Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ एँ नमः ॥
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूपकोश
( चार काल कर्तरि तथा कर्मणि)
卐
: लेखक : संपादक : प्रकाशकश्च : हरेशभाई लवजीभाई कुबडिया
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
.
॥ एँ नमः ॥
889
8
3898988088
3900000x8
8888
3880xt 9808990888888888
edits
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
(चार काल कर्तरि तथा कर्मणि)
-
. : लेखक : संपादक : प्रकाशकश्च : श्री विजय केशरसूरी स्याद्वाद विद्यामन्दिर
तथा
श्री भीनमाल महाविदेह धाम ना अध्यापक ___ हरेशभाई लवजीभाई कुबडिया
मूल्य - पठन - पाठन
संवत् - २०६० वीर सं. २५३०
ई. सं. २००४ आवृत्ति - द्वितीय नकल-२०००
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાપ્ત સ્થાન:)
(१) श्री विजय केशरसूरीश्वरजी स्याद्बाद विद्यामन्दिर,
गिरि विहार, तलेटी रोड,
વનિતા – પિન. ૩૬૪૨૭૦. (૨) શ્રી મીનનીત મહાવિદ ધામ,
તળેટી રોડ, વનિતાબT - ૩૬૪૨૭૦ . (૩) દશમા નવમા ગુડિયા,
६/१०३ शत्रुजय पार्क, तलेटी रोड, पालिताणा-३६४२७० मोबाइल नं. ९४२६३१६८८९
પ્રકરણ-ભાષ્ય-કર્મગ્રન્થ-પંચસંગ્રહ-કમપયડી-બૃહત્સંગ્રહણીબૃહëત્ર સમાસ-લોકપ્રકાશ-તત્ત્વાર્થ-ટીકાઓ-પ્રથમા-મધ્યમ-ઉત્તરમારઘુવંશ-નૈષધ-કિરાત-ત્રિષષ્ટિ-પ્રાકૃત-વ્યાકરણ-ન્યાયભૂમિકા-તર્કસંગ્રહમુક્તાવલી-સ્યાદ્વાદ મંજરી-પ્રમાણનય-રત્નાકરાવતારિકા-વ્યાપ્તિ પંચકયોગ શતક-યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય- યોગ વિંશિકા-વિંશતિર્વિશિંકા-ષોડશક
પ્રાચીનલિપિના જ અભ્યાસ માટે મળો જ હરેશભાઇ લવજીભાઈ કબડિયા મો. : ૯૪૨૬૩ ૧૬૮૮૯ ૬/૧૦૩, શત્રુંજય પાર્ક, તળેટી રોડ, પાલિતાણા - ૩૬૪૨૭૦
# સર્વ હક્ક લેખકને રવાધીન છે. “ આ પુસ્તક જ્ઞાન ખાતાની હોઈ શ્રાવકે ઉપયોગ રાખી અધ્યયન કરવું.
મુદ્રકઃ કિરીટ ગ્રાફીક્સ ૨૦૯, આનંદ શોપીંગ સેન્ટર, રતનપોળ, અમદાવાદ. ફોન : (૦૭૯) ૨૫૩૫૨૬૦૨
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
BARBARABARADARAMMARRIAGRAM
AM
मुद्रापक
wwwwwwimanawwws
।
आगमज्ञ प.पू. मु. श्री जम्बूविजयजी म.सा.ना
शिष्य प.पू.मु.श्री धर्मचन्द्र वि.म.सा.ना शिष्य प.पू.मु.श्री पुण्डरीकरत्नविजयजी म.सा.नी
. प्रेरणाथी
40.50000000000000wwA
AranamanAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
A AAAAAAAAAAAAAAAA
(१) श्री सिद्धि-भुवन-मनोहर-जैन ट्रष्ट, अमदावाद
.. . तथा (२) श्री जैन आत्मनन्द सभा-भावनगर.
ocloudaid0609665
सहायक - प.पू.सा. श्री मालिनीयशाश्री म.सा.
889998888888888
000
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
...સુવૃતના સમાન.. परम पूज्य योग निष्ठ आ. वि. केसरसूरीश्वरजी म.सा.ना. गच्छाधिपति भोपाल तीर्थोद्धारक प.पू.आ.वि. हेमप्रभसूरीश्वरजी म.सा.ना आज्ञानुवर्तिनी प.पू.सा. श्री सुव्रत श्री.म.सा.ना सुशिष्या પૂ.પૂ.સા.શ્રીનિર્નનામા શ્રી મ.સા.
. तथा ઇ.પૂ. શ્રેયર શ્રી મ.સા.ના સુશિષ્યા.... सा.श्री भाग्योदया श्री म.सा.नी प्रेरणाथी सुकृतना
સમા... 1) હિમ્મતનગર બગીચા વિસ્તારના શ્રાવિકાબેનો તરફથી (2) PALLVI BEN SHATEESH BHAI SHAH, purif) U.S.A. (3) અખંડ સૌભાગ્યવતી શ્રીમતી સુરેખાબેન અરવિંદભાઈ શાહ
(સુરતવાળા)ના વર્ષિતપના પારણાની સ્મૃતિ નિમિત્તે. (4) Pરીન નવાનગી વાંવરીયા માઉં.
हस्ते सुपुत्र शा. शान्तिलालजी जवानमलजी कांकरीया, (5) વિનોદકુમાર ચિનુભાઈ ચોકસી, અમદાવાદ. (6) હિરાબેન ન્યાલચંદભાઈ સુખડીયા, બિસ્લિમોરા (7) મનહરલાલ મોહનલાલ શાહ, સદર બજાર કેમ્પ, અમદાવાદ. (8) માણેકલાલ ભૂરાલાલ સુખડિયા, મોરબી. (9) જ્યોતિબેન શરદભાઈ ગાંધી, આંકલાવ. (10) જયાબેન આંકલાવ વાળા (11) પ્રજ્ઞાબેન ગૌતમભાઈ શેઠ, અમદાવાદ. (12) અરવિંદભાઈ રમણલાલ શેઠ, અમદાવાદ. (13) કાલિકાબેન બિપિનભાઈ પરિખ, સાબરમતી, અમદાવાદ. (14) શ્રીમતી તારલા સોનRIMળી, વાંવરીયા માડા (જ.)
દાન – વિદ્રોની, મુખ્ય (15) ચંદ્રાબેન ગુણવંતભાઈ શાહ, કોઠવાળા (16) કંચનબેન ખિમચંદભાઈ શાહ, કલકત્તાવાળા
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
A
28000
Xwww
180..
अनुक्रमणिका
88586880
1508666003
विषय - निर्देश
पृष्ठ -निर्देश
पहेलो गण परस्मैपद पहेलो गण आत्मनेपद पहेलो गण उभयपद
१-३५ ३६-५४ ५५-६७
ARIORD0000056880038888888836
naamaa000000naanaawwannanoonmaa000000000000
चोथो गण परस्मैपद चोथो गण आत्मनेपद
६८-८० ८०-८४
S
छठ्ठो गण परस्मैपद छठ्ठो गण उभयपद
८५-९१ ९२-९५
दशमो गण परस्मैपद दशमो गण आत्मनेपद
९६-११० १११-११२
११३
कृदन्त-परिशिष्ट कर्मणि परिवर्तन उपयोग निर्देश
५४
१३०
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश | १ नम् . गण -१ पर. नभy, नम२२ ४२वो.
नमस्कार करना, नमन करना, प्रणाम करना कर्तरि
कर्मणि नमामि नमावः _ नमामः ॥नम्ये नम्यावहे नम्यामहे नमसि नमथः नमथ ||नम्यसे नम्येथे नम्यध्वे नमति नमतः नमन्ति नम्यते नम्येते नम्यन्ते अनमम् अनमाव अनमाम अनम्ये अनम्यावहि अनम्यामहि अनमः अनमतम् । अनमत अनम्यथाः अनम्येथाम् अनम्यध्वम् अनमत् अनमताम् अनमन् अनम्यत अनम्येताम् अनम्यन्त
नमेव नमेम नम्येय नम्येवहि नम्येमहि नमेः ।
नम्येथाः नम्येयाथाम् नम्येध्वम् नमेत् नमेताम्
नमेयुः नम्येत नम्येयाताम् नम्येरन् नमानि नमाव -
नमाम नम्यै नम्यावहै नम्यामहै नम . नमतम्
नम्यस्व नम्येथाम् नम्यध्वम् नमतु नमताम् नमन्तु नम्यताम् नम्येताम् नम्यन्ताम् [ ३ पट् गण-१ | पर..48न ७२j, भा.
. पठन करना, पढना
नमेयम्
नमेतम्
नमेत
नमत
प्रणमामि प्रणमावः प्रणमामः ॥प्रणम्ये प्रणम्यावहे प्रणम्यामहे प्रणमसि प्रणमथः । प्रणमः ||प्रणम्यसे प्रणम्येथे प्रणम्यध्वे प्रणमति . प्रणमतः प्रणमन्ति प्रणम्यते प्रणम्येते प्रणम्यन्ते प्राणमम् प्राणमाव . प्राणमाम प्राणम्ये प्राणम्यावहि प्राणम्यामहि प्राणमः . प्राणमतम् . प्राणमत प्राणम्यथाः प्राणम्येथाम् प्राणम्यध्वम् प्राणमत् प्राणमताम् प्राणमन् प्राणम्यत प्राणम्येताम् प्राणम्यन्त प्रणमेयम् । प्रणमेव प्रणमेम प्रणम्येय प्रणम्येवहि प्रणम्येमहि प्रणमेः प्रणमेतम् . प्रणमेत प्रणम्येथाः प्रणम्येयाथाम् प्रणम्येध्म् प्रणमेत् प्रणमेताम् प्रणमेयुः प्रणम्येत प्रणम्येयाताम् प्रणम्येरन् प्रणमानि प्रणमाव प्रणमाम प्रणम्यै प्रणम्यावहै प्रणम्यामहै प्रणम प्रणमतम् प्रणमत प्रणम्यस्व प्रणम्येथाम् प्रणम्यध्वम् प्रणमतु प्रणमताम् प्रणमन्तु प्रणम्यताम् प्रणम्येताम् प्रणम्यन्ताम्
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश | ३ | प्र+णम् गण-१ | पर. नमg, नम२२ ४२वो, प्रम ४२वो.
प्रणाम करना, नमस्कार करना कर्तरि
कर्मणि पठामि पठावः पठामः पठ्ये पठ्यावहे. पठ्यामहे पठसि पठथः पठथ पठ्यसेपठ्येथे पठ्यध्वे पठति पठतः पठन्ति ||पठ्यते पठ्येते. पठ्यन्ते अपठम् अपठाव अपठाम ||अपठ्ये अपठ्यावहि अपठ्यामहि अपठः अपठतम् अपठत |अपठ्यथाः अपठ्येथाम् अपठ्यध्वम् अपठत् अपठताम् अपठन् अपठ्यत. अपठ्येताम् अपठ्यन्त
पठेव पठेम पठ्येय पठ्येवहि पश्येमहि पठे: पठेतम् पठेत ||पठ्येथाः पठ्येयाथाम् पठ्येध्वम् पठेत्
पठेताम् पठेयुः |पठ्येत पठ्येयाताम् पठ्येरन् पठानि पठाव पठाम पठ्यै • पठ्यावहै पठ्यामहै
पठतम् पठत ||पठ्यस्व पठ्येथाम् पठ्यध्वम् पठतु पठताम् पठन्तु पठ्यताम् पठ्येताम् पठ्यन्ताम् [ ४ पत् गण-१ पर. ५७t, ५४ पुं.
गिरना
पठेयम्
पठ
पतावः पतथः
पतामः पतथ पतन्ति
पततः
अपताम अपतत
पतामि पतसि पतति | अपतम् अपतः अपतत् पतेयम् | पतेः पतेत् पतानि पत पततु
अपताव अपततम् अपतताम् पतेव पतेतम् पतेताम् पताव पततम् पतताम्
अपतन् पतेम पतेत पतेयुः पताम पतत पतन्तु
पत्ये पत्यावहे पत्यामहे पत्यसे . पत्येथे पत्यध्वे पत्यते पत्येते पत्यन्ते
अपत्ये अपत्यावहि अपत्यामहि ||अपत्यथाः अपत्येथाम् अपत्यध्वम् ||अपत्यत अपत्येताम् अपत्यन्त
पत्येय पत्येवहि पत्येमहि ||पत्येथाः पत्येयाथाम् पत्येध्वम् ||पत्येत पत्येयाताम् पत्येरन्
पत्यै पत्यावहै पत्यामहै |पत्यस्व पत्येथाम् · · पत्यध्वम् ||पत्यताम् पत्येताम् पत्यन्ताम्
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [५ नि + पत् गण-१ पर. नये ५७j, ५७j.
नीचे की ओर गिरना कर्तरि
कर्मणि निपतामि निपतावः निपतामः । निपत्ये निपत्यावहे निपत्महे निपतसि निपतथः निपतथ निपत्यसे निपत्येथे निपत्यध्वे निपतति निपततः निपतन्ति || निपत्यते निपत्येते निपत्यन्ते न्यपतम् न्यपताव न्यपताम |न्यपत्ये न्यपत्यावहि न्यपत्यामहि न्यपतः । न्यपततम् न्यपतत न्यपत्यथाः न्यपत्येथाम् न्यपत्यध्वम् न्यपतत. न्यपतताम् न्यपतन् न्यपत्यत न्यपत्येताम् न्यपत्यन्त निपतेयम् निपतेव निपतेम निपत्येय निपत्येवहि निपत्येमहि निपतेः निमतेतम् निपतेत | निपत्येथाः निपत्येयाथाम् निपत्येध्वम् निपतेत् निपतेताम् निपतेयुः निपत्येत निपत्येयाताम् निपत्येरन् निपतानि निपताव निपताम निपत्यै निपत्यावहै निपत्यामहै निपत निपततम् निपतत ||निपत्यस्व निपत्येथाम् निपत्यध्वम् निपततु निपतताम् निपतन्तु ||निपत्यताम् निपत्येताम् निपत्यन्ताम् [६ रक्ष गण-१ मर. २aj, २०५५ ४२पुं.
रक्षण करना, रक्षा करना
रक्षावः रक्षथः रक्षतः
रक्षामः रक्षः रक्षन्ति अरक्षाम अरक्षत अरक्षन्
रक्षामि रक्षसि रक्षति अरक्षम् अरक्षः . . अरक्षत् रक्षेयम् रक्षेः | रक्षेत् रक्षाणि रक्ष रक्षतु
रक्ष्ये रक्ष्यावहे रक्ष्यामहे रक्ष्यसे रक्ष्येथे रक्ष्यध्वे रक्ष्यते रक्ष्येते रक्ष्यन्ते अरक्ष्ये अरक्ष्यावहि अरक्ष्यामहि अरक्ष्यथाः अरक्ष्येथाम् अरक्ष्यध्वम् अरक्ष्यत अरक्ष्येताम् अरक्ष्यन्त रक्ष्येय रक्ष्येवहि रक्ष्येमहि रक्ष्येथाः रक्ष्येयाथाम् रक्ष्यम् रक्ष्येत रक्ष्येयाताम् रक्ष्येरन् रक्ष्यै रक्ष्यावहै रक्ष्यामहै || रक्ष्यस्व रक्ष्येथाम् रक्ष्यध्वम् रक्ष्यताम् रक्ष्येताम् रक्ष्यन्ताम्
अरक्षाव अरक्षतम् अरक्षताम् रक्षेव रक्षेतम् रक्षेताम् रक्षाव रक्षतम् रक्षताम्
रक्षेम
रक्षेत रक्षेयुः रक्षाम रक्षत रक्षन्तु
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
वदामः
॥
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-१ पर. बोल.
बोलना कर्तरि
कर्मणि वदामि वदावः
उद्ये उद्यावहे . उद्यामहे वदसि वदथः वदथ उद्यसे उद्येथे उद्यध्वे वदति वदतः वदन्ति उद्यते उद्येते
उद्यन्ते अवदम्
अवदाव अवदाम औद्ये औद्यावहि औद्यामहि अवदः अवदतम् अवदत || औद्यथाः औद्येथाम् . औद्यध्वम् अवदत् अवदताम् अवदन् औद्यत . औद्येताम् औद्यन्त वदेयम् वदेव वदेम उद्येय उद्येवहि उद्येमहि वदेः वदेतम् वदेत || उद्येथाः उद्येयाथाम् उद्यध्वम् | वदेत् वदेताम् वदेयुः || उद्येत उद्येयाताम् उद्येरन्
वदाव वदाम उद्यै ' उद्यावहै उद्यामहै
वदतम् वदत || उद्यस्व उद्येथाम, . उद्यध्वम् वदतु वदताम् वदन्तु उद्यताम् उद्येताम् उद्यन्ताम् [८ सम् + वद गण-१ पर. सारी शत पोल, संवा ४२वो.
अच्छी तरहसे बोलना, संवाद करना.
वदानि
वद
संवदामि संवदसि |संवदति
समवदम्
समवदः समवदत् संवदेयम् संवदेः संवदेत् संवदानि संवद |संवदतु
संवदावः संवदामः समुद्ये समुद्यावहे समुद्यामहे संवदथः संवदः समुद्यसे समुद्येथे समुद्यध्वे संवदतः संवदन्ति समुद्यते समुद्यते समुद्यन्ते समवदाव समवदाम समौद्ये समौंद्यावहि समौद्यामहि समवदतम् समवदत | समौद्यथाः समौद्येथाम् समौद्यध्वम् समवदताम् समवदन् || समौद्यत समौद्येताम् समौद्यन्त संवदेव संवदेम समुद्येय समुद्येवहि समुद्येमहि संवदेतम् संवदेत | समुद्येथाः समुद्येयाथाम् समुद्येम् संवदेताम् संवदेयुः समुद्येत समुद्येयाताम् समुघेरन् . संवदाव संवदाम समुद्यै समुद्यावहै समुद्यामहै संवदतम् संवदत समुद्यस्व समुद्येथाम् संमुद्यध्वम् संवदताम् संवदन्तु समुद्यताम् समुद्यताम् समुद्यन्ताम्
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
५
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
९
वि + वद्
गण - १
पर विवाह कुरवो, विपरीत जोसवु, विरुद्ध जोसवु, विवाद करना, विपरीत बोलना, विरुद्ध बोलना
कर्तर
कर्मणि
विवदामि विवदावः
विवदसि विवदथः विवदति
विवदतः
व्यवदम् व्यवदाव व्यवदाम
व्यवदः
व्यवदतम् व्यवदत
व्यवदताम् व्यवदन् विवदेव विवदेम व्युद्येय विवदेतम् विवदेत व्युद्येथाः
विवदेताम् विवदेयुः
व्युद्येत
विवदाव
विवदाम
व्युद्यै
विवदतम्
विवदताम्
व्यवदत्
विवदेयम्
विवदेः
विवदेत्
| विवदानि
विवद
| विवदतु
+
विवदामः व्युद्ये
विवदथ व्युद्यसे विवदन्ति व्युद्यते
व्यौधे
१० वि + सम् + वद् गण- १
विवदत
विवदन्तु
| व्यौद्यथाः
व्यौद्यत
व्युद्यस्व
व्युद्यताम्
पर. विसम जोस.
विसंवाद करना
व्युद्याव
व्युद्येथे
व्युद्येते
व्यौद्यावहि
व्यौद्येथाम्
व्यौद्येताम्
व्युद्यामहे
व्युद्यध्वे
व्युद्यन्ते
व्यौद्यामहि
व्यौद्यध्वम्
व्यौद्यन्त
व्युद्येवहि व्युद्येमहि व्युद्येयाथाम् व्युद्येध्वम्
व्युद्येयाताम् व्युद्येरन्
व्युद्याव व्युद्यामहै
व्युद्येथाम् व्युद्यध्वम् व्युद्येताम् व्युद्यन्ताम्
विसंवदामि विसंवदावः विसंवदामः विसमुद्ये विसमुद्यावहे विसमुद्यामहे विसंवदसि विसंवदथः विसंवदथ विसमुद्यसे विसमुद्येथे विसमुद्यध्वे विसंवदति विसंवदतः विसंवदन्ति विसमुद्यते विसमुद्येते विसमुद्यन्ते . विसमवदम् विसमवदाव विसमवदाम विसमौद्ये विसमौद्यावहि विसमौद्यामहि विसमवदः विसमवदतम् विसमवदत विसमौद्यथाः विसमौद्येथाम् विसमौद्यध्वम् विसमवदत् विसमवदताम् विसमवदन् विसमौद्यत विसमौद्येताम् विसमौद्यन्त विसंवदेयम् विसंवदेव विसंवदेम विसमुद्येय विसमुद्येवहि विसमुद्येमहि विसंवदेः विसंवदेतम् विसंवदेत विसमुद्येथाः विसमुद्येयाथाम् विसमुद्येध्वम् | विसंवदेत् विसंवदेताम् विसंवदेयुः विसमुद्येत विसमुद्येयाताम् विसमुद्येरन् विसंवदानि विसंवदाव विसंवदाम विसमुद्यै विसमुद्यावहै विसमुद्यामहै विसंवद विसंवदतम् विसंवदत विसमुद्यस्व विसमुद्येथाम् विसमुद्यध्वम् विसंवदतु विसंवदताम् विसंवदन्तु विसमुद्यताम् विसमुद्येताम् विसमुद्यन्ताम्
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
११वस
वसावः
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-१ पर. Je, २३j.
रहेना कर्तरि
.. कर्मणि वसामि
वसामः उष्ये उष्यावहे उष्यामहे वससि वसथः वसथ उष्यसे उष्येथे उष्यध्वे वसति वसतः वसन्ति उष्यते उष्येते .. उष्यन्ते अवसम् अवसाव अवसाम औष्ये औष्यावहि औष्यामहि अवसः अवसतम् अवसत औष्यथाः औष्येथाम् औष्यध्वम् अवसत् अवसताम् अवसन् औष्यत औष्येताम् औष्यन्त वसेयम् वसेव वसेम उष्येय उष्येवहि उष्येमहि वसेः वसेतम् वसेत उष्येथाः उष्येयाथाम् उष्येम् वसेत वसेताम् वसेयुः उष्येत उष्येयाताम् उष्येरन वसानि वसाव वसाम ॥ उष्यै उष्यावहै उष्यामहै वस . वसतम् वसत उष्यस्व उप्येथाम् उष्यध्वम् वसतु वसताम् वसन्तु उष्यताम् उष्येताम्. उष्यन्ताम् [१२ नि+वस् गण-१ पर. निवास ४२यो, २३.
निवास करना, रहना. निवसामि निवसावः निवसामः न्युष्ये । न्युष्यावहे न्युष्यामहे निवससि निवसथः निवसथ न्युष्यसे न्युष्येथे न्युष्यध्वे निवसति निवसतः निवसन्ति || न्युष्यते न्युष्येते . न्युष्यन्ते न्यवसम् न्यवसाव न्यवसाम न्यौष्ये न्यौष्यावहि न्यौष्यामहि न्यवसः न्यवसतम् न्यवसत न्यौष्यथाः न्यौष्येथाम् न्यौष्यध्वम् न्यवसत् न्यवसताम् न्यवसन् न्यौष्यत न्यौष्येताम् न्यौष्यन्त (निवसेयम् निवसेव . निवसेम न्युष्येय न्युष्येवहि न्युष्येमहि निवसेः निवसेतम् निवसेत न्युष्येथाः न्युष्येयाथाम् न्युष्येध्वम् निवसेत् निवसेताम् निवसेयुः न्युष्येत न्युष्येयाताम् न्युष्येरन् । निवसानि निवसाव निवसाम न्युष्यै न्युष्यावहै न्युष्यामहै निवस निवसतम् निवसत न्युष्यस्व न्युष्येथाम् न्युष्यध्वम् निवसतु निवसताम् निवसन्तु न्युष्यताम् न्युष्येताम् न्युष्यन्ताम्
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैमं संस्कृत धातु रूप कोश (१३ भण् - गण-१ पर. (मा, .
पढना, कहना. कर्तरि
कर्मणि भणामि भणावः भणामः भण्ये भण्यावहे भण्यामहे भणसि भणथः भणथ | भण्यसे भण्येथे भण्यध्वे भणति . भणतः भणन्ति भण्यते भण्येते भण्यन्ते अभणम् अभणाव अभणाम अभण्ये अभण्यावहि अभण्यामहि अभणः अभणतम् . अभणत अभण्यथाः अभण्येथाम् अभण्यध्वम् अभणत अभणताम अभणन ॥ अभण्यत अभण्येताम अभण्यन्त भणेयम्
भणेव भणेम [भण्येय भण्येवहि भण्येमहि भणेः भणेतम् भणेत भण्येथाः भण्येयाथाम् भण्यध्वम् भणेत् भणेताम् भणेयुः भण्येत भण्येयाताम् भण्येरन् भणानि भणाव भणाम भण्यै. भण्यावहै भण्यामहै भण भणतम्
भणत |भण्यस्व भण्येथाम् भण्यध्वम् भणतु भणताम भणन्तु . || भण्यताम् भण्येताम् भण्यन्ताम् [१४ | खाद् गण-१. पर. Jung.
खाना
खादामि खादावः खादामः || खाद्ये . खाद्यावहे खाद्यामहे खादसि खादथः खादथ || खाद्यसे खायेथे खाद्यध्वे खादति खादतः खादन्ति खाद्यते खाद्यते खाद्यन्ते अखादम् अखादाव अखादाम || अखाद्ये अखाद्यावहि अखाद्यामहि अखादः . अखादतम् अखादत |अखाद्यथाः अखाद्येथाम् अखाद्यध्वम् अखादत् अखादताम् अखादन् अखाद्यत अखाद्येताम् अखाद्यन्त खादेयम् खादेव खादेम खाद्येय खाद्येवहि खाद्येमहि खादेः खादेतम् खादेत खाद्येथाः खाद्येयाथाम् खाद्यध्वम् खादेत् खादेताम् खादेयुः खाद्येत खाद्येयाताम् खाघेरन् खादानि खादाव खादाम खाद्यै खाद्यावहै खाद्यामहै खाद
खादतम् खादत खाद्यस्व खाद्येथाम् खाद्यध्वम् खादत खादताम खादन्त खाद्यताम खाद्येताम खाद्यन्ताम
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५ । दह
दहसि
दहेयम्
दह
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-१ पर. पण, .
जलाना, जलना कर्तरि
कर्मणि दहामि ... दहावः दहाम: दो दह्यावहे दह्यामहे
दहथः दहथ दह्यसे दोथे. दह्यध्वे दहति दहतः दहन्ति दह्यते . दह्येते. . . दह्यन्ते. अदहम् अदहाव अदहाम अदह्ये अदह्यावहि अदह्यामहि अदहः अदहतम् अदहत अदह्यथाः अदह्येथाम् अदह्यध्वम् अदहत् अदहताम् अदहन् अदह्यत अदह्येताम् अदह्यन्त
दहेव दहेम दोय दोवहि दोमहि दहे: दहेतम् दहेत | दह्येथाः दह्येयाथाम् दह्यध्वम् दहेत् दहेताम् दहेयुः दह्येत दह्येयाताम् दोरन् . दहानि दहाव दहाम दहाँ दह्यावहै . दह्यामहै
दहतम् दहत || दह्यस्व दह्येथाम् दह्यध्वम् दहतु दहताम् दहन्तु दह्यताम् दह्येताम् दह्यन्ताम् [१६ अट् गण-१ पर. 421 २j, २५७.
अटन करना, भटकना, धूमना, फिरना, भ्रमण करना अटामि अटावः अटामः अट्ये . अट्यावहे अट्यामहे अटसि अटथः अटथ | अट्यसे अट्येथे · अट्यध्वे अटति अटतः अटन्ति ||अट्यते अट्येते . अट्यन्ते आटम् आटाव आटाम आट्ये आट्यावहि आट्यामहि आट: आटतम् आटत || आध्यथाः आट्येथाम् आट्यध्वम् आटत् आटताम् आटन् आट्यत आट्येताम् आट्यन्त अटेयम् अटेव अटेम अट्येय अट्येवहि अट्येमहि अटे: अटेतम् अटेत अट्येथाः अट्येयाथाम् अट्येध्वम् अत् अटेताम् अटेयुः अट्येत अट्येयाताम् अट्येरन् अटानि अटाव अटाम अट्यै अट्यावहै । अट्यामहै अट
अटतम् अटत अट्यस्व अट्येथाम् अट्यध्वम् अटतु अटताम् अटन्तु अट्यताम् अट्येताम् अट्यन्ताम्
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [१७ ] अर्च् . गण-१ |पर. अर्था १२वी, पू ३२वी.
