citramAM, prANakuMjara ane prANI-UMTamAM che tevA prakAranI sasalAM ane uMdaranI AkRtio virATa bhagavAnanA pagamAM batAvI che. mAthA tarapha jotAM aneka mAnava mukhe uparAMta siMha, vAgha, hAthI, gAya, bheMsa, kutaruM, ziyALa vagere prANIsRSTinI mukhAkRtio paNa virATa bhagavAnanI mahAkAyamAM citrakAre batAvI che. prabhunI kalAmayatA ane prabhunI kalA AgaLa manuSyanA kalA-prayatno hAsya utpanna kare temAM Azcarya nathI; kAraNake jagatane meTAmAM meTo kalAdhara to paramAtmA ja che. manuSya bahubahu te tenI kalAnAM anukaraNa karI pitAnA manane saMtoSa ApI zake che. vizva jeTaluM mahAna ane bhavya sarjana te sarjanahAranuM ja kahevAya.26 maMjulAla 2. majamudAra 26 A lekhamAM gujarAtI citrakalAnAM udAharaNe ApatI vakhate jainetara ke jenAzrita evo bheda rAkhyo nathI, citrakalAnA vibhAga dharma pramANe pADavA e bhrama che, bhegelika vibhAga dvArA judI judI kalAnAM sarjanane oLakhAvI zakAya tevuM vargIkaraNa i che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIsUtranAM citro nadarzananuM vizAla sAhitya dravyAnuyega, gaNitAnuga, carakaraNanuyoga ane dharmakathAnuyoga e pramANe cAra vibhAgamAM vibhakta thaeluM jovAya che. jAvaMti ajjabairA apuhuttaM kAliANuogassa / teNAreNa puhuttaM kAliyasuyadidivAe ya // 1 // apahatte'Nuogo cattAridubArabhAsai ego / puhattANuogakaraNe te astha tao vi vocchinA // 2 // deviMdavaMdiehiM mahANubhAcehiM rakkhiyajjehiM / jugamAsajjavibhatto aNuogo to kao cauhA // 3 // [vijJAvarU maLya] bhAgyasudhAbhAnidhi zrImAna jinabhadragaNi kSamAzramaNa mahArAjanA e vacanathI eTaluM jANI zakAya che ke bhagavAna AryavavAmIjI mahArAjanA samaye paryata pratyeka sUtra upara cAre anuyoga garbhita vyAkhyAo thatI hatI. tyAra bAda zrImAna AryarakSitasUrijI mahArAje buddhimAnya vagere kAraNothI gaumukhyanI apekSA rAkhI je sUtramAM je anuNanuM prAdhAnya hoya te anuyoganI vyAkhyAnuM pradhAnapada rAkhavA pUrvaka pratyeka sUtramAM dravyAnuga pramukha eka anuyoganI vyAkhyA kAyama rAkhela je adyApi paryata (te pramANe) jovAmAM Ave che. dravyAnuyoga pramukha e cAre anuyoga paikI prathama dravyAnugamAM dravya, e padravyanuM dravyAstika nayanI apekSAe dhrauvya ane paryAvAstikanayanI apekSAe utpatti-vinAza, dravyanA atIta anAgata ananta ananuM paya, jIvakaltha ane pulavyane anusaratA adhyAtmavAda temaja karmavAda, saptabhaMgI, samaya datyAdi sarva viSayono samAveza thAya che. cittanI ekAgratA vinA A anuganuM rahasya buddhimAM UtaravuM ghaNuM ja kaThina che. vii cUMsA lohI" e AptavAya pramANe A dravyAnuganuM zravaNu manana ane nididhyAsana darzanazuddhinuM anupama sAdhana che. zrI sUyagaDAMga, ThANAMga, bhagavatIjI vagere AgamagranthA temaja zrI karmaprakRti-paMcasaMgraha-saMpatitAkarmacaLyuM pUrvanA jharaNAo A anugathI saMpUrNa bharelA che. kSetra, parvata, nadIo, dvIpa, samudra vagere padArthonA varNana sAthe te te kSetra vagerenuM kSetraphaLa, ghanaphaLa, jIvA, paridhi, dhanu, bAhA e ane tene anusaratA viSayono gaNitAnuyogamAM samAveza thAya che, jebUdIpaprajJapti, suryaprajJapti, devendranarakendraprakaraNa, kSetrasamAsa, kSetralokaprakAza vagere grantha A anuyAganA pratipAdana karanArA che. caraNakaraNanuga e AcArapradhAna anuga che. vidhi-niSedhanA utsarga-apavAdanA sarva bhArgonuM pRthakkaraNa A viSayanA pratipAdaka AcArAMgajI paMcAzaka vagere mahAgranthAmAM jovAya che. caraNasirAri, karaNasittAri vagere kriyAkalApanuM jJAna tethI vizeSa thavA pAme che. dharmakathAnuga nAmanA caturtha anuyogamAM dharmAcaraNa pradhAna aneka mahAna AtmAonA javalaMta jIvanacaritrono antarbhAva thAya che. mithyAtva ajJAna pramukha adhastanIya bhUmikAomAM anAdi kALathI vasatA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma evA AtmAnuM kevA prakArathI Atmika guNonA AvirbhAva mATe utthAna thAya che ane aneka upasarga-parIsanI jhaDIone sahana karavA sAthe kevA prakArathI Atmika guNeno saMpUrNaze AvirbhAva karI AdhyAtmika unnatinA zikhara upara ArUDha thAya che ane lagatA sarva viSayo A dharmakathAgamAM upalabdha thAya che. aitihAsika daSTi paNa A kathAnuyogamAM vikAsa pAme che. prAthamika dhArmika rUcivALAone A anuyoga gaNe ja priya thaI paDe che. zrI jJAtAdharmakathAMga-upAsakadazAMga -uvavAI vagere Agamo temaja mahAvIracarie, kumArapAla prabaMdha, prabhAvakarcAritra vagere saMkhyAtIta caritAnuyoganAmantha A dharmakathAnuyoganA prANa samAna che. jaina darzananuM pratipAdana karanArA Agamo temaja pUrvAcArya viracita mahAna granthamAM mukhyatayA dravyAnuga pramukha keIpaNa eka anuyAganuM prAdhAnya hoya che. paNa je mahAna granthanAM citrone udezIne A lekha lakhavAno upakrama thayo che te vailokyadIpikA nAmaka bRhatasaMgrahaNI granthamAM eka sAthe thoDAghaNA pramANamAM dravyAnuyega, gaNitAnuyoga vagere cAre anuyegano samAveza thaelo che. " saiyadIpikA' nAmanA A graMthamAM apAelA udezarUpa je chatrIza dvAro che te chatrIza dvAromAMthI pratyeka dvAra upara AyuSya, zarIrapramANu, jJAnanI maryAdA vagere viSayane uddezIne je vyAkhyA karela che te vyAkhyAne dravyAnugamAM samAveza che. sUryacaMdrano cAra te sUryacaMdranuM prakAzya kSetra, maMDalanuM aMtara maMDalakSetra vagere viSayo uparano uhApoha gaNitAnuyoganA sthAnane pUrNa kare che. tApasa vagere tathA prakAranA dhArmika anudAnathI jyotiSI vagere sthAnomAM utpanna thAya che, ane vizuddha cAritryavaMta cho sarvArthasiddha vimAna ane cAvata mokSane prApta kare che, te viSaya caraNakaraNanuyogAntargata che. cakravartI, tIrthakara, baladeva vagere keTalI nArakImAMthI AvelA thaI zake, ekendriyagatimAM koNa utpanna thAya vagere gati Agati dvArA prasaMge dharmakathAnuyoga nAmanA caturtha anuyogane paNa sthAna maLe che. A pramANe yadyapi A "zailedIpikA' e dravyAnuyoganA ja mukhya viSaya upara upanibaddha thaela che, tathApi aMgeaMze anya traNe anugonuM daSTigocarapaNuM paNa A bahat saMgrahaNImAM upalabdha thAya che. zrI kailokyadIpikA nAmaka bRhat saMgrahaNInI saMkalanA eka prakAramAM ja dRSTigocara thatI nathI; paraMtu jenadarzananA ajoDa ane advitIya sAhityamAM bhinnabhinna praNAlikAothI bhinnabhinna saMkhyAvALI gAthAomAM saMkalita thaelA e bahata saMgrahaNInA prAcIna hastalikhita Adarzo vartamAnamAM paNa saMzodhakone hastagata thavAnuM jANavAmAM che. vartamAnamAM chapAela bahat saMgrahaNI pekI zrI bhImasI mANeka taraphathI pragaTa thaela zrI bRhat saMgrahaNImAM 312 gAthAo che; mAstara umedacaMda rAyacaMda taraphathI pragaTa thaelA granthamAM 485 gAthAo che; evirya saMghavI nagInadAsa karamacaMdanI Arthika sahAyathI pragaTa thaelA zrI laghuprakaraNusaMgraha granthamAM 349 gAthAomAM kailokyadIpikAnI saMkalana daSTigocara thAya che; zrI AtmAnaMda sabhA taraphathI zrImAna malayagirimahArAjAnI TIkA sAthe patrakAre pragaTa thaela saMgrahaNImAM 353 gAthAo jovAya che; ane devacaMda lAlabhAI! pustakeddhAraka phaMDa taraphathI zrImaladhArIgarachIya zrIdevabhadrasUrivinirmita vRtti sAthe prakAzana pAmelA zrI caMdriyA bahasaMgrahaNI sutramAM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNI sUtranAM citra 273 gAthAone samUha daSTipathamAM Ave che. A pramANe prakAzana pAmeluM mudrita saMgrahaNI sAhitya paNa bhinnabhinna praNAlikAmAM bhinnabhinna gAthAomAM hastagata thAya che. te uparAMta apragaTa hastalikhita bahatasaMgrahaNI sAhityanA bhinnabhinna krama upara lakhavA besAya to ghaNuM ja vistAra thavAno bhaya rahe che ane ethI ja A viSayane ahIM saMkSepI levAmAM Ave che. upara jaNAvyA pramANe zrI lakSyadIpikA bRhatasaMgrahaNuM sAhitya anekadhA prApta thAya che topaNa e bahatasaMgrahaNIsatranA mUlakAra maharSi koNa che? bahAsaMgrahaNI sAhityamAM je vaividhya jovAmAM Ave che te vidhu thavAmAM thAkyA hetuo che? bhinna racanAtmaka e sAhityanA kartA pratyeka svataMtra rIte judA che ke amuka pheravAra karavA mAtrathI ja judA che? e ja bahAsaMgrahaNI sAhityamAM ATalI ATalI vividhatA jovAmAM Ave che temAM mukhya udeza zo hovo joIe ? ityAdi aneka viSayo upara yatakiMcit uhApoha karavo ahIM asthAne-aprAsaMgika nahi ja gaNAya. vailokyadIpikA nAmaka zrIbahatasaMgrahaNavisUtranA mUla praNetA bhASyakAra bhagavAna zrI jinabhadrANi kSamAzramaNa mahArAja hovAnuM suprasiddha che. ane sarva saMgrahaNIonI apekSAe te saMgrahaNIsUtranuM gAthA pramANa paNa vadhAre jovAya che. zrIjIvAbhigamasUtra temaja zrI prajJApanA (pannavaNA)sUtranA racayitA mutajJAnImaharSioe je viSayane ghaNuM ja vistArathI te te sUtromAM Alekhe che, te ja viSayanA saMkSepa rUpe bhagavAna zrI bhANakAra mahArAje e bAjInA kalyANanA arthe zrIsaMgrahaNIsUtra (trilokyadIpikA)nI racanA karI hovAnuM anumAna saMgrahaNImAM ane te te upAMga sUtramAM AvatA viSayothI thaI zake che. tyAra bAda aneka saMgrahaNIo racAelI hevAna saMbhava vartamAnamAM upalabdha thatI tevItevI prAcIna hastalikhita pratio uparathI mAnI zakAya che; paraMtu vartamAnamAM pAThayakramamAM prasiddhi to bhAgyakAra bhagavAna zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajI mahArAja ane vikramanI bAramI zatAbdImAM thaelA malladhArI zrIcandrasUrIzvarajI mahArAja praNIta be saMgraha sunI ja che. e baMne saMgrahaNIsUtranI gAthAo lagabhaga bhinnabhinna che. bhAgyakAra maharSinI Adya gAthAnuM pada "mivira zarmsa vI nami che ane zrIcaMdrasUrizekhara saMkalita saMgrahaNInI Adya gAthAnuM pada "mi 3 matiri che. bAkInA zrI saMgrahaNIsUtra saMbaMdhI je je prAcIna-arvAcIna hastalikhita yA mukita Adarzo upalabdha thAya che te sarve Adarzone amuka amuka bhAga sivAya uparanA baMne saMgrahaNIsUtramAM aMtarbhAva thai zake che ema tenA vAcakane jaNAyA vinA rahetuM nathI. svataMtra kRtikAra tarIke je koI paNa maharSio hoya to prAyaH bhASyakAra mahArAja ane zrImAna caMdrasurIzvarajI mahArAja che. bAkInI sarva kRtio svataMtra kRtio hoya tema anumAna thavuM muzkela che. phakta te rAMgrahaNIsutranA paThana pAThananI bahulatAne aMge paThana-pAThana ane lekhana vakhate anya sthaLe vartatI keTalIka upayogI gAthAone yogya sthaLe niveza karavAmAM Avyo hoya ane tethI gAthAnI saMkhyAmAM bhinnabhinna rIti dRzyamAna thatI hoya to temAM kAMI paNa Azcarya nathI. eTaluM to lagabhaga cokkasa che ke saMgrahaNInA mUla utpAdaka-praNetA bhAkhyakAra mahArAja che ane bhASyakAra praNIta saMgrahaNI uparathI athavA upAMga bhUtasUtro uparathI caMdrasUri maharSie navIna saMgrahaNInI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma saMkalanA karelI heAvAnuM kahevAmAM koi virAdhaka hetu upalabdha thatA nathI. bAkInI sarve kRti amuka gAthAonA vadhArA ghaTADAnA kAraphera sivAya prAyaH sarva sarakhI ja che. A pramANe dRSTigocara thatI zrIsaMgrahaNIsUtranI saMkhyAbaMdha kRtiothI e paNa eka nizcaya thai zake che ke bhUtakAlamAM tailAyadIpikAnuM pAna-pAna dhaNA ja vizeSa pramANamAM hovuM oie, e vartamAnamAM upalabdha prAcIna bhaMDArAmAM maLI AvatI zrIsaMgrahaNIsUtranI saMkhyAbaMdha likhita pratAthI jaNAi Ave che. sAthesAthe e paNa kahevuM ja paDaze ke kADhaMkAI viSayanA kASThakA abhyAsakAne ane adhyApakone padmana-pArDana karavA-karAvavAnA eka jAtanA zAkha hoya che. ane tene aMge te sAhityane aMge jeTaluM jeTaluM sAdhana je je dRSTie Avazyaka gaNAtuM heAya te te sarva sAdhanA game tevA saMyAgAmAM paNa sarvAMga suMdara banAvavAnI tenA abhyAsIone ane adhyApane tamannA thAya che. A prastuta saMgrahaNIsUtra mATe paNa e pramANe banavA pAmyuM hAya to te avAstavika nathI; kAraNake zrIsaMgrahaNIsUtranA mukhya nAma leAkyadIpikA pramANe te graMthamAM AvatA viSaya paNa traNa lekanA viSayanA sAkSAtkAra karavAmAM dIpikA samAna che. viSayaracanAnI praNAlikA abhyAsakone ghaNI ja mArgadarzaka che. mATe ja bhUtakAlamAM tenuM adhyayana--adhyApana vizeSe thatuM hAya, ane tene aMge seMkaDAnI saMkhyAmAM te saMgrahaNInI citravicitra pratAnAM AlekhanA thayAM hoya te vyAjakhI ja che. zrIsaMgrahaNIsUtranI je je hastalikhita pratie vartamAnamAM maLI Ave che te te lagabhaga ghaNIkharI pratie ghaNAM AkSeba citrAthI citrita jovAmAM Ave che. citrA paNa evI khuzrI mahenata ane kALajIpUrvaka AlekhelAM hAya che ke traNase varSanuM citra vartamAnamAM jee tA jANe hamaNAM ja AlekheluM hoya tema UDIne AMkhe vaLage che. te te viSaya paratve AvatAM citrAnA AlekhanamAM khAsa kAraNa ehi ja che ke viSayanI sAthe ja nhe citra-yaMtra athavA AkRtio ApavAmAM Ave che to te viSayanA te ja prasaMge Ame khyAla hradaya sanmukha khaDA thAya che. viSayanI mAhitI sArAmAM sArI maLe che ane kALAntare paNu e viSayane khyAla magajamAMthI bhUMsAtA nathI. 'zrI. jaina citrakalpadruma' nAmanA saundaryasampanna mahattvapUrNa A graMthamAM paNa saMgrahaNI sUtrAntargata viSayane aMge ghaNA ja upayegI citrAnA saMgraha karavAmAM AvyA che. kayA viSyane aMge karyuM citra che te 'citravivaraNa'mAM jaNAveluM che. prAcIna kALamAM jainee citrakaLAne kevI sAcavI rAkhelI che, e citrakalAne kevuM uttejana ApavAmAM AveluM che. te A graMthamAM ja apAelAM kalpasUtra vagerenAM AkarSaka citrA uparathI jANI zakAya che citrAnuM saundarya--citramAM vartIte| bhAva ane pIchInI bArIkAi vagere jotAM harakoI suna mANasane ekI avAje svIkAravuM paDaze ke AvAM citrA karAvanAra vyaktioe eka eka citra pAchaLa zA kharca thAya che, te saMbaMdhI dRSTipAta paNa karelA na hovA joie. phakta kaI rItie citrakaLAnA vikAsa sAthe graMthanA viSayeAnA Amedla khyAla Ave te ja lakSya apAya tyAre ja AvAM advitIya kAryAM thai zake. A prasaMge e pazu eka sUcanA avazyaka che ke citrA ghaNI ja suMdaratAthI AlekhavAmAM AvyAM che; samaya Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIsUtranAM citra ane saMpatino saMpUrNa bega Apa hoya tema citra jonArane khyAla Ave tema che; tepaNuM viSaya saMbaMdhI saMpUrNa jJAnanA abhAve koI koI sthAne citramAM khalanAe thayelAM che jenI noMdha citravivaraNamAM ApavAmAM AvelI che. AvuM uttama citrasAhitya ekatra karavuM, saMkaDo varSonI prAcIna pratiomAM vartatAM te citrA uparathI ko utArI e jainonI prAcIna citrakSAne pustakarUpe prakAzamAM lAvavI e yadyapi ghaNuM ja durdhaTa kAma che, sAdhanasAmagrI ane sahakAranI saMpUrNa sahAnubhUtinI apekSA e prakAzana avazya rAkhe che ane evAM prakAzanomAM aneka ADakhIlIo paNa naDe che, to paNa prAcIna sAhityane prakAzamAM lAvI jainatvanA gAravane jagata samakSa raju karavAnI tamannAvALA mahAzayo harakoI upAye sarvAMga sahAnubhUtine saMyukta karavA sAthe ADe AvatI aMtarAyanI dIvAlone paNa dUra karI kAryasiddhi kare che te ghaNuM ja prazaMsanIya ane anukaraNIya che. zrIyuta sArAbhAI maNilAla navAbe A prakAzanakAryano mahAna banne pitAnA zire upADyo che. prAthamika saMgemAM sAdhanono sahakAra sarvadezIya na banavA chatAM, vinaparamparAe sanmukha khaDI chatAM, teonA hArdika utsAha ane Atmika prabala vAyalAse sAdhanAne sarvadezIya banAvyA, vikhaparamparAo virAma pAmI ane eka asAdhAraNa prAcIna namUnedAra jaina citrakalAne prakAzana ApyuM te sarva mATe teo anumodanAne egya che, ApaNe jaina samAjamAM taiyAra thaelA kAryane sarvoI cAhe che, yathAzakti te kAryane grAhaka thAya che ane kArya pUrNa thayA bAda kAryakartAnI pITha paNa thAbaDe che; paraMtu e kAryanA prAraMbhamAM kArya pUrNa karavA-karAvavAnI cAhanA, kAryanA grAhaka thavAnI abhilASA ane kArya karanAranI pITha thAbaDavAnA prayatnomAM ghaNI ja pIchehaTha anubhavAya che e ghaNuM zocanIya che. aMtamAM eTaluM ja kahevuM yogya che ke AvA sAhityapremIone jaina samAja sarva sAdhanothI vizeSa prakAzamAM lAvI anya purAtana sAhityanA prakAzanamAM sAtha ApavA sadA hAma bhIDe ane zAsanAdhiSThAyaka deva jaina samAjanA agraNIomAM tevI preraNAtmaka cetanazakti re e ja hRdayecchA ! muni zrIdharmavijayajI A graMthamAM raju karavAmAM AvelAM "bahata saMgrahaNIsUtranAM citro' mugala samayanI utkRSTa citrakalAnA namUnA rU5 che. mugala samayamAM jyAre pazcima hiMdanI citrakalA svacchatA, suMdaratA ane vividhatAmAM saMpUrNa aMze vikaselI hatI te samayanA jaina graMthastha citrakalAnA namUnAo bahu ja ochA jovAmAM Ave che. sabhAe atre raju karelAM citranI prata amadAvAdamAM bharAelA zrI jaina sAhitya pradarzana kalAvibhAgamAM mArA jevAmAM prathama vAra AvI. tyAra pachI te prata sinera birAjatA parama pUjya muni mahArAja zrIamaravijyajInA saMgrahanI hovAthI pAchI mekalavAmAM AvI, paraMtu teonA vidvAna sAhityasevI pUjyazrI caturavijayajIe A prata mArA A prakAzana mATe mane melAvI ane tenAM citre levA mATe temanA taraphathI mane maMjurI ApavAmAM AvI te mATe teozrIno AbhAra mAnuM chuM. ---saMpAdaka Page #134 -------------------------------------------------------------------------- Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa Plate I citra 1 (haMsaddhi. 1. pAnuM 60) zrIvabhadevano prathama rAjA tarIke rAjyAbhiSeka, citramAM upara ane nIce ema e prasaMge che. temAM citranA paricayanI zarUAta nIcenA rAjyAbhiSekanA prasaMgathI thAya che. A prasaMganA varNana mATe mahAkavIzvara zrIdhanapAlaviracita "zrIpabhapaMcAzikA'nA navamAM lokamAM nIce mujaba varNana ApeluM cheH "he jaganAtha ! indrArA jaladI rAjyAbhiSeka karAelA evA Apane, vismayapUrvaka lAMbA kALa sudhI kamaLanAM po vaDe abhiSeka-jala dhAraNa karavA pUrvaka je (yugalikoe) jevA temane dhanya che.'-9 citramAM DAbI bAjue siMhAsana upara zrISabhadeva beThelA che. temanA ucA karelA DAbA hAthamAM kapaDA jevuM kAMIka dekhAya che teo potAnI tarjanI AMgaLI UMcI karIne, sAme baMne hAthamAM kamaLapatramAM abhiSeka jala dhAraNa karIne UbhA rahelA yugalikanA eka vaDalA (strI-puruSa)ne kAMIka kahetA hoya evo bhAva darzAvavA citrakAre prayatna kare che. sAme UbhuM raheluM yugala namra vadane hAthanA bobAmAM kamaLapatramAM abhiSekajala dhAraNa karIne vismita nayanoe zrI RSabhadeva sAme jetuM dekhAya che. citrakAre kamaLapatra batAvavA khAtara yugalika punA baMne hAtha AgaLa dAMDI sAthe kamaLapatra banAveluM che. traNe vyaktionA kapaDAmAM judIjudI jAtanAM zobhane AlekhelAM che, je paMdaramA saikAnAM strIpunA vaibhavazAlI paheravezanI AbehUba rajuAta karatA purAvA che. citranA uparanA bhAgamAM bAMdhelA caMdaravAmAM zreNIbaddha pAMca haMsa cItarelA che. A citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavelo, zISabhadeve pitAnI rAjyavasthAmAM jagatane prANIonA upakAranI khAtara sauthI prathama kuMbhAranI kaLA batAvI te prasaMga jovAno che. zrISabhapaMcAzikA'nA 10mA zlokamAM A prasaMganuM varNana nIce mujaba ApeluM che ke jemaNe (zabda-vidyA, lekhana, gaNita, gIta, ItyAdi vidhA-kaLAo ane (kuMbhArAdikanA) zipa dekhADayAM che temaja jemaNe (khetI, pazupAlana, vANijya lama ityAdi samasta (prakArano) lokavyavahAra (paNa) sArI rIte samajAvyo che, evA Apa je prajAonA svAmI thayA che te kRtArtha che.'-10 teoe batAvelI puruSanI teratathA strIonI cosaTha kaLAeAnuM vivecana ApaNe 1. dhannA savimhayaM jehiM, jhatti kayarajamajaNo hrinnaa| ciradharianilaNapattA-bhiseasalilehi diho si // 4 // ra A rAjyAbhiSekanI vizeSa mAhitI mATe jue "Avazyaka caNi'. 3 dAbiavijAsippo, bjriaasesloavvhaaro| jAo si jANa sAmia, payAo tAo kayatthAo // 10 // * e pRe 13. kuTa 2. 5 juo 5Na 14. phaTaneTa 3. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jena citrakapalma agAu karI gayA chIe. zilpanA mukhya pAMca bheda che. "Avazyaka niryuktinI gAthA 207 tenuM nIce pramANe varNana cheH "kubhAra, luhAra, citAre, vaNakara ane nApita (hajAma) ne ema pAMca zi mukhya che ane vaLI te pratyekanA vIsavIsa avAntara bhedo che." jagatane kuMbhAranI kaLA prathama tIrthaMkare batAvI hatI. (hiMdu zAstramAM brahmAe batAvI hatI ema kahevAmAM Ave che.) prasaMga ema banyo hato ke kalpavRkSono viccheda thavAthI loke kaMdamULa ane phalAdika khAtA hatA, ane ghauM, cokhA ityAdi anAja kAcuM ne kAcuM khAtA hatA. te temane pacatuM nahotuM. AthI prajAe prabhune vijJapti karI, tyAre hAthathI ghasIne pANImAM palALIne ane pAMdaDAnA paDIAmAM laIne khAvuM ema temaNe upadeza Apyo. ema karavA chatAM paNa lokonuM duHkha dUra thayuM nahi, eTale pharIthI teoe prabhune vijJapti karI. prabhue kahyuM ke meM sUcavyA mujaba pUrvokta vidhi karyA bAda ghauM vagerene muSTimAM athavA bagalamAM thoDo vakhata rAkhyA bAda bhakSaNa kare. Ama karavAthI paNa temanuM du:kha dUra thayuM nahi. tevAmAM vRkSanI zAkhAo paraspara ghasAtAM agni utpanna thaye, AnA vAstavika svarUpathI ajANyA evA te samayanA manuSya tene na jANIne pakaDavA gayA; paraMtu tethI to temanA hAtha dAjhavA lAgyA. AthI amine keI abhuta bhUta mAnatA tathA tethI trAsa pAmatA loke prabhu samakSa AvyA, tyAre prabhue temane kahyuM ke snigdha ane 2kSa kALane doSa thavAthI A te agni utpanna thaye che; mATe tamAre tenI pAse javuM ane tenI samIpamAM rahelAM taNAdikane dUra karI tene grahaNa karavo, ane tyArabAda pUrvokta vidhi pramANe taiyAra karelA ghauM vagerene temAM nAMkhI pakava karI tene AhAra kare. te mugdha lokoe tema karyuM eTale ghauM vagerene te agni svAhA karI javA lAgyo. A vAta teoe prabhu samakSa raju karI. A samaye prabhu hAthI upara beThelA hatA. emaNe tyAM ja teonI pAse lIlI mATIne piMDa maMgAvI tene hAthInA kuMbhasthaLa upara mUkI tenuM eka pAtra banAvyuM ane e pramANe pAtra banAvI temAM ghauM vagere rAkhI tene agninI madadathI pakAvI te khAvAnI temane sUcanA karI. A pramANe prabhue kuMbhAranA zipane vidhi batAvyo. citramAM sapheda hAthI upara vabhadeva beThA che. teozrInA DAbA hAthamAM mATInuM eka pAtra che, ane te hAtha UMco karIne sAme ubhA rahelA yugalika puruSane te ApavA mATe utsukatA batAvatA citrakAre emane raju karyA che. sAme ubhA rahelA yugalika puruSanA baMne hAthanA UMcA karelA khobAmAM paNa mATInA pAtranI rajuAta citrakAre karI che. hAthI paNa zaNagArele che. prabhunI pAchaLa aMbADInuM siMhAsana batAvyuM che ane emanA uttarAsaMgane bhAga to batAvIne citrakAre chaTAthI gamana karatA hAthInI rajuAta karI che. citranI DAbI bAjue uparanA bhAgamAM AkAzamAM vAdaLA darzAvyAM che. 6 paMceva ya sippAI, ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae 5 / ikikasya ya ito, vIsaM vIsaM bhave bheyA / / 207 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa Plate II citra 2 zrIamaracaMdrasuri. vi. saM, 1349 (i.sa. 1292)nI, pATaNanA TAMgaDiyAvADAnA jinamaMdiramAM AvelI 'padmAnanda mahAkAvya' tathA bAlabhArata' Adi graMtheAnA karto vAyadragacchIya zrIamacandra sUrinI A bhadrAsanastha prAcIna zilpapratimA gujarAtanA itihAsa mATe upayAgI che.tenI jamaNI bAjue va. mahendranI mUrti che. 103 citra 3 zrIdevacaMdrasUri, gUrjarezvara mahArAjAdhirAja vanarAjane Azraya ApIne caMdura gAmamAM zrAvakane tyAM ucherAvanAra AcArya zrIzIlagusUrinA ziSya zrIdevacaMdrasUrinI A prAcIna zilpa pratimA paNa gujarAtanA itihAsa mATe bahu mahattvanI che. mUrtinI garadananI pAchaLa jaina sAdhunuM cihna edhe kotareluM che. AcArya bhadrAsane birAjamAna che, chAtI sanmukha rahelA temenA jamaNA hAthamAM navakAra vALAnuM kumanuM che; DAbhA DhIMcaNanI nIce sthApanAcAryajI che, citra 4 zrIpArzvanAtha pATaNanA khaDAkATaDInA pADAnA jinamaMdiramAM AvelI apratima kArIgarIvALA parikara hitanI mULanAyaka zrIpArzvanAthanI adbhuta zilpapratimA. citra 5 lAkaDAnI pUtaLI. pATaNanA kuMbhArIA pADAnA zrIRSabhadeva prabhunA jinamaMdiranA raMgamaMDapamAM thAMbhalAnI kuMbhI 52 kAtarelI lAkaDAnI zilpamUrti citra 6 devI padmAvatI. pATaNunA khetarapAlanA pADAmAM zrIzItalanAthanA jinamaMdiramAM mULanAyakanI mUrtinI DAkhI bAjunA khUNA upara AvelI padmAvatI devInI prAcIna sthApatya mUrti, citra 7 gUrjarezvara vanarAja, pATaNanA paMcAsarA pArzvanAthanA jinamaMdiramAM pesatAM derAsaranI jamaNI bAjIthI zarU thatI bhamatInI pahelI ja nAnI derImAM, gUrjarezvara mahArAjAdhirAja vanarAjanI, zUravIratA dAkhavatI A UbhI mUrti AvelI che. tenA mAthA upara chatranuM rAjyacihna che; tenA mastakanI pAchaLa AbhAmaMDaLa che. tenA jamaNA hAtha sattAcaka rIte rAkhelA che ane DAbA khabhA uparathI jamaNI bAjunI tsaMga sudhI te samayane zUravIrenA eka rivAja sUcavatI janoinI mAphaka nAkhelI lokhaMDanI sAMkaLa che, jenA gaThThAne bhAga mUrtinA DAbA hAthathI pakaDelA kotarele che. tenI pAchaLa pIThanA bhAgamAM uttarAsaMganA vastranA cheDA paganA DhIMcaNanA pAchaLanA bhAga sudhI laTakatA kotaryAM che. A mUrtine aMgamareDa citra naMbara 9 nI sarasvatInI UbhI smRtinA saMvata 1184nA citra sAthe barAbara maLatA Ave che. eTale keTalAkeA je ema mAne che ke A mUrti musalamAnI rAjyaamala daramyAnanI che te mAnyatA khoTI chelR che. alabatta, evA aMgamarADanI rajuAta bAramA saikA pachInAM citrAmAM agara mUrtiomAM javalle ja dekhAya che. mArI mAnyatA pramANe A mUAta bAramA saikA pUchInI to nathI ja, vanarAjanI jamaNI bAjue AvelI mUrti tenA maMtrI banI hiM, paNa tenI nIcenI The figures of the king and of his Mantri or minister Jamba, who stands against the returning wall on his right.--Archeological Survey of Western India, vol. IX. page 44. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jena citrakalpadruma prazasti pramANe te maMtrI sAkanI che. prastuta cha citro paikInAM 2-3 ane 9 naMbaranAM citro gujarAtanA itihAsa mATe ghaNuM ja mahattvanAM che. prAcIna citromAMnA bahAra upasI AvatAM dekhAtAM cakSuonuM mULa vetAMbara jinamaMdiranI sthApatya mUrtionA anukaraNamAM samAyeluM che te mAnyatAnA purAvA rUpe A chae citro atre raju karelAM che. Plate III citra 8 prabhu zrI mahAvIra. khaMbhAtanA zAM. bhaM. nI jJAtA tathA bIne traNa aMgasUtranI zrIabhayadevasUrinI TIkAvALA, vi. saM. 1184mAM gUrjarezvara mahArAjAdhirAja zrI siddharAja jayasihadevanA rAjyaamalanA samaya daramiyAna lakhAelI tADapatranI pratamAMthI A citra tathA citra 9 levAmAM AvyAM che. bhagavAna mahAvIranI mUrti AbhUSaNa vagaranI, padmAsananI beThake pabAsana upara beThelI citrakAre cItarelI che. baMne bAju be cAmara dharanArA (dhANuM karIne devo) cAmara vage che. cAmara vaMjhavAnI A prathA Aje paNa jinamaMdiromAM jemanI tema cAlu che, citra 9 devI sarasvatI, uparokta citra 8 vALI pratimAnuM jaA sarasvatI devInuM citra che. A baMne citro pro. brAunanA lakhelA kAlakakathA' nAmanA aMgrejI pustakamAMthI teonI paravAnagIthI levAmAM AvyAM che. sarasvatInA A citranuM varNana ApatAM che. brAuna jaNAve che ke devI sarasvatI (agara cakrezvarI?) pahelAM mArA taraphathI "inDiyana ArTa enDa leTarsa vaeN. 3. I.sa. 1929nA pAnA. 16 para prasiddha karavAmAM AveluM ciMtra naMbara 1 je pratamAMthI levAmAM AveluM che te ja pratamAMthI. A citra cAra hAthavALI devAnuM che, tenI uparanA baMne hAthamAM kamalanuM kula che tathA nIcenA baMne hAthamAM anukrame akSasUtra-japamALA ane pustaka che. devInI AgaLa DAbI bAjue haMsa pakSI cItareluM che. devInI jamaNI bAjue re40 ane DAbI bAjue maMdara nAmanA be pucho be hastanI aMjali joDIne stuti karatA dekhAya che. 8 (9) saMvat [1].1 varSe vaizAkha sudi 9 zukke pUrvamAMDalivAstavya-moDhajJAtIya nAgendra (2) suta-zre. jAlaNaputreNa zre. rAjakukSIsamudbhutena Tha* AzAkena saMsArAsAra . . . (3) yopArjitavitteNa asmin mahArAjazrIvanarAjavihAre nijakIrtivallIvitAna . . . . . . (4) kAritaH tathA ca zrIAzAkasya mUrtiriya suta Tha. arisiMhena kAritA pratiSThitA . . (6) saMbaMdhe che vaMcA izITa(T)LasitAne ukALa bI . . . . . . . . . (6) devadUmiH | maMjamAI: | guma manag The Goddess Sarasvati (or Chakresyari?).From the same MS. as Figure 1. Previously published by me in Indian Art and Letters. Vol. III. pp. 16 ff., 1929. -The story of Kalak. p. 116. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 105 mi. brAuna A citra sarasvatI (agara cakrezvarI?)nuM hovAnI zaMkA uThAve che paraMtu haMsa pakSInI rajuAta ApaNane sAbitI Ape che ke - sarasvatInuM ja citra che. vaLI A citramAM je vastuonI rajuAta tenA hAthamAM levAmAM Ave che te pramANenuM ja varNana mAvadIfhai nAmanA eka vidvAna jaina sAdhue racelA bauphArastaMtramAM che. 10 naMbara 8-9nAM citronI ekaeka AkRti jANe eka ja jhATake AlekhavAmAM AvI hoya ema lAge che, chatAM tenI pAchaLa svarUpanuM saMpUrNa bhAna pratyakSa thAya che, e, kalAkAranuM pachI uparanuM abhuta prabhutva ane chaTA batAvI Ape che. vRttAMtanI vigata jarA paNa cUkyA vinA AlekhAelAM, suzobhana ane suracanAnA namUnArUpa A be citro che. temAM sarasvatInI UbhI mUrtinuM dehasauSThava ane tene aMgabhaMga alaukika prakAranAM che. Plate IV citra 10 zrI hemacaMdrasUri, ziSya ane paramAhaMta kumArapALa, khaMbhAtanA zAM. . nI dazavaikAlika laghuvRttinI vi. saM. 1200 (i.sa. 1143)mAM lakhAelI tADapatranI hastalikhita pratanA chellA pAnA uparathI A citra levAmAM AveluM che.11 citramAM DAbI bAjue siMhAsana upara beThelA AcArya zrI hemacaMdrari, jamaNA hAthamAM tADapatra rAkhIne, sAme beThelA potAnA ziSya zrImaheMdrasUrine pATha ApatA hoya tema lAge che, kAraNake A prata teozrInA paThana nimitte lakhAvavAmAM AvI hovAne ullekha che. maheMdrasUrinI pAchaLa be hAtha joDIne ubhelI je gRhasthanI AkRti cItarelI dekhAya che te ghaNuM karIne gUrjarezvara kumArapALanI hoya tema lAge che. zrI hemacaMdrasUrinI AgaLa sthApanAcArya che tathA mastaka uparanI chatamAM caMdaravo cItarele jaNAya che. citra 11 citra naM. 10 no moTo bhAga ghasAI gaelo hovAthI gujarAtanA suprasiddha kalAkAra zrI. ravizaMkara rAvaLa pAse tenA Adya svarUpanI rekhAvalio pUrNa karAvIne atre raju karI che. 10 varadadakSiNabAhudhRtAkSakA, vizadavAmakarArpitapustikA / ubhayapANipayojadhRtAmbujA, dizatu me'mitAni sarasvatI ||4||-bh. pA. kA. saM. bhAga 2 pRSTha 198 bhAvArtha-varadAna denArI mudrAvALI temaja japamALane dhAraNa karelA dakSiNa hastavALI; vaLI nirmaLa DAbA hAthamAM parataka rAkhyuM che evI temaja baMne karakamaLa vaDe kamaLane dhAraNa karyuM che evI sarasvatI ane mane vAMchita a---* 11 prazarita nIce pramANe che // maMgalaM mahAdhI / saMvata 12/100 (1200) varSe zrAvaNa sudI 5 guru dine aNahi [lapurapattane samata] ragAvI pUrva[]i . . . . vAritrapUDAmA sarasvatI vidyAnidhana .... . wva triya rasa .... voi nisana sUryavi 3otarara . . . . . [+]reMdrasUrimiH ziSya[8nA] . . . zriIhemacaMdreNa mahattara heto dazavakAlika laghuvRtti likhApitamiti / / lekhaka paattkyoH|| zubhaM bhavatu [zivamastu | Ta | Tha | Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalapakuma citra 12 zrI hemacaMdrasUri. pATaNanA , pA. bhaMDAranI, tripAThI zalAkA puya caritranA aMtima parva (mahAvIra caritra)nI, vi. saM. 1294 (I.sa. 1297)mAM lakhAelI tADapatranI hastalikhita pratanAM prazastinAM chellAM traNa patra paikInA prathama patra uparathI levAeluM, zrI hemacaMdrasUrinA nAmathI prasiddhimAM AveluM A citra teramA saikAnA sAdhuonA rItirivAja tathA paheravezanuM saMpUrNa digadarzana karAve che. citramAM vacce siMhAsana upara zrI hemacaMdrasUri beThelA che. pAchaLa eka ziSya kapaDuM hAthamAM rAkhIne gurunI suzruSA karato dekhAya che. (prAcIna citromAM jema rAjAe suvarNa siMhAsana upara beThelA ane sihAsananI pAchaLa cAmara dharanAra cItarAtA tevIja rIte jenazAsanarUpa rAjyanA jevA prabhAvika rAjamAnya AcAryonAM citromAM paNa teone suvarNa siMhAsana upara beThelA ane siMhAsananI pAchaLa zidhya suzruSA karatA cItarelA hoya che, je teonI bahumAnatAnuM sUcana kare che). sAme beThelA ziSya hAthamAM tADapatra rAkhIne munI pAse vAcanA letA hoya ema lAge che. zrI hemacaMdrasUrinA DAbA hAthamAM muhapati che ane jamaNe hAtha pravacana mudrAe rAkhele che.12. citra 13 paramahaMta kumArapALa. citra naM. 12 vALI pratanA chevaTanI prazastinA bIjA putra uparathI lIdheluM gUrjarezvara mahArAjAdhirAja paramahaMta zrI kumArapALanA nAmathI prasiddhimAM AveluM A citra teramA saikAnA vaibhavazAlI gRhasthonA rItirivAja-paheravezanA suMdara purAvA rUpe bahu ja agatyanuM che. kumArapALa pite aMjalimudrA e13 baMne hAthamAM uttarAsaMgano cheDo pakaDIne, ane jamaNe DhIMcaNa jamInane aDADIne DAbA DhIMcaNa be rAkhIne gumahArAjane upadeza zravaNa karatA dekhAya che.14 mULamAM pAyajAmo tathA kaTa vAdaLI raMganA AlekhelAM che ane te jarIthI bharelAM batAvavA citrakAre mULa citramAM pILA raMgane upayoga kare che. agAu ApaNe jANI gayA chIe tema mastakanI pAchaLa vALane aMboDo vALelo spaSTa dekhAya che. citra 14 zrAvikA zrIdevI. e ja pratanI prazastinA trIjA pAnA uparathI A citra levAmAM AvyuM che ane te teramA saikAnA vaibhavazAlI gRhasthanI strIonA paheravezane suMdara prakhyAla Ape che. citra naMbara 13 mAMnA Alekhana pramANe aMjali jeDIne beThelI A strInuM nAma zrIdevI che ane je dizA pAlavaMzanI che tevuM prazasti uparathI jaNAya che.15 teNInA mAthAno bhAga ApaNe agAu 12 dakSiNASThena tarjanI saMyojya zeSAGgalIprasAraNena vAmahastaM hRdinyaset tataH pravacanamudrA // 6 // sUrimantranityakarma pRSTha 1. 13 uttAno kiJcidAkuJcitakarazAkhau pANI vidhArayediti aMjalimudrA // 1 // nirvANakalikA pRSTa 33. 14 jaina gRhastha Aje paNa jinamaMdiromAM prabhu sanmukha tyavaMdana karatAM tema upAzrayamAM gumahArAja samukha vyAkhyAna zravaNa karatAM A pramANe ja bese che. je sAbitI Ape che ke A prathA Aje sAta varSa thayAM haju paNa jemanI tema pracalita che. 15 saMvata 1294 varSe caitra vadi 6 some likhitamidaM zrImahAvIracaritra pustaka lekha. mahiNalena iti me | maMjaruM mAtra che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNu 107 joi gayA tema taddana khullA che. tenI kaMcukIne raMga popaTI lIlA raMganA ane zarIrane varNa pIta tathA AbhUSaNAthI susajjita che. citra 15 triSaSThI zalAkA puruSa caritra (viM. sa~. 1294), uparAMkta citra 12-13 ane 14 je pAnAMo uparathI levAmAM AvyA che tene vidvAnane saMpUrNa khyAla ApavA mATe e traNe pAnAM samagra svarUpamAM A citramAM raju karyAM che. A citrA paikInA citra naM. 12 ane 13ne Aja sudhI kalikALasarvajJa zrIhemacaMdrasUri tathA gUrjarezvara mahArAjAdhirAja paramArhat kumArapALanAM citrA tarIke eLakhavAmAM Ave che, paraMtu catra naM. 14nuM dizApAlavaMzIya zrIdevi zrAvikAnuM citra ApaNane ema mAnavA prere che ke zrIhemacaMdrasUrinA nAmathI prasiddhimAM AveluM naM. 1ranuM citra te A prata lakhAvavAno upadeza ApanAra jainAcAryanuM ane kumArapALanA nAmathI prasiddhimAM AveluM na. 13nuM citra te zrIdeve zrAvikAnA pati gRhastha-zrAvakanuM athavA nikaTanA kei svajananuM ja rahevuM ee. khIjuM kAraNa e paNa che ke kalikALasarvajJa zrIhemacaMdrasUrinA svargavAsa vi. saM. 1229 (I. sa. 1172mAM) ane gUrjarezvara kumArapALane vi. saM. 1230 (I. sa. 1172)mAM thaelA che, tyAre A pratanAM citrA vi. saM. 1294 (4. sa. 1277)mAM cItarAelAM che. paraMtu meM AgaLa raju kareluM citra naM. 10 vi. saM. 1200 (I. sa. 1143)mAM lakhAelI pratamAM cItarAeluM che ke je samaye te baMne hayAta hatA. upara uparathI jotAM A baMne prananAM citrAnI AkRtie maLatI AvatI dekhAya che, paraMtu bArIkAIthI jo nirIkSaNa karavAmAM Ave tA AkRtionA caherAmAM taphAvata tarata ja jaNAi Ave che. Plate V have pachInAM citra naM. 16thI 36 sudhInAM citrA saMvata 1218mAM lakhAelI, vaDedarA rAjyanA chANI (chAyApurI) gAmanA u, zrI. vI. zA. saM. nI naM. 1155nI, 227 pAnAMnI tADapatranI hastalikhita prata uparathI levAmAM AvyAM che. e pratamAM sAta graMtho patra 1thI 83 ela paramagarimasAra: prollasatpAtrapAtrAM sphuritaghanasuparvA zreSThamUlapratiSTaH / lasitavizadavarNo varyazAstrAbhirAmaH samamavid vizAkhA(vA) vaMza: siddh: || 1 || atrabhavattatra muktAmaNirivAmala: tacitrameva yadasApachidro guNapUritaH / zrIdevI nAmataH khyAtA zIlasatyAdisadguNaiH mAtra triyAyatayeMoriyo}i] || 2 || Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jaina citrakalpadruma niryukti; patra 84thI 132 zrIpiMDaniyukti; patra 133thI 173 zrIdazavaikAlika; patra 174thI 191 pakakhI sUtra tathA khAmaNAsUtra; patra 192thI 197 zramaNusUtra; patra 198thI 227 yati dinacaryA. pratyeka patranuM kada 14 IMca 42 IMca che. A pratamAM soLa vidyAdevI, sarasvatI, lakSmI, aMbAI (aMbikA) brahmazAMti yakSa tathA (tIrthAdhirAja zrI zatruMjayane adhiSThAyaka) kapardiyakSa maLI kula 21 citra che. jaina mUrtividhAnazAstra (Iconography)nA abhyAsIo mATe A prata ghaNI ja mahattvanI che. jenamaMtrazAstramAM jANItI soLa vidyAdevIonAM prAcIna citra (agara mUrtio) A prata sivAya bIjo koI paNa sthaLe hovAnuM mArI jANamAM nathI, ke delavADAnA vimalavasahInA jinamaMdiranA raMgamaMDapanI chatamAM sapheda ArasamAM bahu ja bArIka rIte kotarelI soLa vidyAdevIonI sthApatya mUrtie AgaLa (citra naM. 37mAM) raju karI che; patu paheraveza tathA Ayudhano jevo suMdara khyAla A ci Ape che tevo te sthApatyamUrtio ApavAmAM saphaLa nIvaDI zake tema nathI. A soLa vidyAdevIone keTalAko taraphathI sarasvatInAM seLa judAM judAM svarUpa tarIke kalpavAmAM AvI che tema mAnavAnI kAMI jarUra nathI. vAstavika rIte to A seLe vidyAdevIo judIjudI vidyAnI adhiSThAyikA devIe che ane te tenA judAjudA maMtro che. atre e carcAne sthAna ApatAM bahu ja vistAra thaI jAya tema hovAthI ane yathAsamaye tathA yathAsAdhane A soLa vidyAdevI, sarasvatI ane lakSmIdevI upara judAjudA vistRta nibaMdha lakhavAno mAro vicAra hovAthI citramAM ApelA varNano ane tenA maMtrAkSa mAtra ApIne saMtoSa mAnavo paDyo che. citra 11 rahiNI-vidyAdevI 1; maMtra ke cAM roLei e namaH ; puNyarUpI bIjane utpanna karanArI te rahiNIH pratanuM pAnuM 2: citranuM mULa kada 242 Ica; cAra hAthaH pRSThabhUmi rAtA sI raMganI; uparanA jamaNA hAthamAM bANa ane DAbA hAthamAM dhanuSa tathA nIcenA jamaNA hAthamAM varada tathA DAbA hAthamAM zaMkha; gAyanA vAhana upara bhadrAsane ArU4; zarIrano varNa suvarNa; mukuTano raMga pILo; lAla ratnathI jaDita; kaMcukI lIlA raMganI; uttarIya vastramAM lAla ane lIlA raMgano upayoga. citra 17 prajJapti-vidyAdevI 2; maMtra I prajJa nama: ; jene prakRSTa jJAna che te prajJapti; pratanuM pAnuM 2, citranuM kada 242 Ica; pRSTha bhUmi lAla; cAra hAtha; uparanA baMne hAthamAM zakti, nIcenA baMne hAtha varada mudrAe; zarIrane varNa suvarNa; mukuTane varNa paNa suvarNa, kaMcukI sapheda; uttarIya vastranA sapheda raMgamAM vacce kALA raMganI cekaDIo ane kALI cekaDIomAM pILA raMganI isang (1) 'The Goddess of Learning in Jainism' Page 291 to 303 by B.C. Bhattacharya in Malavia Commemoration Volume Benares 1932. (2) "vauThuM maura jaina dharmamaM -kapAsanAM nAmanA vastrAnA raji-adanA lekhamAM dI. ba. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA pRSTha pa49 upara jaNAve che ke "sarasvartI stra vidyAgUDha mAne gati hai" ema kahIne upapta seLa vizvadevIonAM anukrame nAme Ape che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 109 jhINuM buTTIe; mayUranA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 18 vajakhalA-vidyAdevI 3; mitra ke vastrArthe huM namaH ; jenA uparanA baMne hAthamAM duSTane damana karavAvALA vajU jevI durbhedya vajUkhelA che te vajazRMkhalA; pratanuM pAnuM 82; citranuM kada 142 Ica; pRSThabhUmi rAtA sIriyA raMganI; cAra hAtha; uparanA baMne hAthamAM pILA raMganI sAMkaLa, nIceno jamaNo hAtha varadamudrAe ane DAbA hAthamAM pILA raMganuM phaLa; zarIrano tathA mukuTano varNa suvarNa; daMcakI pipaTIA lIlA raMganI; uttarIya vastra vacamAM lAla paTAvALA kALA raMganuM; kamalanA Asana upara bhadrAsane beThaka. citra 19 vakuzI-vidyAdevI 4, maMtraH ka va vajhIro r nama: ; jenA baMne hAthamAM vajUnA aMkuza (matAMtare vaja ane aMkuza) rahelAM che te vajaMkuza; pratanuM pAnuM 82; citranuM kada 1rRra Ica; pRSThabhUmi gherA rAtA raMganI, cAra hAtha; uparanA baMne hAthamAM aMkuza, nIceno jamaNe hAtha varadamudrAe ane DAbA hAthamAM mAtuliMga-bIjorAnuM phala; zarIrano varNa suvarNa; kaMcukI AsamAnI (Sky blue) raMganI: uttarIya vastra vacamAM sapheda raMganI TIpakIo vALuM lAla: hastInA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 20 apraticakA (cakezvarI)--vidyAdevI 5; maMtraH ka aaN 3prati rU naH ; niraMtara hAthamAM cakra hovAthI cakezvarI; pratanuM pAnuM 83; citranuM kada 142 Ica; pRSThabhUmi vAdaLI; cAra hAtha; cAre hAthamAM cakra; zarIrane varNa tapAvelA suvarNa jeva; mukuTano varNa suvarNa, kaMcukI lIlA raMganI; tarIya vastra kALA raMganA paTAvALa sapheda; garaDanA vAhana upara bhadrAsane beThaka; cakrezvarInI moTI mAnuSI kadanI mUrti zatruMjaya parvata upara che. citra 1 purUdattA (naradattA)-vidyAdevI 6; maMtra: 3 nAM puratArtha kai namaH I; manuSyane varadAna vagere Icchita vastu ApanAra hovAthI purudattA; pratanA pAnA 83 uparathI; citranuM kada 142 Ica; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM talavAra ane DAbA hAthamAM kheTaka (DhAla), tathA nIceno jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM mAtuliga bIjorAMnuM kuLa; zarIrane tathA mukuTano raMga suvarNa, kaMcukIno raMga lIlo; uttarIya vastra dheLA TapakAnI bhAtavALuM lAla raMganuM; mahilI (baMsa)nA vAhana upara bhadrAsane beThaka. Plate VI citra 22 kAlI-vidyAdevI 9; maMtraH ka to rAtre jaM namaH !; zatruone kALa jevI bhayaMkara hovAthI kAlI; pratanA pAnA 84 uparathI; citranuM kada 12 IMca pRSThabhUmi rAtA raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM zakti ane DAbA hAthamAM aMkuza, tathA nIce jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbe hAtha abhaya mudrA; zarIrane tathA mukuTano varNa suvarNa, kaMcukI sapheda raMganI; uttarIya vastra vaccevacce sapheda buTTIovALuM vAdaLI raMganuM kamalanA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 27 mahAkAlI-vidyAdevI 8; maMtraH aaN mALe ba namaH ; atizaya zyAmavarNa vALI tathA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jena citrakalpadruma zatruone mahAkALa (mahA bhayaMkara) jevI hovAthI mahAlI; pratanA pAnA 84 uparathI; citranuM kada 242 IMca; pRSThabhUmi sIMduriyA lAla raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM aMkuza ane DAbA hAthamAM dhaMTA tathA nIce jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM bIjorAnuM kala; zarIrane varNa kALe; mukuTane varNa suvarNa, kaMcukI gulAbI raMganI; vacce ATha pAMkhaDInA pulanI bhAtavALuM lAla raMganuM uttarIya vastra; punAM vAhana upara bhadrAsane beThaka; A mahAkAlI devInI mAnyatA hiMdu dharmamAM vizeSa hovAthI tenI judIjudI jAtanI ane judAjudA svarUpavALI mUrtie hiMdu devaLomAM bahu ja moTI saMkhyAmAM maLI Ave che. citra 24 gaurI-vidyAdevI ; maMtraH 3 jU suM nA; gaura ujajavala varNavALI havAthI gIrI; pratanA pAnA 85 uparathI: citranuM kada 242 ica; pRSThabhUmi rAtA siMduriyA raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM mUzaLa ane DAbA hAthamAM kamala tathA nIce jamaNe ane DAbe bane hAtha varada mudrA; zarIrano tathA mukuTano varNa suvarNa, kaMcukI lIlA raMganI; uttarIya vastra vaccevacce pILA paTAvALuM lAla raMganuM; godhAnA vAhana upara bhadrAsane beThaka; bhAratIya anya darzanakAre paNa A vidyAdevIne gaurInA nAmathI ja pUje che. citra 25 gAMdhArI-vidyAdevI 10; maMtraH 3 huM jAyeM nama:; gAyanA vAhanavALI te gAMdhArI; pratanA pAnA 85 uparathI; citranuM kada 22 Ica; pRSThabhUmi eMkuriyA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM mUzaLa ane DAbA hAthamAM aMkuza, tathA nIcenA baMne hAtha varadamudrA; zarIrane varNa nIla (lIlo), kaMcukI gulAbI; gaLAnA bhAgamAM ratnajaDita lAla kaThe; uttarIya vastra vacce lAla buTTIo vALI kALI cekaDIonI bhAta vALuM sapheda raMganuM; kamalanA vAhana upara bhadrAsane beThaka, citra 26 mahAvAlA (savastra-mahAjavAlA)-vidyAdevI 11; maMtraH 3 jai sAnAnnA che namaH1; jenAM zastromAMthI moTI javALAo nIkaLe che te mahAtvAlA; pratanA pAnA 131 uparathI citranuM kada 22 IMca; pRSThabhUmi sIMduriyA lAla raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM aMkuza ane DAbA hAthamAM kamala, tathA nIce jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM bIjerAnuM phaLa; zarIrano varNa sapheda; mukuTane suvarNa, kaMcukI vAdaLI raMganI; uttarIya vastra suMdara bhAtavALA gaLa lAla baTTAvALa; pILA raMganuM, tenI kinArane raMga lAla caNoThI jevo; siMhanuM vAhana upara bhadrAsane beThaka; matAMtare te javAlA mAlinInA nAmathI prasiddha che; vAsAmAlinI devIne "vAlAmAlinI kalpa" nAmane digaMbara saMpradAyanA eka kalpa AcArya zrI jayasUrIzvarajI pAse meM joyo hato. A devI mahAmAbhAvika hovAthI tenI sAdhanAnA maMtro tathA yaMtro vagere maLI Ave che.17 citra 27 mAnavI-vidyAdevI 12; maMtraH 3 6 mAnace che namaHA; je manunI jananI mAtAtulya che 17 e mArA taraphathI prasiddha thanAra "dhIme phagAvaDI ra' nAmane jana matrazAstrane saMya. hAla presamAM, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 111 te mAnavI; pratanA pAnA 131 uparathI; citranuM kada 242OM Ica; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA baMne hAthamAM vikasita kamala, tathA nIcene jamaNe hAtha varada mudrAo ane DAbA hAthamAM akSasUtra (mAlA); zarIrane varNa zyAma; mukuTane suvarNa, kaMcukI sapheda: gaLAmAM ratnajaDita lAla kaMThe; uttarIya vastra vacce ATha pAMkhaDIovALA phUlanI bhAtavALuM lAla raMganuM; kamaLanA vAhana upara bhadrAsane beThaka, Plate VII citra 28 vareTayA-vidyAdevI 13; maMtraH 3 4 vairoTa nuM namaHA; anyanya varanI upazAMti mATe jenuM Agamana che te viTaLyA; dharaNendranI ATha agnamahilI (paTTarANIo) madhyenI te eka che. tenI eka pASaNanI mUrti pATaNanA eka jinamaMdiramAM che. pratanA pAnA 132 uparathI; citranuM kada 2423 Ica; pRSThabhUmi rAtA raMganI cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM sarpa tathA DAbA hAthamAM kheTaka (DhAla), ane nIcenA jamaNe hAthamAM talavAra tathA DAbA hAthamAM sarSa; zarIrane varNa zyAma, makaTano suvarNa; uttarIya varaba vaccevacce lAla raMganI TIpakIo vALe pILA raMganuM ajagaranA vAhana upara bhadrAsane beThaka. vaTavAnA pUrvabhava tathA tenI utpatti mATe "prabhAvaka caritramAM bahu ja vistRta varNana ApeluM che.18 zrI AryanandalasUrie "vairaTAstava'19nI racanA paNa karI che. citra ra0 abutA-vidyAdevI 14, maMtraH marahUlAca kAM namaH; jene pApano parza nathI te achuptA; pratanA pAnA 133 uparathI; citranuM kada 24ra Ica pRSThabhUmi gherA lIlA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM talavAra tathA DAbA hAthamAM kheTaka (DhAla); nIcenA jamaNa hAthamAM bANa tathA DAbA hAthamAM dhanuSa; zarIrane varNa lAla, mukuTane suvarNa, kaMcukI sapheda; uttarIya vastra vacce judIjI patanI lAla raMganI bhAta vALuM pILA raMganuM; ghoDAnA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 30 mAnasI-vidyAdevI 15; maMtra: ka huM mAnartha e namaHJ; dhyAna karanArAne sakriya karavAvALI hovAthI mAnasI; pratanA pAne 172 uparathI; pRSThabhUmi sIMduciA lAla raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM aMkuza tathA DAbA hAthamAM vikasita kamala, ane nIceno jamaNo hAtha varada mudrAe tathA DAbA hAthamAM akSasUtra (mAlA) zarIrane varNa gau-sapheda; mukurane suvarNa; kaMcukI lIlI; uttarIya vastra vacce vacce kALA raMganA paTAvA) lAla raMganuM; nIcenuM Asana vacce vacce dhoLA TapakIe vALuM kALA raMganuM; haMsanA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 31 mahAmAnasI-vidyAdevI 16; maMtraH 3 huM mAnastha : namaH ; dhyAna karanArAne vizeSa 18 nue prabhAvaka caritramAM (3) prArthanaripUri- rU thI rU. 19 juo mArA taraphathI prakAzita thaelA narotra saMndra prathama bhAganA pRSTha 347 thI 350mAM 18muM tela. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jena citrakalpadruma prakAre sAnidhya karavAvALI hovAthI mahAmAnasI; pratanA pAnA 173 uparathI; citranuM kada 242 Icansamacorasa; pRSThabhUmi sIriyA lAla raMganI, cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM talavAra tathA DAbA hAthamAM DhAla, ane nIceno jamaNe hAtha varada mudrAe tathA DAbA hAthamAM bIrAnuM kaLa; zarIrano varNa sapheda; mukaTane suvarNa, kaMcukI sapheda raMganI; gaLe lAla kaThe; uttarIya vastra vacevacce lAla raMganI bhAtavALuM pILA raMganuM; kinArane raMga ghero lAla; siMhanA vAhana upara bhadrAsane beThaka. A soLe vighAdevIonI garadananI pAchaLa ane mastakanA uparanA bhAgamAM citrakArane Azaya UDatuM vastra batAvIne tene AkAzamAM gamana karatI batAvavAno che. Plate VIII citra 32 brahmazAMti thakSa; pratanuM pAnuM 227; citranuM kada 2423 iMca; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMganI; dekhAvathI vikarAla; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM chatra tathA DAbA hAthamAM daMDa, ane nIcenA jamaNA hAthamAM pustaka tathA DAbo hAtha varada mudrAe; zarIrane vaNe pILA; haMsanA vAhana upara bhadrAsane beThaka; mukuTamaMDita jarA; A citra tathA citra na. 48 varace ghaNuM ja sAmya che. brahmazAMti yakSanI mAnyatA ghaNI ja prAcIna che. eka mAnyatA evI che ke mahAvIrane vardhamAnapura (hAlanA vaDhavANu)nI pAse cAnA maMdiramAM je lapANi yakSe mithyASTi avasthAmAM upasarga karyo hato, te ja zUlapANi yakSa pachIthI samakita pAmyo ane te ja brahmazAMti yakSa tarIke eLakhAvA lAgyo. citra 37 kapardiyakSa (kavayakSa); pratanuM pAnuM 226; citranuM kada 242 iMca; pRSThabhUmi lAla; hAtha cAra; uparanA jamaNA hAthamAM aMkuza tathA DAbA hAthamAM pAza, ane nIceno jamaNo tathA DAbo hAtha varada mudrAe; chAtInA bhAgamAM vAdaLI raMganuM udhADA kabajA jevuM vastra; dhatIne badale vacamAM sapheda buTTIo vALuM lAla raMganuM DhIMcaNa sudhInuM uttarIya vastra; A citra tathA uparokta citra naM. 32 uparathI te samayanA puruSonA paheravezano suMdara khyAla AvI zake che. A yakSanI mAnyatA paNa bahu ja prAcIna samayathI cAlI Ave che. vi. saM. 108 (I. sa. 51)mAM zrI vajasvAmIjIe saMdhavI-hi jAvaDazAhane upadeza ApIne uddhAra karAvelo te samaye hAlanA kavayakSanI sthApanA zatrujyanA dhaSThAyaka tarIke karI che. hAlamAM paNa eka nAnI derImAM prAcIna mRta upara navIna raMgarogAna karelI kavadayakSanI mUrti pratiSThita karelI che.20 20 eka prAcIna hastalikhita patra upara zrIraMkSastuti: nAmanI stuti mane maLI AvI che je nIce pramANe che: zrImAgAdijinapUjanabaddhakakSaH pratyUhamItabhuvanAbhayadAnadakSa / prauDhaprabhAbavihitAkhilasaMgharakSaH zatrujaye vijayatAM sa kapardiyakSaH // 1 // dAridrayaraudrasantamasaM samantAtraivAsya vaizmani katasmayamabhyudeti / yajJa kapardinamadurdinabhAnumantaH mantaHsphurantamuditoditamIkSate yaH // 2 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 113 citra 8 sarasvatI-pratanA pAnA 1 uparathI; citranuM kada 242 Ica; pRSThabhUmi gherA rAtA raMganI; cAra hAtha uparanA jamaNA hAthamAM kamala; tathA uparanA DAbA ane nIcenA jamaNA hAthamAM vINa; nIcenA DAbA hAthamAM pustaka; kamalanA Asana upara bhadrAsane beThaka; vAhana haMsanuM che; zarIrano varNa gaura (sapheda); kaMcukI lAla; mukuTane raMga lAla raMganI bhAta vALe pILe; sarasvatInI judAjudA prakAranI suMdara mUrtio jainamaMdiromAM tADapatranI tema ja kAgaLanI hastalikhita pratamAM judAjudA prakAranAM citre tathA jainasAhityamAM judA judA prakAranAM bhinnabhinna svarUpanI ka5nAo jeTalI vistRta rUpamAM maLI Ave che teTalI bhAratanA bIjA koI saMpradAyamAM maLI AvatI nathI. sarasvatInI mUrtio, citra tathA svarUpane lagate eka judo vistRta nibaMdha meM taiyAra karyo che eTale A prasaMga atre ja samApta karuM chuM. sararavatInI sauthI prAcIna mUti mathurAnA kaMkAlI TIlAmAM maLI AvI che. 21 cintAmaNiM na gaNayAmi na kalpayAmi kalpadramaM manasi kAmagavIM na viirch| dhyAyAmi no nidhimadhIta guNAtirekameka kapardinamanukSaNameva seve // 3 // kAle kalau kavalayatyapi devazakti vyaktaH prabhAvavibhavastava yakSarAja / santApayatyapi mahImiha dharmakAle dhvaMseta zailyamahimA na himAcalasya // 4 // yasyAvatAra samaye samayeva sarpatkAlAguruspharitadhamatamazchalena / nazyanti bhaktajanatAduritAni tAnita zrIkapadinamahardivamAzrito'smi // 5 // vyAlAdinaktavati tIrthapathA'bhidhe'smin pAthonidhau ghnviplhriipriite| pAtrotsava manasikRtya kapardiyakSaH tvAM karNadhAramavadhArayate jano'yam // 6 // tvaM nirdhane nikhadhinidhireva sAkSAt tvaM kSINacakSuSi gatakSatameva ckssuH| vaM rogiNi sphuTaguNaM praguNatvameva tvaM daHkhite sukhamakhaNDitameva deva // 7 // duHkarmadharmamathanI vinipAtajAta ceto vikArajarajaH prazana pragalbhA / ullAsanAya jinazAsanakAnanasya pIyUSavRSTiriyamastu kapardidRSTiH // 8 // te sinyusindhuranirantara vairivAra pArIndra pAvakabhavasya bhayasya dUre / yakSezvarADi nakharocirapUrvadUrvI vAtsalyapallavalavairavataMsitA ye // 9 // kaNTheSu bhaktibharabhAsuramAnasAnAM / mustAlateva zucivarNaguNojjvalazrIH / yakSAdhipastutiriyaM nirayantyadhAni sampadyatAM sakalasaMghamahotsavAya // 10 // 1 "The right hand figure represents a headless statue of Sarasvati, the goddess of sp. eech and learning, found in 1839 near the first or eastern temple in tlie mound, which Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jena citrakakuma citra 35 aMbAi (aMbikA); pratanA pAnA 227 uparathI; vi. saM. 1241 (I. sa. 1184)mAM prAcIna gujarAtI bhASAmAM bharatezvara bAhubali rAsanI racanA karanAra zrIzAlibhadrasUrie racelA buddhirAsanI zarUAtanA maMgalAcaraNamAM aMbikAna aMbAI nAmathI ja ullekha karyo che. je nIce pramANe che:22 'paNumavi devi AMbAI, paMcANuNa gAmiNi varadAI jiNa sAsaNi sAMnidhi karaI samiNi sura samiNi tuM sadA sohAgiNi." aMbA eTale mAtA-jananI jevI rIte mAtA pitAnA saMtAna upara vAtsalya bhAvane dharanArI hoya che tema aMbikA paNa bhaktajanuM vAtsalya karavAvALA hovAthI tenuM aMbAI-aMbikA nAma sArthaka che. A citra cItaranAra citrakAre tenA jamaNA hAthamAM putra rAkhIne tenA tarapha vA thatA bharyA nayanAe nihALI rahelI ane tenA DAbA hAthamAM parama maMgalArUpa AzralaMbI ApIne tenA nAmanI sArthakatA siddha karI batAvI che. aMbikAdevInA pUrvabhava vagerenuM varNana zrIjinaprabhasUrie vividha tIrtha ka" nAmanA graMthamAM aMbikAdevI ka5mAM kareluM che.23 aMbikA devInI paNa bhinna bhinna prakAranI suMdara munie, suMdara citro tathA bhinna bhinna prakAranAM sto, maMtra, vaio vagere maLI Ave che, paraMtu vistArabhayathI te aMge nahi ApatAM have pachI mArA taraphathI prasiddha karavAmAM AvanAra che.24 citra 36 mahAlakSamI (lamI); pratanA pAnA 1 uparathI; citranuM kada 242 iMca che. mRbhUmi rAtA sIriyA raMganI; cAra hAtha uparanA jamaNa tathA DAbA baMne hAthamAM kamaLanAM vikasita phUla ane dareka phUlanI madhyamAM eka hAthI suMda lAMbI karIne abhiSeka karavAnI tatparatA batAvatA hoya evI rIte AlekhelA; nIcenA jamaNA hAthamAM mALA ane DAbA hAthamAM sonAno kuMbha-kalaza; kamalanA seems to have belonged to the Svetambar sect. The goddess is shown sitting squatted, with her knees up, on a rectangular pe. destal, holding a manuscript in her left hand. The right hand, which was raised, has been lost. The figure is clothed in very stiffly executed drapery, a small attendant with hair dressed in rolls stands on each side. The attendant on the left wears a tunic and holds a jar - the attendant on the right has his hands clasped in adoration.' - 'Statues of Sarasvati and a female plate. 99 page 56 in 'Thic jain stupa and other antiquities of Mathura.' 1901 by V. A. Smith I. C.S. 22 je . ka, bhA. 1, pRSTha 2. 23 "ambikAdevI kaha5' nAma A kapa mULa prAkRta tathA gujarAtI bhASAMtara sAthe bapabhaTTasarita 'caturvizatika' nAmanA graMthanA pAna 145 thI 149 upara Apela che. 24 juo mA pAvatI hag" nAmane jaina maMtrazA ane zreya. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 115 Asana upara padmAsane beThaka; zarIrano varNa pILo; kaMcukI lAla: mukuTa suvarNana; lAla ratnajaDita batAvavA citrakAre pILA raMganA mukuTamAM lAla raMganI TIpakIe karI che; uttarIya vastra vacamAM lAla raMgano paTAvALA kALA raMganuM; tenA kamaLanA AsanamAM uparAuparI traNa kamaLe che, jemAM judIjudI jAtanA raMge citrakAre bharelA che; sAthI nIcenA kamaLane raMga pILA, tenI uparanA vaccenA) kamaLano raMga AsamAnI (Sky blue) tathA sauthI uparano kamaLane raMga barAbara kamaLanA raMga je jhAMkho gulAbI che. lakSmI saMbaMdhI suMdaramAM suMdara prAcIna sthApatyo ane prAcIna ullekha uparathI . AnaMdakumArasvAmIe eka mananIya lekha lakhelo che.25 A seLa vidyAdevI tathA bIja yakSe ane devIonAM kula maLIne ekavIsa citronAM Ayudha vagere, bIjA graMtho jevA ke (1) nirvANukalikA, (2) AcAradinakara, (3) pravacana sAroddhAra vageremAM ApelAM varNana karatAM thoDA pheraphAravALAM keTaleka ThekANe jaNAI Ave che, tethI ema sAbita thAya che ke bIjA paNa jaina mUrtividhAnanAM varNanonA graMthe A prata cItarAI haze tyAre hAlA joie. A pratanAM citra uparathI bAramA saikAmAM gujarAtanAM strI-puro kevI jAtanAM vastrAbhUSaNe paheratAM tene khyAla AvI zake che. vaLI A ekavIse citromAM lakSmIdevI sivAyanAM vIsa citronI AkRtionI beThaka bhadrAsane che ane badhAne AkAzamAM gamana karatAM batAvavA citrakAre darekanA vastranA cheDA UDatA dekhADavyA che, devIomAM devIonA traNa prakAre cheH (1) kumArikA-rasvatI Adi; (2) parigrahItA (pariNItA)-veTayA Adi; (3) aparigrahItA (chAe game tyAM gamana karavAvALA) -zrI lakSmI Adi. devadevIonAM A svarUpa te samayanAM strI ane purUtaronuM spaSTa nirUpaNa kare che. AkRtio ghaNI ja tvarAthI dorAelI hovA chatAM citrakAranI kuzaLatA raju kare che. devIonA hAthamAM je TabharI rIte Ayu ramatAM mUkelAM che temAM kalAdaSTi spaSTa tarI Ave che. Plate IX citra 37 soLa vidyAdevI. delavADA (Abu)nA vimalavasahInA jinamaMdiramAM ghumaTanI chatamAM sthApatyamAM kitarelI soLa vidyAdevIonI suMdara mUrtio. Plate X citra 28 sarasvatI. citra naM. 34 vALuM ja citra chANanA baMdaranA citra uparathI bevaDuM moTuM karIne atre mULa raMgamAM raju karyuM che, varNana mATe juo citra naM. 74nuM varNana. Plate XI citra 4 cazvarI. varNana mATe jue citra naM. 20 nuM varNana. RUDr. Coomarswainy in Eastern Art. Vol. I. No. 3. 1929. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma 116 citra 40 purudattA (naradattA). varNana mATe jIe citra naM. 21 nuM A citrane lagatuM varNana. Plate XII citra naM. 62 A citrane lagatuM varNana. jIe citra naM. 35 nuM A citrane lagatuM varNana. Plate XIII citra 4rU zAsanadevI aMbikA elerAnA guphA maMdiramAM AvelI lagabhaga dasamA saikAnI aMbikAnI lAika sAijha bhavya ane prAcIna mUrti. prastuta devInA jamaNA hAthane uparanA bhAga nAza pAmyA che, je nAza pAmelA bhAganI sAthe sahakAravRkSa (AMbA)nI laMba paNa nAza pAmI che, tenA kheALAmAM DAbI bAjunA DhIMcaNunA uparanA bhAgamAM che|karA kheThele che, jenA zarIranA paNu aDadho bhAga nAza pAmele che, devIne DAbe hAtha te cheAkarAnI pAchaLa che, te bhadrAsananI beThake peAtAnA vAhana siMha upara beThelI che, siMhanA mukhanA AgaLanA bhAga paNa nAza pAmela che, tenA mAthA upara khaMDita thaelI neminAtha (AvIsamA) tIrthaMkaranI mUrti che ane tenA upara AMbAnuM vRkSa kerIo sAthe bahu ja suMdara rIte kAtareluM che, AMbAnA vRkSanuM pAMdaDuMe pAMdaDuM ane kerIe kerI spaSTa jaNAI Ave tevI rIte kAtaranAra kArIgara potAnI kArIgarInI yathArtha samatAlatA sAcavI zakye che. tenI AjubAjI ekeka bhaktapuruSanI AkRti kAtarelI che, DAbI bAju pAchaLanA bhAgamAM eka strI UbhI che, strInI AkRti tenA stanayugalathI puruSAkRtithI turata ja judI tarI Ave che, AmravRkSanA AjIbAju uparanI divAlanA bhAgamAM jamaNI bAju traNa mora, Dhela tathA tenuM baccuM tathA DAbI bAju mera ane DhelanuM joDaluM kAtarIne zilpIe vasaMta RtunuM sUcana karyuM che, kAraNu ke AMbA upara kerI AvavAnI zarUAta vasaMtaRtumAM thAya che ane vasaMtaRtumAM mAra tathA kAyala vagere pakSIo bahu ja AnaMdamAM AvI jaone krIDA karatAM dekhAya che.26 citra pratimAnA pratibiMba jevuM zilpakAma mukhya AkRti meDhI ane tara pAtrA nAnAM gujarAtanA citrakAreAe sthApayanuM anukaraNa karyAnI sAbitI Ape che, jIe citra 41 brahmazAMti yakSa. varNana mATe citra 42 aMbAi (aMbikA). varNana mATe Plate XIV khaMbhAtanA zAM. baM. nI triSmI zalAkA puruSa caritranA AThamA parve zrIneminAtha caritranI tADapatranI vi.saM. 1298 (i.sa. 1241)mAM lakhAelI prata uparathI prathama kAlakakathA' nAmanA 26 aMbikAnI A citranI pratikRti jevI AbehUba bhavya ane suMdara lAIpha sAIjhanI devinI mUrti gAyakavADa sTeTanA leAlanA relave sTezanathI cAra mAIla dUra AvelA zrIserIsA gAmanA zvetAmbara saMpradAyanA mULanAyaka zrIpArzvanAthanA maMdiramAM AvelI che, karapha mAtra eTaleAja che ke citra naM. 42 nI mArkaka DAbA hAthamAM AmrakuMbI ane jamaNI bAjunA kheALAmAM jamaNA hAyathI bALakane pakaDeluM che, bAjumAM vaLI thI eka karI UbhelA che, mastaka upara neminAthanI mUrti, abhAnuM vRkSa tathA siMhanuM vAhana e badhuM barAbara bhaLatuM che, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNu IMgliza pustakamAM prasiddha thayelAM citro naM. 44-45 tarIke atre raju karyAM che.27 citra 44 zrIneminAtha, AvIsamAM tIrthaMkara zrIneminAthanI pappAsana upara beThelI mUrtinuM A citra te samayanA jinamadirAnA sthApatyanA Abehuba citAra raju kare che, mUrtinI AjImAjI e cAmara dharanAra puruSa eka hAthathI cAmara vIMjhatA dekhAya che ane uparanA bhAgamAM baMne bAju ekeka hAthI suMDha uMcI karIne abhiSeka karatA citrakAre cItarelA che. 117 citra 5devI aMbikA,uparokta pratamAMthI ja, bhadrAsananI beThake Asana upara vastrAbhUSaNothI susajjita thaine cAra hAthavALI devI kheDelo che. teNe uparanA baMne hAthamAM AmrakuMbI paDelI che. (mi. brAuna kahe che tema kamala niha).28 upara je kamala jevuM dekhAya che te AMbAnA pAMdaDAM che ane baMne hAthamAM huthelInI nIcenA bhAgamAM traNa traNa kerInAM jhumakhAM laTakatAM spaSTa dekhAya che, nIcenA jamaNA kheALAmAM jamaNA hAthathI bALaka pakaDeluM che ane DAbA hAthamAM paNa karI laTakatI pakaDelI che. uparanA dareka citrAmAM devInA e hAca jovAmAM Ave che, jyAre A citramAM cAra hAtha cItarelA che te paikInA traNa hAthamAM kerInI rajuAta citrakAre raju karelI che. AsanamAM tenA vAhana siMhanuM citra cItareluM che. citra naM. 44mAMnI bhagavAnanI pratimAnuM Alekhana temaja citra naM. 45mAMnI AtreluM dhArI aMbikAdevInuM lAlityabharyuM svarUpa vAtsalya ane snehabharyAM mukhArvidyA, vaibhavazALI pozAka ane alaMkArAnI rajuAta kare che. pATaNanA suM. pA, bhaMDAranI DADA naM. 137 pAnA 164nI 'kathAratnasAgara'nI vi. saM. 1319 (i.sa. 1262)mAM lakhAelI pratamAMthI citra na. 46-47nAM e citre levAmAM AvyAM che. citra 46 zrIpArzvanAtha, zrIpArzvanAyanI pratamAMnuM A citra te samayanI jinartionuM digdarzana karAve che. zrIpArzvanAthanA zarIranA varNa nIla-lIle| mastaka uparanI nAganI kAnA ra'ga kALA; pRSThabhUmi gherA lAla raMganI; citranuM kada rax1 ca che. citra cha zrAvaka zrAvikA uparAta pratamAMthI ja, te samayanA strI-puraSonA paheravezane raju karatuM A citra te samayanA rItirivAjanuM digdarzana karAvanAra purAvA rUpe che, strI ane puruSanA zarIranA varNa pILe; kapaDA gulAbI raMganA lIlA raMganI kinArIvALA, pRbhUmi kIramajI ra'ganI,citranuM kada 2x1ph iMca che. Plate XV pATaNanA saMdhanA bhaMDAranI 'kalpasUtra ane kAlakathA'nI tADapatranI vi.saM. 1936 (I.sa. 27 jue 'The Story of Kalak' pp. 116 and opp. Fig. 3-4 nI Plate 1. 28-'On a cushion sits a four-armed goddess fully ornamented, dressed in dhoti and scarf. In her upper hands she holds lotuses; in her lower right hand she carries a baby; in her lower left hand an object of uncertain character.' -- 'The story of Kalak' p. 116 by Prof. Brown. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jena citrakalpadruma 1279)nI hastalikhita patra 152nI pratamAMnA pAMca ci pikI be citra naMbara 48-49 tarIke atre raju karavAmAM AvyAM che. citra naM. 44-45nI mAphaka A citra paNa prathama kAlakA" nAmanA Igliza pustakamAM prasiddha thaelAM che.29 pratanA pAnAnuM kada 1242 IMca che. citra 48 brahmazAMti yakSa. pratanA pAnA 151 uparathI mi. brAuna A citrane zakanA ciMtra tarIke oLakhAve che:30 manuSyanA rAjAnI mAphaka zadrane dADhIvALo ane gAdI upara beThele cItarelo che. tenA uparanA jamaNA hAthamAM tene aMkuza, DAbA hAthamAM eka chatrI pakaDelI che; nIcenA baMne hAthamAM kAMIpaNa nathI tene dhotI ane dupaTTo paherelo che. tenA jamaNA paga nIce tene hAthI che. khAlI jagyAne phulothI bharI dIdhI che.' mi. brAuna jaNAve che tema A citra zakrendranuM nahi paNa brahmazAMti yakSanuM che. (juo citra naM. 32 ane 41). A citramAM te citra naM. 32nI mAphaka mukaTa ane jarAsahita cItarele che, vaLI te dekhAva mAtrathI bhayaMkara lAge che, tenA uparanA jamaNe hAthamAM aMkuza nahi paNa daMDa che ane DAbA hAthamAM chatra che. nIcenA jamaNA hAthamAM kamaMDalu che ane tene DAbo hAtha pravacana mudrAe rAkhela che. tenA zarIrane varNa pILo che; gaLAmAM janoI nAkhelI che ane khabhe gulAbI raMganuM lIlA raMganA upara jamaNA pagamAM cheDAvALuM uttarAsaMga nAkheluM che, jamaNA paga nIce vAhana tarIke hAthI mUkela che ane bhadrAsana pAdukA sahita beThele che.31 "nirvANakalikAnA varNanamAM ane A citramAM pheraphAra mAtra tenA DAbA hAthamAM kamaMDalu joIe tenA badale DAbo hAtha pravacana mudrAo che ane jamaNA hAthamAM akSasUtra joIe tene badale kamaMDaluM che. tene bo hAtha pravacana mudrAmAM rAkhavAnuM kAraNuM a citrakAre tenI rajuAta pravacanane adhiSThAyaka tarIke karI haze ema lAge che. vaLI vAhana tarIke hAthInI rajuAta tene vadhArAmAM karI che, je uparathI ja mi. brAune A citrane kendrane citra tarIke oLakhAvavAmAM bhUla karI hoya ema lAge che. kalpanAne game teTalI AgaLa vadhArIe paNa tenA AyudhAnI racanA, tene dekhAvamAtrathI ja jaNAto jaTA, mukuTa tathA dADhI sahitane bhayAnaka cahero ApaNane A citrane zabdanA citra tarIke mAnavA kaI rIte preraNa karato nathI. kAraNake kendrane hamezAM dekhAvamAtrathI saumya, AnaMdI kaDAvALuM uttama nivakalikAnA kadAe che ane jenA Regul:- "The story of Kalak' pp. 120 and opp. Fig. 9-10 on plate no 3. go 'The god Sakra, bearded like a human kiug, is seated on a cushion. In his upper right hand, he holds the elephant good; in the upper left an umbrella; the lower bands are without attributes. He is dressed in dhoti and scarf. Below his right ltg is his elephant. Flowers fill in the composition.' - The story of Kalak' pp. 120. 31 tathA brahmazAnti pikavaNe daMSTrAkarAlaM jaTAmukuTamaNDita pAdukArUda bhadrAsanasthitamupavItAlaMkRtaskandhaM caturbhujaM akSasatradaNDa kAnvitadakSiNapANi kuNDikAchatrAlaMkRtavAmapANiM ceti| -nirvANakalikA patra 38. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 119 ane dADhI, jaTA tathA yajJopavIta-janoI vagarano hamezAM gujarAtanA prAcIna citrakAree cItarelo che. citra 9 lakSmIdevI. uparokta pratanA pAnA 15ra uparathI. citranuM kada 42 iMca che. mi. brAuna A citra aMbikAnuM che ke lakSmInuM te bAbata mATe zaMkAzIla che. A citra lakSmIdevInuM ja che. ane te bAbatamAM zaMkA rAkhavAnuM kAMI ja kAraNa nathI. devInA uparanA baMne hAthamAM vikasita kamaLa che.33 nIcene jamaNA hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM khIrAnuM phala che. devInA zarIranA varNa pILo; kaMcakI lIlI; uttarAsaMgano raMga sapheda vacce lAla raMganI DijhAina; vastranA cheDA lAla raMganA. uttarIya vastra-sADIno raMga sapheda, vacce karama-kaththAI raMganI DijhAina, kamaLanA Asana upara bhadAsane beThaka. A citra agAunA citra 36 sAthe barAbara samAnatA dharAve che. pheraphAra mAtra tenA nIcenA DAbA hAthamAM suvarNakaLaza che, jayAre A citramAM bIjoruM che. vaLI citra 36 nI devIne cahero saMpUrNa sanmukha che tyAre A citrane bIjA citranI mAphaka zuM che. citra 50 jaina lAvIe. pATaNanA saM. pA. bhaMDAranI tADapatranI 234 pAnAMnI kalpasUtra ane kAlakakathAnI vi.saM. 1335 (I.sa. 1278)nI pratamAMthI be citro ane citra 50-51 tarIke raju karavAmAM AvyAM che. agAunAM citra 48-49nI mAphaka A citra paNa prathama "kAlakakathA' nAmanA IglIza puratamAM prasiddha thaelAM che.35 mi. brAuna A citrane be sAdhuonAM citra tarIke oLakhAvatAM jaNAve che ke 36 "caMdaravAnI nIce be vetAMbara sAdhao upadeza ApatAM beThelA che. darekanA DAbA hAthamAM mukhavazvika-muhapatti (thuMka na uDe te mATe mukhanI AgaLa rAkhavAmAM AvatuM vastra) ane jamaNu hAthamAM phUla che. jema jemaNe khabhe hamezAM (citra 5 nI mAphaka) khulo-udhADe rAkhavAmAM Ave che. tene badale sAruM ke zarIra vastrathI AcchAdita thaeluM che.' vAstavika rIte mi. brAuna jaNAve che tema A citra be sAdhuone nahi paNa sAdhvIonuM che ane tethI ja baMnenuM AkhuM zarIra vastrathI AcchAdita thaeluM citrakAre batAvyuM che, je teo 32 'Fig. 20. A goddess (Ainbika ?). from folio 152 recto of the same M$. as Figure 9. A four-armed goddess, dressed in bodice, dhoti and scarf sits on a cushion. In her two upper hands she holds lotuses; her lower right possibly holds a rosary; in the lower left an object which I cannot identify.' "The story of Kalaki' pp. 120. 33 "jamavAjIMtavAdimukAtocaM' ---"dhIrajabhUmi (vArasAmUtra) vatra 14, 34 'dakSiNahastamuttAna vidhAyAdhaH karazAkhAM prasArayediti varadamudrA // 4 // ' --'nirvANakalikA' patra 32. 34 -'The story of Kalak' pp. 120 and opp. Fig. 7-8 on plate no. 3. 31 ogon-Beneath a canopy sit two Svetambar monks preaching. Each has In his left hand the mouth cloth and in his right hand a flower. The robes cover the body fully, instead of Icaving the right shoulder bare as usually done (cf. fig. 5). The story of Kalak.' pp. 120, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jaina citraka9pama citra naM. pa no purAvo Ape che te citra to sAdhuonuM che. prAcIna gujarAtI citrakAroe hamezAM jaina sAdhuonAM citromAM eka khabhe khullo ane sAdhvIonAM citromAM sAruM zarIra vastrathI AcchAdita rAkhavAno niyama paraMparAe sAcavyo che. bIjuM mi. brAuna jaNAve che ke baMnenA jamaNA hAthamAM phUla che te teonI mAnyatA to jaina sAdhu-sAdhvIonA rItarivAjonI ajJAnatAne AbhArI che, kAraNake tyAgI evAM jaina sAdhu-sAdhvIone sacita dravyane bhUlathI-ajANye paNa aDakI javAya to tene mATe "nizIthajUoff', "sAdhusamAjAra' vagere prAyazcitta granthomAM prAyazcitta batAvelAM che. jyAre bhUlathI paNa sacita dravya-vastune aDakI javAya to prAyazcita Ave te pachI vyAkhyAnaupadeza devAnA samaye hAthamAM kUla rAkhavAnuM saMbhavI ja kema zake? bIjuM kharI rIte baMnenA hAtha tadana khAlI ja che, phakta jamaNA hAthane aMguTho ane tarjanI-aMguThA pAsenI AMgaLI-bhegI karIne pravacana mudrA'e baMne hAtha rAkhelA che, 37 citra pa1 jana zramaNopArikA-zrAvikAo. citra 50vALI pratimAne te ja pAnA upara A baMne zramaNe pAsikAo citra 50 vALI pratamAM cItarelI sAdhvIonA upadezathI A prata lakhAvanAra ja haze tema mAruM mAnavuM che. Aje paNa zrAvikAo sAdhvIenA upadezathI keTalAM ye dhArmika kAryo kare che. baMne zrAvikA kiMmatI-bahumUlya vastrAbhUSaNothI susajita thaIne baMne hAthanI aMjali jeDIne (citra 14nI mAphaka) upadeza zravaNa karatI svastha citte beThelI che. citra 50nA sAdhvIonA citramAM navA prakAranuM citravidhAna dRSTie paDe che. be pAtrone goThavavAnI taddana navIna rIta dekhAya che. agharuM kAma paNa ghaNI khubIthI pAra pADayuM che. citra 51 nI strI-pAnI besavAnI rIta, alaMkAra, vastro ane khAsa karIne mAthAMnI suzobhanA saMskAra ane khAnadAnI darzAve che. Plate XVI citra para araviMda rAjA ane marUbhUti. pATaNanA saMpA. bhaMDAranI dAbaDA naM. 99 nI patra 26 7 tADapatranI "subAhu kathA" Adi nava kathAonI vi.saM. 1345 (I.sa. 1288)mAM lakhAelI tADapatranI hastalikhita prata uparathI citra 52 thI 59 sudhInAM ATha citro levAmAM AvyAM che. tevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanA pUrvanA dasa bhavo paikInA pahelA bhavano A eka prasaMga che. pahelA bhavamAM teo potanapuranA araviMda rAjAnA rAjadarabAramAM vizvabhUti nAme eka dharmaparAyaNa purohita hato tenA marUbhUti nAme putra hatA. ane temane kamaTha nAmane eka nAno bhAI hato. marUbhUtine jIvaprakRtie sarala, satyavAdI ane nyAyapravINuM hatuM tyAre kamane jIva durAcArI, laMpaTI ane kapaTI hate. kamaThane arUNu nAmanI ane marUbhUtine vasuMdharA nAmanI prANavalabhA hatI. anyadA bharUbhUtinI strI vasuMdharA kAmAMdha thaine kamaThanI sAthe svecchAe krIDA karavA lAgI. kamaThanI strI arUNAe A badhuM anucita jANuMne marUbhUtine nivedana karyuM. pachI eka vakhata marUbhUtie te 37 juo kuTanoTa 12. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 121 banene duritra araviMda rAjAne nivedana karyuM. te sAMbhaLIne rAjAe koTavAlane bolAvIne A pramANe Adeza karyo keH "are A kamaThane turata nigraha karo.' citramAM araviMda rAjA jhADa nIce suvarNa siMhAsana upara beThelA che, siMhAsananI pAchaLa cAmara dharanArI strI cAmara vIMjhI rahI che, rAjAnI AgaLa kamane pakaDI ANIne tenA ke ane khabhA vaccenA hAthathI pakaDIne pAchaLa koTavAla ubhe che. keTavAlanI kammare laTakatI talavAra citramAM spaSTa dekhAya che. araviMda rAjA baMnenA sanmukha jete kamaThano nigraha karIne tenA hAthamAM dezavaTAne lekhita hukama Apato dekhAya che. A citra teramA saikAnI rAjyavyavasthAnuM eka anupama dRzya pUruM pADe che. pratanA pAnA 29 uparathI A citra levAmAM AvyuM che. citra 53 sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA. pratanA pAnA 30 uparathI; citramAM upara ane nIce ema be prasaMgo che. uparanA prasaMgamAM gumahArAja bhadrAsananI upara beThA che ane temanI sanmukha sthApanAcAryajI che. sAme eka ziSya be hAthe tADapatra pakaDIne guru mahArAja pAse pATha lete hoya ema dekhAya che, guru mahArAjanA bhadrAsananI pAchaLa gurunI sevA-suzraSA karate eka ziSya hAthamAM ane cheDe pakaDIne Ubhelo che. citranA nIcenA prasaMgamAM traNa sAdhvIo sAme beThelI be zrAvikAone upadeza ApatI hoya tema dekhAya che. citra 54-55 pratanA pAnA 98 uparathI. A citraprasaMga baladevamuni, mRga-haraNa ane rathakAraka e traNa vyaktio (karanAra, karAvanAra ane anumodanAra) sarakhuM ja phala pAme che tene lagato che. upAdhyAyajI zrIvIravijayajI kRta "cosaTha prakArI pUjA'nA8 kalazamAM A prasaMgane nIce pramANe varNavyo che - mRga baladeva muni rathakAraka, traNya huA eka ThA; karaNa, karAvaNane anumodana, sarIkhAM phala nIpajayAre. -mahAvIra jinezvara gA. jaina saMpradAyanI mAnyatA pramANe vAsudeva zrIkRSNanA meTAbhAI baladeva zrIkRSNanA mRtyu pachI saMsAra pratye virAgabhAva upajavAne lIdhe jaina zramaNapaNano svIkAra kare che, zramaNapaNAno svIkAra karyA pachI pote dareka gAma tathA nagaromAM vicaratAM hatAM. paraMtu prasaMga ema banyo ke baladevajI pote bahu ja svarUpavAna hovAthI nagaranI strIo temane joIne potAne kAmadhaMdhe bhUlI jatI ane temane muni pratye mohabhAva upajate. thoDAka samaya pachI A vastusthiti baladevamuninA jANavAmAM AvI eTale pote abhigraha karyo ke mAre have gecarI mATe zaheramAM javuM ja nahi. A abhigraha karIne jaMgalamAM rahevA lAgyA ane ugra tapasyA karavA lAgyA, teonA tapa:tejathI Akarane paraspara jAti viravALAM prANIo paNa potAnuM ativaira bhUlI jaine teo 38 juo 'vividha pUjA saMgrahamAM cesaDa prakArI pUA. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jena citrakalapakuma zrInI pAse AvIne teozrIno amRtopama sudhAtulya upadeza sAMbhaLavA lAgyAM (juo citra 55). A prANIomAM eka haraNa paNa hatuM ke je covIse kalAka baladevamuninI bAjumAM ja rahetuM hatuM, ane mahAdva samaye (gocarI karavAnA samaye) Amatema jaMgalamAM musApharanI zodha karIne koI musAphara vagalamAM AvyuM hoya te igitAkArathI baladevamunine potAnI pAchaLa pAchaLa bolAvIne te musAphara pAse laI jato ane te rIte hamezAM baladevamuni te musApharo pAsethI gocarI vahorIne AhArapANI karatA te samaye, haraNu UbhojA bhAvanA bhAvate. te prasaMgane lagatuM eka kAvya AcArya zrIvijayAhanasurizvarajInA ziSya upAdhyAyajI zrIprItivijayajInA saMgrahamAMnI "prAstavika da'nI eka prAcIna hastalikhita pratamAMthI mane teozrIe ApeluM, te nIce mujaba che - 'bhAvanA bhAve (2) haraNa le, nayane nIra jharaMta; muni vaharAvata pharI pharI, jene huM mANasa huMta. | 12 mAM eka prasaMge kaI rathakAraka jaMgalamAM lAkaDAM kApavA AvyA ane jhADa uparathI lAkaDAM kApatAM kApanAM madhyAhna thaI javAthI eka lAkaDuM aradhuM kApIne jhAthI nIce utarIne gherathI lAveluM bhAthuM vAparavA nIce Utaryo te samaye A rathakAraka haraNiyAe javAthI baladevamunine igitAkAthI te sthaLe bolAvI lAvyo, munine jene pUrvapUNyanA udaye rathakArakane paNa AvA jaMgalamAM munino yoga malavAthI acAnaka thayo ne potAnI pAsenA bhAthAmAMthI baladevamunine (mApavAsanA pAraNe) vaharAvyuM. citra pa4 mRga baLadevamuni ane rathakAraka. citranI jamaNI bAjue jhADanI nIce baladevamuni be hAtha prasArIne bhikSA letA ane teonI DAbI bAjue haraNa UbhuMkAvyuM temanI tapasyAnI tathA rathakArakanI AhArapANI vahorAvavA saMbaMdhInI bhaktinI anumodanA karatuM dekhAya checitranI DAbI bAjue eka jhADanI nIce rathakAraka be hAthe AhArane piMka munine vaharAvavAnI utsukatA batAvate citrakAre bahu khUbIpUrvaka cItarelo che, rathakAranI DAbI bAjue tene lAkaDAM kApIne lAkaDAMthI bhareluM gADuM tathA gADAnAM be baLado. jemAM eka jamIna upara beThelo tathA eka UbhA evo cItarIne citrakAre pitAnI kaLAno suMdara dAkhale besADe che; kAraNa ke be IMca jeTalI saMkucita jagyAmAM ATalAM prANIonI AkRtio ane te paNa tAdaza svarUpe raju karavI te vRttAMtanirUpaNanI tenI sacoTa buddhi dAkhave che. A ja samaye je jhADa nIce A traNe jaNa UbhA che ane tenI DALIno je thoDo bhAga kApavAno bAkI che te pavana AvavAthI DALI tuTI paDIne te traNenA upara paDavAthI traNe jaNuM mRtyu pAme che ane mRtyu pAmIne traNe jaNa eka ja devalokamAM samAna baddhivALA devatarIke sAthe utpanna thAya che. devalokane prasaMga banAvavA mATe citrakAre citranA uparanA vacagALanA bhAgamAM vimAnanI AkRti cItarI che ane e rIte karanAra-thakAraka karAvanAra-baladevamuni ane anamodanAra-haraNa traNe jaNa eka ja sthAnake pahoMcyA te batAvavAno Azaya citrakAre barAbara sAcavyo che. A citramAM paNa munine eka bAjuno khabho khullo che. AkhA ye A citravasaMgrahamAM A baMne citra bahu ja bhAvavAhI che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 123 citra 56 tIrthakara zrI zAMtinAtha. uparokta pratanA pAnA 99 uparathI vacamAM zAMtinAtha bhagavAnanI pILA varNanI mUrti che tenA mAthAnA vALa jIvaMta manuSyanI mAphaka kALA raMgathI citrakAre A citramAM raju karyA che, teonI mUrti padmAsananI beThake pabAsana upara birAjamAna che, baMne bAjue be ubhI AkRtio cAmara dharanAranI che. uparanA bhAgamAM baMne bAju hAthI upara ekeka AkRti beThelI che je cItaravAno citrakArano Azaya prabhunA janma samaye iMdra hAthI upara besIne Ave che te batAvavAno hoya ema lAge che. citra paNa megharatharAjanI pArevA upara kaNa. pratanA pAnA 241 uparathI zAMtinAtha bhagavAna pUrvanA bAra bho paikI dasamAM bhavamAM megharatha nAme rAjA hatA te samayanA eka prasaMgane lagatuM A citra cheH"megharatha rAjAnI utkRSTa karuNAnI sabhAmAM idra eka vakhate prazaMsA karatAM kahyuM keH "A samayamAM rAjA megharatha jevo koI parama dayALu puru pRthvItaTa upara vidyamAna nathI." te samaye A sAMbhaLIne eka deva turata ja sabhAmAMthI uThIrAjA megharathanI parIkSA karavA mATe ughukta thayo chato pArevA ane siMcANanA be rUpa vikuvIne AgaLa bhayathI tharathara kaMpato pArevo ane pAchaLa siMcANe evI rIte rAjA megharatha jyAM rAjyasabhAmAM beThe che tyAM gayo. pArevo bhayathI vivaLa thaIne rAjAnA khoLAmAM jaIne paDo ane manuSyanI bhASAthI bAlavA lAgyuM keH "he rAjana ! huM bahu ja bhayabhIta chuM ane tamArA dayALatA Adi guNenI kIrti sAMbhaLIne tamArA zaraNe Avyo chuM. zaraNAgatanuM rakSaNa karavuM te manuSya mAtranI pharaja che temAMe zaraNe AvelAnuM prANapati patrie rakSaNa karavAnuM cUkatA nathI. rAjAe te pArevAne dhIraja ane AzvAsana ApatAM kahyuM ke "tuM gabharA nahi ! huM tAruM prANuti paNa rakSaNa karIza.' A pramANe kyAM bolI rahevA Avyo ke tarataja tenI pAchaLa paDelA siMcANa tyAM Avyo ane bolavA lAgyuM ke"he rAjana ! huM bahu ja divasano sudhAthI pIDAe chuM ane A pAre mAruM bhakSa che mATe ane te saMpI do ! tame mane nahi sepe te cheDA ja samayamAM sudhAnI paDAthI mArA prANa nIkaLI jaze.' rAjAe tene bahu samajAvyA paraMtu jyAre te koI paNa prakAre na samaye tyAre te pArevAnI bhArobhAra rAjAe potAnuM mAMsa ApavuM ane te paNa potAnA hAthe ja kApIne ApavuM ema TharAvavAmAM AvyuM. A pramANe nakkI thayA pachI rAjA maMtrI pAse potAnuM mAMsa kApavA mATe meTI charI maMgAve che. A samaye A saghaLe vRttAMta aMta:puramAM rahelI rANIonI jANamAM AvatAM sArAe aMtaHpuramAM tathA nagaramAM hAhAkAra vartI rahyo.' A prasaMgane lagatuM e citra che. citramAM jamaNI bAjue medharatha rAjA suvarNanA siMhAsana upara beThelA che, ane tenA jamaNA hAthamAM moTuM khatalavAra che tathA potAnA DAbA hAthathI maMtrI tathA rANIne zerabakora nahi karavA samajAvatA hoya ema lAge che. siMhAsananI nIcenA bhAgamAM pAre cItarela che, rAjAnI pAse citranI vacamAM maMtrInA hAthamAM potAnI talavAra che. DAbI bAjue aMtaHpuranI rANIo paikInI eka rANI taddana sAdA vezamAM (mANasa jyAre ekadama gabharAI jAya che tyAre tene potAnA kapaDAtAnuM bhAna hotuM nathI) jamaNe hAtha lAMbo karIne zorabakora karatI ane Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jena citrakaTapadruma dareka AkRtinA caherA upara prasaMganusAra viSAda ane vismayatAnI bhAvanA vyakta karavAmAM citrakAre purepurI saphaLatA meLavI che. 242 iMca jevaDA nAnA kadanA citramAM prasaMga nirUpaNanI gujarAtanA prAcIna citrakAranI siddhahastatA AjanA citrakArone karI Ape tema che. citranA uparanA bhAgamAM sicANa paNu cItarelo che. citra 58 zrI mahAvIra svAmI. pratanA pAnA 266 uparathI. vacamAM pILA raMganA zarIravALI mahAvIranI mUrti cItaravAmAM AvI che. bAkI badhIe rajuAta citra 56nA Abehuba anukaraNa rUpe che. cira pa9 achamAMgalika pratanA pAnA 2 uparathI. - aSTamAMgalikanI mAnyatA jainamAM bahu prAcIna samayathI pracalita che. je vAtane mathurAnA kaMkAlI TIlAmAMthI nIkaLelA pApApunA prAcIna AyAgapaTa puSTi Ape che. 39 prAcIna samayamAM prabhunI sanmukha jaina gRha aSTamAMgalikane akSatathI AlekhatA hatA, hAlamAM te rivAja lagabhaga nAza pAmyo che, to paNa pratiSThA, zAMtisnAtra, aSTottarI snAtra vagere moTA mahotsava samaye lAkaDAmAM katarelA aSTamAMgalikano Aje paNa upayoga karavAmAM Ave che ane dareke dareka jinamaMdiramAM dhAtunI achamAMgalikanI pATalIo hajAronI saMkhyAmAM vidyamAna che, jenI pUjA caMdana-kesara vagerethI karavAmAM Ave che, tenI mAnyatA A rIte Aje paNa pracalita hovA chatAM paNa aSTamAMgalikanAM pUrepUrAM nAma jANanAra varga paNa ekaDe eka Trake bhAgye ja haze to pachI te AlekhavAnA hetuo-uddezIne dhyAnamAM rAkhIne teno upayoga karanAranI to vAta ja zI? koI virala vyaktie haze paNa kharI, chatAM paNa A aThThamAMgalikane AlekhavAnA uddezIne lagatI kalpanA "zrIAcAra dinakara nAmanA graMthamAM zrIvardhamAnasUrie karelI che te ati mahattavanI hoI tenA bhAvArtha sAthe TUMkamAM eve ApavI yogya dhArI che.40 AtmAlokavidhau janopi sakalastIba tapo duzcare dAnaM brahmaparopakArakaraNaM kurvanparisphUrjati / sau'yaM yatra sukhena rAjati sa vai tirthAdhipasyAprato nirmaH r2nArthavRttiviraH zanimittaLa || || bhAvArtha AtmAnuM jJAna meLavavAne-oLakhavAne mATe dareka manuSya tIvra ane duzcara evuM tapa, dAna, brahmacarya, paropakAra e badhAMne karate zobhe che; te manuSya tyAM sukhapUrvaka zobhe-pitAnuM darzana karI zake-evuM darpaNa paramArthane samajanAra saddajJAnIoe tIrthaMkara devanA AgaLa AlekhavuM. 34 2. "The Jain Stupa and other Antiquities of Mathura' Plate no. VII & IX by V.A. Smith. 40 'ArArinajara' trAMja 16-118. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 125 jinendrapAdaiH paripUjyapRSTairatiprabhAvairapi saMnikRSTam / bhadrAsanaM bhadrakara jinendra puro likhenmaGgalasatprayogam // 2 // bhAvArthaH atyaMta prabhAvazALI, pUjanIya che taLIo jemanAM evA jinezvaranA caraNe vaDe sannikRSTa-yukta ane kalyANakArI temaja maMgaLanA zreSTha prayogarUpa evuM bhadrAsana jinezvara bhagavAnanA AgaLa AlekhavuM. puNyaM yazaHsamudanyaH prabhutA mahattvaM saubhAgyadhIvinayazarmamanorathAzca / varSanta eva jinanAyaka te prasAdAt tadvardhamAnayugasaMpuTamAdadhAnaH // 3 // bhAvArthaH he jinezvara deva! ApanI kRpAthI puNya, yaza, udaya, prabhutA ane mahatva tathA saubhAgya, buddhi, vijaya ane kalyANanI kAmanAo vadhe che; mATe vardhamAna saMpuTane AlekhuM chuM. vizvatraye ca svakule jinezo vyAkhyAyate shriiklshaaymaanH| ato'tra pUrNa kalazaM likhitvA jinArcanAkarma katArthayAmaH // 4 // bhAvArthaH traNa jagatamAM temaja potAnA vaMzamAM bhagavAna kalazasamAna che, mATe pUrNalazane AlekhIne jinezvaranI pUjAne saphaLa karIe chIe. antaH paramajJAnaM yAti jinAdhinAthahRdayasya / tacchrIvatsavyAjAtprakaTIbhUtaM bahirvande / / 5 / / bhAvArtha: zrIvatsanA bahAnAthI pragaTa thaela, jinezvara devanA hadayamAM je paramajJAna zobhe che tene vaMdana karuM chuM. tvadvandhyapazcazaraketanabhAvaklaptaM kartuM mudhA bhuvananAtha nijAparAdham / sevAM tanoti puratastava mInayugmaM zrAddhaH puro vilikhitorunijAgayuktyA // 6 // bhAvArtha: he jagataprabhu ! zrAvakoe pitAnA aMganI-aMgulinI yuktithI Alekhela mInayugala, ApanAthI niSphaLa thaela kAmadevanA vajarUpe kapAela hoI potAnA aparAdhane phokaTa karavA mATe ApanI sevA kare che. svasti bhUgagananAgaviSTapeSUditaM jinavarodaye kSaNAt / svastikaM tadanumAnato jinasyAgrato budhajanairvilikhyate // 7 // bhAvArthaH jinezvara devanA janma samaye eka kSaNavAramAM maryaka, ravaloka ane pAtAlalokamAM svasti zAMti-sukha utpanna thayuM hatuM, e mATe jJAnI manuSya jinezvara bhagavAnanI AgaLa svastikane Alekhe che. svarasevakAnAM jinanAtha dikSu sarvAsu sarva nidhayaH skuranti / atazcaturdhA navakoNanandyAvartaH satAM vartayatAM sukhAni // 8 // bhAvArtha: he jinezvara ! tArA sevakone sarva dizAmAM nidhie rAyamAna thAya cheprApta thAya che. tethI karIne cAre bAju nava khUNAvALA navAvarta sAjanene sukha kare. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jena citraka9pakuma upara pramANenA varNanavALA aSTamAMgalika, mahAmAMgalika ane kalyANanI paraMparAnA hetubhUta hovAthI jinamaMdiramAM pASANa upara karelA, lAkaDAnA pATalAomAM kotarelA, sukhaDanI peTIo upara kotarelA, zrAvikAo jinamaMdire laI javA mATe akSata ane badAma jemAM mUke che te cAMdInI dAbaDIo upara, sAdhuone pustakonI nIce rAkhavAnI pATalIo upara catarelA tathA rezamathI kaI kaI dAkhalAomAM vaLI sAcA metIthI paNa bharelA maLI Ave che. A pratanAM citromAM rekhAe vadhu bArIka thAya che. paraMparAnI jADI gadhAra lITIone sAmarthe temAM nathI paNa citrakAra jhINavaTano lAbha levA usuka hovAthI vigato vadhAre cItaravA mAMDavyo hoya ema lAge che. raMga paNa jAmato Ave che. A citronuM raMgavidhAna samagra citramALAmAM navIna bhAta pADe che. vividhatA sAcavatAM e citrakAra patromAM navAM abhina bahu caturAIthI utArI zame che ane prasaMganI jamAvaTa karavAmAM vAtAvaraNuM prANIone upayoga vagere Adhunika citrakAra jeTaluM zakya mAne te badhuM kauzalya temAM lAvI zakAya che. saMvidhAnanuM rekhAmaMDaLa ghaNuM rasamaya che. A pratamAM sapheda, lAla, pILA, kALa, vAdaLI, gulAbI, lIlo vagere raMgene upaga karavAmAM Ave che. Plate XVII citra 10 cakezvarI, pATaNanA saM.pA. bhaMDAranI dAbaDa naMbara 53nI pAnA 221nI tADapatranI tArIkha vagaranI 'trivIzalAkApucaritra'nA pahelA parve zrISabhadevacaritranI hatalikhita prate uparathI A citra tathA citra 61 atre raju karyA che. pratanA patranuM kada 3042 IMca che. citranuM kada 241 Ica che. devI vastrAbhUSaNethI susajita thaIne bhadrAsananI beThake beDI che. tenA uparanA baMne hAthamAM cakra che, nIcene jamaNe hAtha varadamudrAmAM che ane DAbA hAthamAM phaLa che. jamaNA paganI nIce gaThanuM vAhana che. citra 20mAM devInA cAre hAthamAM cakra che. jyAre ahIM mAtra be hAthamAM cakra che. bAkI vAhana vageremAM sabhAnatA che. zatruMjaya uparanI cakezvarI devInA hAthamAMnAM AyunI sabhAnatA A citramAM che. devInA zarIrane varNa pALe, uttarAsaMganA baMne cheDA UDatA batAvIne devIne AkAzagAminI batAvavAne citrakArane Azaya spaSTa jaNAI Ave che. citra 61 zrI RSabhadeva. uparokta pratamAMthI zrIbhadeva-prathama tIrthaMkaranI mUrti parikara sAthe. mUrtine raMga pILA, parikarano raMga sapheda. A baMne citromAM ApaNe rekhAne vadhu pravAhI thatI joI zakIe chIe, paNa citranI vastumAM (Vigour) Aveza kamIe jaNAya che. citra 12 devI aMbikA. khaMbhAtanA zAM. . nI uttarAdhyayane sUtranA pAnA 190 tArIkha vagaranI tA patranI hastalikhita prata uparathI citra 62-63-64 ane 65 levAmAM AvyAM che. citranuM kada 241 IMca che. mastaka upara AmravRkSa che; be hAtha; zarIrane varNa pILA. citra 43nI sthApatya mUrtine barAbara maLatI A citranI AkRti che. tenA DAbA kheLAmAM bALaka che ane jamaNa hAthamAM AMbAnI luMba che. vAhana siMhanuM che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa + 127 citra 13 lakSmIdevI, uparokta pratamAMthI ja. citranuM kada 241chuM Ica che. cAra hAtha, zarIrano varNa pILe, uparanA baMne hAthamAM kamaLanAM phUla, nIceno jamaNe hAtha varadamudrAe tathA DAbA hAthamAM phaLa che. Asana kamaLa che. citra 64 sarasvatIdevI. uparokta pratamAMthI ja. zarIrano varNa gora, cAra hAtha, citranuM kada 142 Ica che. uparanA jamaNA hAthamAM kamaLanuM phUla tathA DAbA hAthamAM vINA che ane nIcenA jamaNa hAthamAM akSasUtra tathA DAbA hAthamAM pustaka che. citra 65 zrI pArzvanAtha. uparokta pratamAMthI ja. citranuM kada 142 IMca che. pArzvanAtha prabhunI pratimAne raMga lIle tathA mastaka uparanI kaNano raMga zyAma che. bIjI citronI mAphaka A citramAM parikaranI rajuAta na karatAM pIThanA bhAgamAM phakta paMDIAnI rajuAta mAtra karI che. citra 61 pATaNanA bhaMDAranI tADapatranI hastalikhita prata uparathI zrIyuta ravizaMkara rAvaLe lIdhelA phoTogrApha uparathI A citra atre raju karyuM che. A citramAM uparanA bhAgamAM gumahArAja bhadrAsana upara besIne sAme beThelA ziSyane tathA nIce baMne hAthanI aMjali joDIne beThelA be gRhastha-zrAvake tathA be zrAvikAone upadeza ApatA batAvavAno citrakArane Azaya che. citra 67 merU upara janmAbhiSeka, amadAvAdanI u.pho.. nA jJAnabhaMDAranI tADapatranI hastalikhita prata uparathI citra 6 thI 72 ane 78 thI 81 sudhInAM levAmAM AvyAM che. A prata vi.saM. 927nA ASADha sudi 11 ne budhavAranA divase lakhAelI "kalpasUtra ane kAlakakathA'nI hastalikhita prata uparathI vi.saM. 14ra7mAM nakala karAelI che. prabhu mahAvIrane merU parvata upara snAtra mahAva. sodhananuM parvata samAna, nizcala, zaka nAmanuM siMhAsana kaMpAyamAna thayuM, eTale Indra avadhijJAnano upayoga mUkI joyuM te carama jinezvarane janma thaelo jaNA; turata ja I hariNAme deva pAse eka yojana jeTalA parimaMDIvALA sudyApA nAmanA dhaMTa vagaDAvyA 1 e ghaMTa vagADatAMnI sAthe ja sava vimAnamAM ghaMTa vAgavA lAgyA. potAnA vimAnamAM thatA ghaMTanAdathI deva samajI gayA ke Indrane kAMIka kartavya AvI paDayuM che. teo sarve ekaThA thayA eTale hariNagamevIe indrane hukama kahI saMbhaLAvyuM. tIrthaMkarano janmamahotsava karavA javAnuM che ema jANIne devone bahu ja AnaMda thaye. devAthI parivare indra nandIzvara dvIpa pAse AvI vimAnane saMkSepI bhagavAnanA janmathAnake Avyo. jinezvarane tathA mAtAne traNa pradakSiNa daI, vaMdana-namaskAra vagere karI bolyA ke: kukSimAM rata upajAvanArI, jagatamAM dIpikA samI he mAtA! huM tamane namaskAra karuM chuM. huM devane svAmI zakendra Aje tamArA putra chelA tIrthakarane janma mahotsava ujavavA devalokathI cAlyo AvuM chuM. mAtA ! tame kaI rIte ciMtA ke vyagratA na dharatAM." te pachI trizalA mAtAne indra avasthApinI 41 e ullekha uparathI ema mAnavAne kAraNe rahe che ke prAcIna bhAratavAsIo Adhunika "wireless'nI kahevAtI zeAdhathI aNana mahetA, kAraNake eka ghaMTanAda thI sarva vimAnamAM ghaMTa vAgavA lAgyA te varNana ja tene puza Ape che, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jena citrakAma nidrA ApI ane jinezvaraprabhune karasaMpuTamAM lIdhA. dhImedhIme vividha bhAvanA bhAva devothI parivarelo, sAdha%, merU parvatanA zikhara upara rahelA pAMDukavAmAM AvI pahoMcyo ane tyAM merUnI cUlAthI dakSiNa bhAgamAM rahelI atipAMDukAbalA nAmanI zilA para jaI prabhune meLAmAM laI pUrva dizA bhaNI mukha karI sthita thayo. - pahelAM ayutendra prabhune snAna karAvyuM. te pachI anukrame bIjA indro ane cheka caMdra-sUrya vageree paNa prabhunA snAnano lahAvo lIdho. zakendra pote cAra vRSabhanuM 5 karIne ATha zIMgaDAMomAMthI karatA jaLa vaDe prabhuno abhiSeka karyo. citramAM saidharmendranA meLAmAM prabhu birAjamAna thaelA che. uparanA bhAgamAM be vRSabhanAM cItarelAM che ane AjubAjumAM be de hAthamAM kalaza laIne ubhelA che. IndranI palAMThInI nIce merU parvatanI cUlAe cItarelI che. Plate XVIII citra 68 citra 67 vALI uparokta pratamAMthI ja, "prabhuzrI mahAvIranuM vana'. puSottara vimAnamAMthI vIsa sAgaropamanuM AyuSya pUrNa karI avyA-vIne zrI mahAvIra bhagavAna brAhmaNakuMDagrAma nAmanA nagaramAM koDAlagotrI RSabhadatta brAhmaNanI strI devAnaMdA je jAlaMdharagetrI che, tenI kukSimAM garbharUpe utpanna thayA. ASADha sudi 6 nA divasanI madhyarAtrinA samaye ane uttarAphAgunI nakSatrane caMdrane ema thaye hato te vakhate prabhu divya AhAra, divya bhava ane divya zarIrano tyAga karI garbhamAM AvyA. citramAM pabAsana upara prabhu mahAvIranI mUrti birAjamAna karelI che. Aje jevI rIte jinamaMdiramAM mUrtine AbhUSaNothI zaNagAravAmAM Ave che tevI ja rIte citramAM paNa mUrtinA mAthe mukuTa, be kAnamAM kuMDala, garadanamAM kaMThe, hRdaya upara matIno agara hIrAno hAra, baMne hAthanI keNInA uparanA bhAgamAM bAjubaMdha, bane kAMDA upara be kaDa, hAthanI hatheLIo palAMThI upara mUkIne bhegI karI che, tenA upara sonAnuM zrIphaLa vagere cItaravAmAM AvyuM che, mUrti padmAsane birAjamAna che, mUrtinI AjubAju parikara che. ahIM eka prazna upasthita thaI zake che ke jyAre tIrthaMkaranuM ovana thAya che tyAre zarIranI keIpaNa jAtanI AkRti to hatI nathI ane tIrthaMkara nAma karmano udaya to teone zramaNapaNuM aMgIkAra karyA pachI kevalyajJAnanI prApti thayA pachI sattAmAM Ave che te teonA cyavanano prasaMga darzAvavA teonI mUrti mUkavAnuM kAraNa zuM? jaina saMpradAyanA anuyAyIo dareka tIrthakaronAM pAMce kalyANake eka sarakhAM ja mahattvanAM mAne che. pachI te vyavana, janma, dIkSA, kevalya ke nirvANu hoya ane te saghaLAM ye sarakhAM ja pavitra hovAthI gujarAtanA prAcIna citrakAroe pAMce kalyANaka darzAvavA mATe judI judI kalpanAo karI amuka prakAranI AkRtio nakkI karelI hoya ema lAge che, kAraNake jevI rIte ApaNane ahIM vana kalyANakanA citraprasaMgamAM prazna udabhave che tevI ja rIte nirvANa kalyANakane citraprasaMgamAM prazna ubhavavAno ja, kAraNake prabhu nirvANa pAmyA pachI tenuM zarIra ke AkRti vagere kAMI hotuM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 129 nathI. have ApaNe pAMce kayANamAM prAcIna citrakAroe kaikai kalpanAkRtio nakkI karelI che te sabaMdhI vicAra karI laIe eTale AgaLanA A pAMca prasaMgone lagatAM citromAM zaMkA uddabhavavAnuM kAraNuM upasthita thAya ja nahi. 1 thavana kalyANaka-vyavana kalyANakane prasaMga darzAvavA mATe prAcIna citrakAre hamezAM je je tIrthaMkaranAM yavana kalyANakano prasaMga hoya temanA laMchana sahita ane keTalAMka citrAmAM teonA zarIranA varNa sahita te te tIrthakaranI mUrtinI parikara sahita rajuAta kare che. (juo citra 68). 