Page Text
________________
ચિત્રવિવરણ
Plate I ચિત્ર ૧ (હંસદ્ધિ. ૧. પાનું ૬૦) શ્રીવભદેવનો પ્રથમ રાજા તરીકે રાજ્યાભિષેક, ચિત્રમાં ઉપર
અને નીચે એમ એ પ્રસંગે છે. તેમાં ચિત્રના પરિચયની શરૂઆત નીચેના રાજ્યાભિષેકના પ્રસંગથી થાય છે. આ પ્રસંગના વર્ણન માટે મહાકવીશ્વર શ્રીધનપાલવિરચિત “શ્રીપભપંચાશિકા’ના નવમાં લોકમાં નીચે મુજબ વર્ણન આપેલું છેઃ “હે જગનાથ ! ઇન્દ્રારા જલદી રાજ્યાભિષેક કરાએલા એવા આપને, વિસ્મયપૂર્વક લાંબા કાળ સુધી કમળનાં પો વડે અભિષેક-જલ ધારણ કરવા પૂર્વક જે (યુગલિકોએ) જેવા તેમને ધન્ય છે.'–૯
ચિત્રમાં ડાબી બાજુએ સિંહાસન ઉપર શ્રીષભદેવ બેઠેલા છે. તેમના ઉચા કરેલા ડાબા હાથમાં કપડા જેવું કાંઈક દેખાય છે તેઓ પોતાની તર્જની આંગળી ઊંચી કરીને, સામે બંને હાથમાં કમળપત્રમાં અભિષેક જલ ધારણ કરીને ઊભા રહેલા યુગલિકના એક વડલા (સ્ત્રી-પુરુષ)ને કાંઈક કહેતા હોય એવો ભાવ દર્શાવવા ચિત્રકારે પ્રયત્ન કરે છે. સામે ઊભું રહેલું યુગલ નમ્ર વદને હાથના બોબામાં કમળપત્રમાં અભિષેકજલ ધારણ કરીને વિસ્મિત નયનોએ શ્રી ઋષભદેવ સામે જેતું દેખાય છે. ચિત્રકારે કમળપત્ર બતાવવા ખાતર યુગલિક પુના બંને હાથ આગળ દાંડી સાથે કમળપત્ર બનાવેલું છે. ત્રણે વ્યક્તિઓના કપડામાં જુદીજુદી જાતનાં શોભને આલેખેલાં છે, જે પંદરમા સૈકાનાં સ્ત્રીપુના વૈભવશાલી પહેરવેશની આબેહૂબ રજુઆત કરતા પુરાવા છે. ચિત્રના ઉપરના ભાગમાં બાંધેલા ચંદરવામાં શ્રેણીબદ્ધ પાંચ હંસ ચીતરેલા છે.
આ ચિત્રના અનુસંધાને, ઉપરના ચિત્રમાં વર્ણવેલો, શીષભદેવે પિતાની રાજ્યવસ્થામાં જગતને પ્રાણીઓના ઉપકારની ખાતર સૌથી પ્રથમ કુંભારની કળા બતાવી તે પ્રસંગ જોવાનો છે. શ્રીષભપંચાશિકા'ના ૧૦મા શ્લોકમાં આ પ્રસંગનું વર્ણન નીચે મુજબ આપેલું છે કે જેમણે (શબ્દ-વિદ્યા, લેખન, ગણિત, ગીત, ઈત્યાદિ વિધા-કળાઓ અને (કુંભારાદિકના) શિપ દેખાડયાં છે તેમજ જેમણે (ખેતી, પશુપાલન, વાણિજ્ય લમ ઇત્યાદિ સમસ્ત (પ્રકારનો) લોકવ્યવહાર (પણ) સારી રીતે સમજાવ્યો છે, એવા આપ જે પ્રજાઓના સ્વામી થયા છે તે કૃતાર્થ છે.'-૧૦
તેઓએ બતાવેલી પુરુષની તેરતથા સ્ત્રીઓની ચોસઠ કળાએાનું વિવેચન આપણે
१. धन्ना सविम्हयं जेहिं, झत्ति कयरजमजणो हरिणा।
चिरधरिअनिलणपत्ता-भिसेअसलिलेहि दिहो सि ॥४॥ ર આ રાજ્યાભિષેકની વિશેષ માહિતી માટે જુએ “આવશ્યક ચણિ'. 3 दाबिअविजासिप्पो, बजरिआसेसलोअववहारो।
जाओ सि जाण सामिअ, पयाओ ताओ कयत्थाओ ॥१०॥ * એ પૃe ૧૩. કુટ ૨.
૫ જુઓ ૫ણ ૧૪. ફટનેટ ૩.
| SR No. | 008468 |
| Book Title | Jain Chitra Kalpadruma 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sarabhai Manilal Nawab |
| Publisher | Sarabhai Manilal Nawab |
| Publication Year | |
| Total Pages | 374 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 20 MB |