अर्चा करना, पूजा करना, पूजना कर्तरि
कर्मणि अर्चामि अर्चावः अर्चामः अर्ये अविहे अर्ध्यामहे अर्चसि अर्चथः अर्चथ अय॑से अयेथे अय॑ध्वे अर्चति । अर्चतः अर्चन्ति अर्च्यते अर्येते . अय॑न्ते आर्चम् आर्चाव आर्चाम आर्ये आयावहि आयामहि आर्च: आर्चतम् . आर्चत आय॑थाः आर्येथाम् आर्यध्वम् आर्चत् आर्चताम् आर्चन् आय॑त आर्येताम् आर्यन्त
अर्चेव अर्चेम [अर्येय अर्येवहि अय॑महि अर्चेः अर्चेतम् अर्चेत |अर्येथाः अर्येयाथाम् अर्यध्वम् अर्चेत् अर्चेताम् अर्चेयुः अयंत अर्येयाताम् अर्येरन् अर्चानि अर्चाव अर्चाम अच्य अावहै अयामहै अर्च अर्चतम् अर्चत अच्यस्व अर्येथाम् अय॑ध्वम् अर्चतु अर्चताम् अर्चन्तु. अर्च्यताम् अर्येताम् अय॑न्ताम् [१८ चल् गण-१ पर. यासयुं.
चलना
अर्चेयम्
चलामि चलावः चलामः चलसि. चलथः . चलथ चलति चलतः चलन्ति अंचलम् .
अचलाव अचलाम अचलः .
अचलतम् अचलतम्
अचलत अचलत् । अचलताम् अचलन् चलेयम् चलेव चलेम चलेः चलेतम् चलेत चलेत् चलेताम् चलेयुः चलानि चलाव चलाम चल चलतम् चलत चलतु चलताम्
चलन्तु
चल्ये . चल्यावहे चल्यामहे चल्यसे चल्येथे चल्यध्वे चल्यते चल्येते चल्यन्ते अचल्ये अचल्यावहि अचल्यामहि |अचल्यथाः अचल्येथाम् अचल्यध्वम् अचल्यत अचल्येताम् अचल्यन्त चल्येय चल्येवहि चल्येमहि चल्येथाः चल्येयाथाम् चल्येध्म् . चल्येत चल्येयाताम् चल्येरन् चल्यै चल्यावहै चल्यामहै चल्यस्व. चल्येथाम् चल्यध्वम् चल्यताम् चल्येताम् चल्यन्ताम्
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०
चरतः
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश चर् गण-१ पर. | यरयु, ३२j, पायरयु.
चरना, फिरना, आचरना कर्तरि
कर्मणि चरामि चरावः चरामः चर्ये चर्यावहे . चर्यामहे चरसि चरथः चरथ चर्यसे चर्येथे चर्यध्वे चरति.
चरन्ति चर्यते . चर्येते . . . चर्यन्ते अचरम् अचराव अचराम अचर्ये अचर्यावहि अचर्यामहि अचरः अचरतम् अचरत अचर्यथाः अचर्येथाम् । अचर्यध्वम् अचरत् अचरताम् अचरन् अचर्यत अचर्येताम् अचर्यन्त
चरेव चरेम चर्येय चर्येवहि चर्येमहि चरेः चरेतम् चरेत चर्येथाः चर्येयाथाम् चर्येध्वम् चरेताम्
चरेयुः चर्येत चर्येयाताम् चर्येरन् : चराणि चराव चराम चय चर्यावहै चर्यामहै
चरतम चरत चयस्व चर्येथाम् चर्यध्वम् चरतु
चरताम् ___ चरन्तु चर्यताम् चर्येताम् चर्यन्ताम् २० आ+चर् गण-१ पर. माय२j, माय२९॥ ४२j.
आचरना, आचरण करना ,
चरेयम्
चरेत्
चर
आचरामि आचरसि आचरति
आचरावः आचरथः आचरतः
आचरम् आचर: आचरत् आचरेयम् आचरेः आचरेत् आचराणि आचर आचरतु
आचराव आचरतम् आचरताम् आचरेव आचरेतम् आचरेताम् आचराव आचरतम् आचरताम्
आचरामः ॥ आचर्ये आचर्यावहे आचर्यामहे आचरथ · || आचर्यसे आचर्येथे आचर्यध्वे आचरन्ति | आचर्यते आचर्येते आचर्यन्ते आचराम आचर्ये आचर्यावहि आचर्यामहि आचरत |आचर्यथाः आचर्येथाम् आचर्यध्वम् आचरन् आचर्यत आचर्येताम् आचर्यन्त आचरेम आचर्येय आचर्येवहि आचर्येमहि आचरेत |आचर्येथाः आचर्येयाथाम् आचर्येध्वम् आचरेयुः आचर्येत आचर्येयाताम् आचर्येरन् आचराम आचर्यै आचर्यावहै. आचर्यामहै आचरत |आचर्यस्व आचर्येथाम् आचर्यध्वम् आचरन्तु आचर्यताम् आचर्येताम् आचर्यन्ताम्
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
११
जीवेयम् ।
जीव
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [२१ जीव् गण-१] पर. [4, मावि यदावी.
जीना, आजीविका चलाना कर्तरि
कर्मणि जीवामि जीवावः जीवामः जीव्ये जीव्यावहे जीव्यामहे जीवसि जीवथः जीवथ जीव्यसे जीव्येथे जीव्यध्वे जीवति जीवतः जीवन्ति जीव्यते जीव्येते जीव्यन्ते अजीवम् अजीवाव अजीवाम अजीव्ये अजीव्यावहि अजीव्यामहि अजीवः .. अजीवतम् अजीवत. ||अजीव्यथाः अजीव्येथाम् अजीव्यध्वम् | अजीवत् अजीवताम् अजीवन् |अजीव्यत अजीव्येताम् अजीव्यन्त
जीवेव जीवेम । जीव्येय जीव्येवहि जीव्येमहि जीवेः जीवेतम् जीवेत ॥जीव्येथाः जीव्येयाथाम् जीव्यध्वम् जीवेत् जीवेताम् जीवेयुः जीव्येत जीव्येयाताम् जीव्येरन् । जीवानि जीवाव जीवाम जीव्यै जीव्यावहै जीव्यामहै
जीवत जीव्यस्व जीव्येथाम् जीव्यध्वम् जीवतु जीवताम् जीवन्तु जीव्यताम् जीव्येताम् जीव्यन्ताम् २२ | त्यज् गण-१ पर. | dj, त्या ४२वो, छोडी हे.
तजना, त्याग करना, छोडना त्यजामि त्यजावः त्यजामः त्यज्ये त्यज्यावहे त्यज्यामहे त्यजसि त्यजथः त्यजथ त्यज्यसे त्यज्येथे त्यज्यध्वे
त्यजतः त्यजन्ति त्यज्यते त्यज्येते त्यज्यन्ते अत्यजम् . . अत्यजाव . अत्यजाम ॥ अत्यज्ये अत्यज्यावहि अत्यज्यामहि अत्यजः अत्यजतम् अत्यजत ||अत्यज्यथाः अत्यज्येथाम् अत्यज्यध्वम् अत्यजत् . अत्यजताम् अत्यजन् अत्यज्यत अत्यज्येताम् अत्यज्यन्त त्यजेयम् त्यजेव . त्यजेम त्यज्येय त्यज्येवहि त्यज्येमहि त्यजेः त्यजेतम् त्यजेत त्यज्येथाः त्यज्येयाथाम् त्यज्येध्वम् त्यजेत् त्यजेताम् त्यजेयुः त्यज्येत त्यज्येयाताम् त्यज्येरन् त्यजानि त्यजाव त्यजाम त्यज्यै त्यज्यावहै त्यज्यामहै त्यज त्यजतम् त्यजत ||त्यज्यस्व त्यज्येथाम् त्यज्यध्वम् त्यजतु त्यजताम् त्यजन्तु ||त्यज्यताम् त्यज्येताम् त्यज्यन्ताम्
त्यजति
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [२३ ] परि+त्यज् गण-१ | पर. [छोऽj, dj.
छोडना, तजना, त्याग करना कर्तरि
कर्मणि [परित्यजामि परित्यजावः परित्यजामः परित्यज्ये परित्यज्यावहे परित्यज्यामहे परित्यजसि परित्यजथः परित्यजथ ||परित्यज्यसे परित्यज्येथे परित्यज्यध्वे परित्यजति परित्यजतः परित्यजन्ति परित्यज्यते परित्यज्येते. परित्यज्यन्ते पर्यत्यजम् पर्यत्यजाव पर्यत्यजाम पर्यत्यज्ये पर्यत्यज्यावहि पर्यत्यज्यामहि | पर्यत्यजः पर्यत्यजतम् पर्यत्यजत पर्यत्यज्यथाः पर्यत्यज्येथाम् पर्यत्यज्यध्वम् | पर्यत्यजत् पर्यत्यजताम् पर्यत्यजन् पर्यत्यज्यत पर्यत्यज्येताम् पर्यत्यज्यन्त परित्यजेयम् परित्यजेव परित्यजेम परित्यज्येय परित्यज्येवहि परित्यज्येमहि परित्यज्येः परित्यजेतम् परित्यजेत ||परित्यज्येथाः परित्यज्येयाथाम् परित्यज्येध्वम् | परित्यजेत् परित्यजेताम् परित्यजेयुः ॥परित्यज्येत परित्यज्येयाताम् परित्यज्येरन् परित्यजानि परित्यजाव परित्यजाम परित्यज्य परित्यज्यावहै परित्यज्यामहै परित्यज परित्यजतम् परित्यजत ||परित्यज्यस्व परित्यज्येथाम् परित्यज्यध्वम् परित्यजतु परित्यजताम् परित्यजन्तु परित्यज्यताम् परित्यज्येताम् परित्यज्यन्ताम् २४ क्षिर् गण-१ | पर. [२j, ५७j, B२y, 2५४.
गिरना, टिपकना
क्षरावः क्षरथः
क्षरतः
क्षर्यते
क्षरामि क्षरसि क्षरति अक्षरम् अक्षरः अक्षरत् क्षरेयम्
अक्षराव अक्षरतम् अक्षरताम् क्षरेव क्षरेतम् क्षरेताम्
क्षरामः क्षरथ क्षरन्ति अक्षराम अक्षरत अक्षरन् क्षरेम क्षरेत क्षरेयुः क्षराम क्षरत क्षरन्तु
क्षर्ये . क्षर्यावहे क्षर्यामहे क्षर्यसे । क्षर्येथे 'क्षर्यध्वे
क्षर्येते . क्षर्यन्ते अक्षर्ये अक्षर्यावहि अक्षर्यामहि अक्षर्यथाः अक्षर्येथाम् अक्षर्यध्वम् अक्षर्यत अक्षर्येताम् अक्षर्यन्त क्षर्येय क्षर्येवहि क्षर्येमहि |क्षर्येथाः क्षर्येयाथाम् क्षर्यध्वम् क्षर्येत क्षर्येयाताम् क्षर्येरन् । क्षय क्षर्यावहै .क्षर्यामहै क्षर्यस्व क्षर्येथाम् क्षर्यध्वम् क्षर्यताम् क्षर्येताम् क्षर्यन्ताम्
क्षरेः
क्षरेत् क्षराणि
क्षराव
क्षर
क्षरतम् क्षरताम्
क्षरतु
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३]
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश २५ क्रीड् .. गण-१ पर. A1 B२वी, २भ.
क्रीडा करना, खेलना कर्तरि
कर्मणि क्रीडामि क्रीडावः क्रीडामः क्रीड्ये क्रीड्यावहे क्रीड्यामहे । क्रीडसि क्रीडथः क्रीडथ क्रीड्यसे क्रीडयेथे क्रीड्यध्वे क्रीडति क्रीडतः क्रीडन्ति क्रीड्यते क्रीडयेते क्रीड्यन्ते अक्रीडम् अक्रीडाव अक्रीडाम अक्रीड्ये अक्रीड्यावहि अक्रीड्यामहि अक्रीडः अक्रीडतम् अक्रीडत ||अक्रीड्यथाः अक्रीडयेथाम् अक्रीड्यध्वम् अक्रीडत् .. अक्रीडताम् अक्रीडन् अक्रीड्यत अक्रीड्येताम् अक्रीड्यन्त | क्रीडेयम् क्रीडेव क्रीडेम क्रीड्येय क्रीडयेवहि क्रीडयेमहि क्रीडे: क्रीडेतम्
क्रीडेत -
क्रीड्येथाः क्रीड्येयाथाम् क्रीड्यध्वम् क्रीडेत् क्रीडेताम् क्रीडेयुः क्रीड्येत क्रीड्येयाताम् क्रीडयेरन् क्रीडानि क्रीडाव क्रीडाम क्रीड्य क्रीड्यावहै क्रीड्यामहै क्रीड क्रीडतम् क्रीडत ||क्रीड्यस्व क्रीड्येथाम् क्रीड्यध्वम् क्रीडतु क्रीड़ताम् क्रीडन्तु क्रीड्यताम् क्रीज्येताम् क्रीड्यन्ताम् । [२६ जप गण-१ पर, ५, n५ ४२वो.
जपना, जाप करना
जपामि जपावः जपामः ॥जप्ये जप्यावहे जप्यामहे जपसि जपथः. जपथ जप्यसे. जप्येथे जप्यध्वे जपति जपतः जपन्ति जप्यते जप्येते जप्यन्ते अज़पम् . अजपाव अजपाम अजप्ये अजप्यावहि अजप्यामहि अजपः . अजपतम् अजपत अजप्यथाः अजप्येथाम् अजप्यध्वम् अजपत् अजपताम् अजपन् अजप्यत अजप्येताम् अजप्यन्त
जपेम जप्येय जप्येवहि जप्येमहि जपेः जपेतम् . जपेत जप्येथाः जप्येयाथाम् जप्यध्वम् जपेत् जपेताम् जपेयुः जप्येत जप्येयाताम् जप्येरन् जपानि जपाव जपाम जप्यै जप्यावहै जप्यामहै जप जपतम् जपत
जप्यस्व जप्येथाम् जप्यध्वम् जपतु जपताम् जपन्तु जप्यताम् जप्येताम् जप्यन्ताम्
जपेयम्
जपेव
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४
जिम्
जिमामि जेमसि जेमति अजेमम् अजेमः अजेमत् जमेयम् जेमेः जेमेत् जेमानि जेम
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-१ पर. म, पापुं.
भोजन करना, खाना कर्तरि
कर्मणि जेमावः जेमामः जिम्ये जिम्यावहे जिम्यामहे जेमथः जेमथ जिम्यसे जिम्येथे जिम्यध्वे जेमतः जेमन्ति ||जिम्यते जिम्येते जिम्यन्ते अजेमाव अजेमाम अजिम्ये अजिम्यावहि अजिम्यामहि अजेमतम् अजेमत |अजिम्यथाः अजिम्येथाम् अजिम्यध्वम् अजेमताम् अजेमन् । [अजिम्यत अजिम्येताम् अजिम्यन्त जेमेव जेमेम जिम्येय जिम्येवहि जिम्येमहि जेमेतम् जेमेत जिम्येथाः जिम्येयाथाम् जिम्येध्वम् जेमेताम् जेमेयुः जिम्येत जिम्येयाताम् जिम्येरन् जेमाव जेमाम जिम्यै, जिम्यावहै जिम्यामहै जेमतम् जेमत ||जिम्यस्व जिम्येथाम् . जिम्यध्वम् जेमताम् जेमन्तु जिम्यताम् जिम्ताम् जिम्यन्ताम् गण-१ | पर. नि ४२वी.
निन्दना करना, निन्दना
जेमतु
२८ निन्द्
(निन्दामि निन्दावः निन्दामः । निन्द्ये निन्द्यावहे निन्द्यामहे | निन्दसि निन्दथः निन्दथ ||निन्द्यसे । निन्द्येथे निन्द्यध्वे निन्दति निन्दतः निन्दन्ति | निन्द्यते निन्द्येते निन्द्यन्ते अनिन्दम् अनिन्दाद अनिन्दाम अनिन्द्ये अनिन्द्यावहि अनिन्द्यामहि अनिन्दः अनिन्दतम् अनिन्दत | अनिन्द्यथाः अनिन्द्येथाम् अनिन्द्यध्वम् अनिन्दत् अनिन्दताम् अनिन्दन् | अनिन्द्यत अनिन्द्येताम् अनिन्द्यन्त निन्देयम् निन्देव निन्देम निन्द्येय निन्द्येवहि निन्द्येमहि | निन्देः निन्देतम् निन्देत निन्द्येथाः निन्द्येयाथाम् निन्द्यध्वम् निन्देत् निन्देताम् निन्देयुः || निन्द्येत निन्द्येयाताम् निन्धेरन् निन्दानि निन्दाव निन्दाम निन्द्यै निन्द्यावहै निन्द्यामहै निन्द निन्दतम् निन्दत निन्द्यस्व निन्द्येथाम् - निन्द्यध्वम् निन्दतु निन्दताम् निन्दन्तु निन्द्यताम् निन्द्येताम् निन्द्यन्ताम्
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
वृष्ये
वृष्यसे
वृष्येथे
वृष्य
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश २९ वृष्ग ण-१ पर. [५२सपुं.
बरसना कर्तरि
कर्मणि वर्षामि वर्षावः वर्षामः
वृष्यावहे वृष्यामहे वर्षसि वर्षथः वर्षथ
वृष्यध्वे वर्षति वर्षतः वर्षन्ति दृष्यते वृष्येते वृष्यन्ते अवर्षम् ।
अवर्षाव अवर्षाम अवृष्ये अवृष्यावहि अवृष्यामहि अवर्षः अवर्षतम् । अवर्षत अवृष्यथाः अवृष्येथाम् अवृष्यध्वम् अवर्षत् . अवर्षताम् . अवर्षन् अवृष्यत अवृष्येताम् अवृष्यन्त वर्षेयम् वर्षेव वर्षेम वृष्येय वृष्येवहि दृष्येमहि वर्षेः
वर्षेतम् वर्षेत वृष्येथाः वृष्येयाथाम् वृष्येध्वम् | वर्षेत् वर्षेताम् वर्षेयुः । वृष्येत वृष्येयाताम् वृष्येरन् वर्षाणि वर्षाव वर्षाम
वृष्यावहै वृष्यामहै वर्ष . वर्षतम् वर्षत. वृष्यस्व वृष्येथाम् वृष्यध्वम् वर्षतु वर्षताम् वर्षन्तु वृष्यताम् वृष्येताम् वृष्यन्ताम् |३०|शुच् गण-१|पर. Jus sवो.
: शोक करना शोचामि शोचावः शोचामः शुच्ये शुच्यावहे शुच्यामहे शोचसि शोचथः शोचथ शुच्यसे. शुच्येथे शुच्यध्वे शोचति शोचतः शोचन्ति शुच्यते शुच्येते शुच्यन्ते अशोचम् अशोचाव अशोचाम अशुच्ये अशुच्यावहि अशुच्यामहि अंशोचः . अशोचतम् अशोचत |अशुच्यथाः अशुच्येथाम् अशुच्यध्वम् अशोचत् अशोचताम् अशोचन् अशुच्यत अशुच्येताम् अशुच्यन्त शोचेयम् । शोचेव शोचेम । शुच्येय शुच्येवहि शुच्येमहि शोचेः शोचेतम् . शोचेत शुच्येथाः शुच्येयाथाम् शुच्येध्वम् शोचेत् शोचेताम् शोचेयुः शुच्येत शुच्येयाताम् शुच्येरन् शोचामि शोचाव शोचाम शुच्यै शुच्यावहै शुच्यामहै शोच शोचतम् शोचत शुच्यस्व शुच्येथाम् शुच्यध्वम्
शुच्यताम् शुच्येताम् शुच्यन्ताम्
शोचतु
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
| १६
जयामि
जयति
अजयम् अजयः अजयत् जयेयम् जयः जयेत् जयानि जय जयतु ३२ त
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-१ पर. ४५ पायो, हितg.
जय प्राप्त करना, जितना, जय पाना कर्तरि
कर्मणि जयावः जयामः जीये जीयावहे जीयामहे .. जयथः जयथ जीयसे जीयेथे जीयध्वे
जयतः जयन्ति जीयते जीयेते जीयन्ते अजयाव अजयाम अजीये . अजीयावहि · अजीयामहि अजयतम् अजयत |अजीयथाः अजीयेथाम् अजीयध्वम् अजयताम् अजयन् ॥अजीयत अजीयेताम् अजीयन्त जयेव जयेम जीयेय जीयेवहि जीयेमहि जयेतम् जयेत जीयेथाः जीयेयाथाम् जीयेध्वम् जयेताम् जयेयुः जीयेत जीयेयाताम् जीयेरन् जयाव जयाम जीयै जीयावहै जीयामहै : जयतम् जयत ॥जीयस्व - जीयेथाम् जीयध्वम् जयताम् जयन्तु जीयताम् जीयेलाम् जीयन्ताम् गण-१ पर. २.
तरना, तीरना . तरावः
तीयें तीयविहे तीर्यामहे तरथः तरथ तीर्यसे । तीर्येथे तीर्यध्वे तरतः तरन्ति तीर्यते तीर्येते तीर्यन्ते अतराव अतराम अतीर्ये अतीर्यावहि अतीर्यामहि अतरतम् अतरत अतीर्यथाः अतीर्येथाम् अतीर्यध्वम् अतरताम् अतरन् अतीर्यत अतीर्येताम् अतीर्यन्त
तरेम तीर्येय तीर्येवहि तीर्येमहि तरेतम् तरेत तीर्येथाः तीर्येयाथाम् तीर्यध्वम् तरेताम् । तरेयुः तीर्येत तीर्येयाताम् तीर्येरन् तराव तराम
तीयें तीर्यावहै तीर्यामहै । तरतम् तरत तीर्यस्व तीर्येथाम् तीर्यध्वम् तरताम् तरन्तु
| तीर्यताम् तीर्येताम् तीर्यन्ताम्
तरामः
तरामि तरसि तरति अतरम् अतरः अतरत् तरेयम् तरेः
तरेव
तरेत्
तराणि तर तरतु
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
३३ | धाव्
गण- १
पर.
धावामि
धावसि
धावति
( अधावत्
धावेयम्
धावे:
धावेत्
धावानि
धाव
धावतु
३४ भू
भवामि
भवसि
भवति
अधावम् अधावाव
अधावाम
अधावः अधावतम् अधावत
अभवम्
|अभवः
अभवत्
भवेयम्
भवेः
भवेत्
भवानि
कर्तरि
भव
भवतु
धावावः
धावामः
धावथः
धावथ
धावतः धावन्ति
अधावताम् अधावन्
धावेम
धावेत
धावेयुः
धावाम
धावत
धावन्तु
धावेव
धावेतम्
धावेताम्
धावाव
धावतम्
धावताम्
धावु, होडवु.
दौडना
भवावः
भवथः
भवतः
भवामः
भवथ
भवन्ति
भवेव
भवेतम्
भवेताम्
भवाव
भवतम्
भवताम्
गण- १ पर. थयुं, होवु.
होना
अभवाव
अभवाम
अभवतम् अभवत
अभवताम्
धाव्ये
धाव्यसे
धाव्यते
अधाव्ये
धाव्यस्व
धाव्यताम्
कर्मणि
अधाव्यावहि अधाव्यामहि
| अधाव्यथाः अधाव्येथाम् अधाव्यध्वम् ( अधाव्यत अधाव्येताम् अधाव्यन्त
धाव्येय
धाव्येवहि धाव्येमहि
धाव्येथाः
धाव्येत
धाव्यै
अभवन् अभूयत
भवेम
भूयेय
भवेत
| भूयेथाः
भवेयुः
भूयेत
धाव्यावहे
धाव्येथे
धाव्येते
भवाम भूयै
भवत भूयस्व
भवन्तु (भूयताम्
भूये
भूयसे .
भूयते
अभूये अभूयावहि
अभूयथाः अभूयेथाम्
१७
धाव्येयाथाम् धाव्येध्वम्
धाव्येयाताम् धाव्येरन्
धाव्यावहै धाव्यामहै
भूयावहे
भूयेथे
भूयेते
धाव्यामहे
धाव्यध्वे
धाव्यन्ते
धाव्येथाम् धाव्यध्वम्
धाव्येताम्
धाव्यन्ताम्
भूयावहै
भूयेथाम्
भूयेताम्
भूयामहे
भूयध्वे
भूयन्ते
अभूयामहि
अभूयध्वम्
अभूयेताम् अभूयन्त
भूयेमहि
भूयेवहि भूयेयाथाम् भूयेध्वम्
भूयेयाताम् भूयेरन्
भूयामहै
भूयध्वम्
भूयन्ताम्
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८
३५ | अनु+भू
गण- १ पर.
कर्तरि
अनुभवामि अनुभवावः अनुभवसि अनुभवथः अनुभवति अनुभवतः अन्वभवम् अन्वभवाव अन्वभवाम अन्वभूये
अन्वभवः
प्रभवावः
प्रभवामि प्रभवसि प्रभवथः
प्रभवति प्रभवतः
प्राभवम् प्राभवाव
प्राभवः
प्राभवत्
प्रभवेयम्
प्रभवेः
प्रभवेत्
प्रभवाणि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
અનુભવ કરવો.
अन्वभवत्
अन्वभवतम् अन्वभवत अन्वभूयथाः अन्वभूयेथाम् अन्वभूयध्वम् अन्वभवताम् अन्वभवन् अन्वभूयत अन्वभूयेताम् अन्वभूयन्त अनुभवेयम् अनुभवेव अनुभवेम अनुभूयेय अनुभूयेवहि अनुभूयेमहि अनुभवेः अनुभवेतम् अनुभवेत अनुभूयेथाः अनुभूयेयाथाम् अनुभूयेध्वम् अनुभवेत् अनुभवेताम् अनुभवेयुः अनुभूयेत अनुभूयेयाताम् अनुभूयेरन् अनुभवानि अनुभवाव अनुभवाम अनुभूयै अनुभूयावह अनुभूयाम हैअनुभवतम् अनुभवत अनुभूयस्व अनुभूयेथाम् अनुभूयध्वम् अनुभवताम् अनुभवन्तु अनुभूयताम् अनुभूयताम् अनुभूयन्ताम्
अनुभव
अनुभवतु
प्रभव
प्रभवतु
अनुभव करना
३६ प्र+भू गण- १ पर. प्रभु थयुं, समर्थ थ.
समर्थ होना, शक्ति शाली होना
अनुभवामः अनुभूये अनुभवथ अनुभूयसे अनुभवन्ति अनुभूयते
कर्मणि
अनुभूयावहे अनुभूयामहे अनुभूयेथे अनुभूयध्वे अनुभूयेते अनुभूयन्ते अन्वभूयावहि अन्वभूयामहि
प्रभवामः
प्रभूये प्रभवथ प्रभूयसे प्रभवन्ति प्रभूयते
प्राभवाम प्राभूये
प्राभवतम् प्राभवत
प्रभूयावहे
प्रभू
प्रभूयेते
प्राभूयथाः
प्राभवताम् प्राभवन् | प्राभूयत
प्रभवेव प्रभवेम
प्रभूयेय
प्रभवेतम् प्रभवेत प्रभूयेथाः
प्रभवेताम् प्रभवेयुः
प्रभूयेत
प्रभवाव
प्रभवाम
प्रभूयै
प्रभवतम् प्रभवत प्रभवताम् प्रभवन्तु
प्रभूयस्व प्रभूयेथाम् प्रभूयताम् प्रभूयेताम्
प्रभूयामहे
प्रभूयध्वे
प्रभूयन्ते
प्राभूयावहि प्राभूयामहि प्राभूयेथाम् प्राभूयध्वम् प्राभूयेताम् प्राभूयन्त
प्रभूयेवहि प्रभूयेमहि प्रभूयेयाथाम् प्रभूयेध्वम्
प्रभूयेयाताम् प्रभूयेरन्
प्रभूयावहै प्रभूयाम है
प्रभूयध्वम् प्रभूयन्ताम्
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश |३७ / अभि+भू गण-१/पर. अमिलव १२यो, ति२२१२ १२वो, शqj.