2 janma kalyANaka-janma kalyANakane prasaMga darzAvavA mATe hamezAM je je tIrthaMkaranAM janma kalyANaka prasaMga darzAvavAno hoya te te tIrthakaranI mAtA ane eka nAnA bALakanI rajuAta teo kare che (jue citra 70). * 3 dIkSA kalyANaka-je je tIrthakaranA dIkSA kalyANakano prasaMga darzAvavAno hoya te te tIrthakaronI jhADa nIce paMcamaSTi loca karatI AkRti eka hAthathI ceTalIne leca karatAM beThelI ane pAse be hAtha pahoLA karIne kezane grahaNa karatA IndranI rajuAta citramAM teo kare che, 4 kevaya kalyANaka-je je tIrthakaranA kaivalya kalyANakane prasaMga darzAvavAno tene Azaya hoya, te te tIrthakaranAM samavasaraNanI rajuAta teo kare che. (juo citra 72). - 5 nirvANa kalyANaka-je je tIrthaMkaranA nirvANa kalyANaka prasaMga darzAvavAno hoya te te tIrthaMkaranA zarIranA varNa tathA laMchana sAthe teonI padmAsananI beThake vALelI palAMThI nIce siddhazIlAnI (bIjanA caMdramAnA AkAra jevI) AkRtinI tathA baMne bAjumAM eka jhADanI rajuAta prAcIna citrakAre karatA dekhAya che. (juo citra 71). citra 12 guru mahArAja ziSyane pATha Ape che. u.pha.dha. bhaMDAranI pratamAMthI ja. A pratamAM citrakArano Azaya mahAvIranA pAMce kalyANaka darzAvavAno che temAM bAkInA yavana, janma, kavirA ane nirvANa kayAkanA prasaMge te tene prAcIna citrakAronI rItinI anusaratAM ja dorelAM che. paraMtu dIkSA kalyANakanA prasaMgamAM paMcamukhrilocanA prasaMgane badale A citramAM jaina sAdhuonuM dIkSita avasthAnuM citra dereluM che. citranI aMdara madhyamAM chatamAM bAMdhelA caMdaravAnI nIce bhadrAsana upara beThelI AkRti AcArya mahArAjanI che, ghaNuM karIne te A prata lakhAvavAne upadeza ApanAra AcArya mahArAjanI haze, teone eka khabho jamaNI bAjuno ughADa che, jamaNA hAthamAM muhapatti rAkhIne tathA DAbA hAtha varada mudrAmAM rAkhIne sAme hAthamAM tADapatranuM pAnuM pakaDIne beThelA ziSya-sAdhune kAMI samajAvatAM hoya ema lAge che. guru ane ziSya baMnenI vacamAM saheja uparanA bhAgamAM sthApanAcAryanI rajuAta citrakAre karelI che, bhadrAsananI pAchaLa eka ziSya kapaDAnAM TukaDAthI gurunI suzraSA karatA dekhAya che. citra 70 prabhuzrI mahAvIrano janma. uparokata pratamAMthI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13n jena citrakalpadruma - je vakhate graha uraca sthAnamAM vartatA hatA, caMdrano uttama yoga prApta thaye hato, sarvatra somyabhAva, zAMti ane prakAza khIlI rahyAM hatAM, dizAomAM aMdhakAranuM nAmanizAna paNa na hatuM, ulkApAta, rajovRSTi, dharatIkaMpa ke digadAha jevA upadravo cheka abhAva vartato hato, dizAonA aMta paryata viddhi ane nirmaLatA patharAelI hatI, je vakhate sarva pakSIo pitAnA kalarava vaDe jayajaya zabdano uccAra karI rahyAM hatAM, dakSiNa dizAne sugaMdhI zItaLa pavana, pRthvIne maMdamaMdapaNe sparza karato, vizvanA prANIone sukha-zAMti upanAvI rahyo hato, pRthvI paNa sarva prakAranA dhAtyAdithI ubharAI rahI hatI ane je vakhate sukALa, Arogya vagere anukuLa saMgAthI, dezavAsI lokonAM haiyAM harSanA hiMDoLe jhulI rahyAM hatAM, tema ja vasatitsavAdinI krIDA dezabharamAM cAlI 2hI hatI, te vakhate madhyarAtrine vije, uttarAphAgunI nakSatra sAthe candrane cena prApta thatAM Are. vALI trizalA kSatriyANIe bAdhArahitapaNe Arogya putrane janma Apyo. citramAM suvarNanA palaMga upara bichAvelI vividha jAtinA kulothI AcchAdita karelI sugaMdhIdAra zapyA upara trizalA kSatriyANI sunAM che, jabhasu hAthe prabhu mahAvIrane bALaka rUpe 5kaDIne temanA tara-samukha joi rahelAM che. temanA jamaNA hAtha nIce takIo che, temanuM sAruM e zarIra vastrAbhUSaNathI susajina che, temanA uttarIya vastra-sADImAM haMsa pakSInI suMdara bhAta cItarelI che; temane pozAka caudamA saikAnA zrImaMta vaibhavazALI kuTuMbanI strIonA paheravezano suMdaramAM suMdara khyAla Ape che. palaMganI nIce, pANInI khArI, pala mAMthI UtaratI vakhate paga mUkavA mATe pAdapIDa-paga mukavAne bAjoTha paNa cItarela che, uparanA bhAganI chatamAM caMdaro paNa baMdhelo che. citra 71 prabhu mahAvIranuM nirvANa. uparokta pratamAMthI ja. zramaNa bhagavAna mahAvIre je vaSakALamAM madhyama apApApurIne viSe hastipAla rAjAnA kArakunonI sabhAmAM deluM comAsuM varSARtumAM rahevA mATe karyuM, te comAsAno ceAtho mahino, vAMkALanuM sAtamuM pakhavADIyuM eTale ke kArtika mAsanuM (gujarAtI Aso mAsanuM) kRgu pakhavADIyuM, te kArtika mAsanA kRSNa pakhavADIyAnA paMdarame divase gujarAtI Aso mAsanI amAse), pAchalI rAtrie kALadharma pAmyA teo siddha thayA, buddha thayA. prabhu mahAvIranI mUrti je pramANe citra naM. 68mAM varNavI gayA te pramANenA AbhUSaNe sahita cItarelI che, nirvANa kalyANakano prasaMga darzAvavA khAtara siddhazIlAnI AkRti ane baMne bAjIe ekeka jhADa vadhArAmAM cItarelAM che. A citranI pRSTha bhUmi sIMduriyA rAtA raMganI che, siddhazIlAno raMga sapheda che, AjubAjunA ane jhADanA pAMdaDAM lIlA raMganAM che. A jhADanAM pAMdaDAM eTalAM badhAM bArIka ane sukomaLa citrakAre cItarelAM che ke jene saMpUrNa khyAla A hAphaTana citrathI koIpaNa rIte AvI zake nahi, amadAvAdamAM lAladaravAje AvelI sIdIsaiyadanI majIdanI divAlomAM karelI suMdara sthApatya jALIonI sucanA mULa AvA koI prAcIna citranA anukaramAMthI sarAelI hoya ema mAruM mAnavuM che. sthApatya kAmanI e dIrghakAya naLI karatAM be agara aDhI IcanI kaMkI jagyAmAMthI mukta aDadhA IMca jeTalI jagyAmAM jhADanI pAMdaDIe pAMdaDI Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 131 gaNI zakAya evAM bArIka jhADanI kalAnuM sarjana karanAra gujarAtanA prAcIna citrakAre Aje paNa ApaNane AzcaryamAM garakAva karI mUke che. citra 72 prabhu mahAvIranuM samavasaraNa uparAMta pratamAMthI ja. , tIrthakarane kevalyajJAnanI prApti thayA pachI devo samavasaraNanI racanA kare che. A samavasaraNanI be jAtanI racanAo ApaNane prAcIna citrAmAM maLI Ave che, eka jAtanI racanA gaLAkRtimAM hoya che ane bIjI jAtanI catuSkoNa-cAra khuNAvALI -cekhaMDI hoya che. A citra goLAkRti vALA rasamavasaraNanuM che, samavasaraNanI madhyamAM mahAvIranI mUrti tathA AjubAju pharatAM traNa gaDha, mastakanI pAchaLanA bhAgamAM azokavRkSane badale be bAju laTakatAM kamala jevI AkRti cItarelI che, gaDhanI cAre dizAe eka daravAjo tathA gaDhanI bahAra cAre khuNAmAM ekeka vApikA-vAva cItarelI che. prasaMgopAta samavasaraNanuM TuMka varNana atre ApavuM mane ema lAge che. prathama vAyukumAra deva jana pramANu pRthvI uparathI kacaro, dhAsa vagere dUra karI tene zuddha kare che. pachIthI meyakumAra devo sudhI jaLanI vRSTi karI e pRthvInuM siMcana kare che, tIrthakaranAM caraNane pitAnA mastaka caDAvanAra A pRthvInI jANe pUjA karatA hoya tema vyaMtara cha e RtunA pacaraMgI, sugaMdhI, adhomukha DIMTavALA puSponI jAnu paryata vRSTi kare che. tyArabAda vANavyaMtara devo suvarNa, maNi ane mANekavaDe pRthvItala bAMdhe che arthAta eka yojana paryananI A pRthvI upara pIThabaMdha kare che. cAre dizAomAM teo manohara toraNa bAMdhe che. vizeSamAM bhavya jinene dezanA sAMbhaLavA mATe bolAvato hoya tema toraNenI upara rahelo vajana samUha racIne teo samavasaraNane zAbhAve-suzobhita kare che. tenI nIce pRthvInI pITha upara AlekhAelAM ATha maMgaLa maMgaLatAmAM umero kare che. dhAnika devo aMdara, jyoti matheno ane bhavanapati bahArane gaDha banAve che. maNinA kAMgarAvALo ane ranane banAvelo darane gata jANe sAkSAta "roDaNagiri' hoya tema zobhe che, rananA kAMgarAvALe ane senAno banAvelo madhya gaDha aneka dIpAmAMthI AvelA sUryanI zreNijevo jhaLakI rahe che. sauthI bahArano gaDha senAnA kAMgarAvALA ane rUpAne banele hovAthI tIrthakarane vaMdana karavA mATe jANe sAkSAta vaitADhaya parvata AvyuM hoya ema bhAse che. A pratimAnA citra prasaMge jUdI jUdI pratomAM AlekhAelA hovA chatAM A citra AlekhanamAM vadhu sukAmatAvALA temaja kAMIka vadhAre rasikatAthI AlekhAelA hoya ema lAge che. Plate IXX citra 73 devAnaMdA ane cauda svama. IDaranA saMdhanA bhaMDAranI zeTha ANaMdajI maMgaLanI peDhInI 44 viratRta varNana mATe 1 Avazyaka niyukti, 2 vijaAI zalAkA purU caritra, 3 samavasa prakara ane 4 lokaW3421 2 3 RHEA Jain Iconography (Il Samavasurana) by D.R. Blandarkar, M.A. - in Indian Antiquary, Vol XI, pp. 125 to 130 & 153 to 161. 1971. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jaina citraka65ma tADapatranI karapasUtranI tArIkha vagaranI patra 108nI kula citra 33 vALI pratanA pAnA 2 uparathI A citra ane raju karavAmAM AvyuM che. patranuM kada 134ra Ica che. tADapatranI pratimAM suvarNanI zAhIno upayoga pahelavahelo A pratanA citromAM karyo hoya ema lAge che, kAraNake A prata sivAya "gujarAtanI prAcIna jainAzritakaLAnA citro pikInI eka paNa pratamAM suvarNanI zAhIthI dorelA citra haju sudhI maLI AvyAM nathI. ApaNe upara citra 68nA "mahAvIra cyavanane lagatAM prasaMganA varNanamAM jaNAvI gayA chIe ke zramaNa bhagavAna mahAvIra devalokamAMthI cavIne devAnaMdA brAhmaNanI kukSimAM garbha tarIke AvyA. te rAtrIe devAnaMdA brAhmaNI bhara uMdhamAM na hatI tema pUrI jAgRta paNa na hatI. eTale ke prabhu garbhamAM AvyA eTale teNIe atiudAra, kalyANamaya, upadrava haranArA, maMgaLamaya ane suMdara cauda mahAama jemAM te A pramANe 1 gaja, 2 vRSabha, 3 siMha, 4 lamI (abhiSeka), 5 puSpanI mALA, 6 caMdra, 7 sUrya, 8 dhvaja, 9 pUrNakuMbha-kalaza, 10 pAsarovara, 11 kSIrasamudra, 12 devavimAna, 13 ratnane Dhagalo, ane 14 nidhUma agni."45 citramAM devAnaMdAe, coLI, uttarIyavastra-sADI, uttarAsaMga vagere vase paridhAna karelAM che, zayAmAM sugaMdhIdAra kule bichAvelAM che, te takIAne aDhelIne- daine ardha jAgRta ane ardha nidrAvasthAmAM sutelI dekhAya che, teNIe DAbe paga jamaNA paganA DhIMcaNa upara rAkhelo che. teNInA mAthe mukaTa, kAnamAM kaMDala, mAthAmAM AbhUSaNa tathA teNInA mAthAnI veNI chuTI che ane teno cheDe TheTha palaMganI nIce laTakato dekhAya che, teNInA paga agADI eka strI-nokara sAdA paheravezamAM teNInA paga dabAvatI hoya tevI rIte raju karelI che, palaMganI nIce najIkamAM pANInI jhArI tathA pAdapITha mUkelAM che. teNIne palaMga suvarNana che, citranuM mULa kada 2423 iMca che. temAM aDadhA agara paNa IcanI jagyAmAM vegavALA cauda prANIo vagerenI rajuAta karatAM cauda mahAsvo cItaranAra gujarAtanA prAcIna citrakArenI kalAgIrI upara jagatanA koIpaNa kalApremIne mAna upajyA vinA rahe tema nathI. citra 74 prabhu zrI mahAvIranuM samavasara. IDaranI pratanA pAnA 51 uparathI. A citra agAunA citra 72ne Abehuba maLatuM che, viziSTatA phakta traNa gaDha paikInA prathama gaDhamAM manuSya AkRtionI rajuAta karI te rajuAta karavAmAM saMpUrNa saphaLatA meLavI zakya che te che, sivAya gujarAtanA prAcIna citramAM kaIpaNa ThekANe gaDhanI aMdara manuSya AkRtio darelI maLI AvI nathI. AkhuM citra moTe bhAge senAnI zAhIthI ja cItareluM che. citranuM mULa 45 saca-vasa-sImi -phA-sI-livara-the-ma 1 10 11 12 13 14 vaDasana-sAra- vimavana-yajura--sid 2 | -- vaimUtra 9 re Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 133 kada 242 iMca che. mULa citra uparathI thoDuM moTuM karAvIne atre raju karavAmAM AvyuM che. citra hapa prabhu zrI pArzvanAtha. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAthI pATaNa birAjatA virya muni mahArAja zrI puNyavijayajI dvArA A citra tathA citra 76 muM mane prApta thaeluM che, te baMne citra mULa karatAM saheja moTAM karAvIne atre ApavAmAM AvyAM che. kapasUtranI pratimAMnuM A citra lagabhaga teramI agara caudamI sadInAM citrone barAbara maLatuM Ave che. zrI pArzvanAtha prabhunA zarIrano varNa ghare lIlo che mastaka uparanI dharaNaMdranI sAta kaNuo kALA raMgathI cItaravAmAM AvI che, AjubAjunA pabAsanamAM be cAradhArI pakSAkRtio tathA mastakanI uparanA bhAgamAM baMne bAju ekeka hAthI abhiSeka karatA hoya tevI rIte sUDha uMcI rAkhIne ubhelA cItarelA che, uparanI chatamAM uparAuparI traNa chatranuM jhumakhuM laTakatuM dekhAya che. A citra te samayanA jinamaMdiramAM padharAvavAmAM AvatI sthApatyamUrtio ane hAlanI cAlu samayamAM padharAvavAmAM AvatI mULanAyakanI pabAsana sahitanI sthApatyamRtae varace kAMI paNa pheraphAra thavA pAmyo nathI tenI sAbitI Ape che. A citramAM rekhAonuM jora bahu kamI dekhAya che, citra 76 prabhu zrImahAvIra. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMthI. A citra koI zIkhAu citrakAre tADapatra upara derelI Akati mAtra ja che, A citrakAra zikhAu jevo hovA chatAM paNa prAcIna citrakAronI mAphaka AkhI AkRti ekaja jhaTake derI kADhelI che. Plate XX citra prabhu zrImahAvIranuM cavana. A citranA varNana mATe jUo citra 68nuM varNana. iDaranI pratanA pahelAM patra uparathI tenI lipi vagerenI rajuAta karavA mATe atre raju kareluM che. A citrane ghaNekharo bhAga ghasAI gaelA hovAthI tenuM svarU5 barAbara jANI zakAtuM nathI. madhyamAM alaMkArAthI vibhUSita karelI prabhu zrI mahAvIranI mRta cItarelI che, AjubAju IMdra ane IMdrANI ubhAM che, pabAsananI nIceno bhAga bahu ja dhasAI gaele che tethI tenuM varNana vizeSa ApI zakAyuM nathI. citra 78 gaNadhara sudharmAsvAmI. iDaranI pratanA chellA 109mA patra uparathI citranuM kada 241 Ica che, AkhuM e citra senAnI zAhIthI cItareluM che. citranI madhyamAM gaNadharadeva zrIsudharmAsvAmI beThelA che, gaNudharadeva zrIgautamasvAmInuM citra paNa AvI ja rItanuM maLI Ave che to pachI A citrane sudharmAsvAmInuM karavAnuM zuM kAraNa e prazna atre upasthita thaI zake tema ' kalpanA karavAnuM kAraNa e che ke bhagavAna mahAvIranI pATe gaNadharadeva zrIgautamasvAmI nahI paNa zrIrAdhamAM svAmI AvyA hatA, vaLI dareka aMgasUtromAM teonA ziSya zrI jaMbusvAmI prazna pUchanA ane teno yogya uttara teo ApatA tevI rItanAM varNano maLI Ave che, te prasaMgane anulakSIne A citramAM paNa teozrInI jamaNI bAjue be hAthanI aMjali joDIne vinayapUrvaka ubhelA jaMbusvAmIne citrakAre cItarelA che te uparathI A citra zrIgautamasvAmInuM nahi paNa bIsudharavAmInuM Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpama 134 ja che ema maiM kalpanA karI che, vaLI tenI AgaLa ATha pAMkhaDIvALuM suvarNa kamala cautarIne citrakAre spaSTa karyuM che ke A citra tIrthaMkaranuM nahi paNa gaNadhara devanuM che. zrIsudharmAMvAmInA mastaka upara caMdaravA bAMdhelA cItarelA che. tIrthaMkaranA ane gaNadharadevAnI sthApatya mUrtimAM agara prAcIna citramAM takAvata mAtra eTaleA ja rAkhyA che ke tIrthaMkaranI mUrtie tathA citrA padmAsanastha AbhUSaNa sahita ane baMne hAtha palAMDI upara ane gaNadharadevanI mUrti tathA citrA padmAsanastha, AbhUSaNa vagara sAdhuvezamAM ane jamaNA hAtha hradaya sanmukha keTalIka vakhata mALA sahita tathA DAbhe hAtha kheALA upara rAkhatA A pramANenI AkRtie baMnene judA pADavA mATe nakkI karelI hoya tema lAge che. A citramAM DAbI bAjue e hastanI aMjaloDIne hAthamAM uttarAsaMganA cheDe rAkhIne vinayapUrvaka ubhelI puruSAkRti cItarIne suvarNakamala upara IMdranI rajuAta karI hoya ema lAge che, iMdranI tathA jaMbusvAmInI AkRtinA citrAnuM rekhAMkana kAi alaukIka prakAranuM viziSTa kalAmaya che. Plate XXI A citra chhe prabhu mahAvIranuM dIkSA kalyANaka. citra 69 vAthaeNna citra varNana mATe citra 80 prabhu mahAvIranuM janma kalyANaka. varNana mATe jIe citra 70 nuM citra 81 prabhu mahAvIranuM daivalya kalyANuka, varNana mATe jue! citra 72 nuM Plate XXII A jue citra 69. citranuM ja varNana. citranuM ja varNana. citra 82 aSTamaMgala, iDaranI pratanA pAnA 2 uparathI, aSTamaigalanAM nAmeA anukrame nIce pramANe cheH (1) darpaNuM, (2) bhadrAsana, (3) vardhamAna saMpuTa, (4) pUrNekalaza, (5) zrIvatsa, (6) matsya yugala, (7) svastika, (8) nandAvartta. varNana mATe jIe citra panuM A prasaMgane lagatuM varNana. Plate XXIII citra 83 zrImahAvIranA janma. IDaranI pratanA pAnA 3pa uparathI. varNana mATe jue citra 70nuM A prasaMgane lagatuM varNana. citra chamAM trizalA mAtA mahAvIranA sanmukha je rahelAM che ane te ekalAM ja che tyAre A citramAM trizalAnA jamaNA hAthamAM mahAvIra bALakape che paraMtu teNInI najara strI-neAkara je paga AgaLa UbhI che tenI sanmukha che ane DAbA hAthe trizalA te o-nokarane putra janmanI khuzAlImAM kAMIka inAma ApatAM hoya ema lAge che. chatanA bhAgamAM caMdaravA AMdhelo che. palaMganI nIce citranI jamaNI bAjuthI anukrame zeka karavA mATe sagaDI, pagIne utaravA mATe pAdapI, pAdI upara kAMka ramakaDA jevI vastu che je spaSTa samajI zakAtI nathI ane thuMkavA mATe pIcadAnI che. A citra pazu mULa citra karatAM moTuM karIne atre raju kareluM che. Plate XXIV citra 84 zrIpArzvanAthanA janma. DaranI pratanA pAnA pa8 uparathI mULa kada raEx iMca uparathI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 135 moTuM karAvIne atre raju kareluM che, sArUM ye citra sonAnI zAhIthI cItareluM che. te kALe ane te samaye hemaMta Rtuno bIjo mAsa, trIjuM pakhavADiyuM-poSa mAsanuM kRSNa pakhavADiyuM vartatuM hatuM, te paNa mAsanA kRSNa pakhavADiyAnI dazama (gujarAtI mAgazara vadI dazama)nI tithine viSe nava mAsa barAbara pUrNa thatAM ane upara sADAsAta divasa vyatIta thatAM, madhyarAtrine viSe vizAkhA nakSatramAM candrano yoga prApta thatAM, ArogyavALI te vAmAdevIe regarahita putrane janma Ape. citramAM suvarNanA palaMga upara bichAvelI phUlanI cAdaravALI sugaMdhIdAra kukamaLa zaNyA upara vAmadevI sUtAM che, jamaNA hAthamAM pAkumArane bALakapa pakaDelA che ane temanI sanmukha joI rahelAM che. temanA jamaNA hAtha nIce takIe che, AkhA zarIre vastrAbhUSaNothI susajita che, dareka vastromAM judIjudI jAtanI DijhAIna cItarelI che, palaMga upara caMdaro bAMdhelo che, palaMganI nIce pANInI jhArI, dhupadhANuM, sagaDI tathA thuMkadAnI paNa cItarelAM che, tenA paga AgaLa eka jamaNA hAthamAM cAmara jhAlIne pavana nAkhatI cItarelI che. Plate XXV citra 85 zrImahAvIranirvANa. iDaranI pratanA pAnA para uparathI. citranuM mULa kada 242 Ica moTuM karAvIne atre raju karavAmAM AvyuM che. varNana mATe juo citra 81nuM A prasaMgane lagatuM varNana. citramAM phakta baMne bAjunAM jhADanI rajuAta judA prakAranI che tathA baMne bAju Indra kSIradakathI bharelA suvarNakalaza jhAlIne ubhA che te sivAya badhI bAbatamAM samAnatA che. Plate XXVI citra 81 indrabhA. IDaranI pratanA pAnA 7 uparathI. citranuM mULa kada raxra ica uparathI saheja nAnuM atre raju kareluM che. saudharmendra IsabhAmAM beTho che. te saudharma ke che? je batrIsa lAkha vimAnane adhipati che, je rajarahita AkAza jevAM svaccha vastro dhAraNa kare che, jeNe mALA ane mukuTa yathAsthAne paherelAM che, navIna suvarNanAM manohara Azcaryane karanArAM AjubAju kaMpAyamAna thatAM evAM be kuMDaLI jeNe dhAraNa karyo che, chatrAdi rAjacihno jenI mahAddhine sUcavI rahyAM che, zarIra ane AbhUSaNethI atyaMna dIpa, mahAbaLavALo, moTo yaza tathA bhAThAmyavALA, dedIpyamAna zarIravALA, paMcavaNI puSponI banAvelI ane cheka paga sudhI lAMbI mAlAne dhAraNa karanAra sAdharma nAme devalokane viSe saudharmAvalaMka nAmane vimAnamAM, sudharmA nAmanI sabhAmAM zaka nAmanA siMhAsana upara birAjelo che. citramAM Indra sabhAmAM siMhAsana upara birAjamAna thaelo che, uparanA jamaNA hAthamAM vaja ane DAbA hAthamAM aMkuza che, nIceno jamaNo hAtha sAme ubhA rahelA devane kAMI AjJA pharamAvato hoya tevI rIte rAkhela che, DAbA hAthamAM kAMI vastu che je spaSTa dekhAtI nathI, indranA kapaDAmAM cokaDInI DijhAIna vacce lAla raMganI TIpakIo che, sAme eka sevaka deva be hAthanI aMjali Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakAma joDIne indranI AjJAne svIkAra karato namrabhAve ubhelo che, te paNuM vastrAbhUSaNathI susajajata che. tenA mastaka upara paNa chatra che. baMnenA kapALamAM che AvI jAtanuM tilaka che je te samayanA sAmAjika rivAjanuM anukaraNa mAtra che. citra 87 zastava. IDaranI pratanA pAnA 9 uparathI. citranuM kada 2*2 Ica che. sadharmendra zukra nAmanA siMhAsana upara beThAbeThAM pitAnA avadhijJAna vaDe zramaNa bhagavAna mahAvIrane, RSabhadata brAhmaNanI bhAryA devAnandA brAhmaNInI kukSimAM garbhapaNe utpanna thaelA joyA. jatAM ja te harSita thayo. harSanA atirekathI, varasAdanI dhArAthI puSpa vikAsa pAme tema tenA romarAjI visvara thayA, tenAM mukha ane netra upara prasannatA chavAi rahI, tarata ja zakrendra Adara sahita utsukatAthI pitAnA siMhAsana uparathI uThazo, kAThIne pAdapIThathI nIce utaryo. UtarIne ratnothI jaDelI baMne pAdaDAone pagamAMthI utArI nAkhI. pachI eka vastravALuM uttarasaMga dhAraNa karIne aMjali vaDe be hAtha joDI tIrthakaranI sanmukha sAta-ATha pagalAM gayA. pachI pitAne DAbo DhIMcaNuM lAbha rAkhI, jamaNA DhIMcaNane pRthvI upara lagADIne pitAnuM mastaka traNa vAra pRthvItaLane lagADayuM, ane te sAthe pitAnA zarIrane paNa namAvyuM. kaMkaNuM ane berakhAMthI khaMbhita thaelI potAnI bhujAone jarA vALAne UMcI karI, be hAtha joDI, dase nakha bhegA karI, Avarta karI mastake aMjali joDIne zastava vaDe prabhu zrImahAvIranI stuti karI. citramAM jamaNI bAjue indra pitAnA baMne DhIMcaNa pRthvItaLa upara lagADI be hAthanI aMjali Dele mastaka tathA zarIrane namAvavAnI taiyArI karo ane eka hAthamAM vajI dhAraNa karele dekhAya che, tenA mastaka upara eka sevake pAchaLa UbhA rahIne be hAthe chatra 5kaDIne dhareluM che, 'chatra dharanAranI pAchaLa bIjI eka puruSa vyakti be hAthanI aMjali jeDIne tathA citranI DAbI bAjue uparanA bhAgamAM be pujya vyaktie potAnA baMne DhIMcaNa pRthvItaLane indranI mAphaka ja aDADIne bhakti karavA mATe tatparatA batAvatA citrakAre cItarelA che. A citramAM dareka AkRtinA kapaDAmAM mULa citramAM judIjudI jAtanI DijhAIne cItaravA mATe judI judI jAtane raMga jevA ke gulAbI, pIrojI, AsamAnI, vagere aMgeno tADapatranI prato upara pahelavahelI vAra ja upaga karela che. agAunAM devInAM citromAM judIjudI jAtanA strIonA paheravezanI rajuAta ApaNe karI gayA chIe, paraMtu pujya vyaktionA paheravezamAM judIjudI jAtanI DijhAInanI rajuAta A pratanAM citro sivAya bIjI koIpaNa pratamAM raju karavAmAM AvelI dekhAtI nathI. A citra uparathI prAcIna samayamAM gujarAtanAM puru pAtro kevI vividha jAtanAM ane gaberaMgI vastro paridhAna karatAM hatAM tene khyAla Ave che. citra 8 zakrAjJA. iDaranI pratanA pAnA 12 uparathI. citranuM mULa kada 224 iMca che. zakastava kahIne zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdana ane namaskAra karIne, indra pitAnA siMhAsana upara pUrva dizA tarapha mUkha rAkhIne beThe. tyAra pachI devonA rAjana zakedrane vicAra thayo ke tIka, cakravatao, baladevo ane vAsudeva mAtra zuddha ane ucca kSatriya kuLamAM ja janma lai Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 137 zake tethI tuccha, bhikSa ane nIca evA brAhmaNa kuLamAM mahAvIranA jIvanuM avataravuM pesya nathI, ema vicArI zramaNa bhagavAna mahAvIranA garbhane trizalA kSatriyANanI kukSine viSe mUkavAno nizya karyo. temaja trizalA kSatriyANIne putrIrUpe je garbha hato tene devA nandA brAhmaNanI kukSimAM mUkavAno vicAra karyo. nizcaya karIne padAti sainyanA adhipati harigamelI nAmanA devane bolAvI pitAnI AkhI ye janAnI samajutI ApatAM kahyuM keH "he devAnupriya ! devonA indra ane devonA rAjA tarIke mAre e AcAra che ke bhagavAna arihaMtone zuddha kuLAmAMthI vizuddha kaLAmAM saMkramAvavA. mATe he devAnupriya! tuM jA ane zramaNa bhagavAna mahAvIrane devAnandA brAhmaNInI kukSimAMthI saMharI, trizalA kSatriyANInI kukSine viSe garbhapaNe saMkramAva ane trizalA kSatriyANIno je garbha che tene devAnandA brAhmaNanI kukSimAM garbhapaNe rAMkamAva; ATaluM kAma patAvIne jaladI pAcho Ava ane mane nivedana kara.' A ghaTanAne lagatI ja ghaTanA kRNunA saMbaMdhamAM banyAno ullekha bhAgavata, dazamadha, a. 2 vhe. 1 thI 13 tathA a. 3 bro. 46 thI 50mAM jovAmAM Ave che jeno TuMka sAra A pramANe che: "asure upadrava maTADavA devonI prArthanAthI avatAra levAnuM nakkI karI viSNue yogamAyA nAmanI potAnI zaktine bolAvI. pachI tene saMbaMdhI viSNue kahyuM ke tuM ja ane devakInA garbhamAM mAre zepa aMza Ave che tene tyAMthI (saMkarSaNa) haraNa karI vasudevanI ja bIjI strI rohiNInA garbhamAM dAkhala kara. je pachI baLabhadra rAmarUpe avatAra leze ane tuM naMdapanI yazodAne tyAM putrIrUpe avatAra pAmIza. jyAre huM devakInA AThamA garbharUpe avatAra laI janmIza tyAre tAre paNa codAne tyAM janma thaze samakALe janmelA ApaNA baMnenuM ekabIjAne tyAM parivartana thaze." citranA madhya bhAgamAM vimAnanI vacce siMhAsana upara indra birAjamAna che, tenA cAra hAthe paikI uparanA jamaNA hAthamAM ja che. nIcenA jamaNA hAthathI cAmaradhAriNI strInA hAthamAMthI capaTI bharIne kAMi leta dekhAya che ane tenA baMne DAbA hAtha khAlI che, sAme phariNagamelI be hAthanI aMjali joDIne indranI AjJAnuM zravaNa karate ubho che. indra vastrAbhUSaNothI susajita che, traNe AkRtionAM vastro judIjudI DijhAInavALAM che. gujarAtanA prAcIna tADapatranA citramAM moranI rajuAta A citramAM pahelavahelI jovAmAM Ave che. A samaya pahelAMnAM prAcIna citrAmAM mera kema dekhAto nathI te zodhI kADhavuM muzkela che, paraMtu anubhavI ItihAsakAre ane kalAvivecako A bAbatamAM vadhu prakAza pADI zake. citra 8 prabhu zrI mahAvIrane janma samaye devAnuM Agamana. iDaranI pratanA pAnA 35 uparathI A citra levAmAM AvyuM che. prabhuno janma thatAM ja chappana dikakumArIonAM Asana kaMpyAM ane avadhijJAne karIne zrIarihaMta kabuno janma thaelo jANI, harSapUrvaka sUtikAgharane viSe AvI. sUtikAkarma karI potapotAne sthAnake gara. citranI jamaNI bAjue trizalA mAtA jamaNA hAthamAM mahAvIrane laIne temanI sanmukha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jaina citrakalpadruma jotAM dekhAya che, uparanA chatanA bhAgamAM caMdaravA bAMdhelA che, bIjI e strIe AnI bAjue uparanA bhAgamAMthI AvatI dekhAya che. jemAMnI eka cAmara vIMjhe che ane bIjInA hAthamAM suvarNathALamAM mUkelA trizalAne snAna karAvavA mATenA kSIradaphathI bharelA kaLaza che. A baMne strI dikumArI paikInI che, parlaMganI pAse strIneAkara UbhI che. citra 90 meru parvata upara snAtra mahotsava. iDaranI pratanA pAnA 38 uparathI varNana mATe nu citra 67nuM A prasaMgane lagatuM varNana. mahAvIranA merU parvata uparanA janmAbhiSeka samayanI eka ghaTanA khAsa ullekhanIya hAvAthI ahIM tene prasaMgopAta ullekha karI laieH jyAre devadevIe zramaNa bhagavAna mahAvIrane janmAbhiSeka mATe merU parvata upara laI gayA tyAre Indrane manamAM zaMkA utpanna thai ke: laghu zarIravALA prabhu ATaleA badhA jaLanA bAra zI rIte sahana karI zakaze?" Indrane A saMzaya dUra karavA prabhue peAtAnA DA paganA aMguThAnA agra bhAgathI merU parvatane saheja dabAvyA eTalAmAM te prabhunA atula baLathI merU parvata kaMpI UThyo. A varNananI sAthe sarakhAvA bhAgavata, dazamaskandha, a. 4: zlo, 26-27mAM ApeluM kRSNanI lIlAnuM varNana: indre karelA upadraveAthI vrajavAsIene rakSaNa ApavA taruNa kRSNe yAjanapramANa govardhana parvatane sAta divasa sudhI uMcakI tAnyeA. citra 91 prabhu mahAvIranA janma mahAtsavanI ujavaNI. DaranI pratanA pAnA 29 uparathI citranA mULa kada TrUkararphe IMca uparathI saheja nAnuM karIne A citra raju karavAmAM AvyuM che. zramaNa bhagavAna mahAvIraneA janmamahAtsava merU parvata upara devAe karyAM te ApaNe jaNAvI gayA, pachI siddhArtha rAjAe A janmamahAtsavanA divaseAmAM kAi potAnI gADI na bleDe, haLa na kheDe ane khAMDavA-daLavAnuM baMdha rAkhe evA baMdeobasta karavA ane kedIone cheDI mUkavA mATe kauTuMki purUSone AjJA karI ane kauTuMbika puruSoe khUba harSa, saMtekha ane AnaMdapUrvaka namana karyuM ane AjJAnAM vacana vinayapUrvaka aMgIkAra karI, kSatriyakuMDa nagaramAM jai kedIone choDI mUkayA, dhAMsarA ane sAMbelAM UMcAM mUkAvI dIdhAM ane dareka kArya saMpUrNa karI, siddhArtha kSatriya pAse AvI namana karI 'ApanI AjJA mujaba badhAM kAryo thaI gayAM che' e pramANe nivedana karyuM. citranA madhya bhAgamAM siMhAsana upara jamaNA hAthamAM udhADI talavAra rAkhI DAbA hAthe siddhArtha rAjA kauTuMeika puruSane hukama karamAvatA hoya ema lAge che. temanI sAme citranI DAkhI bAjue be hAthanI aMjila kheDIne e kauTuMbika pustra ApanA svIkAra karatA dekhAya che, siddhArtha rAjAnA mastaka upara rAjyacihna tarIke chatra cItareluM che, siMhAsananI pAchaLanA bhAgamAM strI-paricArikA DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI ane jamaNA hAthe siMhAsanane aDhelIne UbhI che, chatanA uparanA bhAgamAM caMdaravA AMdhe che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 139 Plate XXVII citra 2 svajano ane rAjA siddhArtha. iDaranI pratimAMnA pAnA 40 uparathI. citranuM mULa kada 3433 iMca che. mahAvIranA janma mahotsavanA bAramA divase azana-pAna khAdima-svAdima ema cAra prakAranA AhAranI puSkaLa sAmagrI taiyAra karAvI. mitro, jJAtijane, pitarAIo vagere svajano, dAsa-dAsI, nokara-cAkara vagere parijano ane sAta kuLanA kSatriyone bhejanane mATe nimaMtraNa ApyAM. citranI madhyamAM siddhArtha rAjana beThA che, temanI pAchaLa uparanA bhAgamAM jamaNI bAjue eka strI-ghaNuM karIne trizalA kSatriyANa beThAM che. citranI DAbI bAjue babe pu cAra lAInamAM kula maLIne ATha pu siddhArthanI sAme beThelA che, te badhAne saMbodhIne zramaNa bhagavAna mahAvIrane vardhamAna evuM guNaniSpanna nAma pADavA mATenA pitAnA bharathe darzAve che. citra 3 varSIdAna. IDaranI pratanA patra 44 uparathI citranuM mULa kada raphera ica che. zramaNa bhagavAna mahAvIrane dIkSA levAmAM eka varSa bAkI hatuM tyArathI ja temaNe vArSika dAna ApavAnuM zarU karyuM, teo hamezAM sUryodayathI AraMbhI prAta:kALanAM bhajana pahelAM eka karoDane ATha lAkha soneyAnuM dAna ApavA lAgyA. evI rIte eka varSamAM prabhue traNa abaja, abhyAsI karoDa ane ezI lAkha soniyA dAnamAM kharcA dIdhA. citramAM mahAvIra sihAsana upara beThelAM che ane jamaNA hAthe sonaiyAnuM dAna Ape che, hAthamAM eka sone aMguTho ane tarjanI AMgaLIthI pakaDelo dekhAya che. mahAvIrano jamaNo paga siMhAsana upara che ane DAbo paga pAdapITha upara che, je batAve che ke dAnanI samAptino samaya thavA Avyo che, A citramAM mahAvIrane dADhI tathA mUcho sahita citrakAre cItarelAM che. mahAvIranI najIkamAM traNa pAyA vALI TIpaI upara suvaNene thALI mukelA spaSTa dekhAya che, mahAvIranI pAchaLa citranI jamaNI bAjue cAmadhAriNI strI mahAvIrane DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI dekhAya che, uparanI chatanA bhAgamAM caMdaro bAMdhe che, citranI DAbI bAjue eka yuvAna tathA cAra ummara lAyaka mANaso kula maLIne pAMca vyaktie dAne levA AvelI dekhAya che. citra 94 dIkSA mahotsava. IDaranI pratanA pAnA 46 uparathI citranuM kada 2323 Ica che. vArpika dAnanI kriyA samApta thatAM, potAnA vali baMdha naMdivardhananI anumati laIdevoe ANelA kSIra samudranA jaLathI, sarva tIrthonI mATIthI ane sakala auSadhiothI naMdivardhana rAjAe prabhune pUrvadizA sanmukha besADI temano abhiSeka karyo. prabhune e rIte snAna karAvI, gaMdhakAvAyI vavaDe zarIrane lUMchI nAkhI Akhe zarIre caMdananuM vilepana karyuM, prabhunA AkhA zarIra upara suvarNajaDita cheDAvALuM, svaccha, utpaLa ane lakSamUhathavA tavastra zobhavA lAgyuM, vakSa:sthaLa upara kiMmatI hAra jhulavA lAge, bAjubaMdha ane kaDAothI temanI bhujAo alaMkRta banI ane kuMlanA prakAzathI temanA mukhamaMDaLamAM dIpti AvavA lAgI. AvI rIte AbhUSaNa ane vastrothI alaMkRta thaI prabhu pAlakhImAM birAjamAna thayA. A samaye AkhA kSatriyakuMDa nagarane dhvajA-patAkA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jaina citrakalpadruma tathA toraNothI zaNagAravAmAM AvyuM hatuM. pacAsa dhanuSya lAMbI, paccIsa dhanuSya paheLA, chatrI dhanuSya UMcI, suvarNamaya saMko tethI zobhI rahelI ane maNio tathA suvarNathI jaDita evI "caMdraprabhA' nAmanI pAlakhImAM prabhu (mahAvIra) dIkSA levA nisaryA.. te samaye hemaMta Rtuno pahele mahine-mAgazara mAsa, paheluM pakhavADiyuM kRSNapakSa ane dazamanI tithi hatI. te veLA temaNe chaThane tapa karyo hato ane vizuddha lesyAo vartatI hatI. prabhunA jamaNe paDakhe kulanI mahattA strI haMsalakSaNuM uttama sADI laine bhadrAsana upara beThI hatI. sarva prakAranI taiyArI thai rahyA pachI naMdivardhananI AjJAthI tenA sevakoe pAlakhI upADI. citranI madhyamAM pAlakhImAM prabhu vastrAbhUSaNathI susajita thaIne beThelA che. baMne bAju akeka strI cAmara vIMjhatI beThelI che. cAra sevakoe pAlakhI upADI che, pAlakhInI AgaLa be mANase bhUMgaLa vagADatAM ane eka mANasa jerathI nagAruM vagADate tathA pAlakhInI pAchaLanA bhAgamAM be mANase nagAruM vagADatAM dekhAya che. mitra 5 paMcamachiloca ane ardhavastradAna. iDaranI pratanA pAnA 50 uparathI citranuM mULa kada 38ra IcanuM che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kathAno paricayanI zarUAta nIcenA paMcamuSTi locanA citrathI thAya che. azokavRkSa (AsopAlava nahi)nI heThaLa AvI prabhu nIce utaryA ane pitAnI meLe ja eka muSTivaDe dADhImUchane ane cAra muSTivaDe mastakanA kezane evI rIte paMcamuSTi lonca karyo. e veLA nirjaLa chaThThane tapato hato ja. uttarAphAgunI nakSatrane yoga thayo tyAre inDe DAbA khabhA upara sthApana kareluM devadUSya vastra prahaNa karIne, ekalA eTale rAgadevarahitapaNe kezano loca karavA rUpa dravyathI ane krodhAdine dUra karavArUpathI bhAvathI muMDa thaine, gRhavAsathI nIkaLIne anagArapaNansAdhupaNAne pAmyA. citramAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA DAbA khabhA upara devadUca vastra tathA azokavRkSanI rajuAta citrakAre karI jaNAtI nathI, mahAvIra prabhu eka hAthe mastakanA vALane lonca karavAno bhAva darzAvatA, IndranI sanmukha jotAM, ane be hAtha pasArIne prabhue lonca karelA vALane grahaNa karavAnI utsukatA batAvato indra dekhAya che, indranA pAchaLanA eka hAthamAM ja che je indrane oLakhAve che, kharI rIte to jyAre jyAre indra prabhunI pAse Ave tyAre tyAre Ayudhone tyAga karIne ja Ave evo rivAja che paraMtu IndranI oLakhANa ApavA khAtara citrakAre vaja kAyama rAkheluM hoya ema lAge che. A pachI citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavelo ardhavastradAnane prasaMga jovAno che. je vakhate zramaNa bhagavAna mahAvIra gRhasthapaNAmAM vArSika dAna ApI, jagatanuM dAridraya pheDI rahyA hatA, te vakhate eka daridra sema nAma brAhmaNa dhana kamAvA mATe paradeza gayo hate. pati kamanasIba hovAthI paradezamAMthI paNa khAlI hAthe ja pAcho pharyo. garIbIthI akaLAI gaelI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNu 141 brAhmaNa patnI tene laDavA lAgI ke: are nirbhAgya zirAmaNI! zrIvardhamAnakumAre tyAre suvarNano varasAda varasAvyA tyAre tame kayAM uMghI gayA hatA? paradezamAM bhaTakIne paNa hatA tevA ne tevA ja nirdhana pAchA ghera AvyA! jAo-hajI paNa mArUM kahyuM mAnI, jaMgama kalpavRkSasamAna zrIvardhamAna pAse jazeA te te dhyALu ane dAnavIra tamArUM dAridraya dUra karyAM vinA nahi rahe. peAtAnI strInAM vanA sAMbhaLI pele AhmaNa prabhunI pAse AvyA ane kahevA lAgyo keH huM prabhu! Apa jagatanA upakArI che, Ape te vArSika dAna ApI, jagatanuM dAridraya dUra karyuM, huM svAmI! suvarNanI dhArAothI Apa sarvatra varasyA te kharA, pazu huM abhAgyarUpI chatrathI evA DhaMkAI gayA hatA ke mArI upara suvarNadhAranAM e TIMpAM paNa na paDavAM! mATe he kRpAnidhi! mane kAMika Apo. mArA jevA garIba brAhmaNane nirAza nahi karA!' karUNALu prabhue te vakhate pAtAnI pAse bIjI kaI vastu na heAvAthI, devadRSya vastrane aradhA bhAga ApyA, ane bAkInA pAcho pAtAnA khabhA upara mukhyA ! (jIe citratI jamaNI bAju), have pelA brAhmaNa, kiMmatI vastranA aradhA bhAga maLavAthI khUba khuzI thato thato satvara peAtAnA gAma AvyuM. teNe te ardha devakUSya vastranA cheDA baMdhAvavA eka tRNunArane batAvyuM, ane te konI pAsethI kevI rIte meLavyuM te vRttAMta athathI Iti paryaMta kahI saMbhaLAvyA. tUgunAre Akhare kahyuM ke 'huM sAma! te tuM A vasranA khIne aradhA TukaDA lai Ave te aMne TukaDA evI rIte meLavI ApuM ke temAM jarApaNa sAMdhe na dekhAya ane tuM vecavA jAya te! te akhaMDa jevA vastranA eka lAkha sAnaiyA to jarUra upaje, emAM ApaNA baMnenA bhAga. A sAMbhaLIne brAhmaNuM karIthI prabhu pAse AvyA. te! khare, paNa zaramane lIdhe tenA mukhamAMthI vAcA na nIkaLI zakI, te AzAmAM ne AzAmAM prabhunI pAchaLa pAchaLa bhaTakatA rahyo. prabhune dIkSA lIdhA pachI eka varSa ane eka mahinAthI kaMpraMka adhika samaya vItI gaye. ekadA teo dakSiNavAcAla nAmanA sannivezanI najIkamAM suvarNavAlukA nAmanI nadIne kAMThe AvyA. tyAM cAlatAM cAlatAM devadUto aradho bhAga kAMTAmAM bharAI javAthI paDI gayeA. prabhu nirlobha hevAthI, paDI gaele vajrabhAga temaNe pAdhyA na lIdhA. paNa pelo sAma nAmanA brAhmaNu, je eka varSathI te vastra mATe ja temanI pAchaLa pAchaLa bhamate te, teNe te upADI lIdhuM ane tyAMthI cANyeA gaye (jue citranI DAkhI bAjI). citra 6 zrImahAvIra nirdoSNu. IDaranI pratanA pAnA para uparathI varNana mATe jue citra 71nuM A prasaMgane lagatuM varNIna. citra 97 zrIpArzvanAthano janma. citra 84 vALuM ja citra varNana mATe jIe citra 84nuM ja varNana. Plate XXVIII citra 18 prabhu pArzvanAyanA paMcamuSTi lAya, varNana mATe jIe citra110nuM A citrane lagatuM varNana. citra zrIne imanAyanA janma ane merU upara snAtra mahotsava pheranI pratanA pAnA 68 uparathI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jena citrakalpadruma citranuM mULa kada 3823 iMca uparathI saheja nAnuM. A citramAM paNuM upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta nIcenA neminAthanA janma prasaMgane lagatAM citrathI thAya che. varSAkALanA pahelA mahinAmAM, bIjA pakSamAM zrAvaNa zukala paMcamInI rAtrine viSe, nava mAsa barAbara saMpUrNa thatAM, citrA nakSatramAM caMdrano yoga thatAM, Arogya dehavALI zivAdevIe Arogyaputrane janma Ape. janmamahotsavane lagatAM varNana mATe tathA citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavelo merU parvata upara neminAthano che karela snAtra mahotsava vagere sarva zrI mahAvIrasvAmInI peThe citra 67 ane 70 nA varNana pramANe samajI levuM. citra 100 zrI AdIzvaranuM nirvANa. juo citra 11ranuM A ja citrane lagatuM varNana. citra 101 prabhu mahAvIranA agiyAra gaNadhare. iDaranI pratanA patra 80 uparathI A citra atre raju kareluM che. AkhuM citra sonAnI zAhIthI cItareluM che teonAM nAmo nIce pramANe cheH 1 iMdrabhUti (gautamasvAmI) 2 agnibhUti 3 vAyubhUti 4 vyakta 5 rasudharmAsvAmI 6 maMDitaputra 7 mauryaputra 8 akalpita 9 acalabrAtA 10 metArya ane 11 prabhAsa A agiyAre gaNadharo jJAtie brAhmaNa hatA. citra 102 gumahArAja ane dhruvasenarAjA. iDaranI pratanA patra 108 uparanuM A citra aitihAsIka daSTie ghaNuM ja mahattvanuM che. zrI mahAvIramabha nivANa pAmyA bAda 980 varSo ane matAMtare 3 varSe A*para (hAlane vaDanagara) nagaramAM A kalpasUtra sau pahelavaheluM sabhA samakSa vaMcAyuM. e viSe evI hakIkata pracalita che ke AnaMdapuramAM dhruvasena nAme rAja rAjya karato hato tene senAgaja nAmane eka eka atyaMta priya putra hato. putranuM ekAeka mRtyu nIpajavAthI vanarAjAne behada saMtApa utpanna thayo. te saMtApane lIdhe teNe bahAra javA AvavAnuM mAMDI vALyuM, te eTale sudhI ke dharmazALAmAM koI guru ke muni mahArAja samipe javAno paNa tene usAha na thAya. eTalAmAM paryuSaNa parva AvyuM. rAjAne atyaMta zaka saMtapta thaelo sAMbhaLI gusmahArAja rAjA pAse gayA ane tyAM saMsAranI asAratA tathA zAkanI vyarthatA asarakAraka rIte samajAvI. te pachI vizeSamAM gumahArAje kahyuM ke "tame khedane pariharI a paryuThThA parvamAM dharmazALAmAM-upAzrayamAM Avo to zrIbhadrabAhusvAmIjIe uddhareluM kalpasUtra tamane saMbhaLAvuM. te pasUtra zravaNanA pratApe tamArA AtmA ane mananI dazAmAM jarUra ghaNo sudhAro thaze." rAje gurunI AjJAne mAna ApI sabhA sahita upAzrayamAM Avyo ane gurajIe paNa vidhipUrvaka sarva sabhA samakSa patra vAMcI saMbhaLAvyuM. te divasathI sabhA samakSa kalpasUtra vAMcavAnI pravRtti zarU thaI. citramAM siMhAsana upara gusmahArAja beThA che pAchaLa eka zi1 kapa uMcu eka hAthe rAkhIne guranI suzruSA karato ubho che, uparanA bhAgamAM sthApanAcAryajI che, guranI sAme be hAthanI aMjali joDIne hAthamAM uttarAyaNane cheDe laI dhruvasena rALa upadeza zravaNa karato beThe che. gurU saMja, rA navA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 143 mahArAja rAjAne zAka nivAraNa karavAno upadeza karatA lAge che, teozrInA jamaNA hAthamAM mutti che ane DAbheA hAtha varadamudrAe che. citra 103 gaNadhara zrIsudharmAMvAmI. AcitranA varNana mATe jIecitra 78 madhyenuM A prasaMganuM ja varNana. citra 104 AcArya zrIjinezvarasUri' ma~bhAtanA zAM. bhaM, nI tADapatranI paryuSaNA kalpanI patra87nI tArIkha vagaranI pratanAM chellA patra uparathI A prasaMga levAmAM AvyA che. pratanI lipinA mareADa vagere zvetAM A prata teramA saikA lagabhaganI lakhAelI hoya evuM lAge che. jinezvarasUri nAmanA e AcAyo thaelA che, jemAMnA eka zrIvardhamAnasUrinA ziSya jemaNe vi.saM. 1080 (i.sa. 1023)mAM jAvAlipuramAM aSTakavRtti, nirvANalIlAvatI AdinI racanA karI hatI ane je sAtahajAra leka pramANe navA vyAkaraNanI racanA karanAra zrIbuddhisAgarasUrinA gurubhAi hatA te ane khIjA zrAvakadharmaprakaraNanA racanAra zrIjinatisUrinA ziSya ke je zrInaimizcaMdrabhaMDArInA bIjA putra hatA ane vi.saM. 1245 (i.sa. 1188)mAM jeene AcAryapadavI ApavAmAM AvI hatI ane vi.saM. 1671 (i.sa. 1274)mAM je svarge saMcaryAM hatA te saMbaMdhInA vistRta ullekha kharataragaccha paTTAvile'mAM che, prastuta citra te khInna jinezvarasUri ke jeo zrIjinapatisUrinA ziSya hatA teonuM hAya ema lAge che. zrIjinezvarasUri siMhAsana upara beThelAM che teeAnA jamaNA hAthamAM muhutti che ane DAbe) hAtha abhayamudrAe che, jamaNI bAjunA teezrInA khabhA khullA che uparanA chatanA bhAgamAM caMdaravA Avele che, sihAsananI pAchaLa eka zabda UbhA che ane teeAnI sanmukha eka ziSya vAcanA letA beThe che citranI jamaNI bAjue eka bhaktazrAvaka e hAyanI aMjila joDIne gurumahArAjanA upadeza sAMbhaLatA hoya ema lAge che. Plate XXIX citra 105 kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrasUrine zrIjayasiMhadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA. pADhaNunA tapAnA bhaMDAranI tADapatranI peAthI 19 patra 350mAM e vibhAga che. pahelA vibhAganAM putra 1thI 297 sudhI sihaMhaimacaMdra vyAkaraNavRtti che ane bIjA vibhAgamAM siMhemacaMdra vyAkaraNAMtargata gaNapATha putra 29thI 350 sudhI che aMtamAM lekhaka vagerenI puSTikA Adi kazuM ye nathI, pratanA patranI laMbAi 12 IMcanI ane pahoLAi phakta ra iMcanI che. atre raju karelAM citrA pahelA vibhAganA patra 1-2 ane 296-297 uparathI lIdhelAM che A citrA paikInAM pahelAM e citrA gujarAtanA itihAsa mATe bahu ja mahattvanAM hevAthI mULa ragamAM A graMthanAM mukhapRSTa tarIke ApyAM che. eka vakhate avaMtinA bhaMDAramAM rahelAM puratA tyAMnA niyukta pustrae bhutAvatAM temAM eka lakSaNazAstra (vyAkaraNa) rAjAnA jovAmAM AvyuM. eTale teNe gurune pUchyuM ke A zuM che? tyAre AcArya mahArAja (zrIhemacaMdrasUri) AsthA keH 'e bhAja vyAkaraNa zabdazAstra tarIke pravartamAna che. vidvAnemAM zirAmaNI evA mAlavAdhipatie zabdazAstra, alaMkAra, nimitta ane tarkazAstra racelAM Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jaina citrakalpadruma che, temaja cikitsA, rAjasiddhAMta, vRkSa, vAstu-udaya, aMka, zakuna, adhyAtma ane svama tathA sAmudrika zAstro paNa ahIM che, ane nimitta zAstra, vyAkhyAna ane praRRcUDAmaNa graMthA che, vaLI meghamALA arthazAstra paNa che, ane te badhA graMthe! te rAjAe banAvela che.' A pramANe sAMbhaLatAM siddharAja melI yo ke: ApaNA bhaMDAramAM zuM e zAstra nathI ? samasta gUrjara dezamAM zuM kei vidrAna nathI? tyAre badhA vidvAne maLIne zrIhemacaMdrasUrine evA lAgyA. eTale mahAktithI rAjAe namratApUrvaka vinaMti karI ke: huM bhagavan! eka vyAkaraNa-zAstra banAvIne amArA manAtha pUrA karaza.'46 citramAM upara ane nIce ema e prasaMge che; temAM citranA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. jamaNI bAjue bhadrAsana upara zrIhemacaMdrasUri meA che. teonA jamaNA hAthamAM muhapatti che tathA DAmeA hAtha teozrIe varadamudrAe rAkhelA che, tenI sanmukha sthApanAcArya che, jamaNA khabheA ughADA che, bagalamAM Ave (jaina sAdhuonuM varakSAnA upayogamAM AvatuM eka garama UnanuM upakaraNa) che, sAme eka ziSya be hAthe tADapatranuM eka patra jhAlIne beThA che. jenA upara 'siMhai'nuM paheluM sUtra 3 ardham nama: spaSTa lakheluM che. ziSyanI pAchaLa e hAthanI aMjali baiDI namra vadane guruzrInA vacanAmRtanuM pAna karatA be rAjavaMzI puSoeDelA che, jemAM eka vyaktinA citra upara zrInaciva ane bIjI vyakitanA citra upara zrImarAjyeta A pramANenA akSarAthI nAme lakhelAM che. citranI uparanA bhAgamAM zrImanana zrIgayasiMhavevArthayA siphremacandra thAvananirmApati A pramANenA spaSTa akSare lakhelA che. je samaye siddharAja jayasiMhadeva kumArapAladeva e mahAna gUrjarezvarI jainadharmanuM tathA jainAcAryAMnuM A pramANe bahumAna karatA haze te samaye gujarAtanI puNyabhUmi upara ahiMsAnuM keTaluM badhuM prAbalya pravartanuM haro tenA khyAla suddhAM AjanA vilAsI vAtAvaraNamAM AvavA muzkela che. citramAM siddharAja jayasiMhadeva tathA kumArapAla devanI sAthe ja rajuAta karelI hAvAthI A prata te baMnenI hayAtI bAda lakhAI haraze tema sAbitI Ape che, eke citramAM vaparAelA raMge tathA lipi paNa e vAtanI sAbitI Ape che ja. A pachI citranA anusaMdhAne nIcenA citramAM varNavelI 'siddhahema' vyAkaraNanA pracArane lagatI ghaTanAnA prasaMga vhevAne che. pAtAnA kuLane AbhAvanAra evA kAkala nAme kAyastha hatA ke je ADa vyAkaraNane abhyAsI ane prajJAvAna hatA, tene zvetAM ja AcAryazrIe vyAkaraNazAstranA tattvArthane jANanAra evA tene tarata ja adhyApaka banAvyeA. pachI pratimAse jJAnapaMcamI (zukala paMcamI)nA divase te prazne pUchI letA ane tyAM abhyAsamAM pravRtta thaelA vidyArthIone rAnta kaMkaNAdithI vibhUSita karatA. ema e zAstramAM niSNAta thaelA janene rAjA rezamI vastra, kanakASaNA, sukhAsana ane AtapatrathI alaMkRta karatA. 47 46 jue. 'zrIpramAvavarite zrIhemacandrasUripravadha: jo, 74 thI 81 sudhI, 47 lubhe| zrIprabhAvakacarite zrIhemacandrasUriprabandhe lI. 112 zrI 115 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNuM 145 - citramAM uparanA bhAgamAM pistAtrAna vAra pate ema spaSTa lakheluM che, jamaNI bAjue lAkaDAnA UMcA Asana upara jamaNA hAthamAM soTI (vidyArthIone zikSA karavA) ane DAbA hAthanI tarjanI AMgaLI UMcI karIne paMDita sAme beThelA vidyArthIone tarjanA karatA ane abhyAsa karAvato beThelo che. tenA gaLAmAM upavIta-joI nAkhelI che, tene cahere prada, pratibhAvAna ane buddhizALI hovAnI khAtrI Ape che, uparanA chatanA bhAgamAM caMdaro bAMdhelo che, vacce sthApanAcArya upara pustaka mUkeluM che, je ghaNuM karIne 'siddhahema' vyAkaraNanI prata haze ema lAge che. paMDitanI sAmI bAjue cAre vidyAthIe baMne hAthamAM "siddhahema'nuM paheluM sUtra ka a nama: akSaro lakheluM patra laIne abhyAsamAM pravRtti karatA hoya ema lAge che. A citra pratanA bIjA putra uparathI lIdheluM che. citra 101 siddhahema vyAkaraNanI hakti upara sthApanA. uparokta bananA patra 2 upara citraprasaMga. A citramAM paNa upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM citranA paricayanI zarUAtaupara nA jinamaMdiranA citrathI thAya che. jamaNI bAjue siddharAja jayasiMhadevapate baMdhAvelA rAyavihAra48 nAmanA cicamAM zrI jinezvaradevanI be hAthanI aMjali joDIne tuti karatA dekhAya che. DAbI bAjue rAjahasti upara mahArAjAdhirAja mUrjarezvara siddharAja jayasiMhadevanI savArI hoya ema lAge che. tenA DAbA hAthamAM khullI talavAra che ane jamaNA hAthamAM "siddhahema'nI pratinuM eka patra pakaDayuM hoya ema lAge che. hAthInA kuMbhasthaLa upara mAvata jamaNuM hAthamAM aMkuza laIne beThelo che, mAvatanA mastakanI uparanA bhAgamAM Avela chatranA daMDano bhAga dekhAya che. hAthInI pAchaLa cAmara dharanArI eka strI jamaNA hAthathI cAmara vIMjhatI UbhelI che, hAthInI jamaNI bAjue eka puruSa Dhela vagAto dekhAya che. A prasaMgane lagato ullekha "prabaMdha ciMtAmaNimAM zrImerUtuMgarie karelo che. zrI hemacaMdrasUrie samasta vyAkaraNane avagAhana karI eka ja varSamAM savAlAkha lokapramANe evuM paMcAMga pUrNa vyAkaraNa racyuM ane rAjA tathA potAnI smRti-yAdagIrImAM tenuM nAma "zrIsiddhahema" rAkhyuM. vaLI A graMtha rAjAnI savArInA hAthI para rAkhI rAjAnA darabAramAM lAvavAmAM AvyuM. hAthI para be cAmara dharanArI strIo baMne bAju cAmara DhALatI hatI ane graMtha para mata chatra dharyuM hatuM tyArapachI tenuM paThana rAjasabhAnA vidvAna pAse karavAmAM AvyuM ane rAjAe samUcita pUjopacAra karyA pachI tene rAjaya sarasvatI devamAM sthApita karavAmAM AvyuM.49 A pachI citranA anusaMdhAne, tenA pracArane aMge tenA vidyArthIone pAritoSikadi ApavAne nIcenA bhAgamAM varNavelo prasaMga jevA che. jamaNI bAjue gumAra nAmane rAjyAdhikArI siMhAsana upara vastrAbhUSaNothI susajita thaIne eThe che. teNe jamaNA khabhA upara udhADI talavAra jamaNA hAthe maThamAMthI pakaDIne rAkhelI che ane DAbA hAthanI tarjanI AMgaLI ucI karIne hAthanI 48 jue chImAnavihArelAvAyAgurUvAta haSTrAta dvitIyAca padaM praNijagAda saH // 226 // -zrIprabhAvakacarita zrIhemacandrasUriprabandhe 49 juo rIjhavanittAmaLe tRnIkarA: 60-62. saMpAdaka jinavijayajI Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jaina citrakalpadruma muThThImAM kAMIka--ghaNuM karIne sAme e hAthanI aMjila joDIne beThelA vidyArthIone pAritoSika ApavAnI vastu--rAkhIne khelatA dekhAya che, vidyArthInI pAchaLa gaLAmAM janAI sahita, DAbA khabhA upara seTI rAkhIne jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLI ane aMguThAne bhegA rAkhIne Ubhele kAkala kAyastha pati A vidyArthI dhaNuM ja sArUM bhaNyA che ema saMtApa batAvatA ane vIrakumArane pAritoSika ApavAnuM kahetA hoya ema lAge che. vidyArthInI yuvAna vaya batAvavA citrakAre dADhI agara mUchanA vALanI rajuAta karI nathI. mArI mAnyatA pramANe jevI rIte kAphala kAyasthane paMDita tarIke A vyAkaraNanA adhyApaka nImavAmAM AvyeA hateA tevI ja rIte citramAM varNavelA zrIvIrakumArane tenA pracAranI ane temAM uttIrNa thanAra vidyArthIone pAritASikAdi ApavAnA adhikArapade nImavAmAM AdhyeA haze. A citramAM ApaNane tene pracAra karanAra adhikArInuM nAma maLI Ave che je gujarAtanA itihAsane mATe mahattvanuM che, citra 107 pArthanAnAthanuM derAsaraH zA. vikrama, zA. rAjasiMha, zA karmaNu tathA hIrAde zrAvikA. uparAMta pratanA pAnA 296 uranuM citra. citranuM kada 23x26 IMca che. jamaNI bAju pArzvanAtha prabhunuM zikharabaMdha derAsara che, temAM madhyabhAgamAM nIlavarNanI pArzvanAtha prabhunI suMdara mUrti AbhUSaNe sahita birAjamAna che; mastake zyAma raMganI sAta kaNAo che. mUrtinI sanmukha garbhAgAranI bahAra raMgamaMDapamAM sA, vijhma, sA. rAgasiM, sA. krmananAmanA traNa pu tathA AviyA hItivi nAmanI eka strI anukrame che. saghaLAMe be hAthanI aMntila joDIne prabhunI stuti karatAM UbhAM che. derAsaranuM zikhara AkAzamAM UDatI dhvajA sahita dekhAya che, zikhara tathA raMgamaMDapa guja- rAtanI madhyakAlIna sthApatya kaLAnA suMdara namUnA che. zikharanI baMne bAjue UDatAM pakSIonI rajuAta tathA raMgamaMDapa uparathI kUdakA mArIne zikhara tarapha jatAM traNa vAMdarAMonI rajuAta karIne A derAsara gaganacuMbI che tema batAvavAnA citrakAro IrAdo che. sA. vijma, sA, rAgasiMha tathA sA. dharmaLa traNe sagA bhAio tathA vaibhavazALI gRhastha-zrAvako haze tema teonA paheraveza uparathI jaNAI Ave che, mArI mAnyatA pramANe kadAca citramAM raju kareluM pArzvanAthanuM maMdira paNa teoe baMdhAvyuM hoya, gujarAtanAM prAcIna citrAmAM vAMdarAMnI rajuAta sauthI prathama A citrAmAM maLI Ave che. joke vi.saM. 1490 (i.sa. 1443)nA kapaDA upara cItarAelA paMcatIrthI paTamAM paNa vAMdarAnI rajuAta karavAmAM AvI che, paraMtu te ApaNA A citrathI pachInA samayanAM che, citra 108 AnaMdaprabha upAdhyAyane siddhahaima vyAkaraNanI prata lakhAvavA mATe maMtrI karmaSNu vinati kare che. uparanA citranA anusaMdhAnanuM A citra pratanA pAnA 297 uparathI levAmAM AvyuM che, citranuM kada raxra che. citramAM upara ane nIce ema e prasaMgeA che. temAM citranA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. jamaNI bAjue siMhAsana upara mAnavapramoAya nAmanA jaina sAdhu jamaNA hAthamAM mutti rAkhIne tathA DAbe hAtha DhIMcaNu upara TekavIne sAme beThelA ziSyane pATha ApatA hoya ema lAge che, sAme beThelA ziSyanuM nAma iitimuni che. pratitilaka muninA baMne hAthamAM tADapatranuM eka putra che, temanI pAchaLa sA. dharmaLa tathA uparanA bhAgamAM sA. vivid che. hAthanI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 147 aMjali joDIne beThelA ane gurunA upadezanuM zravaNa karatA dekhAya che. A pachI citranA anusaMdhAne nIcenA citramAM be sAdhvIe ke jemanAM nAma anukrame zrI padmawAMtithi tathA sutratatramAmasAmu che ane baMne sAthIonI sAme be zrAvikAo che jemAM ekanuM nAma vA. hIravikathAvika eTale vAyagIya hIrAdevI mukhya zrAvikA che, uparokata citranI badhI vyaktie tathA nIcenA citranI sAdhvIo tathA zrAvikAo AnaMdaprapAdhyAyane upadeza zravaNa kare che, bIjuM A citramAM prata lakhAvanAranA samayanA mukhya sAdhuo, sAdhvIe zrAva tathA zrAvikAonA nAma sAthenAM citro ApaNane te samayanA catuvidha saMdhanA rItarivAje tathA paheravezane bahu ja suMdara khyAla pUro pADe che. A citromAM mukhyatve karIne lAla, kALa, dhoLa, pILo, lIlo tathA gulAbI raMgane upayoga karavAmAM Avyo che. citra 106-17mAM jinamaMdironI rajuAta te samayanAM jinamaMdironI sthApatya racanAno, citra 106-10-108mAMnA strI-puruSonA paheravezo te samayanA gujarAtanA vibhavazALI gRhasthAnA rItarivAjonuM bhAna karAvanArA purAvA che. citra 106mAM hAthIne je raMga popaTIo lIlo che te citrakAranI kalpanA mAtra che ane te batAvIne tene Azaya A hAthI sAmAnya nathI paNa viziSTa jAtine che te batAvavAno che. citra 107-108mAM sA. vikrama, sA. rAjasiMha tathA sA. karmaNane mAthAnI pAchaLanA bhAgamAM aMboDA vALelA ane aMbADAmAM dareke mAthAne khupa (mAthe paheravAmAM AvatA dAgIno) ghAlelo che je rivAja Aje strIomAM haju cAlu che paraMtu gujarAtanA puomAMthI hAlamAM nAbUda thaI gaelo che. citra 107 tathA 108mAM hIrAdevI pramukha zrAvikAe mAthe sADI oDhelI nathI ane kAnamAM moTI vALIo tathA karNaphUla ghAlelAM che, citra 108mAMnI be sAdhvIonAM mAthAM paNa khullAM che je te samayanA paheravezanuM digdarzana karAvanArA namUnA che, strIonI AkRti kaMcukI tathA stananI rajuAtathI puruSanI AkRtithI prAcIna citrAmAM tarata ja judI tarI Ave che. prata lakhAvanAra saMbaMdhI mAhitI karmaNa nAme eka amadAvAdanA sulatAnane maMtrI paMdaramA saikAmAM thaelo che jeNe amadAvAdamAM AcAryathI samajayasUrinA zikhya mahasamudrane vAcaka pada apAvyuM hatuM. 50 paraMtu bIjuM nAma sAthe tathA pratanI lipi jotAM A prata teramA agara codamAM saikAmAM lakhAelI hoya evI lAge che tethI A mata lakhAvanAra uparokata karmaNa hevAnI saMbhAvanA bahu ja ochI che. A prata caudamA saikA daramyAna lakhAelI hoya ema lAge che. pratanAM citromAM samakAlIna rASTinI chApa utarI che. jUnAM khokhAM pramANe citro doravA chatAM pAtrA-prANIo vagerenAM rUparaMga tAdaza banyAM che. 50 shuge| zrItIrthayAtrApurupuNyakAriNA zrIkarmaNA''khyena mhiipmntrinnaa| mahIsamudrabhidhapaNDitaprabhoH pAdAbhyupAdhyAyapadai vivekinA ||3|| ----guruguNaratnAkarakAvya sage 3, pRSTha 38 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jena citrakapama Plate XXX . citra 1bhya zrI pArzvanAthanuM cyavana. IrinI pratanA pAnA pa0 uparathI citranA mULa kada 2*2 iMca uparathI moTuM karIne atre raju karavAmAM AvyuM che. puruSapradhAna artana zrIpArzvanAtha cImakALanA pahelA mAsamAM pahelA pakhavADiyAmAM, caitra bhAsanA kRSNapakSamAM (gujarAtI phAgaNa mAsamAM) cothanI rAtrine viSe, vIsa sAgaropamanI sthitivALA prANata nAmanA dazamA devalokathI vIne vArANasI nagarInA azvasena nAme rAjAnI vAmAdevI paTarANInI kukSine viSe madhyarAtrie vizAkhA nakSatramAM candrano vega prApta thatAM deva saMbaMdhI, AhAra, bhava ane zarIrane tyAga karI garbhapaNe utpanna thayA. pArzvanAtha bhagavAnanI nIla varNanI padmAsabhya mUrti cyavana kalyANaka darzAvavA atre raju karI che. mastaka upara kALA raMganI dharaNendranI sAta kaNa che. mUrti AbhUSaNothI zaNagArelI che. pabAsana vagerenuM varNana agAu citra 68mAM karI gayA chIe. Plate XXXI citra 110 zrI pArzvanAthano paMcamuSTi loca. IDaranI pratanA pAnA 60 uparathI maLa citranuM kada ica uparathI moTuM karIne atre raju karyuM che. zrI pArzvanAtha prabhue zramaNapaNuM aMgikAra karyuM tyAre hebataRtunuM trIjuM pakhavADIyuM-papa mAsane kRSNapakSa vata hatA, te pakhavADIAnI agiyArazanA divase (gujarAtI mAgazara vadI agiyAraza) pahelA praharane viSe, vizAlA nAmanI pAlakhImAM besIne Azramapada udyAnamAM, azoka nAmanA uttamakSanI pAse AvI, pAlakhImAMthI nIce utarI, pitAnI meLe ja pitAnAM AbhUSaNa vagere utAryA, ane pitAnI meLe ja paMcamuSTi lonca karyo. AkhI citramAlAmAM A citra bahu ja dhyAna kheMce tevI rIte citrakAre tAdazya cItaryuM che. AjubAjunA jhADanI gekavaNuM bahu ja suMdara prakAranI che, AkhuMe citra senAnI zAhIthI mULa cItareluM che. Plate XXXII citra 111 jamaNI bAju zrI pArzvanAtha kAusaggayAnamaH DAbI bAju zrI pArzvanAthanuM nirvANa ane dharaNendra, padmAvatI. IDaranA pratanA patra 61 uparathI A citra mULa kadamAM tenA lakhANa sAthe lIdheluM che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta nIcenA upasarganA citrathI thAya che. zrI pArzvanAtha prabhu zramaNapaNuM aMgIkAra karyA pachI, vicaratA thakA, ekadA koI tApasanA AzramamAM AvI caDayA. tyAM rAtrine viSe eka kuvAnI najIkamAM ja vaDavRkSa nIce pratibhA dhyAne sthira thayA. te samaye kamanA jIva meghamAlI nAmanA deve kalpAMtakALanA meghanI peThe varasAda varasAvavA mAMDaze. AkAza ane pRthvI paNa jaLamaya jevAM banI gayAM. jaLane jesabaMdha pravAha prabhunA ghuMTaNa paryata pahoM, kSaNavAramAM prabhunI keDasudhI pANI pahoMcyuM ane jotajotAmAM kaMThanI uparavaTa thaIne nAsikAnA agrabhAga sudhI pANI pharI vaLyuM. chatAM prabhu te Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 149 acaLa ane aDaga ja rahyA. e avasare dharaNendranuM Asana kaMpyuM. teNe avadhijJAnathI prabhu para bhayaMkara upadrava thato jo. tatkALa dharaNendra pitAnI paTarANIo sahita prabhunI pAse AvyA ane bhaktibhAva bharyo namaskAra karI, temanA mastaka upara kaNa rUpI chatra dharI rAkhyuM. jamaNI bAjue pArzvanAtha prabhunI pAchaLa garadana sudhI jaLa batAvavA mATe citrakAre jhAMkhA lIlA raMganA lITA mArIne jaLanI AkRti upajAvI kADhI che temanA paganI nIce eka svarUpe dharaNendra be hAtha joDIne padmAsane beThelo ane palAMThI vALelA potAnA baMne paga upara prabhunA e paga rAkhIne beThA che, bIjuM svarUpa nAganuM karI AkhA zarIrane vIMTaLAI vaLI sAta phaNuo rUpI chatra mastaka upara dharI rahyo che, trIjA mULa rUpe pArzvanAtha prabhunI DAbI bAjue be hAthanI aMjali joDIne prabhunI stuti karato ubhA che, tenI pAchaLa tenI paTarANI be hastanI aMjali joDIne prabhunA guNagAna karatI UbhI che. dharaNenDe ATalI badhI bhakti karI ane kAMThe prabhunI ATalI badhI kadarthanA karI, baMnee pitapotAne ucita kAryo karyA chatAM baMne tarapha samAna dRSTivALA prabhu pArzvanAtha jagata nuM kalyANa karanArA hovAthI kema vaMdanIya na thAya? A pachI citranA anusaMdhAne uparanA citramAM varNavelo prabhu pArzvanAthanA nirvANane prasaMga jevA che. varSAkALanA pahelA mahinAnA bIjA pakhavADIyAmAM, zrAvaNa zukala aSTamInA divase, sammata nAmanA parvatanA zikhara upara, jaLarahita mAsakSamaNa (eka mahinAnA upavAsa)nuM tapa karI pArzvanAthaprabhunirvANa pAmyA-mokSe gayA. Plate XXXIII citra 112 zrIpabhadevanuM nirvANa iDaranI pratanA pAnA 08 uparathI citranuM mULa kada IMca uparathI moTuM karIne atre raju karyuM che. zrI RSabhadeva prabhu ziyALAnA trIjA mAsamAM, pAMcamA pakhavADIAmAM; mAdhamAsanI vadi terazane divase gujarAtI papa vadi 13) aSTApada vatanA zikhara upara, jaLa rahita cAdabhakta, cha upavAsano tapa karIne abhijita nAmanA nakSatrane viSe caMdrane yoga prApta thatAM, savAranA samaye mayaMkAsane besIne nirvANa pAmyA.. citramAM RSabhadeva prabhu sarva AbhUSaNe sahita siddhazIlA upara beThelA ane AjubAju be jhADanI rajuAta karIne citrakAre zrI RSabhadevanA nirvANa kalyANakano prasaMga cItarelo che. IDaranI A pratamAMnA dareka citronI pRSThabhUmi sIMduNyiA lAla raMganI che. A badhAMye citrA asala mApe cItarAelAM che. temAM raMgabharanI sarasa vaheMcaNe vAtAvaraNa ane padArthonI jhINavaTamAM paraMparAgata AkRtio cItarI che paNa mULa AkArono pratyakSa paricaya nahi hovAthI citrakAroe nakakI karelAM AkAronAM kRtrimarUpo citrakAra cItare gaye che chatAM suzobhanomAM jarAe pAcho paDato nathI. A pratamAM sonAnI zAhIne khUba chUTathI upayoga karavAmAM Avyo che, citranA pA cItaravAmAM tADapatra upara suvarNanI zAhIno upayoga A eka ja pratamAM karavAmAM Avyo che, uparAMta, sIMduriye lAla, gulAbI, phIramaLa, pILo, vAdaLI, rUperI, aMbuDI, sapheda, kALo, AsamAnI tathA nAraMgI raMgano paNa upayoga A prananA citromAM karavAmAM Avyo che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jena citrakalpadruma Plate XXXIV citra 113 zrI mahAvIra prabhu. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMthI. tADapatranI kAlakathAnI pratanA pAnAnuM mULa kadanuM lagabhaga caudamI sadInuM A citra te samayanA jinamaMdiranI sthApatya racanAnA suMdara khyAla Ape che, sthApatya zaNagAra tathA tenI kudaratI AMkhe, mRdu- kamaLa chatAM pramANapata hAsya karatuM mUkha, te samayanA citrakAranI bhAva arpaNa karavAnI zaktine sAkSAta paricaya Ape che. mUrtinI beThakanI nIce pabAsaNamAM vacce kamaLa, baMne bAjue ekeka hAthI, ekeka siMha tathA kinnara cItarelA che, mRtanI AjubAju be cAradhArI de UbhA che, mastakanI bAjumAM ekeka strI phUlanI mALA laIne ane te darekanI pAchaLa khAlI hAthe UbhI rahelI ekeka vyakti cItarelI che, mUrtinA mastakanI uparanA bhAgamAM chatra laTakatuM che. A citrathI tADapatranI citrakaLAno vibhAga saMgApta thAya che. Plate XXXV citra 11-115-16 nRtyanAM judAM judAM svarUpe. haMsavi. 2. vaDodarA lisTa naM. 1402nI kalpasUtranI tArIkha vagaranI pAnA 139nI suvarNAkSarI pratamAMthI. pAnAnI AjubAjunA hAMsIAmAMnAM A suzobhano saheja ramatamAM cItarAelAM lAge che, chatAM citrakAranI pAtromAM navInatA raju karavAnI khUbI kaIka alokika prakAranI che. citra 117-118 nRtyanAM judAMjudAM svarUpo. amadAvAdanA de. pA. nA dayAvi. zAstrasaMgrahanI kalpasUtra tathA kAlakathAnI apratima kArIgarIvALI suvarNAkSarI pratanA pAnA 127 uparathI. kAgaLanI pratanA hAMsIAmAMnAM citro mathenA nartanApAtravALAM A citro vastusaMkalanAnAM apratima pratinidhi jevAM che, citrakAra barobara jANe che ke citromAM zuM kahevAnuM che ane tene anurUpa te racanA karI zake che. A citranAM cAre rUponAM ekeeka aMga evAM te bArIka derAelAM che ke ApaNI sAme jANe te samayanI jIvatI jAgatI gujarAtaNe garabe ramatI khaDI na karI dIdhI hoya ! Plate XXXVI citra 119 thI 130 nATyazAstranAM keTalAMka svarUpa. de. pA. nA dayAvi. varNana mATe juo lararAya 2. mAMkaDano A saMbaMdhIne lekha, pRSTha 6rathI pRSTha 69 sudhI. Plate XXXVII citra 131 thI 142 nATayazAstranAM keTalAMka svarUpe. de. pA. nA dayAvi. varNana mATe juo oNlararAya 2. mAMkaDane A saMbaMdhIne lekha. Plate XXXVIII citra 147 nArIkuMjara sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMnI. ratirahasyanI pothImAMthI. citra 144 pUrNakuMbha, citra 145 nArIazva, citra 146 nArIzakiTa, citra 147 nArIkuMjara, citra 143 thI 147 de.pA. nA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNu 151 yAvi. nI pratamAMnA pAnA uparathI levAmAM AvyAM che. vaNata mATe juo zrIyuta naM. ra. majamudAranA 'saMceAjanA citrA' nAmanA lekha, pR. 70thI 94 sudhI. Plate XXXIX citra 148 nArIkuTaMTa rAjapUta zALA. citra 149 nArIazva rAjapUta zALA. citra 150 nArIkuMjara rAjapUta zALA. citra 151 nArIazva rAjapUta zALA. prAcIna citrA uparathI varNana mATe jIe 'saMyeAjanA citrA' nAmanA lekha, pR. 7thI 94 sudhI. Plate XL. citra 152-153 'nArIkuMjara' amadAvAdamAM jhaverIvADamAM vApALamAM AvelA ajitanAtha tIrthaMkaranA jinamaMdiramAM lAkaDAmAM kAtarI kADhelA gmA nArIkuMjaranuM citra lane atre raju karavAmAM AvyuM che. citra 154 prANIkuMjara (mugala saMpradAya). Plate XLI citra 155 kAmadeva. sArAbhAI navAbanA saMgrahanI ratirahasyanI padaramAM saikAnI kAgaLanI hastalikhita prata uparathI. citrane vaLAMka tathA rekhAMkana vagere ajaMtAnAM prAcIna citrAne maLatAM dekhAya che, kAmadevanuM ATaluM prAcIna ane suMdara bIjuM citra hajI sudhI prasiddhimAM AvyuM nathI, citra 156 caMdrakaLA, sArAbhAi navAbanA saMgrahamAMthI prAcIna gujarAtI bhASAmAM tenA varNanAtmaka dAhA sAthenuM A citra ane raju karavAmAM AvyuM che. citra 57 harihara bheTa. Adhunika citrasaMyeAjanAnA namUnA pUrA pADatuM A citra rAjA ravivarmAnA citra uparathI levAmAM AvyuM che. citra 155-156-157 nA varNana mATe jIe zrIyuta maM. 2. majamudAranA 'saMyeAjanA citra' nAmane lekha. Plate XLII citra 158 citrasaMyeAjanA, citra 159 citrasaMyeAjanA, citra 160 jaina maMtrAkSA, citra 161 jaina maMtrAkSa, citra 158 thI 161nAM citrA kAMtivi. 1 mAMthI levAmAM AvyA che. varNana mATe jIe 'saMyeAjanA citrA' nAmane lekha. Pltae XLIII citra 12 prabhu mahAvIranI dIkSA. haMsave. 2 nA pAnA 60 uparathI, citramAM upara ane nIce ema e prasaMgeA che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta nIcenA pAlakhInA citrathI thAya che. varNana mATe jue A ja prasaMgane lagatuM citra 94nuM vaNaeNna. A pachI citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavele prabhu mahAvIre kareleA anagArapaNA (sAdhupA)nA svIkAranA prasaMga jovAno che. varNanane mATe jIgmA citra 95nuM A prasaMgane lagatuM varNana. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jena citrakalpadruma Plate XLIV citra 113 brAhmaNI devAnandA ane cauda svapna haMsavi. 1 nA pratanA pAnA 3 uparathI. AkhuM pAnuM pratanI mULa sAIjhanuM ane namUnA tarIke raju kareluM che. varNana mATe juo A ja prasaMgane lagatuM ja citra 73nuM varNana. Plate XLV citra 114 cauda sva. kAMtivi. 1 nA pAnA 16 uparathI. cauda svapnanAM citre agAu citra 73 ane 167mAM AvI gayAM che. vAcakonI jANa khAtara atre tenuM TuMka vivecana karavAmAM Ave che. (1) hAthI. cAra mahAna daMtuzaLavALA, UMce, varasI rahelA vizALa medya jevo ane vitAvyA parvatanA jevo sapheda, tenA zarIranuM pramANu zakrendranA rAvaNa hAthInA jevuM hatuM, sarva prakAranAM zubha lakSaNavALA, hAthIomAM sarvottama ane vizALa evA prakArano hAthI trizalA devIe prathama svapnamAM joyo. hAthI e parama maMgaLakArI tathA rAjyacihadyotaka che. (2) vRSabha, veta kamaLanAM pAMdaDAonI rUpakAMtane parAjIta karatA, majabUta, bharAvadAra, mAMsapesIvALe, puSTa, yathAsthita avayavavALA ane suMdara zarIravALo vRSabha bIjA svapnamAM je. tenAM atizaya uttama ane tIkSaNa zIMgaDAMonA AgalA bhAgamAM tela lagAveluM hatuM. tenA dAMta suzobhita ane zveta hatA. vRSabha (baLada) e kRSine ghAtaka che. (3) siMha. trIjA svapnamAM trizalAe siha joyo, te paNa metInA hAra, caMdranAM kiraNuM, nA parvata jevo ta ramaNIya ane manohara hatA. tenA paMjA majabUta ane suMdara hatA. puSTa ane tIkSNa dADho vaDe tenuM mUkha zobhI rahyuM hatuM, tenI manohara jIbha lapalapAyamAna thatI hatI, sAthaLo vizALa ane puSTa hatI, skaMdha paripUrNa ane nirmaLa hatA, bArIka ane uttama kezavALI vaDe te anahada zobhI rahyo hato, tenuM puccha kuMDalAkAra ane bhAyamAna hatuM, te vAraMvAra jamIna sAthe akaLAtuM ane pAchuM kalAkAra banI jatuM tenI AkRtimAM saumyabhAva dekhAI Avato hato. AvA lakSaNavaMta siMha AkAzamAMthI utarato ane potAnA mukhamAM praveza karatA trizalA kSatriyANIe joyo. siha parAkramane dhAtaka che. (4) lamIdevI. akhaMDa caMdramA jevI kAMtivALI lamAdevInAM cethA svapnamAM darzana thayAM. te lakSmIdevI UMcA himAna parvatane viSe utpanna thaelA kamaLarUpI manohara sthAne beThelAM hatAM. citranI madhyamAM moTI Akati lakSmIdevInI che. tenA kamaLarUpI sthAnanA vizeSa varNana mATe jue pasUtra subodhikA vyAkhyAna 2 juM. (5) phUlanI mALA. pAMcamA svapnamAM trizalA kSatriyANIe kalpavRkSanAM tAjuM ane sarasa phUlovALI mera sugaMdha prasarAvatI ramaNIya mALA AkAzamAMthI utaratI joI. mALA saMgAranI dyotaka che. (6) pUrNacandra. chaThThA svapnane viSe trizalAe candranAM darzana karyA. zukalapakSanA 5khavADiyAnI pUrNimAne potAnI kaLAo vaDe zobhAvanAra saMpUrNa candra je. candra nirmaLatAno dyotaka che ane bIjA pakSe aMdhakArane nAzaka che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 153 (7) UgatA sUrya. sAtamA svapnamAM trizalA kSatriyANIe aMdhakAranA samUhanA nAza karanAra ane prakAzathI jhaLahaLatA sUryanAM darzana karyAM; sUrya atula parAkramanA dyotaka che. (8) suvarNamaya dhvajadaMDa, AmA svapnamAM trizalA kSatriyANIe uttama jAtinA suvarNamaya daMDa upara pharatI dhvajA joI, tenA upalA bhAgamAM zveta varNane eka siMha cItareleA hatA. dhvaja e vijayanuM cihna che. (9) jaLapUrNakuMbha. navamA svapnane viSe trizalA kSatriyANIe pANIthI bharelo kuMbha jJeye. te kuMbha (kalaza) ati uttama prakAranA suvarNa sama ati nirmaLa ane dIptimAna hato. emAM saMpUrNa jaLa bhareluM hevAthI te kalyANune sUcavatA hatA, pUrNakuMbha maMgalane dyotaka che. (10) padmasarevara. dasamA svapnane viSe trizalA kSatriyANIe padmasarAvara joyuM, AkhuM sarAvara judIjudI jAtanAM vividharaMgI kamaLAthI tathA jaLacara prANIothI saMpUrNa bhareluM hatuM. AvuM ramaNIya padmasarrAvara dasamA svapnamAM joyuM. sarAvara nirmaLatAnuM dyotaka che. (11) kSIrasamudra. agiyAramA svapnane viSe trizalA kSatriyANIe kSIrasamudra joye. e samudranA madhya bhAganI ujjavalatA candranAM kiraNa sAthe sarakhAvI zakAya, cAre dizAmAM tenA agAdha jaLapravAha vistarI rahyo hato. (12) devilemAna. Arama svapnamAM trizalA kSatriyANIe devemAna joyuM. jenA 1008 thAMbhalA hatA, temAM divya puSpanI mALAo laTakatI hatI, tenI upara varU, TTapala, dheDA, manuSya, paMkhI, hAthI, azokalatA, padmalatA vagerenAM manahara citra AlekhelAM hatAM. tenI aMdarathI madhura svare gavAtAM gAyanA ane vAjiMtrAnA nAdathI vAtAvaraNamAM sarvatra saMpUrNatA patharAI jatI hatI vaLI te vimAnamAMthI kAlAngurU, uMcI jAtane kiMdu dazAMgAdi uttama sugaMdhI dravyothI uttama eka nIkaLatI hatI AvuM uttama vimAna jevuM, (13) ratnarAzi. teramA svapnamAM trizalA kSatriyANIe ratnanA DhagalA joyA. temAM pulakaraNa, varata, IndranIla rala, sphaTika vagere rananA DhagalA joyA, te DhagaleA pRthvItaLa para hovA chatAM kAMti vaDe gaganamaMDala sudhI dIpI rahyo hatA. (14) nirdhama agni. caudamA svapnamAM trizalA kSatriyANIe dhumADA vagarane agni joyA. e agnimAM svaccha ghI ane pILuM madha sIMcAnuM hovAthI te dhumADA vagarano hato. tenI vALA pRthvI upara rahIrahI jANe ke AkAzanA kAieka pradezane pakaDavA prayatna karI rahI hoya tevI caMcala lAgatI hatI. Plate XLVI dayAvi. nI kalpasUtranI sugeAbhanakaLAnA namUnA tarIke A AkhI ye pratamAM mULa lakhANa karatAM citrakaLAnA citra 165 caMDakAzikane pratibedha.de, pA. nA AkhA pAnAnuM citra atre raju karyuM che. suzAbhana zRMgAra mukhya bhAga bhajave che. mArAka gAmathI vihAra karI prabhu zvetAM nagarI tarapha cAlyA, bhArgamAM gAvALaAoe Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jena citrakalapakuma kahyuM keH "svAmI! Apa je mArge jAo cho te che ke tAMbAne sIdho mArga che, paNa rastAmAM kanakakhala nAmanuM tApasanuM AzrayasthAna che tyAM hamaNuM eka caMDakauzika nAmane diivaSa sarSa rahe che, mATe Apa A sIdhA mArge javAnuM mAMDI vALe.' chatAM karUNALu prabhu, bIjA koI uddezathI nahIM, paNa pelA caMDakauzikane pratibodhavA teja mArge teja Azrama bhaNI gayA. caMDakauzikane pUrvamAM caMDakauzika pUrvabhavamAM eka ugra tapasvI sAdhu hatA. eka divase tapasyAnA pAraNe gocarI vahoravA mATe eka ziSyanI sAthe gAmamAM gayA. raste cAlatAM temanA paga nIce eka hAnI deDakI AvI gaI. deDakInI thaelI virAdhanAne prAyazcitapUrvaka pavikramavA mATe hitaciMtaka ziSya gurune IriyAvahI pakikakamatAM, gocari paDikakamatAM, ane sAyaMkALanuM pratikramaNa karatAM--ema traNa vAra deDakavALI vAta saMbhALI ApI. AthI sAdhune khUba krodha caDhayo. krodhamAM ne krodhamAM teo ziSyane mAravA doDyA. paNa akasmAta eka thAMbhalA sAthe akaLAtAM tapasvI sAdhu kALadharma pAmyA. tyAMthI teo jAtika vimAnamAM deva tarIke utpanna thayA. tyAMthI vIne te AzramamAM pAMcase tApasano svAmI caMDakauzika nAme tApasa thayo. tene potAnA Azrama upara eTalo badhe meha hato ke kadAca koI mANasa AzramanuM kaI kaLa-kala teDe te teja vakhate kodhe bharAi, kahADe laIne mAravA doDe-eka vakhate te tApasa DA rAjakumArane pitAnA AzramanA bAgamAMthI phaLa teDatAM joI krodhe bharAyo. kuhADe lai mAravA dhasI jato hato, teTalAmAM acAnaka kuvAmAM paDI gayA ane krodhanA avasAyathI bharIne teja AzramamAM pitAnA pUrvabhavanA nAmavALo dRSTiviNa sarSa thayo. mahAvIra prabhu to AzramamAM AvIne kAusagga dhyAne sthira rahyA-prabhune joI krodhathI dhamadhamI rahelo te sarSa, sarya sAme daSTi karI, prabhunI tarapha daSTijavALA pheMke ane rakhene prabhu pitAnI para paDe evA bhayathI pAcho haTI jAya. eTaluM chatAM prabhu te nizcala ja rahyA, AthI teNe vizeSa vizeSa daSTivALA kavA mAMDI. tathApi e kvALAo prabhune to jaLadhArAo jevI lAgI! traNa vAra daSTivALA cheDavA chatAM prabhunuM ekApyAna tuTavA na pAmyuM, tethI te asAdhAraNa rAje bharAye. teNe prabhune eka sakhta DaMkha mAryo. tene khAtrI hatI keH "mArA tivra viSane pratApa eTalo bhayaMkara che ke prabhu hamaNA ja pRthvI upara mUchita thaIne paDavA joie" paraMtu Azcarya jevuM che ke prabhunA paga upara vAraMvAra kasavA chatAM prabhune tenuM leza mAtra 5NuM jhera na caDhavuM. ulaTuM haMsavALA bhAgamAMthI gAyanA dUdha jevI rUdhiranI dhArA vahevA lAgI. vismaya pAmelo caMzika sarSa thoDIvAra prabhunI sanmukha nIhALI rahyo, prabhunI mudrAmAM tene kaMIka apUrva zAMti jaNAi e zAMtie tenA dila upara apUrva asara karI. tenA pitAnAmAM paNuM zAMti ane kSamA AvatAM dekhAyAM. caMDakauzikane zAMta thaelo joI prabhue kahyuM ke he 51 AvI ja eka pAta buddha vize jAtaka nidAnamAM che ugvelAmAM (bhagavAna) bula ekavAra ulakA nAmanA pAMca zivALA jaTilanI amizALAmAM rAtavAso rahyA jyAM eka ugra AviSa sa rahetA hatA. budhe te sane jarApaNa ina Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 155 caMde zaka! kaMika samaja ane bujha-bhASapAma' pradhunI zAMti ane dhItAe tenA para asara tA karI ja hatI. eTalAmAM prabhunAM amRta za mIThAM vadhu sAMbhaLatA anete viSe vicAra karatAM tene jAtiramaNa (potAnA pUrvabhava saMbaMdhInuM) jJAna utpanna thayuM,te peAtAnA barthaMkara aparAdhonA pAtApa karavA lAgyA, prabhune pradakSiNA ApatA te manamAM vicAra karavA lAgyo keH kharekhara A karuNAsamudra bhagavaMte mane durgatirUpa mATI khAimAM paDato bacAvI lIdhA. teja vakhate tene anazana vrata laI lIdhuM. rakhene petAnI viSaya bhayaMkara daSTi koI doSa ke nirdoSa prANI upara paDI jAya evA zubha hetuthI teNe potAnuM mastaka darane viSe chupAvI dIdhu,para khA prasaMgane maLatA ja blunA jIvanane eka prasaMga eka vakhata ekavanamAM nadI kinAre nanda vagere badhA gopo gAvALA sutA hatA, te vakhate eka pracaMDa ajagara Avyo ke ae vidyAdharanA pUrvajanmamAM potAnA panA abhimAnathI muninA zApa maLatAM abhimAnanA pariNAmaye sarpanI A nIca yenimAM janmyA hatA. teNe nandanA paga casyA. bIta badhA gAma bALakonI sarpanA mukhamAMthI e paga cheDAvavAnA prayatna naLa gayA tyAre dhruvaTe kRSNe AvI peAtAnA caraNathI e sarpane sparza karyAM. sparza thatAM ja e sarpa peAtAnuM rUpa *oDI muLa vidyAdharanA suMdara rUpamAM pheravAi gayo. bhaktavatsala kRSNunA caraNasparzathI uddhAra pAmela e sudarzana nAmanA vivAdhara zrIkRSNunI stuti karI svasthAne gayA. gbhAgavata dazama -~, a. 34 zlA. 5-15 pRSTha 917-91C/ pahoMcADavA sivAya nisteja karI nAMkhavA cAna samAdhi AdarI, sarve paNa peAtAnuM teja pragaTAyuM chevaTe buddhanA teje sarjatejano parAbhava karyAM. savAre buddhe e Teilane pAte nisteja karale za banAvyeA. e joi e viMla yuddhanA potAnA ziSyA rAAthe bhakta thaye|. para A daSTAMta upara krodha saMbaMdhI eka sAca mane yAda Ave che kaDavAM phUla ke krodhanAM jJAnI ema bole, vizva to rasa ANIe haLAhaLa tANe. krUDAM 1 zeSe koDa pUrava tarUM saMcama phaLa naya; krodha sAMhata tapa je kare te teA lekhe na thAya. kaDavAM0 2 sAdhu ghaNA tapI hateA dharatA mane vairAga ziSyanA krodha thakI thayeA caMDAziye nAga, kuMDavAM 3 Aga uThe je ghara thako te paheluM ghara bALe jAnA phlega ne nivaM maLe to prAsenuM prajAge. kavAM 4 kreca taNI gati evI kahe kevaLajJAnI; hAlu kare je hitanI baLate ema prANI, kaDavAM pa uMcaratna kahe kAne kADhe gaLe sAhI kAcA karane nirmalI upakSasa rasa nAhI. kaDavAM 6 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jena citrakAma pAnAnI jamaNI bAjunA citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kakSAnA paricayanI zarUAta uparanA caMzikanA pUrvabhavanA sAdhu avasthAnA citrathI thAya che. caMDakauzika sAdhu baMne hAthamAM e pakaDI ziSyane mAravA jatA-doDatA dekhAya che, mAravA jatAM mastaka thAMbhalA sAthe aMdhArAmAM athaDAya che, sAme baMne hAthanI aMjali joDI hAthamAM e rAkhI namrabhAve vinayapUrvaka deDakAnI virAdhanAne prAyazcitapUrvaka pakimavA mATe guramahArAjane yAdI Apane ziSya Ubhelo dekhAya che, tenA paga AgaLa ja thAMbhalA najIka prasaMganusAra citrakAre deDakI cItarelI che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA citramAM varNavelA caMDakAzikanA bAkInA pUrvabhavano prasaMga jevAne che. caMDa zika sAdhu avasthAmAMthI kALadharma pAmI tiSkavimAnamAM deva tarIke utpanna thaelA batAvavA mATe atre vimAnanI aMdara beThelA eka devanI AkRti citrakAre cItarelI che, tenI (vimAnanI) nIce te devalokamAMthI evIne caMDakauzika nAme tApasa tarIke utpanna thaela hovAthI tene tApasa vize potAnA bagIcAmAMthI phaLa-phUla toDatAM rAjakumArane hAthamAM kuhADe laine mAravA jatAM kuhADA sAthe acAnaka kuvAmAM paDelo cItarelo che, tyAMthI karIne te pote ja caMDakauzika nAme dRSTiviSa sarSa thayo che te batAvavA mATe citrakAre kALa bhayaMkara nAga cItarelo che. pAnAnI DAbI bAjunA citramAM A citranA anusaMdhAne, zramaNa bhagavAna mahAvIre caMDakauzikane karelA pratibodhano prasaMga jovAno che. caMDazikanA bila-dira AgaLa ja prabhu mahAvIra kAusagadhyAne ubhA che, prabhu mahAvIranA zarIre citrakAre je AbhUNo paherAvyAM che te tenuM jainadharma pratyenuM ajJAna sucave che, kAraNake tIrthaMkara jyAre sAdhupaNAmAM vicaratA hoya tyAre AbhUSaNa vagereno zramaNapaNuM-sAdhupaNuM aMgIkAra karatI vakhate tyAga karelo hovAthI temanI A sAdhakaavasthAmAM AbhUSaNe teonA aMga upara saMbhaveja nahi. varNanamAM tene prabhunA page DaMkha bhArate varNave che tyAre citramAM prabhunA AkhA zarIre vIMTaLAe tene cItarelo che, pachIthI prabhue pratibodhyA pachI potAnuM mUkha bilamAM nAkhIne paDI rahelA citrakAre cItarelo che. pAnAnI uparanA suzobhanamAM cha suMdara hAthIo, nIcenA bhAgamAM pAMca ghoDesavAre tathA eka padAti hathIArathI susajita thaelo ane AjubAjunA baMne hAMsIAonA uparanA bhAgamAM yuddha karatAM ghoDesavAro tathA nIcenA bhAgamAM jaLabharelI vAvo, vAvonI aMdara snAna karatAM cAra puro cItarelAM che. AkhA pAnAnI cAra lAinamAM phakta 14 akSaronA lakhANa sivAya AkhuM pAnuM apratima suzobhanakaLA tathA citrakaLAnI rajuAta kare che. Plate XLVII citra 166 pAlakhInuM citrasaMyejanA prAcIna citra uparathI. citra 117 pUrNakalaza thayuna e. ra. majamudAranA saMgrahamAMthI. citra 108 uranI citra saMjanA. vaDodarAnA kamATI bAganA myujhIamathI A traNe citra 11 6167 tathA 16 8nA varNana mATe juo saMjanA ci nAmane lekha. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa Plate XLVIII citra 169 kAlakAcArya kathAnI puSpikA, kAMtivi r nA pAnA 87 uparathI A citra je pratamAMthI levAmAM AvyuM che te prata ghaNIja jIrNa sthitimAM che ke jenA pAnAne hAtha aDADatA bhUkA thai jAya che chatAM tenA suvarNanI zAhIthI lakhelA divya akSarA seMkaDA varSo vItI gayAM chatAM Aje paNa jevAne tevA dekhAya che, A vratamAM kula citra rahe che jemAMthI saMpUrNa citra e ja hAvAthI atre citra 17 ane 171 tarIke te raju karyAM che. AcArya zrIdharmaprabhasUri vi.saM. 1389 (I.sa. 1342)mAM kAlikAcArya kathA saMkSepamAM karI te saMbaMdhInI mAhitI A puSpikA purI pADe che. citra 170 zakrastava, kAMtive. 2 nA pAnA cha uparathI vistRta varNana mATe jue citra 87 nuM A prasaMganuM varNana citranuM mULa kada 3x++ IMca uparathI nAnuM karIne atre raju karyuM che. A citramAM mukhyatve, lAla, vAdaLI, kAramajI, lIleA kALA ane sapheda raMganA upayAga karavAmAM AvyA che. hAlamAM brAhmaNA jevI rIte tilaka kare che tevIja jAtanuM tilaka zakraMdranA kapALamAM A citramAM dekhAya che. citra 87 mAM siMhAsananI rajuAta karavAmAM AvI nathI jyAre A citramAM siMhAsana suMdara DIjhAinethI zaNagAreluM raju kareluM che, 157 citra 171 lakSmIdevI. kAMtiviM, 2 nA pAnA 17 uparathI. kAgaLanI pratamAM lakSmIdevInuM AkhuM citra kASThakAi pratamAM ja maLI Ave che. devIne cAra hAtha che, padmAsane eDka che, uparanA baMne hAthamAM kamaLanAM kula che; nIcene jamaNA hAtha varadamudrAe tathA DAbA hAthamAM kaLa rAkheluM che; uparanA hAthamAMnA ane kamaLa kulA upara ekeka hAthI abhiSeka karavA mATe suMDha uMcI rAkhIne UbhA rahelA cItarelA che. devI vimAnamAM beThelI che, vimAnanI uparanA bhAgamAM baMne bAju ekeka mAra che, vaLI teNI vastrAbhUSaNothI susajjita checitranI jamaNI bAjunA hAMsImAM tenuM rukSmI evuM nAma lakheluM che, Plate XLIX citra 172 prabhu pArzvanAthanuM nivA~NuM. hemavi. 2 nI kalpasUtranI suvarNAkSarI pratanA 179 patranI A suMdara prata tADapatranuM sthAna jyAre kAgaLe lIdhuM te samayanI citrakaLAnA namUnArUpe che. pratanA pAnAnuM kada 11x7 iMca che. A pratamAM lAla, karamajI, vAdaLI, gulAmI, sapheda, kALA, pILeA, lIdhe tathA, seAnAnI zAhInA raganA upayAga karelA che. pratanA pAnA 81 uparathI citranuM kada 3xzne IMca uparathI nAnuM karIne atre raju karyuM che, mUrtine raMga lIle che nathA tenI ekamAM sarpanuM laMchana cItareluM che, varNana mATe jIe citra 111 nuM varNana, citra 111 karatAM A citramAM baMne bAjunA jhADAnI rajuAta vadhAre karavAmAM AvI che. citra 173 zrIneminAthanuM nirvANa haMsava. 2 nA pAnA 87 uparathI, mUrtinA raMga zyAma tathA beThakamAM temanuM laMchana zaMkha cItareluM che. zrIneminAtha bhagavAna zrISmakALanA ceAthA mAsamAM AThamAM pakSamAMASADhamAsanA zukala pakhavADIyAnI aSTamInA divase, giranAra nAmanA parvatanA zikhara upara, pAMcasA chatrIsa sAdhuo sAthe nirjala eka mahInAnuM anazana karIne citrA nakSatrano yoga thatAM, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jena citraka9padruma madhyarAtrine viSe padmAsane beThA thakA nirvANa pAmyA. citra 174 zrIjagahotsava. haMsavi. 2 pAnA pa1 uparathI. citranuM mULa kada 3433 ica che. vistRta varNana mATe juo citra 67nuM A prasaMgane lagatuM varNana, citra 175 zrI pArzvanAthanI dIkSA. haMsavi. 2 pAnA 78 uparathI.citranuM mULa kada 33 ica rAmacorasa vistRta varNana mATe juo citra 110nuM varNana Plate L citra 106-177 kalpasUtranI suMdara kinAro. haMsavi. 2 nA pAnAnI AjubAjunAM judIjudI jAtanAM A suzobhano phakta vAdaLI ane sapheda raMgathI ja cItaranAra citrakAranI kalpanAzakti kaI ajAyabIbharI hoya ema lAge che. Plate Li citra 18 zrI mahAvIra prabhune saMgamadevane upasa. paMdaramA saikAnI hastalikhita suvarNAkSarI tArIkha vagaranI chata uparathI. eka vakhate zake pitAnA avadhijJAnathI prabhune dhyAnamagna joI, turata sihAsana uparathI kAtarI prabhune uddezIne namana karyuM. te pachI InDe prabhunA pairyaguNanI prazaMsA karatAM potAnI sudharmo sabhAmAM beThelA devo samakSa kahyuM keH "aho ! zrI vIraprabhu kevA dhyAnamagna thaI rahyA che? temanI dhIratAnI ane aDagatAnI huM keTalI stuti karUM? temanA dhyAnamagna cittane calAyamAna karavA traNa jagatanAM prANIo kadAca ekaThAM thAya tepaNa niSphaLa ja jAya! sabhAmAM beThelo indrane eka sAmAnika deva-saMgama prabhunI prazaMsA sahana na karI zake. te bhrakuTi caDAvI dhrujatA svaramAM tADukI uThI belyo keH "A devonI sabhAmAM eka pAmara jananAM vakhANa karatAM Apane jarA ye saMkoca nathI thato? Apane jo vize khAtrI karavI hoya to huM pote ja tene eka kSaNavAramAM gabharAvI dauM !' vicAryuM: 'jo huM dhAruM to rAMgamane hamaNAM ja belato baMdha karI zakuM, paNa je huM atyAre tene hukama karI jato aTakAvI daIza to te dubuddhi ema samajaze ke tIkarI to pArakAnI sahAyathI ja tapa kare che. eka saMgamanA manamAM nahi paNa lagabhaga badhA devonA manamAM khoTuM bhUta bharAI jaze. mATe atyAre te A duSTane tenuM dhAryuM karavA devAmAM ja lAbha che.' krodhathI dhamadhamI rahelA saMgamadeve prabhune calAyamAna karavA indra samakSa pratijJA karI, tarata ja sabhAmAMthI cAlI nIkaLyo ane sIdhe prabhu pAse AvI ubho rahyo. prabhunI zAMta mUkhamudrAmAMthI zAMti ane karuNAnI amIdhArA karatI hatI. paNa saMgamane te te ulaTuM ja pariNamyuM, kAraNake tenuM hadaya kodha ane ISyAMthI dhagadhagI rahyuM hatuM. (1) saiAthI prathama teNe dhULano varasAda varasAvyo. (2) te pachI dhULane khaMkherI nAkhI te duSTa vija jevA kaThera-tIkSNa mUkhavALI kIDIo prabhunA zarIra upara vaLagADI. te kIDIoe prabhunuM AkhuM zarIra cALaNI jevuM karI nAkhyuM chatAM prabhu acaLa ja rahyA. (3) pachI pracaMDa DAMsa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 159 na upajAvyA, DAMsanA tIkSNa caTakAthI prabhunA zarIramAMthI gAyanA dUdha jevuM dhira jharavA lAgyuM. (4) vaLI tIkSNa mUkhavALI ghImeaA prabhunA zarIre evI te sajjaDa cAMTADI ke AkhuM zarIra ghImelabhaya thaI gayuM. (5) te pachI vIMchIe vikA~. pralayakALanA agninA taNakhA jevA te vIMchIoe bhagavaMtanA zarIrane bhedI nAkhyuM. (6) tyArapachI neALiyA vikruSNa. te khI! khI!' evA zabdo karatA dAMDIdeADIne potAnI umra dADhA vaDe bhagavaMtanA zarIranuM mAMsa toDavA lAgyA. (7) pachI bhayaMkara sarpo cheDI mUkyA. paramAtman mahAvIranuM AkhuM zarIra--pagathI mAthA sudhI--sauthI chavAi gayuM. kaNA kADhI jAya tevA jorathI prabhunA zarIra upara AnA prahAro thavA lAgyA, dADhI bhAgI Aya teTalA chaLathI te DasavA lAgyA. (8) pachI saMgame uMdare vidyuryAM. te nakhathI ane dAMtathI prabhune khaNavA lAgyA ane tenI upara pezAba karIne paDelA brA upara kSAra chAMTavA jevuM karavA lAgyA. (9) te pachI madrenmatta hastIo vikrmAM, hastIoe prabhunA zarIrane sUMDhathI pakaDI, hara uchALI, tUzaLa upara jhIlI, dAMta vaDe prahAra karyAM ane paga nIce paNa dAmyA. (10) hAthIthI kSeAbha na thayA eTale hAthaNImA AvI. te hAthaNIoe paNa tIkSNa dAMtathI prabhune dhaNA prahAra karyAM. (11) pachI adhama saMgamadeve pizAcanuM rUpa dhAraNa karyuM. te pizAca agninI jvALAothI vikrALa banelA peAtAnA mUkhane kADI hAthamAM talavAra pakaDI prabhunI sanmukha dhasI AvyA ane aTTahAsya karI ghera upasarga karyAM. (12) te pachI nirdaya saMgame vAdhanuM rUpa lIdhuM, peAtAnI va jevI dADhathI ane trizUla jevA tIkSNa naheArathI prabhunA AkhA zarIrane teNe vidArI nAkhyuM. (13) chatAM paNa prabhune dhyAnamAM acaLa joi saMgame siddhArtha rAjA ane trizalA mAtAnuM rUpa lIdhuM. te jANe karaNAjanaka vilApa karIne melavA lAgyA keH huM putra ! teM AvI duSkara dIkSA zuM karavA lIdhI. ame ghaNAM du:khI thai ADAMavaLAM nirAdhAra bhikhArInI jema rajhaLIe chIe, tuM amArI saMbhALa phrema nathI letA ? AvA vidyApathI paNa prabhu dhyAnamAM nizcala ja svA. (14) tyAre saMgame eka chAvaNI vikaryAM. te chAvaNInA mANasAe prabhunA paga vacce agni saLagAvI bhAta rAMdhavA paga upara vAsaNa mUkyuM. agni eTale badhe AkarA karyAM ke prabhunA paga nIcethI paNa maLavA lAgyA, (15) te pachI eka cAMDAla viSuvyAM. te cAMDAle prabhunI DeAkamAM, be kAnamAM, e bhujAmAM ane mo naMdhA vagere avayavA upara pakSIonAM pAMjarAM laTakAvyAM. pakSIoe cAMca ane nakhanA prahArA eTalA badhA pharyAM ke prabhunuM zarIra pAMjarA jevA chidravALuM thaI gayuM. (16) te pachI pracaMDa pavana vikuoN, e pavanathI parvatA paNa kaMpavA lAgyA. prabhune UpADIne nIce paTakI dIdhA. (17) vaLI eka bhayaMkara vaTALIe! UpajAvI, kuMbhAranA cAkaDAnI upara rahelA mATInA piMDanI peDe prabhune khUba bhramAvyA. (18) te pachI saMgame krodhe bharAine hajArabhAra jeTaluM vajanadAra eka kALacakra vikavyuM. te kALacakra upADI tethI prabhunA zarIra upara nAkhyuM. te cakra prabhunA zarIra upara paDavAthI teo DhIMcaNa sudhI jamInamAM pesI gayA. (19) te pachI kaMTALIne chellAmAM chellA anukULa pasaMge ajamAyaza karavAnA vicAra karIne, rAtri hovA chatAM prabhAta vikavyuM. mANasA Amatema karavA lAgyA ane tee prabhune kahevA lAgyA keH "he devArya ! prabhAta thai gayuM chatAM Ama dhyAnamAM ne dhyAnamAM kayAMsudhI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citraka9padruma rahezo? DA-Apane dhyAnano samaya te kayArano ye pUro thaI gayo." paNa prabhu te pitAnA dhyAnamAM rAtri bhALI rahyA hatA, tethI jarA paNa na DagyA. (20) Akhare teNe devaddhi vikarthI. ane vimAnamAM besI prabhune lalacAvavA lAgyo keH "he maharSi! huM ApanuM AvuM ugra tapa ane - pavitra satva nihALI bhAre prasanna thaye huM to Apane je joIe te mAgI lo. kaho te tamane svargamAM lai jauM, kahe te mokSamAM laI jauM.' e mIThA zabdothI paNa prabhu na lebhAyA. eTale teNe takALa kAmadevanI senA jevI devAMganAo vipharvI te devAMganAoe hAvabhAvAdi ghaNA upasarga karyA 5NuM eka saMvA na pharagyuM te na pharakyuM. evI rIte duSTa saMgame eka rAtrimAM meTAmoTA vIsa upasargo karyA, chatAM prabhue to tenA tarapha dayAdaSTi ja vadhavI. dhanya che mahAvIranI asIma karaNane! citramAM vacce mahAvIra prabhu kAusagga dhyAne UbhA che. A citramAM ApaNe vagere je paherAvelAM che te citrakAranI aNasamajaNane AbhArI che, kapALamAM brAhmaNanuM tilaka karyuM che te paNa avAstavika che; sAdhune kapALamAM tilaka heya ja nahi. prabhunA mastakanA uparanA bhAgamAM be haraNa jevAM prANIo che, varNanamAM haraNane ulekha mAtra paNa nathI. kAna agADI baMne bAjuthI baMne hAthethI pavanane AmaMtrita karatI be purUSa-vyaktio ubhelI che. jamaNI bAju vIMchI, vAgha tathA chAvaNIne lazkarI paThANu sipAI prabhunA jamaNA paga upara bhAta rAMdhavAnuM vAsaNa mUkIne bhAta rAMdhate ubhelo dekhAya che. DAbI bAju sarpa, hAthI, noLiyo tathA DAbA paga upara cAMDAle mUkeluM tI cAMcavALuM pAMjarA vagaranuM eka pakSI cItareluM che. Plate LII citra 1% kalpasUtranAM suzobhana, haMsavi. 1 nI pratimAnA suzobhana kaLAnA namUnA tarIke atre mULa raMgamAM raju karelAM che. Plate LIII citra 180 zrI neminAthane vareDA. kAMtivi. 1 nA pAnA 63 uparathI mULa raMgamAM saheja nAnuM karIne A citra atre raju karyuM che. lagnanA divase zrInemikumArane ugrasenanA ghera laI javA taiyAra karyA. temanAM aMga upara uttama vastra paherAvyAM, eka sarasa veta azva upara besADavAM, mastaka upara eka chatra dharyuM, baMne paDakhe cAmara vIMjhAvA lAgyA, ane temanI pAchaLanA anA haNahaNATathI dizAe gaI rahI. nemikumAranI pAchaLa bIjA aneka rAjakumAra azvara upara svAra thaI cAlavA lAgyA. samudravijayAdi dazAe, kRSNa ane baLabhadra vagere AtmIya parivAra paNa sAthe cAlavA lAge. zivAdevI mAtA ane satyabhAmA vagere aMta:puravAsinI strIo paNa mahAmUlyavALI pAlakhImAM besI maMgala gIta gAvA lAgI. eTalAmAM nemikumAranI najara eka sapheda mahela tarapha gaI. temaNe pitAnA sArathine pUchayuM: "maMgalanA samUhathI zobhate A mata mahela ke haze?' sArathie te mahela tarapha AMgaLI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa cIMdhI kahyuMH "ravAmI! kalAsane zikhara samo e AlizAna mahela, bIjA koIne nahi, paNa ApaNA sasarA ugrasena rAjAne ja che. ane A sAme je be charIo aMdara aMdara vAtacIta karI rahI che te ApanI strI-rAjImatinI candrAnanA tathA mRgalocanA nAmanI be sakhIe che." citramAM nemikumAra hAthI upara beThelA che. temanA mastaka upara eka chatra dhareluM che, be hAthamAM zrIphaLa pakaDeluM che ane teo uttama vastrAbhUSaNothI susajita thaelAM che. sAmenA mahelanA jharUkhAmAM jamaNI bAjue vacce DAbA hAthamAM mukha jovA mATe darpaNu laine beThelI, vastrAbhUSaNathI susajita rAmati nemikumAranA sabhyae jotI beThelI che. teNInI pAchaLa ane AgaLa tenI be sakhIo candrAnanA ane mRgalInA UbhI che, pAchaLa ubhI rahelI sakhI DAbA hAthamAM kapa pakaDIne tenA cheDAthI pavana nAkhI rahI che. teNInA uttarIya vastramAM haMsanI DIjhAina che. samukha ubhI rahelI sakhInA be hAthamAM zrIphaLa jevI kAMika maMgalasUcaka vastu che. hAthInI AgaLa citranA uparanA tathA nIcenA bhAgamAM buMgaLI vagADanArA bhuMgaLA vagADe che, vace eka strI jamaNA hAthamAM phUla pakaDIne nAcatI tathA tenI najIka eka DholI Dhola vagADatA dekhAya che. helInI pAchaLa ane hAthInI pAchaLa ekeka chatra dharanAra mANasa che. vaLI hAthInI pAchaLa bIjA cheDesvAra rAjakumAra tathA rathamAM beThelA samudravijayAdi dazA hoya ema lAge che. citramAM rathane baLadane badale gheDa joDelA che je citrakAranA samayanA rivAjane khyAla Ape che. pAnAnI DAbI bAjunA cheDe pAnane 63 AMka che. Aja citra uparathI paMdaramA saikAnA purA ane strIonA paheraveza, AbhUSaNo, vAje, atya tathA te samayanI samAja racanAne dhaNoja paMdara khyAla AvI zake tema che. AkhuM citra suvarNanI zAhIthI cItarela che. citramAM lakhANanuM nAma nizAna paNa nathI. vaLI A citranI pRSThabhUmi vAdaLI raMganI hovAthI citrano uThAva bahuja manahara lAge che. A citra prAMga jinamaMdirAnA lAkaDAnA kotarakAma tathA sthApatya kAmomAM paNa ghaNe ThekANe katarele najare paDe che. delavADAnA suprasiddha apratima sthApatyanA bhaMDArasamAM vastupAla tejapAle baMdhAvelA jinamaMdiramAM paNa A prasaMga bahu ja bArIkIthI kotarelo che. prAcIna kavioe A prasaMga parathI upajAvelAM urmikAvya paNa bahuja moTI saMkhyAmAM maLI Ave che. A prasaMgane lagatA eka bhitticitrane ulekha pArzvanAtha bhagavAnanA vairAgya prasaMge, navamA saikAmAM thaelA zIlAMkAcArye racelA "upana mahApue carimAM karelo jovAmAM Ave che je ApaNe agAu jaNAvI gayA chIe. Plate LIV citra 181 (avi. 1 nA pAnA 60 uparathI. bhArata ane bAhubali vacce kaMThayuddhano prasaMga levAmAM AvyuM che. A prasaMgane lagatuM citra bIjI kaipaNa pratamAM hovAnuM mArI jANamAM nathI. bharata ane bAhubali baMne bhAIo vacce bAra varSa sudhI bhayaMkara yuddha cAlyuM; paraMtu ghaNA mANasano kaccaraghANa nIkaLI jato hovAthI zake te baMnene yuddha karavAnI salAha ApI che Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jena citrakapalma temaNe mAnya karI. pachI zake daSTiyuddha, vAyuddha, muzviyuddha ane daMDayuddha ema cAra prakAranA yuddhathI paraspara laDavAnuM TharAvI ApyuM. e cAre yuddhamAM Akhare balavAna bAhubaline vijaya thayo, bhAratanI hAra thaI. bharata mahArAjAe potAnI hAra thavAthI zAMti gumAvI dIdhI. temaNe ekadama krodhamAM AvI bAhubaline nAza karavA cakra choDayuM, paraMtu bAhubali samAnagotranA hevAthI te cakra kAMpaNa na karI zakAyuM. bAhubalie vicAra karyo keH "atyAra sudhI kevaLa bhrAtRbhAvane lIdhe ja bharatanI sAme meM Akaro IlAja lIdhA nathI. mATe have te tene sakhatamAM sakhata sajA karavI joIe. huM dhAruM to atyAre ne atyAre ja eka muThThI mArI tenA bhukkA uDADI dauM ema chuM.' tarata ja temaNe krodhAvezamAM muThThI ugAmI bharatane mAravA doTa mUkI. doTa te mUkI paNa thoDe dUra jatAM ja bRhaspati samAne temanI vivekabuddhie temane vAryo. te punaH vicAryA lAgyA keH "arere! A che kAne mAravA doDI jauM chuM meTA bhAI te pitA tulya gaNAya! temane mArAthI zI rIte haNI zakAya ! paraMtu mArI ugAmelI A muSTi niSphaLa jAya e paNa kema khamAya!" paNa teonI A muMjhavaNa vadhAre vAra na rahI. temaNe e muSTivaDe pitAnA mastaka paranA vALane lonca karI nAkhyA ane sarvasAvadya karma tajI daI kAusagga dhyAna dharyuM. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che ane cAra vibhAga che. temAM kathAnA pari cayanI zarUAta uparanA pahelA vibhAganA daSTiyuddha ane vAyuddhathI thAya che; pachI citranA anusaMdhAne anukrame bIjA vibhAgamAM mukhiyuddha ane daMDayuddha, bIjA vibhAgamAM muSTiyuddhano prasaMga jovAne che. citramAM bAhubaline mukuTa dUra paDato tathA muSTithI vALa ukhAtAM citrakAre raju karelA che. cothA vibhAgamAM kAusagga dhyAnamAM sAdhu avasthAmAM bAhubali UbhA che. teo chAtI upara tathA baMne hAtha upara lAla raMganA jaMtuo ghaNuM karIne jaMgalI sa tathA be khabA upara be pakSIo tathA paganA bhAgamAM jhADIthI vIMTaLAelA citramAM dekhAya che, baMne bAjue ekeka jhADa che. DAbI bAjue jhADanI bAjumAM teonI brAhmI ane suMdarI nAmanI be sAdhvI bahene hAtha joDIne vinati karatI mAnarUpI hAthIthI heThA UtaravA mATe samajAvatAM kahe che keH vIrA mArA gaja thakI heDa utare re, gaje te kevala na hAya" sAdhvIonA pAchaLa paNa bIjAM traNa jhADa ugelAM citrakAre batAvyAM che. Plate LV citra 182 18ka kapasatranI suMdara kinAre. haMsavi. 2 nA pAnAnI AjubAjunI judIjudI jAtanI suMdara kinAro atre raju karavAmAM AvI che. Plate LVI citra 184 zastava. jayasU0 vi.saM. 1489 (I.sa. 1432)nI pAnA 69 nI pratanA 21 cimAMthI. pratanA pAnAnuM kada 104; IcanuM. citranuM kada 384 Ica che. prasaMganA varNana mATe juo citra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 163 87nuM varNana. A citra madhyenuM siMhAsana bahuja suMdara rIte lAkaDAmAM kArI kADheluM hAya ema lAge che. paMdaramA saikAmAM jainAcAryA bhadrAsana upara besIne upadeza ApatA tenA purAvArUpe ja AvI jAtanAM siMhAsananI citramAM rajuAta karavAmAM Ave che. kAraNake prAcIna pratAmAM jyAM jyAM AcArya mahArAjonAM citra Ave che tyAM tyAM dareka prasaMgamAM bhadrAsana upara ja teo beThelA hAya che. iMdranA mastaka uparanuM chatra paNa bahu ja alaukika prakAranuM che; tenA paga nIce tenuM cihna hAthI dekhAya che. citra 185 zakrastava. kAMtivi. 1 nI pratamAMthI. A prasaMganA varNana mATe juo citra 87nuM varNana. citra 181-187 hariAgamepina, A che citrA paikInuM eka citra sAhana. pAnA 11 uparathI levAmAM AvyuM che. te citramAM ragameSana e hAthamAM AkAzabhArge garbha laine jatA dekhAya che. tenA paganI nIcenA bhAgamAM pahADanI AkRti tathA baMne bAju suMdara jhADa citrakAre cItarelAM che. tene AkAzamArge cAlate hAvAne batAvavA mATe haMsapakSInI DIjhAinavALA tenA uttarAsaMganA cheDAne UDate citramAM batAvelA che. citrakAranA Azaya garbha badalatI vakhatanuM dRzya batAvavAnA che. khIjuM citra kAMtivi. 1. pAnA 14 uparathI levAmAM AvyuM che. A citramAM hariNaigamebinanA eka hAthamAM phUla che ane tene! khAte hAtha khAlI che. tenA zarIrane varNasuvarNa che. tenA paga AgaLa tenuM vAhana meAra che. citrakArane Azaya A citramAM garbhanI pherabadalInuM kArya patI gayA pachI devalAkamAM te AkAzamArge pAchA jAya che te prasaMga batAvavAno heya ema lAge che. Plate LVII citra 1887 siddhArthanI kasaratazALA, kAMAMtive, 1 nA pAnA 28 uparathI. sUryodaya thatAM siddhArtha rAnna zayyAmAMthI uThyA pachI pAdI upara paga mukI nIce UtaryAM, ane kasaratazALAmAM praveza karyo. A kasaratazALAmAM vyAyAmanA aneka sAdhanA hatAM; mallayuddha, muddAdi khelavavAne abhyAsa, zarIranA aMgopAMga vALavAM, daMDa pIlavA vagere vividha jAtanI kasarata karavAthI tyAre khUba bha thayA tyAre puSTikAraka telanuM mardana karAvavAnA AraMbha karyAM. citramAM uparanA bhAgamAM be jaNAnA hAthamAM hAla che ane eka jaNe DAbA hAthamAM charI pakaDelI che. nIcenA bhAgamAM madhya AkRtinA hAthamAM uparanA citranA e jaNAnA hAthamAM dAla che evI DhAla che, jyAre bIjAnA DAbA hAthamAM charI ane trInanA baMne hAtha khAlI che. citra 189 siddhArtha snAnagRhamAM, kAMtivi. 1 nA pAnA 28 uparathI, siddhArtharAnta snAnagRhamAM snAna karavAnA bAndeDa upara meTA che. teonA mastaka upara rAjacihnarUpa suMdara chatra che. pAchaLa mAthAnA vALa oLatA eka nAkara hAthamAM kAMsakI rAkhIne UbhA che. temanA vALanA cheDAnA bhAga nIce pyAlAmAM paDatA dekhAya che. A citranA mAthAnA lAMbA vALa uparathI ApaNune khAtrI thAya che ke gujarAtanA pahelAMnA puSo lAMbA cATalA rAkhatA hatA; ane snAnagRha te samayanA vaibhavazalI kuTuMbeAnA vaibhavano khyAla Ape che. citra 190-91 trizalA siddhArthane svamanA vRttAMta kahe che. eka ja prasaMganAM A be citrA paikI eka Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma kAMtivi. 1. mananuM tathA bIjuM sahana. ane uparathI levAmAM AvyuM che. siddhArtharAja snAnagRhamAMthI nIkaLI, bahAra jayAM sabhAnuM sthAna hatuM tyAM pahoMcyA ane siMhAsana upara pUrva dizA tarapha mukha rAkhI birAjamAna thayA. tyArabAda pitAnAthI bahu najIka nahIM tema bahu dUra nahIM evI rIte sabhAnA aMdaranA bhAgamAM paDado baMdhAvyo. paDadAnI manaharatA A paDadAne vividha prakAranAM maNi ane 2no jaDelAM hatAM. A paDadAnuM vistRta varNana agAu ApaNe karI gayA chIe. paDadAnI aMdara rANIne besavAnuM eka siMhAsana goThavavAmAM AvyuM che. citramAM siddhArtha rAjA jamaNA hAthamAM talavAra tathA DAbA hAthamAM kUla laIne siMhAsana upara vastrAbhUSaNothI susajita thaI beThelA che. mataka upara chatra laTakI raheluM che. vacce pada che. paDadAnA AMtarAmAM trizalA jamaNA hAthamAM phUla laIne vastrAbhUNAthI susajita thaine beThAM che. temanA mAthe caMdo bAMdhelo che. citranA uparanA bhAgamAM be era cItarelA che. Plate LVIJI citra 192 garbhanA pharakavAthI trizalAne AnaMda. sahana. pAnA 30 uparathI. garbha sahIsalAmata che ema jaNAtAM trizalA mAtAnA AnaMdano pAra na rahyo. citramAM trizalA mAtA khUba AnaMdamAM AvI jaIne hIMcakA upara beThelAM che. kalpasUtranI pratanAM citromAM bIjI koIpaNa pratamAM A prasaMga A rIta cItarelo jovAmAM AvyA nathI. hIMcakAmAM suMdara bArIka kotarakAma kareluM dekhAya che. mAtAnI jamaNI bAjue cAmaradhAriNI strI DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI dekhAya che. DAbI bAju eka zrI vADakAmAM caMdana-dhanasAra vagere ghasIne vilepana karavA AvatI hoya ema lAge che, kAraNake hIMcakAnI najIkamAM baMne bAju bIjI be strIo beThelI che te ghaNuM karIne trizalAnI dAsIomAMnI lAge che; vaLI che ke strIo hAthamAM sukhaDanA TukaDAthI phAIka ghasatI hoya ema spaSTa dekhAya che. citra 17 vadI jAgaraNa, kAMtivi. 