अभिभूत करना, तिरस्कार करना, हराना कर्तरि
कर्मणि अभिभवामि अभिभवावः अभिभवामः अभिभूये अभिभूयावहे अभिभूयामहे अभिभवसि अभिभवथः अभिभवथ ||अभिभूयसे अभिभूयेथे अभिभूयध्वे अभिभवति अभिभवतः अभिभवन्ति अभिभूयते अभिभूयेते अभिभूयन्ते अभ्यभवम् अभ्यभवाव अभ्यभवाम अभ्यभूये अभ्यभूयावहि अभ्यभूयामहि अभ्यभवः अभ्यभवतम् अभ्यभवत ||अभ्यभूयथाः अभ्यभूयेथाम् अभ्यभूयध्वम् अभ्यभवत् अभ्यभवताम् अभ्यभवन अभ्यभूयत अभ्यभूयेताम् अभ्यभूयन्त | अभिभवेयम् अभिभवेव अभिभवेम अभिभूयेय अभिभूयेवहि अभिभूयेमहि अभिभवेः अभिभवेतम् अभिभवेत अभिभूयेथाः अभिभूयेयाथाम् अभिभूयेध्वम् अभिभवेत् अभिभवेताम् अभिभवेयुः अभिभूयेत अभिभूयेयाताम् अभिभूयेरन् अभिभवानि अभिभवाव अभिभवाम अभिभूयै अभिभूयावहै अभिभूयामहै। अभिभव अभिभवतम् अभिभवत अभिभूयस्व अभिभूयेथाम् अभिभूयध्वम् अभिभवतु अभिभक्ताम् अभिभवन्तु अभिभूयताम् अभिभूयेताम् अभिभूयन्ताम् (३८ स. गण-१ पर. २४, पसj, rg.
जाना, गमन करना, सरकना
सरामिः सरसि सरति असरम् असरः असरत्
सरावः सरामः
सरथः । सरथ - सरतः सरन्ति असराव , असराम
असरतम् असरत । असरताम् असरन्
सरेव सरेम सरतम् सरेत सरेताम् सरेयुः सराव
सराम सरतम् सरत सरताम् सरन्तु
सिये स्रियावहे स्रियामहे सियसे. सियेथे त्रियध्वे स्त्रियते स्रियेते स्त्रियन्ते अस्रिये अस्रियावहि अस्रियामहि |अस्रियथाः अस्रियेथाम् अस्रियध्वम् अस्रियत अस्रियेताम् अस्रियन्त स्त्रियेय सियेवहि स्रियेमहि |सियेथाः खियेयाथाम् त्रियध्वम् स्रियेत खियेयाताम् स्रियेरन् स्रियै स्रियावहै स्रियामहै त्रियस्व स्रियेथाम् स्रियध्वम् स्रियताम् सियेताम् स्रियन्ताम्
सरेयम्
सरेः सरेत् सराणि सर सरतु
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ३९ प्र+सृ गण-१ |पर. | प्रसरयु, ३ng.
प्रसरना, फैलना कतरि
कर्मणि प्रसरामि प्रसरावः प्रसरामः प्रसिये प्रस्रियावहे. प्रस्रियामहे प्रसरसि प्रसरथः प्रसरथ प्रसियसे प्रसियेथे प्रसियध्वे प्रसरति प्रसरतः प्रसरन्ति प्रसियते प्रसियेते प्रस्रियन्ते प्रासरम्
प्रासराव प्रसराम प्रास्रिये प्रास्त्रियावहिं प्रासियामहि प्रासरः प्रासरतम् प्रासरत प्रासियथाः प्रास्रियेथाम प्रास्रियध्वम् प्रासरत् प्रासरताम् प्रासरन् प्रासियत प्रास्त्रियेताम् प्रासियन्त प्रसरेयम् प्रसरेव प्रसरेम प्रस्रियेय प्रस्रियेवहि प्रस्रियेमहि प्रसरेः प्रसरतम् प्रसरत प्रसियेथाः प्रस्रियेयाथाम् प्रस्त्रियेध्वम् प्रसरेत् प्रसरताम् प्रसरेयुः प्रस्रियेत प्रस्रियेयाताम् प्रस्रियेरन् प्रसराणि प्रसराव प्रसराम ॥प्रस्रियै प्रस्रियावहै प्रस्रियामहै प्रसर प्रसरतम् प्रसरत प्रसिंयस्व प्रस्रियेथाम् प्रस्रियध्वम् प्रसरतु प्रसरताम् प्रसरन्तु प्रस्त्रियताम् प्रस्त्रियेताम् प्रस्रियन्ताम् [४० अनु+सृ गण-१ पर. | अनुसरयु.
अनुसरना, अनुसरण करना अनुसरामि अनुसरावः अनुसरामः | अनुस्रिये अनुस्रियावहे अनुस्रियामहे अनुसरसि अनुसरथः अनुसरथ | अनुस्रियसे. अनुखियेथे अनुस्रियध्वे अनुसरति अनुसरतः अनुसरन्ति अनुस्रियते अनुनियेते अनुत्रियन्ते अन्वसरम् अन्वसराव अन्वसराम अन्वस्रिये अन्वस्रियावहि अन्वसियामहि अन्वसरः अन्वसरतम् अन्वसरत अन्वत्रियथाः अन्वस्रियेथाम् अन्वत्रियध्वम् अन्वसरत् अन्वसरताम् अन्वसरन् अन्वस्त्रियत अन्वत्रियेताम् अन्वत्रियन्त [अनुसरेयम् अनुसरेव अनुसरेम अनुस्रियेय अनुस्रियेवहि अनुत्रियेमहि अनुसरेः अनुसरतम् अनुसरेत ।
||अनुस्रियेथाः अनुस्रियेयाथाम् अनुस्रियेध्वम् अनुसरेत् अनुसरेताम् अनुसरेयुः अनुस्रियेत अनुस्रियेयाताम् अनुस्रियेरन् अनुसराणि अनुसराव अनुसराम अनुस्रियै अनुस्रियावहै अनुस्रियामहै। अनुसर अनुसरतम् अनुसरत | अनुत्रियस्व अनुखियेथाम् अनुत्रियध्वम् | अनुसरतु अनुसरताम् अनुसरन्तु अनुत्रियताम् अनुस्रियेताम् अनुसियन्ताम्
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
|२१
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [४१ | स्मृ । गण-१]पर. | स्म२५॥ ७२, संunj, या ४२. [ .
स्मरण करना, याद करना कर्तरि
कर्मणि स्मरामि स्मरावः स्मरामः स्मर्ये स्मर्यावहे स्मर्यामहे स्मरसि स्मरथः स्मरथ ||स्मर्यसे स्मर्येथे स्मर्यध्वे स्मरति . स्मरतः स्मरन्ति ॥स्मर्यते स्मर्येते स्मर्यन्ते अस्मरम् अस्मराव . अस्मराम अस्मर्ये अस्मर्यावहि अस्मर्यामहि अस्मरः अस्मरतम् अस्मरत अस्मर्यथाः अस्मर्येथाम् अस्मर्यध्वम् अस्मरत् अस्मरताम अस्मरन ॥अस्मर्यत अस्मर्येताम् अस्मर्यन्त स्मरेयम् स्मरेव स्मरेम। स्मर्येय स्मर्येवहि स्मर्येमहि स्मरेः स्मरेतम् स्मरेत . स्मर्येथाः स्मर्येयाथाम् स्मर्येध्वम् स्मरेत् स्मरेताम् ‘स्मरेयुः ।। स्मर्येत स्मर्येयाताम् स्मर्येरन् स्मराणि स्मराव स्मराम स्मर्यै स्मर्यावहै स्मर्यामहै स्मर स्मरतम् स्मरत ||स्मर्यस्व स्मर्येथाम् स्मर्यध्वम् स्मरतु स्मरताम् स्मरन्तु ||स्मर्यताम् स्मर्येताम् स्मर्यन्ताम् ४२ क्षि गण-१ पर.क्षय पासपो, क्षी५ ५j.
क्षीण होना
क्षयामि क्षयावः क्षयामः ॥क्षीये क्षीयावहे क्षीयामहे क्षयसि । क्षयथः क्षयथ क्षीयसे क्षीयेथे क्षीयध्वे क्षयति क्षयतः क्षयन्ति क्षीयते क्षीयेते क्षीयन्ते अक्षयम् अक्षयाव अक्षयाम अक्षीये अक्षीयावहि अक्षीयामहि अक्षयः . अक्षयतम् अक्षयत ||अक्षीयथाः अक्षीयेथाम् अक्षीयध्वम् अक्षयत् . अक्षयताम् । ||अक्षीयत अक्षीयेताम् अक्षीयन्त क्षयेयम् क्षयेव क्षयेम क्षीयेय क्षीयेवहि क्षीयेमहि क्षये:
क्षयेतम् क्षयेत |क्षीयेथाः क्षीयेयाथाम् क्षीयध्वम् क्षयेत् क्षयेताम् क्षयेयुः |क्षीयेत क्षीयेयाताम् क्षीयेरन् क्षयाणि क्षयाव क्षयाम क्षीयै। क्षीयावहै क्षीयामहै क्षय
क्षयतम् क्षयत ॥क्षीयस्व क्षीयेथाम् क्षीयध्वम् (क्षयतु क्षयताम् क्षयन्तु ||क्षीयताम् क्षीयेताम् । क्षीयन्ताम्
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मणि
२२)
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ४३ गम् (गच्छ) गण-१ पर. गमन २y, ४.
गमन करना, जाना
कर्तरि | गच्छामि गच्छावः गच्छामः गम्ये गम्यावहे गम्यामहे गच्छसि गच्छथः
गम्यसे गम्येथे गम्यध्वे गच्छति । गच्छतः गच्छन्ति गम्यते. गम्येते. . गम्यन्ते अगच्छम् अगच्छाव अगच्छाम अगम्ये. अगम्यावहि अगम्यामहि अगच्छ: अगच्छतम् अगच्छत |अगम्यथाः अगम्येथाम् अगम्यध्वम् अगच्छत् अगच्छताम् अगच्छन् अगम्यत अगम्येताम् अगम्यन्त गच्छेयम् गच्छेव गच्छेम गम्येय गम्येवहि गम्येमहि गच्छेः गच्छेतम् गच्छेत ||गम्येथाः गम्येयाथाम् गम्येध्वम् गच्छेत् गच्छेताम् गच्छेयुः ||गम्येत . गम्येयाताम् गम्येरन् गच्छानि गच्छाव गच्छाम गम्यै गम्यावहै गम्यामहै गच्छ गच्छतम् गच्छत ||गम्यस्व गम्येथाम् गम्यध्वम् गच्छतु गच्छताम् गच्छन्तु गम्यताम् गम्येताम् गम्यन्ताम् [४४ आ + गम् गण-१ पर. आपy.
आना
आगच्छामि आगच्छावः आगच्छामः। आगम्ये आगम्यावहे आगम्यामहे आगच्छसि आगच्छथः आगच्छथ | आगम्यसे. आगम्येथे आगम्यध्वे आगच्छति आगच्छतः आगच्छन्ति आगम्यते आगम्येते आगम्यन्ते आगच्छम् आगच्छाव आगच्छाम आगम्ये आगम्यावहि आगम्यामहि आगच्छः आगच्छतम् आगच्छत || आगम्यथाः आगम्येथाम् आगम्यध्वम् अआगच्छत् आगच्छताम् आगच्छन् आगम्यत आगम्येताम् आगम्यन्त आगच्छेयम् आगच्छेव आगच्छेम || आगम्येय आगम्येवहि आगम्येमहि आगच्छेः आगच्छेतम् आगच्छेत आगम्येथाः आगम्येयाथाम् आगम्येध्वम् आगच्छेत् आगच्छेताम् आगच्छेयुः आगम्येत आगम्येयाताम् आगम्येरन् आगच्छानि आगच्छाव आगच्छाम आगम्यै आगम्यावहै आगम्यामहै आगच्छ आगच्छतम् आगच्छत आगम्यस्व आगम्येथाम् आगम्यध्वम् आगच्छतु आगच्छताम् आगच्छन्तु आगम्यताम् आगम्येताम् आगम्यन्ताम्
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [४५ अव + गम् गण-१ पर. Jej.
जानाना कर्तरि
कर्मणि अवगच्छामि अवगच्छावः अवगच्छामः अवगम्ये अवगम्यावहे अवगम्यामहे अवगच्छसि अवगच्छथः अवगच्छथ अवगम्यसे अवगम्येथे अवगम्यध्ये अवगच्छति अवगच्छतः अवगच्छन्ति अवगम्यते अवगम्येते अवगम्यन्ते अवागच्छम् अवागच्छाव अवागच्छाम अवागम्ये अवागम्यावहि अवागम्यामहि अवागच्छः . अवागच्छतम् अवागच्छत अवागम्यथाः अवागम्येथाम् अवागम्यध्वम् अवागच्छत् । अवागच्छताम् अवागच्छन् अवागम्यत अवागम्येताम् अवागम्यन्त अवगच्छेयम् अवगच्छेव अवगच्छेम अवगम्येय अवगम्येवहि अवगम्येमहि अवगच्छेः अवगच्छेतम् अवगच्छेत अवगम्येथाः अवगम्येयाथाम्अवगम्येध्वम् अवगच्छेत् अवगच्छेताम् अवगच्छेयुः अवगम्येत अवगम्येयाताम्अवगम्येरन् अवगच्छानि अवगच्छाव अवगच्छाम अवगम्यै अवगम्यावहै अवगम्यामहै अवमच्छ अवगच्छतम् अवगच्छत अवगम्यस्व अवगम्येथाम् अवगम्यध्वम् अवगच्छतु अवंगच्छताम् अवगच्छन्तु अवगम्यताम् अवगम्येताम् अवगम्यन्ताम् [४६ निर् + गम् गण-3 पर ग.
नीकलना. निर्गच्छमि निर्गच्छावः निर्गच्छामः निर्गम्ये निर्गम्यावहे निर्गम्यामहे निर्गच्छसि. निर्गच्छथः निर्गच्छथ ||निर्गम्यसे निर्गम्येथे निर्गम्यध्वे निर्गच्छति निर्गच्छतः निर्गच्छन्ति निर्गम्यते निर्गम्येते निर्गम्यन्ते निरंगच्छम् निरगच्छाव निरगच्छामा निरगम्ये निरगम्यावहि निरगम्यामहि निरगच्छः निरगच्छतम् निरगच्छत निरगम्यथाः निरगम्येथाम् निरगम्यध्वम् निरगच्छत् निरगच्छताम् निरगच्छन् निरगम्यत निरगम्येताम् निरगम्यन्त निर्गच्छेयम् निर्गच्छेव निर्गच्छेम निर्गम्येय निर्गम्येवहि निर्गम्येमहि निर्गच्छेः निर्गच्छेतम् निर्गच्छेत निर्गम्येथाः निर्गम्येयाथाम् निर्गम्येध्वम् निर्गच्छेत् निर्गच्छेताम् निर्गच्छेयुः निर्गम्येत निर्गम्येयाताम् निर्गम्येरन् निर्गच्छानि निर्गच्छाव निर्गच्छाम निर्गम्यै निर्गम्यावहै निर्गम्यामहै |निर्गच्छ निर्गच्छतम् निर्गच्छत |निर्गम्यस्व निर्गम्येथाम् निर्गम्यध्वम् निर्गच्छतु निर्गच्छताम् निर्गच्छन्तु निर्गम्यताम् निर्गम्येताम् निर्गम्यन्ताम्
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
२.४
४७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश उद् + गम् गण-१ पर. [ Guj, 6थे ४.
उत्पन्न होना, ऊर्ध्व गमन करना कर्तरि
कर्मणि उद्गच्छामि उद्गच्छावः उद्गच्छामः उद्गम्ये उद्गम्यावहे उद्गम्यामहे उद्गच्छसि उद्गच्छथः उद्गच्छथ उद्गम्यसे उद्गम्येथे . उद्गम्यध्वे उद्गच्छति . उद्गच्छतः उद्गच्छन्ति उद्गम्यते उद्गम्येते . उद्गम्यन्ते उदगच्छम् उदगच्छाव उदगच्छाम उदगम्ये उदगम्यावहि उदगम्यामहि उदगच्छः उदगच्छतम् उदगच्छत उदगम्यथाः उदगम्येथाम् उदगम्यध्वम् उदगच्छत् उदगच्छताम् उदगच्छन् उदगम्यत उदगम्येताम् उदगम्यन्त उद्गच्छेयम् उद्गच्छेव उद्गच्छेम उद्गम्येय उद्गम्येवहि उद्गम्येमहि उद्गच्छेः . उद्गच्छेतम् उद्गच्छेत उद्गम्येथाः उद्गम्येयाथाम् उद्गम्येध्वम् उद्गच्छेत् उद्गच्छेताम् उद्गच्छेयुः |उद्गम्येत उद्गम्येयाताम् उद्गम्येरन् उद्गच्छानि उद्गच्छाव उद्गच्छाम उद्गम्यै उद्गम्यावहै उद्गम्यामहै उद्गच्छ उद्गच्छतम् उद्गच्छत उद्गम्यस्व उद्गम्येथाम् उद्गम्यध्वम् उद्गच्छतु उद्गच्छताम् उद्गच्छन्तु उद्गम्यताम् उद्गम्येताम् उद्गम्यन्ताम् [४८ | दृश्(पश्य) गण-१|पर. ५g, हो.
देखना, दर्शन करना
पश्यसि
पश्यामि पश्यावः
पश्यथ: पश्यति .. पश्यतः अपश्यम् अपश्याव अपश्यः अपश्यतम् अपश्यत् अपश्यताम् पश्येयम् पश्येव पश्येः पश्येतम् पश्येत् पश्येताम् पश्यानि पश्याव पश्य पश्यतम् पश्यतु पश्यताम्
पश्यामः ||दृश्ये . दृश्यावहे दृश्यामहे पश्यथ || दृश्यसे दृश्येथे . दृश्यध्वे पश्यन्ति || दृश्यते दृश्येते . दृश्यन्ते अपश्याम || अदृश्ये अदृश्यावहि अदृश्यामहि अपश्यत || अदृश्यथाः अदृश्येथाम् अदृश्यध्वम् अपश्यन् || अदृश्यत अदृश्येताम् अदृश्यन्त पश्येम दृश्येय दृश्येवहि दृश्येमहि पश्येत ॥ दृश्येथाः दृश्येयाथाम् दृश्येध्वम् पश्येयुः ॥ दृश्येत दृश्येयाताम् दृश्येरन् पश्याम दृश्यै दृश्यावहै . दृश्यामहै पश्यत || दृश्यस्व दृश्येथाम् दृश्यध्वम् पश्यन्तु ||दृश्यताम् दृश्येताम् दृश्यन्ताम्
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
तिष्ठेयम्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ४९ स्था(तिष्ठ) गण-१ पर. स्थिर २४, GAL २३.
स्थिर होना, खडा रहना कर्तरि
कर्मणि तिष्ठामि तिष्ठावः- तिष्ठामः स्थीये स्थीयावहे स्थीयामहे तिष्ठसि तिष्ठथः तिष्ठथ स्थीयसे स्थीयेथे स्थीयध्वे तिष्ठति . तिष्ठतः तिष्ठन्ति स्थीयते स्थीयेते स्थीयन्ते अतिष्ठम् अतिष्ठाव अतिष्ठाम अस्थीये अस्थीयावहि अस्थीयामहि अतिष्ठः अतिष्ठतम् अतिष्ठत अस्थीयथाः अस्थीयेथाम् अस्थीयध्वम् अतिष्ठत् अतिष्ठताम् अतिष्ठन् अस्थीयत अस्थीयेताम् अस्थीयन्त
तिष्ठेव तिष्ठेम स्थीयेय . स्थीयेवहि स्थीयेमहि तिष्ठे: तितम
तिष्ठेतम् तिष्ठेत · ||स्थीयेथाः स्थीयेयाथाम् स्थीयेध्वम् |तिष्ठेत् तिष्ठेताम् तिष्ठेयुः । ||स्थीयेत स्थीयेयाताम् स्थीयेरन् तिष्ठानि . तिष्ठाव तिष्ठाम स्थीयै स्थीयावहै स्थीयामहै तिष्ठ तिष्ठतम् तिष्ठत स्थीयस्व स्थीयेथाम् स्थीयध्वम् तिष्ठतु तिष्ठताम् तिष्ठन्तु स्थीयताम् स्थीयेताम् स्थीयन्ताम् ५० उद् + स्था गण-१ पर. [ Gu थy, 66.
खडा होना, उठना . उत्तिष्ठामि उत्तिष्ठावः उत्तिष्ठामः । उत्स्थीये उत्स्थीयावहे उत्स्थीयामहे उत्तिष्ठसि उत्तिष्ठथः उत्तिष्ठथ उत्स्थीयसे उत्स्थीयेथे उत्स्थीयध्वे उत्तिष्ठति उत्तिष्ठतः उत्तिष्ठन्ति उत्स्थीयते उत्स्थीयेते उत्स्थीयन्ते उदतिष्ठम् उदतिष्ठाव उदतिष्ठाम ||उदस्थीये उदस्थीयावहि उदस्थीयामहि उदतिष्ठः उदतिष्ठतम् उदतिष्ठत ||उदस्थीयथाः उदस्थीयेथाम् उदस्थीयध्वम् उदतिष्ठत् उदतिष्ठताम् उदतिष्ठन् उदस्थीयत उदस्थीयेताम् उदस्थीयन्त उत्तिष्ठेयम् उत्तिष्ठेव उत्तिष्ठेम उत्स्थीयेय उत्स्थीयेवहि उत्स्थीयेमहि उत्तिष्ठेः उत्तिष्ठेतम् उत्तिष्ठेत उत्स्थीयेथाः उत्स्थीयेयाथाम् उत्स्थीयेध्वम् उत्तिष्ठेत् उत्तिष्ठेताम् उत्तिष्ठेयुः उत्स्थीयेत उत्स्थीयेयाताम् उत्स्थीयेरन् उत्तिष्ठानि उत्तिष्ठाव उत्तिष्ठाम उत्स्थीयै उत्स्थीयावहै उत्स्थीयामहै उत्तिष्ठ , उत्तिष्ठतम् उत्तिष्ठत || उत्स्थीयस्व उत्स्थीयेथाम् उत्स्थीयध्वम् | उत्तिष्ठतु उत्तिष्ठताम् उत्तिष्ठन्तु उत्स्थीयताम् उत्स्थीयेताम् उत्स्थीयन्ताम् ।
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६
कर्मणि
यच्छ
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ५१ दा(यच्छ) गण-9 पर. 1 आप, आपj.
दान देना, देना
कर्तरि यच्छामि यच्छावः यच्छामः दीये दीयावहे दीयामहे यच्छसि यच्छथः यच्छथ |दीयसे दीयेथे दीयध्वे यच्छति यच्छतः यच्छन्ति दीयते . दीयेते. . . दीयन्ते अयच्छम् अयच्छाव अयच्छाम अदीये अदीयावहि अदीयामहि अयच्छ: अयच्छतम् अयच्छत ||अदीयथाः अदीयेथाम् अदीयध्वम् अयच्छत् अयच्छताम् अयच्छन् अदीयत अदीयेताम् अदीयन्त यच्छेयम् यच्छेव- यच्छेम दीयेय दीयेवहि दीयेमहि यच्छेः यच्छेतम् यच्छेत || दीयेथाः दीयेयाथाम् दीयेध्वम् | यच्छेत् यच्छेताम् यच्छेयुः ॥दीयेत 'दीयेयाताम् दीयेरन यच्छानि यच्छाव यच्छाम दीयै दीयावहै दीयामहै
यच्छतम् यच्छत दीयस्व दीयेथाम् दीयध्वम् यच्छतु यच्छताम् यच्छन्तु दीयताम् दीयेताम् दीयन्ताम् [५२ प्र + दा गण-१ पर. | प्रदान २j, आपj.
प्रदान करना, अर्पण करना , प्रयच्छामि प्रयच्छावः प्रयच्छामः प्रदीये प्रदीयावहे प्रदीयामहे प्रयच्छसि प्रयच्छथः प्रयच्छथ प्रदीयसे प्रदीयेथे ' प्रदीयध्वे प्रयच्छति प्रयच्छतः प्रयच्छन्ति प्रदीयते प्रदीयेते . प्रदीयन्ते प्रायच्छम् प्रायच्छाव प्रायच्छाम प्रादीये प्रादीयावहि प्रादीयामहि प्रायच्छः प्रायच्छतम् प्रायच्छत |प्रादीयथाः प्रादीयेथाम् प्रादीयध्वम् प्रायच्छत् प्रायच्छताम् प्रायच्छन् प्रादीयत प्रादीयेताम् प्रादीयन्त प्रयच्छेयम् प्रयच्छेव प्रयच्छेम प्रदीयेय प्रदीयेवहि प्रदीयेमहि प्रयच्छेः प्रयच्छेतम् प्रयच्छेत प्रदीयेथाः प्रदीयेयाथाम् प्रदीयेध्वम् प्रयच्छेत् प्रयच्छेताम् प्रयच्छेयुः प्रदीयेत प्रदीयेयाताम् प्रदीयेरन् प्रयच्छानि प्रयच्छाव प्रयच्छाम प्रदीयै प्रदीयावहै. प्रदीयामहै प्रयच्छ प्रयच्छतम् प्रयच्छत प्रदीयस्व प्रदीयेथाम् प्रदीयध्वम् प्रयच्छतु प्रयच्छताम् प्रयच्छन्तु प्रदीयताम् प्रदीयेताम् प्रदीयन्ताम्
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ५३ पा(पिब) गण-१ पर. पी.
पीना
पिबेयम्
कर्तरि
कर्मणि पिबामि पिबावः पिबामः पीये पीयावहे पीयामहे पिबसि पिबथः पिबथ पीयसे पीयेथे पीयध्वे पिबति . पिबतः पिबन्ति पीयते पीयेते पीयन्ते अपिबम् अपिबाव अपिबाम अपीये अपीयावहि अपीयामहि अपिबः .. अपिबतम् . अपिबत ||अपीयथाः अपीयेथाम् अपीयध्वम् अपिबत् अपिबताम् अपिबन् अपीयत अपीयेताम् अपीयन्त
पिबेव पिबेम पीयेय पीयेवहि पीयेमहि पिबेः पिबेतम् पिबेत पीयेथाः पीयेयाथाम् पीयेध्वम् पिबेत् पिबेताम् पिबेयुः पीयेत पीयेयाताम् पीयेरन् पिबानि पिबाव पिबाम पीयै पीयावहै पीयामहै पिब. पिबतम् पिबत पीयस्व पीयेथाम् पीयध्वम् पिबतु पिबताम् पिबन्तु . पीयताम् पीयेताम् पीयन्ताम्
गण-१ पर. | मारोड ४२j, Aaj.
आरोहण करना, चढना रोहामि रोहावः रोहामः रुह्ये . रुह्यावहे रुह्यामहे रोहसि रोहथः
रुह्यसे रुह्येथे रुह्यध्वे रोहति रोहतः रोहन्ति रुह्यते रुह्येते रुह्यन्ते
. अरोहाव अरोहाम अरुह्ये अरुह्यावहि अरुह्यामहि
अरोहतम् अरोहत अरुह्यथाः अरुह्येथाम् अरुह्यध्वम् अरोहत् अरोहताम् अरोहन् अरुह्यत अरुह्येताम् अरुह्यन्त रोहेयम् रोहेव रोहेम रुह्येय रुह्येवहि रोमहि
रोहेतम् । रोहेत रुह्येथाः रुह्येयाथाम् रुह्येध्वम् रोहेत्. रोहेताम् रोहेयुः रुह्येत रुह्येयाताम् रुोरन्
रोहाव रोहाम रुही रुह्यावहै रुहामहै रोह रोहतम् रोहत
रुह्यस्व रुह्येथाम् रुह्यध्वम् रोहतु रोहताम् रोहन्तु रुह्यताम् रुह्येताम् रुह्यन्ताम्
रोहथ
अरोहम्
रोहाणि
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ५५ आ + रुह गण-१ पर. | मारोड ४२j, ५४.
आरोहण करना, चढना कर्तरि
कर्मणि आरोहामि आरोहावः आरोहामः | आरुह्ये आरुह्यावहे आरुह्यामहे | आरोहसि आरोहथः आरोहथ आरुह्यसे आरुह्येथे आरुह्यध्वे
आरोहति आरोहतः आरोहन्ति आरुह्यते . आरुह्येते . . आरुह्यन्ते [आरोहम् आरोहाव आरोहाम | |आरुह्ये आरुह्यावहि आरुह्यामहि आरोहः आरोहतम् आरोहत |आरुह्यथाः आरुह्येथाम् आरुह्यध्वम् आरोहत् आरोहताम् आरोहन् आरुह्यत आरुह्येताम् आरुह्यन्त आरोहेयम् आरोहेव आरोहेम आरुह्येय आरुह्येवहि आरुह्येमहि आरोहे: आरोहेतम् आरोहेत आरुह्येथाः आरुह्येयाथाम् आरुह्येध्वम् आरोहेत् आरोहेताम् आरोहेयुः आरुह्येत आरुह्येयाताम् आरुह्येरन् आरोहाणि आरोहाव आरोहाम आरुबै आरुह्यावहै आरुह्यामहै आरोह आरोहतम् आरोहत आरुह्यस्व आरुह्येथाम् आरुह्यध्वम् आरोहतु आरोहताम् आरोहन्तु आरुह्यताम् आरुह्येताम् आरुह्यन्ताम् (५६ | ध्यै गण-१ | पर. [ ध्यान २j, ध्यान ५२.