1. putrajanmane chaThThA divase prabhunAM mAtApitAe, kuLadharma pramANe rAtrie jAgaraNamahotsava karyo. trizalA bhadrAsana upara beThAM che. temane jamaNe paga Asana upara ane DAbe paga pAdapITha upara che. DAbA hAthamAM mukhanuM pratibiMba jevA darpaNa pakaDeluM che. sAme be strI paricArikAo dIpaka laine UbhI che. uparanA bhAgamAM DAbI bAjue eka mora che tathA trizalAnA mastaka uparanA kotarakAmamAM sAmasAmA be haMsa che. citra 194 AmalakI krIDA sahana. pAnA 34 uparathI. (1) eka vakhata re ndra potAnI sabhAmAM mahAvIranA dheryaguNanI prazaMsA karI ane kahevA lAgyo keH "he de! atyAranA A kALamAM manuSyalokamAM zrI vardhamAnakumAra eka bALaka hovA chatAM paNa temanA jevo bIjo koI parAkramI vIra nathI. indrAdi devo paNa temane mahIvarAvavAne asamartha che.' A sAMbhaLIne eka deva ke jenuM nAma jaNAvavAmAM nathI AvyuM te tyAM kumAre krIDA karatA hatA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 165 tyAM Avyo ane sAMbelA jevA jaDA, capaLa be bhavALA, caLakatA maNivALA, kuMphADA mAratA, kAjaLa samAna kALA varNavALA, kara AkRtivALA ane vistRta kuNuvALA moTA sarpanuM rU5 banAvIne krIDA karavAnA vRkSane vIMTALI dIdhuM. Avo bhayaMkara sarpa joi bhayabhIta banelA badhA kumAre ramata gamata paDatI mUkI nAsI chUTayA. paraMtu mahAparAkramI dharyazALI zrI vardhamAnakumAre jarApaNuM bhaya pAmyA vinA pite tyAM tenI pAse jaI, sarpane hAthathI pakaDI dUra pheMkI dIdho. sarpa dUra paDyo eTale nirbhaya banelA kumAre pAchA ekaThA thaI gayA ane krIDA zarU karI dIdhI. (2) have kumArae vRkSanI ramata paDatI mUkI daDAnI ramata zarU karI. ramatamAM evI zarata hatI ke je hArI jAya te jItelAne khabhA upara besADe. kumArapadhArI deva zrIvardhamAnakumAra sAthe ramatAM hArI gaye. teNe kahyuM: 'bhAI, huM hAryo ane A vardhamAnakumAra jItyA mATe emane mArA khabhA upara besavA de." zrIvardhamAna khabhA upara beThA eTale de taka sAdhI temane bIvarAvavAno prapaMca karyo. teNe potAnI devazaktithI sAta tADa jeTaluM potAnuM UMcuM zarIra banAvyuM. prabhu tene prapaMca avadhijJAnanA baLathI jANuM gayA. temaNe vaja jevI kaThera muSTithI tenI pITha para e to prahAra karyo ke te cIsa pADavA lAgyo ane pIDA pAmavAthI maccharanI jema saMkocAI gayo. prabhunuM parAkrama tathA dharma pratyakSa anubhavI indranA satya vacanano teNe manamAM svIkAra karyo ane pitAnuM asala svarUpe prakaTa karI saghaLo vRttAMta kahI saMbhaLAvyA. te vakhate inDe dheryazALA prabhunuM vIra" evuM guNaniSpanna nAma pADayuM. citramAM vardhamAnakumAre mAthe mukuTa tathA kAnamAM kuMDaLa vagere AbhUSaNe paherelAM che ane DAbA hAthe jhADane vIMTAI vaLelA sapane moM AgaLathI pakaDelo che. vardhamAnakumAranI pAchaLa be tathA uparanA bhAgamAM traNa bIjA chokarAo cItarelA che. nIcenA bhAgamAM be bAju be jhADa cItarelAM che. vacamAM mahAvIra devanA upara beThelA ane temanA jamaNA hAthanI muSTino prahAra sahana nahi thavAthI deva kammaramAMthI vaLI jaIne ghoDA jevo banI gaele cItare che. vaLI najIkamAM eka vyakti ubhelI che je jamaNe hAtha Uo karIne keIne bolAvIne mahAvIranAM A parAkramane prasaMga banAvatI hoya ema lAge che. A prasaMganI sAthe sarakhAvo kuNunI bALakrIDAno eka prasaMga. (1) kRSNa jyAre bIjA gopa bALako sAthe ramatA hatA tyAre temanA zatru kaMse mAravA mokalelo adha nAmano asura eka yojana jeTaluM sarparUpa dhAraNa karI mArga vacce paDo ane aNu suddhAM badhAM bALakone gaLI gaye. A joI kRdhaze e sarSanA gaLAne evI rIte rUMdhI nAkhyuM ke jethI te sarpa aghAsuranuM marataka phATI zvAsa nIkaLI gaye ane te marI gaye. tenA mUkhamAMthI bALako badhA saMkuzaLa bahAra AvyA.bhAgavata dazamaskandha, a.12 zlo. 12-35 pR. 88. (2) ekabIjAne arasaparasa ghoDA banAvI jyAre gepa bALako sAthe kRSNa ane baLabhadra ramatA hatA te vakhate kaMse mokalelo pralamba nAmano asura te ramatamAM dAkhala thayo. te kRNuM ane baLabhadrane upADI javA irachatA hatA. eNe baLabhadra ghoDA banI temane dUra laI jaI eka Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma pracaMDa ane bhayAnaka rUpe pragaTa karyuM. baLabhadra chevaTe na DaratAM sakhata muSTiprahArathI e vikarALa asurane lohI vamato karI ThAra karyo ane te badhA saMkuzaLa pAchA pharyA. --bhAgavata dazamaskaMdha, a. 20 kale. 18-30. citra 15 varSo dAna. zrI jyasU0 nA citra uparathI. vistRta varNana mATe juo citra 93nuM A prasaMgane lagatuM varNana. Plate LiX citra 196 kozAkRtya tathA AryasamitasUrine eka prasaMga. haMsavi. 1 nA pAnA 68 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che, temAM uparanA prasaMgane paricaya citra 222nA paricayamAM ApyuM che. pheraphAra mAtra A citramAM rathakAranI pAse mera nathI tema rathakAra gAdI upara ghuMTaNa vALIne beThele che jayAre citra 222mAM te ume che e che. A citramAM AMbAnuM jhADa baMnenI vacce cItareluM che, jyAre citra 222mAM te vezyAnI DAbI bAju upara pAchaLanA bhAgamAM che, vaLI ra22mAM vezyAe mAthe mukuTa tathA gaLAmAM phUlane hAra paherelo che jyAre A citramAM teNInuM mAthuM taddana kheluM che tathA gaLAmAM khetIno hAra paherelo che. teNInAM vastrAbhUSaNe A citramAM vadhu kiMmatI che. A pachI citranA anusaMdhAne nIcene Aryasamita suri tathA tApasane lagato prasaMga jovAne cheH AbhIradezamAM acalapuranI najIka, kannA tathA benbA nAmanI nadInI madhyamAM AvelA dvIpamAM hamadIpa nAmanA pAMcaso tApasa rahetA hatA. temAM eka tApasa e hatuM ke pANI para thaIne. pitAnA pagane bhIMjAvA dIdhA vinA-jamIna para cAle tevIja rIte, pAraNAne mATe nadInI pelI pAra cAlyo jato. tenI AvI kuzaLatA jene lokone thayuM keH "ahA ! A tApasa keTale badhe zaktizALI che, jemAM A kaI zaktizALI puruSa nahi hoya?" zrAvakoe zrIvavAmIjInA mAmA zrI Aryasamisurine lAvyA ane uparokta tApasa saMbaMdhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. Aryamita surijIe kahyuM ke "emAM prabhAva ke pratApa jevuM kAMi ja nathI, e kevaLa pAilepa zaktine ja pratApa che." te pachI zrAvakoe pelA tApasane jamavAnuM AmaMtraNa mokalyuM. tApasa jamavA uThavyo eTale tenAM paga ane pAvaDI khUba sArI rIte dhovarAvyAM. bhajanakriyA paNa pUrI thaI. pachI tApasanI sAthe zrAvake paNa nadInA kinArA sudhI sAthe sAthe cAlyA. je lepanA pratApathI tApasa nadInA pANI upara thaIne cAlI zakato hato te lepa dhevAI gaelo hato, chatAM jANe kAMI vanya ja nathI evI dhaSTatA sAthe tApase nadImAM jhukAvyuM. nadImAM paga mukatAM ja te DubavA lAgyA ane sI kaI tenI mazkarI karavA lAgyA. teTalAmAM AryasamatasUrijI tyAM padhAryA. temaNe kevaLa lokone kharI vastusthitinuM bhAna karAvavA mATe potAnA hAthamAMnuM gacUrNa (vAsakSepa) nadImAM nAMkhyuM ane kahyuM keH "he ennA! mane pele pAra javA de." eTaluM kahetAmAM ja nadInA baMne kAMThA maLI gayA. sUrijInI AvI abhuta Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa zakti joI loko bhAre Azcarya pAmyA. pachI temaNe tApasanA AzramamAM jaI temane pratibodhyA ane dIkSA ApI. citramAM jamaNI bAjue UbhelA nAnA sAdhu te svAmIjI che ane temanI sAthe jamaNA bagalamAM e rAkhIne hAthamAMnuM yogacUrNa nAkhatA tathA DAbA hAthamAM muhapatti rAkhIne UbhA rahelA dhI AryamitarijI che. sAme be tApase paikI eka jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLI tathA aMguThAne bhegA karIne tathA bIjo jamaNo hAtha uMco rAgIne sUrijInI AvI adabhuta zakti I vizimata-Azcaryamugdha thaelo dekhAya che. tApasanA mAthe jarA tathA kapALamAM tripuMDa tilaka paNa spaSTa dekhAya che. bAjumAM benA nadInuM pANI vahetuM citrakAre batAvIne citra madhyenI badhI AkRtio nadInA taTa para ja ubhI che ema batAvavA prayatna karyo che. Plate LX citra 17 AryabhUlabhadra ane yajJAdi sAta sAdhvI baheno. A citramAM sAdhu tathA sAvIne paheraveza bIja citrA karatAM taddana judI ja rItano che. baMneno paheraveza bauddha sAdhuonA paheravezane maLato Ave che. AkhuM e citra mULa suvarNanI zAhIthI cItareluM che. A prasaMgane vistRta varNana mATe jue citra 223 nuM varNanaH enemAM pheraphAra mAtra juja che. citra 223 mAM sAmAnya siMha cItarele che jyAre A citramAM be dAMtavALe ane parAkramI vegavAna siMha suMdara rIte cItarelo cheH citra 223 mAM ane nIce bane sAvIo cItarIne cAranI rajuAta karelI che jyAre A citramAM sAta sAdhvIo cItarelI che; darekanA mastakanI pAchaLa bauddha bhikSuonA prAcIna citrAmAM divyateja banAvavA (bhAmaMDala) sapheda gALI AkRti mUkavAmAM Ave che tevI ja rIte A citramAM dareka AkRtinI pAchaLa tenI rajuAta karavAmAM AvI che; vaLI vadhArAmAM nIcenA prasaMgamAM sthApanAcArya, sAdhunA mAthe chatra tathA chatranI pAsethI UDatI eka koyala cItarI che, jenI rajuAta citra 22 mAM bIlakula dekhAtI nathI. Plate LXI citra 198 kozAnRtya. A prasaMganA varNana mATe juo citra 22 phanuM A prasaMgane lagatuM vistRta varNana. A citra 196 ane 222 bane karatAM judI ja navInatA raju kare che. citra 222 mAM rakAranA paga AgaLa kaLAno tathA vasaMtaRtuno prasaMga darzAvavA eka mera ja cItarelo che jyAre prastuta citramAM rathakAranA mastakanA uparanA bhAgamAM vasaMtanA Agamanane sucavatI paMcama svare gAtI koyala tathA tenI chetImAM paNa koyalanI DIjhAIna cItarelI che. vaLI A citramAM sarasavanA DhagalA ane soyane badale ekaluM phUla ja raju kareluM che. kezAnartakIne abhinaya tathA paganA ThamakA koI alaukika prakArano che. baMnenA mastaka uparanA mukuTa vaLI gujarAtanA koipaNa prAcIna citramAM nahi jovAmAM AvatA judA ja prakAranA jaNAya che; kadAca A citra gujarAtanA sAhasika vyApArIo jAvA vagere dvApuomAM vyApArArthe jatA te samaye tyAM koI citrakAra pAse Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakAma A prata cItarAvI lAvyA hoya ema lAge che kAraNake citra cItaravAnI Dhaba gujarAtanA prAcIna citrakAranI ja che ane paheraveza te bAjunA koI pradezane che. vaLI AmravRkSanAM pAMdaDAM paNa A citramAM vadhu spaSTa dekhAya che. Plate LXII citra 19 kalpasUtranAM suzobhana. haMsavi. 1. pratamAMnA suzobhana kaLAnA advitIya namUnA tarIke. Plate LXIII civa 200 prabhuzrImahAvIrane dIkSA mahotsava. kAMtivi. 1nA pAne 46 uparathI. A prasaMganA vistRta varNana mATe juo citra 94nuM varNana. citra 200 varSIdAna tathA dIkSA mahotsava. sehana. nA pAnA 36 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che. kathAnA paricayanI zarUAta uparanA vartIdAnanA citrathI thAya che. tenA varNana mATe juo citra 93nuM varNana, pachI citrane anusaMdhAne dIkSA mahotsavane prasaMga jevAne che. tenA varNana mATe juo citra 94nuM varNana. citra 202 203 paMcamRSTi leca. sohana. pAnA 9 uparathI tathA kAMtiva. 1 nA pAnA 46nI bIjI bAjunA citra uparathI A baMne prasaMge levAmAM AvyA che. A prasaMgane vistRta varNana mATe juo citra -5 nuM varNana. Plate LXIV citra 204 zrI mahAvIraprabhunA kAnamAM khIlA ThokavAno prasaMga. kAMtivi. 1 nA uparathI A prasaMga levAmAM AvyuM che. "DhIka gAmathI vihAra karI prabhu paramaNi nAmanA gAmamAM AvyA ane tyAM gAma bahAra pratimA dharIne rahyA. potAnA tripRSTha vAsudevanA bhavamAM zayyApAlanA kAnamAM tapAvelA sIsAne rasa reDAvI upArjana kareluM azAtA vedanIyakarma prabhune A samaye udayamAM AvyuM. te zavyApAlane va ghaNuM bhavamAM bhramaNa karatAM, A gAmamAM gavALiyo thaye hato. te govALa, rAtrie mane gAmanI bahAra ubhA rahelA joI potAnA baLade prabhunI pAse mukI gAye dehavA gAmamAM gayo. govALa cAlyo gayo eTale thoDIvAre baLada paNa aTavImAM svecchApUrvaka dUra cAlyA gayA. gAyo dahIMne vALa pAcho Avyo ane jue che tyAM baLada na dekhAyA. te prabhune pUchavA lAgyoH "he devArya ! bola, mArA baLada yAM gayA ?" govALe betraNa vAra prabhune prazna karyo, 5 prabhue teno koIpaNa javAba na vALyo. AthI govALane khUba cIDa caDI. te doDato jaIne, jenAM tIra thAya che te zaraTa vRkSanA padanA be majabUta khIlA laI AvyA, ane dhyAnastha prabhunA kAnamAM hathaDAvatI ane khIlA UMDA pesADI dIdhA. khIlAnA agrabhAga kAnamAM ekabIjAne maLI gayA. khIlAo ne I kheMcIne bahAra kADhI zake nahi evA nirdaya irAdAthI vALa baMne khIlAnA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa bahAra dekhAtA bhAga kApI nAkhyA. e pramANe ghara upasarga thavA chatAM dhyAnamagna prabhu samabhAvathI lezamAtra paNa na canyA. citra 25 ardhavastradAna ane govALanI dRddhi. kAMtivi. 1 nA pAnA 28 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA ardhavastradAnanA prasaMgathI thAya che. prabhu mahAvIranuM vastra kAMTAmAMthI letA brAhmaNa dekhAya che ane mahAvIra tenA sanmukha jetA dekhAya che. teonA jamaNA hAthamAM muhapati ane DAbA hAthamAM dAMDe che. A prasaMganA vistRta varNana mATe juo citra 95nuM varNana. A pachI citranA anusaMdhAne vALanI dRddhino prasaMga jevAne che. prabhu kAusaggathAnamAM hatA te vakhate kAeka govALiyo Abe divasa baLadiyA pAse haLa kheMcAvI saMdhyAkALe prabhu pAse mUkI gAyo devA mATe potAne ghera gayo. pelA baLadiyA caratAMcaratAM dUra jaMgalamAM cAlyA gayA. govALa gAyo dehI paravArIne pAcho Avyo tyAre baLadiyA na dekhAya eTale prabhune pUchavA lAgyo "he Arya! mArA baLada kyAM che ?" paraMtu pratimAdhArI prabhu zI rIte javAba Ape ? govALe vicAryuM ke baLadanA saMbaMdhamAM emane khabara nahi hoya tethI ja te kAMI bolatA nathI. eTale pite baLadanI zedha karavA AkhI rAta jaMgalamAM bhaTako paNa patto na lAgyA. baLadiyA pharatA pharatA potAnI meLe ja prabhunI pAse AvIne svastha citte vALatA beThelA savAre govALe joyA. tethI govALane thayuM keH "emane khabara hatI chatAM emaNe mane vAta na karI ane nakAme AkhI rAta mane bhaTakAvyo. tenA aMgeaMgamAM krodha vyApyo ane baLadanI rAza laine prabhune mAravA tatpara thaele govALiye avadhijJAnathI IndranI najare te vakhate ca. indra govALiyAne tyAM ja thaMbhAvI dIdho ane tyAM AvI tene zikSA karI. pachI prabhune vaMdana karI vinati karI "bhagavAna ! Apane bAra varSa sudhImAM ghaNAdhaNu upasarga thavAnA che mATe je Apa AjJA kare to huM teTalo vakhata ApanI sevAmAM hAjara rahuM." citranI madhyamAM kAusagnamudrAe prabhu mahAvIra ubhA che. ane bAju uparanA bhAgamAM be baLadiyA ubhA che ane nIcenA bhAgamAM baMne bAju hastanI aMjali joDIne prabhunI pAse rahevAnI prArthanA karato indra dekhAya che. citra ra6 zrImaThanuM paMcAnita5. kAMtivi. 1 nA pAnA 58 uparathI. eka vakhata vArANasI nagarInI bahAra kamaTha nAmane tApasa paMcAgni tApa tapa AvyA. tenI paMcAgni tapa vagere kaSTakriyAo joI nagaranA lokone hAthamAM puSpa vagere pUjAnI sAmagrI laIne te dizA tarapha jatA bhagavAna zrI pArzvanAthe potAnA mahelanA jharUkhAmAMthI joyA. prabhu paNa tene jevA parivAra sahita nIkaLyA. tIvra paMcAgninA tApathI tapatA kamane prabhue je eTaluM ja nahi paNa pAsenA agnikuMDamAM nAkhelA eka kAkanI aMdara eka moTA jIvatA sarpane paNa baLato temaNe pitAnA jJAnabaLathI nihALyo. karuNAsamuka prabhu bolyA: "he mUtra tAravI ! dayA vinA phekaTanuM A kaSTa zA sArU veThe che ? he tapasvI ! A kalezakAraka-dayArahita kaSTakriyA karavI mUkI de.' Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jena citrakalpadruma prabhunAM vacana sAMbhaLI krodhAyamAna thaelo kamaTha tApasa kahevA lAgyA keH "huM jANuM chuM ke tame eka rAjaputra che ane rAjapu te kevaLa hAthI-ghoDA ja khelI jANe! dharmanuM sAcuM tattva kevaLa ame tapodhana ja jANIe. mArAM mAjazekha tamane mubAraka ho, amArA tapanI vacamAM tame vyartha mAthuM na mAre.' hAmAsAgara prabhue A vakhate vadhAre vAda na karatAM potAnA eka sevaka-nokara pAse piluM saLagatuM kATa bahAra kaDhAvyuM ane tene yatanApUrvaka-sAvacetIpUrvaka phaDAvyuM, temAMthI tarata ja tApa vaDe AkuLavyAkuLa ane maraNuprAyaH thaelA eka sarSa nIkaLyo. prabhunI AjJAthI eka sevake te sapane navakAramaMtra tathA pratyAkhyAna saMbhaLAvyuM; te sAMbhaLI sarpa tarata ja mRtyu pAmI nAgAdhipa dharaNendra thayo. kamaTha tApasa lokono tiraskAra pAmI prabhu pratye dveSabhAva rAkhato lokomAM apakIrti pAmI bIje sthaLe cAlyo gayo. te tapa tapI maraNa pAmIne bhavanavAsI meghakumAra devomAM meghamAlI nAme deva thayo. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kSAnA paricayanI zarUAta uparanA paMcAgni tapanA citrathI thAya che. madhyamAM kamaTha beThe che, cAre bAju cAra dizAmAM agnikuMDe saLage che ane mastaka uparano tApa batAvavA uparanA bhAgamAM goLAkAra surya citrakAre cItarI paMcAmi tApanI rajuAta karI che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA citramAM varNavelo saLagatA sApane uddhArane prasaMga jovAno che. hAthI upara jamaNA hAthamAM aMkuza pakaDIne DAbo hAtha AjhAdarzaka rIte rAkhIne pAkumAra beThA che, hAthInI AgaLa nokare yavanApUrvaka kAra cIrIne bahAra kADhe maraNatola sthitimAM nAga dekhAya che. citra 207 kamaThane upasarga. kAMtivi0 1 nA pAnA 59 uparathI. A prasaMganA varNana mATe juo citra 111nuM varNana. pheraphAra mAtra A citramAM prabhunA mAthe saMkaDA phaNAe cItarI che tathA prabhunI baMne bAjue bIDAelAM kamaLanAM phUla upara jamaNa bAjue tathA DAbI bAju tragu pakSIo beThelAM, citra 111 karatAM ane citrakAre vadhu cItarelA che te che. Plate LXV citra 208 zrI pArzvanAthanuM nivagu. sehana. pratanA pAnA 48 uparathI pArzvanAtha prabhunuM nirvANa sametazikhara upara thaeluM hovAthI citrakAre pArzvanAtha prabhunI padmAsananI beThakanI nIce parvatanI dADhAe upara siddhazIlAnI ardhacaMdrAkAra AkRti cItarI che. baMne bAju suMdara bArIka jhADa cItarelAM che. prabhunA mastaka upara dharaNendranI sAta phaNuM tathA kaNa upara chatra che. vistRta varNana mATe jue citra 111nuM varNana. citra 209 zrI pArzvanAtha prabhunuM samavasaraNa. samavasaraNanA varNana mATe juo citra 72 nuM varNana. sAhana. pAnA 47 uparathI, citra 210 tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya. sohana. A pramAM citrakArane Azaya zvetAmbara jainonA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 171 pAMce pavitra tIrthasthAne raju karavAnA hAya ema lAge che. savAranI prAbhAtika stutimAM pratyeka jaina nimnalikhita stutithI e pavitra sthAna upara meNe janAra puNyAtmAone vaMdana kare cheH bu aSTapada gIranAra, sametazikhara zatruMjaya sAra, paMcatIrtha e uttama dhAma, siddhivaryAM tene karuM praNAma, tIrthAdhirAja zrIzatruMjaya upara mULanAyaka tarIke zrIAdIzvara prabhunI mUrti birAjamAna hAvAthI vRSabhanA lAMchana-cihna vALI zrIAdIzvara prabhunI smRti citrakAre atre raju karI chaeN. citranI aMdara zikharanI uparanA bhAgamAM eka mera ane eka sarpanuM citra che, je baMne citrA Aje paNa mULanAyakanA derAsaranI pAchaLanA bhAgamAM rAyaNa vrukSanI nIce DAbI bAjue vidyamAna che. vaLI citranI DAbI bAjue eka jhADa cItarIne rAyaNanA jhADanI rajuAta paNa citrakAre karI che. citranA mathALe kAusaggadhyAne pAMca pAMDavAnI sAdhu avasthAnI mUrti cItarelI spaSTa dekhAya che (jaina dharmanI mAnyatA pramANe vIsAI sAdhu sAthe pAMce pAMDaveA zatruMjaya upara mekSe gayA che). pAMce pAMDavAnI sthApatya mUrtio Aje paNa zatruMjaya parvata upara vidyamAna che. citranI jamaNI bAjue beThA ghATanAM zikharavALu puMDarIka gaNadharanI mUrtivALuM maMdira cItareluM che. mUrtinI palAMsImAM padmanuM cihna che. Aje paNa mULanAyakanA maMdiranI sAme ja A maMdira AveluM che. A mUrtimAM khAsa viziSTatA e ja che ke zatruMjaya uparanA jinarmAMdera sivAya kApaNu tIrthanA jinamaMdiranI aMdaranI gaNudharAnI mUrtio tIrthaMkaranI mAphaka padmAsane prAcIna zilpIoe ghaDI nathI. mULanAyakanA maMdiranuM zikhara bahu ja UMcuM, UDatI dhvanta sahita citrakAre cItarIne te samayanA jinamaMdiranI virAAlatAnA Abehuba khyAla ApavA prayatna karyAM che. baMne mUrtionI nIce eka paTTImAM hAthIonI eka hAra cItarelI che. nIcenA bhAgamAM pahADanI AkRti che. baMne mUrtinI DeDa nIce dharmacakranI racanA che haraNIAnA beDalAM mUkIne karI che, citra 211 mahAtIrtha zrIgIranAra. sAhana. pratamAMthI zikharabada jinamaMdiranI madhyamAM zaMkhanA saMchanavALI AbhUSaNa sahitanI mULanAyaka bAvIsanA tIrthaMkara zroneminAyanI suMdara mUrti cItarI che. citra 210nI mArkaka A citramAM paNa zikhara upara dhvajA karI rahI che. mULa nAyakanI jamaNI bAjue eka puruSa ane eka strI e hAthanI aMjila bleDIne stuti karatAM dekhAya che. ghaNuM karIne A vrata cItarAvanAra dhaNIdhaNIANI teo haze ema lAge che. DAbI bAjue kAusaggayAne umelI eka strInI AkRti che, je ghaNuM karIne 'rAjimatI'nI hevI bleie, kAraNa ke mULanAyakanA maMdirathI jarA uMcanI TekarI upara 'rAjulanI guphA' nAnanI eka guphA mATe paNa giranAra upara vidyamAna che. rAjulanA uparanA bhAgamAM e padmAsanastha nimUrti che je cItarIne ceAthI ane pAMcamI TUMka batAvavAnA Azaya citrakAranA hAvA joie ema lAge che. te derInA uparanA bhAgamAM eka haMsapakSInuM vheluM cItareluM che. citranI DAbI bAjunA zikhara upara eka pakSI cItareluM che tathA uparanA khuNAmAM pahADanI AkRti karI zrIneminAtha bhagavAnanA zAsananI adhikAyikA aMbikA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jena citrakalpadruma yakSiNI tathA yakSanI mUrtio cItarelI che. citranA taLIAnA bhAgamAM baMne bAju ekeka jhADa ane yAtrALuo DuMgara upara caDatA dekhAya che. jamaNI bAjuthI caDatA yAtrALunA hAthamAM phUlanI mALA tathA DAbI bAjuthI caDatA yAtrALunA jamaNA hAthamAM kAMIka vAjIMtra jevuM ane DAbo hAtha ucA karelo che. nIcenA bhAgamAM dharmacakranA dyotaka be haraNAM cItarelAM che, paraMtu ajAyabInI vAta e che ke bIjA citro tathA sthApatya kAmanI mAphaka baMnene ekabIjAnI sanmukha nahi raju karatA anne ekabIjAnI pAchaLa beThelAM cItaryA che. Plate LXVI citra 212 kumAra ariSTaneminuM bAhubaLa. kAMtivi. 1nA pAnA 61 uparathI. ariSTanemikumAra ekavAra minI preraNAthI kevaLa kIDAnI khAtara kRSNa vAsudevanI Ayudha zALAmAM jaI caDayA. tyAM kautuka jovAnI utsukatAvALA keTalAka mitronI vinatithI zrIariSTanemikumAre kRSNanA cakrane AMgaLInA TeravA upara rAkhI, kuMbhAranA cAkaDAnI mAphaka pheravavA mAMDayuM. sAraMga nAmanuM dhanuSya kamaLanA nALacAnI peThe vAMkuM vALI dIdhuM ane kaumudikI nAmanI gadA lAkaDAnI peThe upADI khabhA upara mUkI dIdhI. pAMcajanya nAmane zaMkha te evA jorathI DuMka ke moTAmeTA gajendro baMdhanataMbhane ukheDI nAkhI, sAMdaLA toDI-phoDI nAsAnAsa karavA lAgyA ane nagarajane trAsathI tharatharavA lAgyA. kaNanuM citta paNa e zakhani sAMbhaLatAM ja zaMkA ane bhayanA hiMDoLe caDayuM. temane lAyuM keH "jarUra, mAre koI mahAvarI athavA pratispardhI utpanna thayA. te sivAya Ama na bane." te tatkALa pitAnI AyudhazALAmAM AvyA. pitAnA bhujabaLanI sAthe tulanA karavAnA IrAdAthI kaNe zrIariSTanemikumArane kahyuM ke: baMdhu, cAlo ApaNe ApaNA bAhubaLanI parIkSA karI joIe.' nemikumAre niHzaMkapaNe e AvAhana svIkAryuM ane baMne jaNa malanA akhADAmAM AvyA. nemikumAre zrIkRSNane kahyuM keH "baMdhu! koIne jamIna upara nAkhI devA ane tene pRthvI upara ragadoLa e to sAdhAraNa mANasanuM yuddha gaNAya. ApaNe je baLanI parIkSA ja karavI hoya to parasparanI bhujAne koNa keTalI namAve che te uparathI pUratI khAtrI thaI zake ema che.' kaNe e vAta kabulI ane tarata ja potAno hAtha laMbAvyA. kuNe lAMbA karelA bAhne nemikumAre te netaranI soTInI peThe jotajotAmAM vALI nAkhyo. pachI nemisumAre pitAne DAbo hAtha laMbAvyuM. vakSanI zAkhA jevA zrInemikumAranA bAhune viSe zrIkRSNa vAMdarAnI jema laTakI rahyA. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA zikha kaMkavAnuM citrathI thAya che. zrIkRSNa vAsudevanI AyudhazALAmAM zrIariSTanemikumAra zaMkha phUMkatAM dekhAya che. sAme lAkaDAnA paTa upara zaMkha mUkelo che; zaMkhanI pAchaLa eka pipaTa che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA citramAM varNavele zrIariSTanemikumAranA ananya bAbAne prasaMga jevAne che. zrIariSTanemikumAranI bhujAne vALavA jatAM zrIkRSNa vAsudeva vAMdarAnI mAphaka laTakI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 173 paDelA dekhAya che. bAjumAM gadA ane cakra vAsudevanAM Ayudha paDelAM che, upara cadaravAmAM eka haMsa cItarelo che. citra 223 jalakrIDA. kAMti vi. 1 pAnA 62 uparathI. zrIariSTanemikumAranuM ananya bAhubaLa joIne zrIkRSNa vicAravA lAgyA keH "A mahAbaLavAna nemikumAra dhAre to ramatamAM mAruM rAjya paDAvI le." tethI pitAnA aMtaHpuranI gopIo sAthe zrIariSTanemikumArane revatAcalanA udhAnamAM jalakrIDA karavA laI gayA. kRSNa premathI prabhune hAtha jhAlI sarovaranI aMdara utAryA ane suvarNanI picakArImAM kesaravALuM jaLa bharI prabhu upara sIMcavA mAMDayuM. temaNe pitAnI rUkamaNI vagere gepIone paNa AgaLathI ja kahI rAkhyuM hatuM ke 'tamAre niHzaMkapaNe jaLakrIDA karavI ane koIpaNa rIte tenI vivAha karavAnI icchA thAya tema karavuM." citramAM kRNavAsudevanI AjJAthI gopIo ariSTanemikumAranI sAthe jaLakrIDA karatI dekhAya che. AjubAju je pagathiyAM che te vAvamAM utaravA mATe che. pagathiyAM upara baMne bAju ekeka gopI ubhI che, pANImAM vacce zrInemikumAra tathA zrIkRSNavAsudeva UbhelA che, ane bAju eka jhADa tathA bhramara uDatAM dekhAya che. citra 214 zrIneminAtha joDe besIne paraNavA jAya che. kAMtivi. 1 nA pAna 64 uparathI. rAjimatI ane sakhIo vArtAlApa karatI hatI teTalAmAM koNa jANe kyAMthI, acAnaka nemikumAranA kAne pazuono ArtanAda...svara athaDAyanemikumAra e svara sAMbhaLatAM ja ghavAyA, tethI potAnA sArathIne atyaMta AturatApUrvaka pUchayuM: "A bhayaMkara ravara kayAMthI Ave che ?' sArathIe khulAso karyo ke emAM gabharAvAnuM kAMI ja kAraNa nathI. ApanA vivAha nimitte bhojana mATe ekaThAM karelAM pazuono ja e durbaLa svara che.' nemikumAra vicAravA lAgyA keH "je vivAhAtsava nimitte ATalAM badhAM pazu-paMkhIone saMhAra thavAnuM hoya tene lagna mahotsava kahevo ke mRtyumahatsava kahevo teja samajAtuM nathI. evA hiMsAmaya vivAhane dhikkAra ho!' nemikumAra vicAramAMthI jAgRta thayA ane sArathine kahyuM: "sArathi ratha pAchA vALA.' e vakhate eka haraNa zrI neminAthanI sAme joto ane potAnI garadanathI haraNInI garadanane DhAMkI deto Ubhe hato. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. nemikumArane ghoDA upara besIne AvatAM gekhamAM beThelI rAjimatI joI rahI che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA citramAM varNavele ratha pAcho vALavAne prasaMga jovAno che. ATha haraNiyAe UMcA mukhe pikAra karatAM dekhAya che ane te sAMbhaLIne nemikumAranA kahevAthI sArathIe ratha pAcho vALelo dekhAya che. hAMsIAmAM upara ane nIce eka haraNuM cItareluM che. Plate LXVII citra 215 zrIvaladeva. sohana. agAu ApaNe sametazikhara, zatruMjaya, gIranAra vagerenA citrane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma 174 ullekha karI gayA, A citra paNa arbudagliranA mULanAyaka zrIRSabhadevanI mUrtinI rajuAta karavA mATe cItareluM hoya ema lAge che. palAMThImAM tRpakSanuM laMchana spaSTa dekhAya che. citra 211 zrImAdevAnI mukti kAiMitave. 1. pAnA 71 uparathI. bharata mahArAjAe mAdevA mAtAne paNa pAtAnI sAthe lIdhA ane temane hAthI upara esAryAM. samavasaraNanI najIka AvatAM ja bharate mAtA mAdevAne kahyuM keH 'mAtAjI! ApanA putranI ddhi sAme ekavAra dRSTi te kare! bharatanA AnaMdeAra sAMbhaLI mAdevA mAtAnA aMgeaMga rAmAM cata thayAM. pANInA pravAhathI jevI rIte kAdava dhAvAi jAya tevI rIte AnaMdAzruvaDe temanAM paDaLa paNa dhAvAI gayAM. prabhunI chatra cAmara vagere Rddhi tejI manamAM vicAravA lAgyAM ke: kharekhara mehathI vilhaLa banelA prANIone dhikkAra che! peAtAnA svArtha hAya tyAMsudhI ja sahu sneha batAve che! A palanA du:khanI nakAmI ciMtA karI karIne ane raDI raDIne AMdhaLI thai chatAM suraasurathI sevAtA ane AvI anupama samRddhi bhAgavatA A RSabhe mane sukha samAcArane saMdezA paNa na mekalyA! AvA sukhamAM mAtA zenI yAda Ave? evA svArthI snehane hajArAvAra dhikkAra he !' evI bhAvanA bhAvatAM mAdevA mAtAne kevaLajJAna utpanna thayuM ane teja kSaNe AyuSyanA kSaya thavAthI te mukti pAmyAM. citramAM hAthI upara AgaLa beThelAM zrInAradevA mAtA che, TrenanA DAbA hAthamAM zrIphaLa che; pAchaLa kheThelA bharatacakrati che; temanAM mAthA upara chatra che, hAthInI AgaLa jamaNA khabhA upara talavAra tathA DALA hAthamAM DhAla rAkhIne cAlato padAti sainika che, citra 217 zrIbAhubalinI tapasyA. krAMtivi, 1 nA pAnA 73 uparathI. vIrA! mArA gaja thakI heThA utarA, sarve sAbaMghanA tyAga thayeA.' paNa bAhubali muni abhimAnanA tyAga na karI zakyA. temane vicAra thaye! ke je huM hamaNAM ne hamaNAM ja prabhu pAse jaIza te mAre mArA nAnA bhAi, paNa dIkSA paryAyathI meATA gaNAtA bhAiene vaMdana karavuM paDaze. huM AvA meTeDa chatAM nAnA bhAione vaMdana karUM e kema bane? eTale have jyAre kevaLajJAna utpanna thAya tyAre ja prabhu pAse javAnuM rAkhIza.' AvA ahaMkArane ahaMkAramAM 8 eka varSa paryaMta kAusaggadhyAnamAM UbhA rahyA. varasane aMte prabhue meAkalelI brAhmI ane suMdarI nAmanI temanI sAdhvI vhenAe AvIne kahyuM keH huM vIrA! abhimAnarUpI hAthIthI nIce utareA.' bAhubalinA hradaya upara e pratidhanI tatkSaNa asara thai ane ahaMkArarUpI gajathI nIce utarI jevA paga upADaco ke teja veLA temane kevaLajJAna utpanna thayuM. citramAM vacce Ahuli muni kAusaggadhyAnamAM UbhelA che, AjubAju jhADa UgelAM che, nIce baMne aene AvIne pratiSedha karatI UbhI che. citra 218 zrIRSabhadevanuM nirvANa, sAhartAva, pratamAMthI varNana mATe jue. citra 100 tathA 11ranuM varNana. A citramAM aSTApada parvata upara RSabhadeva prabhu nirvANa pAmelA heAvAthI ATha pagathI cItarIne aSTApadanI rajuAta karI che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 175 Plate LXVIII citra 19 thISabhadevanuM pANigrahaNa. kAMtivi. 1. pAnA 70 uparathI. prathama tIrthakarane vivAha karavo e amAre AcAra che' ema vicArI karo-deva devIothI parivarelo Indra prabhu pAse Avyo ane vivAha AraMbhyo. prabhunuM vara saMbaMdhInuM saghaLuM kArya indra pote tathA dee karyuM, ane baMne kanyAnuM vadhU saMbaMdhI kArya devIoe karyuM. citramAM AjanI mAphaka cAre dizAmAM corInA cheDa bAMdhelAM che. dareka choDamAM cerI upara keLanAM pAMdaDAM bAMdhelAM che. upara chatra cItareluM che. corInI AgaLa uparanA bhAgamAM teraNuM bAMdheluM che. prabhu saMsArAvasthAmAM eka strI sAthe hastameLApa karatA citramAM dekhAya che. baMnenI vacce nIce eka brAhmaNa beThele che ane te agnimAM ghInI Ahuti Apato dekhAya che. TheTha nIce be puruSo tathA be strIo cItarelAM che. sauthI AgaLa prathama puranA jamaNe hAthamAM phUla che, bIjA puruSane jamaNa hAtha ucA karele dekhAya che; strIomAM eka strInA hAthamAM rAmaNa dIvA saLagato, ane bIjInA hAthamAM zrIphaLa dekhAya che. A strI-pu manuSyo nathI paNa devo che, te batAvavA dareka caherAnI pAchaLa divyateja batAvavA mATe geLa bhAmaMDaLe sapheda raMgathI cItarelAM che. A citra paMdaramA saikAnI lagnavyavasthAno suMdara khyAla Ape che. citra ra20 zrI RSabhadevane rAjyAbhiSeka. uparanA pAnAnI DAbI bAjune citra prasaMga. varNana mATe juo citra 1 nuM varNana. citra 221 kapasUtranAM be suMdara zobha-Alekhano. haMsavi. 2 nI pratamAMthI kathA prasaMge sAthe. uparanA heDIMganI be paTIe suzobhanakaLAnA suMdara namUnA raju kare che. uparanI paTImAM aSTamaMgala tathA khAlI jagAmAM ghaDA, hAthI tathA kamala ane nIcenI paTImAM hAthInI vividha prakAranI dIDAo citrakAre cItarIne kamAla karI che. Plate LXIX citra 22ra kezAya. kAMtivi. 1. pAnA 8 uparathI. sthUlibhadranA upadezathI pratibodha pAmelI kozAne tyAM eka kAmI rathakAre AvI, pitAnuM kauzalya batAvavA sArU, prathamanA bANanA mULanA bhAgamAM bIjuM ane bIjA bANanA mULanA bhAgamAM trIjuM ema keTalAMka bANa mArI, dUra rahela AMbAnI luMba toDI nAkhI. rathakAranA e garvane toDavA kezAe sarasavanA DhagalA upara seya ane seyanA agrabhAga upara phUla mukAvI tenI upara nRtya karI batAvyuM, evuM adbhuta nRtya karavAM chatAM teNIe kahyuM keH na dukaraM aMbayalaMbitoDaNa, na dukaraM naciyA sarisavai / taM dukaraM taM ca mahANubhAvaM jaM so muNI pamayAvaNe vsNto| athAta-AMbAnI luMba taDavI emAM kaMI ja dukara nathI, sarasava upara nAcavuM e paNa eTaluM badhuM duSkara nathI, paraMtu je mahAnubhAva munie amadArUpI vanamAM paNa nirmohIpaNuM dAkhavyuM te Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jaina citrakalpadruma to duSkaramAM dukara gaNAya." eka kavi kahe che ke: vezyA rAgavatI sadA tadanugA SaDbhI rasabhojanaM, zubhraM dhAma manoharaM vapuraho navyo vayaH sNgmH| kAlo'yaM jaladAvilastadapi yAH kAmaM jigAyAdarAt taM vaMde yuvatIprayodhakuzalaM zrIsthUlabhadraM munim // ' arthAt -'vasyA rAgavALA hatI, hamezAM pitAnA kahevA pramANe ja vartanArI hatI, parasathI bharelAM- bhAvatA bhojane maLatAM hatAM, suMdara citrazALA hatI, manohara zarIra hatuM, khIlatuM yauvana hatuM ane kALA medhathI chavAyelI varSARtu hatI; eTaluM chatAM jemaNe AdarapUrvaka kAma(deva)ne potAnA kAbumAM rAkhe evA yuvatIjanene bAdha ApavAmAM kuzaLa zrIsthUlabhadra munine huM vaMdana karuM chuM.' citramAM rathakAra DAbA hAthamAM dhanuSya ane jamaNe hAthamAM bANa rAkhI dhanuSyanI paNa caDhAvIne AMbAnA jhADa tarapha tAkIne karI upara mArato jaNAya che. teno DAbe paga uco che ane tenI nIce kaLA tathA vasaMtaRtune sucavanAro mora uMcuM mukha karIne Tahukato dekhAya che. kezA nartakI sarasavanA DhagalA upara seya, soya upara phUla, ane phUla upara jamaNe paga rAkhI DAbo paga DhIMcaNa sudhI vALI nRtya karatI dekhAya che. teNIe baMne hAthamAM phUla, gaLAmAM phUlanI mALA, mAthe muphaTa, kAnamAM kuMDaLa vagere AbhUSaNa tathA kaMcukI ane uttarIya vastra vagere vastrAbhUSaNa paridhAna karelAM che. kozAnakInA A eka ja prAMgane lagatAM kula traNa citrA prastuta graMthamAM raju karyo che, prasaMga eka hovA chatAM traNenA paheraveze te citro judAjudA pradezamAM cItarAelA hovAthI judIjudI jAtanA citrakAre raju karyA che. dA.ta. citra 196 vALuM citra yavanapura (hAlanuM jonapura) bhAravADamAM cItarAyeluM che, tethI tene paheraveza mAravADI jevo, citra 198 vALA citrane paheraveza barmA agara jAvA taraphane lekanI je, ane A citra 222 vALuM citra maMDapadurga (hAlanuM mAMDavagaDha) mAlavAmAM cItarAyeluM hovAthI teno paheraveza mAlavAnA prajAjana jeva, AvI rItanA judAjudA paheravezanI rajuAta ApaNane A eka ja citra prasaMgamAMthI maLI Ave che. citra 223 zrI AryasthUlabhadra ane sAta sAdhavIbahena. kativi. 1 pAnA 78 uparathI. ekavAra vaMdana karavA AvelI yakSA sAdhvI vagere potAnI bahenone zrIdhUla petAnI vidyAnA jorathI potAnuM siMha rUpa dekhADayuM. jyAre zrIbhadrabAhuvAmIe A hakIkata sAMbhaLI tyAre teone ghaNI dilagIrI thaI ane temaNe kahyuM ke, "have tame vAcanA mATe agya che.' citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA sihanA citrathI thAya che. zrIsthUlabhadra siMhanuM rUpa karI beThelA che, be sAvI hene hastanI aMjali joDIne vaMdana karatI tathA sihanuM Apa joI vimata thaelI dekhAya che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIce citramAM varNavelo pUlabhadranI sAdhu avasthAno prasaMga jovAno che. jamaNA hAthamAM muhapatti rAkhIne, sAme aMjali joDIne ubhI rahelI be sAthI bahena sAthe teo kAMIka vAtacita karatA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 177 dekhAya che. jamaNI taraphanI hAMsIAnA uparanA bhAgamAM eka sAdhu tathA nIcenA bhAgamAM eka nartakInI rajuAta karIne sthUlabhadramuni ane kazAno prasaMga tAdaza karyo che. prAcIna citranI mAphaka A citramAM paNa sAdhuno eka khabhe khullo tathA sAdhvIonuM AkhuM zarIra garadananI nIcenA bhAgathI AcchAdita thaeluM dekhAya che. citra 224 zrI jaMbukamAra ane ATha strIo. kAMtivi. 1 nA pAnA 76 nI jamaNI bAju uparathI. citramAM zrIjaMbukamAra lamanI prathama rAtrie ja pitAnI AThe strIone saMsAranI asAratAne upadeza ApatA hoya ema lAge che. A strIo ane jenu kumAra pote paNa vastrAbhUSaNothI susajita thaelAM dekhAya che. citra 22 zrIyaMbhabhaTTa ane jaina sAdhuo. kAMtivi. 1 nA pAnA 76 nI DAbI bAju uparathI. eka divase zrIprabhavasvAmIe pitAnI pATe sthApavAne cagya koI potAnA gaNamAM ke saMdhamAM che ke nahIM te jANavA jJAnano upayoga mUkyo, paNa tevo cagya purU dekhAze nahI. tethI paratIrthamAM upaga mUkatAM rAjagRha nagaramAM yajJa karate zavabhaTTa temanA jovAmAM Avyo. pachI temanI preraNAthI be ziSyA tyAM gayA ane belyA ke: "3ro jadamAM chuM taravuM na jJAcare ghara' eTaleMke kharekhara A to kaSTa ja che, zreSTha tava kAMI jaNAtuM nathI ! citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA yajJanA citrathI thAya che. zayaMbhavabhaTTa yajJa karatA dekhAya che ane bAjumAM be sAdhuo uparanA zabda bolatA dekhAya che' A sAMbhaLIne yajJa karatAM zakhaMbhavabhaTe gune A bAbatane khulAse pUchatAM yogya uttara nahI maLavAthI citranA anusaMdhAne, nIcenA prasaMgamAM varNavele prabhavasvAmI pAse tattvanI carcAno prasaMga jovAno che. prabhavasvAmI bhadrAsana upara beThelA che. sAme bhavabhaka tatvanI carcA karatAM potAne saMtoSakAraka pratyuttara maLavAthI prabhavasvAmI pAse dIkSA le che. Plate LXX citra 26 zrI Aryavane payaprabhAva. kAMtivi. 1 nA pAnA 9% nI jamaNI bAju uparathI. dhanagiri ane temanI mAtA sunaMdA tuMbavana nAmanA gAmamAM rahetAM hatAM. sunaMdAne garbhavatI avasthAmAM tyajI daIne dhanagirie dIkSA lIdhI hatI. pAchaLathI sunaMdAe eka putrane janma Apyo. te putra janmatAMnI sAthe potAnA pitAe dIkSA lIdhI che evuM sAMbhaLyuM ke tarata ja tene jAtismaraNazAna (pitAnA pUrvabhava saMbaMdhInuM jJAna) thayuM. mAtAne potAnI upara jarAye meha na thAya eTalA sAru te hamezAM raDI raDIne mAtAne kaMTALe ApavA lAgyA. tethI temanI mAtAe te che mAsanA thayA tyAre ja dhanagirine harAvI dIdhA. dhanagirie temane pitAne gurunA hAthamAM soMpyA. gue bahu vajana hovAne lIdhe temanuM vajaC/ evuM guNaniSatra nAma pADyuM. te pAraNAmAM rahyA rahyA agyAra aMga bharyA. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jena citrakaHpadruma citrathI thAya che. dhanagiri muni bhadrAsana upara beThelA che. temanI sanmukha sthApanAcArya che. sthApanAcAryanI bAjumAM sunaMdA be hAthamAM svAmIne UMcA laIne dhanagiri munine vahorAvatI dekhAya che. pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA prasaMgamAM vajI svAmI bALaka hovAthI pAraNAmAM beThA che; pAraNAnI bAjumAM cAra sAdhvIo hAthamAM muhapatti rAkhIne pATha karatI dekhAya che je vajIsvAmI sAMbhaLe che. citra 227 zrIvAsvAmInI dezanA. kAMtivi. 1 nA pAnA 79 nI DAbI bAju uparathI. vAsvAmIne pATaliputrane eka dhanazreThie karADa dhana sAthe potAnI putrI paraNAvavA kahyuM; ane pelI putrI paNa sAdhavIo pAsethI vajamuninA guNe sAMbhaLIne eTalI badhI mugdha banI hatI ke huM varuM to vajIne ja varUM evo nizcaya karI beThI hatI, chatAM vamuni e mahamAM na phasAyA ane pelI rUkiMmaNa nAmanI kanyAne pratibadhI dIkSA ApI. vaLI eka vakhata dezabharamAM bhAre dukALa paDavAthI zrIne vidyAnA baLathI pitAnA vastra upara besADI eka sukALavALA kSetramAM laI gayA. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta vajIsvAmInI dezanAnA uparanA prasaMgathI thAya che. bhadrAsana upara besIne vajIsvAmI dezanA ApatAM sAme beThelo dhana ivagere zotAvarga e hastanI aMjali jeDIne dezanAnuM zravaNa karato dekhAya che; vacce sthApanAcArya che, jenI bAjumAM sauthI AgaLa be hAtha joDIne rUmiNI kanyA ke jene vasvAmIe pratibodhIne dIkSA ApI hatI te dezanAnuM zravaNa karatI beThelI che. A pachI citrane anusaMdhAne, vajIravAmAe vidyAnA baLathI vizALa paTa vikale che te prasaMga jovAno che. citra 228 bAravaviduSkALa samaye sAdhuonAM anazana. kAMtivi. 1 nA pAnA 81 uparathI. potAnuM mRtyu najIka AvI pahoMceluM jANI svAmIjIe potAnA vajusena nAmanA ziSyane kahyuM ke, have bAra varSane bhayaMkara duSkALa paDavAno che ane je divase lakSa mUlyavALA cokhAmAMthI tane bhikSA maLe te divase sukALa thavAno ema jANuM leje." eTaluM kahIne teo potAnI sAthe rahelA sAdhuone laI tyAM rahyA ane vajanamuni anyatra vihAra karI gayA, have vajasvAmInI sAthe rahenArA sAdhuo aneka ghara bhamatA paNa bhikSA meLavI zakatA na hatA eTale bhikSA vinA kSudhA sahana karavAmAM azakta banelA ane annanI vRtti rahita teo | lAvI ApelA vidyApiMDane upaga karavA lAgyA. ekadA gumahArAje kahyuM keH bAra varSa sudhI A pramANe vidyApiMDano upaga karavo paDaze mATe je tamArA saMyamane badhA na lAgatI hoya che te huM tamane dararoja lAvI ApuM, nahi to ApaNe annanI sAthe ja zarIrane paNa tyAga karI daIe.' A pramANenuM gurumahArAjanuM vacana sAMbhaLIne dharmarAgI evA te sAdhue bolyA keH "A pipaNurUpa vidyApiMDane ane poSavA lAyaka A piMDa (zarIra)ne paNa dhikkAra thAo. he bhagavan! amArA para prasAda kare, ke jethI A piMDa (deha)ne paNa ame tyAga karIe!" pachI te sarva munione laIne vavAmIjI thAvarta parvata upara gayA ane anazana karI devaloka pAmyA. pArAnagaramAM jinadata zrAvakanA gharamAM, lakSamUlyavAnuM ana rAMdhIne tenI dharA nAmanI rI temAM jhera bheLavavAne vicAra karI rahI hatI, teTalAmAM vachavAmIjInA mukhya ziSya zrIvAsena Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 179 tyAM AvI pahoMcyA ne gurunuM vacana saMbhaLAvI tene aTakAvI. bIje divase savAramAM-prabhAtamAM ja sukALa tha. citramAM upara vacce ane nIce ema traNa prasaMge che, kathAnA paricayanI zarUAta vaccenA vidyApiMDanA citrathI thAya che. bhadrAsana upara vajusvAmIjI beThAM che. sAme patramAM vidyApiMDa heya ema lAge che. dareka ziSyanA hAtha madhyenA ekeka pAtramAM teo vidyApiMDa ApatA dekhAya che. A pachI citranA anusaMdhAne, uparano vajIsvAmI tathA teonA ziyone anazanane prasaMga jovAne che, tyAra pachI sauthI nIceno IzvarI zrAvikA vasena munine harSita thaine lakSamUlyanA cokha--bhAta vahorAvatI dekhAya che. agni upara bhAtanI hAlI caDAvelI che. vajasena muninA pAtra nIce AhArane chAMTo-biMdu jamIna upara paDIne tenA aMge nI virAdhanA thavA na pAme te mATe thALa muke che. vAsena muninI pAchaLa eka ziSya jamaNA hAthamAM pAtra rAkhIne ubhela che. citra 22 puratAlekhana. kAMtivi. 1. pAnA 84 uparathI. viranirvANu saMvata 980 vi.saM. 510 (i.sa. 453)mAM devarkiMgaNi kSamAzramanA AdhipatyapaNuM nIce AgAmo pustakA thayAM. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che. kathAnA paricayanI zarUAta uparanA pustakAlekhanane citrathI thAya che. caturvidha saMgha samakSa bhadrAsana upara besIne zrIdevaddhigaNi kSamAzramaNa DAbA hAthamAM pustaka tathA jamaNA hAthamAM pakaDelI lekhanathI pustaka lakhatA hoya ema lAge che sAme be sAdhue tathA be zrAvake hastanI aMjali joDIne beThelA che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcene pustaka sudhAravAnI paddhatinA prasaMga jovAno che. gurumahArAja graMtha sudhAratA jaNAya che kAraNa ke sAme beThelA zivane hAthamAM bhIbhAjana pakaDeluM che. paMdaramA saikAnA samayanI lekhanapaddhati tathA graMtha sudhAraNA paddhatine suMdara purAve A citra ApaNane purA pADe che. Plate LXXI LXXII and LXXIII citra 230-310-232 kapattanAM suzobhana. haMsavi. 1 nI pratanA suzobhana kaLAne suMdara namUnAo. Plate LXXIV citra 233 vi. 1 nA pAnA 29 uparathI. garbha nahiM pharakavAthI trizalAno zAka zramaNa bhagavAna mahAvIre mAtA pratyenI anukaMpA athavA bhaktine lIdhe vicAryuM ke mArA halana-calanathI mAtAne jarUra kaSTa thatuM haze. tethI teo nizcala thayA, jarApaNa calAyamAna na thatAM niSpada ane nikaMpa thayA. potAnAM aMge pagane evI rIte gopacAM ke mAtAne jarApaNa kaSTa na thAya. mAtAnuM hRdaya-anahada citA prabhu nimala thayA eTale mAtAne ekadama phALa paDI. mAtAne lAgyuM ke kharekhara mAre garbha koI duSTa deve harI lIdhe, athavA to akasmAta mRtyu pAmyA; kAM to te cavI gayo ane kAM te gaLI gaye. evI evI aneka zaMkAe mAtAnA hRdayamAM uddabhavI. mAre garbha pahelAM je Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jena citraka9pama kaMpato hato te have bilakula niSkapa thaI gaye evA prakAranA vicArothI teo ciMtA ane zAkarUpI samudramAM taNAvA lAgyAM. hatheLI upara mukhane TekavI, ArtadhyAnamAM utarI paDavAM. citramAM mAtAnA mukha upara zakanI anahada chAyA utAravAmAM citrakAre pUrepUrI saphaLatA meLavI che. DAbA hAthanI hatheLI upara mAtAe mukhane TekaveluM che, ane jamaNo hAtha A zuM thaI gayuM evI vismayatA sucana karato rAkhelo che. sAme be dAsIo AzvAsana ApatI dekhAya che. teo paNa zokasAgaramAM DubelI che. uparanI chatamAM caMdara bAMdhelo che. citra 234 sAdhu sAmAcArIno eka prasaMga. kAMtivi, 1 nA pAnA 91 uparathI.citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. prasaMganA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. bhIMtamAM paNa strInuM tri cItareluM hoya tyAM brahmacArI evA sAdhune rahevuM kape nahi te prasaMgane anusarIne strInuM citra cItareluM che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIceno sAdhaje vahorAvavAno prasaMga jovAno che. jamaNA hAthamAM dAMDe tathA DAbA hAthanA pAtramAM sAdhu kAMIka vAratA jaNAya che ane sAme Ubhelo gRhastha temane vahorAvatA hoya ema lAge che. pAse saLagatA agnivALA cUlA upara traNa hoTalIo caDAvelI dekhAya che. A prasaMga cItarIne jana sAdhu saLagatA agni uparanA vAsaNamAM rahelA AhArane vahorI zake nahi tema batAvavAne citrakArano Azaya hoya ema lAge che. citra 23pa Arya dharma upara deve dhareluM chatra. savi. 1 nA pAna 73 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. kathAnA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. "zIlabdhithI saMpanna ane jemanA dIkSA mahotsavamAM devAe uttama chatra dhAraNa karyuM hatuM te suvrata getravALA Aryadharmane huM vaMduM chuM.53 Aryadharma be hAtha joDIne gusnI sanmukha beThA che. guru mahArAja mAthe vAsakSepa nAkhatA dekhAya che. gunI pAchaLa eka nAnA sAdhu hAthamAM daMDa, patra tathA bagalamAM e rAkhIne ubhA che. AryadharmanI pAchaLa deva pitAnA jamaNA hAthathI chatra pakaDIne teonA bharataka upara dharato ubhe che, devane cAra hAtha che. devanA pAchaLanA jamaNA hAthamAM daMDa che. uparanA bhAgamAM be piopaTa cItarelA che. A pachI citranA anusaMdhAne nIceno caturvidha saMdhanA vadanane prasaMga jovAno che. citramAM be sAdhuo, be zrAvake tathA be zrAvikAo e hastanI aMjali joDIne zrI AryadharmanI stuti-bahumAna karatAM dekhAya che. citra 236 caturvidha saMgha. hevi. 1 nA pAnA 86 uparathI. citranA uparanA bhAgamAMthI anukrame pahelI lAinamAM cha de, baraphamAM pAMca devIo, trIjamAM pAMca sAdhuo, cothImAM pAMca sAvIe, pAMcamImAM pAMca gRhastho tathA chaThThI-chelI lAInamAM pAMca zrAvikAo vagere caturvidha saMgha zramaNa bhagavAna mahAvIranA guNagAna karato dekhAya che. paMdaramA saikAmAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka tathA zrAvikA - enA paheravezAnI suMdara rajuAta A citra kare che. 53 baMdAmi ajadhammaM ca mukhyayaM sIlaladdhIsaMpanna / jasa nikkhamaNe devo, chattaM varamuttamaM vahai / / 31 // 7 // - 25mUtra thai 66. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 citravivaraNa Plate LXXV citra ra77 zrIgautamasvAmI. sahana. pAnA 78 uparathI. citranI madhyamAM padmAsane gautamasvAmI beThA che. tenI AjubAju lAkaDAnI gAdI che. uparanA bhAgamAM meMmAM phUlanI mALA rAkhelA mora cItarelA che. gautamasvAmIjInA jamaNA khabhA upara paherelAM kapaDAMnA vastrano cheDo che, jamaNI bAjunA boLAmAM ogho che; teoe potAnA baMne hAtha hRdayanI pAse abhayamudrAe 54 rAkhelA che. AvI rItanI mudrAvALI mRta agara citro javalle ja maLI Ave che. gAdIne be pAyA che. kula cAra pAyA hovA joIe paNa citramAM benI ja rajuAta karavAnuM kAraNa ekabIjAnI pAchaLa bIjA be pAyA AvelA hovAthI sAmethI jenArane hamezAM prathama dRSTie e ja pAyA dekhAtA hovAthI atre paNa be raju karyA hoya ema lAge che. citra 238 zrI sarasvatI devI. lAkaDAnA bhadrAsananI vacce cAra hAthavALI sarasvatInI suMdara mUrti virAjamAna che. teNInA uparanA jamaNe hAthamAM pustaka tathA DAbA hAthamAM kamaLa che, jyAre nIcenA jamaNA hAthamAM kamaMDalu ane DAbA hAthamAM vINA che. vastrAbhUSaNathI susajita teNI bIjA koIpaNa citramAM AvI rIte beThelI nathI. bhadrAsananI AgaLa haMsapakSI teNInA vAhana tarIke cItarele 7nI mAphaka A citramAM paNa bhadrAsananI upara baMne bAju ekeka mera mukhamAM phUlanI mALA sahita cItarele che. A citranI kaLA bahu UMcI kakSAnI hoya ema lAge che. citra 239 zrImahAvIra. mo. me. bha. nI dAbaDA. naM. 1 mAM 19 naMbaranI "aMtaga dazAMgasUtranI 15 pAnAnA kAgaLanI pratamAMthI. citranuM kada 543 Ica uparathI nAnuM karIne atre raju karyuM che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che. temAM uparanA bhAgamAM prabhu mahAvIranI padmAsanastha mUrti che. tenI najIkamAM eka deva Ubho che jenA cAra hAtha che temAM uparanA be hAthamAM cakra tathA gadA jevAM Ayudho che ane nIcenA hAthamAM kAMI spaSTa dekhAtuM nathI. nIcenA bhAgamAM be hAramAM kula ATha strIo hAthamAM dIpaka agara zrIphaLa laine beThelI che. citra 240 medhamArano eka prasaMga. ma. . . nI dAbaDA. naM. 1 nI 17 naMbaranI "jJAtAdharma thAMgasUtranI 70 pAnAnI prata uparathI. mULa kada 543 uparathI A citra nAnuM karIne levAmAM AvyuM che. A citra mULa raMgamAM gujarAta vidyApITha taraphathI pAmelA paMDita bahecaradAsa jIvarAja dezadvArA saMpAdita "bhagavAna mahAvIranI dharmakathA' nAmanA pustakamAM mukhacitra tarIke chapAI gaeluM che. citramAM je be vyakti UbhI che te paikI je strI che te magadhanA rAjA zreNikanI rANI dhAriNI nAmanI, ane puru, te teno putra medhamAra che. beThelI strIo meghakumAranI strIo che. dhAriNI pAse meghakumAra dIkSA levA AjJA mAge che te prasaMgane lagatuM A citra che. vistRta mATe juo "jJAtAdharmakathAMgasUtra adhyayana 1 luM. 54 "dakSiNahastanojalinA patAkAkAreNAbhayamudrA' // 15 // _nivADhi 3 re. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakalpadruma dADA naM. 2 mAM prata naMbara 2 nI vipAkasUtranI paTTaxkarlR IMca uparathI nAnuM karIne atre raju 182 citra 21 mRgAleAtIAne prasaMga. meA. meA. baMnI patra 22 vALI pratamAMthI. citranuM mULa kada karavAmAM AvyuM che. citramAM upara ane nIce ema e prasaMgo che. kathAnA paricayanI raphaAta uparanA bhagavAna mahAvIranA tathA gaNudharadeva zrIgautamasvAmIjInA citrathI thAya che. jamaNI bAjue bhagavAna mahAvIra padmAsane beThA che ane tenI DAbI bAjue gadharadeva zrIgautamasvAmI pravacanamudrAe hAya rAkhIne beThelA che. prasaMga evA bane che ke koi eka samaye zrIgautamasvAmIjI eka bahuja du:khI manuSyane jothaMne prabhu zrImahAvIrane prazna pUche che ke huM bhagavan ! A manuSya jevA koI duHkhI manuSya duniyAmAM haze ?" tenA javAbamAM mRgAleADhIAnuM dRSTAMta ApatAM kahe che keH 'vijaya nAmanA kSatriyanI mRgA nAmanI strIthI utpanna thaelA mRgAputra ke je mRgAlADhIAnA nAmathI oLakhAya che tenA jevA du:khI bIjo kA bhAgye ja haze.' A pramANenA prabhutA uttara sAMbhaLI tene jovAne mATe zrIgautamasvAmIjI peAte ja vijaya kSatriyane tyAM vaheAravA mATe gayA. tyAM mRgA temane vaheArAvavA mATe taiyAra thAya che. vaheArI rahyA pachI gautamasvAmI tenA putrane evA mAge che, mRgA potAnA bIjA putre ke je taMdurasta ane sAMgopAMgavALA che te batAve che. paraMtu zrIgautamasvAmIjI bhoMyarAmAM rahelA mRgAlAThIAne vhevAne mAgaNI kare che tyAre mRgA teone gheAr3IvAra dUra UbhA rAkhIne bAMyarUM khulluM mUkIne jevA mATe zrIgautamasvAmIne elAve che. zrIgAtamasvAmIjI tene durgaMdhamaya deha ane prakriyAmAM phakta e AMkhA sivAyanA bAkInA mAMsanA piMDa nnene bahu ja acaMbhe pAmI jAya che. A badhAM ye pApakarmanAM vipAkanAM phaLa che tema jANIne temane tenI upara dayA Ave che. citranA anusaMdhAne, nIce jamaNI bAju e AMkhA ane bAkInA zarIrapaDa je mRgAloDhIAnI AkRtinuM sUcana kare che te tathA tenA durgaMdhamaya zarIranI durgaMdha sahana nahi thavAthI DAyA hAthamAM mutti mukha AgaLa rAkhIne zrIgatamasvAmIjI belA dekhAya che, teonI sAme mRgo DALA hAthamAM eka pAtra rAkhIne zrIgautamasvAmIjIne vaheAravAnA Agraha karatI hoya ema lAge che, Plate LXXVI citra 242 zrImahAvIranuM cyavana huMve. 1nA pAnA 1 uparathI, varNana mATe jIe citra 6 8-77nuM varNana. citra 243 kalpasUtranI suMdara pratanI prarzAsta. haMsavi. 1nA aMtima pAnA uparathI, prazastine phuMka sAra nIce pramANe: vi.sa~. 1522 (i.sa. 1465)nA bhAdaravA sudI 2 ne zukravAranA divase yavanapura (hAlanuM jonapura)papa gAmamAM je samaye husenazAha bAdazAha rAjya karatA hatA te samaye zrImALI jJAtinA Yavana-Pura 1. Jaunpura, forty miles from Benaras, the Capital of an independant Muhammadan kingdom (See Kathoutiya inscription in J. A S. B., 1839, P. 697, Vol. 7), ~The Geograplical history of Ancient India. P. 215 by Nandlal Dey. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 183 saMdhavI kAlidAsanI strI harasini zrAvikA ke je sAdhu (vratadhArI zrAvaka) sahasarAjanI putrI hatI, teNIe potAnA putra dharmadAsa sahita A kalpasUtra (bArasAstrInI prata lakhAvI ane kharataragacchAdhipati AcArya zrIjinabhadrasUrinA paTTadhara zrIjinacaMdrasUrinA hukamathI zrIkamalasaMyamopAdhyAyane vaherAvI. Plate LXXVII citra 244 zrI mahAvIranuM samavasaraNuM. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMthI.nizIthacUrNanI kAgaLa para lakhA elI eka nAmAMkita muni mahArAja taraphathI baMDArI detAM te bhavyanA Adi ane aMtamAM be citravALAM pAnAMnI mAgaNI karavAthI te maLelAM te uparathI A citra 244 tathA citra 245 vALI etihAsika prazati ke jenA upara vi.saM. 1508mAM gujarAtamAM paDelA dukALanI ane te samaye sadA nAmanA jaina gRhastha koIpaNa jAtanA jAtibheda vinA annA (dAnazALAo) khullAM mUkavAnI etihAsika neMdha maLI AvI che. samavasaraNanA varNana mATe juo citra 32 nuM varNana. citra 25 prazastinA pAnAnA be TukaDAo uparathI tene akSarazaH anuvAda gujarAtanA itihAsa mATe upagI hovAthI ane Atho che. prazastine anuvAda kayANane karanAra zrIgUrjarabhUminA locana-netra samAna, bIje nagaromAM alaMkArabhUta ahilapATaka nAmanuM nagara che--1. bhavya makAnethI suzobhita, puNyathI bharapUra zrIaNahilapATakapuramAM zrImALIvaMzamAM tilaka samAna, ane pratiSThA pAtra sAdhu madana thA-ra. teno putra,-traNa lokamAM advitIya, bhAgyavAna ane prasiddhipAtra ane rAjAnA samAna rUpavALA-devasiMha nAmano hata-3. tene putra-AkhA jagatamAM prasiddha, saMdhra ane gurubhaktimAM tatpara ane dhIratA Adi guNethI yukta-saravaNa nAmano zobhe che--4. te saravaNane zIlaguNathI pavitra be panIo hatI; jemAMthI pahelInuM nAma rIba ane bIjInuM nAma lakSmI hatuM. A baMne ya patrIo strImAM ratna samAna hatI-5. pahelI phanI TIbUe be putrane janma Apyo. eka sadA kAmano ane bIje hema nAmano--6. pahelo sadA nAmano putra,-je garIbone dAna Ape che, sajanone-kuTuMbIone mAna Ape che, sapAtramAM dhana kharace che, sukRtyamAM potAnA cittane rAkhe che, -e kone AnaMda na Ape?---7. eNe zatruMjaya, gIranAra Adi upara AnaMdathI yAtrA karI che ane e paropakAramAM parAyaNa dhIra che-8. sadAe [ gIranAra uparI ghaNuM kalyANaka sUcaka bhaN maMdiramAM potAnI lamI kharacI che 56 anuvAdaka - vidraya muni mahArAja zrI puNayavijayajI-pATaNa. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakaTapakuma ane e pAtasAhi mahimUdanI sabhAmAM mAnya hato -9. jene (sadAne) suratrANu ahammade mahotsava pUrvaka gharava evuM nAma pote ApyuM hatuM ane jeNe saMvata 1508mAM paDelA bhayaMkara dukALanA vakhatamAM dAnazALAo sthApI hatI-10. bIjI patnI lakSmIne amadAvAda nivAsI ane guru sevA parAyaNa bhAgyavAna devAka nAme putra hato-11. tene lAvatI maryAdAzIla devazrI nAme patnI che.--12. teNIne (devazrIno) putra amaradatta nAmane che. zrImane jIvA nAmano putra che-13. javAne ramAi nAme patnI che. A prakAranA parivArathI virAchata devarAja che-14. e rAjamAnya devarAje jinAgama pratyenI bhaktithI ...,, A aitihAsika prazastine AgaLano bhAga atrethI traTaka che. ajJAnAvasthAmAM AvA te keTalA ye etihAsika ullekhano nAza thayo haze. Plate LXXVIII citra 246 zrI mahAvIra prabhunuM avana. kAMtivi. 1nA pAnA 1 uparathI. varNana mATe jue citra haranuM varNana. A pAnAmAM vaccenI dorA bAMdhavAnI yAdagirIrUpe prAcIna hastalikhita pratonI vacamAM kerI yA rAkhavAmAM AvatI hatI te jagyAmAM tathA baMne bAjunA hAMsiyAnI vaccenuM ekeka, kula maLIne traNa sAdhuonAM citro tathA baMne hAMsiyAmAM upara ane nIcenI AkRtiomAM kula maLIne cAra tIrthakaranI mUrtio sonAnI zAhIthI citrakAre cItarelI che. pratanI AdimAM trIdyatA rahUribhyo namaH lakhIne paMdaramA saikAmAM tapAgacchamAM thai gaelA zrIudayasAgarasUrine namaskAra karyo che. citra 247 paMdaramA saikAnI eka prazasti. kAMtivi. 1 nI pratanuM prazastinuM pAnuM. prazastine sAra nIce mujaba che. kalyANane karanAra zrImAlava nAmanA janapada-dezane vije, pRthvIrUpI strInA bhUSaNa samAna, maMDapadurga (hAlanuM mAMDavagaDha) nAmanuM nagara che ke tyAM vividha prakAranA koTivajadio vase che. (tyAM) mAgyAra vaMzamAM kAla nAmane mukhya maMtrI hatA, tene rAjU nAmanI potAnI strothI eka putra upana thaye--1. je haridAsa maMtrIzvaranA nAmathI pRthvItaLanA viSe vikhyAta thaye, tene mAhadevI nAmanI strInI kukSithI utpanna thaelI dUrmanA nAmanI putrI hatI. jiNudAsa nAmano bIne jaina dharmane vize prItivALA-zraddhAvALe . . . . ahIMthI prazasti aTake che. citra 248 zrIsarasvatI. nIcenI pratanA te ja pAnAnI joDenuM A citra tathA citra 249 eka ja pAna upara che. zikharabaddha daherInI aMdara je akSaranI madhyamAM devI sarasvatI vastrAbhUSaNothI susajjita thaelI birAjamAna che. devInA uparanA baMne hAthamAM pustaka tathA kamala che ane nIcenA baMne hAthamAM Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 185 anukrame akSatra ane vINA che. vaLI devInA AsanamAM tathA pheMkAra akSaranI bahAra paNa baMne ThekANe haMsa cItarelA che. citra 249 mAkaka mi. zAne A haiM akSarane 3 akSara tarIke oLakhAvyA che.57 sarasvatInuM maMtrakhIja kAra che ane A akSara paNa ae che. mi. brAuna A akSarane 3 tarIke kai rIte oLakhAve che. tenI samajaNa kAMi paDatI nathI. A baMne bhUlo thavAnuM vAstavika kAraNa mane te| tenuM jaina maMtrazAstronA graMthAthI ajJAnapaNuM lAge iM; paraMtu temanA jevA InTaranezanala rUpyuTezanavA viMdAne barAbara tapAsa karyAM vinA jematema lakhI nAkhavuM te vyAjabI tA nathI . Plate LXXIX citra ratna prabhu zrImahAvIraravAmI. zrIhemacaMdrasUriSkRta zabdAnuzasanatti uparanI TIkAnI OxfordnI Bodelian LibrarynA saMskRta vibhAganI 102 naMbaranI pratanA pAnA 1 uparathI. A citra tathA citra 248 (zrIsarasvatIdevI) baMne citrA mi. brAune lakhelA kAlakakathA' nAmanA aMgrejI pustakanA pAnA 122nI sAme citra naMbara 11-12 tarIke sauthI prathama chapAvelAM tenA uparathI mi, brAunanI paravAnagI laine atre ranu kayAM che. e akSaranI vacce bhagavAna mahAvIranI mUrti zikhara derAsaranI aMdara virAjamAna che. mi. brAune A bahu bahAranI AkRtine kiAranI AkRti tarIke oLakhAvI che.paDha citramAM hU~ zabda spaSTa dekhAya che. tenI jamaNI bAjue sarpAkAra jevuM avagrahanuM cihna karyuM che. mi. brAune A avagrahanA cihnane DimAtrAnI mAphaka phUM kApI lIdhI hoya ema lAge che. jaina maMtrazAstranA dhImevANIq'pa9 navI prAcIna jaina maMtrazAstranI vigata pratamAM OM zabdanI temaja bIjA maMtrAArAnI AgaLa A citramAM doravAmAM AvI che tevI rItanI kRtio dorelI meM mArI najara neelI che. vaLI A prata hemacaMdrasUrinA zabdAnuzAsananI che. ane teonA racelA siddhahemanuM paheluM sutra paNa 3 am namaH che. AkRti paNu tIrthaMkaranI che. ardana parameSThIbIja che. ane parameSTImAM prathama pade arihaMta hovAthI atre akSaranI vacce rajuAta paNa arihaMtanI karI che, jyAre hA tA zaktibIja che, eTale A zabda mATe game tevI kalpanA lagAvIe tepaNa te hokAra saMbhavI zakatA ja nathI ane rrama dareka rIte ghaTI zake che ane tethI ja A zabda arthama che. ema mArUM kahevuM vAstavika ja che. vs Fig. 12. The Goddess Sarasvati in the Omkarasymbol. From same MS, and same page as Fig. 11. which this faces.' > 58 'Fig. 11. A Tirthanker (Mahavira?) in the hrimkar symbol, From folio 1 verso oft paper Ms. Sanskrit d. roz, a commentasy on Hemachandra's Sabdanusasana, in the Bodelian Library, Oxford. Not dated, probably late fifteenth or early sixteenth century.' --The Story of Kalal P. 122, padma mArA taraphathI TuMka samayamAM prasiddha thanAra che, hAla presamAM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citraka95kuma citra rapa0 zrI sarasvatI devI. zrIyuta saM. 2. majamudAranA saMgrahanI 'saptazatI' nAmanI hiMdu tAMtrika pratanAM bAra citra paikI devI sarasvatInuM citra atre raju karyuM che. gujarAtanI prAcIna citrakaLAnA samayanA jaina dharmanA graMtho sivAyanAM "bAlagopAlastuti'nI pratanAM ja citra AjasudhI vidvAnonI duniyAmAM prasiddhimAM AvyAM hatAM, paraMtu hAlamAM saptazatInI prato paNa maLavA lAgI che. maLI AvelI saptazatInI pratimAM sauthI prAcIna prata A che. citra 248nI mAphaka ja A devInA paNa cAra hAtha che. vaLI uparanA jamaNA hAthamAM pustaka tathA DAbA hAthamAM kamala ane nIcenA jamaNA hAthamAM aAsUtra ane DAbA hAthamAM vINA che. Asana kamalanuM ane vAhana haMsanuM ja che. judA judA saMpradAyanI baMne prato hovA chatAM baMne devInA svarUpo eka ja jAtanAM che. Plate LXXX citra 251 "kRSNanI stuti. zrIyuta bhogIlAla jayacaMda sAMDesarAnA saMgrahanI 'bAlagopAla stutinI A prata lagabhaga paMdaramA saikAmAM lakhAelI hoya ema lAge che. pratamAM kula 55 citra che te paikI cAra citro ane raju kyAM che. A citramAM kRSNanI stuti nIcenA zabdomAM karavAmAM AvI che: kaNThAvasaktatulasIdalapuNyamAlaM vksssthlollsitkaustubhkaaNtijaalN| pakSAMtarAlarajanIkA(ra)cArubhAlaM a(4)rAma suvarNa vasudevavADha |10 || alasavilasatmugdha(gdha) snigdhasmitatrajasundarI madanakadanasvitraM dhanyaM vahat ( d) vadanAMbuja / taruNataru]Ne(Na) yo (jyotsnAkRtpratimapitAdharaH jayati viyati zreNIreNIdazA madayan mahaH // 168 / / - bhAvArya gaLAmAM paherI che tulasInA pAnanI pavitra mALA jeNe, hRdaya upara zobhI rahela che kautubhanI kAMtino samudAya jene, pakSAMtarAla eTale aSTamInA caMdramA samAna rasuMdara che lalATakapALa jenuM, evA suMdara mukhavALA vasudeva bALaka (zrIkRSNa)ne ame vaMdana karIe chIe. 16 7. je (kRSNarUpI) jayoti, maMdamaMda madhura smita hAsya karatI vajasuMdarInI kAmanI pIDA (vyAkuLanA)ne lIdhe parasevAnA bavAnuM mukhAraviMda [hAthathI Tekave che ane (gopInA smitanI) atyaMta taruNa jenAthI jeno adharoSTha saMpUrNa navAelo che evI, mRgAkSInI maMDaLIne umata banAve che te jAtino jaya ho. 168.10 60 A lekanI samajutI tathA bhASAMtara mATe dIvAna bahAdura kezavalAla harSadarAya dhruva sAhebe mArA upara maherabAnI darzAvI che te mATe teone AbhAra mAnuM chuM, - saMpAdaka. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 187 A citra pratanA pAnA 32 uparathI levAmAM AvyuM che pAnAnuM kada 9 iMca che, citranuM kada 444 IMca che. citramAM siMhAsana upara kRSNa beThA che. kRSNanA zarIrano raMga vAdaLI che, gaLAmAM tulasInI mALA tathA vakSasthaLa upara kaustubhamaNi zobhI rahyo che. kRSNanA uparanA baMne hAthamAM gadA tathA cakra ane nIcenI jamaNe hAtha abhayamudrAe tathA DAbA hAthamAM zaMkha che. temanI sanmukha eka bhaktapuruSa vastrAbhUSaNathI susajita thaelo baMne hAthamAM phUlanI mALA pakaDIne ubhe cheA prasaMgane lagatuM raMgIna citra mi. brAunanI "kAlakakathA'mAM prasiddha thaeluM che. 1 A AkhuM e citra lakhANanA varNanane anusarIne cItareluM che. citra 252 pratanA pAnA 21 uparathI. citranuM kada 4chU41 Ica. "kRSNanI dANalIlA'ne lagatuM A citra che. pAnAnA lakhANamAM kRSNanI stuti ja che citranA prasaMgane lagatuM varNana bIlakula nathI. lakhANanuM varNana nArAyaNAya nama ityayameva satya saMsAraghoraciSasaMharaNAya m(mNtrH| agratu sarvamuna mukitatu - sarajatarAmurizvarNavADu: |108 | iti zrIparamahaMsapravAjakazrIpAdabilvamaMgalaviracitA shriibaalgopaalstutiH| iti mAghapurANe bhagavadvAkyaM ||10||ch| bhAvArtha saMsArarUpa ghora-ugra vizvane nAza karavA mATe "nArAyaNane namaskAra' e eka ja kharo maMtra che. tene premathI prasanna thaelA dareka munio sAMbhaLe; ema huM hAtha UMco karIne bhArapUrvaka upadeza ApuM chuM.-108 paramahaMsa paritrAjaka zrIpAdabivamaMgale racelI zrIbAlagopAla stuti | mAthe purANamAM bhagavAnanuM vacana.-109 citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM sthAnA paricayanI zarUAta uparanA kRSNanA citrathI thAya che. kRSNane uparanA eka hAthamAM vAMsaLI-moralI ane bIjA hAthamAM kamaLanAM phUla jevuM kAMika nIcenA DAbA hAthamAM daMDe (hAlanI hakInI mAphaka nIcethI vALelo) tathA jamaNe hAtha khAlI rAkhIne nAcatA ane dUrathI mAthe mAkhaNanI maTukI laIne AvatI gopAMganA tarapha jotA ane rAjI thatA cItarelA che. gepI ane kaNanI vacce eka jhADa che. citranI DAbI bAjue uparanA bhAgamAM eka gopI be hAthe deraDuM pakaDI mAkhaNa levatI lAge che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA naMda tathA yazodAno prasaMga jevAne che. citranI DAbI bAjue makAnanI aMdara eka strI ghaNuM karIne yazodA beThelAM che, uparanI chatanA bhAgamAM chIMkAmAM mAkhaNa agara mahInI maTukIe mukelI che, eka maTukI nIce jamIna upara paNa paDI che ane jamaNI bAju eka puruSa, ghaNuM karIne naMda ubho hoya ema lAge che. tenI sAme eka strI be hAtha lAMbo karIne potAnI AvaDI maTukI pheDI nAkhI tema batAvatI kuNunA tophAnanI pharyAda karatI hoya tema lAge che ane naMda te sAMbhaLIne 6 juo The Story of Kalak Eig. 13 pAnA 124 nI sAmI bAjumAM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jaina citrakaTupama be hAthe ema kaheto hoya ema lAge che ke, te kRSNa te evo ja tophAnI che, tame zAMta paDe ane tamAre ghera jAo, AvI rItane prasaMga batAvavAne citrakArane Azaya hoya ema lAge che. Plate LXXXI citra 253 "kaNunI gopIo sAthe kIDa', pratanA pAnA 40 uparathI. pAnAnA lakhANane ja citra-- kAra anusaryo hoya ema lAge che. gopIbhirAsvAdya mukhaM vimuktaH(muktaH) zete mma rAtrau mukhameva keshvH| stanAMtareSveva babhUva tAsAM kAmIya kAntAdharapAlavaM piban / // 8 // madhuramadhu(dha)rabiMbaM prApnuvatyA bhavatyAM kathaya rahasi kaNe maddi(6)zAM naMdasUnoH / ayi maruli mukuMdasmeravakAravi(vi)dAt zravaNanicaya dhUmra (svaraparicaya name) saMprati prANanAthe / / / / bhAvArtha. gopIonA mukhano AsvAda laIne chuTe thayelo adharapalavanuM pAna karato hoya) evo kezava rAtrimAM teNIonA ja stanAMtarene viSe (vakSasthaLa upara) kAmI jema sukhapUrvaka sui gayA.-8 he moralI! prANanAtha (kRSNa) svarane paricaya karavA tatpara bane te vakhate, tuM mukuMdanA prasanna mukhakamaLathI, adharabiMba-STapuTa pAse jAya tyAre, ekAMtamAM naMdasUnu-kRSNanA kAnamAM mArI dazAne avasthAne kaheje-9 citramAM zayanamaMdiramAM hIMcakA upara kRNuM eka gopI sAthe rasutelA ane tenA adharapalavanuM pAna karavA mATe utsukatA batAvatA dekhAya che. baMne bAju ekeka gopI hIMcakA upara sui rahelA kRNuM ane gopIne hIMcakA nAkhatI dekhAya che. zayanamaMdiranI chatamAM caMdaro bAMdhelo che, citrakAre prasaMgane tAdastha citra AlekheluM che. citra rapa4 kaNa ane gopIenI vana kIDA." pratanA pAnA 43 uparathI. A citrane prasaMga ane lakhANu baMne judAM paDe che. ahaM paraM veni na vetti tatparAta(rA) smarosuskAnAmapi gopasubhravAM abhUdahapUrvikayA mahAn kali balidviSaH kezakalApagumphane / / 226 / / bhramajhamarakuMtalAracitalolalIlAlalikaM kalakaNitakiGkiNI lalitamekhalAbandhana / kapolaphalaphasphuratkanakakuMDalaM tammaho mama sphuratu mAnase madanakailizayyo smukaM / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 189 bhAvArtha gopAla-kRSNanA vALa oLavAmAM kAmathI vila banelI gopIono ApasamAM huM ja utkRSTa sArIrIte (vALa oLavAnuM jANuM chuM bIjI jANatI nathI' A pramANe caDasAcaDasIthI khUba jhadhaDo jAmyo.-226 bhamatA bhramaro jevA kezathI chavAelA kapALavA ane madhura avAja karatI dhudharIvALI kaTimekhalAvAI ane gaMDasthala upara jhaLaka jhaLaka thatA kuMDalavALuM zamyAviSe ratikrIDAmAM tatpara te (zrIkRSNa rUpI) ti mArA hRdayamAM . citranI madhyamAM kRSNa kamaLa upara addhara nAcatA dekhAya che. temanA paga nIce kamaLa che, kRSNanI jamaNI bAju eka gopI DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI kabhI che; DAbI bAjue be gopIo ubhI che, temAMnI pahelI gopI tarapha kRSNa jue che ane tenI sAthe kAMIka vAta karatA hoya ema lAge che. ghaNuM karIne AgaLanI gopI kRSNanI mAnItI gopI rAdhA hovI joie. teNI jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLI ane aMguThe bhego karIne kRSNane nAcatA je temanI mazkarI karatI hoya ema lAge che. citramAM traNa judIjudI jAtanAM jhADa cItarelAM che. rAdhAnI pAchaLanA bhAgamAM bIjI eka gopI jamaNe hAtha uMce rAkhIne hAthanA vAsaNamAM kaMI laI jatI hoya ema lAge che. A pratanA citromAM citra 252 ane 254mAM je natanAM jhADo che teja jAtanAM jhADa vi.saM. 1508 mAM lakhAelA "vasaMta vilAsanA citrapaTamAM paNa raju karelAM che tethI A prata tenI samakAlIna hovAnI saMbhAvanA che. Plate LXXXII citra rapa kalpasUtranAM suzobhane. haMsavi. 1. suzobhana kaLAnA suMdara namUnAo. Plate LXXXIII citra spa6 uttarAdhyayana sutrane eka citra prasaMga. savi. 3 nI pratamAMthI. citramAM upara goLAkRtimAM pANu bhareluM taLAva, temAM taratAM rAjahaMsa vagere jaLacara pakSIo, ane vacce eka moTuM kamaLa UgeluM batAvyuM che. taLAvanA kAMThA upara jaLacara pakSIo pharatAM batAvyAM che. citrakArano Azaya A citra doravAne evo che ke jevI rIte meTA taLAvanA jaLa AvavAnA cAre bAjunA mArgo baMdha karavAmAM AvyA che, tevI rIte saMyamI puruSane navAM pApa AvavAnAM dvAre vratadhArA rUMdhAI javAthI bAkI rahelAM pahelAMnAM baMdhAelAM karmo tapaThArAe zekAI jAya che. te evI rIte ke jema jaLa AvavAnA mArgo baMdha karyA pachI taLAvanI aMdaranuM pANI sUryanA pracaMDa tApathI zoSAI jAya che tema. vaLI citramAM nIcenA bhAgamAM sAdhunI AjubAju be jhADe judIjudI jAtanAM citrakAre cItaryA che. te cItaravAno Azaya paNa uparanI kalpanAne maLato hoya ema lAge che. jhADa jevI rIte jaLa vagerenAM sIMcanathI AvaDAM moTAM UgelAM che tevI ja rIte saMyamI puraSa paNa karmothI baMdhAto baMdhAto umara lAyaka thayo che, paraMtu jema vRddhi pAmelA jhADane paNa je jaLasIMcana vagere karavAmAM na Ave te Akhare te sUryanA tApathI karamAIne nAza pAme tevI rIte ja saMyamI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma pune navAM karmo AvavAne rasto baMdha thavAthI jUnAM karmono nAza tapazcaryA vagere kriyAothI thaI jAya to te sarva pApakarmothI mUkAine te mokSasukhane pAme. jhADa cItaravAne citrakArano Azaya A batAvavAno hoya ema lAge che. Plate LXXXIV citra 2pa7 sArAbhAI navAbanA saMgrahanI uttarAdhyayana sUtranI pratanAM 46 citromAMthI ATha citro atre raju karyA che. A citra bahubhutapUjya' nAmanA 11mA adhyAyanA leka 16 thI 30 sudhInA prasaMgane lagatuM che. citramAM cAra lAInamAM judAM judAM citro ApyAM che. temAM citranA paricayanI zarUAta pahelI lAInanA 'bahutapUjya' tarIkenA jaina sAdhunA citrathI thAya che. pachI anukrame, kaja dezanA ghaDAomAM AkIrNa (badhI jAtanI cAlamAM cAlAka ane guNI) ghoDo jevI rIte vegamAM uttama hoya tethI ja uttama kahevAya che tevI ja rIte bahuzrutajJAnI paNa uttama gaNAya che. Ama prasaMga darzAvavA uttama jAtine ghaDe citrakAre sAdhunI pAse ja cItarele che. jema AkIrNa ghoDA para ArUDha thaelo dRDha parAkramI ghara baMne rIte nAMdInA avAje karIne zebhe che tema bahubuta (jJAnI) baMne prakAre (AMtarika tathA bAhya-vijayathI zobhe che. A prasaMga darzAvavA bIjI lAInanI zarUAtamAM citrakAre zUravIra mANasanuM citra cItareluM che. jema hAthaNIthI gherAelo sATha varasane pIDha hAthI baLavAna ane keIthI parAbhava na pAme te hoya che tevI ja rIte bahuzrutajJAnI paripakava, sthira buddhi ane anyathI vAta ke vicAramAM na haNuya tevo temaja nirAsakta hoya che. A prasaMga darzAvavA citrakAre pahelI lAinamAM cheluM citra hAthInuM cItareluM che. tINa zIMgaDAMvALe ane jenI khAMdha bharelI che e ToLAne nAyaka sAMDha jema be che tema sAdhusamUhamAM) bahuzrutajJAnI zobhe che. A prasaMga darzAvavA citrakAre bIjI lAInanA bIjA citramAM bharelI khAMdhavA madamasta sAMdra cItarelo che. jema ati ugra tathA tIrNa dADhavALA pazuomAM zreSTha siMha sAmAnya rIte parAbhava pAmate nathI tema bahutajJAnI keIthI parAbhava pAmatuM nathI. A prasaMga darzAvavA bIjI lAInanA trIjA citramAM zreSTha siMha cItarela che. jema zaMkha, cakra ane gadAne dhAraNa karanAra vAsudeva sadAye apratita (akhaMDa) baLavALA rahe che tema bahuzrutajJAnI paNa (ahiMsA, saMyama ane tapathI) baliSTha rahe che. A prasaMga darzAvavA citrakAre trIjI lAInanA pahelA citramAM zyAma varNavALA vAsudeva cItarelA che. jema caturanta, (DA, hAthI ratha ane subhaTa e cAra senA vaDe zatruno aMta karanAra) mahAna RddhivALA (cauda ratnane Adhipati) cakravartI zobhe che te ja prakAre cauda labdhi vaDe bahuzruta (cAra gatino aMta karanAra) jJAnI zobhe che. A prasaMga darzAvavA citrakAre trIjI lAInanA bIna citramAM sapheda varNavALA cakravartI cItarelo che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 191 jema hunnara nayanavALA, hAthamAM vajra dhAraNa karanAra tathA pura nAmanA daityane nAza karanAra devene adhati iMdra zAbhe che tema bahuzrutajJAnarUpa sahasranayanavALA ane kSamArUpa vathI meharUpa daityane mAranAra jJAnI be che. A prasaMga darzAvavA trIjI lAInamAM trIjuM iMdranuM citra citrakAre cItareluM che. jevI rIte aMdhakArano nAza karanAra Ugato sUrya tejathI jANe jAjvalyamAna hoya tevA zAne che tevI ja rIte AtmajJAnanA prakAzathI bahuzrutanAnI zobhe che. A prasaMga darzAvavA ceAthI lAinamAM chelluM uparanuM citra UgatA sUryanuM citrakAre cItareluM che. jema nakSatrapati caMdramA, graha ane nakSatrAdithI vIMTAelA hAi pUrNimAne divase zaile che tevI ja rIte Atmika zItaLatAthI mahuzrutajJAnI paNa zobhe che. ceAthI lAinamAM chelluM sUryanI nIcenuM pUrNimAnA caMdranuM citra A prasaMga darzAvavA citrakAre cItareluM che. bhinnabhinna prakAranA dhAnyAdithI pUrNa ane surakSita jevI rIte leAkasamUhonA bhaMDAra zAbhe che tevI ja rIte (eMga, upAMga Adi zAstrAnA nAnathI pUrNa) jJAnI zaiAbhe che. A prasaMga darzAvavA citrakAre khI lAinamAM paheluM citra cheDavAnuM--dhAnyapatti cheDavAmAM thatI hovAthI cItareluM che. anAhata nAmanA devanuM sarva kSeAmAM uttama evuM jaMbukSa zAbhe che tevI ja rIte (jJAnIomAM sarvathI utta) bahuzrutanAnI gAbhe che. A prasaMga darzAvavA cothI lAinamAM paheluM ja citra jaMbuvRkSanuM citrakAre cItareluM che. nIlavaMta parvatamAMthI nIkaLI sAgaramAM maLanArI sItA nadI jema nadImAM uttama hAya che te ja prakAre bahuzrutajJAnI paNa sarva sAdhuomAM uttama hoya che. A prasaMga darzAvavA citrakAre cothI lAinamAM bIjuM citra vAdaLI raMgathI pANInI AkRti banAvI sItA nadInuM cItareluM che. jema parvatamAM cA ane suMdara tathA vividha auSadhithI zezabhatA mandara parvata uttama che tema bahuzrutajJAnI paNa aneka guNe vaDe karIne uttama che. ceAthI lAInanA trIjA citramAM A prasaMga darzAvavA citrakAre pahADanI AkRti tathA tenA upara vividha audhinAM jhADA cItarelAM che. jema akSayeAda (jenuM jaLa sUkAya niha tevA) svayaMbhUramaNa samudra judAjudA prakAranAM ratnothI paripUrNa che te ja prakAre bahuzrutajJAnI pazu ratnatrayIthI paripUrNa hovAthI uttama che. A prasaMga darzAvavA citrakAre ceAthI lAinanA cethA citramAM vAdaLI raMgathI samudranI AkRti cItarelI che. citra 8 uttarAdhyayana sUtranA 12mAM 'hirakezIya' nAmanA adhyayananA eka prasaMgane lagatuM citra. bhagavAna sudharmAMsvAmIe busvAmIne kahyuM: 'cAMDAlakuLamAM utpanna thaelA chatAM uttama guNane dhAraNa karanArA rikezI basa nAmanA eka jitendriya bhikSu sAdhu thayA hatA-1. manathI, vacanathI ane kAyAthI gupta ane jitendriya te bhikSu bhikSA mATe brahmayajJamAM yavADe AvIne UbhA rahyA ra. jAtimathI unmatta thaelA, hiMsAmAM dharma mAnanArA, ajitendriya ane abrahmacArI mUrkha brAhmaNA (temane tyAM AvatA jene) A pramANe melavA lAgyAH--34. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jena citrakalpadruma daitya jevA rUpane dharanAra, kALa jevo bhayaMkara, beThelA nAkavALe, cha vastravALe ane malinatAthI pizAca jevo dekhAte A gaLe vastra vITALIne koNa cAlyo Ave che ?'-5,6. Ama vicArI munine saMbodhIne kahevA lAgyA keH "re Avo adarzanIya (na jevAlAyaka) tuM koNa che ? ane kaI AzAthI ahIM Avyo che? jIrNa vastra ane melathI pizAcarUpa thaelo tuM ahIMthI ja. ahIM zA mATe Ubho che ?' 7, A ja vakhate te mahAmunine anurAgI tindukAvAsI deva yakSa je emane sevaka banyo hato teNe munizrInA zarIramAM praveza karyo-8. te samaye keTalAka brAhmaNe potAnA brAhmaNadharmathI patita thaI yajJanA nAme mahA hiMsAone karatA hatA tevAone udezIne A kalAka muninA mukhamAMthI yakSanI preraNAdvArA bolAyoH "re ! vedone bhayA chatAM tenA arthane tame jarA paNa jANI zakatA nathI mATe kharekhara vANInA bhAravAhaka che. je munipuSo sAmAnya ke UMcAM koIghaNuM dhamAM (jAtibheda vinA) jaI bhikSAvRttithI saMyamI jIvana gujAre che te ja kSetro uttama che.'--15. A sAMbhaLIne paMDitanA ziSyo khUba kopyA ane brAhmaNa paritA paNa lAlacoLa thaI gayA ane ghAMTA pADIne bolavA lAgyAH are ! ahIM kANuM kSatri, yajamAno ke adhyApaka che? vidyArthIonI sAthe maLI sau lAkaDI ane daMDAe Ane (munine) mArI tathA garadana dAbIne jaldI bahAra kADho.'--18, paMDitanuM AvuM vacana sAMbhaLIne tyAM ghaNuM kumAro doDI AvyA ane daMDa, chaDI ane cAbukothI te RSine mAravA taiyAra thayA-19. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. le. 19nA varNana pramANe madhyamAM UbhA rahelA harikezIbala mahAmunine baMne bAjuthI mAravA mATe upADelA daMDA kumAronA hAthamAM spaSTa dekhAya che. kumAra jevA iMDA laIne mAravA jAya che tevAmAM te potAnA e zivene koIne pITha upara te kene nIce mastake paDI gaelA, koI tana karma ane ceSTAvihIna banelA, koI bhUtala para hAtha phelAvatA paDI rahelA, koI bahAra nIkaLI gaelA DoLA ane jIbhavALA to koI cA mastake 8LI paDelA, evI rIte kAdabhUta banelA joIne te yAjaka brAhmaNa pote bahu kheda pAmyo ane pitAnI dharmapatni (bhadrA) sahita muni pAse jaI vAraMvAra vinavaNI karavA lAgyuM keH "he pUjya ! ApanI niMdA ane tiraskAra thayAM che tenI kSamA kare --20-30. citranA anusaMdhAne nIcenA citramAM bhadrAnI vinavaNIno prasaMga jovAno che. muni kAusagnamadrAe UbhA che. teonA paga AgaLa bhadrA be hAtha pahoLA karIne ghuMTaNathI namIne muninI kSamA mAgatI dekhAya che. citra 259 "mRgAputraya" nAmanA uttarAdhyayananA 19mA adhyayananA prasaMgane lagatuM eka citra. narakayoninI yAtanA. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa sugrIva nAmanA nagarane viSe baLabhadra nAmanA rAjA hatA, jene mRgAvatI nAme paTarANI hatA-1. mAtApitAne vallabha ane yuvarAja e balazrI nAmano eka kumAra hato je damitendriyomAM zreSTha ane mRgAputra tarIke prasiddha thayo hato.--2. eka saMyamI munine jovAthI jAtismaraNa jJAna utpanna thatAM potAnA mAtApitA pAse teNe dIkSA levAnI anumati mAgI. te vakhate potAnA pUrva bhavamAM je je jAtanAM duHkho veThayAM hatAM tenuM varNana karatAM naranimAM kaI kaI jAtanAM duHkha bhogavyAM hatAM te prasaMgane anulakSIne karelA varNana uparathI A citra doreluM che. kaMdu nAmanI kuMbhamAM AjaMda karatAM karatAM UMcA page ane nIcA mastake rahele huM (devakRta) baLatA agnimAM pUrve ghaNIvAra pakAvAyA chuM; A prasaMgane darzAvavA citrakAre trIjI lAInanI DAbI bAjue kuMbhInI aMdara UMcA page ane nIcA mastake rahelI eka AkRti cItarI che. kuMbhInI najIkamAM saLagatI mazAla laIne paramAdhAmI Ubhele che. pApakarmanA pariNAme huM pUrvakALe (pitAnA ja karmathI) moTA yaMtramAM zeraDInI mAphaka ati bhayaMkara avAja karato karate khUba pIlAyo chuM. A prasaMgane batAvavA citrakAre pahelI lAinanI DAbI bAjunA citramAM kelanI aMdara UMdhe mastake pIlAtI eka mAnava AkRti cItarelI che. tApathI pIDAtAM asi (talavAra) patra nAmanA vanamAM gayo jyAM jhADa uparathI talavAranI dhAra jevAM tIkSNa patro paDavAthI anaMtavAra chedA hatA. A prasaMga darzAvavA citrakAre bIjI lAInamAM eka vRkSa nIce eka puruSa beThelo ane tenA upara jhADanAM pAdaDAM paDatAM tenA aMgopAMga chedAtAM cItarelAM che. citAomAM pADAone jema bALe che tema pApakarmothI gherAyelA mane parAdhInapaNe jAjavuMmAna agnimAM (paramAdhAmIoe) zekyo hato ane bALIne bhasma karyo hato. A prasaMga darzAvavA citrakAre bIjI lAInanI DAbI bAjue eka mANasane ciMtAmAM baLate batAvIne agnimAM zekAyAne prasaMga cItarela che. A uparAMta uparanA pahelI lAinanA pahelA citramAM nIce rahelA lokhaMDanA tINu khIlAthI vIMdhAto ane trIjI lAInanA pahelA citramAM zaLAthI dAto ema be prasaMge naraka yAtanAnA A citramAM vadhAre cItarelA che. citra 260 uttarAdhyayana sutranA 19 mA adhyayanane ja bIje eka citraprasaMga. A pramANe naraka tathA pazu ninuM ghaNuMghaNuM prakAranuM duHkha varNavI mAtApitAnI AjJA mAgI. putranA AvI rItanA dRDha vairAgyane jANa mAtApitAnAM kaThera hRdaya pIgaLI gayAM ane temaNe kahyuM: "he putra! jema tane sukha upaje tema tuM khuzIthI kara."-84 citramAM lAkaDAnA bAjoTha upara baLabhadra rAjA ane temanI sanmukha paTarANI mRgAvatI elAM che. teo baMnenA caherAo tathA vastrAbhUANe prAcIna rItirivAjonuM digadarzana karAve che Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jena citraka95kuma ane ApaNane purAvA Ape che ke vi.saM. 1647 sudhI te gujarAtanI strIo sAthe sADI AratI nahotI ane pu paNa strIonI mAphaka coTalA rAkhatA hatA. tenI uparanA bhAgamAM nAnuM chatra laTake che. mahelanI upara vajA karI rahelI che. citranA nIcenA bhAgamAM pAMca puruSAkRtio hAthamAM kAMI vastuo laine jatI dekhAya che. Plate LXXXV citra 261 uttarAdhyayana sutranA mahAnigraMthIya nAmanA ra0mA adhyayanane lagato prasaMga. apAra saMpattinA svAmI ane magadhadezanA adhipati zreNika mahArAjA bhaMtikRti nAmanA caitya tarapha vihAra yAtrA mATe nIkaLyA-ra tyAM eka vRkSanA mULa pAse beThelA sukhane gya, sukomaLa ane saMyamI evA sAdhune joyA.-4 yogIzvaranuM apUrva rUpa joIne te nRpati saMyamIne viSe atyaMta Azcarya pAmyA. te muninA baMne caraNane namIne pradakSiNA karI, ati dUra nahi ke ati pAse nahi tema hAtha joDI be rahI pRthvI lAgeH "he Arya! AvI taNAvasthAmAM bhAga legavavAne vakhate prajita kema thayA? AvA ugra cAritramAM Ape zI preraNAe abhiniSkramaNa karyuM? A vastune sAMbhaLavA IcchuM chuM." zloka 5-8 (muni becA:) "he mahArAja ! huM anAtha chuM. mArA nAtha (rakSaka) keI nathI." A sAMbhaLIne magadha dezanA adhipati zreNika rAjA hasI paDavyA ane kahyuM: "he saMyamina ! Apano kAI nAtha (sahAyaka) na hoya to huM thavA taiyAra chuM. manuSya bhava kharekhara maLavo durlabha che. mitra ane ravajanothI gherAelA Apa sukhapUrvaka mArI pAse raho ane begane bhego.'---9-11, (muni elyA:) "he magadhezvara zreNika! tuM piti ja anAtha che, je pote ja anAtha hoya te bIjAno nAtha zI rIte thai zake?' muninAM A pramANenAM vacana sAMbhaLI te nakavimita tha. 'AvI manavAMchita vipula kAMpatti hovA chatAM huM anAtha zI rIte? he bhagavan! ApanuM kahevuM kadAca cheTuM te nahi hoya ?'-12-15 (munie kahyuM ke "he pArthiva ! huM anAtha ke sAdhanA paramArthane jANI zakyo nathI. he narAdhipa! (tathI ja tane saMdeha thAya che.) anAtha kone kahevAya che? mane anAthatAnuM bhAna kyAM ane kevI rIte thayuM ane meM pravrAjya kema lIdhI te badhuM svastha citta rAkhI sAMbhaLa." 16 - 1 prAcIna zaheromAM sattama evI kazI nAmanI nagarI che, tyAM prabhUta-dhanarmacaya nAmanA mArA pitA rahetA hatA. ekadA he rAjana ! taruNavayamAM mane ekAeka AMkhanI atula pIDA utapanna thai ane te pIvAthI dAhanavara zarU thA; IMdranA vajanI paThe dAhajavaranI e dArUnuM vedanA keDanA madhyabhAga, mastaka ane hRdayane paDavA lAgI. 18-21. vaidyakazAstramAM nipuNa evA vaidoe cAra upAyothI yukta ane prasiddha evI cikitsA mAre mATe karI, paraMtu te samartha vaidyo ane te du:khathI cheDAvI zakyA nahi, eja mArI anAthanA. 22-23 mAre mATe pinAthI sarva saMpatti ApavA taiyAra thayA; vAtsalyanA sAgara samI mAtA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 15 pitAnA vahAlA putrane duHkhathI khUba zokAtura thaI jatI hatI, paraMtu tethI mAruM duHkha chUTayuM nahi eja mArI anAthatA. 24-25. he rAjana! te vakhate mArA para atyaMta nehavALI ane pativattA patnI AMsubharyAM nayane mAruM hRdaya bhajavI rahI hatI. mAruM duHkha joI te navayauvanA mArAthI jANe ke ajANe aja, pAna, snAna, sugaMdhita puSpamALA ke vilepana suddhAM bhagavatI na hatI; ane he rAjan ! eka kANuM paNa te sahacAriNI aLagI thatI na hatI. Akhare te paNa mArI A vedanAne haThAvI na zakI teja mArI anAthatA. 28-30 AvI cAre korathI asahAyatA anubhavavAthI meM vicAryuM ke anata evA A saMsAramAM AvI vedanAo bhegavavI paDe te bahubahu asahya che. mATe A vipula vedanAthI je ekaja vAra huM mUkAu te kSAnta, datta ane nirAraMbhI banI turata ja zuddha saMyamane grahaNa karIza. he narapati : rAtrie ema ciMtavIne huM sUI gayuM ane rAtri jemajema jatI gaI tematema mArI te vipula vedanA kSINa thatI gaI. tyArabAda prabhAte to sAva nirogI thaI gayo ane e badhAM saMbaMdhIonI AjJA laIne zAnta, dAnta ane nirAraMbhI thaI saMyamI bane. citramAM upara ane nIce ema be prasaMgo che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA mAtApitAnA citrathI thAya che. mAtA ane pitA baMne zokAtura cahere beThelAM che. pachI citranA anusaMdhAne, nIceno anAthI munine gRhasthAvasthAmAM thaelI dAhajavaranI vedanAno prasaMga jevAne che. dAha javaranI pIDAthI pIDAtAM pote pathArImAM sutelAM che, teone paga AgaLa temanI navayauvanA pativrattA paranI zakAtura cahere beThelI che ane najIkamAM eka strI kapaDAthI pavana nAkhatI hoya tema lAge che. A citranI strI AkRtionA mastaka upara sADI oDhADavAmAM AvI che, tyAre A ja pratamAMnA catra 26 0mAM bhAthe sADI oDhelI nathI tethI ema anumAna thAya che ke A samayamAM strIone mAthe eThavAne pracAra dhImedhIme zarU thayo haze je dhImedhIme vRddhigata thatAM Aje sArA kuTuMbamAM ce bhAthe sADI nahi eADhanAra strIne nirlajI-lAja vagaranI kahIne niMdavAmAM Ave che. jo ke vi.saM. 1647mAM mAthe nahi oDhavAne pracAra sadaMtara nAbuda nahI ja thayo hoya ema ApaNane citra 26 0 khAtrI Ape ja che. citra 212 uttarAdhyayana sUtranA samudrapAlIya' nAmanA 21mAM adhyayanane lagatuM citra. te paMthe cAlatAM pAlitanI strIe samudramAM ja putrane janma Apo. te bALaka samudramAM ja janame hovAthI tenuM nAma paNa samudrapAla rAkhavAmAM AvyuM--ja. te anukrame yuvAvasthAne prApta thayo. putranI yuvAnavaya joine tenA pitAe rUpavatI rUpiNI nAmanI kanyA sAthe tene paraNAvyo. ekadA te mahelanA mAM besI nagaracarcA jovAmAM lIna thaelo hatA tevAmAM mAravAnAM cihna sahita vadhabhUmi upara laI javAtA eka cerane teNe joyo.-6-8 (te cArane joine) te ja vakhate phADA ciMtananA pariNAme te jAtismaraNuM jJAna pAmyuM ane tene aMtaHkaraNamAM paramasada no. sAcA vairAgyanA prabhAve mAtApitAnAM aMtaHkaraNa saMtuSTa karI Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakalpadruma Akhare temanI AjJA laI pravajyA vIkArI ane te saMyamI baje-10, citramAM upara ane nIce ema e prasaMgo che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA vahANunA citrathI thAya che. vahANamAM pAlitanI strI-samudrapAlanI mAtA sUtelI citrakAre cItarIne samudrapAlane janma vahANamAM thavAnA prasaMgane sUcavavA prayatna karyo che, pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA citramAM mastakanA vALano loca karIne zramapaNuM aMgIkAra karyAno prasaMga tenI pAse eka sAdhunI AkRti cItarIne darzAve che. citra 263 uttarAdhyayana sUtranA "rathanemiya' nAmanA 22mA adhyayanane eka citraprasaMga.. ekadA gIranAra parvata para jatAM jatAM mArgamAM atyaMta vRSTi thavAthI rAjimatInAM cIre bhIMjAyAM ane aMdhakAra thavAthI eka najIkanI guphAmAM jai te UbhAM rahyAM. guphAmAM koI nathI tema aMdhArAmAM jaNAyAthI rAjimatI sAva nagna thaI pitAnAM bhajAelAM cIro mekaLA karavA lAgyA. A dazyathI rathanemi akasmAtathI je guphAmAM rAjimatI AvI lAgyAM te ja guphAmAM samudravijayanA nAnA putra rathanemi ke je yuvAnavayamAM tyAgI banyA hatA te dhyAna dharI UbhA hatA.' bhagnacitta (viyAkuLa) thaI gayA. tevAmAM ja ekAeka rAjimatI e paNa temane dIThA-33-34. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA rathaneminA kAusagmadhyAnanA citrathI thAya che. rathanemi kAusadhyAnamAM ubhelA che (citrakAre rathanemi sAdhu hovA chatAM gRhasthanAM kapaDAM temane paherAvyAM che te tenI bhUla che). A pachI citranA anusaMdhAne rAjimatI cIra sukave che te prasaMga jevA che. rAjimatI hAthamAM cItra-vastra laIne gukAmAM sukavavA jatAM hoya ema dekhAya che. temanI sAme rathanemi muni vikAradRSTithI jotAM hoya ema lAge che. rathaneminI sAdhu avasthA batAvavA mATe citrakAre temanA DAbA hAthamAM, dAMDe tathA bagalamAM edho laIne UbhelA cItarelA che. citra 264 uttarAdhyayana sUtranA "kezigautamiya' nAmanA 27mA adhyayanane lagatuM citra. prathama tIrthaMkara (zrIvabhadeva)nA samayanA manuSya Rju ane jaDa hatA, jyAre chellA tIrthaMkara (zrI mahAvIradeva)nA samayamAM manuSyo vada ane jaDa che te darzAvavA eka naTaDInuM dRSTAMta jainagraMthomAM ghaNe ThekANe ApavAmAM Avela che tene anusarIne A citra citrakAre dereluM che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM uparanA citramAM bhadrAsana upara sAdhu munirAja beThA che, sAme naTaDI nAcI rahI che ane tenI najIkamAM naTa Dhola vagADI rahyuM che. nIcene prasaMga paNa lagabhaga tene maLato che. A citra cItarIne citrakArano Azaya te batAvavAno che ke pahelA tIrthakaranA samayanA sAdhuo koIvAra bahAra gayA hatA tyAre rastAmAM eka naTane nAcato jevAthI temane moDuM thayuM. e mAruM thavAnuM kAraNa pUchatAM teo svabhAve sarala hovAthI je banyuM hatuM te kahI dIdhuM. pachI gue kahyuM ke tyAgI evA munine A pramANe naTanuM nATaka jevuM nA ghaTe. eka vakhata pharI ke kArya prasaMge teo bahAra gayA tyAre eka naTaDIne nAcatI joI chatAM paNa gue nA kahela hovAthI pote joyA vagara cAlyA. A ja prasaMga cAvIsamA tIrthaMkaranA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 197 samayanA sAdhune mATe varNavavAmAM Avyo che. temAM prathama gurae nTane niSedha karelo hovAthI pharIthI ekavAra naTaDInuM nATaka jovA teo ubhA rahyA. gurue pUchatAM sAme javAba ApavA lAgyA ke Ape naTanA nivedha karyo hato kAMI naTaDIno nahi, ema kahIne vakratA ane jaDatAno prasaMga darzAvyA che. zAlibhadra mahAmuni caritra kalakattAnA suprasiddha jamInadAra zrIyuta bahAdurasiMhajI sIMghInI apratima citrakaLA vALI dhannA zAlibhadra rAsanI suMdara hastalikhita prata zrIyuta jinavijayajI dvArA mane jovA maLelI temAMthI temanI paravAnagIthI cAra ci atre raju karavAmAM AvyAM che. pratamAM kula pAnAM 26 che ane temAM 39 suMdara raMgIna ci cItarelAM che, jemAMnA ghaNakharAM citra 1pa883 iMcanAM che. pratanI lipi devanAgarI che ane dareka pAnAmAM 42 lITIonuM lakhANu che jenI bhASA prAcIna gujarAtI che. A pratanI khAsa viziSTatA to e che ke tenA aMte tenA racayitA, lekhaka ane tenA cItarAvanAranI saMpUrNa aitihAsIka mAhitI darzAvatI prazasti sacavAI rahelI che je nIce pramANe che: . (zrI) jinasiMhari zivya matisAra viracita iti zrI sAlibhadra mahAmuni caritra sabhAmAM vidragajasaraso mite dvitIya caitra sudi paMcamI tithI zukravAre vasUlavala sakalabhUpAla bhAla vizAla koTIrahara zrImajahAMgIra pAtisAhi pati salema sAhi vartamAna rAjya zrImajinazAsana vana pramoda vidhAna puSkarAva dhanAdhana samAna yugapradhAna zrIzrI zrIzrIzrI jinarAjasUri vijayi rAjya che nAgaDa gotra zRMgAra hAra sA0 jaitramala tattanaya savinaya dharmadhurA dhAraNa dhareya zrImajijaphakta samyaktva bhUla skUla dvAdaza vratadhAraka zrIpaMcaparameSTi mahAmaMtra smAraka zrImatsAhisabhA zuMgAraka sathIka saMghamukhya sAi nAgaDa gotrIya sAva bhAramalena laghu baMdhava nAgaDa gotrIya sAru rAjapAlA vicakSaNa dhurINa sAru udayakara karaNa jevAka mahAsihAdi sAra parivAra yunena lekhita tathya vAmAna ci saMdatAt | sA ] likhitaMcatata 50 lAvaNyakarti gaNinA citrituM citrakAreNuM zAlivAhana 11 zreya:sadA. bhAvArtha A rAsanA kartA zrIjinasiMhasUriziSya atisAra che,62 A prata saMvata 1681 nA bIna caitra zudi pAMcamane zukravAranA divase (I.sa. 1924) zahenazAha jahAMgIra rAjyanA samaye zrIjinazAsana rUpI vanane navapallava karavAmAM puSparAvarta megha samAna yugapradhAna zrIjinarAjasUrinA zrAvaka nAgaDa gotranA bhUSaNarUpa sAva jaitramahalanA putra bhAramalle pitAnA nAnAbhAI rAjapAla 62 A rAsa A pe zeTha de. lA. pu. phaMDa taraphathI prasiddha thaelA AnaMdakA maheradhimatika 1luM, graMthAMka 14nA pAnA 1 thI 48mAM prasiddha thaelo che ane tenI racanA saMvata 1678nA Aso vadI 6 nA divase karavAmAM AvelI che? seLaha aThahara varasaiM, A vadi chaTha divasaeNcha-8. jinasiMhasUri kIsa atisAre, bhaviyaNane upagArejI; jinarAja vacana anusAra, casti ka suvicAre.-9. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jaina citrakalayama vagere parivAra sahita lakhAvI; pa0 lAvazyakIrti maNie A mata lakhI ane citrakAra zAlivAhane A pratanAM citro cItaryA. bhAramala pote pitAnI komamAM saMghapati tathA bAravratadhArI zrAvaka hato teTaluM ja nahi paNa zahenazAha jahAMgIranA darabAramAM paNa bhUSaNarUpa hatA. zAlivAhanane mATe A pratamAM kAMIpaNuM noMdhavAmAM AvyuM nathI paraMtu ApaNe agAu jaNAvI gayA chIe ke teNe eka vijJapti patra AgrAnA saMdhanA mATe cItaryo hato tyAM teNe lakheluM che keH "zahenazAha jahAMgIranA darabArI citrakAra ustAda zAlivAhane A citra cItaryo che.' A prata cItarAvanAra, zahenazAha jahAMgIra jevA melA ane citrakaLA tarapha ananya prema dharAvanAra bAdazAhanA darabAramAM eka mAnya puruSa hatA ane tene cItaranAra paNa darabArI citrakAra zAlivAhana hato, tethI A prata mogala samayanA sarvottama citrakaLAnA namUnAomAMnI eka che. A pratanA citrAno kharekharo khyAla te tenA mULa citro jovAthI ja AvI zake. rAsane TuMka sAra pUrvabhavamAM zAlibhadrane va zAligrAmamAM dhannA nAmanI garIba vidhavAne saMgama jemane putra hato. garIba dhannA pitAnA putra saMgama sahita udarapUrti mATe rAjagRha nagaramAM AvI. dhajA gheraghera majurI karI, mahAviTaMbanA udarapUrti karatI. saMgama lokonAM vAcharU gAma bahAra cAvI lAvavAnuM kAma karate. (juo citra 285). ekadA koIeka parvane viSe kSIrabhajananA jamaNanI vAto mitro pAsethI sAMbhaLI saMgamane kSIra khAvAnI icchA thai, ane mAtA pAse kSIrabhAjananI mAgaNI karI. paNa kyAM ana khAvAnAM ja sAMsAM hoya tyAM kSIrAjananI putranI mAgaNI kayAMthI purI thAya? chevaTe mA dIkarAnI A vAta sAMbhaLI cAra pADAsaNAe khAMDa, ghI, dUdha ane zAli-cokhA ApyA. mAtAe kSIra banAvI ane putrane thALImAM pIrasI. mAtA kAryavazAt bahAra gaI. khIra garama hovAthI saMgama haLahaLave haDI karavA mATe zuM karato hato teTalAmAM eka mAsanA upavAsI sAdhu hitArthe tyAM AvyA. saMgamane ati AnaMda thayo, ane pAsa thALa upADI sAdhune pAtramAM vaherAvI dIdhI. khIra vahorI sAdhu vidAya thayA; thALamAM avazeSa khIra bAkI rahI, te samaye mAtA bahArathI AvI. thALamAM thoDI khIra bAkI rahelI joI mAtAe pharIne bIjI vadhelI khIra pIrasI. saMgame khAdhI ane mAtAne vicAra thaye keH 'eTalI bhUkha khame sadA, dhika mAre jamavAra.' A vicArathI mAtAnI najara tene lAgI. sAMje kolerA thaye, ane maraNa pAmI saMgamano jIva te ja rAjagRha nagaramAM gabhadra nAmanA zeThane tyAM temanI strI bhadrAnI phazimAM putrapaNe utpanna thayo. mAtAe svamamAM zAlikSetra joyuM tethI zAlibhadra nAma sthApyuM. anukrame bALavaya vaTAvI yauvanane prApta thayo eTale pitAe tene kara 8iputrIo paraNavI ane dIkSA lIdhI. dIkSA laine niraticAra cAritra pALI gAbhada zeTha devaloka pAmyA. putrasnehavaze te devalokamAMthI dararoja 33 peTIo mokalavA lAgyo. (keTalAka ThekANe ema jaNAvavAmAM AvyuM che ke 33 peTIo nahi, paNa roja 99 peTIo te mokalatA. 33 vastranI, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNuM 33 AbhUpanI ane 33 bhAjananI. A rAsamAM tetrIza ja mAtra jaNAvI che. dareka jAtanI teTalI levAthI baMneno pratipAdya artha eka ja thAya che. A pramANe roja peTIo AvatI, zAli ane batrIsa strIo (jue citra 26 5) tene upabhogatI ane bIje divase te te vastra ane bhUSaNa nimaya thatAM. A prasaMganuM varNana karatAM kavi kahe che ke: "aho! zAlikumAra sukha bhogave, aho ! deguMdara sura jema; jahe, bhAminImyuM bhIne rahe, ho! dinadina vadhate prema." ekadA ratnakaMbalavALA paradezI sodAgaronI kaMbalo, rAjagRha nagaramAM koI paNa sthaLe na khapavAthI, teone zAlibhadranA mahela pAsethI udAsa citte jatA bhatAmAtAnA jovAmAM AvyA. teone udAsa cite pAchA jatA joine mAtAe teDAvyA. teone pUchatAM temanI pAse ratnakaMbalo phakta soLI ja hovAthI mAnA dilagIra thAya che. chevaTe batrIsa vaDuo mATe darekanA bae TukaDA karavA pharamAve che. vepArIe vicAra kare che ke A ratnakaMbalo laine ame magadharAja zreNika pAse gayA hatA tyAre rANI elUNAe eka ratnakaMbala levAnI kahI chatAM eka ratnakaMbalanI kiMmata savAlAkha sonAmahora sAMbhaLIne rAjana paNa eka na kharIdI zako to mUlya lIdhA vinA senA TukaDA to zI rIte karavA? vakhate mUlya maLe ke nA maLe tevA bhayathI vepArIo agAuthI nANunI mAgaNI kare che. te mAgaNIno svIkAra thAya che, kebalanA babbe TukaDA karAvIne batrIse vahuone ekeka TukaDe ApI devAmAM Ave che. kavi zAlibhadranI traddhinuM age varNana kare cheH ThArI koThAra belA, gaNavA trIjo jaNa lAve; jAto koNa je rUpaiyA, pagamyuM helIje soyA.--9. hIrA upara paga daI hAle, mANika kANuM maMju ghAle; pAra na ke dIrse paravAle, kAcataNa pere pAca nihAle-10. lAkhagame dI lasaNIyA, motI bhUla na jANu gaNIyA; eNI pere Rhi dekhI thaMbhANe, pA nakarI zake leI nA'---11. zreNika rAjAnI rANI celaNAe kaMbala mATe haTha tyajI nahi. rAjAe kaMbalanA vepArIone teDAvyA, ane eka kaMbala moDhe mAMgyA mUlya ApavA kabUlIne maMgAvI. bhadrAmAtAe seLa kaMbale rokaDA mUlya ApIne ame pAsethI kharIdI lIdhI evuM jaNAvyuM eTale rAjAe bhadrAne tyAM anucara mokalI kaMbala maMgAvI. bhadrAe "soLe kuMbalanA be TukaDA karI batrIsa vahuone ApI dIdhA ane teoe hAthapaga lUchIne khALamAM-nirmAlya kuImAM pheMkI dIdhI' tema jaNAvyuM. rAjAne AvA bhAgyazALI zreSThi putra-zAlibhadrane maLavA Irala thavAthI abhayakumAra maMtrIne bhadrA pAse mokalAvyo. bhadrA abhayakumAra sAthe amUlya vastuonuM meNuM laIne rAjA pAse AvI. rAjAne potAne tyAM padhAravA vijJapti karI. rAjAe te mAnya karI ane zAlibhadranI Rddhi-samRddhi jovA tene mahele gayA. rAjAnuM Agamana thatAM bhadrA svAgata karI cethA mALa upara rAjAne besADI pate upara zAlikumArane tevA jAya che te prasaMganuM varNana karatAM kavi kahe cheH Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jaina citrakalpadruma meAhAlathI, vAra na lAve! Aja; vega padhArA ghara AMgaNu AvyA che, zrI zreNika mahArAja.---vega0 ramaNI bhatrIA pariharA, seja tanne kaNa vAra; zreNika13 para AvyA acche, karavA kavaNu prakAra. vega. jima jANA tima meAlavI, laI nAMkhA bhaMDAra; pahelAM kadI ya na pUchatAM, syuM pUcheA INa vAra. vega. nAkhaNa nhege e nAMha, tribhuvana mAMhiM amUla; tA. have jima tima saMgrahA, muhu mAgyeA de mUla. vega karIANuM zreNika nahi, meleA kheAla vicAra; deza magadhane e dhaNI, IndrataNe anuhAra.--vega jenI chatrachAyA vasyAM, Asa akhaMDita ANa; te krUra Avye ApaNuM, vita janma pramANu,'-- vega mAtAe kahyuM: e kAMI karIANuM nathI paNa ApaNA jevA hArA lakSmIvAno jene mastaka namAve che, te magadharAja zreNika che!" mAtAnuM A vAkya sAMbhaLatAM ja zAline kheda thayA ane vicAra thayo keH 'padmapustra viSNu kehanI, zAsa na dhArUM ANu; kesarI kadI na sAMsahe, turiyAM jema pachhANu'~3 'dhikkAra che mane ! mArA mAthe paNa dhaNI che ! teA pachI have A Atha-lakSmInuM pratyeAjana zuM? je Atha naranAtha-rAjAnI marajI vinA rAkhI zakAtI nathI, je kAinI rAkhI rahI nathI, tA huM e Ayane sarvathI pahele tyAga karU ItyAdi vicArI chevaTe mAtAnuM vacana mAnya rAkhI strI sahita rAjAne maLavA nIce Utare che. rAjA te AnaMda mAne che ane potAnA kheALAmAM putravat gaNI besADe che (jIe citra naM. 266). paraMtu hastasparzathI jema dhRta Asare che tema rAjAnA sparzanathI zAli pANI pANI thai gayA. A prasaMganuM varNana karatAM kavi kahe che keH zreNika ati harakhita thaye!, sUrata nayana nihAra; devakumara sama avatayeryAM, karI praNAma AgaLa seM, esA utsaMga leI, khara64 kara karase paragaLyA, ciTTe diza parasevA vaLye, mAnavaleAka majhAra.