ध्यान करना, ध्यान लगाना ,
ध्यायामि ध्यायावः ध्यायामः ॥ध्याये . ध्यायावहे ध्यायामहे ध्यायसि ध्यायथः ध्यायथ .||ध्यायसे ध्यायेथे 'ध्यायध्वे ध्यायति ध्यायतः ध्यायन्ति ध्यायते ध्यायेते . ध्यायन्ते अध्यायम् अध्यायाव अध्यायाम अध्याये अध्यायावहि अध्यायामहि अध्यायः अध्यायतम् अध्यायत अध्यायथाः अध्यायेथाम् अध्यायध्वम् | अध्यायत् अध्यायताम् अध्यायन् |अध्यायत अध्यायेताम् अध्यायन्त ध्यायेयम् ध्यायेव ध्यायेम ||ध्यायेय . ध्यायेवहि ध्यायेमहि | ध्यायेः ध्यायेतम् ध्यायेत ध्यायेथाः ध्यायेयाथाम् ध्यायेध्वम् ध्यायेत् ध्यायेताम् ध्यायेयुः ध्यायेत ध्यायेयाताम् ध्यायेरन् ध्यायानि ध्यायाव ध्यायाम ध्यायै ध्यायावहै .ध्यायामहै ध्याय ध्यायतम् ध्यायत |ध्यायस्व ध्यायेथाम् ध्यायध्वम् ध्यायतु ध्यायताम् ध्यायन्तु ||ध्यायताम् ध्यायेताम् ध्यायन्ताम्
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९
गर्ज
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश . [५७ गर्छ .. गण-१ |पर. न. २वी, durg.
गर्जना करना कर्तरि
कर्मणि गर्जामि गर्जावः गर्जामः गर्ये गावहे गामहे गर्जसि गर्जथः गर्जथ ||गय॑से गयेथे गय॑ध्वे गर्जति गर्जतः गर्जन्ति ||गय॑ते गयेते गय॑न्ते अगर्जम् अगर्जाव अगर्जाम अगये अगावहि अगामहि अगर्जः अगर्जतम् अगर्जत ||अगय॑थाः अगयेथाम् अगय॑ध्वम् अगर्जत् "अगर्जताम् । अगर्जन् अगमंत अग]ताम् अगय॑न्त गर्जेयम् गर्जेव गर्जेम गयेय गज्येवहि गयॆमहि गर्जेः गर्जेतम्. गर्जेत गयेथाः गयेयाथाम् गयेध्वम् गर्जेत् ..
गर्जेताम् गर्जेयुः गयेत गयेयाताम् गयेरन् गर्जानि गर्जाव गर्जाम गज्य गावहै गामहै
गर्जतम् गर्जत गय॑स्व गयेथाम् गय॑ध्वम्
गर्जताम् गर्जन्तु गय॑ताम् गज्र्येताम् गय॑न्ताम् कस् गण-१ पर. जाल.
विकसित होना कसावः कसामः कस्ये कस्यावहें कस्यामहे कससि कसथः . कसथ ||कस्यसे । कस्येथे कस्यध्वे
कसतः कसन्ति ||कस्यते कस्येते कस्यन्ते अकसम्. अकसाव अकसाम अकस्ये अकस्यावहि अकस्यामहि अकसः अकंसतम् अकसत अकस्यथाः अकस्येथाम् अकस्यध्वम् अकसत् अकसताम् अकसन् अकस्यत अकस्येताम् अकस्यन्त कसेयम् कसेव कसेम कस्येय कस्येवहि कस्येमहि कसेः कसेतम् • कसेत कस्येथाः कस्येयाथाम् कस्येध्वम् कसेत् कसेताम् कसेयुः कस्येत कस्येयाताम् कस्येरन् कसानि कसाव कसाम कस्यै कस्यावहै कस्यामहै कस
कसत कस्यस्व कस्येथाम् कस्यध्वम् कसतु . कसताम् कसन्तु |कस्यताम् कस्येताम् कस्यन्ताम्
गर्जत
कसामि
कसति
कसतम
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्तरि
३०
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (५९ / विकिस् गण-१|पर. [ विस, पीलg.
विकसित होना
कर्मणि विकसामि विकसावः विकसामः ||विकस्ये विकस्यावहे विकस्यामहे विकससि विकसथः विकसथ |विकस्यसे विकस्येथे · विकस्यध्वे विकसति विकसतः विकसन्ति ||विकस्यते विकस्येते विकस्यन्ते व्यकसम् व्यकसाव व्यकसाम व्यकस्ये व्यकस्यावहि व्यकस्यामहि व्यकसः व्यकसतम् व्यकसत व्यकस्यथाः व्यकस्येथाम् व्यकस्यध्वम् व्यकसत् व्यकसताम् व्यकसन् व्यकस्यत व्यकस्येताम् व्यकस्यन्त विकसेयम् विकसेव विकसेम विकस्येय विकस्येवहि विकस्येमहि विकसेः विकसेतम् विकसेत |विकस्येथाः विकस्येयाथामविकस्येध्वम् विकसेत् विकसेताम् विकसेयुः ॥विकस्येत . विकस्येयाताम् विकस्येरन् विकसानि विकसाव विकसाम विकस्यै विकस्यावहै विकस्यामहै विकस विकसतम् विकसत विकस्यस्व विकस्येथाम् विकस्यध्वम् विकसतु विकसताम् विकसन्तु विकस्यताम् विकस्येताम् विकस्यन्ताम् ६० गै (गाय) गण-१ पर. | Pयन ४२y, Aug.
गायन करना, गाना गायामि गायावः गायामः गीये गीयावहे गीयामहे गायसि गायथः गायथगीयसे . गीयेथे गीयध्वे |गायति गायतः गायन्ति ||गीयते गीयेते गीयन्ते अगायम् अगायाव अगायाम अगीये अगीयावहि अगीयामहि अगायः अगायतम् अगायत अगीयथाः अगीयेथाम् अगीयध्वम् अगायत् अगायताम् अगायन् |अगीयत अगीयेताम् अगीयन्त (गायेयम् गायेव गायेम गीयेय गीयेवहि गीयेमहि गायेः गायेतम् गायेत ||गीयेथाः गीयेयाथाम् गीयध्वम् | गायेत् गायेताम् गायेयुः गीयेत गीयेयाताम् गीयेरन् गायानि गायाव गायाम
गिीयै
गीयावहै गीयामहै गायतम् गायत गीयस्व गीयेथाम् . • गीयध्वम् गायतु गायताम् गायन्तु गीयताम् गीयेताम् गीयन्ताम्
गाय
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्यावहे द्रूयेथे
यसे
द्रूयन्ते
द्रवेयम्
द्र्यामहै
द्रव
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ६१ दु. गण-१ पर. inj, २j.
भीजाना कर्तरि
कर्मणि द्रवामि द्रवावः द्रवामः
यामहे द्रवसि द्रवथः द्रवथ
यध्वे द्रवति द्रवतः । द्रवन्ति द्रूयते द्रूयेते अद्रवम् अद्रवाव अद्रवाम अद्र्ये अद्र्यावहि अद्र्यामहि अद्रवः अद्रवतम् अद्रवत अद्रूयथाः । अद्रूयेथाम् अद्रूयध्वम् अद्रवत अद्रवताम् अद्रवन् अद्रूयत अद्र्येताम् अद्रूयन्त द्रवेव द्रवेम
येय
द्रूयेवहि येमहि द्रवेः द्रवेतम् . द्रवेत येथाः दूयेयाथाम् येध्वम् द्रवेत् द्रवेताम् द्रवेयुः येत येयाताम् येरन् द्रवाणि द्रवाव द्रवाम यै द्रूयावहै
द्रवतम् . द्रवत यस्व . येथाम् द्र्यध्वम् द्रवतु द्रवताम् . द्रवन्तु
यताम् द्रूयेताम् द्रूयन्ताम् (६२ | रट् गण-१/पर. १.२७, २८g, मयु, २८+ २j.
__ रोना, रटना, पढना, रटन करना
रटावः रटामः रट्ये रट्यावहे . रट्यामहे रटसि रटथः . रटथरट्यसे . रट्येथे रट्यध्वे रटति रटतः रटन्ति रट्यते रट्येते रट्यन्ते अरटम् अरटाव अरटाम अरट्ये अरट्यावहि अरट्यामहि अरट: अरटतम् अरटत ||अरट्यथाः अरट्येथाम् अरट्यध्वम् अरटत् अरटताम् अरटन् ||अरट्यत अरट्येताम् अरट्यन्त रटेव रटेम रट्येय रट्येवहि रट्येमहि
रटेत रट्येथाः रट्येयाथाम् रट्यध्वम् रटेताम् रटेयुः रट्येत रट्येयाताम् रट्येरन् रटाव रटाम रट्यै रट्यावहै रट्यामहै
रटतम् रटत |रट्यस्व रट्येथाम् रट्यध्वम् रटतु रटताम् रटन्तु रट्यताम् रट्येताम् रट्यन्ताम्
रटामि .
रटेयम्
रटेतम्
रट
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
|३२
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
६३ तप
गण-१ पर.
५g.
तपना
तपामः
तपेयम्
कर्तरि
कर्मणि तपामि तपावः
तप्ये तप्यावहे तप्यामहे तपसि
तपथः तपथ |तप्यसे तप्येथे . तप्यध्वे तपति तपतः तपन्ति |तप्यते तप्येते तप्यन्ते अतपम् अतपाव अतपाम अतप्ये अतप्यावहिं अतप्यामहि अतपः अतपतम् अतपत |अतप्यथाः अतप्येथाम् अतप्यध्वम् अतपत् अतपताम् अतपन् अतप्यत अतप्येताम् अतप्यन्त
तपेव तपेम तप्येय तप्येवहि तप्येमहि तपेः .. तपेतम् तपेत तप्येथाः तप्येयाथाम् तप्येध्वम् तपेत् तपेताम् तपेयुः (तप्येत . तप्येयाताम् तप्येरन् तपानि तपाव तपाम तप्यै तप्यावहै तप्यामहै तप
तपतम् तपत तप्यस्व तप्येथाम् तप्यध्वम् तपतु तपताम् तपन्तु तप्यताम् तप्यताम् तप्यन्ताम् (६४ वाञ्छ् गण-१ पर. Ji७j, ७'.
इच्छा करना । वाञ्छामि वाञ्छावः वाञ्छामः . वाञ्छ्ये वाञ्छ्यावहे वाञ्छ्यामहे वाञ्छसि वाञ्छथः वाञ्छथ वाञ्छ्यसे वाञ्छ्येथे वाञ्छ्यध्वे वाञ्छति वाञ्छतः । वाञ्छन्ति वाञ्छयते वाञ्छयेते - वाञ्छयन्ते अवाञ्छम् अवाञ्छाव अवाञ्छाम अवाञ्छ्ये अवाञ्छ्यावहि अवाञ्छ्यामहि अवाञ्छः अवाञ्छतम् अवाञ्छत ||अवाञ्छ्यथाः अवाञ्छ्येथाम् अवाञ्छ्यध्वम् अवाञ्छत् अवाञ्छताम् अवाञ्छन् अवाञ्छ्यत अवाञ्छ्येताम् अवाञ्छ्यन्त वाञ्छेयम् वाञ्छेव वाञ्छेम वाञ्छ्येय वाञ्छ्येवहि वाञ्छ्येमहि वाञ्छेः वाञ्छेतम् वाञ्छेत वाञ्छ्येथाः वाञ्छ्येयाथाम् वाञ्छ्येध्वम् वाञ्छेत् वाञ्छेताम् वाञ्छेयुः वाञ्छ्येत वाञ्छ्येयाताम् वाञ्छ्येरन् वाञ्छानि वाञ्छाव वाञ्छाम वाञ्छ्यै वाञ्छ्यावहै वाळ्यामहै वाञ्छ वाञ्छतम् वाञ्छत वाञ्छ्यस्व वाञ्छ्येथाम्. वाञ्छ्यध्वम् वाञ्छतु वाञ्छताम् वाञ्छन्तु वाञ्छ्यताम् वाञ्छ्येताम् वाञ्छ्यन्ताम्
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३
फलेयम्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [६५ फल् .. गण-१ पर. ३ng.
फलना - पुष्पित होना कर्तरि
कर्मणि फलामि फलावः फलामः ॥फल्ये फल्यावहे फल्यामहे फलसि फलथः फलथ |फल्यसे फल्येथे फल्यध्वे फलति फलतः फलन्ति ||फल्यते फल्येते फल्यन्ते अफलम् अफलाव अफलाम ॥अफल्ये अफल्यावहि अफल्यामहि अफलः अफलतम् अफलत || अफल्यथाः अफल्येथाम अफल्यध्वम अफलत् अफलताम् अफलन् अफल्यत अफल्येताम् अफल्यन्त
फलेव फलेम (फल्येय फल्येवहि फल्येमहि फलेः फलेतम् फलेत ||फल्येथाः फल्येयाथाम् फल्येध्वम् फलेत् फलेताम् फलेयुः |फल्येत फल्येयाताम् फल्येरन् फलानि फलाव फलाम |फल्यै फल्यावहै फल्यामहै |फल. फलतम् फलत ||फल्यस्व फल्येथाम् फल्यध्वम्
फलताम् फलन्तु फल्यताम् फल्येताम् फल्यन्ताम् ६६ सद् (सीद) गण-१ पर.. | Alaj, हुमी थj.
दुःखी होना, खिन्न होना सीदामि सीदावः सीदामः ॥सद्ये सद्यावहे सद्यामहे सीदसि सीदथः सीदथ सद्यसे . सद्येथे सद्यध्वे सीदति . सीदतः . सीदन्ति सद्यते सोते सद्यन्ते असीदम् .. असीदाव. असीदाम | असद्ये असद्यावहि असद्यामहि असीदः . असीदतम् - असीदत ||असद्यथाः असद्येथाम् असद्यध्वम् असीदत् . असीदताम् असीदन् ||असद्यत असद्येताम् असद्यन्त (सीदेयम् । सीदेव सीदेम सद्येय सद्येवहि सद्येमहि सीदेः सीदेतम् . सीदेत ||सद्येथाः सद्येयाथाम् सद्यध्वम् सीदेत् सीदेताम् सीदेयुः ||सद्येत सद्येयाताम् सोरन् सीदानि सीदाव सीदाम सधै सद्यावहै सद्यामहै सीद सीदतम् सीदत ||सद्यस्व सद्येथाम् सद्यध्वम् सीदतु . सीदताम् सीदन्तु । ||सद्यताम् सद्येताम् सद्यन्ताम्
फलतु
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश प्र + सद् गण-१ पर. प्रसन्न थj, पुशी थj.
__प्रसन्न होना, खुश होना कर्तरि
कर्मणि प्रसीदामि प्रसीदावः प्रसीदामः |प्रसद्ये । प्रसद्यावहे प्रसधामहे प्रसीदसि प्रसीदथः प्रसीदथ प्रसद्यसे प्रसयेथे . प्रसद्यध्वे प्रसीदति प्रसीदतः प्रसीदन्ति प्रसद्यते प्रसोते प्रसद्यन्ते प्रासीदम् प्रासीदाव प्रासीदाम प्रासचे प्रासद्यावहि प्रासद्यामहि प्रासीदः प्रासीदतम् प्रासीदत प्रासद्यथाः प्रासयेथाम् प्रासद्यध्वम् प्रासीदत् प्रासीदताम् प्रासीदन् प्रासद्यत प्रासद्येताम् प्रासद्यन्त प्रसीदेयम् प्रसीदेव प्रसीदेम प्रसद्येय प्रसद्येवहि प्रसद्येमहि प्रसीदेः प्रसीदेतम् प्रसीदेत प्रसद्येथाः प्रसद्येयाथाम् प्रसोध्वम् प्रसीदेत् प्रसीदेताम् प्रसीदेयुः प्रसघेत प्रसद्येयाताम् प्रसोरन् प्रसीदानि प्रसीदाव प्रसीदाम प्रसधै प्रसद्यावहै प्रसद्यामहै प्रसीद प्रसीदतम् प्रसीदत प्रसद्यस्व प्रसयेथाम् प्रसद्यध्वम् प्रसीदतु प्रसीदताम् प्रसीदन्तु प्रसद्यताम् प्रसघेताम् प्रसद्यन्ताम् ६८ हस् गण-१ पर. | उस.
हंसना
हसामि
हसावः हसथः
हससि
हसति
हसतः
हसन्ति
अहसम्
अहसाव
अहसः अहसत्
हसामः । हस्ये हस्यावहे हस्यामहे हसथ हस्यसे . हस्येथे हस्यध्वे
हस्यते हस्येते - हस्यन्ते अहसाम अहस्ये अहस्यावहि अहस्यामहि
अहस्यथाः अहस्येथाम् अहस्यध्वम् अहसन् अहस्यत अहस्येताम् अहस्यन्त हसेम हस्येय हस्येवहि हस्येमहि हसेत हस्येथाः हस्येयाथाम् हस्येध्वम् हसेयुः हस्येत हस्येयाताम् हस्येरन् हसाम हस्य हस्यावहै हस्यामहै हसत हस्यस्व हस्येथाम् . हस्यध्वम् हसन्तु । ||हस्यताम् हस्येताम् हस्यन्ताम्
अहसतम् अहसताम् हसेव हसेतम् हसेताम् हसाव
हसेयम्
हसेः हसेत् हसानि हस हसतु
हसतम् हसताम्
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ६९ | वि + रम् गण-२ | पर. [विरम, 42sj, विराम देवो.
अटकना, विराम लेना कर्तरि
कर्मणि विरमामि विरमावः विरमामः । विरम्येविरम्यावहे विरम्यामहे विरमसि विरमथः विरमथ विरम्यसे विरम्येथे विरम्यध्वे विरमति विरमतः विरमन्ति ||विरम्यते विरम्येते विरम्यन्ते | व्यरमम् व्यरमाव व्यरमाम व्यरम्ये व्यरम्यावहि व्यरम्यामहि व्यरमः
व्यरमतम् व्यरमत ||व्यरम्यथाः व्यरम्येथाम् व्यरम्यध्वम् व्यरमत् व्यरमताम् . व्यरमन् । व्यरम्यत व्यरम्येताम् व्यरम्यन्त विरमेयम् विरमेव विरमेम विरम्येय विरम्येवहि विरम्येमहि विरमेः विरमेतम्, विरमेत |विरम्येथाः विरम्येयाथाम् विरम्यध्वम् विरमेत् विरमेताम् विरमेयुः ॥विरम्येत विरम्येयाताम् विरम्येरन् विरमाणि विरमाव विरमाम विरम्यै विरम्यावहै विरम्यामहै विरम . विरमतम् विरमतः विरम्यस्व विरम्येथाम् विरम्यध्वम् विरमतु विरमताम् विरमन्तु विरम्यताम् विरम्येताम् विरम्यन्ताम् ७० अस्. गण-१| पर. डोवु.
होना
भूये
अस्मि असि अस्ति | आसम् आसीः आसीत् स्याम् स्याः स्यात् असानि
स्वः
स्मः स्थः . स्थ स्तः सन्ति आस्व . आरम आस्तम् अस्त आस्ताम् आसन् स्याव सयाम स्यतम् स्यात
भूयावहे . भूयामहे भूयसे . भूयेथे भूयध्वे भूयते भूयेते भूयन्ते अभूये अभूयावहि अभूयामहि अभूयथाः अभूयेथाम् अभूयध्वम् अभूयत अभूयेताम् अभूयन्त भूयेय भूयेवहि भूयेमहि
भूयेयाथाम् भूयेध्वम् भूयेत भूयेयाताम् भूयेरन्
भूयावहै भूयामहै भूयस्व भूयेथाम् भूयध्वम् भूयताम् भूयेताम् भूयन्ताम्
भूयेथाः
स्याताम्
स्युः
असाम
एधि
असाव स्तम् स्ताम्
स्त
अस्तु
सन्तु
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६.
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश वन्द् गण-१ आत्म. वहन ४२y, isg.
वंदन करना कर्तरि
कर्मणि वन्दे
वन्दावहे वन्दामहे वन्द्ये वन्द्यावहे वन्द्यामहे वन्दसे वन्देथे वन्दध्वे ||वन्द्यसे वन्द्येथे ' वन्द्यध्वे वन्दते वन्देते वन्दन्ते वन्द्यते वन्द्येते वन्द्यन्ते अवन्दे अवन्दावहि अवन्दामहि ||अवन्द्ये अवन्द्यावहि . अवन्द्यामहि अवन्दथाः अवन्देथाम् अवन्दध्वम् ||अवन्द्यथाः अवन्द्येथाम् अवन्द्यध्वम् अवन्दत अवन्देताम् अवन्दन्त । [अवन्धत अवन्द्येताम् अवन्द्यन्त वन्देय वन्देवहि वन्देमहि वन्द्येय वन्द्येवहि वन्द्येमहि वन्देथाः वन्देयाथाम् वन्देध्वम् वन्द्येथाः वन्द्येयाथाम् वन्द्यध्वम् वन्देत वन्देयाताम् वन्देरन् वन्द्येत . वन्द्येयाताम् वन्द्येरन् वन्दै वन्दावहै वन्दामहै वन्द्यै वन्द्यावहै वन्द्यामहै वन्दस्व वन्देथाम् वन्दध्वम् |वन्द्यस्व वन्द्येथाम् वन्द्यध्वम् वन्दताम् वन्देताम् वन्दन्ताम् वन्द्यताम् वन्द्येताम् वन्द्यन्ताम् (७२ वृध् गण-१ आत्म. १५g.
बढना वर्धे वर्धावहे वर्धामहे वृध्ये वृध्यावहे वृध्यामहे वर्धसे वर्धेथे वर्धध्वे वृध्यसे . वृध्येथे , वृध्यध्वे वर्धते वर्धेते वर्धन्ते वृध्यते वृध्येते वृध्यन्ते अवधै अवर्धावहि अवर्धामहि अवृध्ये अवृध्यावहि अवृध्यामहि अवर्धथाः अवर्धेथाम् अवर्धध्वम् अवृध्यथाः अवृध्येथाम् अवृध्यध्वम् अवर्धत अवर्धेताम् अवर्धन्त अवृध्यत अवृध्येताम् अवृध्यन्त
वर्धेवहि वर्धेमहि वृध्येय वृध्येवहि वृध्येमहि वर्धथाः वर्धयाथाम् वर्धेध्वम् वृध्येथाः वृध्येयाथाम् वृध्येध्वम् वर्धेत वर्धयाताम् वधैरन् वृध्येत वृध्येयाताम् वृध्येरन्
वर्धावहै वर्धामहै वृध्यै वृध्यावहै वृध्यामहै वर्धस्व वर्धेथाम् वर्धध्वम् वृध्यस्व वृध्येथाम् • वृध्यध्वम् वर्धताम् वर्धेताम् वर्धन्ताम् वृध्यताम् वृध्येताम् वृध्यन्ताम् ।
वर्धेय
वर्धे
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [७३ डी . गण-१ आत्म.63.
उडना
कर्तरि
कर्मणि डये डयावहे डयामहे डीये डीयावहे डीयामहे डयसे डयेथे डयध्वे डीयसे डीयेथे डीयध्वे डयते . डयेते डयन्ते डीयते डीयेते डीयन्ते अडये अडयावहि अडयामहि अडीये अडीयावहि अडीयामहि अडयथाः अडयेथाम् अडयध्वम् अडीयथाः अडीयेथाम् अडीयध्वम् अडयत अडयेताम् अडयन्त ||अडीयत अडीयेताम् अडीयन्त डयेय डयेवहि डयेमहि डीयेय डीयेवहि डीयेमहि डयेथाः डयेयाथाम् डयेध्वम् .. ||डीयेथाः डीयेयाथाम् डीयेध्वम् डयेत डयेयाताम् डयेरन् । डीयेत डीयेयाताम् डीयेरन् डयै डयावहै डयामहै डीयै डीयावहै डीयामहै डयस्व डयेथाम् डयध्वम् डीयस्व डीयेथाम् डीयध्वम् डयताम् डयेताम् डयन्ताम् डीयताम् डीयेताम् डीयन्ताम् ७४ उद् + डी गण-१ आत्म. ७७.
उडना
उड्डये उड्डयावहे उड्डयामहे उड्डीये उड्डीयावहे उड्डीयामहे उड्डयसे उड्डयेथे उड्डयध्वे || उड्डीयसे उड्डीयेथे उड्डीयध्वे उड्डयते उड्डयेते उड्डयन्ते | उड्डीयते उड्डीयेते उड्डीयन्ते उदडये उदडयावहि उदडयामहि उदडीये उदडीयावहि उदडीयामहि उदडयथाः उदडयेथाम् उदडयध्वम् |उदडीयथाः उदडीयेथाम् उदडीयध्वम् उदडयत उदडयेताम् उदडयन्त उदडीयत उदडीयेताम् उदडीयन्त उड्डयेय उड्डयेवहि उड्डयेमहि उड्डीयेय उड्डीयेवहि उड्डीयेमहि उड्डयेथाः उड्डयेयाथाम् उड्डयेध्वम् ||उड्डीयेथाः उड्डीयेयाथाम् उड्डीयेध्वम् उड्डयेत उड्डयेयाताम् उड्डयेरन् । उड्डीयेत उड्डीयेयाताम् उड्डीयेरन् उड्डयै उड्डयावहै उड्डयामहै उड्डीयै उड्डीयावहै उड्डीयामहै उड्डयस्व उड्डयेथाम् उड्डयध्वम् ||उड्डीयस्व उड्डीयेथाम् उड्डीयध्वम् उड्डयताम् उड्डयेताम् उड्डयन्ताम् उड्डीयताम् उड्डीयेताम् उड्डीयन्ताम्
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५ भाष
३८
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-१ आत्म. मा ४२j, पोल.
भाषण करना, बोलना कर्तरि
कर्मणि भाषे .. भाषावहे भाषामहे |भाष्ये भाष्यावहे भाष्यामहे भाषसे भाषेथे भाषध्वे भाष्यसे भाष्येथे भाष्यध्वे भाषते भाषेते भाषन्ते भाष्यते. भाष्येते. . भाष्यन्ते अभाषे अभाषावहि अभाषामहि अभाष्ये अभाष्यावहि अभाष्यामहि अभाषथाः अभाषेथाम् अभाषध्वम् |अभाष्यथाः अभाष्येथाम् अभाष्यध्वम् अभाषत अभाषेताम् अभाषन्त अभाष्यत अभाष्येताम् अभाष्यन्त भाषेय भाषेवहि भाषेमहि । भाष्येय भाष्येवहि भाष्येमहि भाषेथाः भाषेयाथाम् भाषेध्वम् भाष्येथाः भाष्येयाथाम् भाष्येध्वम् भाषेत भाषेयाताम् भाषेरन् भाष्येत . भाष्येयाताम् भाष्येरन् भाषै. भाषावहै भाषामहै भाष्य भाष्यावहै भाष्यामहै भाषस्व भाषेथाम् भाषध्वम् भाष्यस्व भाष्येथाम् भाष्यध्वम् भाषताम् भाषेताम् भाषन्ताम् भाष्यताम् भाष्येताम् भाष्यन्ताम् ७६ रम् गण-१ आत्म. २भयु.
खेलना
रमामहे रमध्ये
रमसे
रमन्ते
अरमामहि अरमध्वम् अरमन्त
रमावहे
रमेथे रमते रमेते अरमे अरमावहि अरमथाः अरमेथाम् अरमत अरमेताम्
रमेवहि रमेथाः रमेयाथाम् रमेत रमेयाताम्
रमावहै रमस्व रमेथाम् रमताम् रमेताम्
रम्ये . रम्यावहे रम्यामहे रम्यसे रम्येथे ' रम्यध्वे रम्यते रम्येते . रम्यन्ते ॥अरम्ये अरम्यावहि अरम्यामहि ||अरम्यथाः अरम्येथाम् अरम्यध्वम्
अरम्यत अरम्येताम् अरम्यन्त रम्येय रम्येवहि रम्येमहि रम्येथाः रम्येयाथाम् रम्येध्वम् रम्येत रम्येयाताम् रम्येरन् रम्यै . रम्यावहै . रम्यामहै रम्यस्व रम्येथाम् रम्यध्वम् रम्यताम् रम्येताम् रम्यन्ताम्
रमेय
रमेमहि
रमै
रमेध्वम् रमेरन् रमामहै रमध्वम् रमन्ताम्
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
13९
लभे
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ७७ लम् -गण-१ आत्म. भगqj, पाम, प्राH २j.
प्राप्त करना, पाना कर्तरि
. कर्मणि लभावहे लभामहे । लभ्ये लभ्यावहे लभ्यामहे लभसे लभेथे लभध्वे लभ्यसे लभ्येथे लभ्यध्वे लभते . लभेते लभन्ते लभ्यते लभ्येते लभ्यन्ते अलभे अलभावहि अलभामहि अलभ्ये अलभ्यावहि अलभ्यामहि अलभथाः अलभेथाम् अलभध्वम् ||अलभ्यथाः अलभ्येथाम् अलभ्यध्वम् अलभत अलभेताम् अलभन्त । अलभ्यत अलभ्येताम् अलभ्यन्त लभेय लभेवहि लभेमहि लभ्येय लभ्येवहि लभ्येमहि लभेथाः लभेयाथाम् लभेध्वम् । लभ्येथाः लभ्येयाथाम् लभ्येध्वम् लभेत लभेयाताम् लभेरन् लभ्येत लभ्येयाताम् लभ्येरन् लभै . लभावहै लभामहै .. लभ्यै . लभ्यावहै लभ्यामहै लभस्व. लभेथाम् लभध्वम् लभ्यस्व लभ्येथाम् लभ्यध्वम् लभताम् लभेताम् लभन्ताम् . लभ्यताम् लभ्येताम् लभ्यन्ताम् [७८ वृत् गण-१ आत्म. [पतयु, डो.
विद्यमान होना, होना विर्ते वर्तावहे वर्तामहे वृत्ये . वृत्यावहे
वृत्यामहे वर्तसे वर्तेथे वर्तध्वे वृत्यसे वृत्येथे वृत्यध्वे वर्तते वर्तेते . वर्तन्ते वृत्यते वृत्येते अवर्ते अवतावहि अवर्तामहि अवृत्ये अवृत्यावहि अवृत्यामहि अवर्तथाः अवर्तेथाम् अवर्तध्वम् |अवृत्यथाः अवृत्येथाम् अवृत्यध्वम् अवर्तत अवर्तेताम् अवर्तन्त अवृत्यत अवृत्येताम् अवृत्यन्त
वर्तेवहि वर्तेमहि वृत्येय वृत्येवहि वृत्येमहि वर्तेथाः वर्तेयाथाम् वर्तेध्वम् वृत्येथाः वृत्येयाथाम् वृत्येध्वम् वर्तेत .
वर्तेयाताम् वर्तेरन् वृत्येत वृत्येयाताम् वृत्येरन् वर्तावहै वर्तामहै
वृत्यै
वृत्यावहै वृत्यामहै वर्तेथाम् वर्तध्वम् वृत्यस्व वृत्येथाम् वृत्यध्वम् वर्तताम् वर्तेताम् वर्तन्ताम् वृत्यताम् वृत्येताम् वृत्यन्ताम्
वृत्यन्ते
विर्तेय
वर्तस्व
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०
७९
प्र + वृत्
गण- १ आत्म प्रवर्तयुं.
कर्तर
प्रवर्ते
प्रवर्तावहे
प्रवर्तसे प्रवर्तेथे
प्रवर्तते
प्रवर्तेते
प्रवर्तमान होना, होना
प्रवर्तामहे
प्रवर्तध्वे
प्रवर्तन्ते
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
प्रवर्तेय प्रवर्तेवहि प्रवर्तेमहि
प्रवर्तेथाः प्रवर्तेयाथाम् प्रवर्तेध्वम्
प्रवर्तेत
प्रवर्तेयाताम् प्रवर्तेरन्
प्रवृत्ये
प्रवृत्य से
प्रवृत्यते
प्रावर्ते
प्रावर्तावहि प्रावर्तामहि प्रावृत्ये प्रावर्तथाः प्रावर्तेथाम् प्रावर्तध्वम् प्रावृत्यथाः प्रावर्तत प्रावर्तेताम् प्रावर्तन्त प्रावृत्यत
कर्मणि
प्रवृत्यांव
प्रवृत्यामहे
प्रवृत्येथे
प्रवृत्यध्वे
प्रवृत्येते प्रवृत्यन्ते
प्रावृत्यावहि प्रावृत्यामहि प्रावृत्येथाम् प्रावृत्यध्वम् प्रावृत्येताम् प्रावृत्यन्त
प्रवृत्येय
प्रवृत्येवहि प्रवृत्येमहि प्रवृत्येयाथाम् प्रवृत्येध्वम्
प्रवृत्येथाः
प्रवृत्येत
प्रवृत्येयाताम् प्रवृत्येरन् : प्रवृत्यावहै प्रवृत्यामहै
प्रवर्ताव है प्रवर्तामहै
प्रवृत्यै
प्रवर्ते प्रवर्तस्व प्रवर्तेथाम् प्रवृत्यस्व प्रवृत्येथाम् प्रवृत्यध्वम् प्रवर्तताम् प्रवर्तेताम् प्रवर्तन्ताम् प्रवृत्यताम् प्रवृत्येताम् प्रवृत्यन्ताम्
प्रवर्तध्वम्
८० परि + वृत् गण- १ आत्म परिवर्तन थयुं, इ२.
परिवर्तन करना
परिवर्ते परिवर्तवहे परिवर्तामहे परिवृत्ये परिवृत्यावहे परिवृत्यामहे परिवर्तसे परिवर्तेथे परिवर्तध्वे परिवृत्यसे परिवृत्येथे परिवृत्यध्वे परिवर्तते परिवर्तेते परिवर्तन्ते परिवृत्यते परिवृत्येते परिवृत्यन्ते पर्यवर्ते पर्यवर्तवहि पर्यवर्तीमहि पर्यवृत्ये पर्यवृत्यावहि पर्यवृत्यामहि पर्यवर्तथाः पर्यवर्तेथाम् पर्यवर्तध्वम् पर्यवृत्यथाः पर्यवृत्येथाम् पर्यवृत्यध्वम् पर्यवर्तत पर्यवर्तेताम् पर्यवर्तन्त पर्यवृत्यत पर्यवृत्येताम् पर्यवृत्यन्त परिवर्तेय परिवर्तेवहि परिवर्तेमहि परिवृत्येय परिवृत्येवहि परिवृत्येमहि परिवर्तेथाः परिवर्तेयाथाम् परिवर्तेध्वम् परिवृत्येथाः परिवृत्येयाथाम् परिवृत्येध्वम् परिवर्तेत परिवृत्येत परिवृत्येयाताम् परिवृत्येरन् परिवर्ते परिवर्ताव है परिवर्तामहै परिवृत्यै परिवृत्यावहै परिवृत्यामहै परिवर्तस्व परिवर्तेथाम् परिवर्तध्वम् परिवृत्यस्व परिवृत्येथाम् परिवृत्यध्वम् परिवर्तताम् परिवर्तेताम् परिवर्तन्ताम् परिवृत्यताम् परिवृत्येताम् परिवृत्यन्ताम्
परिवर्तेयाताम् परिवर्तेरन्
·
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [८१ ] शुभ · गण-१ आत्म. शोमj, .
दीपना, चमकना कर्तरि
कर्मणि शोभे शोभावहे शोभामहे शुभ्ये शुभ्यावहे शुभ्यामहे शोभसे शोभेथे शोभध्वे. शुभ्यसे शुभ्येथे शुभ्यध्वे शोभते . शोभेते शोभन्ते शुभ्यते शुभ्येते शुभ्यन्ते अशोभे अशोभावहि अशोभामहि ||अशुभ्ये अशुभ्यावहि अशुभ्यामहि अशोभथाः अशोभेथाम् अशोभध्वम् |अशुभ्यथाः अशुभ्येथाम् अशुभ्यध्वम् अशोभत अशोभेताम् अशोभन्त अशुभ्यत अशुभ्येताम् अशुभ्यन्त । शोभेय शोभेवहि शोभेमहि शुभ्येय शुभ्येवहि शुभ्येमहि शोभेथाः शोभेयाथाम् शोभेध्वम् शुभ्येथाः शुभ्येयाथाम् शुभ्यध्वम् शोभेत शोभेयाताम् शोभेरन् शुभ्येत शुभ्येयाताम् शुभ्येरन्
शोभावहै शोभामहै शुभ्यै . शुभ्यावहै शुभ्यामहै शोभस्व शोभेथाम् शोभध्वम् शुभ्यस्व शुभ्येथाम् शुभ्यध्वम् शोभताम् शोभेताम् शोभन्ताम् शुभ्यताम् शुभ्येताम् शुभ्यन्ताम् [८२ सेव् गण-१ आत्म. सेव, सेवा ४२वी.
सेवा करना, भक्ति करना
सेवे सेवावहे सेवामहे ||सेव्ये सेव्यावहे सेव्यामहे सेवसे सेवेथे सेवध्वं सेव्यसे सेव्येथे सेव्यध्वे सेवते सेवेते . सेवन्ते सेव्यते सेव्यते सेव्यन्ते असेवे असेवावहि असेवामहि असेव्ये असेव्यावहि असेव्यामहि असेवथाः असेवेथाम् असेवध्वम् असेव्यथाः असेव्येथाम् असेव्यध्वम् असेवत असेवेताम् असेवन्त ||असेव्यत असेव्येताम् असेव्यन्त (सेवेय सेवेवहि सेवेमहि सेव्येय सेव्येवहि सेव्यमहि सेवेथाः सेवेयाथाम् सेवेध्वम् ||सेव्येथाः सेव्येयाथाम् सेव्यध्वम् सेवेत सेवेयाताम् सेवेरन् । सेव्येत सेव्येयाताम् सेव्येरन्
सेवामहै ||सेव्यै सेव्यावहै सेव्यामहै सेवस्व - सेवेथाम् सेवध्वम् । ||सेव्यस्व सेव्येथाम् सेव्यध्वम् सेवताम् सेवेताम् सेवन्ताम् । ||सेव्यताम् सेव्येताम् सेव्यन्ताम्
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (८३ स्वाद् गण-१ आत्म. स्वाद देवो, माधु, याम. स्वाद लेना, खाना, चखना
कर्मणि . स्वादे - स्वादावहे स्वादामहे स्वाद्ये स्वाद्यावहे स्वाद्यामहे । स्वादसे स्वादेथे स्वादध्वे ||स्वाद्यसे स्वाद्येथे स्वाद्यध्वे स्वादते स्वादेते स्वादन्ते स्वाद्यते स्वाद्येते . स्वाद्यन्ते अस्वादे अस्वादावहि अस्वादामहि | अस्वाद्ये अस्वाद्यावहि अस्वाद्यामहि । अस्वादथाः अस्वादेथाम् अस्वादध्वम् अस्वाद्यथाः अस्वाद्येथाम् अस्वाद्यध्वम् । अस्वादत अस्वादेताम् अस्वादन्त अस्वाद्यत अस्वाद्येताम् अस्वाद्यन्त स्वादेय स्वादेवहि स्वादेमहि स्वाद्येय स्वाद्येवहि स्वाद्येमहि स्वादेथाः स्वादेयाथाम् स्वादेध्वम् ||स्वाद्येथाः स्वाद्येयाथाम् स्वाद्यध्वम् स्वादेत स्वादेयाताम् स्वादेरन् । |स्वाद्येत स्वाद्येयाताम् स्वाघेरन् स्वादै स्वादावहै स्वादामहै . स्वाद्यै स्वाद्यावहै स्वाद्यामहै स्वादस्व स्वादेथाम् स्वादध्वम् |स्वाद्यस्व स्वाद्येथाम् स्वाद्यध्वम् स्वादताम् स्वादेताम् स्वादन्ताम् स्वाद्यताम् स्वाद्येताम् स्वाद्यन्ताम् [८४ ईक्ष गण-१ आत्म. हो.
देखना
ईक्षते
ईक्षे
ईक्षावहे ईक्षामहे ईक्षसे ईक्षेथे ईक्षध्वे .
ईक्षेते ईक्षन्ते एक्षे ऐक्षावहि ऐक्षामहि ऐक्षथाः ऐक्षेथाम् ऐक्षध्वम् ऐक्षत ऐक्षेताम् ऐक्षन्त ईक्षेय ईक्षेवहि ईक्षेमहि ईक्षेथाः ईक्षेयाथाम् ईक्षध्वम् ईक्षेत ईक्षेयाताम् ईक्षेरन् ई: ईक्षावहै ईक्षामहै ईक्षस्व ईक्षेथाम् ईक्षध्वम् ईक्षताम् ईक्षेताम् ईक्षन्ताम्
ईक्ष्ये ईक्ष्यावहे ईक्ष्यामहे ईक्ष्यसे . इक्ष्येथे : ईक्ष्यध्वे ईक्ष्यते ईक्ष्येते. ईक्ष्यन्ते एक्ष्ये ऐक्ष्यावहि ऐक्ष्यामहि ऐक्ष्यथाः ऐक्ष्येथाम् ऐक्ष्यध्वम् ऐक्ष्यत ऐक्ष्येताम् ऐक्ष्यन्त ईक्ष्येय ईक्ष्येवहि ईक्ष्येमहि ॥ईक्ष्येथाः ईक्ष्येयाथाम् ईक्ष्यध्वम् |ईक्ष्येत ईक्ष्येयाताम् ईक्ष्येरन्
ईक्ष्यै ईक्ष्यावहै ईक्ष्यामहै ||ईक्ष्यस्व ईक्ष्येथाम् ईक्ष्यध्वम् ईक्ष्यताम् ईक्ष्येताम् ईक्ष्यन्ताम्
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ८५ ] निर् + ईक्ष गण-१ आत्म. निरीक्ष। ४२, पारीहीथी हो.
निरिक्षण करना, सूक्ष्मता से देखना, ध्यान से देखना कर्तरि
कर्मणि निरीक्षे निरीक्षावहे निरीक्षामहे निरीक्ष्ये निरीक्ष्यावहे निरीक्ष्यामहे निरीक्षसे निरीक्षेथे निरीक्षध्वे | निरीक्ष्यसे निरीक्ष्येथे निरीक्ष्यध्वे निरीक्षते. निरीक्षेते निरीक्षन्ते । || निरीक्ष्यते निरीक्ष्येते निरीक्ष्यन्ते निरक्षे निरक्षावहि निरक्षामहि निरक्ष्ये निरक्ष्यावहि निरैक्ष्यामहि निरक्षथाः निरक्षेथाम् निरैक्षध्वम् || निरेक्ष्यथाः निरक्ष्येथाम् निरक्ष्यध्वम् निरक्षत निरक्षेताम् निरक्षन्त । निरक्ष्यत निरीक्ष्येताम् निरक्ष्यन्त निरीक्षेय निरीक्षेवहि निरीक्षेमहि निरीक्ष्येय निरीक्ष्येवहि निरीक्ष्येमहि निरीक्षेथाः निरीक्षेयाथाम् निरीक्षेध्वम् || निरीक्ष्येथाः निरीक्ष्येयाथाम् निरीक्ष्यध्वम् निरीक्षेत निरीक्षेयाताम् निरीक्षेरन् । || निरीक्ष्येत निरीक्ष्येयातानिरीक्ष्येरन् निरीक्ष निरीक्षावहै निरीक्षामहै । | निरीक्ष्य निरीक्ष्यावहै निरीक्ष्यामहै निरीक्षस्व निरीक्षेथाम् निरीक्षध्वम् || निरीक्ष्यस्व निरीक्ष्येथाम् निरीक्ष्यध्वम् निरीक्षताम् निरीक्षेताम् निरीक्षन्ताम् निरीक्ष्यताम् निरीक्ष्येताम् निरीक्ष्यन्ताम् [८६ सम् + ईक्ष गण-१ आत्म. सारी शत हो.
अच्छी तरहसे देखना
समीक्षे समीक्षावहे समीक्षामहे समीक्ष्ये समीक्ष्यावहे समीक्ष्यामहे समीक्षसे समीक्षेथे समीक्षध्वे |समीक्ष्यसे समीक्ष्येथे समीक्ष्यध्वे समीक्षते समीक्षेते समीक्षन्ते समीक्ष्यते समीक्ष्येते समीक्ष्यन्ते समक्षे समैक्षावहि समैक्षामहि समैक्ष्ये समैक्ष्यावहि समैक्ष्यामहि समैक्षथाः संमैक्षेथाम् समैक्षध्वम् ||समैक्ष्यथाः समैक्ष्येथाम् समैक्ष्यध्वम् समैक्षत समैक्षेताम् समैक्षन्त समैक्ष्यत समैक्ष्येताम् समैक्ष्यन्त समीक्षेय समीक्षेवहि समीक्षेमहि समीक्ष्येय समीक्ष्येवहि समीक्ष्येमहि समीक्षेथाः समीक्षेयाथाम् समीक्षेध्वम् समीक्ष्येथाः समीक्ष्येयाथाम् समीक्ष्यध्वम् समीक्षेत समीक्षेयाताम् समीक्षेरन् समीक्ष्येत समीक्ष्येयाताम् समीक्ष्येरन् सिमीक्ष समीक्षावहै समीक्षामहै समीक्ष्य समीक्ष्यावहै समीक्ष्यामहै समीक्षस्व. समीक्षेथाम् समीक्षध्वम् |समीक्ष्यस्व समीक्ष्येथाम् समीक्ष्यध्वम् समीक्षताम् समीक्षेताम् समीक्षन्ताम् ||समीक्ष्यताम् समीक्ष्येताम् समीक्ष्यन्ताम्
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (८७ ] अप + ईक्ष् गण-१ आत्म. अपेक्षा रामवी. अपेक्षा रखना, अपेक्षा करना
कर्मणि अपेक्षे अपेक्षावहे अपेक्षामहे अपेक्ष्ये अपेक्ष्यावहे अपेक्ष्यामहे अपेक्षसे अपेक्षेथे अपेक्षध्वे अपेक्ष्यसे अपेक्ष्येथे अपेक्ष्यध्वे अपेक्षते अपेक्षेते अपेक्षन्ते अपेक्ष्यते अपेक्ष्येते अपेक्ष्यन्ते अपेक्षे । अपैक्षावहि अपैक्षामहि अपैक्ष्ये अपैक्ष्यावहि अपैक्ष्यामहि अपैक्षथाः अपैक्षेथाम् अपैक्षध्वम् अपैक्ष्यथाः अपैक्ष्येथाम् अपैक्ष्यध्वम् अपैक्षत अपैक्षेताम् अपैक्षन्त अपैक्ष्यत अपैक्ष्येताम् अपैक्ष्यन्त अपेक्षेय अपेक्षेवहि अपेक्षेमहि अपेक्ष्येय अपेक्ष्येवहि अपेक्ष्येमहि अपेक्षेथाः अपेक्षेयाथाम् अपेक्षेध्वम् अपेक्ष्येथाः अपेक्ष्येयाथाम् अपेक्ष्यध्वम् अपेक्षेत . अपेक्षेयाताम् अपेक्षेरन् अपेक्ष्येत अपेक्ष्येयाताम् अपेक्ष्येरन् अपेक्षै . अपेक्षावहै अपेक्षामहै अपेक्ष्य अपेक्ष्यावहै अपेक्ष्यामहै अपेक्षस्व अपेक्षेथाम् अपेक्षध्वम् अपेक्ष्यस्व अपेक्ष्येथाम् अपेक्ष्यध्वम् अपेक्षताम् अपेक्षेताम् अपेक्षन्ताम् अपेक्ष्यताम् अपेक्ष्येताम् अपेक्ष्यन्ताम् (८८ परि + ईक्ष गण-१ आत्म. परीक्षा ७२वी, परीक्षा देवी.
परीक्षा करना, परीक्षा लेना परीक्षे परीक्षावहे परीक्षामहे परीक्ष्ये परीक्ष्यावहे परीक्ष्यामहे परीक्षसे परीक्षेथे परीक्षध्वे परीक्ष्यसे परीक्ष्येथे परीक्ष्यध्वे परीक्षते परीक्षेते परीक्षन्ते परीक्ष्यते परीक्ष्येते परीक्ष्यन्ते पर्येक्षे पर्येक्षावहि पर्येक्षामहि पर्येक्ष्ये पर्येक्ष्यावहि पर्येक्ष्यामहि पर्यैक्षथाः पर्येक्षेथाम् पर्येक्षध्वम् पर्येक्ष्यथाः पर्येक्ष्येथाम् पर्यैक्ष्यध्वम् पर्यैक्षत पर्येक्षेताम् पर्यैक्षन्त पर्येक्ष्यत पर्येक्ष्येताम् पर्येक्ष्यन्त परीक्षेय परीक्षेवहि परीक्षेमहि परीक्ष्येय परीक्ष्येवहि परीक्ष्येमहि परीक्षेथाः परीक्षेयाथाम् परीक्षेध्वम् |परीक्ष्येथाः परीक्ष्येयाथाम् परीक्ष्यध्वम् परीक्षेत परीक्षेयाताम् परीक्षेरन् । परीक्ष्येत परीक्ष्येयाताम् परीक्ष्येरन् परीक्षै परीक्षावहै परीक्षामहै परीक्ष्यै . परीक्ष्यावहै परीक्ष्यामहै परीक्षस्व परीक्षेथाम् परीक्षध्वम् परीक्ष्यस्व परीक्ष्येथाम् । परीक्ष्यध्वम् परीक्षताम् परीक्षेताम् परीक्षन्ताम् परीक्ष्यताम् परीक्ष्येताम् परीक्ष्यन्ताम्
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
घ
४५
| .
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [८९ उद्+विं+ईक्षगण-१ आत्म. ओ.
देखना कर्तरि
कर्मणि उद्वीक्षे उद्बीक्षावहे उद्वीक्षामहे । उद्वीक्ष्ये उद्वीक्ष्यावहे उद्वीक्ष्यामहे उद्वीक्षसे उद्वीक्षेथे उद्वीक्षध्वे उद्वीक्ष्यसे उद्वीक्ष्येथे उद्वीक्ष्यध्वे उद्वीक्षते. उद्वीक्षेते उद्बीक्षन्ते ॥उद्वीक्ष्यते उद्वीक्ष्येते उद्वीक्ष्यन्ते उद्व्यैक्षे उद्व्यैक्षावहि उद्व्यैक्षामहि उद्व्यैक्ष्ये उद्व्यैक्ष्यावहि उद्व्यैक्ष्यामहि उद्व्यैक्षथाः उद्व्यैक्षेथाम् उद्व्यैक्षध्वम् उद्व्यैक्ष्यथाः उद्व्यैक्ष्येथाम् उद्व्यैक्ष्यध्वम् उद्व्यैक्षत उद्व्यैक्षेताम् उद्व्यैक्षन्त || उद्व्यैक्ष्यत उद्व्यैक्ष्येताम् उद्द्यैक्ष्यन्त उद्वीक्षेय उद्वीक्षेवहि उद्बीक्षेमहि । उद्वीक्ष्येय उद्वीक्ष्येवहि उद्वीक्ष्येमहि उद्वीक्षेथाः उद्वीक्षेयाथाम् उद्वीक्षेध्वम् || उद्वीक्ष्येथाः उद्वीक्ष्येयाथाम् उद्वीक्ष्येध्वम् उद्वीक्षेत उद्वीक्षेयाताम् उद्वीक्षेरन् |उद्वीक्ष्येत उद्वीक्ष्येयाताम् उद्वीक्ष्येरन् उद्वी: उद्वीक्षावहै उद्वीक्षामहै । उद्वीक्ष्यै उद्वीक्ष्यावहै उद्वीक्ष्यामहै उद्बीक्षस्व उद्वीक्षेथाम् उद्वीक्षध्वम् | उद्वीक्ष्यस्व उद्वीक्ष्येथाम् उद्वीक्ष्यध्वम् उद्बीक्षताम् उद्बीक्षेताम् उद्वीक्षन्ताम् उद्वीक्ष्यताम् उद्वीक्ष्येताम् उद्वीक्ष्यन्ताम् [९० परा + जि गण-१ आत्म. ५२।४य पायो, डारी यु.
पराजय पाना
पराजये पराजयावहे पराजयामहे |पराजीये. पराजीयावहे पराजीयामहे पराजयसे पराजयेथे पराजयध्वे पराजीयसे पराजीयेथे पराजीयध्वे पराजयते पराजयेते पराजयन्ते । |पराजीयते पराजीयेते पराजीयन्ते पराजये पराजयावहि पराजयामहि पराजीये पराजीयावहि पराजीयामहि पराजयथाः पराजयेथाम् पराजयध्वम् पराजीयथाः पराजीयेथाम् पराजीयध्वम् पराजयत पराजयेताम् पराजयन्त पराजीयत पराजीयेताम् पराजीयन्त पराजयेय पराजयेवहि पराजयेमहि पराजीयेय पराजीयेवहि पराजीयेमहि पराजयेथाः पराजयेयाथाम्पराजयध्वम् |पराजीयेथाः पराजीयेयाथाम्पराजीयेध्वम् पराजयेत पराजयेयाताम् पराजयेरन् पराजीयेत पराजीयेयाताम्पराजीयेरन् पराजयै पराजयावहै पराजयामहै |पराजीयै पराजीयावहै पराजीयामहै पराजयस्व पराजयेथाम् पराजयध्वम् | पराजीयस्व पराजीयेथाम् पराजीयध्वम् पराजयताम् पराजयेताम् पराजयन्ताम् पराजीयताम् पराजीयेताम् पराजीयन्ताम्
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
|४६
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [९१ | वि + जि गण-१ आत्म. वि४य पायो, त.
विजय प्राप्त करना, जीतना कर्तरि
कर्मणि विजये विजयावहे विजयामहे |विजीये विजीयांवहे विजीयामहे विजयसे विजयेथे विजयध्वे |विजीयसे विजीयेथे विजीयध्वे विजयते विजयेते विजयन्ते |विजीयते. विजीयेते.. . विजीयन्ते व्यजये व्यजयावहि व्यजयामहि व्यजीये व्यजीयावहि व्यजीयामहि व्यजयथाः व्यजयेथाम् व्यजयध्वम् व्यजीयथाः व्यजीयेथाम् व्यजीयध्वम् व्यजयत व्यजयेताम् व्यज़यन्त व्यजीयत व्यजीयेताम् व्यजीयन्त विजयेय विजयेवहि विजयेमहि विजीयेय विजीयेवहि विजीयेमहि विजयेथाः विजयेयाथाम् विजयेध्वम् |विजीयेथाः विजीयेयाथाम् विजीयेध्वम् विजयेत विजयेयाताम् विजयेरन् विजीयेत विजीयेयाताम विजीयेरन. विजयै विजयावहै विजयामहै विजीयै विजीयावहै विजीयामहै विजयस्व विजयेथाम् विजयध्वम् |विजीयस्व विजीयेथाम् विजीयध्वम् विजयताम् विजयेताम् विजयन्ताम् ||विजीयताम् विजीयेताम् विजीयन्ताम् ९२ प्र + स्था गण-१ आत्म. प्रस्थान ४२, प्रा. ४२j, ४. ।
प्रस्थान करना, प्रयाण करना, जाना प्रतिष्ठे प्रतिष्ठावहे प्रतिष्ठामहे प्रस्थीये प्रस्थीयावहे प्रस्थीयामहे प्रतिष्ठसे प्रतिष्ठेथे प्रतिष्ठध्वे . प्रस्थीयसे प्रस्थीयेथे · प्रस्थीयध्वे प्रतिष्ठते प्रतिष्ठेते प्रतिष्ठन्ते प्रस्थीयते प्रस्थीयेते. प्रस्थीयन्ते प्रातिष्ठे प्रातिष्ठावहि प्रातिष्ठामहि प्रास्थीये प्रास्थीयावहि प्रास्थीयामहि प्रातिष्ठथाः प्रातिष्ठेथाम् प्रातिष्ठध्वम् प्रास्थीयथाः प्रास्थीयेथाम् प्रास्थीयध्वम् प्रातिष्ठत प्रातिष्ठेताम् प्रातिष्ठन्त प्रास्थीयत प्रास्थीयेताम् प्रास्थीयन्त प्रतिष्ठेय प्रतिष्ठेवहि प्रतिष्ठेमहि प्रस्थीयेय प्रस्थीयेवहि प्रस्थीयेमहि प्रतिष्ठेथाः प्रतिष्ठेयाथाम् प्रतिष्ठेध्वम् प्रस्थीयेथाः प्रस्थीयेयाथाम्प्रस्थीयेध्वम् प्रतिष्ठेत प्रतिष्ठेयाताम् प्रतिष्ठेरन् प्रस्थीयेत प्रस्थीयेयाताम्प्रस्थीयेरन् प्रतिष्ठै प्रतिष्ठावहै प्रतिष्ठामहै प्रस्थीयै प्रस्थीयावहै. प्रस्थीयामहै प्रतिष्ठस्व प्रतिष्ठेथाम् प्रतिष्ठध्वम् प्रस्थीयस्व प्रस्थीयेथाम् प्रस्थीयध्वम् प्रतिष्ठताम् प्रतिष्ठेताम् प्रतिष्ठन्ताम् प्रस्थीयताम् प्रस्थीयेताम् प्रस्थीयन्ताम्
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (९३ काश् . गण-१ आत्म. प्रशपुं.