--1, ubhe sAlikumAra; rAAyeM tivAra. --ra. mAMkhaNu jema zarIra; jima nijharaNuM nIra.-3. 63 zreNika rAne zAlibhadra eka natanuM kariyANuM samatA hevAthI mAtAne kahe che : emAM mane zuM pUche che? tenuM je mUlya thAya te ApI bhaMDAra 64 uSNa-garama, mAramAM bharI de Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 201 eNe bhave kIdhI nahIM, paraMtara paNa seva; khara kara pharaseM na khamI zakeM, e pAtalIyA deva.'-4.5 zreNikane potAno svAmI jaNI zAline vairAgya thayo ane strI Adi parivAra upara aprIti thaI. batrIse strIoe vividha jAtanA upAya yojyA. mAtAe paNa ghaNI rIte samajAvyA, paraMtu zAli vairAgyathI pAcho na haThayo. evAmAM udyAnamAM zrIdharmaghoSasUri padhAryAnI vanapALake vadhAmaNI ApI. zAlibhadra saparivAra vaMdanA cAlyA. kavi A prasaMganuM varNana nIce pramANe kare che? AvI dIdha vadhAmaNI, vanapALaka tiNivAra; dharmaSa AvyA hAM, caunANI aNagAra.--1. zAlikumAra mana citave, bhale padhAryA teha; muha mAga pAsA DhanmA, dudhe vuDA meha.--2. pahelI paNa vrata AdaraNa, mo mana hati ja; hive jANe nidrALuo, lahI bihAi seja,--- 3. kumara sAdhu vaMdana calyo, riddhi taNe vistAra; pAMce abhigama sAcavI, be sabhA majhAra.--4. saMgI zira sehare, sUri sakala guNakhANa; bhava sapa Ima upadize, munivara amRta vANu.-5. zrIdharmaghoSasUrie komaLa vacana vaDe A saMsAranI asAratAno upadeza ApyA. upadeza sAMbhaLI zAlimAra zune hastanI aMjali joDI pUche che keH "he paramakRpALu ! mAthe koI dhaNI na rahe evo mane koI upAya batAvo'. (juo citra 2 67). kavi A prasaMgane nIce pramANe varNave che: dharamadezanA sAMbhaLI, harakhyo zAlikumAra; kara joDI AgaLa rahI, pUche eka vicAra.--1. 6 uparazataraMgikAra zAlibhadranA A adabhuta prasaMganuM eka ja mAM varNana karatAM kahe che? catroma: murarito(vRtta) mALAthe ya jjAtaM jAyApadaparicitaM kambalI ratna jAtam / paNyaM yazcAjani narapatiryaca sarvArthasiddhiH tadAnasyAdbhutaphalamidaM zAlibhadrasya sarvam' // 1 // bhAvArthavAthI parivaoNla evA gabhadradeve jene AbhUSaNAdi ApyAM, ratnakaMbala jenI strIonI pAdaraja sAthe mizra thayAM, jene rAjA vasANArUpa thaze ane jeNe aMte sarvArthasiddha vimAna meLavyuM, evA te zAlibhadrane A se adabhuta dAnaphaLathI prApta thayuM. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jaina citraka9pama mAthe nAtha na rapaje, kizuM karbhe munirAya; paramakRpALu kRpA karI, te muja kaho upAya.-2. kahe sAdhu je vrata grahe, tU jIma cheDe Atha; nAtha ne mAthe tehane, hue te sahuno nAtha.-- 3. sAdhu vacana savi sahe, dahAM kahu mIna na meSa; AvI mAtAne kahe, eNI pere vayaNa vizeSa.-4. dharmadezanA sAMbhaLI mAtA pAse AvI saMsAratyAga-dIkSA mATe AjJA mAge che. mAtA pharI yutiothI rAmajAve che. chevaTe mAtA daza divasa rahevAne atyAgraha kare che ane zAlikumAra te pramANe kabUla thAya che, anukrame zAlikumAra rajanI ekaeka nArIno tyAga kare che ane te pramANe cAra divasamAM cAra nArIne tyAga kare che. - ahIMthI kavi dharAvRttAMta kahevA mAMDe che, paraMtu atre te prasaMga nahi hovAthI teno ullekha karyo nathI. mAtAe mAgelI mudata pUrI thatAM zAlibhadra dravyane sumArge vyavasthita karI prabhu mahAvIranA hastadIkSita sAdhu bane che. zAlibhadra mahAvIra prabhu sAthe sAmAntara pharatAM pharatAM, vividha prakArathI karmane tapAvatAM tapAvatAM eka samaye pharI rAgRhamAM Ave che. zAlimuni tapasyAnA pAraNA nimitte bhikSArthe javA zrI vIra prabhu pAse Adeza mAgIne bhadrAne tyAM vahoravA gayA, paNa bhadrA ane parivArAdi putravaMdananI sAmagrI-taiyArImAM dhuMTAyA hovAthI koIe temane joyA nahi, tethI teo pAchA gayA. rastAmAM teone gerasa vecanArI temanI pUrvabhavanI mAtA dhannA maLe che. te tene jotAM ekadama aTake che, pUrvaprItine lIdhe tenA stanamAMthI paya jhare che, ane mAtAne atyaMta prema thavAthI potAnI pAsenuM sAmaTuM gArasa teone vaharAvI de che. tyAMthI zAlimuni prabhu mahAvIrano Adeza lai girizikhare anazanatrata AdaravA mATe jAya che. A pramANe badhe vyatikara banI gayA pachI bhadrA mAtA vahuo sahita prabhu mahAvIra ane zAlimunine vaMdana kAje Ave che (juo citra 268). prabhune vAMdI putrane na jevAthI pUchatAM, potAnA bhAgyane atyaMta dhikakAre che. chevaTe giri para caDhe che ane pitAnA putrane zilA upara anazana karelI avasthAmAM jue che te samayanuM varNana karatAM kavi kahe che ke pikhi zilAkTa upare, pitho putraratane; hiyaDe je tuM phATato, to jANata dhanadhanna-1. re hiyaDA tuM ati niphara, avara na tArI joDi; evaDe viraha vihasato, jatana kare lakha koDi-2. hiyaDA tuM INa avasare, je hovata zata khaMDa; te jANata hajAo, bIjA sahu pAkhaMDa.-- 3. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 203 muja hiyaDe girizIla thakI, kaThina kiye kiratAra; ghaNu ghAye virahataNe, bhe nahi ligAra-. mAtA je vilApa kare che tenuM kavie evuM te suMdara khyAna karyuM che ke je vAMcatAM ApaNane paNa vilApa karAve che. kavinI zakita rAsa racavAnI koI ajaba prakAranI che te batAvavA A A ce karUNAjanaka prasaMga kavinI potAnI bAnImAM Apo ThIka lAgavAthI Apyo cheH rAga kedAra " gItanI DhALa ItanA dina huM jANatI re hAM, milarce vAra be cAra; mere naMdanA. have vameLA dohile re hAM, jIvanaprANu-adhAra. mere naMdanA-1. bhAyaDI nayaNunihALa mere naMdanA, bolo bola be cAra; mere aNubolyAM IvAra mere naMdanA, thAye kema karAra. mere naMdanA-2. iNa avasaramAM bolaDAM re hAM, je bolIzuM dasavIsa; mere te muja AlaMbana hoze re hAM, saMbhArInuM nisadIsa. mere naMdanA-3. tapa karato giNuno nathI re hAM, kAyAno lavalerA; mere aMgU mANasa AvIne re hAM, Ima kahetAM saMdeza. mere naMdanA---4. paNa huM sAca na mAnatI re hAM, che te tehi ja deha; mere paM ja ra rUpa nihALA ne re hAM, sAca mAnyuM have teha. mere naMdanA --5. bhUkha khamI zakato nahIM re hAM, tIrasa na hato tema; mere mA khamaNu pANI 5khe re hAM, teM kIdhAM che kema. mere naMdanA-6. surataraphaLa AsvAdatA re hAM, annata AcAra; mere te kima kIdhAM pAraNAM re hAM, aravirasa AhAra. mere naMdanA-7, hAthe ucheryo hato re hAM, lahetI tAharI DhAla; mere kahene suM chAno huve re hAM, mA tI mosALa. mere naMdanA-8, vrata letAM kaMDi huMtI re hAM, te jAmiNI niradhAra; mere vaNa vaLI aNakhola hAM, khaMti upara de khAra. mere naMdanA-9. calato INa gAmatare re hAM, lAMbe de che che; mere kAze janmAMtara have re hAM, hama tama navala saneha. mere naMdanA-10. pAchaLa vika vitaze re hAM, jANe lo kiratAra; mereTa jIma tima ratAM volaze re hAM, e sArI jamavAra. mere naMdanA-11. aNu raMgara caDhayA taNI re hAM, Aja paDe che sIbha; mere hADI lAve paMkhIyA re hAM, to bhAMjA mata nIma. mere naMdana-12. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jaina citrakalpadruma ghara AvI pAchAM vaLyAM re hAM, jaMgama suratarU jema; mere e du:kha vIsaraze nahIM re hAM, have kahe kIje kema. mere naMdana-13. eka raso dharaAMgaNe re hAM, sayaM hatha pratilAbhaMti; mere lAdhe narabhava ApaNe re hAM, te huM saphaLa giNuti. mere naMdanA-14. AjuNe aNubalaNe re hAM, bhalo na kaheze koya; mere pahiDe peTa je ApaNe re hAM, to kala uthala thAya. mere naMdanA-1pa. e sAjaNa meLAvaDo re hAM, te jANe sahu phUDa; mere have lAlaca kIje kIsI re hAM, Apa mUA jaga bUDa, mere naMdanA-16, te virahI jana jANaze re hAM, vitaka da:khanI vAtaH mere nehe bhedANI haze re hAM, jahanI sAte dhAta. mere naMdanA-17. AzAM lUdhAM mANasA re hAM, jamavAre paNa jaya; mere0 deve nirAsa kiyAM pIche re hAM, pApI maraNa na thAya ! mere naMdanA-18. huM pApiNa sarajI achuM re hAM, duHkha hevAne kAja; mere du:khiyAne utAvaLAM re hAM, marachuna dIye mahArAja.mere naMdanA-19. mIThA bola na bolato re hAM, mata kara tihAM sIkha; mere. nayaNu nihALe nAnaDA re hAM, jima pAchI ghA vIkha; mere naMdanA-20. A pramANe ghaNe vilApa karatI hovAthI zreNika tene samajAvI pAchI vALe che. tyArapachI zAlibhadra kALadharma pAmI sarvArthasiddha vimAnamAM deva tarIke upanna thayA jyAMthI cAvI mahAvidehakSetramAM manuSya janma laI mese jaze. kavinA varNanamAM kadAca atizakti haze tAM A AkhI ye kathA koI kapita kathA nathI. A prasaMganI taidha Aje paNa zAradApUjananA divase vyApArIo 'zAlibhadranI addhi hAne" e akSarethI cepaDAmAM lakhe che. jenA darzananuM zreya tyAga mArga tarapha ja vizeSa hovAthI zAlibhadrane tI mATe AcAryoe teone vakhANyA nathI, paraMtu AvI Rddhi samRddhi chatAM teno tyAga karyo mATe ja temanAM vakhANa karavAmAM AvyAM che. * * zAlibhadranI addhi ane ratnakaMbalanA vyApArIone lagatA prasaMga je ja eka prasaMga raukA pahelAM ja vaDodarA zaheramAM banyo hato je nIce pramANe che: vaDodarA zaheramAM AvelI mahetA piLamAM pesatAM DAbA hAthe lalu bahAdarane khAMcA Ave che te khAMce jeonA nAmano che te lauM bahAdaranA samayamAM kahuM che ke vaDodarA zaheramAM attara vecanArA vyApArIo vyApArArthe AvyA hatA, teonI pAse amUlya kiMmatanAM bhAtabhAtanAM attare hatAM. te attare vecavA mATe sArA che zaheramAM be mahinA sudhI cApArIe bhaTakayA, paraMtu keIpaNa vyaktie attaranI kharIdI na karI tyAre Akhare teo rAjadarabAramAM gayA. paraMtu attaranI Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 205 dhanA zAlibhadra rAsanI navAmAM AvelI citra traNa prattAmAMnI prAcInamAM prAcIna prastuna prata che. vaLI A rAsanI racanA vi.saM. 1678 (I.sa. 1621)mAM thaI ane vi.saM. 1681 (i.sa. 1624)mAM rAmakAranI hayAtImAM ja kyA prata lakhAya che eTale bAvA paNa barAbara sacavAi che. bIjI eka prata citra puSpanI pAnA 4thanI mArA potAnA saMgrahamAM che. jemAMthI kta eka citra (naM. 285) atre raju karyuM che. te pratanAM citrA barAbara rAjasthAnI paheraveza tathA rItiravAja rajI kare che. prata rAjaputa phaLAnA samayanI sattaramA saikAnI lagabhaga hoya ema lAge che. bhASA ane paheravezanuM sAmya emAM barAbara maLatuM Ave che. pratanA pAnAnI sAIjha 106, ya che. dareka pAnAmAM - lITI lakhelI che. bIjI eka prananAM 45 citrA prasiddha thai gaelAM che,ke A traNe vAsa matisAranA ja banAvelA che. gujarAtamAM vinavina upAdhyAyanA banAvelA zrIpAla rAma ho pracalita che tevA ja rAjasthAnanA pradezAmAM matisAra viracita A dhannAzAlibhadre rAsa' pracalita karI ema lAge che. Plate LXXXVI citra 15 zrIzAlibhadra ane tenI batrIsa sI. zAlibhadra agAsI para caMdavA nIce gAdInIo upara bArAmathI beTheyA che. tenA jamaNA paga thAMbhalAnI barAbara najIkamAM che ane te pagane tenI batrIsa trIo paikInI eka strI e Adha dAtI dekhAya che. khAInI ekatrIsa sIkhAmAMthI keTalIka tenI dareka prakAranI khAtara kharadAna karatI kheDelI che ane keTalIka UbhI rahelI dekhAya che. DAbI AjIe nava strIe tenA sanmukha zvetI UbhI rahelI che jemAMnI eka jamaNuM, paga dabAvatI, bIjI rUmAlamAM attara nAkhatI, trIjI kapaDAnA TukaDAthI mAkho uDADatI, cAthI eka hAthe phUlanI chaDI laI bIjA hAthe te saMvatI, pAMcamI hAthamAMnA dIpaka tArakamAM rAkhatI ane bAkInI cAra hAthanA pukhta upara popaTa, genA vagere judIjudI nananAM pakSIo rAkhI belI che. janmI tarake UbhI rahelI auenA ToLAmAMthI bahu nakanI eka cembara vIjhe che. kiMmata vadhAre hovAthI te vakhate rAjadarakhAra taraphathI paNa manamAnI kiMmata nahi lavAthI nyApArIe nirAza thaI pAchA pharyA. tevAmAM lallu bahAdaranI kAti teonA sAMbhaLavAmAM AvI; sAMbhaLIne vyApArIo makAna pUchatA pUchatA mahetA peALamAM pahoMcyA; kahe che ke vyApArIe jyAre lallu bahAdarane tyAM pahoMcyA tyAre lallu anhAdara pati snAna karavA beThA hatA; kiMmata pUchatAM vyApArIe e attaranI kiMmata sArka hajAra rUpIA kahI je rAMbhaLIne lallu bahAdara AvI najIvI kiMmata mATe teone udAsa eI hasavA lAgyA. te attara potAnA snAna karavAnA dudhaDAmAM nakhAvI nyApArIone sAThe hAra rUpI ApI devAno temaNe hukama karI dIdhuM! AvA prasaMgo sA ye upara anelA che tA pachI prabhu mahAvIranA samaya ke jyAre bhAratanI bhAgyalakSmInA sUrye saMpUrNa samRddhinA zikhare pahoMcelA hatA te samaye AvA prasaMgo ane temAM atizayokti jevuM zuM hoi zake ? --saMpAdaka 66 jIe'Catalogue of the Indian collections in the Museum of Fine Arts Boston Part IV Plate XXIII to XXX.' --By A. K, Coomarswamy. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena citrakapalluma bIjInA hAthamAM suMdara peTI che. trIjInA hAthamAM kapaDAthI DhAMkele thALa che. cothInA hAthamAM zarabatanI suMdara zIzIe che. gAdI AgaLanA bhAgamAM beThelI eka strI rUmAla guMthatI hoya ema lAge che. bIjI AgaLa beThelI be strIo pikI eka patthara para caMdana ghasatI ane bIjI ghaseluM caMdana hAthamAM pakaDelA pyAlAmAM levA beThelI che. suMdara nakazIvALI pANInI jhArI teNI najIkamAM paDelI che. caMdaravAnA jarAka bahAranA bhAgamAM lagabhaga bAreka strIo TeLe vaLI judIjudI Dhabe beThelI che. nIcenA bhAgamAM judIjudI jAtanAM vA vagADatI strIonA saMgIta tathA nAcanA AnaMdano rasAsvAda AkhuM maMDaLa laI rahela che. strIomAMthI konA hAthamAM vINA, te kada'nA hAthamAM bhUMgaLa, DholakI, maMjIrAnI joDa vagere judAMjudAM vAjitrA che. AvI suMdara sAhebI begavate zAlibhadrane cItaravAmAM citrakAre bhAre khubIbharI rIte citrakAma kareluM che. Plate LXXXVII citra 266 zrImagadharAja zreNika ane zAlibhadra. makAnanA uparanA mALe zAlibhadra zreNikanA khoLAmAM siMhAsana upara beThelA che, siMhAsanane DAbe pAse eka cammarIo jamaNe khabhA para cammara rAkhI ubho che, zreNikanI sAme zAlibhadranI mAtA bhadrA DAbe hAtha lAMbo karIne zreNikane ema kahetA jaNAya che keH "rAjAjI! zAlikumArane khoLAmAMthI uThavA de. tamArA zarIranI garamI lAgavAthI te gabharAya che. (AvI to zAlibhadranI sukomaLa kAyA che). zreNika paNa jamaNo hAtha lAMbo karI bhadrA sanmukha zAlibhadranA rUpanAM vakhANa karatA jaNAya che. bhadrAmAtAnI pAchaLa (rAjAne pAne sopArI ApavA mATe) thALa laI ubhelI eka zrI citramAM dekhAya che. mALanI nIce AThaAnI cAra hAromAM vividha vastro paherIne zAlibhadranI batrIse strIo judI judI jAtanAM raMgaberaMgI pakSIo tathA judIjudI jAtanAM vAtro vagere raMgarAga-mejamajAhanI cIne hAthamAM laI ubhelI che, A pakSIo tathA vastronA vividharaMgeno kharekhare khyAla te mULa raMgIna citra sivAya na ja AvI zake. vaLI daravAjAnA nAke eka daravAna paNa ceka karavA Ubhelo jaNAya che. pAtramAM bhAva ANavAnI khubI A citrakAramAM koI alaukika prakAranI hoya ema lAge che. Plate LXXXVIII citra 267 zrIdharmaghoSasUrinI udyAnamAM dezanA. citramAM dharmaghoSasUri potAnA ziSyo sAthe udyAnamAM beThe beThe zaheramAMthI temane upadeza sAMbhaLavA AvelA zrAvakone dharmano upadeza Ape che. emAM zAlibhadra paNa mahArAjanI jamaNI bAjunA khuNAmAM besI upadeza sAMbhaLato dekhAya che. teNe be hAthamAM uttarasaMga pakaDeluM che. citramAM teno cheDe uce cItarelo che. guramahArAjanI pAchaLanA bhAgamAM beThelA be ziSyo kAMI dhArmika carcA karatAM hoya ema lAge che, ane AgaLanA bhAgamAM beThelA be ziSya dhyAna daIne sAMbhaLatA hoya ema lAge che. be paikInA eka ziSyanA hAthamAM dhArmika pustaka che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 207 prAcIna samayamAM sAdhuone cAlu utAre suMdara bagIcAomAMja ApavAmAM AvatuM hatuM. A citramAM paNa pAchaLamAM bhAgamAM suMdara vividha jAtanI jhADI, pakSIo, jhADa para caDhato vAMdaro, vagere banAvavAmAM citrakAranI kalama eTalI badhI bhAvadarzana karAvanArI lAge che ke A citra jotAM ja jANe ApaNe citrakAranA jamAnAnA bagIcAmAM viharI rahyA na hoie evI bhramaNa eka kSaNa vAra to ApaNane thAya che. Plate LXXXIX citra 268 zrI mahAvIra prabhunuM samavasaraNuM. citranI madhyamAM azoka vRkSa cItareluM che. azokavRkSanI nIce cAre dizAmAM prabhu mahAvIra birAjamAna thaelAM che. mahAvIranI mUrtinI nIce temane lAMchana tarIke cAre dizAnA pabAsanamAM siMha cItarelA che. samavasaraNanA traNa gaDha che, temAM pahelA gaDhamAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA cItarelAM che. bIjA gaDhamAM siMha, hAthI, gheDA, kutarA, gAya, sarSa vagere pazuo tathA trIjA gaDhamAM besavAnAM vAhano, ramukhapAla vagere paNa cItarelAM che. citranA uparanA bhAgamAM devo judI judI jAtanAM jAnavaronAM vAhana upara besIne samavasaraNa tarapha AvatAM dekhAya che. jamaNI bAjuthI eka deva vicitra prakAranA (Dragon) jAnavara para svAra thaIne AvatA dekhAya che, AvuM jAnavara bhAratanA prAcIna citramAM koIpaNa ThekANe dekhavAmAM AvatuM nathI. DAbI bAjuthI erAvata hAthI para besIne iMdra Avato dekhAya che. atre citramAM airAvata hAthInI sAta sUddhanA badale cAra saDha citrakAre cItarelI che. bIjA devo paNa AvatAM dekhAya che. citranA nIcenA bhAgamAM jamaNI bAju taraphathI sukhAsana-pAlakhImAM besIne bhadrAmAtA prabhu mahAvIra tathA putra zalimunine vaMdana karavA AvatAM dekhAya che, ane DAbI bAju taraphathI mahArAja zreNika ghoDA upara vAra thaIne samavasaraNa tarapha AvatA dekhAya che. temanI AgaLa nekI pakArAtI tathA pAchaLa amara vIMjhAtI dekhAya che. prAcIna zciAmAM AvI jAtanuM vistRta vastunirdeza karatuM samavasaraNanuM citra A paheluM ja mArA jovAmAM AvyuM che. Plate XC saMgrahaNI sUtranAM citro citra rara daza bhuvanapatinA I. mugala citrakaLAnI apratima saMgrahaNI sUtra'nI pratamanA 14 citromAMthI nava citro jugala kizAna atre raju karavAmAM AvyAM che. asurakumArAdi bhuvanapati nikAyanA devonAM cihna vagere nIce pramANe cheH denAM nAma ci mugaTamAM zarIrane varNa vastrane varNa 1 asurakumAra cUDAmaNi syA 2 nAgakumAra 31 sarSa nIla Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 devenAM nAma 3 suvarNakumAra 4 vidyutakumAra 5 agnikumAra 6 dvIpakumAra 7 udhikumAra 8 dikumAra 9 vAyumAra 10 nitakumAra dizA pUrva dizAmAM dakSiNa dizAmAM vRSabha pazcima dizAmAM uttara dizAmAM adha cihna mugaTamAM gara va rUpa siMha hasti za siMha azva hAthI magara vardhamAnasaMpuTa gAthAnA uparanA varNana pramANe ja citramAM cihno vagere barAbara che. Plate XCI citra 201 devAnuM keTaka zarIranA varNa gAra (tapta) suvarNa zveta (tapta) suvarNa zyAma (tapta) suvarNa jaina citrakalpadruma vajrane varNa zveta nIla rakta nIla citra 270 caMdra ane sUrya tathA tenA vimAnane vahana karanArA devA. caMdra ane sUrya baMnenA vimAnavAhaka devAnAM rUpe) nIce pramANe hoya cheH vAhana saMkhyA 77 zveta saMdhyAnA raMga vA ula (zveta) 16000 1000 8000 4000 baMnenA zarIrane vahuM tapAvelA seAnA jevA che, te batAvavA citrakAre seAnAnI zAhIthI meATA e gALa kuMDAlAM cItarIne ja caMdra ane sUryanI sthApanA karI che. baMnenA jamaNA hAthamAM bIDAeluM kamaLa che ane DAbA hAthamAM khIlelA kamaLanuM phUla che te cItarIne citrakAre sUrya vikAsI kamaLa ane caMdravikAsI kamaLanI bhAvanA vyakta karI che. nyAtiSI devA vastrAbhUSNA tathA mukuTa sahita hovA beie tethI citrakAre paNa te pramANe ja cItarelA che. citranI pIbhUmikA pILA raMganI che. Plate XCII gAthAnA varNanamAM ane citramAM taphAvataH caMdranA vAhana tarIke pUrva dizAmAM siMha oie tene badale anne paTA cItarIne vAdha citrakAre cItarelA che ane sUryanA vAhanatarIke pazcima dizAmAM pakSane badale pADe| cItarelA che. gaMdhavva naha hayagaya raha bhai aNiyANi savva IdANaM / mALiyA vasA, masAya soniyAnuM || 46 || bhAvArtha: 1, gaMdharva-citramAM jamaNA khabhA upara taMburA rAkhIne UbheA rahelA che te. 2 naTTa-citramAM e hAthamAM maMjIrA rAkhIne vagADatA tathA nATaka karatA dekhAya che. 3 gheADA-citramAM AgaLanA DAme paga uMcA rAkhIne UbhelA che. 4 hAthI-cAlatA hAthI citramAM cItarele che, tenA pAchalA be Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa paga bAMdhelA che. 5 ratha-citramAM mogala samayano ratha tenA hAMkanAra sahita cItarelo che. rathane be ghoDA joDelA che jemAMno eka sapheda ane eka kALe che. A citramAM upara mujabanuM devonA sAta kaTakamAMthI pAMca kaTakanuM citra ane ApeluM che. te sivAya 6 subhaTa ane 7 vRSabha athavA pADA hoya che, vimA nikane vRSabha ane bhavanapatine pADe hoya che. je baMnenA citro pAnAnI pAchaLanI bAju upara hovAthI ane ApyAM nathI. Plate XCIII citra 272 zrIpAlarAsamAMthI eka vahANa. zrIpAla rAsanI pratanA pAnA 45 uparathI. A vahANane rAsakAra zrIvinayavijayajIe jaMga jAtinA vahANa tarIke oLakhAvyuM che, tenuM varNana karatAM te jaNAve che keH "jene jotAM ja acaMbo thAya tevuM eka jaMga jAtinuM vahANa ke jenA thaMbhane kArIgaree suMdara ghaDelA tathA maNimANekathI jaDelA ane te AkAzane jaI aDacA hoya eTalA uMcAImAM che. temaja te vahANanI aMdara sonerI zAhIthI cItarelA manohara citrAmaNovALA gekha ThekANe ThekANe jevAmAM Ave che ane te vahANane mAthe suMdara dhvajAo pharakI rahelI che; temaja temAM tareha tarehanAM manahara vA vAgI rahyAM che ke jenA zabdo vaDe te vahANu samudranI aMdara gAjI rahyuM che. Plate XCIV citra ra73 merU parvata "saMgrahaNI sUryanI pratamAMthI. uparanA bhAgamAM jinezvaranA maMdiranuM zikhara dekhAya che, AjubAju siMhAsananI AkRti darzAvavA be siMhanA me cItarelAM che, zikharanI upara baMne bAju be pakSI uDatAM uDatAM merU parvata tarapha jatAM dekhAya che. merU parvatanuM vistRta varNana 'laghukSetrasamAsa' vagere graMthomAM vistArathI maLI Ave che. nIcenA bhAgamAM vana batAvavA thaDAM jhADo tathA cheDavAo cItarelAM che. sAthe be haraNImAM bahu ja suMdara bhAvavAhI rIte cItarelAM che. citra ra74 jaMbuvRkSa. cha lesyAonuM svarUpa darzAvavA jaina zAstrakAroe kabunA eka jhADanuM dRSTAMta nIce pramANe varNaveluM cheH jaMgalamAM bhUlA paDavAthI cha puo kSadhAthI pIDAtA eka jaMbuvRkSanI nIce AvI caDhayA. te saghaLAMone e vRkSanAM phala khAvAnI IcchA thaI. eka puru bole, vRkSane mUlathI chedI nAkhIne ApaNe nirAMte phala khAie. bIjo puruSa bolyo ke mUlathakI nahI chedatAM thaDathI chedI nAkhIe. trIjo be ke tenI eka DAlI chedI nAkhe. cothe bolyo ke AkhI DAlIne chedavA karatAM je DAlI upara phale che te ja DAlIne chedI nAkhe. pAMcame be ke phalavALI AkhI DAlI chedI nAkhyA karatAM je pAkAM pAkAM phala hoya te ja toDI laIe. have je chaThTho purU hato te bolyo ke jhADa uparanAM phala teDayA karatAM jamIna upara je kula svAbhAvika rIte kharI paDelAM che te ja vINI khAIne sudhA zAMta karIe. AmAM jema ja e puruSonI IchA to phala khAI sudhAnI tRpti karavAnI ja hatI paraMtu vicAra judA judA hatA tema kRSNAdithI yAvata zukala lesyAnA pariNAme paNa judA judA jANavA. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jena citrakalpadruma lesyA eTale adhyavasAya. lesyAnA cha prakAro che. 1 kRSNa, 2 nIla, 3 kapota, 4 padma, 5 teje ane 6 zukla, A cha e lezyAonA svarUpanuM digdarzana karAvavA A jaMbuvRkSanuM citra citrakAre cItareluM che. je nIce pramANe cheH citramAM cha puruSomAMno eka DAbI bAjue hAthamAM kuhADo 5kaDI jaMbune mULamAMthI kApatA dekhAya che, je kRSNa lesyAnA adhyavasAya vALo che. raheje uparanA bhAgamAM bIjo purava be hAthe kuhADo pakaDIne thaDamAMthI jhADane kApato dekhAya che je nIlalesyAnA adhyavasAyavALA che. trIje TheTha jhADanA uparanA bhAgamAM kuhADo laIne DALa kApatA dekhAya che je kapAta lesyAnA adhyavasAyavALo che. e vRkSanI toDelI DAMkhaLI DAbA hAthamAM rAkhI jamaNA hAthe jAMbu khAto dekhAya che je padmalesyAnA adhyavasAyavALA che. pAMcame DAbI bAjue pAkelAM phaLa toDato dekhAya che je te lesyAnA adhyavasAyavALo che. citranI TheTha nIcenI jamaNI bAjue svAbhAvika rItie paDelAM pAkAM phaLa vINI khAte je puruSa dekhAya che te zukalezyAnA adhyavasAyavALo che. A prasaMga sthApatyamAM paNa kotarelo maLI Ave che. Plate XCV citra ra7pa ATha caMdronAM nAma, teone oLakhavAnAM cihno darekanI dhvajAne viSe hoya che te tathA zarIrano varNa nIce pramANe che. jAti idronA nAma vajAmAM ci zarIrano varNa 1 pizAca kAleMdra tathA mahAkAlaMdra kadaMbavRkSa A che syAma 2 bhUta vapaMdra tathA prati pedra tulasa ghere syAma yakSa pUrNabhadra tathA mANibhadra vaTavRkSa A che zyAma 4 rAkSasa bhImeMdra tathA mahAbhArmedra vAMga ula 5 kinnara kinnareMdra tathA kaMpureMdra azokavRkSa nIla 6 jiMpura5 sapureMdra tathA mahApuruSa caMpakakSa ujavala 7 mahAraga atikAya tathA mahAkAya nAgala A sthAna 8 gaMdharva gItarati tathA gItayA barukSa citra 276 ATha vANavyaMtare nIce pramANe cheH "1 aNupanI nikAya, 2 5NapannI nikAya, 3 vivAdI nikAya, 4 bhUtavAdI nikAya, 5 kaMdita nikAya, 6 mahAkadita nikAya, 7 kaiMDika nikAya ane 8 pataMga nikAya. darekanA zarIrano varNa citramAM A kALe cItare che. ane raMga anukrame 1 pILo, 2 nIla, 3 ujavala, 4 nIla, 5 pILA, 6 rAto, 7 lIlo ane 8 ghere lI. darekane cAra hAtha cItarelA che jemAM uparanA be hAthamAM phUla rAkhelAM che.' Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 211 Plate XCVI citra 27 devanI utpati zamyA. A zasyAmAMthI denI utpatti thAya che. arthAta jema manuSyanI mAtAnI kukSimAMthI gabhaMpaNe utpatti thatI jovAya che te pramANe devamAM utpanna thavAnI utpatti zA hoya che. tenI upara devadUSya vastra DhAMkeluM hoya che ane te devadUSya vastranI nIcethI devanI utpatti thAya che ethI ja ene saMvRta yoni' kahevAya che. aMtarmuhUrtamAM temAMthI tarUNa deva utpanna thAya che (juo citranI DAbI bAjue) ane utpanna thayA bAda (citranI jamaNI bAjue) sAthe ja banAvela upapAta sabhAmAM jaI te devAgya prAthamika kriyAone prAraMbha kare che. citra raha8 cakravartInAM cauda ratno. 14 rananAM nAma ratnanuM pramANa rananI jAti upayoga viSaya 1 cakra rane vAma (cAra hAtha ekendriya zatruone parAjaya karavAmAM ananya sAdhana. pramANu) 2 "chatra ratna cakravartInA hastasparza mAtrathI bAra yojana vistAra thaI zake jenI nIce cakravartInuM sainya rahI zake. 3 daMDa rana jenAthI UMcInIcI jamIna sarakhI thaI zake ane kAraNu 5Daye eka hajAra yojana jamInamAM jenAthI khADo thaI zake. 4 carma ratna be hasta pramANa cakravartInA sparza mAtrathI bArayeAjana jene vistAra thaI zake te upara cakravartInA sainyane samAveza thaI zake. 5 khagana 32 aMgula raNasaMgrAmamAM zatrusamUhano ghAta karavAmAM aprati hata zaktivALuM. 6 kAkiyuM ratna 4 aMgula vaitADhayanI guphAmAM 49 prakAza maMDalo karavAmAM upayogI. 7 maNi ratna aMgula laMbAI bAra ye jana sudhI prakAza karanAra, mAthe athavA 2 ,, pahoLAI hAtha vagere avayava upara bAMdhe chate sarva rogano nAza karanAra, 8 purohita ratna te te kALane ucita paMcendriya zAntika karma karanAra. 9 gaja ratna mahAgavAna, prauDha parAkramI. 10 azva ratna 11 senApati ratna gaMgA-siMdhune pele pAra vijaya karanAra. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jena citrakalpadruma 14 2nanAM nAma unanuM pramANa 2tnanI jAti upaga viSaya 12 gRhapati ratna te te kALane ucita paMcendriya gharanuM sarva prakAranuM kAmakAja karanAra (bhaMDArI). 13 vArSika ratna sutAranuM kArya karanAra. (sUtradhAra) 14, zrI ratna ati addabhuta vijaya bhoganuM sAdhana. citramAM 2 8 mAM purohitanA DAbA hAthamAM zAMti pAThanuM pAnuM ApeluM che ane jamaNuM hAthanI AMgaLI UMcI karIne te kAMIka bolato jaNAya che. ratna 11 mAM senApatinA jamaNA hAthamAM bhAla tathA DAbA hAthamAM hAla che. ratna 12 mAM DAbA hAthamAM tAjavAM pakaDIne gRhapati-bhaMDArIne cItarela che ane ratna 13 mAM sutArane prasaMga darzAvavA jamaNA hAthamAM rAkhelA kuhADAthI DAbA hAthamAMnuM lAkaDuM chelate cItarelo che. Plate XCVII pravartaka kAMtivijayajInA saMgrahanI yAkSarI kalpasUtra rAdhikAnI pratanA pAnA 3 ane raju karelAM che. citra 27 pahelAM lakhANa lakhIne citro mATe karI jagyA lekhaka mUkato tene namUne A pAnuM pUro pADe che. varace lakhANa lakheluM che ane AjubAju korI jagyA citrakAra mATe mUkelI che. citra 280 uparanA bhAgamAM lakhANa lakheluM che ane nIcenA bhAgamAM thAda svapna pachInA keTalAka prasaMgenI rUparekhA dorI raMga pUravAnA bAkI rAkhelA che. citra 281 lakhANa tathA citronI DijhAInemAM raMgo paNa pUrelA spaSTa dekhAI Ave che. A traNa pAnAMo ApaNane prAcIna samayanA lekhake citrakArane citro cItaravA mATe korI jagyA AkI rAkhatA jemAM pahelAM rekhAo dorI pachI temAM raMga pUratA tenA namUnAo pUrA pADe che. Plate XCVIII citra 282 sahastraphaNuM zrI pArzvanAthano citrapaTa. muni mahArAja zrIamaravijayajInA saMgrahamAMthI, citranI madhyamAM pArzvanAtha bhagavAna kAusaggavyAne UbhA che. temanA marataka upara 1008 kaNae cItarelI che. pIThanA pAchaLanA bhAgamAM pANI dekhADIne temanA upara kamaThe karelA upasarganA prasaMgane tAdRzya karavA citrakAre prayatna karelo che. prabhunA paga nIce palAMThI vALIne baMne paga upara prabhunA paga rAkhIne dharaNendra beThelo che. prabhunI jamaNI bAjunA hAtha agADI pANImAM meghamAlI deva ane DAbI bAjunA hAtha agADI tApasanI AkRti mUkIne kumanAM baMne svarUpe raju karelAM che. prabhunI jamaNI bAjue dharaNendra Ubhelo che ane DAbI bAjue padmAvatI devI UbhAM che. baMnenI pAchaLa ekeka cAmara dharanArI strI UbhelI che. uparanA bhAgamAM jamaNI bAjue zatruMjaya, DAbI bAjue gIranAra, jamaNI bAjue TheTha nIcenA bhAgamAM aSTApada ane DAbI bAjue nIcenA bhAgamAM sametazikhara Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 213 tIrthonI rajuAta karI che. vAdha, haraNa ane vAMdaro vagere prANIo tathA popaTa, mera, vagere pakSIonI rajuAta citrakAre suMdara rIte karelI che. A citrapaTa paMdaramA saikAne hoya tema lAge che. A citrapaTa eka judA ja svataMtra lekha mAgI le che. Plate XCIX citra 283 vIsa sthAnakanAM vIsa cihyo. dareka tIrthaMkara pAnAnA trIjA bhavamAM vIsa sthAnaka padanI ArAdhanA karIne tIrthaMkara pada bAMdhe che. te saMbaMdhImAM "vIsa sthAnakatutimAM nIce mujabano ullekha maLI Ave cheH vIsasthAnaka tapa vizvamAM jhoTo zrIjinavara kahe ApajI, bAMdhe jinapada trIjA bhavamAM karIne sthAnaka jApajI; thayA thaze savi jinavara arihA e tapane ArAdhIjI, kevalajJAna darzana sukha pAmyA sarve TALI upAdhi. A vAsa sthAnakanAM nAme nIce pramANe che ane te dareka padanuM ekeka cihna citrakAre cItarIne A paTa taiyAra karyo che. 1 arihaMtapada citranI madhyamAM arihaMta bhagavaMte tIrthanI rathApanA karatA hovAthI vajApatAkA sahita traNa daherImAM mUkIne arihaMtapadano prasaMga darzAvelo che. 2 siddhapada, siddhapada darzAvavA mATe citrakAre citranA goLa maMDaLamAM uparanA bhAgamAM sidaliAnI ane siddhanI AkRti gALa TapakAMthI karelI che. tyArapachI dareka cihno jamaNI bAjuthI anukrame jevAnAM che. 3 pravacanapada. pravacanapadano prasaMga sthApanAcArya upara pustaka mUkIne darzAvela che. 4 AcAryapada. A prasaMga AcAryane besavAnI gAdI, ogho, muhapatti tathA chatra cItarIne darzAvelo che. 5 sthavirapada. sthavirapadano prasaMga darzAvavA sthavirene besavAno bAjoTha tathA chatanA bhAgamAM bAMdhavAmAM AvatA caMdaravAnI rajuAta karI che. 6 upAdhyAyapada. A padane prasaMga darzAvavA upAdhyAya pote bhaNe che ane ziSyone bhaNuMvatA hovAthI besavAno bAjoTha tathA pustaka rAkhavAnuM pAThuM tathA lekhananI rajuAta citrakAre karI che. 7 sAdhupada. A padane prasaMga darzAvavA sAdhune besavAnuM lAkaDAnuM Asana tathA chatanA bhAgamAM bAMdhavAmAM AvatA caMdaravAnI rajuAta karelI che. 8 jJAnapada. A padano prasaMga darzAvavA sthApanAcArya upara pustakanI rajuAta karIne citrakAre jJAnapadane prasaMga darzAvyo che. 9 darzanapada. A padane prasaMga darzAvavA traNa DhagalIonI rajuAta karI che, je ema batAve che ke samyaga darzanathI ja jJAna ane cAritra vAstavika che ane e traNane vega maLe te Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jena citrakapakuma ja AtmA melasukha pAme. Aje paNa jinamaMdiromAM akSatanA sAthIAnA uparanA bhAgamAM traNa DhagalIo karavAmAM Ave che. 10 vinayapada. A prasaMga darzAvavA vinayapadanA daza bheda rUpa daza bhAganI eka AkRti cItarelI che. 11 cAritrapada. A padane prasaMga darzAvavA cAritranAM upakaraNe , muhapatti ane pAtranI rajuAta karelI che. 12 brahmacaryapada, A padane prasaMga darzAvavA brahmacArI evA eka jaina sAdhune zIlAMgarathanA ghera tarIke AgaLanA bhAgamAM cItarelo che. 13 kriyApada. A padane prasaMga darzAvavA eka sAdhune sthApanAcArya, eka pAtra tathA Asana vagerenuM paDilehaNa karato batAvyo che. 14 ta558. tarUpa sopAnathI ja mokSe javAnuM hovAthI A padano prasaMga darzAvavA be sIDI-nIsaraNInI rajuAta karelI che. 15 gAyamapada. gautamasvAmI aThThAvIsa labdhivaMta hovAthI eka ja pAtramAM gocarI lAvIne dareka sAdhuone labdhinA prabhAvathI te pUrI pADI zakatA hatA tethI akSayapAtra ane lADuonI rajuAta citrakAre karelI che. 16 jinapada, A padano prasaMga darzAvavA zrutajJAnI paNa jina kahevAtA hovAthI zrutajJAnarUpa pustakanI rajuAta karI che. 17 saMyamapada. A padane prasaMga darzAvavA paNa agIAramA padanI mAphaka cAritranAM upakaraNa jevAM ke 1 ogho, 2 muhapatti, 3 pAtra ane 4 daMDanI rajuAta karelI che. 18 abhinavajJAnapada. jJAnane anubhava pustakanA paThana-pAThana vagerethI thatuM hovAthI A padano prasaMga darzAvavA be pustakonI rajuAta karelI che. 19 zrutapada. A padano prasaMga darzAvavA zrutajJAna meLavavAnAM sAdhano jevAM ke pATI, khaDIe, lekhaNa vagerenI rajuAta karelI che. 20 tIrthapada. A padane prasaMga darzAvavA parvata ane tenA upara derI cItarIne tIrthapadanI rajuAta karelI che. A paTa paNa citra 282 mAphaka muni mahArAja zrIamaravijayajInA saMgrahamAne che ane te eka vistRta lekha mAgI le che. Plate C citra 284 nagarazeTha zAMtidAsa tathA temanI strI kapurabAI. A pataruM mane vaDedarAnA zukravAramAMthI mULa maLeluM. gujarAtanA itihAsamAM zAMtidAsa nagarazeTha agrasthAna bhogave che. temanA vaMzajo Aje paNa amadAvAdanA nagarazeTha tarIke oLakhAya che. zAMtidAsa nagarazeThanuM eka citra jhaverIvADAmAM AvelA sAgaraganA upAzrayanA thAMbhalA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 215 upara cItareluM che jenA uparathI pheTo laIne gujarAta sAhitya sabhAe "gujarAtanuM pATanagara amadAvAda' nAmanA pustakamAM pRi 6 01nI sAme 56 naMbaranA citra tarIke chapAveluM che. emAM teo teonA guru zrI rAjasAgara (sUri)nA upadezanuM zravaNa karatA aMjali naDIne nIcenA bhAgamAM beThelA che, jyAre A patarAmAM zrI rAjasAgarasUrinA gurubhAI bIkiratisAgara upAdhyAyanA sAme aMjali joDIne teo UbhelA che. patarAnA bIjA bhAgamAM tenI bIjI strI kapurabAI ke jenI kukSithI vi. saM. 1686mAM ratanajI nAmanA putrane janma thayo hato 67 te hAthamAM japamALA ane bagalamAM egho laIne beThelAM sakalavIradhana(nI) sAdhvInI sAme be hAtha joDIne ubhelAM che. baMne bhAganI chatomAM caMdaro bAMdhelo che ane 4 akSara lakhelo che, nIcenA bhAgamAM pAdukAe karelI che. sAgaragachanA upAzrayanA citra karatAM A patarAMnI AkRtio bahu ja sArI rIte sacavAelI che. Plate CI citra 285 saMgama vAcharaDAM cAre che. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMnA dhannA zAlibhadra rAsamAMthI. citra mAM TekarA upara saMgama hAthamAM lAkaDI ane mAthe vrajanA govALIAnI TopI ghAlIne beThelo che. AjubAju gAyonuM ToLuM caratuM batAveluM che. je A citramAM akSara nA lakhelA hoya te kRSNa gokuLamAM gAye cAratA hoya te ja prasaMga citrakAre cItarelo che. citra 286 kAgaLanI prata uparanuM eka zAbhAcitraamadAvAdanA DahelAnA upAzrayanI 'nabhiUNa vRtti'nI eka pratanA chelalA pAnA uparathI. citra ra87 pArzvanAthanI mUrtinuM rekhAMkana. uparanI pratamAMthI ja pArzvanAthanI mUrtinI AjubAju dIpaka saLagate tathA nIce namiNano eka aSTadala kamalamAM yaMtra cItarale che. citra 288 zrIpAlanI nava rANIe rathamAM besIne vAMdavA jAya che. sArAbhAI navAbanA saMgrahanI zrI pAlarAsanI pratimAMnA pAnA 107 uparathI. rathamAM besIne zrIpAlanI nave rANuo ajitasenamunine vaMdana karavA mATe jAya che. citra 289 zrIpAla sukhapAlamAM besIne vAMdavA jAya che. zrIpAla rAsanI pratanA pAnA 106 uparathI. pAlakhImAM besIne zrIpAla paNa ajitasenamunine vaMdana karavA mATe jAya che. Plate CII citra raha0-01-22-23 zrIpAla rAsanI pratamAMthI A vAre vahANo gujarAtanA vahANavaTIonA vahANavaTAnA addabhuta purAvA rUpe che. citra 290 vaDavahANa. pratanA pAnA 38 uparathI. prasaMga evo che ke dariyA vacce thaMbhI gaelA vahANane raste pADI ApavA mATe kaMvara zrIpALane zeTha vinati kare che, zeThanI vinati mAnya 67 juo, vAtanuM pATanagara amadAvADha' paNa 73nI kuTanoTa. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jena citrakalpakuma karI vaDavahANunI upara caDI kuMvare "siMhanAda karyo. citranI jamaNI bAjue siMhanAda karyo evA akSaro paNa lakhelA che. citra 291 ratnadvIpanA kinAre vahANa. pratanA pAnA pa6 nI savaLI bAju uparathI. prasaMga evo che ke kaMvara zrIpALa potAnI baMne strIo sAthe vahANumAM beThA che, citranI jamaNI bAjue "zrIpALa madanamaMjUSA sAthe vahANamAM beThAevA akSaro lakhelA che. citra ra92 ranadInA kinAre vahANa. pratanA pAnA 56 nI pAchaLanI bAju uparathI. (upara) prasaMga evo che ke madanamaMjUSAne vaLAvI tenAM sagAMvahAlAM pAchAM vaLe che ane zrIpAla madanamaMjUSA sAthe vahANumAM beThA che. citranI DAbI bAjue "madanamavAne vaLAve che' evA akSare lakhelA che. citra 23 dhavala zeTha cAra mitro sAthe zrIpAlane vahANamAMthI pADI nAkhavA masalata kare che. pratanA pAnA 58 uparathI. (nIce). zrIpAlanI Rddhi joIne dhavaLa zeTha bahu adekhAI kare che ane gaMbhIra vicAramAM paDI gayA che temane temanA mitre ciMtAnuM kAraNa pUche che. citranI DAbI bAjue "dhavala zeTha mitra sAthe vicAra kare che evA akSaro lakhelA che. Plate CII citra ra94 mAMcAnI dora kApI zrIpAlane vahANamAMthI dariyAmAM dhakelI de che. zrIpAla rAmanI pratanA pAna 59 uparathI. prasaMga evo che ke, dhavala zeThe kapaTa karI, koI vicitra ATha mene magara batAvavAne bahAne kuMvara zrIpAlane mAMcaDa upara lAvyA, ane jevA te tyAM caDI jovA lAgyA ke zeTha jhaTapaTa nIce utarI gayA ane baMne pApI mitroe mAMcaDAnAM AgaLanAM doraDAM kApI nAMkhyAM. citra ra5 rANAonuM yuddha. zrIpAlarAsanI prata uparathI. ghoDesvAranuM yuddha vagere te samayanI yuddha karavAnI rItonI ApaNuM sAme rajuAta kare che. citra 6 svayaMvara maMDa5. zrIpAla rAsanI pratanA pAnA 82 uparathI. prasaMga evo che ke koI paradezInA mukhathI kuMvara zrIpAlane mAluma paDyuM ke kaMcanapuranA rAjAnI kuMvarI triloka suMdarIne svayaMvara aSADha zudi 2 nA divase che te sAMbhaLIne pote tyAM svayaMvara maMDapamAM AvyA che. citranI jamaNI bAjue "svayaMvara maMDapa" lakheluM che. citra 297 ajitasenane mukAvyo. zrIpAlarAsanI pratanA pAna 104 uparathI. prasaMga evo che ke zrIpAla kuMvare pitAnA kAkA ajitasenane yuddhamAM harAvIne tene choDAvI mUkyo te prasaMgane anusaratuM A citra che. hAthI upara zrIpAla beThA che, AgaLa mahAvata beThe che, sAme temane kAke ajitasena pitAnAM apakRtya mATe pastAvo karate ubhelo che. citranI DAbI bAjue 'ajitasenane mUkAvya' evA akSaro che. A rAsanA vahANanAM citro prAcIna gujarAtanA zrA sAhasika vyApArIo pravAsa mATe kevAM susajaja vahANonI mAlIkI dharAvatA hatA temaja nagare kevAM suMdara mahAla ane killebaMdIvALAM hatAM te batAve che. vahANanI racanA ane sagavaDo AjanI sTImara-salUnane AbehUba Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citravivaraNa 217 khyAla Ape che. cAlu vahANAmAM cAlatAM nRtyA temanI vizALatAnA khyAla Ape che. A prata upara ane zrIpAla rAsa upara eka svataMtra lekha huM lakhavAnA hoi ATaluM ja varNana ApavuM vAstavika dhAryuM che, Plate CIV citra 298 sukhaDanA suMdara kotarakAmavALI eka peTI, nagarazeTha kasturabhAi maNibhAinA saMgrahamAMthI. peTInuM kada 6x8 iMca che. tenA uparanA bhAgamAM tathA cAre bAjue jainadharmanA dhArmika prasaMge kAtarelA che. citramAM uparathI anukrame jamaNI bAjue traNa vibhAga che. uparanA vibhAgamAM cauda svapnanA prasaMga karelA che, peTInI AgaLanA bhAgamAM prabhu mahAvIranuM samavasaraNa, vaccenA vibhAgamAM samavasaraNane karatI cAre dizAmAM cAra vAvaDIo, citranI jamaNI bAjumAM 3. namaH akSaremAM kAtareluM che temAM maiM akSaramAM covIsa tIrthaMkaranA bArIka svarUpA kotarelAM che, DAmI bAjue uparanA bhAgamAM pAMca jinamUrti vacce 3 kAranI pAMca AkRtie tathA nIce nAgakumAranA devA baMne hastanI aMjali jeDIne prabhunI stuti karatAM dekhAya che; nIcenA vibhAgamAM peTInI pAchaLanA bhAgamAM sAthI vacce sametazikhara tIrthanI AkRti tenI jamaNI bAjue rAjagRha nagaramAM Avela vaibhAragira ane DAbI bAjue kSatriyakuMDanA pahADAnI bArIka, suMdara ane svaccha AkRtio kAtarelI che. gujarAtanA zilpIo ekalA citrakarmamAM nahi paNa lAphaDA upara paNa AvAM suMdara kAtarakAmA AjathI pANAse varSa upara paNa karI zakatA hatA paraMtu Aje uttejananA abhAve te kaLA paNa lagabhaga nAza pAmI che. Plate CV citra 99 sukhaDanA suMdara kotarakAmavALA eka bALe. nagarazeTha kasturabAi maNibhAinA saMgrahamAMthI. bAjonuM kada 8x8 IMca che. bAnnenA upara cAre bAjue bArIka akSAmAM nIce pramANe ketareluM che. 'saMvata 19(0)22nA Ase suda punama vAra guru jaMbudrIpa / ujamabAI karApIta rAjanagara madhya(dhye) / zeH vakhatacaMda khuzAlacaMda tasya bhAryAM jaDAvabAI karApIta cAlIsa tirthaMkara (tIrthaMkara)nAM pagalAM'. dareka dizAmAM cha cha tIrthaMkaranAM pagalAMnI joDa ema cAre dizAmAM kula maLIne cAvIse tIrthakaranAM pagalAM vaMdana darzana mATe kotarelAM che. madhyamAM jaMbudrIpanI AkRti katarelI che, ane tene karatA lavaNusamudranI AkRti darzAvavA mAchalAM vagere jalacara prANIe kotarelAM che. cAre khUNAmAM cAra tIrthaMkaranI mUrti derI sAthe kotarelI che. uparAMta bAndendvanI cAra bAjI paikI nIce citramAM batAvyA pramANe traNa bAjue atIta, anAgata ane vartamAna tIrthaMkaronI ceAvIsa covIsa jitamUrtie tathA eka bAjue hAlamAM mahAvideha kSetramAM viharamAna (vicaratA)vIsa tIrthaMkarAnI mUrtie vaMdana ane namaskAra karavA mATe tarAvI che. AvI suMdara AkRtie je samaye gujarAtanA sthapatie ketaratA haze te vakhate teone keTaluM uttejana maLatuM haze? Plate CVI citra 300 kalikALa sarvajJa zrIhemacaMdrasUri. pravarttakajI zrIkAMtivijayajInA saMgrahamAMthI. vADIpArzvanAthanA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jena citrakAma jinamaMdiranI bAMdhaNI sthApatyanA niyamane anusare jeenI dekharekha nIce karavAmAM AvI hatI ane jeo zipazAstranA akhaMDa abhyAsI hatA ane vi.saM. 1970 (I.sa. 1913)mAM jeo kALadharma pAmelA te zilpazAstra pAraMgata pATaNanivAsI yativarya zrIhiMmatavijayajIe A citra pitAne ravahaste ja taiyAra karIne pravartaka zrIkAMtivijayajIne bheTa ApeluM che. citranI vacamAM pravacanamudrAe kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUrIzvarajI virAjamAna che. teone zAMta, mRduhAsya karate dedIpyamAna rahe bhalabhalAne mAna upajAvyA vinA na rahe. temanA mastakanI pAchaLanA bhAgamAM bhArmala che ane garadananI pAchaLanA bhAgamAM dyo che. nIce jamaNI bAjue paramahaMta kumArapALa tathA DAbI bAjue udayanamaMtri bene hastanI aMjali joDI ubhelA che. teonA paga AgaLa jamaNI tarapha paga dabAvatA teonA mukhya ziSya zrI rAmacaMdrasUri ane DAbI taraka bIjA ziSya zrIbAlacaMdra hoya ema lAge che. Aje mahemAMhenA kusaM5mAM jainayatiomAMthI A kaLAno lagabhaga lopa thaI gayo che. Plate CVII citra 302 AkAza puruSa. sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMthI. | mogala samayanuM A rekhAcitra laMbAimAM 19 Ica ane pahoLAImAM 13 ica che. A citra sinera virAjatA vayovRddha mudeva zrIamaravijayajI taraphathI mane bakSIsa maLeluM che. A citramAM AkAzamAM nahatA ane tArAonAM vAhananAM svarUpe cItarelAM che. citranI jamaNI bAjunA uparanA khUNAmAM nIce pramANe tArA pramANuM lakheluM che. | | artha tArA pramANu / 70 saharajana meghamaMDala urdhva tada rAhuketu dhUmrakAra tadacce 80 sahAjana uco zizumAracakra eka lAkha ejanane madhye tArA na . . . . jaData vAyuvega paribhrAmya darpaNusvarUpa tAdaza lAkha yojana sUrya uge tada ra lakSa jana caMdra uMco tada 12 lAkha yojana zukra uo tada 1 lakSa ejana budha uco tadaA 80 sahastra jana bhabha uco tada 1 lAkha yojana guru uce tada 12 lAkha yojana zani uce tadacce 25 lAkha pejana sApa uMcA tadagre 13 lAkha jana ardhasumera pAche lAge che tirA upara praha 9 nakSatra 27 yAga 28 e zizumAra cakra tada Idraloka tadacce 20 brahmAMDa pada che paramapada che Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci 24, 32 54 e akabara zahenazAha amara akhAsa na akhIdozInI paLa agnipurANa agiyAra aMge ajamera ajayapAla ajAyabadhara Ajit Ghose ajitanAtha 49, 51, 88 arjuna 77, 86, 94 ajaMtA 6, 7, 8, 9, 11, 35, 36, 3, 81 aNahilapura pATaNa 31,43,para aNahila rabArI 25 adInazatru 2jA 1, 19 adhogata adhamukha adhyAtmavAda anuttaraupapAtika sUtra anubhavabiMdu anuga anugadvAra sutra apabhraMzakAvyatrayI apabhraMza bhASA arbudAcala abhayamudrA abhinaya abhinayakalA abhinaya darpaNa dAvAda 13, 27, 28,20, 31, 33,39,41,42,44, 49,pa0,51,pa3, 4,60, 61,72,88,89,999 amRtaphalaza amaravijayajI 60, 99 amarasvAmIcaritra 82 amerikana amerikA 13, 32, 40, 52 ariSTanemi AsiMha Thakakara alapakhAna allAuddIna alAhAbAda avadhUta 63, 6, 70 azeDAdika aSTamaMgaLa 35, 78 aSTalakSI ahamadazAha 2, 44 ahiMsA paramo dharmaH 23, 24 cArAMgasUtra 14,85 Art ANaMdajI kalyANajInI peDhI ANaMdajI maMgaLa AtmAnaMda sabhA AtmArAma jaina jJAnamaMdira AdinAtha janmAbhiSeka 46 AdIzvaranuM derAsara - 51 AdIzvaranI corI pat AdhUta 63,64,65,70 AnaMdakumArasvAmI 12,35 nAzramamALA 63 sAbujI 27,9,53 AmadevasUri AmRbhaTTa AryabhadrabAhu AryarakSitarasUri 21,95 Aryavaja svAmIjI Avata AryazacaMbhavasUri AryasattA Arae A rAtraka rAvalI DuMgara AvazyakacUrNi AnaMdaka AzrayadAtAe AsAka maMtrI 2 : A R << - F : 5 1 che 6 2 9 huM 4 - ane 0 5 - A AkRti AkRtimALA cakAzacArI AkAzapuSa Archeological Survey of Northern Gujarat 93 Archeological Survey of Western India 74 ArkApita 63,64,72 AkhyAyikA AgrA 11,59,59 - : 4 6 ( 32 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che nI A. H- Longhurst 14 eDavarDa mUra Epitome of Jainism 12 epala grIka Asiatic Rescarches Vol. I. 86,88 jaina citraka9pama katharatnasAgara kareja kapaDAM uparanAM citro 42 kapaDAM uparanI janAzrita kaLA 220 ijipta IDara 41 IDiyA aiphisa 32,53 India Society Indian Art and Letters 1930 Indian Art and Letters 1932 11,13,14,42 itihAsa ITAlI irAnI kaLA 8,32,58 IslAma islAma dharma IslAmI kalA ilAmI sattA Islama sAmrAjaya isvI san 30,33,58, 9 kapATabaMdha kapura mahetAno pADe kabADI kamaLataLAva karNadeva vAghelA 26, 41 karmaNa maMtrI karmaprakRti kapUramaMjarI rAja kanyA 2, 12 aitihAsika daSTi e O. C. Gangoly dhaniryukti 40 orissA 14,77 osavALa mahela 51 eNsTrI 32 Ostasiatische Zeitschr 1925 12 o auraMgajheba 28 e aMgavinyAsa aMgreja 24,28 ecita 63,65,70 aMtadazAMgarasUtra 14 eba dhAtrI ebikAdevI che ! karSaramaMjarI saka 69 karikara krIDA 83, 84 kalakattA kalakattA yunivarsiTI kalpanAkRtio ka9pavRkSo kaparasUtra 6,7,8,21,11,18, 41,53,54,56,57,61, 5,84,85,86,89,98, ka9pasUtra--kAlaphakathA 40,85 kalyANanagara kalA 72,83 Clive Bell kalAkRtio 11,72,74,76 kalAkAra 8,9,12,33,62,72, 74, 5,79,81,88,94 kalAgura kalAtattva 1,94 kalAnA itihAsamAM kalAnirmANa kalAniSNAto ujamaphaInI dharmazALA 20,39,41 uttara gujarAta uttara baMgALa uttarAdayayanasUtra 20,31,41,54,55,56 hakSipta ukSiNA 68,71 udayana maMtrI 25, 39,60 udvAhita 63,64,65,70 upadezataraMgiNI 47,48,6 upadezamAlA 48 upAsakadazAMgasUtra 14,96 umedacaMda rAyacaMda. uriyA bhASA 9 lAkhAna havAI sUtra usatAda sAlivAhana pa9,60 18 kacchalI rAta kaDavAmInI zerI kaNakala kathAgraMtha kathAnirUpaNa kathAnuga kathAprasaMgo 22 9, 55 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci 221 pa8 kalApoSaka dhanike kalAlamI kalAvaze kalAvivecake 4,8,32,60 kalAvizArado kalAzakti kalAsamRddhi kalAsarjana kalAsRSTi kalAsAmagrI kalikAlasarvajJa kavikuMjara kAThiyAvADa 30,52 kAMcIvaram kAMtivijayajI 31,42,54 kAmadeva 84,85,86,87 kAmadevanuM citra 85,86 kAmadevanI mUrti 85 kAmazAstra 22,61,83,96,88 kAlakakathA pa6,57,6t kAlakAcArya 48 kAcuMDalA kAvyazAstra kAvyasaMgraha narasiMha . mahetA kRta kAthAlaMkArasUtravRtti kASTaka kRSNabhaktinAM citro Qua. Jour. And His. Ris. Soc. Vol, IV. 12 "kumAra" mAsika pa8 kumArapALa 25,38,39,40,60 kumArapAlaprabandha kumArapAlaprabandha bhASAMtara 38,39,40,56,96 kumArapAlacaritra bhASAMtara koka bhaTTa 83,86 kuMbhArIe paDe kumArika bhada - 32 kurAna - 17,12 kuzalalAbha vAcaka K. Ghose Catalogue of Indian Coll. in Boston Musemi kaMbaja yunivarsiTI 32 kezava pradhAna kezavalAla hardadarAya dhruva 44, 5,46,81 Katherinc M. Ballas 'lAsa kekazAstra (kaca5i) 6,86 kaikasAra keta2kAma 47,35,49,50, 51,52,88 kezo 22 87 kAMkaNudeza kAMkaNI kaMpita 63,64,70 kaMja kaMsa gajathara gaNitAnuga garbhadvAra gaNapati kavi gadAmaMtrI 27 gAyakavADa orIenTala sIrIjha 46,62,63 gAra 7,29 gItA grIko 24,89 gujarAta 6,7,10,11,13,24, 25,26,27,28,29,30, 31,32,37,38,39,40, 41,42,43,44,48,49, 50,52,53,54,55,16, pa7,75,81,85,86,88, * * o o gujarAta varnAkayulara rAsAeTI gujarAta zALA 75,78 gujarAta zALApatra 44 gujarAtanA citrakAra ka,5,31,54 gujarAtanA nAzrita lAkaDakAme 48,51,52 gujarAtanA vahANa vaTIe gujarAtanI kaLA 3,45,55 gujarAtanI jana saMskRti 23 gujarAtanI jenAzrita kaLA 11,28,29,30,31, 32,33,34,41,44,52, 23,55,56,58,60, gujarAtanI mahAjana saMsthAe o khajUrAho khaDa baMdha kharata2ga9 kharataragacchAcArya 50 44 khIjaDAnI pALa khIlajI 26,53 khaMbhAta 6,8,13,39,40,41, 49,52,57 38 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthonAM citre gAMdhAra gudhita karma 24,54,62 222 gujarAtanuM pATanagara amadAvAda gujarAtanA mahArAjA gujarAtanuM sAhitya 39 gujarAtI 12,44,47,56,63, 5,76,88,89 gujarAtI kaLA 31,81,83 gujarAtI prajA 60,81 Gujarati Painting in the fifteenth Century 34 ghumalI ghoSa ka. 26 9 8 = jena citraka9padma pa5,57,58, pa9,60,65, 69, 4, 5, 76,78,76, 81, 84, 89 citrakA2 pula citrakAvyo citrapaddhati citrapavitA citrapaTa 21,42,59, 89, 90 citraproga citralaka 16, 74, 78 citrabaMdha citramALA citravAdhi 17, 19 citravALA paDadA citradhAna citravivaraNa 61, 79, 98, 99 citravivecake citrazALA 14, 22, 23, 87 citrazailI citra sabhA 17, 18, 20 citrasarI citrasAmagrI citrasAhitya citrasUtra 2, 3, 4, 5 citravidyA citrasaMyojana citAra 8, 9, 13, 19, 58 citrAkRtio 10, 12 cI nI citrAmA citrAvali 62, 63, 66, 67, 4 7. Ta gujarAtI bhASA 11,53 gujarAtI zilpa gujarAtI saMpradAya guNarAja saMdhavI guru datta gurjara gurjara nareze gurjara prajA 24,55 gUrjara putra gurjara deza 53 gUrjarabhUmi 23,25,26,44 gujara sAmrAjaya 25,38 gUrjara saMtAne 24,25 gurjararAja gUrjarezvara 25,39,40 kula vRndAvana 80,91 gevAMganAo 83,89,91,92 goviMdagamana gIrAMgadeva graMthabhaMDArIe graMthabhaMDAra 13,25,27,28, 29,30,39,41 graMtharatano 13 gaMgA graMthastha jaina citrakaLA 29,30 capana mahApuruSa carie cakravAka cakavatI caturavijayajI caturA 68,71 cakalAdhikAra 83,85 candraraMturIzvarajI ladhArI 7 carakaraNanuM 95,96 carinAnuga cAmara cAmarabaMdha cAritrasuMdaragaNi cAvaDAlaja cAvaDA vaMza citra-citro pa3, 55.6,6, - 62,69, 76, 83,98, 999 citrakarma 7, 20 citrakalA 1, 2, 3, 4, 6,7,8, 9, 11, 13, 14, 18, 23, 28,30, 31, 33,52,54, pa5,56,58,61,75,76, 77,83, 98, 9 citrakavitA citrakAra 2, 3, 4, 7, 9, 14, 17,18, 19, 22, 28, 30, 33,34,35,36, 27, 28, - 99 citrAMkana caitanyadeva cauda svaka Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci zrI paMcAgikA caMduragAma caMdrakalA caMdragupta maurya caMdrapAla 44, 46, 48 15 25, 43 42, 43 25, 43 zALA caMpA cAMpAnera capA NInA cittananuM pALa ciMtAmaNi pArzvanAtha 8,50, 156 11, 12 5 chaganalAla rAvaLa <9 tra ' 32muM 198 iicatrA 29, 31, 72, 36, 35, 36, 13, 55 DAbhI 13, 42 jagadguru jagallibha pAsenApa cAri suba bana jarmanI ravijayajI 27, 50 rAkhI surI sarvavijaya nA jAsta Journal of Indian Art 1914 jarnala A zrI cA nAsAeTI 46 25 34,53 para 18, 21 23 12 6 24 phara 42 DAMgara jAbalipura larTa 28, 58, 5 82 nigarAna jinadAsa mahattara jinaprabhasUri nibhagANu kSamAbharyuM ka, 26 ra 20 57, 58 nagara nimUrti 37, 38, 44 nimaMDanagaNi 5, 82 nimaMdira 6, 24, 27, 28, 34,37,49,50,pA,52,89 jaina AzrayadAtAo jaina kaLA jaina zakA na 35 kalA nacikapaDuma na citrakaLA jaina citrA jaina citrakAmA ne tyAvI 20 jinavijayajI 11,54,59,60 chagaMdAra 50, 51, dravya vAmiMgamasUtra <<{ 57 5 96 54 jUnI gujarAtI 44, 47, 83 jesalamIra 13, 39, 57, 58 jaina 14, 23, 27, 31, 38, 48, 57, 78 22 na arI na na jaina devanAgarI lipi jaina jyAta 11, pha *4, 12 14 tato 8, 8 14, 9 34 ma 27 56 44,46,46 24 223 24,25 26 28, 21,45,3,45,46,**, 5,5,68,C/C/ jainadharmanA thAprasaMgo 12,46 jaina dharmanA pA ,39 na dharmI 12 jaina prazna jaina pratiSThAvidhAna jaina prAsAdA jaina bhaMDAra jaina mahAjane jaina musadI jaina siM 26,26,34 jaina muni 6,12,32,44, jaina dharma jaina vicA jaina ma 11,40 24,28 47,14 jaina maMtrIza5,6, 27,9 jaina ttio 12,13,46 na nyata na rAti na pAnA 54 13 6 jaita zAstrA jaina zreSTha Jainsmus. Berlin jaina samAja jaina sAdhusaMmelana na sAhitya ** 24 25 12 28,3,4, 46,13. 