प्रकाशना
कर्तरि
कर्मणि काशे काशावहे काशामहे काश्ये काश्यावहे काश्यामहे काशसे. काशेथे काशध्वे काश्यसे काश्येथे काश्यध्वे काशते काशेते काशन्ते काश्यते काश्येते काश्यन्ते अकाशे अकाशावहि अकाशामहि अकाश्ये अकाश्यावहि अकाश्यामहि अकाशथाः अकाशेथाम् अकाशध्वम् अकाश्यथाः अकाश्येथाम् अकाश्यध्वम् अकाशत अकाशेताम् अकाशन्त । अकाश्यत अकाश्येताम् अकाश्यन्त काशेय काशेवहि काशेमहि काश्येय काश्येवहि काश्येमहि काशेथाः काशेयाथाम् काशेध्वम् . काश्येथाः काश्येयाथाम् काश्येध्वम् काशेत काशेयाताम् काशेरन् काश्येत काश्येयाताम् काश्येरन् काशै काशावहै काशामहै | काश्यै काश्यावहै काश्यामहै काशस्व काशेथाम् काशध्वम् || काश्यस्व काश्येथाम् काश्यध्वम् काशताम् काशेताम् . काशन्ताम् काश्यताम् काश्येताम् काश्यन्ताम् ९४ प्र + काश् गण-१ आत्म. प्रश.
प्रकाशना
प्रकाशे प्रकाशावहे प्रकाशामहे प्रकाश्ये प्रकाश्यावहे प्रकाश्यामहे प्रकाशसे प्रकाशेथे । प्रकाशध्वे प्रकाश्यसे प्रकाश्येथे प्रकाश्यध्वे प्रकाशते प्रकाशेते प्रकाशन्ते ||प्रकाश्यते प्रकाश्येते प्रकाश्यन्ते प्राकाशे प्राकाशावहि प्राकाशामहि प्राकाश्ये प्राकाश्यावहि प्राकाश्यामहि प्राकाशथाः प्राकाशेथाम् प्राकाशध्वम् प्राकाश्यथाः प्राकाश्येथाम् प्राकाश्यध्वम् प्राकाशत प्राकाशेताम् प्राकाशन्त प्राकाश्यत प्राकाश्येताम् प्राकाश्यन्त प्रकाशेय प्रकाशेवहि प्रकाशेमहि प्रकाश्येय प्रकाश्येवहि प्रकाश्येमहि प्रकाशेथाः प्रकाशेयाथाम् प्रकाशेध्वम् प्रकाश्येथाः प्रकाश्येयाथाम् प्रकाश्यध्वम् प्रकाशेत प्रकाशेयाताम् प्रकाशेरन् प्रकाश्येत प्रकाश्येयाताम् प्रकाश्येरन् प्रकाशै प्रकाशावहै प्रकाशामहै प्रकाश्यै प्रकाश्यावहै प्रकाश्यामहै प्रकाशस्व प्रकाशेथाम् प्रकाशध्वम् प्रकाश्यस्व प्रकाश्येथाम् प्रकाश्यध्वम् प्रकाशताम् प्रकाशेताम् प्रकाशन्ताम् ||प्रकाश्यताम् प्रकाश्येताम् प्रकाश्यन्ताम्
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
९५ मुद्
गण- १ आत्म. प्रमोद उरवो, हर्ष पावो.
प्रमोद करना, खुश होना
कर्तरि
मोदे
मोदावहे
मोदसे मोदेथे
मोदते
मोदेते
मोदामहे
मुद्ये
मोदध्वे मुद्यसे मोदन्ते मुद्यते अमोदावहि अमोदामहि अमुद्ये
अमोदे
| अमोदथाः अमोदेथाम् अमोदध्वम् अमुद्यथाः
| अमोदत अमोदेताम् अमोदन्त
मोदेवहि मोदमहि
मोदेयाथाम् मोदेध्वम्
मोदेयाताम् मोदेरन्
मोदेय
मोदेथाः
मोदेत
मोदै
मोदावहै
मोदस्व
मोदेथाम्
मोदताम् मोदेताम्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
मोदाम है
मोदध्वम्
मोदन्ताम्
1.
अमुद्यत
मुद्येय
मुद्येथाः
मुद्येत
मुद्यै
मुद्यस्व
मुद्यताम्
९६ कम्प् गण- १ आत्म. प, ध्रुभ्धुं .
कम्पन करना, ध्रुजना
कर्मणि
मुद्याव
मुद्यामहे
मुद्येथे
मुद्यध्वे
मुद्येते मुद्यते
कम्प्येय कम्प्येथाः
कम्प्येत
अमुद्यावहि अमुद्यामहि अमुद्येथाम् अमुद्यध्वम् अमुद्येताम् अमुद्यन्त
मुि मुद्येमहि
मुद्येयाथाम् मुद्येध्वम्
मुद्येयाताम् मुद्येरन्
मुद्याव
मुद्येथाम्
मुद्येताम्
कम्प्यावहे
कम्प्येथे
• कम्प्येते
कम्पे कम्पाव
कम्पामहे
कम्प्ये
कम्प्यामहे
कम्पध्वे
कम्प्यसे
कम्प्यध्वे
कम्पसे कम्पेथे कम्पते कम्पेते कम्पन्ते कम्प्यतें अकम्पावहि अकम्पामहि अकम्प्ये
कम्प्य
अकम्पे
अकम्प्यावहि अकम्प्यामहि अकम्पथाः अकम्पेथाम् अकम्पध्वम् अकम्प्यथाः अकम्प्येथाम् अकम्प्यध्वम् अकम्पेताम् अकम्पन्त | अकम्प्यत अकम्प्येताम् अकम्प्यन्त
| अकम्पत
किम्पेय
कम्पे वहि कम्पेमहि
कम्पेथाः
कम्पेयाथाम् कम्पेध्वम्
कम्पेत
कम्पेयाताम् कम्पेरन्
कम्पै कम्पावहै कम्पामहै कम्पस्व कम्पेथाम् कम्पध्वम् कम्पताम् कम्पेताम् कम्पन्ताम्
मुद्यामहै :
मुद्यध्वम्
मुद्यन्ताम्
कम्प्येवहि कम्प्येमहि
कम्प्येयाथाम् कम्प्येध्वम्
कम्प्येयाताम् कम्प्येरन् कम्प्याव कम्प्या है
कम्प्यै
कम्प्यस्व कम्प्येथाम् कम्प्यध्वम् कम्प्यताम् कम्प्येताम् कम्प्यन्ताम्
•
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
४९
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [९७ द्युत् .. गण-१ आत्म. हीपयु.
चमकना
कर्तरि
कर्मणि द्योते द्योतावहे द्योतामहे द्युत्ये द्युत्यावहे धुत्यामहे द्योतसे द्योतेथे द्योतध्वे द्युत्यसे द्युत्येथे द्युत्यध्वे द्योतते द्योतेते द्योतन्ते द्युत्यते द्युत्येते द्युत्यन्ते अद्योते अद्योतावहि अद्योतामहि । अद्युत्ये अद्युत्यावहि अद्युत्यामहि अद्योतथाः अद्योतेथाम् अद्योतध्वम् || अधुत्यथाः अद्युत्येथाम् अद्युत्यध्वम् अद्योतत अद्योतेताम् अद्योतन्त अद्युत्यत अद्युत्येताम् अद्युत्यन्त । द्योतेय द्योतेवहि द्योतेमहि द्युत्येय द्युत्येवहि द्युत्येमहि द्योतेथाः द्योतेयाशाम् द्योतेध्वम् द्युत्येथाः द्युत्येयाथाम् धुत्येध्वम् द्योतेत द्योतेयाताम् द्योतेरन् द्युत्येत द्युत्येयाताम् द्युत्येरन् द्योते द्योतावहै द्योतामहै द्युत्यै द्युत्यावहै धुत्यामहै द्योतस्व द्योतेथाम् द्योतध्वम् द्युत्यस्व द्युत्येथाम् द्युत्यध्वम् द्योतताम् द्योतेताम् द्योतन्ताम् । द्युत्यताम् द्युत्येताम् द्युत्यन्ताम् ९८ वि + द्युत् गण-१ आत्म. अj, यम..
चमकना
विद्योते विद्योतावहे विद्योतामहे विद्युत्ये विद्युत्यावहे विद्युत्यामहे विद्योतसे विद्योतेथे विद्योतध्वे विद्युत्यसे विद्युत्येथे विद्युत्यध्वे विद्योतते विद्योतेते. विद्योतन्ते विद्युत्यते विद्युत्येते विद्युत्यन्ते व्यद्योते . व्यद्योतावहि व्यद्योतामहि व्यधुत्ये व्यधुत्यावहि व्यधुत्यामहि व्यद्योतथाः व्यद्योतेथाम् व्यद्योतध्वम् व्यद्युत्राथाः व्यधुत्येथाम् व्यद्युत्यध्वम् व्यद्योतत व्यद्योतेताम् व्यद्योतन्त व्यधुत्यत व्यधुत्येताम् व्यधुत्यन्त विद्योतेय विद्योतेवहि विद्योतेमहि विद्युत्येय विद्युत्येवहि विद्युत्येमहि विद्योतेथाः विद्योतेयाथाम् विद्योतेध्वम् || विद्युत्येथाः विद्युत्येयाथाम् विद्युत्येध्वम् विद्योतेत विद्योतेयाताम् विद्योतेरन् विद्युत्येत विद्युत्येयाताम् विद्युत्येरन् ". विद्योतै विद्योतावहै विद्योतामहै विद्युत्यै विद्युत्यावहै विद्युत्यामहै
विद्योतस्व विद्योतेथाम् विद्योतध्वम् ||विद्युत्यस्व विद्युत्येथाम् विद्युत्यध्वम् विद्योतताम् विद्योतेताम् विद्योतन्ताम् विद्युत्यताम् विद्युत्येताम् विद्युत्यन्ताम् ।
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०
रुच्य
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश [९९ रुच् गण-१ आत्म. रुयघु, मधु, Eluj.
पसंद आना कर्तरि
कर्मणि रोचे रोचावहे रोचामहे रुच्ये रुच्यावहे रुच्यामहे रोचसे रोचेथे रोचध्वे रुच्यसे रुच्येथे रोचते रोचेते रोचन्ते रुच्यते रुच्येते अरोचे अरोचावहि अरोचामहि अरुच्ये अरुच्यावहि अरुच्यामहि अरोचथाः अरोचेथाम् अरोचध्वम् |अरुच्यथाः अरुच्येथाम् अरुच्यध्वम् अरोचत अरोचेताम् अरोचन्त |अरुच्यत अरुच्येताम् अरुच्यन्त रोचेय रोचेवहि रोचेमहि रुच्येय रुच्येवहि रुच्येमहि रोचेथाः रोचेयाथाम् रोचेध्वम् |रुच्येथाः रुच्येयाथाम् रुच्येध्वम् रोचेत रोचेयाताम् रोचेरन् रुच्येत रुच्येयाताम् रुच्येरन् रोचै
रोचावहै रोचामहै रुच्यै रुच्यावहै रुच्यामहै रोचस्व रोचेथाम् रोचध्वम् रुच्यस्व रुच्येथाम् रुच्यध्वम् रोचताम् रोचेताम् रोचन्ताम् रुच्यताम् रुच्येताम् रुच्यन्ताम् १०० यत् गण-१ आत्म. यत्न यो.
यत्न करना
यतते
यते यतावहे यतामहे यत्ये . यत्यावहे यत्यामहे यतसे
यतेथे यतध्वे यत्यसे . यत्येथे यत्यध्वे
यतेते यतन्ते यत्यते यत्येते . . यत्यन्ते अयते अयतावहि अयतामहि । अयत्ये अयत्यावहि अयत्यामहि अयतथाः अयतेथाम् अयतध्वम् ||अयत्यथाः अयत्येथाम् अयंत्यध्वम् अयतत अयतेताम् अयतन्त अयत्यत अयत्येताम् अयत्यन्त यतेय यतेवहि यतेमहि यत्येय यत्येवहि यत्येमहि यतेथाः यतेयाथाम् यतेध्वम् यत्येथाः यत्येयाथाम् यत्येध्वम् यतेत यतेयाताम् यतेरन् यत्येत यत्येयाताम् यत्येरन् .
यतावहै यतामहै यत्यै यत्यावहै यत्यामहै यतस्व यतेथाम् यतध्वम् ||यत्यस्व यत्येशम् यत्यध्वम् यतताम् यतेताम् यतन्ताम् यत्यताम् यत्येताम् यत्यन्ताम्
यतै
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
५१
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १०१ प्र + यत् -गण-१Jआत्म. प्रयत्न ४२वो, भडेनत ४२वी.
प्रयत्न करना, महेनत करना, परिश्रम करना कर्तरि
कर्मणि प्रयते प्रयतावहे प्रयतामहे प्रयत्ये प्रयत्यावहे प्रयत्यामहे प्रयतसे प्रयतेथे प्रयतध्वे |प्रयत्यसे प्रयत्येथे प्रयत्यध्वे प्रयतते प्रयतेते प्रयतन्ते । प्रयत्यते प्रयत्येते प्रयत्यन्ते प्रायते प्रायतावहि प्रायतामहि प्रायत्ये प्रायत्यावहि प्रायत्यामहि प्रायतथाः प्रायतेंथाम् प्रायतध्वम् प्रायत्यथाः प्रायत्येथाम् प्रायत्यध्वम् प्रायतत प्रायतेताम् प्रायतन्त प्रायत्यत प्रायत्येताम् प्रायत्यन्त प्रयतेय प्रयतेवहि प्रयतेमहि प्रयत्येय प्रयत्येवहि प्रयत्येमहि प्रयतेथाः प्रयतेयाथाम् प्रयतेध्वम् || प्रयत्येथाः प्रयत्येयाथाम् प्रयत्येध्वम् प्रयतेत प्रयतेयाताम् प्रयतेरन् प्रयत्येत प्रयत्येयाताम् प्रयत्येरन् प्रयतै प्रयतावहै. प्रयतामहै . प्रयत्यै प्रयत्यावहै प्रयत्यामहै प्रयतस्व प्रयतेथाम् प्रयतध्वम् । |प्रयत्यस्व प्रयत्येथाम् प्रयत्यध्वम् प्रयतताम् प्रयतेताम् प्रयतन्ताम् | प्रयत्यताम् प्रयत्येताम् प्रयत्यन्ताम् १०२ शिक्ष गण-१ आत्म. शीuj.
सीखना शिक्षे शिक्षावहे शिक्षामहे शिक्ष्ये शिक्ष्यावहे शिक्ष्यामहे शिक्षसे शिक्षेथे शिक्षध्वे ||शिक्ष्यसे शिक्ष्येथे शिक्ष्यध्वे शिक्षते शिक्षेते . शिक्षन्ते ||शिक्ष्यते शिक्ष्येते शिक्ष्यन्ते अशिक्षे' अशिक्षावहि अशिक्षामहि अशिक्ष्ये अशिक्ष्यावहि अशिक्ष्यामहि अशिक्षथाः अशिक्षेथाम् अशिक्षध्वम् ||अशिक्ष्यथाः अशिक्ष्येथाम् अशिक्ष्यध्वम् अशिक्षत अशिक्षेताम् अशिक्षन्त अशिक्ष्यत अशिक्ष्येताम् अशिक्ष्यन्त शिक्षेय शिक्षेवहि शिक्षेमहि शिक्ष्येय शिक्ष्येवहि शिक्ष्येमहि शिक्षेथाः शिक्षेयाथाम् शिक्षध्वम् शिक्ष्येथाः शिक्ष्येयाथाम् शिक्ष्यध्वम् शिक्षेत शिक्षेयाताम् शिक्षेरन् शिक्ष्येत शिक्ष्येयाताम् शिक्ष्येरन् शिक्षै . शिक्षावहै शिक्षामहै। शिक्ष्य शिक्ष्यावहै शिक्ष्यामहै शिक्षस्व शिक्षेथाम् शिक्षध्वम् ||शिक्ष्यस्व शिक्ष्येथाम् शिक्ष्यध्वम् शिक्षताम् शिक्षेताम् शिक्षन्ताम् । |शिक्ष्यताम् शिक्ष्येताम् शिक्ष्यन्ताम्
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १०३ श्लाध् गण-१ आत्म. साधा ४२वी, quig..
प्रशंसा करना कर्तरि
कर्मणि श्लाघे , श्लाघावहे श्लाघामहे श्लाघ्ये श्लाघ्यावहे श्लाघ्यामहे श्लाघसे श्लाघेथे श्लाघध्वे श्लाघ्यसे श्लाघ्येथे श्लाघ्यध्वे श्लाघते श्लाघेते श्लाघन्ते । ||श्लाघ्यते श्लाघ्येते . श्लाघ्यन्ते अश्लाघे अश्लाघावहि अश्लाघामहि अश्लाघ्ये अश्लाघ्यावहि अश्लाघ्यामहि अश्लाघथाः अश्लाघेथाम् अश्लाघध्वम् | अश्लाघ्यथाः अश्लाघ्येथाम् अश्लाघ्यध्वम अश्लाघत अश्लाघेताम् अश्लाघन्त अश्लाघ्यत अश्लाघ्येताम् अश्लाघ्यन्त श्लाघेय श्लाघेवहि श्लाघेमहि ॥श्लाघ्येय श्लाघ्येवहि श्लाघ्येमहि श्लाघेथाः श्लाघेयाथाम् श्लाघेध्वम् ||श्लाघ्येथाः श्लाघ्येयाथाम् श्लाघ्येध्वम् श्लाघेत श्लाघेयाताम् श्लाघेरन् । श्लाघ्येत : श्लाघ्येयाताम् श्लाघ्येरन् श्लाघै श्लाघावहै श्लाघामहै । श्लाघ्यै श्लाघ्यावहै श्लाघ्यामहै श्लाघस्व श्लाघेथाम् श्लाघध्वम् श्लाघ्यस्व श्मध्येथाम् श्लाघ्यध्वम् श्लाघताम् श्लाघेताम् श्लाघन्ताम् श्लाघ्यताम् श्लाघ्येताम् श्लाघ्यन्ताम् १०४ लङ्घ गण-१ आत्म.] Airj, मीणा, GAधन ४२.
उल्लंघन करना
लो लङ्घावहे लक्षामहे लद्ध्ये लघ्यावहे लध्यामहे | लसे लजेथे लङ्घध्वे . लघ्यसे लयेथे ' लघ्यध्वे लङ्घते ल ते लवन्ते |लयते लयेते. लघ्यन्ते अलङ्के अलङ्घावहि अलङ्घामहि अलद्ध्ये अलघ्यावहि अलच्यामहि अलङ्घथाः अलङ्ग्रेथाम् अलङ्घध्वम् अलङ्घ्यथाः अलङ्घ्येथाम् अलङ्घ्यध्वम् अलङ्घत अलङ्केताम् अलङ्घन्त अलयत अलद्ध्येताम् अलङ्घ्यन्त लडेय लफेवहि ल महि लद्ध्येय लयेवहि लद्ध्येमहि लङ्ग्रेथाः लफेयाथाम् ल ध्वम् । |ल येथाः लध्येयाथाम् लध्येध्वम् लङ्केत लफेयाताम् लङ्घरन् लद्ध्येत लयेयाताम् लयेरन् लझे लक्षावहै लङ्घामहै लद्ध्यै लघ्यावहै. लघ्यामहै लङ्गस्व लङ्गेथाम् लङ्घध्वम् लध्यस्व लयेथाम् लघ्यध्वम् लङ्घताम् लङ्केताम् लङ्घन्ताम् लथ्यताम् लद्ध्येताम् लघ्यन्ताम्
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम.संस्कृत धातु रूप कोश
५३ १०५ उद् + लङ्ग गण-१ आत्म. संधन ४२y, मोगा.
उल्लंघन करना कर्तरि
कर्मणि उल्लङ्घ उल्लङ्घावहे उल्लङ्घामहे उल्लद्ध्ये उल्लघ्यावहे उल्लद्ध्यामहे उल्लङ्घसे उल्लङ्केथे उल्लङ्घध्वे ||उल्लयसे उल्लच्येथे उल्लघ्यध्वे उल्लङ्घते उल्लङ्घते उल्लङ्घन्ते उल्लङ्घ्यते उल्लङ्घ्येते उल्लङ्घ्यन्ते उदलो उदलङ्घावहि उदलङ्ग्रामहि उदल ये उदलघ्यावहि उदलद्ध्यामहि उदलचथाः उदलफेथाम् उदलमध्वम् उदलङ्घ्यथाः उदल येथाम् उदल यध्वम् उदलङ्घत उदलङ्घताम् उदलङ्घन्त उदलङ्घयत उदलद्ध्येताम् उदलङ्घ्यन्त उल्लङ्घय उल्लङ्ग्रेवहि उल्लङ्ग्रेमहि |उल्लङ्घ्येय उल्लच्येवहि उल्लङ्घ्येमहि उल्लङ्ग्रेथाः उल्लङ्घयाथाम् उल्लङ्घध्वम् |उल्लङ्घयेथाः उल्लद्ध्येयाथाम् उल्लङ्घ्येध्वम् उल्लङ्घत उल्लङ्घयाताम् उल्लङ्घरन् उल्लङ्घ्येत उल्लङ्घ्येयाताम् उल्लङ्घयेरन् । उल्लङ्घ उल्लङ्घावहै उल्लङ्घामहै उल्लद्ध्यै उल्लघ्यावहै उल्लध्यामहै उल्लङ्घस्व उल्लङ्केथाम् उल्लङ्घध्वम् उल्लध्यस्व उल्लङ्घ्येथाम् उल्लङ्घ्यध्वम् उल्लङ्घताम् उल्लङ्घेताम् उल्लङ्घन्ताम् उल्लङ्घयताम् उल्लद्ध्येताम् उल्लङ्घयान्ताम १०६/ लोक् गण-१ |आत्म:/ong, साउन २j.
· देखना, अवलोकन करना
लोके लोकावहे लोकामहे लोक्ये लोक्यावहे लोक्यामहे लोकसे लोकेथे . लोकध्वे |लोक्यसे लोक्येथे लोक्यध्वे लोकते. लोकते लोकन्ते लोक्यते लोक्येते लोक्यन्ते अलोके अलोकावहि अलोकामहि अलोक्ये अलोक्यावहि अलोक्यामहि अलोकथाः अलोकेथाम् अलोकध्वम् ||अलोक्यथाः अलोक्येथाम् अलोक्यध्वम् अलोकत अलोकेताम् अलोकन्त अलोक्यत अलोक्येताम् अलोक्यन्त लोकेय लोकेवहि लोकेमहि लोक्येय लोक्येवहि लोक्येमहि लोकेथाः लोकेयाथाम लोकेध्वम लोक्ये थाः लोक्येय लोकेत लोकेयाताम् लोकेरन् । ||लोक्येत लोक्येयाताम् लोक्येरन् लोकै लोकावहै लोकामहै लोक्यै लोक्यावहै लोक्यामहै लोकस्व लोकेथाम् लोकध्वम् लोक्यस्व लोक्येथाम् लोक्यध्वम् लोकताम् लोकेताम् लोकन्ताम् लोक्यताम् लोक्येताम् लोक्यन्ताम्
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ५४
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १०७| वि + लोक् गण-१ |आत्म. वियोजन २.
विलोकन करना, विशेष रूप से देखना कर्तरि
कर्मणि विलोके ... विलोकावहे विलाकामहे विलोक्ये विलोक्यावहे विलोक्यामहे विलोकसे विलाकेथे विलाकध्वे विलोक्यसे विलोक्येथे विलोक्यध्वे विलोकते विलोकेते विलोकन्ते । ||विलोक्यते विलोक्येते. विलोक्यन्ते व्यलोके व्यलोकावहि व्यलोकामहि व्यलोक्ये व्यलोक्यावहि व्यलोक्यामहि व्यलोकथाः व्यलोकेथाम् व्यलोकध्वम् ||व्यलोक्यथाः व्यलोक्येथाम् व्यलोक्यध्वम् व्यलोकत व्यलोकेताम् व्यलोकन्तव्यलोक्यत व्यलोक्येताम् व्यलोक्यन्त (विलोकेय विलोकेवहि विलाकेमहि विलोक्येय विलोक्येवहि विलोक्येमहि विलाकेथाः विलोकेयाथाम् विलोकेध्वम् ||विलोक्येथाः विलोक्येयाथाम् विलोक्येध्वम् विलोकेत विलाकेयाताम् विलोकेरन् विलोक्येत. विलोक्येयाताम् विलोक्येरन् विलोकै विलोकावहै विलोकामहै विलोक्यै विलोक्यावहै विलोक्यामहै विलोकस्व विलोकेथाम् विलोकध्वम् विलोक्यस्व विलोक्येथाम् विलोक्यध्वम् विलोकताम् विलोकेताम् विलोकन्ताम् विलोक्यताम् विलोक्येताम् विलोक्यन्ताम्
कर्मणि परिवर्तन
For ॐ ॐ
१३. १४. १५. १६. १७. १८.
जि.१.ग.प. जी श्रि.१.ग.उ. श्री क्षि.१.ग.प. क्षी दा.१.ग.प. दी स्था.१.ग.प. स्थी पा.१.ग.प. पी गै.१.ग.प. गी द्रु.१.ग.प. द्रू सृ.१.ग.प. सि हृ.१.ग.उ. हि भृ.१.ग.उ. ध्रि तृ.१.ग.प. तीर्
स्मृ.१.ग.प. स्मर् स्फुर्.६.ग.प. स्फूर् ध्यै.१.ग.प. ध्या वद्. १.ग.५. उद् वस्.१.ग.प. उष् वह्.१.ग.उ. उह वप्.१.ग.उ. उप अस्.२.ग.प. भू. जन्.४.ग.आ. जन्, जा प्रच्छ्.६.ग.प. पृच्छ हृ.१.ग.उ. 'हू .
१९.
२०.
२१.
२२.
२३.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
५५
कर्तरि
पचथ
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १०८ पच् .. गण-१ उभय. ५4, २५.
पकाना, रसोई बनाना
कर्तरि पचामि पचावः पचामः
पचावहे पचामहे पचसि पचथः
पचसे पचेथे पचध्वे पचति पचतः पचन्ति पचते पचेते पचन्ते अपचम् अपचाव अपचाम अपचे अपचावहि अपचामहि अपचः अपचतम् अपचत अपचथाः अपचेथाम् अपचध्वम् अपचत् । अपचताम् . अपचन् अपचत अपचेताम् अपचन्त पचेयम् पचेव पचेम पचेय पचेवहि पचेमहि पचेः पचेतम् पचेत. पचेथाः पचेयाथाम् पचेध्वम् पचेत् पचेताम् . पचेयुः पचेत पचेयाताम् पचेरन् पचानि पचाव पचाम पचै पचावहै पचामहै
पचतम् पचत पचस्व पचेथाम् पचध्वम् ( पचतु
पचतीम् पचन्तु पचताम् पचेताम् पचन्ताम् ___ गण-१ उभय. ४२९॥ ४२y, 45 ४.
हरण करना, ले जाना, ले लेना
पच
पचतु
हरामः हरथ हरन्ति
हरसे
हरामि हरसि हरति अहरम् अहरः अहरत् हरेयम्
हरावः हरथः हरतः अहराव अहरतम् अहरताम् हरेव हरेतम् हरेताम् हराव हरतम् हरताम्
हरावहे
हरेथे हरते हरेते अहरे अहरावहि अहरथाः अहरेथाम् अहरत अहरेताम् हरेय । हरेवहि हरेथाः हरेयाथाम् हरेत हरेयाताम्
हरावहै हरस्व हरेथाम् हरताम हरेताम
अहराम अहरत अहरन् हरेम हरेत हरेयुः हराम हरत हरन्तु
हरामहे हरध्वे हरन्ते अहरामहि अहरध्वम् अहरन्त हरेमहि हरेध्वम् हरेरन् हरामहै हरध्वम् हन्ताम
हरेः
हरेत् हराणि
हर
हरतु
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्यहरम् .
रियामा
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ११० वि+ह गण-१ उभय. विडा२ ४२पो.