5 26,32 12 48,4* 13,23 39,46 jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa 11 na sAhitya pradarzana wo jaina sAhityasAdhaka varSe 1 huM 11,28 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. 224 jena sAhityasaMrodhaka varSa 3 juM 11,28 jaina saMgha 25 jaina saMpradAya jaina saMskRti 11,24,25,26 jainAcArya 24,25,27,28, ka7,48,59 jainAzrita 12 jainAta kaLA 14,35,36, W < < tapAgacchIya samudAya taraMgalAlA tAjamahela taraMgavatI tADapatra 6,8,9,11,30,31, pha2,33,36,39,40, 41,48,49,55,56, paha,58,85 tADapatranI prAcIna kALA kula tAna tAna prakAre tApI tAraMgajI tiryaMnatannata tIrthaMkara 13,22,23,24,36, 38,49,50,51,pa6 tUlikA tejapAla . 54 jainetare 12,45,46 jene 13,24,25,27,28, jaina citraka9pakuma dvArakA digabara jena 37 digaMbara maMdira 37,42 26 dilhInA sulatAna divyazaktidhAriAgI dInezacaMdra sena 90,91 dIvAna bahAdura depAla sAha depAla mejika delavADA pa2 devacaMda lAlabhAi pustakodAra phaMDa devacaMdrasUri 25,43 devadevIe devanagarIo devabhadrasUri devamaMdira devardhvigaNi kSamAzramaNa 25,26 devasAna paDe 3,5054 devendra narakendra prakaraNuM 95 desAI zerI daMDanAyake jenoe sthApelA graMtha bhaMDArI 12,31,39,40,44 jogI mAnI guphA 14 jenapura 31,53 jaMbudvIpa prajJapti 17 taimura 28,49,50,88 jhaverIvADa jhIMjhuvADA tripachIzalAkA puSacaritra 40 cele dIpikA 96,97,98 taMtrazAstra 72 tAMtrika patha 6 - . 0. Daca DabhAI W. Norman Brown ?? Designs Decorative Motives of Oriental Art ha7 Dekkana kaeNleja 45,417 DiTeITa ArTa myujhiyama 32 DolararAya ruM. mAMDa 61,66 = U 4 thAMbhalAnI kuMbIo 50,51,52 dayArAma kavi dayAvimalajI zAstrasaMgraha 31,54,61,79 dazamarakalpa dazavaikAlika ratra dravyAnuga 25,96 kathAstika naya dakSiNa rAjasthAnI dvAdaza mAsa N dhanakuberA dhannAsAlibhadrAsa dhanezvarasUri dharma dharmakathAnuga dharmavijayajI dharmavidhiprakaraNa dhArAnagarI dhArigI dhutazIrSa dhoLakA helA mAravaNInI kathA 46 tapAgaccha. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci jI hA che 9 " nyU paeNrka nagarazeDa 28,49 nagInadAsa karamacaMda saMghavI 96 nabagujara 32, 7 nakuMjara nabuMdAcArya narmada kavi narmadA nartakI 36 51,52,62,65, ( * nATacasarvasva dIpikA nATathasUci nAthadvArA saMpradAya nAyaka-nAyikA nAnAlAla camanalAla mahetA 11,12,38,42, 45,46,59,86 nAraNabhAI hAIskUla 56 nArAyaNanuM maMdira 73 nArIazva 80,81,84,89 nArI kalA - nArIkuMja2 49,81,82,83, 84,85,87,88,89,90, & & - 54 naze nRtya 4,5,62 nRtyagraMtha mRtyazAstra narasiMhajInI piLa 53 narasiha mahetA 44,91 93 narasiMharAva narahathI navakuMja 2 navanArIazva navanArIkuMjara 84,88,90, 91,92,94 navapalava pArzvanAthajI para navaprANu kaMjara navalakhA maMdira Nahar nAgapAza ha2,73,36 nAgajIbhudaranI pALa nAgadamana nAgabaMdha nAgarika nATayazAstra 54,62 nATayazAstranAM keTalAMka svarUpa nArIzakiTa nyAyAMnidhi nhAnAlAla kavi 23,24 nikuMcita 68, 70 niryuMhaka nizApoLa nizItha cUNi 30,40 nihaMcita 63,65,68 nepALa nepoliyana 74 nemicaMdrasUri nemijina 22,23 neminAtha caritra nadovALa naMdamaNiyAra 225 paryAyAstikanaya parivAhita 15,66,70 pariziSTa parva 22,87 paryuSaNaka95 paryuSaNuM parva 48,5% 59lavarAja pAzcama hidanI citrakalA 9 pazcima bhArata 6,31,55 pratAparANe 74 pratikRti 3,4,5 pratimA 20,21,26,27,53 pratimA vidhAna prabhAvaka caritra prabhAvatI rANI 17 pravartaka muni mahArAja 31, 42,54 praznanyAkaraNa pRSThabhUmi 50,56 prajJAApanA sUtra pATaN 6,13,25,26,27,30, 29,40,41,43,4,51,57 pATakhunivAsI "pATanagara - 25,27,39 pAThazALAe pAdacArI pAdaliptasUri 21 pArasika pAkumAra pArzvanAtha 22,48,4 pArvAbhimukha zirebheda 70 pAlakhI pAvAgaDha pAzcAtya pradeza 32 pAlItANA pAzcAtya vidvAno 32 prAkRtakavA 22,32 40 paTeLAM paThANa sulatAne patitA 67,71 pavabaMdha Paranassus Nov 1930-1? purAvRtta 66,70 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citrakaTapadruma < s 226 prAkRta zirebheda prAcyavidyA maMdira 86,94 prAcIna kaLA prAcIna kAvyasudhA 87 prAcIna gujarAta 31,33 prAcIna gujarAtI bhASA 46 prAcIna gUrjarakAvya 5,47. prAcina citrakaLA 1,32, 5,99 prAcIna citro 4,5,38,50 prAcIna citrakAro 35 prAcIna jagata prAcIna jaina vie prAcIna jainaviSaya prAcIna jainasAhitya 14,99 prAcIna pATanaga2 prAcIna baMdara 30 prAcIna bhaMDAra prAcIna bhArata 98 prAcIna zAstravizArade 9 prAcIna zilpa 1,74 prAcIna zi95ca 2 prAcIna zipIe prAsAda 26,27 prANI kuMja2 prANIsaMjanA 74,75, 77,78 pITarsana 13 pITarsane riporTa pustakamAM pustakedAra puSpamAlAvRtti pUnA pUraNakarma pUrNakalaza 78 pUrva bhArata Painting of the Jain Kalpa-Sutra tt A Painted Epistle by Ustad Salivahan 44 peTalAda pezvAo piravADa jJAta pirtugIjha paurANika pauSadhazALAe paMcaka9yANuka paMcatIrtha paMcatIrthI paTa 42,49 paMcaratna gItA paMcasarahAriNI 23 paMcasaMgraha paMcAzaka paMcAsara paMcAsarA pArzvanAtha 25,43 pAMjarApoLa 51 X che 39 La 38 bakAsura basa 73,74 barlina 32 bahAdurazAha bahAdurasiMhajI sidhI 60 bAIbala khAdhu 31,37 bAdazAha 26,27 bAbara 58 bAlagopAla tuti 7,54,56, ha8,85 bAlacaMdra kavi brahazAMtiyakSa brAhmaNa 23,53 brAhmI brAhmaNagraMtho brAhmaNa paMDita brAhmaNa saMpradAya 28 bRhat saMgrahaNI 96,97 bRhat saMgrahaNIsUtranAM citro bidavamaMgala bihaNu paMcAzikA bismArka bihAra briTiza myujhIyama briTiza Bull. Mus. of Fine Art. Boston myuhalara khera bALapIpaLAnI pALa bADelIana sTana yUjhIyama 32, bAriyA R 25 4 che prinsa eNphasa myujhIyamapa1 puNayavijayajI 9,42,48,49 pudgala dravya puruSa AkRti puruSanI tera tuLAe 13 puSTi saMpradAya pharlorensa 32 45,46 phArasI lipi 75 kronsa kIara gaeNlarI opha ArTa 32,48 che ja Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci bauddha chokarA auddha citrA ma 24,80 dharmanA ca 3,3 28 auzramaNA aMgALanA asalI citrakAro90 baMgALA 26,82,89,91 aMgALI kalpanA baMgALI trittA aMgALI si ivayana za braTi bhagavatI sUtra bhagavad gItA bhRgukaccha bharata bharata nATayAtra 23 1 33 68,71 14,56,95 90 et bharatamata bhAgavata purANu bhAraDArakara bhADArakara orIenTala InsTITyu 30,31,40 94 13 54,63 63 83 13 bhAratIya citrakAro bhAratIya jaina zramaNa saMskRti 63 bhArata 25,39,53,54,8 AratavarSa 11,26,54 bhAratavAsI 29,30 bhAratanA jaina graMthabhaMDAra 32 6 bhAratane madhyakALa bhAratanA myUjhIyameA 32 bhAratIya kaLA 1 11 mAratIya vicA bhAratIya citrakaLA 10,31, 32,33,36 3 9,42,48 bhAratIya dezA bhAratIya rAjanyA bhAratIya saMskRti bhAdrapada bhASyakAra bhAnI pALa mitti citro 14,16,20,22 31,36,37,50,53,81,89 bhIMtacitro bhImasI mANeka bhAmaya kho bhUtaDa prakAra bhuvanezvara 14,13 38,50 bhUmi bhUmitinI AkRti 72 25 bAcArI bhoMyarArorI 23 34 '' ** 97 pA yuga madhyayuganI bhAratIya 96 62,63,66,67, 68,69 54 5 manavAM rAya manameAhana veSa manuSyasaMcAjanA 5 makaradhvaja mInI pAza 85,87 5 maNilAla bakorabhAI vyAsa 48 matisAra 6. 91 manAmu madrAma marAThA madhAra gacchIya mArI hemacaMdrasUri gira 7,10 82,83 3 78 75 73 28 6 mahamanI saMhAi madhyabhArata madina kumAra 17,8,9 malli adhyayana * malli kumArI 17,18,19,20 malayAcaLa parvata mahamadazAha mahAkAvye mahArAjA saMprati mahAvIra mahAvIra rie mahI 227 mahAgujarAta mahAnAyakA masthi mahAbhArata mahAmAnya ($ mahAmAMgaya paMcamI 14, mahArAjyabha mahArAdhirAja 21,37,47, 43,44 24 mahIsamudra thAka mahenDavamAM mahendrasUri mahApApAya maheAbakapura mAMdA mAdhavapradhAna mAdhavAnala kAmakuMDalA cApAi rAsa 29 13 20,21,24,4 16 27 13 74 5 25 99 25 mAravADa mAlava Malavia Comm. Vol. 1932 mALavA mInAkArI 23 42 ** 40 59 27 26 46,87 7,36 24 12 7,31 39 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 4 " yavanapura 61,53 yavane yazavijayajI jaina gurukuLa pa2 yakSapratimA yAdavakulatilaka 23,24 cAda yunAITeDa sTeTsa yuropa < S s = u : ' # ja che s v 9 ? U ? S 228 mithilAnagarI 17,19 mukuTadhAriNI - 23 mugala kALA 10,11,29,30, - 50,55,58,62,86 muraja baMdha musalamAna kalAkAre 58 musalamAna bAdazAha 56 musalamAna sattA 25,53 musalamAnI zi95 2 musalamAne 26,27,28,53, 54,57 musalamAnI sulatAne 53 mUrcchanA mUrtipUna mUrtividhAyaka mUrtividhAna mevADa 30 megala zahenazAhe 28,58 megala samaya pha8,50,53, - 54,55,76,99 megala sAmrAjya 27,38,54 megalo 27,53,58 mehanalAla dalIcaMda desAI 11 mauryuM sAmrAjaya 24 maMgalakalaza 78,79 maMjulAla majamudA2 54, 88,94 maMDana saMghavI 54 maMDapadurga mAMDavagaDha) 31,54 maMDu adhyayana muMjAla mahetA muMbAI muMbAI IlAkA mAMDavInI poLa 84 jena citraka9pakuma rAjaputa-megala samaya 80 rAjazekhara rAjapUta sattA rAjapUtasamaya 78,84 rAjimatI rAjapUta saMpradAya rAjasiMha rAdhanapura 49,51 rAmagaDha parvata rAdhA rAdhA-kRSNa zavabahAdura 30,60 rAsapaMcAdhyAyI rAmajI maMdiranI pALa saSabhadeva 13,23,51 RSipaMcamI RSabhadevacaritra 41 rUpanirmANa rUpasuMdarI rUperI zAhI 53,56 rekhAnaipuNya rekhAnI sajIvatA rekhAvalIo 68,71 rudra mahAlaya rAmana cala eziyATika rAsAeTI 32,53 raumAkSara Ruparn 1926 12,45 raMgamaMDapa 49,50,51,12 raMgasaurabha raMgabharI rAMdhI ji9lA de che rahathI ratnarazekharasUri 2nAga(ka)rasUri 44,46,48 2 nAkara samudra 2namandira gaNi 47,26 ranezvara kavi rati ratiraI 83,84,81,86,87 2ti rahasya 54,88 rathayAtrA ravivarmA ravizaMka2 rAvaLa 10,11, 28,44,45,58 rasikalAla cho. parIkha 5 rAga 54 zAkhAladAsa benarajI rAga-rAgiNInAM citre 12 rAgiNIo rAjapUsta kalA 7,10,11, 29,30,35,36,55,60, ha8,86 rAja kuMjara rAjapUtAnA ha,30,31,57 rAjagRha nagara rAjavR 23 rAja rAmadAsa pa9 a 54 paha - - - - c yamunA kAMThe ladhu prakaraNa saMgraha Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * sUci lalita kalA lalita gaMgAra lallubhAI dAMtI lAka kAme 49,51,52 lAkaDA uparanAM kotarakAma * che 0 0 ke che lAkaDA uparanAM citrakAma 48,52 lAkaDAnI thAMbhalIo 50 lAkaDAnI divAla pa0,52 lAkaDAnI pATalIe 30,33,48 lAkaDAnI suMdara AkRtio lAyabrerI 32,53 lakamI devI lAdeza lImaDI lekhanakaLA 9,42,48 lavakarma 20,21,22 lalita 65,66, 70 laMDana 53 varaMtaRtu 22,45,46,87 vasaMtotsava 82 vasaMtanAM pada vasaMtavilAsa (kAvya) 7,44, 45,46,47,85,86,87,88 Vasantvilasa vasaMtavilAsa (graMtha) vasudeva hiTa DI vastupAla 25,26,26 vastrapaTa 21 rakhA 7,10 vAdhaNu pALa 49,88 vAdhamAsInI khaDakI 52 vAmI vAghelA 25,41 vAghelA rANuM vADI pArzvanAtha vyAkhyA prajJapti vAsudeva 23 vAsupUjya svAmI vikrama saMvat 21,22,26, 30,31,39,40,41,42, 44,47,52,53,78 vikramanI padaramI sadI 30,31 vikramanI rasoLamI sadI 31 vijayadevasUri 50 vijayarAjaratragaccha vijayasenasUri 11,28,59 vijayAnaMdasUri 54 videhu janapada videhu rAjA 18,19,20 vipAka sUtra viliyama jemsa vivekaharSa gaNi 28,59 vidyAdevI vidhuta 63,64,70 229 vimala maMtrI - 25 viSNudharmotarapurANu vIenA yunivarsiTI virATa svarUpa vizeSAvazyaka bhASya viradhavala vIranirvANu saMvata 21,25 vIra vaMzAvalI vedakALa vedAntanA graMtha vRdAvananI ke je viSTita karma vaNika vadika saMpradAya vaiSNava citra 37,55, 89 vaiSNava mandirA 27,15, pa2,88,43 vaiSNava saMpradAya 3,36, 38,54,56 uSNatratA vaiSNavAti kaLA pa7 vaiSNavIca graMtha vaidika kavi 45,6 viMga sAhitya paricaya bhAga 1 le 60,91 varSARtu 22 vikamasiha vaijJAniko viTaka kapAta pAlI rA. zatruMjaya 24,27,29 zaraNAI 43 zazikalA 83,87 zazikalA paMcAzikA 87 zahenazAha 28,58,59 zakuna mAlA - 53 - W T vakhatajInI zerI bhaMDAra 41 vaDodarA 13,31,40,53,54, pa9,77,80,86,89,94 vaDodarA grAmya vidyA mandira vaDedarA rAjaya vaDhIyAra 25 vAda visarAja rAjA vanarAja 25,42,43 vardhamAnasUri vallabhipura - 24,25 valaMdA 19 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zANAki zAradAdenI zAradAsevana zobhikA zAsanAdhiAyaka zAstrasaMgraha rAha zilpakaLA ropArA zilparatna riArAbheda zivAjI vapatti zilpa sAmamI caMpA zItalanAtha pura zilpa 13,53,62,06,77, zIlavatI caritra vAtaMtrya zazAMkAcArye rosapI bara zekhanA pA rIva 14 53 53 15 * 28 para zAsanacitro rIkarAcAya zAMtidAsa (nagarazeTha) zAMtinAtha zAMtinAtha bhaMDAra zAMtinAthanI pALa zAMtari 81,86 35,52 62,66,68,69 2 5 74 29,73,74 25 46 24 23 74 50 27 1 3. 49,50,51 40,41 50 5 zramaNa saMpradAya zrAvaka praziMkramaNa pUrNi 47 geunoliro 23,24,74,77, 80,83,86,89,91, 92,93,94 zrIkRSNe caitanya zrIkRSNa-rAdhA zrIkRSNalIlA zrIdevI zrAvikA zrInAthajI mandira zrIpAla rAsa zrIpAla AsanAM citra zrAddhavidhigraMtha zrImAza kherA zrImaMta mAdA cANa zrImAnA saMgArarasa zrIzIgara 25,46,43 zrIrAmezvara zrIcacitra gAramaMjarI zRMgArIka kAvya zreNika rAna bhramatI zvetAMbara naLA zvetAMbara jainadharmagraMthA zvetAMbara tandira 89 ra *,* 5-kASTaka kanya 5 8,89 60 ta 6 44 sthatio 5 ra rAka ' 46,8$ 46 44,45, 46,47 15,20 zabira jainazramaNa zvetAMbara jaine 14,30,3 bAMgara prAca 40,42 1 31 36, 37,42 15 5 sa Studies in Indian Painting 12,45,59 29 jaina citrakalpadruma sadAro sAMtA krarman sasanaya sAba saptazatI ki Some ill, Mss. of Gujarat School samasiMha sthApatya sarjanA sthApanAvazyaka sAbaramatI sAdhu sAdhvI 27 95 95 95 samavAyAMgasUtra rAmirAgA sametirIkharanI pALa samayasuMdara upAdhyAya samrATa akbara saladAsa sahA sarasvatI devI sarasvatI nadI sahajiyA tha sAcu pA nAya sametArIkha Staats Bibliothek Strasbourg sAThamArI sthAnAMtra sthApatya 6,7,28,29,36, snAtrapUna sAmudrikazAstra sArAbhAi navAba 54,56,85 36,37 12 27 14 . *** 57 27 77 67,71 40,42,87 23 9. 5 27 phara 32 EX 14,95 37,50 6,10,37 21 23 pha ka 46 74 <,40, 79,83,85,89,99 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci 9 D 231 saM janA 72,03,74,75, 76,77,78,76,89,64 saMjanAkRti saMjanAkAra saMjanAcitro 72,76, 81,94 sapanAzakti saMskRti 6,8,53 sAMtU mahetA 25 sAMpradAyika 36,57,78 sAMvatsarika kSamApanApatra 11,59 9 pa7 sAraMga sAhitya 6,7,13,26, 83,65,96,97,99 sAhityacaze sAhityabharyA gra sAhityapradarzana sAhityapremI sAhitya sAmrAjya sAhitya siddharAja jayasiMhadeva 25, 30,38,40,82,83 siddhahaMma dayAkaraNa 25,41 siMdha deza The Sittanvasal Paintings 14 sIttanavAsala 14,37 strI AkRti strIonI cesaTha kaLAe 13 strIkuMjara sImaMdharasvAmI pa2,89 suMdarI supArzvanAtha subAhu kathA surata 1,47,49,52 suvarNamUrti 19,20 suvarNa sihAsana 38 suvarNAkSarI prata 31,54,56, 57,61 sUtrakRtAMga vRtti skUpikA 15 sUtrakRtAMga rasUtra sthUlabhadrajI sUryaprajJapti sUryavaMzI 24 sUrAcArya Statesinan sUrIzvara ane samrATa 27 senApati 25, 26 Seventh Oriental Conferenec Secular Painting in Gujarat-The Story of Kalak samajayasUri seminAtha 6,29 senAnI zAhIM 30,34,41, 44,54,56 senuM 55 naiyA solaMkI 25 solaMkI rAjya ka0,41 semasuMdarasUri sehanavijayajI saudharmendra skaMdhAnata 65,66,70 saMgrahasUtra 42,97,98 saMgrahagIrasUtranAM citro 95 saMgrahasthAna saMgrAma senI 57 saMgIta 5,62 saMgItaprathA saMgItaranAkara saMgItazAstra 54 saMgemaramara saMdhane bhaMDAra 40,42 saMghavInA pADAne bhaMDAra 30, 40,41,42 saMDAsA saMbhavanAtha pa2 saMbhUtivijaya saMpradAya 7,12,36,38, 55,57 harihara bheTa hararAjajI rAvala haribhadrasUri hastalikhita grantho-pratA 6, 13,29,30,32,34,36, 13 is habitanti ali hastarojanA 80 hastinApura 17,19 hastinI hAjA paTelanI poLa 50 hAjI mahamaMda-mArakagnatha 44,45 hAthI 81,83,84 hAthInI chApa 81 29,54,58,77 hiMdI kalA ane jaina dharma 11 hiMdI bhASA hiMdu kalA 11,28 hiMdu kalAkAro hiMdu deva ane devapUjA 79 hiMdu devatA hiMdu dharma W X $ 22 25 ' Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jaina citrakalapakuma 95 IIindu Pantheon ha8,89 hiMdu maMdira hiMdu rAjaya 53 hiMdu rAjavI o 31,41, kSetralekaprakAza kSetrasamAsa himAlaya 23 hIravijaya rAri 27,50 hIrAnanda zAstrI 30,53 H. Von. Glasenapp hemacaMdrasUri 22,25,38, 40,60 History of Indian and Indonesian Art 3 haMsavijayajI 31,53,51,59 jJAtA dharma kathAMgarasUtra 14 hiMdu rAta 26,42,43,53 hiMdu sattA 41,53 hiMdustAna himatavijayajI yati 60 jJAnabhaMDAro jJAnamaMdira jJAnAcArya 53,59 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate 11 jAmI vive. citra 2 zrIamaracaMdrasUri citra 3 zrIdevacaMdrasUri civa 4 zrI pArzvanAtha [catra 5 lAkaDAnI pUtaLI citra 6 devI padmAvatI citra 7 gurjarezvara vanarAja Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate III Bhad ht citra 8 prabhuzrI mahAvIra citradevI sarasvatI vi. saM. 1184 cir3A famm sinya vikA jiyeogi Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate IV citra 10 zrI hemacaMdrasUri, ziSya ane para mAhaMta kumArapALa vi. saM. 12 00 citra 11 bAjunA arapaSTa citra uparathI, tenuM Adya ravarUpa kalpIne kareluM rakhAlekhana citra 12 zrI hemacaMdrasuri; citra 13 paramAIta kumArapALa citra 14 zrAvikA zrIdevI civa 15 trithI zallAnA purva caritra (vi. saM. 1294) Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate V : sati) citra 16 thI 21: seLa vidyAdevIe--uparathI anukrame rohiNI, prajJapti, zRMkhalA, vAMkuza, apraticakrA, puruSanA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate VI EItANA citra 22 thI 27: seLa vidyAdevIo-uparathI anukra: kAlI, mahAkAlI, gorI, gAMdhArI, mahAjavAlA, mAnavI Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate VII e (9 0 citra 28 thI 31 seLa vidyAdevIe uparathI anukrame vairaTathA, akuptA, mAnasI, mahAmAnasI Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate VIII citra 3ra thI 36 devadevIo uparathI anukrameH 'brahazAMticakSa, kapardicakSa, sarasavatI, aMbAI (aMbikA), laphamI (mahAlakSmI) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XI citra 37 delavADAnA vimalavasahInA derAsaranI chatamAM kotarelI seLa vidAdevIe Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara maMtra keTa mATenA sarakSA vAto Plate & Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manA cAkacAraNa vizikalIga javAhanAvAramA bAdatagAdani lasaMviyu disapadi sima maNamaesAapanadA ahApayadipAdasati jJAsAmagomavAdhAra bAlAdavivAdavidayA diyAyavAryagAthA MA-AghAyasavAnAlagADA ANS Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAESNENE euleme PUPAJEPPLY WIRELE bebisen 22tile ana Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XIII citra 43 elorAnI guphAmaMdiramAM zAsanavI aMbikA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XIV terloo DER bADAnA citra 44 zrI neminAtha ha kile] 146) elk sAnAmikA ayAdimAyamiti ARTINUEt2thiparineetize mIDAvitADagAvamAravAdamA cavadArasAmAsivAnamivAniyAca dipavArisanAmayazodavaghanavaniSidhyakSa: sAmasunityasala bAmavizvavivi niyamasiMhAsyA vizvamAnAvAnara yasAzavadyAranAmA GANESH vAzanazizajaNyAsaransniyAmatakSati yayanamadAgAdhivAjImahAmAdayavisa DEUDAEElanguEURRESTERESEREY eHiencretellengepelHREPLE E sugebannerse mAsaMbaMdhavAtAva zazAnakveDAvAyadi sivaaraa yagAbamAmayasamA sAmunikAlisvinA cIvAvamalayAlama rivinakAmanA mudiyArAvAlI mAtA kAmAsAdayAma magalamadAnAmA citra 46 ane 47 uparanA tADapatramAM pIpAvaeNnAtha, nIce nA tADapatramAM zrAvaka zrAvikA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 48 brAAtiyakSa batAnA bAthAna nAva citra 10 jaina sAdhvIe kala kAna prANA kaamyaa| 1335 bhagala citra 49 lakSmIdevI citra pa1 jaina zrAvikA Plate XV Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Flate XVI citra para aravidarAjA ane marUbhUti citra 53 sAdhu, sAdhvI ane zrAvika sen daUBE civa pa4 mRga baladevamuni ane rathakAraka citra paMpa baladevamuni ane jaMgalanAM prANIo cina pa7 megharatha rAjAnI pArevA upara karuNA citra pa6 zrI zAMtinAtha niyati - citra 58 zrI mahAvIrasavAmI civa paka a9mAMgalika Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XVII citra 60 cakrezvarI citra 61 zrI kRSabhadeva zimiAlaya mAvacyavANAmarika rAmavimApAmasAma mithAya sAkha sA kAmAlAgAsA aAyAdhidhiyAyAlAya sazakaMdaNa bAbAnAyakaMdalAyagoka mevADAyamevAmiAsA yAmamA ciyApAsakA yayAvatArAmAdhAra: khasavAsAsamA sAbAMkAnenahaki ManAlaya survaanimitkaakkhyaavshlaa| vimAyomIniyama mishaaynniyaalaa| pApavikrAmathANasAsAdiyAmapyAraNA nAnakAvanAmayAgAhInasikasi bAlavAmA hotirAmayAanusANAsiAraka sAgArAsaya sahAviyAmA mAmakArakIti khAtiraDAmiviya yAsAvasAnaMka sAmarammayAvi sayAmAnupaDi mAlAsayAMsaha sAtAbhisAmA zAnAmAvIsavAgaNyAmAkAgAviNa samAviNayaMNAmakarikhamAmiApachi gurusukhavAyakAravAIviyAgAvasa mAniAisaMthAsyaruNamupavAyakAraNA tIkahAnupAtikamonikamichAkAma mukkAmA khANazAmAzA yAmAmAmA padaNIyamamA mahAsAviSThA gAvasmArikA sAniAvazyaka panivaDasAvA adhiNIyAMza sAnayaDhigA citra 62 thI 65 uparathI tADapamAM anukrame aMbikA, lakSmIdevI, sarasvatI, zrI pArzvanAtha timA nIcasImA dinAnsiMba Udicha citra 66 eka citra citra 6 7 merU upara janmAbhiSeka Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mAyAko rA Di & sara nAmavara mANadezAsamA riti| gAvI A somAvivarakheDI yA mahAvimA gAyI parakAya Aheta esamA sAsamA esaesaesama sAdatapadikAla mAsadAra sama gAva 3 khnnaa| hamArA dimAga rasAdakAlA cArAgarAgadAra shaadaay|| OM sunakoza nimasAkhe rasama pAyasamaNIya ra damA ekAdyA saNAkAyAmAsA sasasasasa vArArA sAjhA ekasAmAhitI sAmataH SADavAsii i saradArAma bhAdarA tara zivAjA nirAva esaTa sADhasADhasa sAgaramA sArAha vA samasasakiyA sAmAesamA vikretA samANasaga didivAsI samaya mikSa bujhA samAsAdima yasa aiti mahAvIra rAyaga sama dyAyacIsi ekaadrgyaa| dala TUSKETENT Vilo PP dAhA edanamA hiDe eka siDa mAsamAsTara sAkhaDIpArakA bakAzaka khAsamA rAmasamAsa sabhI kAmagi So mAsAda sa vhAvI (eDAtaMmaTara Ti DarAvadAnA malaya jhalAha zera samA RIDERUNNER radyAkavitAviziSTa vidhA 43 722 citra 68 thI 72 uparathI tADapatromAM anukrame prabhu zrImahAvIranuM cyavana, gurumahArAja ziSyane pATha Ape che, prabhu zrImahAvIranA janma, prabhu zrImahAvIranuM nirvANa, prabhu zrImahAvIranuM samasaraNa Flate XVIII Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ r MELON sAvadha saUdI nAma hvaasaaprimjhaa| PRINSIAL CHOLERES BUUSTA pAcA pAra AVI bajAra M citra 73 thI 06 uparathI DAbI bAjuthI anukrame brAhmaNI devAnaMdAnAM saiAda ravama, prabhu zrImahAvIranuM samavasaraNa prabhu zrIpArzvanAtha, prabhu zrImahAvIra paru vidyA savinaMjaga ema DinAra jAnavara mada mahAsAha Plate XIX Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XX 20 REME gaNAnAmADimAyAniAmApatANAma yAAnAmAnavajhAyANAmAmAlApana kAsAsaamammremgalA galoNakAlagAtAsamosama nAnAtiMDAnAdivatAdinu mAmAmAyA pAsAcanamo BHERE ||BPLA hAvIrapaMcada IPIDERA NEERE mungjilanzameliame Why 122MEE baaji sImAmajhAyAmAnamAikamAlapolAsA gokANAnAmamAjhAgaNAsahAmAdana samalaTosavAgaNIsAhAyajAmanadAsa kANAnAmagrahamAyaNasammAna zAjAmakA bAlamAnAmA BIGIRRE citra 77 thI 78 uparathI tADapatromAM anukrame prabhu zrI mahAvIra, gaNadhara bIsudharmAravAnI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Stats PASS 000000l Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IRANI IELDIRE HTTER 229621 MEEN jil ine lejmeju Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OCYXOXO Ill. ll Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COL CODO Page #291 -------------------------------------------------------------------------- Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FA ja citra 86 IMdra sabhA citra 88 sakrAnA citra 90. mesa upara snAtra mahotsava citra 87 zastava Plate XXVI citra 89 prabhu mahAvIo janma ane devAnuM Agamana citra 91 prabhu mahAvIranA janma mahotsavanI ujavaNI Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XXVII CARE 12REVERS citra 92 svajano ane rAjA siddhArtha citra 4 dIkSA-mahotsava citra 96 zrImahAvIra-nirvANa citra 93 varSIdAna citra 95 upara: ardhavastradAna; nIceH paMcaSTi lAca citra 97. zrIpArzvanAthano janma Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra kaTa " prabhu pAnayano paMcaddhi sAca citra 100 brAAdIzvaranuM nirvANa citra 102 dhruvasena rAjA ane guru mahArAja sAna zra navA prakAzano The nPage #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XXIX s manamo dhAgoNa shrii|| kAravA dAkavizAla kaDa sArikAna anavAsAsA vibhi ||sgr nA kaTAeva za dhirAdAnAdA sima - sahI padAvadhi mAsanAmadhya tAmisaMga audmeans act EDing FKong Qiu Xi 5 semen ka itikimAna vAMsagatikA kavalaSTAcA "avatA DAzAtaThA vAvApani mAnasI vAma sI ki mAgAdi modIdhIvA mAvAma vAdasitana ghopdvidhiH|| samoghama hAtA --padAdividhi citra 105 thI 109 uparathI anukrame: kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrasUrine zrI jayadevasiMhadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA; siddhahaima vyAkaraNanI harita upara sthApanA; pArzvanAthanuM DherAsara: zA. vikrama, zA. rAjasiMha, zA. karmaNa tathA hIrAde zrAvikA; AnaMdaprabha upAdhyAyane siddhahema vyAkaraNanI prata lakhAvavA mATe maitrI kamaNa vinati kare che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ natsutanoha Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie riyA pAyaNitA nAmAgo sivAsA pAva ekhA eka vAsarAsa mI soma pAmamA sa mINArakoDa citra 13 jamaNI bAju bIpA cenAya kAusa dhyAnamAM, thanI bAja zrIpAyanAyanuM nirmANa ane dhaNeka, pApanI Plate XXXII Page #299 -------------------------------------------------------------------------- Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaNAsamAnahAyAgharavidhigamAaAvidIyA jinIyavAdyAtApiTAkAyoDonapazcAmAvati madha hiAkArAvAjhilayAsadharAvAsAlirAviriliza yaNakSArakamAekAlakAvidhAnimitavikSazIlA sacihApamAna hAtidhatiko hAhaNvAdhi yAmamAdhAcyA zAsana Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ty 220 citra 114 thI 118 DAbI bAjuthI anukrame nRtyanAM judAMjudAM svarUpo Plate XXXV Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XXXVI kRpA nunarana dhamA citra 114 thI 130 nATayazAlanAlA 253the| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilaus akSarayatA Plate XXXVII citra 131 thI 142 nATathazAstranAM keTalAMka varUpe Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XXXVIII U~tisparamiMdirakarika rakrIDAdhiyAnAtunI lyAuSTayAnicanijara nighnaMtitirAtmanAtyaveka jayaMtiyavAsikalAAmAliM gpamatAtAzInAzApana pabrikAzakirAmTaSTAmi vaaprysii||3 saMjanA citra gujarAta saMpradAya; upara cira 143 nArIkuMjara (ratirahasya) nIce-citra 144 thI 147 DAbI bAju mathALethI anukrame pUrNana, nArI, nAza, nArA2. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XXXIX saMyejanA citro (hiMdu saMpradAya) citra 148-149 uparathI anukrameH nArIkurkaTa, nArI a% jamaNI bAju (rAjaputa saMpradAya) citra 150-151 uparathI anukrameH nArI kuMjara ane nArI adha Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XL citra 15-153 saMyejanAci: nArIkuMjara (rAjaputa saMpradAya) citra 154 saMjanAcitra: prANI kuMjara (mugala saMpradAya) Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - citra 15 kAmadeva samasAra karatAha NORIEnayamanagamabhirakaralAlasakistAnamAOUR zrayArAganAbhisamiLavAtramikavitAsunanazyayAmaya phijiyamabhopANinIyAdhyAmikAmyAvAzamarkayo mAsi amAmavamisagvibhimAnakAyasimakapraninimImAzrupa yAtipayalaNamiyatakamAsanazyAmasikatA manamAmichAnavinanalinAkAMkazamilane para janarala mArAvadhAmAmAmANyavANAkA bhAkarAkarakoriyA RBAyakavAnamanagamumukAyabApavAmiNabAjAra gAyakavAnamityAvazamavini vimA banivisasamamiravi zakagAyakAmAlAvAhikAvAmanAmamanukA pravImi mihisyAvAmarAmazaguroka jillAmAkA nivAhizazAtAmasyAmA paravAnAkalamazAnabhavATAranAvaka vikacinarAmrArAmAniviNakAmayIna sAvitI vArayamizignavilAaanilimAlakAkaDAnAjI gItikAdhIkAmalamapAla kApInAnAgAra gumAUpaNAnabhannAvivazatanAmAlakAsAkArasaszAkakA bIjAmAsamaliMgamAvara jaannaarkhaaninch| kAmagimAvikamAvimA vizvamakSAvAraNamAtI citra 157 saMyejanAcitraH hara-hara bheTa citra 156 caMdrakaLA Plate XLI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 1pa8 INT ( citra 160 htt // citra 161 orng || - kIkata e citra pa hal citra 158-159 saMyeAjanAcitro ane citra 160-161 maMtrA: paMdaramA saikAnI pratamAM hAMsInA suzobhanomAM matrAsaro tathA prANIonI saMyojanAno nagne Plate XLII Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXX Page #310 -------------------------------------------------------------------------- Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PA B & GID citra 164 cada svA DARA Plate XLV Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHEEM Thanee Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArthita bhiyAganaiH zanairmAvaraM kamanivIda sAdaraMgamA mAnamaraviMda locanaMAvanAdayA taMjAnizI 103 // zrastu nityamaraviMda locanaH ymmraarvitaatiH|| syAdamarasIruhA mRtNsegmaanmnisstthtaashvriH|| 14 // zrArakha D Plate XLVII upara citra 166 pAlakhInuM saMyojana citra; nIce DAbI tarapha citra 167 pUrNakalaza; ane jamaNI tarapha cita 168 prANI yAjanAthI kareluM. UMTanuM Alekhana Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DESSER ha hayA ga ra nAva tadAzrayamavasaya umAdapaiti zrIkAlikA vyoshriidhriniH| iti kAntAramA vidyAvAratiGagapayaDa kitIda pAryakaghAdipata datAnivAzyaka 130 zrI kAlikAcAryakaghAsa namaH || || OM || citra 169 saMvata 1389mAM zrIdharmaprabhasUrie kAlakAcArya kathAnI saMkSepamAM racanA karyAnA ullekha citra 170 zrIzakeMdra zakraratava bhaNe che lakSmI citra 171 zrIlakSmIdevI Plate XLVIII Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HERNA vAtIsa visAdAdinA vayakAlama lagaNDAvasa rahamakAnta yAsaMghADagA padamita maMcAimedhaka yADAyamA rasasarasarata upara; citra 172-1 73 prabhu zrI pArzvanAthanuM nirvANa, zrInemInAthanuM nirvANa; nIce: citra 174-175 zrI janmamaherAva, zrI pArzvanAthanI dIkSA Plate XLVIX Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate L A kerI jharI AISE ET 2 2 0 0 citra 176 kepasUtranI suMdara kinAro * paMdarame sake. yatra 177 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate 1.11 24) citra 1, kalpasatranAM musabhAnA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SON Page #320 -------------------------------------------------------------------------- Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LV citra 182 kapatranI suMdara kinAre * paMdarame re citra 183 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LVI a hd phila S citra 184 citra 186 zakeMdra rAkrastava bhaNe che havegame pana TULCE citra 185 citra 187 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 88 siddhArthanI kasaratazALA citra 190 R] : eka na citra 19 siddhArtha nAnagRhamAM trizalA siddhAryane kAmanA vRttAMta kahe che citra 191 Plate LVII Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LVIII citra 192 garbhanA karaDavAthI trizalAno AnaMda citra 14 AmalakI krIDA amena X citra 193 thI jAgaraNa citra 195 varSIdAna A SIMIA 14 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- Page #326 -------------------------------------------------------------------------- Page #327 -------------------------------------------------------------------------- Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pinte LXD citra 19 kalpasayanAM sobhane. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXIII 5 | | nI - mI V // che ? citra ra00 zrI caMdralekhA pAlakhImAM dIkSA levA javAno prasaMga citra 201 . cina 202-203 paMca muSTi lAca Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXIV citra 204 zrImahAvIraprabhunA kAnamAM khIlA DokavAno prasaMga st. citra 20. mAnA paMcAsiMtapa 22 citra parpajhona ane govALanA yui wwwwwwww citra 207 kamaThano upasarga WAWIN Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 208 zrIpArzvanAthanuM nirvANa AAAT 37 citra rata.rthAdhirAja zrIzatru jaya Plate LXV citra 209 zrIpArzvanAthanuM samavasaraNa 52 5210 citra ra11 mahAtIrtha zrIgiranAra Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXVI ma citra 12 kumAra aninanuM bAhubala a timli -------..... A e citra 213 lakrIDA citra 214 upara: zrInemInAtha gheADe besIne paraNyA jAya che; nIce. haragIJAnA pokAra sAMbhaLIne ratha pAcho vALe che. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka Rochser citra 215 zrIvyadeva citra 217 zrIbAhubalinI tapasyA The 15 BR Plate LXVII citra 216 zrImAdevAnI mukti citra 218 zrISabhadevanuM nirvANa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXVIII === = citra 219 zrI RSabhadevanuM pANigrahaNa citra 220 rAjyAbhiSeka citra 221 kapatranAM be suMdara zobhana-Alekhane Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXIX dahas ETS , civa 222 korAnu civa 223 zrI Aryalabhadra ane sAta sAdhvI baheno T TAT THE rAzi CO citra 224 zrIjIMbu kumAra ane ATha strIo, citra 225 zrIrAsvaibhava bhaTTa ane jaina sAdhuo Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXX J 26: Tummines citra 226 zrI AryavanA puNyaprabhAva citra 228 bhArava duSkALa samaye sAdhuenAM anazana citra 227 zrIvasvAmInI dezanA citra 22: kutakAlekhana Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXI Sa Ke Deng Ta Can Zi Yi Wu Da Hui " Ren Wen | | Gong 932G) . T . , , 4 cige re kai kahadharanAM sAbhane . Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 2354 darzAve LEXU Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAYDURAYED ZATEN citra 212 mAM Plate LXXlller Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXIV citra 233 garbha nahi pharakavAthI trizalAne zeka citra 264 sAdhu sAmAcArIne eka prasaMga citra 235 Aryadharma upara i dhareluM chatra citra 236 mahAvIra nirvANa samaye caturvidha saMghanuM devavaMdana Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate L.XXV: SHAN citra 237 gaNadhara zrIgAma citra 238 zrI sarasvatIdevI vAsa sAna ormonionaries mA RomaAAAAA AGRBODOORAMAMTARKHATARNAMAT lasA sAsU isapi madhetaga nAmaNa zAraNA sAyacA dohA laNezA sAdi jaba sA rAvaM citra 239 thI 241 anukrame zrImahAvIra, jaMbuvAmInI ATha strI e, mRgAloDIAne prasaMgo * Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOLBAmAvAvarANAyAmamA tAgItAmAsihAgImamozAyAzA mAnavazAyApAnamoloesavasAra sApacanamojhayamipAvaNaNA mulaaeNdhmsiNpttmNdvaadd'mg| ekAlepAvaNesamaegAsanatAkA gavaMsaha vArapaMcahattarehAnatijA hiMpacAIvachatadiLI pAdhiyAzA SRA sAmavanarAvayA DAsahanyAsakAravAsasattAsa saniyamilApayAmadApAkA 2 sevanayazAipadasadi jAtA yasa kAlidA pasAryayomA kalAmakaliyAvinAvidAritaca kArAlamaDanAzAjAdeza CONTIREMEEAya ekamesAdAmA vivANyAsadhAAnamArAmAyaNAsAya yajIsanattayAsavAgAraNAnadhAramA samatArAhAmAyApAzatigaMdhA evamavarevAsenasAhirAgAgrImAna siniyAdhikyAvadhamadAsasAhAra vAvaratagabAmAnimarAjamaNDiAlAyA kamalarAjamAyAyAyAnAzAlakhita savAdAsanAThAvisamastAnAzA Plate LXXVI citra 242-243 uparathI anukrame zrI mahAvIranuM yavana; saMvata 1522mAM kamalasaMyamapAdhyAyanA upadezathI lakhAelI pasUtranI suMdara pratanI prazarita Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXVII gavegAnAmAmacatijyarANa moThayadevayAenagavatIe yAdadAkA zdAnImakA dizAmApAralyAna yasyAtisaMbaMAdhAzamA ukcha mAndA dAmanavaprayAsakta kAra yAdyAnapAmayUhAgaDayAta epasavathA vAzimavekAnapratipakSakA udekaad| vAdyayAtanAvapratidhaNyAta minika prayadhAtA giyAityAdi ayamAdiyokavAvArakhaMDa mAmalAyamAyA mAyavikAra nAsikalanAniyavAsitAmaNimAdiyAkegA, yakIna miyAnunamunyayAma pasaliyalAuniyAkArakA prathama vaSayamamakaraNaMkavara dilI havAmAkA jamyadharaNa batAyaramezyamAdiniHSayamavarSakaroti kSe tra vinaya mAdinivArayati prathamAvIgAdA kazAdhagANAya minabirAdaNAyasava eSayarugavAsayavintaM mAyanAMcayasidAntratini' dvAragAthA mAsa jagAna gAdiyAjIvavidhikahAbaNAnasmabhula gayadhAratarasamAmAta jigadiyA jAvapracAramakAsAthAnamA mAkhaNyadhAranAmAsayama bImAraunaka masAmamayamara vAruyA eyarAdiyastyAunAbudhavAzyAgamA pakamalajagana zivadhanaramadhIvajApanamanyApakSayAya vamanamAndA ssdaaraamnvmiimaayaa| "nyAyamaNavAdAsaMyamahAsamapAra niyaM vAkAkANazANADyAdAmA mayAyata rANAdAmA nArAjayagAthA yamAmAnirikSamAyanamAna zvAnAramANaviraha sa niyamAvagAdA samaddhako agAdayatanAma yAdati nili khikarakhavA vividhAMgana nayAnayani nazagayamizivakSata spavyAkhyAna samaya paramda magatigAdI kA yAmAgomA deyama vividhapadayAhA kisAzavAsiyAni prANAjAgayayAmAgAracha palAyanarAyana dnnaad| niyarayakarAlikAmyA grAhiyanAnimANakA vizAkamanisasamasislinikatAvamA vinAmasagimAyanasAyasamadhpAdanAmamA TIDIN E nAbhAmaravAminAthAzazvAcAlAnanAkAra dipaTikApuramavarasuravarazegA 2 milimAnAdAniyavAsAvAmAnAvara zamabaTiyArakAsArakhAkaramAkariyAlAmAla vizanapAnilakAmAvanizasyada jAnA madanAmanAmAjhamavAvA dezAtAvikramAmAzayalilAvAlAkAmanAgamayA svarUpAdhyAmirajAlakarmipAva masamakAlAvitAmakizamimatA mAramAdikAlaralamanAmAvanimazvagAniarasvAmayukhanirmalagAnImakala vayAlayamAvaninavadiTImavarAyaDalakanI sapachavAkyamavayathAzikasAsamAyabhavAdA bAdhAsadAcArayarAmA bAgavAnamAhidInatamAnALEmaiIRAATAtAsamavAdayAnA mAvikArA niya bAsanamAjanirinAsaga yolayAcI kimayAkAraNapakA rikAyarAzImAzmAkAnadhAudhArA kalyANakazyavivAravizAla sahazamAdadhusaphalA jilyamANAvinA thApAnAmavisadasalA samAjyazAsAyanikSamA magadhanAyA yasyArIrasAgyazizumAyAdavakarake tyAzimadadagAdAniyavANabhaTAmA unale 'yApAna karaNaziyAvavidhAnidhyavinivabhAra mahAgAramayazavayAsArazArakSakamA samora dilavAvAcAravAsavyAyazAsavAkAni divAkAyadevAka enavAyAnajAyasavanadAnanavinitasmanikA zrIdivazIrivA zrIkAkaraniyani 12 nasyAsananiyanivAsatiyAzcamazyakatyAravAhamasanAdhinayanijagakAvanAbAkAvasthAmA niyantramA A jAyAramAirininAsAyA zavAravirAjamAnAmAAnAjinamyAna nidevAnanAnanAgamati mAjA rAmAvimAyanazAnAdharaNa cha saba yuvA citra 244-245 uparathI anukrame zrImahAvIranuM samavasaraNa; bImAlavaMzI devAnA saMgraha mAMnI nizItha[i nI prata ke jemAM saMvata 1508mAM gujarAtamAM paDelA dukALanA ullekha che Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinamANa nama zradAlanATa ta ADA manazzAna samA mahAra am vs atee gurbaa vayamuna sAgala timIlie maharanIya Tetapi Eradua vimAna kasaN Sinensisaa 33 rAjamAra Mail vibhA samAdhAnAlA kita GUOMENERGOMBO camalasore AkArAga vimAna i citra 246-247 uparathI anukrameH zrImahAvIraprabhunuM cyavana; paMdaramA saikAmAM lakhAelI eka sAvarNAkSarI pratanI prati Plate LXXVIII Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXIX CH alisa TER paatum vaatt motaarenihaayessaanaanaataanyvksycit|| initIzakoDavA navAsIkata jagavatImAhAtmAnamAnanA kAravAyA viraNAtAmasAvInAdhikIyAtridhAdi tAtAzavacaDikAgrastikAjagavatAyatA yAganitAnhAraraktA mahAkAlInAmAgaNAmadhukaTa janAzAyojazavoDajAsana / zidavAvakAzanAzapAhI janatAgavAyArAjamAnI triNshaalaavnmaalyaa|visphurd zanadeSTrAtAnAmarUpAknimiya tuloy'liilaaskni mhaatriyo||4nggbaamNgvaal cakrapAzamuditA paricakAmuka / citra 248 thI 250 uparathI anukrame zrI sararavatIdevI; prabhu zrI mahAvIrasvAmI; bIra retIdevI Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMThAsakAlamAdaladhaemAlava kRmlonasitakAsasakAtinAlAe jhAnarAlarajanAkasavArUlAlavadAma demuvadanaksAdavavAlAradhamalama dilasasAyaniyamitavAuMdarAmada nakadacivadhayavadatavadanAbujAtama rANAyAmnAsapratimapitAdharasathative ytikaarnnaashaamdynmH| GIrAdhAka nArAyaNAyanamaityayamevasatyasaMsAra ghAraviSasaMdaraNAyamATapyaMtrasAmana zamaditAsurAgAnAzanarAmamadizAmya hamadhArayajatizrIparamahaMmAzvAnaka pApAdavimaMgalaviracitAzrIzalagA nasutirAtimAzcarANalagavAya11jAgA Plate LXXX citra 251 -252 bAlagopAla stutinA citraprasaMge Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXXI jApAsirAbAdyasavimaMkAzAta mArAvAsaravAmadhAkavAkAmanAMnA rAdhavavasUcanAmAMkAmAvakAtA rapallavaMpibanAdamadhuramadhurakSidhara pAcavayomadatyAkthayarahamikA rAmidizAnadesAmAyimakhiyA nidasAmayimasalimuphadasmarava mAravidAta zravaNaniyadhAmamAtra tapANanAthA deNo aparAvabhinavanitatparAmArA, akAnAmayiAgApakravAvada dezavakayAmadAnakalibIlAhI saakshklaayoph||26E marakaMtalAracitalolalAlAlake kanakaNitakiMkiNAlalikAma svalAdhanAkAraNalaphalakaskara kanakaUMDalAmAdAmamaraka mAnAsamadatalizAyyA citra 2pa2-254 bAlagopAla stutinA citraprasaMge Page #348 -------------------------------------------------------------------------- Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MN VY MAN w Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXXIV E citra 257 6, sU. a. 11 kaleka 16 thI 30 civa 258 u, s a, 12 leka 19 thI 30 . = == = = 'catra 259 narakanI yAtanAonuM dRzya uM, sa. a. 19 - citra 260 mRgAputranAM mAtApitA | uttarAyuna sutranA citraprasaMge Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXXV VAL 20 = = al citra 261. sU. a. 20 zloka 19 thI 31 citra 2626, sU. a. 21 zloka 4 thI 10 citra 2636. sa. a. 22 zloka 33 uttarAdhyayana sUtranA citraprasaMge ---- * citra 264 9. su.a.23 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s Ling citra 265 zrIsAlibhadra ane tenI batrIsa Plate LXXXVI Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXXVII AOOXED S Hai APPLE Zi Zhi citra 266 zrImagadharAja zreNika ane sAlibhadra Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXXVIII citra 26 7 zrIdharmasUrinI udyAnamAM dezanA Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate LXXXIX citra 268 zrI mahAvIra prabhunuM samavaraNa Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | Sers NAVIMUSANA MUSS citra 269 dasa bhuvanapatinA che Plate XC Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XCI citra 270 sUrya ane caMdra tenAM vAhane sAthe Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Zi Place XCI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kirara shin Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 273. merUparvata 700 citra 274 jaMbuvRkSa Plate XCIV Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate XCV (c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c)(c) O} : vita jaJITSjaOP = 4 , 022 SER OOK citra 275 ATha yaMtarendra eka U UDI chelAja ghain Tips - ( zae-thm (dri2ad Brain TI - A S = (tal BJ9a - STUTI citra 276 ATha yaMtarendro Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra 277 devonI utpattiyyA Plate XCVI citra278 cakravartInAM cauda ratno hATa madhya miTaramA kappe dimAga ghyAla lakajA huvarisa // 11 // trayaM rAtmaka lokasya vinAga vAvavizvAcakkiy eaai||13|| ikvi udatrAno sthApanA :11 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakazatisthAI vAcaSa Tenasa havaH pAna kAhapani gundhAvatAyAgama ninAdavAsaMti sakA vAmarA kaMsA ciya ekaMde vahAM prAdAyathAganina kAgabAdhyAtaramAvasyazikSivaliMga mAratA nAmApustA tataH sAdavAnadAyadyAta nayAnapAvamirAmAMgatagArAvAgAtahazatavAdayAmA prAntAvAtamA tASayAnAvisamA yitivinamyAnadinApragAnakAyamAbAdamAsAmalAzayAyamA sAmanapArA pavitavaMjAtaMjasyA-gAnAH punakinamA vArAhayakaryaba puthphagavAnArA yAmeghanazariyAgrAhayatitrAvividhayatakadevatamasamatAvamakSa yAninitA devAnAmagyAsayanisamA vAmatAnAcalAsatAnArAmA rupayanyAgata Saamana GANG vAmanapazavarayaNAyayA jamAyArAmamanakatavAnAdhAyAdAmadhyapratavayuvAkAcavaraNavazmAdasavatA aaimiyAlayAzramadAnAmanAtA:janajIvAmana malayAnayArakSamAvavidhyAgayugamanAstAkA vizvakarayaliyApakaMpAdapAritavAya tyAdivataminpAdayasakoNalAmAkAgatyAnvitamAtra yAmAgavAvAkarahAtahAsAdinayatavavAdasvAyatadAnamayAtavadavAnalasambanA mAlA vivAgatayaMdAja timApatitastatAdinAghayAvayAcyAdA pAtApAya svAtavardhakAra nAztra vanajAtaraH satAnAmadhadAnI AntiqvicA yA gAyata kaTa sAratAhaji-TURE gadyAnasAdhanAcagaNapaNazayAnAnamanva yusaztyAkrapada matagatAdhamAratakatAmaghaUbhAganodiyAnyutgubazaramayAmutpa rAtpamatyahatA dAma kamAbhAratIvAravAAgyamArAdhmatamAmAta sanayanomavAvajayAdamAnayuzanavata tAmaUmArakathA hatAra bhAganiyAtalImApAdhyAyakilavijayagAmAmAyabhAvamayAvajayagAvarAvatAyA kanyayavAdhikAyamaH kaNasamAptaHyamAna niyAtakayasamasyAnAmAvAlaganAzAjamAgamAyAmA citra 279 thI 281 kapatra subAdhikA rIyAkSarI Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hkh] th11-15 } 1 222 bic Plate XCVIII E ELE -TEELITTL IEEEE CLIE HEILIPEI Y SLERAL GRC Colut Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zarIraMjana yaMtra) vpaYAI Elegal thayaage citra 283 vIsa sthAnakanAM vIsa cihano Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAka nisA 13 pAsa saghanasAdha 08 zani dAsa kcrbaa| PAR citra 284 nagarazeTha zAMtidAsa tathA temanI strI kapuramAI Plate C Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate CI ke vera vAra IMG s citra 286 kAgaLanI prata uparanuM eka zobhanacitra citra 28 saMgama vAcharaDAM cAre che nIco tAjIta: dIdharaNidrapadAtA cive 287 pArzvanAthanI mUrtinuM rekhAMkana citra 288 zrIpAlanI nava rANI rathamAM besIne vAMDhavA jAya che citra 289 zrIla sukhapAlamAM besI vAMdavA jAya che Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3112 --- 6. citra 290 vavahANa citra 22 ranakIpanA kinAre vahANa .-.-.-.-. citra 291 ratnakrIpanA kinAre vahANa citra 293 dhavala zeDa cAra mitro sAthe zrIpAlane vahANamAMthI pADI nAkhavA masalata kare che karu 434 . Plate CII Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nnI ApI Plate CIII IgESIDERGIES citra 294 mAMcAnI dora kApI zrIpAlane vahANamAMthI dariyAmAM dhakelI de che. citra 295 rANAnuM yuddha citra 296 ravayaMvara maMDapa citra 297 ajitasenane mukA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate CIV sy Way R. ( M)JN[ P\)(T ) AthI che. 15tbibly 5 . 5 NR N citra 298 sukhaDanA suMdara bArIka kotarakAmavALI eka peTI (zrImAna karaturabhAI nagarazeThanA raujanyathI) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate CV rAdhA * hajAra ke da rada citra 299 upara: sukhaDanA bAjaDamAM jaMbudvIpane suMdara nakaze tathA cAre bAju cAvIsa tIrthakaranI caraNa pAdukAonuM suMdara kotarakAma nIceH bAjahanuM eka paDakhuM jenA upara cAvIsa tIrthaMkaranI mUrtio che (zrImAna karaturabhAI nagarazeThanA saijanya thI) Page #372 -------------------------------------------------------------------------- Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plate CVII - - - - - - - ka sara - thI * * * * * nita para * * * * * * * * * * * kara -- -- ma * * Ass * * * karad . ka kahe - citra 301 AkAzapuruSa nara - - 2 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- _