विहार करना, विचरण करना कर्मणि
कर्तरि पच्ये पच्यावहे पच्यामहे ॥ विहरामि विहरावः विहरामः पच्यसे पच्येथे पच्यध्वे ॥ विहरसि विहरथः विहरथ पच्यते पच्येते पच्यन्ते | विहरति विहरतः विहरन्ति अपच्ये अपच्यावहि अपच्यामहि
व्यहराव. व्यहराम अपच्यथाः अपच्येथाम् अपच्यध्वम् व्यहरः व्यहरतम् व्यहरत अपच्यत अपच्येताम् अपच्यन्त व्यहरत व्यहरताम् व्यहरन् पच्येय पच्येवहि पच्येमहि | विहरेयम् विहरेव विहरेम पच्येथाः पच्येयाथाम् पच्यध्वम् विहरेः विहरेतम् विहरेत पच्येत पच्येयाताम् पच्येरन् | विहरेत् . विहरेताम् विहरेयुः पच्यै
[विहराणि । विहराव - विहराम पच्यस्व पच्येथाम् पच्यध्वम् ॥ विहर विहरतम् विहरत पच्यताम् पच्येताम् पच्यन्ताम् ॥ विहरतु विहरताम् विहरन्तु १११ परि + ह्र गण-१ उभय. परि७२ ४२यो, त्या ४२वो.
परिहार करना, त्याग करना, छोडना हिये हियावहे हियामहे परिहरामि परिहरावः परिहरामः । हियसे हियेथे हियध्वे || परिहरसि परिहरथः. परिहरथ हियते हियेते हियन्ते || परिहरति परिहरतः परिहरन्ति अहिये अहियावहि अहियामहि ॥ पर्यहरम् पर्यहराव पर्यहराम अहियथाः अहियेथाम् अहियध्वम् पर्यहरः पर्यहरतम् पर्यहरत अहियत अहियेताम् अहियन्त पर्यहरत् पर्यहरताम् पर्यहरन् हियेय हियेवहि ह्रियेमहि ॥ परिहरेयम् परिहरेव परिहरेम हियेथाः हियेयाथाम् हियेध्वम् परिहरेः परिहरेतम् परिहरेत हियेत हियेयाताम् हियेरन् । परिहरेत् परिहरेताम् परिहरेयुः हियै हियावहै हियामहै परिहराणि परिहराव परिहराम ह्रियस्व हियेथाम् हियध्वम् परिहर परिहरतम् परिहरत हियताम् हियेताम् . हियन्ताम् । परिहरतु परिहरताम् परिहरन्तु
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
.
कर्तरि
कर्मणि विहरे विहरावहे विहरामहे विहिये विहियावहे विह्रियामहे विहरसे विहरेथे विहरध्वे |विहियसे विहियेथे विहियध्वे विहरते विहरेते विहरन्ते । |विहियते विहियेते विह्रियन्ते व्यहरे व्यहरावहि व्यहरामहि व्यहिये व्यहियावहि व्यहियामहि व्यहरथाः व्यहरेथाम् व्यहरध्वम् |व्यहियथाः व्यहियेथाम् व्यहियध्वम् व्यहरत व्यहरेताम् व्यहरन्त व्यहियत व्यहियेताम् व्यहियन्त विहरेय विहरेवहि विहरेमहि विहियेय विहियेवहि विहियेमहि विहरेथाः विहरेयाथाम् विहरेध्वम् |विहियेथाः विहियेयाथाम् विहियेध्वम् विहरेत विहरेयाताम् विहरेरन् विह्रियेत विहियेयाताम् विहियेरन् विहरै विहरावहै विहरामहै विहियै विहियावहै विहियामहै विहरस्व विहरेथाम् विहरध्वम् विहियस्व विहियेथाम् विह्रियध्वम् विहरताम् विहरेताम्. • विहरन्ताम् विहियताम् विहियेताम् विह्रियन्ताम्
परिहरे परिहरावहे परिहरामहे परिहिये परिहियावहे परिहियामहे परिहरसे परिहरेथे परिहरध्ये परिहियसे परिहियेथे परिहियध्वे परिहरते परिहरेते. परिहरन्ते |परिहियते परिहियेते परिहियन्ते पर्यहरे . पर्यहरावहि पर्यहरामहि |पर्यहिये पर्यहियावहि पर्यहियामहि) पर्यहरथाः पर्यहरेथाम् पर्यहरध्वम् || पर्यहियथाः पर्यहियेथाम् पर्यहियध्वम् पर्यहरत पर्यहरेताम् पर्यहरन्त । ||पर्यहियत पर्यहियेताम् पर्यहियन्त परिहरेय परिहरेवहि परिहरेमहि परिहियेय परिहियेवहि परिहियेमहि परिहरेथाः परिहरेयाथाम् परिहरेध्वम् परिहियेथाः परिहियेयाथाम् परिहियेध्वम् परिहरेत परिहरेयाताम् परिहरेरन् परिहियेत परिहियेयाताम्परिहियेरन् । परिहरै परिहरावहै परिहरामहै परिहियै परिहियावहै परिहियामहै परिहरस्व परिहरेथाम् परिहरध्वम् ॥परिहियस्व परिहियेथाम् परिहियध्वम् परिहरताम् परिहरेताम् परिहरन्ताम् परिहियताम् परिहियेताम् परिहियन्ताम्
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८
|११२ उद् + हृ
उद्धरामि
उद्धरसि
उद्धरति
उदहरम्
उदहर:
उदहरत्
उद्धरेयम्
उद्धरे:
उद्धरेत्
उद्धराणि
उद्धर
उद्धरतु
|११३ नी
नयामि
नयसि
नयति
अनयम्
अनयः
अनयत्
नयेयम्
नयेः
गण- १ उभय उद्धार
उद्धार करना, नीकालना, उठा लेना
कर्तरि
चिन्तन हैम. संस्कृत धातु रूप कोश
वो, उद्धार, डाढवु.
उद्धरावः
उद्धरामहे
उद्धरथः उद्धरथ उद्धरसे
उद्धरेथे उद्धरध्वे
उद्धरतः
उद्धरन्ति उद्धरते
उद्धरेते उद्धरन्ते
उदहराव
उदहराम उदहरे
उदहरावहि उदहरामहि
उदहरतम् उदहरत उदहरथाः उदहरेथाम् उदहरध्वम्
उदहरताम् उदहरन् उदहरत उद्धरेव उद्धरेम उद्धरेय उद्धरेतम् उद्धरेत उद्धरेथाः उद्धरेताम् उद्धरेयुः उद्धरेत
उम् उदहरन्त उद्धरेवहि उद्धरेमहि उद्धरेयाथाम् उद्धरेध्वम् उद्धरेयाताम् उद्धरेरन्
उद्धराव
उद्धराम उद्धरै
उद्धराम है
उद्धरतम्
उद्धरत उद्धरस्व
उद्धरताम्
उद्धरन्तु उद्धरताम्
गण- १ उभय स६ ४धुं, होरपुं.
ले जाना
नयेव
नये म्
नयेताम्
उद्धरामः उद्धरे उद्धरावहे
नयेत्
नयानि नयाव
नय
नयतम्
नयतु
नयताम्
कर्तर
नयावः
नयामः
नयथः
नयथ
नयतः नयन्ति
अनयाव
अनयाम
अनयतम् अनयत
अनयताम् अनयन् अनयत
नयेम नयेय नयेत |नयेथाः
नयेयुः नयेत
नयाम
नयै
नयत
नयस्व
नयन्तु (नयताम्
नये
नयसे
नयते
अनये
उद्धराव
उद्धरेथाम्
उद्धरेताम्
नयामहे
नयध्वे
नयन्ते
अनयावहि
अनयामहि
अनयथाः अनयेथाम् अनयध्वम्
नयावहे
येथे
नयेते
उद्धरध्वम्
उद्धरन्ताम्
अनतम् अनयन्त नयेवहि नयेमहि नयेयाथाम् नयेध्वम्
नयेयाताम् नयेरन्
नयावहै नयामहै
येथाम् नयध्वम्
नयेताम्
नयन्ताम्
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ११४ आ + नी गण-१ उभय. पy
लाना कर्मणि
कर्तरि उद्धिये उद्भियावहे उद्धियामहे आनयामि आनयावः आनयामः उद्धियसे उद्धियेथे उद्धियध्वे आनयसि आनयथः आनयथ उद्भियते. उद्धियेते उद्धियन्ते आनयति
आनयतः
आनयन्ति उदहिये उदहियावहि उदहियामहि आनयम् आनयाव आनयाम उदहियथाः उदहियेथाम् उदहियध्वम् ||आनयः आनयतम् आनयत उदहियत उदहियताम् उदहियन्त आनयत् आनयताम् आनयन् उद्धियेय उद्धियेवहि उद्भियेमहि आनयेयम् आनयेव आनयेम उद्भियेथाः उद्धियेयाथाम् उद्भियेध्वम् आनयेः आनयेतम् आनयेत उद्भियेत उद्भियेयाताम् उद्धियेरन् आनयेत् आनयेताम् आनयेयुः उद्ध्यैि उद्धियावहै उद्धियामहै आनयानि आनयाव आनयाम उद्धियस्व उद्भियेथाम् उद्भियध्वम् आनय आनयतम् आनयत उद्भियताम् उद्भियेताम् उद्धियन्ताम् आनयतु आनयताम् आनयन्तु ११५ याच् गण-१ उभय. याययुं, भing.
याचना, याचना करना, मांगना नीये नीयावहे नीयामहे | याचामि याचावः याचामः नीयसे नीयेथे नीयध्वे याचसि याचथ: याचथ नीयते नीयेते. नीयन्ते याचति याचतः याचन्ति अनीये अनीयावहि अनीयामहि अयाचम् अयाचाव अयाचाम अनीयथाः अनीयेथाम् अनीयध्वम् अयाचः अयाचतम् अयाचत अनीयत अनीयताम् अनीयन्त अयाचत् अयाचताम् अयाचन् नीयेय नीयेवहि नीयेमहि याचेयम् याचेव याचेम नीयेथाः नीयेयाथाम् नीयेध्वम् याचेः याचेतम् याचेत नीयेत नीयेयाताम् नीयेरन् याचेत् याचेताम् याचेयुः नीयै नीयावहै नीयामहै याचानि याचाव याचाम नीयस्व नीयेथाम् नीयध्वम् याच
याचत नीयताम् नीयताम् नीयन्ताम् याचतु याचताम् याचन्तु
.
याचतम
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०
कर्तरि
आनये आनयावहे आनयामहे आनयध्वे
आनयसे आनयेथे
आनयते आनयेते आनयन् आनीयते
आनये
आनयावहि आनयामहि आनीये आनीयावहि आनीयामहि आनयथाः आनयेथाम् आनयध्वम् आनीयथाः आनीयेथाम् आनीयध्वम् आनीयत आनीयेताम् आनीयन्त
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
कर्मणि
आनीयामहे
आनीये आनीयावहे आनीयसे आनीयेथे आनीयध्वे आनीयेते आनीयन्ते
आनयत आनयेताम् आनयन्त आनयेय नवहि आनये महि आनीयेय आनीयेवहि आनीयेमहि आनयेथाः आनयेयाथाम् आनयेध्वम् आनीयेथाः आनीयेयाथाम् आनीयेध्वम् आनयेत आनयेयाताम् आनयेरन् आनीयेत : आनीयेयाताम् आनीयेरन् आनयावहै आनयामहै आनीयै आनीयावहै आनीयामहै आनयस्व आनयेथाम् आनयध्वम् आनीयस्व आनीयेथाम् आनीयध्वम् ( आनयताम् आनयेताम् आनयन्ताम् आनीयताम् आनीयेताम् आनीयन्ताम्
आनयै
याचस्व
याचेथाम्
याचताम् याचेताम्
याचे याचाव याचामहे
याच्यावहे
याच्यामहे
याचसे याचेथे
याचवे
या येथे
याच्यध्वे
याचते
याचेते याचन्ते
याच्यन्ते
याच्येते अयाच्यावहि अयाच्यामहि
अयाचे
अयाचावहि अयाचामहि अयाच्ये
अयाचथाः अयाचेथाम् अयाचध्वम् | अयाच्यथाः अयाच्येथाम् अयाच्यध्वम्
अयाचत अयाचताम् अयाचन्त याचेय याचेथाः याचेयाथाम् याचेध्वम्
अयाच्यत याचेवहि याचेमहि याच्येय
याच्येथाः
याचेत
याचेयाताम् याचेरन्
याच्येत
याचै
याचा है याचा
याच्यै
याचध्वम्
याचन्ताम्
याच्ये
याच्यसे
याच्यते
.
अयाच्येताम् अयाच्यन्त याच्येवहि याच्येमहि याच्येयाथाम् याच्येध्वम्
याच्येयाताम् याच्येरन् याच्यावहै याच्यामहै
याच्यस्व याच्येथाम् याच्यध्वम् याच्यताम् याच्येताम् यांच्यन्ताम्
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ११६ राज.. गण-१ उभय. सय ४२y, ५j, शोमg.
राज्य करना, दीपना, चमकना कर्तरि
कतरि राजामि राजावः राजामः ॥राजे . राजावहे राजामहे राजसि
राजथ: राजथ राजसे राजेथे राजध्वे राजति राजतः राजन्ति राजते राजेते राजन्ते अराजम् अराजाव अराजाम अराजे अराजावहि अराजामहि अराजः . अराजतम्। अराजत अराजथाः अराजेथाम् अराजध्वम् अराजत् . अराजताम् . अराजन् अराजत अराजेताम् अराजन्त राजेयम् राजेव राजेम . |राजेय राजेवहि राजेमहि राजेः राजेतम् राजेत ||राजेथाः राजेयाथाम् राजेध्वम् राजेत् राजेताम् . राजेयुः राजेत राजेयाताम् राजेरन् राजानि राजाव राजाम |राजै राजावहै राजामहै राज राजतम् राजत ||राजस्व राजेथाम् राजध्वम् राजतु राजताम राजन्तु
राजताम् राजेताम् राजन्ताम् ११७ वह गण-१ |उभय | 48न ४२,
वहन करना, वहना, उठाना
वहामि वहसि वहति अवहम् . अवहः | अवहत्
वहावः वहथः वहतः अवहाव अवहतम् अवहताम् वहेव वहेतम् वहेताम् वहाव वहतम् वहताम्
वहामः वहथ वहन्ति अवहाम अवहत अवहन् वहेम वहेत वहेयुः वहाम वहत
वहेयम्
वहे वहावहे वहामहे |वहसे, वहेथे वहध्वे वहते वहेते वहन्ते अवहे अवहवाहि अवहामहि अवहथाः अवहेथाम् अवहध्वम् अवहत अवहेताम् अवहन्त विहेय वहेवहि .. वहेमहि वहेथाः वहेयाथाम् वहेध्वम् वहेत वहेयाताम् वहेरन् वहै वहावहै वहस्व वहेथाम् वहध्वम् |वहताम् वहेताम् वहन्ताम्
वहे: वहेत् वहानि
वहामहै
वह
वरे
| वहतु
वहन्त
॥वहतान
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२
वपावः
वपेत्
वप
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ११८ वप् गण-१ उभय. पापपुं.
उगाना, बोना कर्मणि
कर्तरि राज्ये राज्यावहे राज्यामहे । वपामि
वपामः । राज्यसे राज्येथे राज्यध्वे वपसि वपथ: वपथ राज्यते राज्येते राज्यन्ते | वपति वपतः वपन्ति अराज्ये , अराज्यावहि अराज्यामहि|| अवपम् अवपाव . अवपाम अराज्यथाः अराज्येथाम् अराज्यध्वम् अवपः अवपतम् अवपत अराज्यत अराज्येताम् अराज्यन्त अवपत अवपताम् अवपन् राज्येय राज्येवहि राज्येमहि वपेयम् वपेव वपेम. राज्येथाः राज्येयाथाम् राज्येध्वम् वः वपेतम् वपेत राज्येत राज्येयाताम् राज्येरन्
: वपेताम् . वपेयुः राज्य राज्यावहै राज्यामहै
॥ वपानि
वंपाव वपाम । राज्यस्व राज्येथाम् राज्यध्वम्
वपतम् वपत राज्यताम् राज्येताम् राज्यन्ताम् । वपतु - वपताम् वपन्तु ११९ श्रि गण-१ उभय. माश्रय खेयो, आशरे ४g, शरो स्वी॥२.)
आश्रय लेना, शरण स्वीकारना उह्यावहे उह्यामहे श्रयामि श्रयावः श्रयामः उासे उह्येथे उह्यध्वे श्रयसि . श्रयथः श्रयथ उह्यते उह्येते उह्यन्ते श्रयति 'श्रयतः श्रयन्ति औह्ये औह्यावहि औह्यामहि अश्रयम् -अश्रयाव अश्रयाम औह्यथाः औद्येथाम् औह्यध्वम् अश्रयः अश्रयतम् अश्रयत औह्यत औह्येताम् औह्यन्त अश्रयत् अश्रयताम् अश्रयन् उह्येय उह्येवहि उह्येमहि श्रयेयम् श्रयेव श्रयेम उह्येथाः उह्येयाथाम् उह्यध्वम्
श्रये: श्रयेतम् श्रयेत उह्येत उह्येयाताम् उह्येरन् श्रयेत् श्रयेताम् श्रयेयुः उदै उह्यावहै उह्यामहै
श्रयाणि श्रयाव श्रयाम उह्यस्व उह्येथाम् उह्यध्वम्
श्रय
श्रयतम् . • श्रयत उह्यताम् उह्येताम् उह्यन्ताम् श्रयतु श्रयताम् श्रयन्तु
उह्ये
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश । ।
।
कर्तरि
वपसे
वपध्वे
उप्येथे
वपते
अवपे अवपथाः अवपत वपेय वपेथाः वपेत
कर्मणि वपावहे वपामहे उप्ये उप्यावहे उप्यामहे वपेथे उप्यसे
उप्यध्वे वपेते वपन्ते उप्यते उप्येते उप्यन्ते अवपावहि अवपामहि औप्ये औप्यावहि औप्यामहि अवपेथाम् अवपध्वम् औप्यथाः औप्येथाम् औप्यध्वम् अवपेताम् अवपन्त औप्यत औप्येताम् औप्यन्त वपेवहि वपेमहि उप्येय उप्येवहि उप्येमहि वपेयाथाम् । वपेध्वम् ||उप्येथाः उप्येयाथाम् उप्यध्वम् वपेयाताम् वपेरन् । ||उप्येत उप्येयाताम् उप्येरन् वपावहै वपामहै उप्यै उप्यावहै उप्यामहै वपेथाम् वपध्वम् उप्यस्व उप्येथाम् उप्यध्वम् वपेताम् .. वपन्ताम् |उप्यताम् उप्येताम् उप्यन्ताम्
वपस्व वपताम्
श्रये :
श्र
- श्रयावहे श्रयामहे श्रयसे येथे श्रयध्वे श्रयते श्रयेते . श्रयन्ते अश्रये अश्रयावहि अश्रयामहि अश्रयथाः अश्रयेथाम् अश्रयध्वम् अश्रयत अश्रयेताम् अश्रयन्त श्रयेय श्रयेवहि श्रयेमहि श्रयेथाः श्रयेयाथाम् श्रयेध्वम् श्रयेत श्रयेयाताम् श्रयेरन् श्रयै . श्रयावहै श्रयामहै श्रयस्व श्रयेथाम् श्रयध्वम् श्रयताम् श्रयेताम् श्रयन्ताम्
श्रीये श्रीयावहे श्रीयामहे || श्रीयसे श्रीयेथे श्रीयध्वे || श्रीयते श्रीयेते श्रीयन्ते
अश्रीये अश्रीयावहि अश्रीयामहि || अश्रीयथाः अश्रीयेथाम् . अश्रीयध्वम्
अश्रीयत अश्रीयेताम् अश्रीयन्त श्रीयेय श्रीयेवहि श्रीयेमहि || श्रीयेथाः श्रीयेयाथाम् श्रीयेध्वम् | श्रीयेत श्रीयेयाताम् श्रीयेरन्
श्रीयै श्रीयावहै श्रीयामहै | श्रीयस्व श्रीयेथाम् श्रीयध्वम् || श्रीयताम् श्रीयेताम् श्रीयन्ताम्
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४
| १२० आ + श्रि गण- १ उभय. शरणे ४, सेवा रवी.
शरण स्वीकारना, सेवा करना
आश्रयामि
आश्रयसि
आश्रयति.
आश्रयम्
आश्रयः
(आश्रयत्
आश्रयेयम्
आश्रयेः
आश्रयेत्
आश्रयाणि
आश्रय
आश्रयतु
| १२१ भज्
भजामि
भजसि
भजति
अभजम्
अभजः
अभजत्
भजेयम्
भजेः
(भजेत्
भजानि
भज
(भजतु
कर्तर
आश्रयावः
आश्रयथः
आश्रयतः
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
आश्रयामः आश्रये
आश्रयथ आश्रयसे
आश्रयन्ति आश्रयते
आश्रयाम आश्रये
भजावः
भजथः
भजतः
गण- १ उभय भ४, सेवयुं .
आश्रयाव
आश्रयावहि आश्रयामहि
आश्रयतम्
आश्रयथाः आश्रयेथाम् आश्रयध्वम्
आश्रयत
आश्रयत
आश्रयेताम् आश्रयन्त
आश्रयताम् आश्रयन् आश्रयेव आश्रयेम आश्रयेय
आश्रयेतम् आश्रयेत आश्रयेथाः आश्रयेताम् आश्रयेयुः आश्रयेत
आश्रयेवहि आश्रये महि आश्रयेयाथाम् आश्रयेध्वम् आश्रयेयाताम् आश्रयेरन् आश्रयावहै आश्रयामहै
आश्रयाव आश्रयाम आश्रयै आश्रयतम् आश्रयत आश्रयस्व आश्रयेथाम् आश्रयध्वम्
आश्रयताम् आश्रयन्तु आश्रयताम् आश्रयेताम्
आश्रयन्ताम्
भजामः
भजथ
भजन्ति
भजना, भजन करना, सेवा करना
भजे
भजसे
भजते
अभजे
कर्तण
आश्रयावहे
आश्रयेथे
आश्रयेते
भजेव
भजेम भजेय
भजेतम्
भजेत
भजेताम्
भजेयुः
भजाव
भजाम
भजतम्
भजत
भजताम् भजन्तु
भजेथाः
भजेत
भजै
भजावहे
भजेथे
भजेते
आश्रयामहे
आश्रयध्वे
आश्रयन्ते
अभावहि
अभजामहि
अभजाव
अभजाम
अभजतम् अभजत अभजथाः अभजेथाम् अभजध्वम् अभजेताम् अभजन्त
अभजताम् अभजन्
अभजत
भजेवहि भजेमहि
भजामहे
भजध्वे
भजन्ते
भजावहै
भजस्व
भजेथाम्
भजताम् भजेताम्
भजेयाथाम् भजेध्वम्
भजेयाताम्
भजेरन् -
भजामहै
भजध्वम्
भजन्ताम्
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
६५
भरावः
भरथः
भरामः भरथ भरन्ति
भरतम्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १२२ भृ . गण-१ उभय. भरपुं, (म२५५ पोषए। ४२j.
भरना, भरण पोषण करना कर्मणि
कर्तरि आश्रीये आश्रीयावहे आश्रीयामहे || भरामि आश्रीयसे आश्रीयेथे आश्रीयध्वे ॥ भरसि आश्रीयते आश्रीयेते आश्रीयन्ते भरति
भरतः आश्रीये आश्रीयावहि आश्रीयामहि || अभरम् अभराव आश्रीयथाः आश्रीयेथाम् आश्रीयध्वम् || अभरः अभरतम् आश्रीयत आश्रीयेताम् आश्रीयन्त ॥ अभरत् अभरताम् आश्रीयेय आश्रीयेवहि आश्रीयेमहि || भरेयम् भरेव आश्रीयेथाः आश्रीयेयाथाम् आश्रीयेध्वम् || भरेः आश्रीयेत आश्रीयेयाताम् आश्रीयेरन् || भरेत् भरेताम् आश्रीयै आश्रीयावहै आश्रीयामहै || भराणि आश्रीयस्व आश्रीयेथाम् आश्रीयध्वम् || भर . भरतम आश्रीयताम् आश्रीयेताम् आश्रीयन्ताम् || भरतु भरताम् १२३ हे गण-१ उभय. मावान ४२युं, मोबाप.
आह्वाहन करना, बुलाना भज्ये भज्यावहे भज्यामहे हयामि ह्वयावः भज्यसे भज्येथे . भज्यध्वे | ह्वयसि ह्वयथः भज्यते भज्येते भज्यन्ते हयति ह्वयतः अभज्ये अभज्यावहि अभज्यामहि || अह्वयम् अह्वयाव अभज्यथाः अभज्येथाम् अभज्यध्वम् | अह्वयः अह्वयतम् अभज्यत अभज्येताम् अभज्यन्त
अह्वयत्
अह्वयताम् भिज्येय भज्येवहि भज्येमहि हयेयम् ह्वयेव भज्येथाः भज्येयाथाम् भज्येध्वम्
ह्वयेतम् भज्येत भज्येयाताम् भज्येरन् हयेत् ह्वयेताम् भज्यै भज्यावहै भज्यामहै | हयानि ह्वयाव भज्यस्व. भज्येथाम् भज्यध्वम्
ह्वयतम् भज्यताम् भज्येताम् भज्यन्ताम् ह्वयतु
ह्वयताम्
अभराम अभरत अभरन् भरेम भरेत भरेयुः भराम भरत भरन्तु
भराव
ह्वयामः हयथ ह्वयन्ति अह्वयाम अह्वयत अह्वयन् ह्वयेम ह्रयेत ह्वयेयुः हृयाम हृयत
| ह्रयेः
ह्वयन्तु
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૬
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
भिरे
कर्तरि
कर्मणि भरावहे भरामहे भ्रिये । भियावहे भ्रियामहे भरसे भरेथे भरध्वे .||भ्रियसे भ्रियेथे भ्रियध्वे भरते भरेते भरन्ते ||भ्रियते भ्रियेते भियन्ते अभरे अभरावहि अभरामहि अभ्रिये अभ्रियावहि अभ्रियामहि अभरथाः अभरेथाम् अभरध्वम्
||अभ्रियथाः अभ्रियेथाम अभ्रियध्वम अभरत अभरेताम् अभरन्त ||अभ्रियत . अभ्रियेताम् अभियन्त भरेय भरेवहि भरेमहि भ्रियेय भ्रियेवहि भ्रियेमहि भरेथाः भरेयाथाम् भरेध्वम् ||भियेथाः भ्रियेयाथाम् भ्रियेध्वम् भरेत भरेयाताम् भरेरन् ||भ्रियेत भ्रियेयाताम् भ्रियेरन् भरै
भरावहै भरामहै भ्रियै . भ्रियावहै भ्रियामहै भरस्व भरेथाम् भरध्वम् |भ्रियस्व भ्रियेथाम् भ्रियध्वम् भरताम् . भरेताम्
भरन्ताम्
||भ्रियताम् भ्रियेताम् भियन्ताम् । । । ।
यावहे हयामहे ह्वयसे
हयेथे हयध्वे हृयते येते हयन्ते अह्वये अह्वयावहि अह्वयामहि अह्वयथाः अह्वयेथाम् अह्वयध्वम् अह्वयत अह्वयेताम् अह्वयन्त ह्वयेय ह्वयेवहि ह्वयेमहि ह्वयेथाः हृयेयाथाम् हयेध्वम् हृयेत ह्वयेयाताम् ह्वयेरन् ह्वयै हृयावहै हयामहै
यस्व हयेथाम् हयध्वम् हृयताम् हयेताम् हयन्ताम्
हूये हूयावहे हूयामहे |हूयसे हूयेथे हूयध्वे हूंयते हूयेते हूयन्ते
अहूये अहूयावहि अहूयामहि || अहूयथाः अहूयेथाम् अहूयध्वम् अहूयत अहूयेताम् अहूयन्त हुयेय हूयेवहि हूयेमहि ॥ हूयेथाः हूयेयाथाम् हूयेध्वम्
हूयेत हूयेयाताम् हूयेरन् | हूयै हूयावहै हूयामहै || हूयस्व हूयेथाम् हूंयध्वम् ॥ यताम् हूयेताम् हूयन्ताम्
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
६७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (१२४] आ + है . . गण-१ उभय. भावान २j, भोपापपुं.
आह्वाहन देना, बूलाना, कर्तरि
कर्मणि आह्वयामि आह्वयावः आह्वयामः | आह्वये आह्वयावहे आह्वयामहे आह्वयसि आहयथः आह्वयथ ||आह्वयसे आह्वयेथे आह्वयध्वे आह्वयति आह्वयतः आह्वयन्ति आह्वयते आह्वयेते आह्वयन्ते आह्वयम् आह्वयाव आह्वयाम [आह्वये आह्वयावहि आह्वयामहि आह्वयः आह्वयतम आह्वयत ||आह्वयथाः आह्वयेथाम अआह्वध्वम आह्वयत आह्वयताम् आह्वय आह्वयत आह्वयेताम् आह्वयन्त आह्वयेयम् आह्वयेव आह्वयेम आह्वयेय आह्वयेवहि आह्वयेमहि आह्वयेः आह्वयेतम् आह्वयेत । |आह्वयेथाः आह्वयेयाथाम् आह्वयेध्वम् आह्वयेत् आह्वयेताम् आह्वयेयुः ॥आह्वयेत आह्वयेयाताम् आह्वयेरन् आह्वयानि ___आह्वयाव आह्वयाम ||आह्वयै आह्वयावहै आह्वयामहै आह्वय आह्वयतम् आह्वयत आह्वयस्व आह्वयेथाम् आह्वयध्वम् आह्वयतु ___ आह्वयताम् आह्वयन्तु ||आह्वयताम् आह्वयेताम् आह्वयन्ताम् [. .
.
SERV
आहूये । आहूयावहे आहूयामहे 圖是繼 आहूयसे आहूयेथे . आहूयध्वे आहूयते .. आहूयेते आहूयन्ते आहूये. आहूयावहि आहूयामहि
KIPEETHAR आहूयथाः आहूयेथाम् आहूयध्वम् आहूयत आहूयेताम् आहूयन्त आहूयेय आहूयेवहि आहूयेमहि ॥
URREN आहूयेथाः आहूयेयाथाम् आहूयेध्वम् आहूयेत आहूयेयाताम् आहूयेरन् आहूयै आहूयावहै आहूयामहै IHAFEREET आहूयस्व आहूयेथाम् आहूयध्वम् आहूयताम् आहूयेताम् आहूयन्ताम्
RRI COATS ARRERE ARMANENSE
2R
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-४ पस्मै. अ५ ४२वो, ओपयु.
कप
कोप करना
कुप्यसि कुप्यति
कुप्यतु
कर्तरि
कर्मणि कुप्यामि कुप्यावः कुप्यामः । कुप्ये कुप्यावहे कुप्यामहे कुप्यथः कुप्यथ
||कुप्यसे कुप्येथे कुप्यध्वे कुप्यतः कुप्यन्ति ||कुप्यते कुप्येते कुप्यन्ते अकुप्यम् अकुप्याव अकुप्याम ||अकुप्ये अकुप्यावहि अकुप्यामहि अकुप्यः । अकुप्यतम् अकुप्यत ||अकुप्यथाः अकुप्येथाम् अकुप्यध्वम् अकुप्यत् अकुप्यताम् अकुप्यन् ॥अकुप्यत अकुप्येताम् अकुप्यन्त कुप्येयम् कुप्येव कुप्येम। कुप्येय कुप्येवहि कुप्येमहि कुप्येः कुप्येतम् कुप्येत कुप्येथाः कुप्येयाथाम् कुप्येध्वम् कुप्येत् कुप्येताम् कुप्येयुः कुप्येत कुप्येयाताम् कुप्येरन् कुप्यानि कुप्याव कुप्याम (कुप्यैः कुप्यावहै कुप्यामहै कुप्य कुप्यतम् कुप्यत
||कुप्यस्व कुप्येथाम् कुप्यध्वम् कुप्यताम् कुप्यन्तु कुप्यताम् कुप्येताम् कुप्यन्ताम् १२६ क्रुध् गण-४ पस्मै. १५ ४२यो.
क्रोध करना क्रुध्यामि क्रुध्यावः क्रुध्यामः क्रुिध्ये क्रुध्यावहे क्रुध्यामहे क्रुध्यसि क्रुध्यथः क्रुध्यथ क्रुध्यसे . क्रुध्येथे क्रुध्यध्वे क्रुध्यति
क्रुध्यतः क्रुध्यन्ति क्रुध्यते क्रुध्येते . क्रुध्यन्ते अक्रुध्यम् अक्रुध्याव अक्रुध्याम अक्रुध्ये अक्रुध्यावहि अक्रुध्यामहि अक्रुध्यः अक्रुध्यतम् अक्रुध्यत ||अक्रुध्यथाः अक्रुध्येथाम् अक्रुध्यध्वम् अक्रुध्यत्. अक्रुध्यताम् अक्रुध्यन् |अक्रुध्यत अक्रुध्येताम् अक्रुध्यन्त क्रुध्येयम् क्रुध्येव क्रुध्येम ध्येय क्रुध्येवहि क्रुध्येमहि क्रुध्येः क्रुध्येतम् क्रुध्येत क्रुध्येथाः क्रुध्येयाथाम् क्रुध्येध्वम् क्रुध्येत् क्रूध्येताम् क्रुध्येयुः क्रुध्येत क्रुध्येयाताम् क्रुध्येरन् क्रुध्यानि . क्रुध्याव क्रुध्याम क्रुध्यै क्रुध्यावहै क्रुध्यामहै
क्रुध्यतम् क्रुध्यत क्रुध्यस्व क्रुध्येथाम् - 'क्रुध्यध्वम् क्रुध्यतु ___ क्रुध्यताम् क्रुध्यन्तु क्रुध्यताम् क्रुध्येताम् क्रुध्यन्ताम्
क्रुध्य
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १२७ अभि + क्रुध् गण-४ पस्मै. ५ ४२वो.
क्रोध करना
कर्मणि अभिक्रुध्यामि अभिक्रुध्यावः अभिक्रुध्यामः ||अभिक्रुध्ये अभिक्रुध्यावहे अभिक्रुध्यामहे अभिक्रुध्यसि अभिक्रुध्यथः अभिक्रुध्यथ अभिक्रुध्यसे अभिक्रुध्येथे अभिक्रुध्यध्वे अभिक्रुध्यति अभिक्रुध्यतः अभिक्रुध्यन्ति अभिक्रुध्यते अभिक्रुध्येते अभिक्रुध्यन्ते अभ्यक्रुध्यम् अभ्यक्रुध्याव अभ्यक्रुध्याम अभ्यक्रुध्ये अभ्यक्रुध्यावहि अभ्यक्रुध्यामहि अभ्यक्रुध्यः अभ्यक्रुध्यतम् अभ्यक्रुध्यत ||अभ्यक्रुध्यथाः अभ्यक्रुध्येथाम् अभ्यक्रुध्यध्वम् अभ्यक्रुध्यत् अभ्यक्रुध्यताम् अभ्यक्रुध्यन् ||अभ्यक्रुध्यत अभ्यक्रुध्येताम् अभ्यक्रुध्यन्त अभिक्रुध्येयम् अभिक्रुध्येव अभिक्रुध्येम अभिक्रुध्येय अभिक्रुध्येवहि अभिक्रुध्येमहि | अभिक्रुध्येः अभिक्रुध्येतम् अभिक्रुध्येत अभिक्रुध्येथाः अभिक्रुध्येयाथाम्अभिक्रुध्येध्वम् अभिक्रुध्येत् अभिक्रुध्येताम् अभिक्रुध्येयुः अभिक्रुध्येत अभिक्रुध्येयाताम् अभिक्रुध्येरन् अभिक्रुध्यानि अभिक्रुध्याव अभिक्रुध्याम अभिक्रुध्यै अभिक्रुध्यावहै अभिक्रुध्यामहै अभिक्रुध्य अभिक्रुध्यतम् अभिक्रुध्यत ||अभिक्रुध्यस्व अभिक्रुध्येथाम् अभिक्रुध्यध्वम् अभिक्रुध्यतु अभिक्रुध्यताम् अभिक्रुध्यन्तु अभिक्रुध्यताम् अभिक्रुध्येताम् अभिक्रुध्यन्ताम् १२८ तुष्ग ण-४ पस्मैः संतोष पाम, मुश थ.
संतोष प्राप्त करना, खुश होना। तुष्यामि तुष्यावः तुष्यामः ॥तुष्ये तुष्यावहे तुष्यामहे तुष्यसि तुष्यथः तुष्यः ||तुष्यसे तुष्येथे तुष्यध्वे तुष्यति, तुष्यतः तुष्यन्ति तुष्यते तुष्येते तुष्यन्ते अतुष्यम् अतुष्याव अतुष्याम ||अतुष्ये अतुष्यावहि अतुष्यामहि अतुष्यः अतुष्यतम् अतुष्यत |अतुष्यथाः अतुष्येथाम् अतुष्यध्वम् अतुष्यत् . अतुष्याताम् अतुष्यन् अतुष्यत अतुष्येताम् अतुष्यन्त तुष्येयम् तुष्येव तुष्येम ||तुष्येय तुष्येवहि तुष्येमहि तुष्येः तुष्येतम् तुष्येत ||तुष्येथाः तुष्येयाथाम् तुष्येम् तुष्येत् तुष्येताम् तुष्येयुः तुष्येत तुष्येयाताम् तुष्येरन् तुष्याणि तुष्याव तुष्य . तुष्यतम् तुष्यत तुष्यस्व तुष्येथाम् तुष्यध्वम्
तुष्यताम् तुष्यन्तु ||तुष्यताम् तुष्येताम् तुष्यन्ताम्
तुष्याम
तुष्यतु
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १२९ नश् गण-४ | पस्मै. नाश पामधु, नष्ट थQ.
नष्ट होना कर्तरि
कर्मणि नश्यामि ... नश्यावः नश्यामः ||नश्ये नश्यावहे नश्यामहे नश्यसि नश्यथः नश्यथ नश्यसे नश्येथे नश्यध्वे नश्यति नश्यतः नश्यन्ति नश्यते . नश्येते . . नश्यन्ते अनश्यम् अनश्याव अनश्याम अनश्ये अनश्यावहि अनश्यामहि अनश्यः अनश्यतम् अनश्यत अनश्यथाः अनश्येथाम् अनश्यध्वम् | अनश्यत् अनश्यताम् अनश्यन् अनश्यत्त अनश्येताम् अनश्यन्त नश्येयम् नश्येव नश्येम नश्येय नश्येवहि नश्येमहि नश्येः नश्येतम् नश्येत |नश्येथाः नश्येयाथाम् नश्यध्वम् नश्येत् नश्येताम् नश्येयुः नश्येत नश्येयाताम् नश्येरन् नश्यानि नश्याव नश्याम नश्यै नश्यावहै नश्यामहै नश्य
नश्यतम् नश्यत |नश्यस्व नश्येथाम् नश्यध्वम् नश्यतु नश्यताम् नश्यन्तु नश्यताम् नश्येताम् नश्यन्ताम् (१३० नृत्ग ण-४ पस्मै. नृत्य ४२y, नायपुं.
नृत्य करना, नाचना नृत्यामि नृत्यावः नृत्यामः ॥नृत्ये . नृत्यावहे नृत्यामहे नृत्यसि नृत्यथः नृत्यथ नृत्यसे । नृत्येथे नृत्यध्वे नृत्यति
नृत्यन्ति नृत्यते नृत्येते . नृत्यन्ते अनृत्यम् अनृत्याव अनृत्याम ||अनृत्ये अनृत्यावहि अनृत्यामहि अनृत्यः अनृत्यतम् अनृत्यत ||अनृत्यथाः अनृत्येथाम् अनृत्यध्वम् अनृत्यत् अनृत्यताम् अनृत्यन् अनृत्यत अनृत्येताम् अनृत्यन्त नृत्येयम् नृत्येव नृत्येम नृत्येय नृत्येवहि नृत्येमहि नृत्येः नृत्येतम् नृत्येत नृत्येथाः नृत्येयाथाम् नृत्येध्वम् नृत्येत् नृत्येताम् नृत्येयुः नृत्येत नृत्येयाताम् नृत्येरन् । नृत्यानि नृत्याव नृत्याम नृत्यै नृत्यावहै नृत्यामहै
नृत्यतम् नृत्यत नृत्यस्व नृत्येथाम् नृत्यध्वम् नृत्यतु नत्यताम नृत्यताम्
नगर नृत्यन्तु नृत्यताम् नृत्येताम् नृत्यन्ताम्
नृत्यतः
नृत्य
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१
पुष्यसि
पुष्यथ
पुष्यति
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १३१ पुष् .. गण-४ पस्मै. पोषy, पोष! २पुं.
__ पोषण करना, पुष्ट होना कर्तरि
कर्मणि पुष्यामि पुष्यावः पुष्यामः ॥ पुष्ये पुष्यावहे पुष्यामहे पुष्यथः
पुष्यसे पुष्येथे पुष्यध्वे पुष्यतः पुष्यन्ति पुष्यते पुष्येते पुष्यन्ते अपुष्यम् अपुष्याव अपुष्याम अपुष्ये अपुष्यावहि अपुष्यामहि अपुष्यः अपुष्यतम् अपुष्यत || अपुष्यथाः अपुष्येथाम् अपुष्यध्वम् अपुष्यत् । अपुष्यताम् अपुष्यन् । अपुष्यत अपुष्येताम् अपुष्यन्त पुष्येयम् पुष्येव पुष्येम (पुष्येय पुष्येवहि पुष्येमहि पुष्येः पुष्येतम् पुष्येत | पुष्येथाः पुष्येयाथाम् पुष्येध्वम् पुष्येत् पुष्येताम् . पुष्येयुः । पुष्येत पुष्येयाताम् पुष्येरन् पुष्याणि पुष्याव पुष्याम पुष्यै पुष्यावहै पुष्यामहै पुष्य पुष्यतम् पुष्यत ||पुष्यस्व पुष्येथाम् पुष्यध्वम्
पुष्यताम् पुष्यन्तु पुष्यताम् पुष्येताम् पुष्यन्ताम् १३२ मुह् गण-४ पस्मै. भोs पाभy, मुंआपुं.
मोह पाना, मुंझाना
पुष्यतु
मुह्यसि
मुह्यामि मुह्यावः मुह्यामः मुह्ये मुह्यावहे मुह्यामहे मुह्यथः
मुह्यथ
|| मुह्यसे मुह्येथे मुह्यध्वे मुह्यति मुह्यतः मुह्यन्ति मुह्यते मुह्येते मुह्यन्ते अमुह्यम् . अमुह्याव अमुह्याम ॥ अमुह्ये अमुह्यावहि अमुह्यामहि अमुह्यः अमुह्यतम् अमुह्यत |अमुह्यथाः अमुह्येथाम् अमुह्यध्वम् अमुह्यत् . अमुह्यताम् अमुह्यन् अमुह्यत अमुह्येताम् अमुह्यन्त मुह्येयम् मुह्येव मुह्येम मुह्येय मुह्येवहि .. मुह्येमहि
मुह्येतम् मुह्येत || मुह्येथाः मुह्येयाथाम् मुह्येध्वम् मुह्येत् मुह्येताम् मुह्येयुः || मुह्येत मुह्येयाताम् मुह्येरन्
मुह्याम मुबै मुह्यावहै मुह्यामहै मुह्यतम्
|| मुह्यस्व मुह्येथाम् मुह्यध्वम् मुह्यतु मुह्यताम् मुह्यन्तु मुह्यताम् मुह्येताम् मुह्यन्ताम्
मुह्येः
मुह्यानि
मुह्याव
मुह्य
मुह्यत
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२
लुट्
लुट्यामि लुट्यसि लुट्यति अलुट्यम् अलुट्यः अलुट्यत् लुट्येयम् लुट्येः लुट्येत् लुट्यानि लुट्य लुट्यतु १३४ लुभ
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-४ पस्मै सोटयुं, माणो.
___ लोटना, आलोटना कर्तरि
कर्मणि लुट्यावः लुट्यामः लुट्ये लुट्यावहे. लुट्यामहे लुट्यथः लुट्यथ लुट्यसे लुट्येथे लुट्यध्वे लुट्यतः लुट्यन्ति लुट्यते लुट्येते . लुट्यन्ते अलुट्याव अलुट्याम |अलुट्ये अलुट्यावहि अलुट्यामहि अलुट्यतम् अलुट्यत |अलुट्यथाः अलुट्येथाम् अलुट्यध्वम् अलुट्यताम् अलुट्यन् अलुट्यत अलुट्येताम् अलुट्यन्त लुट्येव लुट्येम लुट्येय लुट्येवहि लुट्येमहि लुट्येतम् लुट्येत |लुट्येथाः लुट्येयाथाम् लुट्येध्वम् लुट्येताम् लुट्येयुः लुट्येत लुट्येयाताम् लुट्येरन् लुट्याव लुट्याम लुट्यै लुट्यावहै लुट्यामहै लुट्यतम् लुट्यत। लुट्यस्व लुट्येथाम् लुट्यध्वम् लुट्यताम् लुट्यन्तु लुट्यताम् लुट्येताम् लुट्यन्ताम् गण-४ | पस्मै. सोम ४२यो, सयापुं.
लोभ करना, लालची बनना
लुभ्यामि
लुभ्यसि
लुभ्यति अलुभ्यम् अलुभ्यः अलुभ्यत् लुभ्येयम् लुभ्येः लुभ्येत् लुभ्यानि लुभ्य लुभ्यतु
लुभ्यावः लुभ्यामः ॥ लुभ्ये लुभ्यावहे लुभ्यामहे लुभ्यथः लुभ्यथ | लुभ्यसे । लुभ्येथे लुभ्यध्वे लुभ्यतः लुभ्यन्ति || लुभ्यते लुभ्येते . लुभ्यन्ते अलुभ्याव अलुभ्याम || अलुभ्ये अलुभ्यावहि अलुभ्यामहि अलुभ्यतम् अलुभ्यत || अलुभ्यथाः अलुभ्येथाम् अलुभ्यध्वम् अलुभ्यताम् अलुभ्यन् . ॥ अलुभ्यत अलुभ्येताम् अलुभ्यन्त लुभ्येव लुभ्येम लुभ्येय लुभ्येवहि लुभ्येमहि लुभ्येतम् लुभ्येत लुभ्येथाः लुभ्येयाथाम् लुभ्येध्वम् लुभ्येताम् लुभ्येयुः । लुभ्येत लुभ्येयाताम् लुभ्येरन्. लुभ्याव लुभ्याम लुभ्यै लुभ्यावहै लुभ्यामहै लुभ्यतम् लुभ्यत लुभ्यस्व लुभ्येथाम् लुभ्यध्वम् लुभ्यताम् लुभ्यन्तु लुभ्यताम् लुभ्येताम् लुभ्यन्ताम्
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
| १३५ | क्षुभ् गण-४ पस्मै. क्षोभ पाभवो, गमरावु.
क्षोभ पाना, गभराना, क्षुभित होना
अक्षुभ्यम्
अक्षुभ्यः
अक्षुभ्यत्
क्षुभ्येयम्
क्षुभ्येः
क्षुभ्येत्
क्षुभ्याणि
क्षुभ्य
क्षुभ्यतु
क्षुभ्यावः
क्षुभ्यामि क्षुभ्यसि क्षुभ्यथः
क्षुभ्यति
क्षुभ्यतः
माद्यामि:
माद्यसि
माद्यति
अमाद्यम्
अमाद्यः
.
अमाद्यत्
माद्येयम्
माद्येः
कर्तर
माद्येत्
माद्यानि
माद्य
माद्यतु
अक्षुभ्याव अक्षुभ्याम अक्षुभ्ये अक्षुभ्यतम् अक्षुभ्यत अक्षुभ्यथाः अक्षुभ्याम् अक्षुभ्यन् अक्षुभ्यत
क्षुभ्येव क्षुभ्येम क्षुभ्येय
क्षुभ्येतम् ·
क्षुभ्येत क्षुभ्येथाः
क्षुभ्येताम्
क्षुभ्येयुः क्षुभ्येत
क्षुभ्यै
क्षुभ्याव
क्षुभ्यम्
क्षुभ्यताम्
क्षुभ्यामः क्षुभ्ये क्षुभ्यावहे
क्षुभ्यथ क्षुभ्यसे क्षुभ्यन्ति क्षुभ्यते
१३६ मद् गण-४ परस्मै. भत्त थयुं, भस्त थयुं, भूसवु, युटुवु, प्रभाह हरवो मत्त होना, मस्त होना, भूलना, चूकना आलस करना, प्रमाद करना
कर्मणि
माद्यावः
माद्यथः
माद्यतः
क्षुभ्यामहे
क्षुभ्यध्वे
क्षुभ्येथे क्षुभ्येते क्षुभ्यन्ते अक्षुभ्यावहि अक्षुभ्यामहि अक्षुभ्येथाम् अक्षुभ्यध्वम् अक्षुभ्येताम् अक्षुभ्यन्त क्षुभ्येवहि क्षुभ्येमहि क्षुभ्येयाथाम् क्षुभ्येध्वम् क्षुभ्येयाताम् क्षुभ्येरन्
क्षुभ्याम
क्षुभ्यावहै क्षुभ्याम
क्षुभ्यत क्षुभ्यस्व
क्षुभ्येथाम्
क्षुभ्यध्वम्
क्षुभ्यन्तु क्षुभ्यताम् क्षुभ्येताम्
क्षुभ्यन्ताम्
माद्यामः
माद्यथ
माद्यन्ति
मद्ये
मद्यसे
मद्यते
अमाद्याव अमाद्याम
अमद्ये
अमद्यावहि अमद्यामहि
अमांद्यतम् अमाद्यत अमद्यथाः अमद्येथाम् अमद्यध्वम्
अमाद्यताम् अमाद्यन् अमद्यत
मद्येताम् अमद्यन्त
माद्येव माद्येम
मद्येय
माद्येतम्
मांद्येत
| मद्येथाः
माद्येताम्
माद्येयुः
मद्येत
माद्याव
माद्याम
मद्यै
माद्यतम्
माद्यत
मद्यस्व
माद्यताम् माद्यन्तु
मद्यताम्
७३
मद्याव
मद्येथे
मद्येते
मद्यामहे
मद्यध्वे
मद्यन्ते
मद्येवहि मद्येमहि मद्येयाथाम् मद्येध्व
मद्येयाताम् मद्येरन्
मद्यामहै
मद्याव
मद्येथाम्
मद्येताम्
मद्यध्वम्
मद्यन्ताम्
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १३७ श्रम् (श्राम)गण-४ पस्मै. श्रम पामयो, थाही ४g, पेट पामयो.
श्रम पाना, थक जाना, खेद पाना . कर्तरि
कर्मणि श्राम्यामि श्राम्यावः श्राम्यामः ॥श्रम्ये. श्रम्यावहे श्रम्यामहे श्राम्यसि श्राम्यथ: श्राम्यथ श्रम्यसे श्रम्येथे श्रम्यध्वे श्राम्यति श्राम्यतः श्राम्यन्ति श्रम्यते श्रम्येते . श्रम्यन्ते अश्राम्यम् . अश्राम्याव अश्राम्याम ||अश्रम्ये अश्रम्यावहि अश्रम्यामहि अश्राम्यः अश्राम्यतम् अश्राम्यत ||अश्रम्यथाः अश्रम्येथाम् अश्रयध्वम् अश्राम्यत् अश्राम्यताम् अश्राम्यन् ||अश्रम्यत अश्रम्येताम् अश्रम्यन्त श्राम्येयम् श्राम्येव श्राम्येम श्रम्येय श्रम्येवहि श्रम्येमहि श्राम्येः श्राम्येतम् श्राम्येत ॥श्रम्येथाः श्रम्येयाथाम् श्रम्येध्वम् श्राम्येत् श्राम्येताम् श्राम्येयुः ॥श्रम्येत श्रम्येयाताम् श्रम्येरन् श्राम्याणि श्राम्याव श्राम्याम । श्रम्यै : श्रम्यावहै श्रम्यामहै श्राम्य श्राम्यतम् श्राम्यत ॥ श्रम्यस्व श्रम्येथाम् श्रम्यध्वम् श्राम्यतु श्राम्यताम् श्राम्यन्तु म्यताम् श्रम्येताम् श्रम्यन्ताम् १३८| वि + श्रम् गण-४ | पस्मै. विसामो देवो. विश्राम ४२वो.
विश्राम करना, आराम करना विश्राम्यामि विश्राम्यावः विश्राम्यामः विश्रम्ये विश्रम्यावहे विश्रम्यामहे विश्राम्यसि विश्राम्यथः विश्राम्यथ | विश्रम्यसे विश्रम्येथे विश्रम्यध्वे विश्राम्यति विश्राम्यतः विश्राम्यन्ति विश्रम्यते विश्रम्येते . विश्रम्यन्ते व्यश्राम्यम् व्यश्राम्याव व्यश्राम्याम व्यश्रम्ये व्यश्रम्यावहि व्यश्रम्यामहि व्यश्राम्यः व्यश्राम्यतम् व्यश्राम्यत || व्यश्रम्यथाः व्यश्रम्येथाम् व्यश्रम्यध्वम् व्यश्राम्यत् व्यश्राम्यताम् व्यश्राम्यन् व्यश्रम्यत व्यश्रम्येताम् व्यश्रम्यन्त विश्राम्येयम् विश्राम्येव विश्राम्येम | विश्रम्येय विश्रम्येवहि विश्रम्येमहि विश्राम्येः विश्राम्येतम् विश्राम्येत | विश्रम्येथाः विश्रम्येयाथाम् विश्रम्यध्वम् विश्राम्येत् विश्राम्येताम् विश्राम्येयुः || विश्रम्येत विश्रम्येयाताम् विश्रम्येरन् विश्राम्याणि विश्राम्याव विश्राम्याम विश्रम्यै विश्रम्यावहै विश्रम्यामहै विश्राम्य विश्राम्यतम् विश्राम्यत | विश्रम्यस्व विश्रम्येथाम् विश्रम्यध्वम् विश्राम्यतु विश्राम्यताम् विश्राम्यन्तु विश्रम्यताम् विश्रम्येताम् विश्रम्यन्ताम्
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५
कमाण
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश. १३९ शम् (शाम) गण-४ पस्मै. शान्त थj.
शान्त होना कर्तरि शाम्यामि शाम्यावः शाम्यामः ॥ शम्ये शम्यावहे शम्यामहे शाम्यसि शाम्यथः शाम्यथ ||शम्यसे शम्येथे शम्यध्वे शाम्यति शाम्यतः शाम्यन्ति || शम्यते शम्येते शम्यन्ते अशाम्यम् अशाम्याव अशाम्याम अशम्ये अशम्यावहि अशम्यामहि अशाम्यः अशाम्यतम् अशाम्यत || अशम्यथाः अशम्येथाम् अशम्यध्वम् अशाम्यत् . अशाम्यताम् अशाम्यन् अशम्यत अशम्येताम् अशम्यन्त शाम्येयम् शाम्येव शाम्येम । शम्येय शम्येवहि शम्येमहि शाम्येः शाम्येतम् शाम्येत शम्येथाः शम्येयाथाम् शम्येध्वम् शाम्येत् शाम्येताम् . शाम्येयुः शम्येत शम्येयाताम् शम्येरन् शाम्यानि शाम्याव शाम्याम शम्यै शम्यावहै शम्यामहै शाम्य शाम्यतम् शाम्यत शम्यस्व शम्येथाम् शम्यध्वम् शाम्यत शाम्यताम शाम्यन्त ||शम्यताम् शम्येताम् १४० क्षम् (क्षाम) गण-४ | पस्मै क्षमा ४२वी, भाई ४२.
- क्षमा करना, माफ करना
क्षाम्यामि क्षाम्यावः क्षाम्यामः क्षम्ये क्षम्यावहे क्षम्यामहे क्षाम्यसि क्षाम्यथः क्षाम्यथ क्षम्यसे क्षम्येथे क्षम्यध्वे क्षाम्यतिक्षाम्यतः क्षाम्यन्ति क्षम्यते क्षम्येते क्षम्यन्ते अक्षाम्यम् . अक्षाम्याव अक्षाम्याम ) अक्षम्ये अक्षम्यावहि अक्षम्यामहि अक्षाम्यः । अक्षाम्यतम् अक्षाम्यत |अक्षम्यथाः अक्षम्येथाम् अक्षम्यध्वम् अक्षाम्यत् अक्षाम्यताम अक्षाम्यन | अक्षम्यत अक्षम्येताम् अक्षम्यन्त क्षाम्येयम् क्षाम्येव क्षाम्येम क्षम्येय क्षम्येवहि क्षम्येमहि क्षाम्येः क्षाम्येतम्. क्षाम्येत क्षम्येथाः क्षम्येयाथाम् क्षम्येध्वम् क्षाम्येत् क्षाम्येताम् क्षाम्येयुः क्षम्येत क्षम्येयाताम् क्षम्येरन् क्षाम्याणि क्षाम्याव क्षाम्याम क्षम्यै क्षम्यावहै . क्षम्यामहे क्षाम्य क्षाम्यतम् क्षाम्यत क्षम्यस्व क्षम्येथाम् क्षम्यध्वम् क्षाम्यतु । क्षाम्यताम् क्षाम्यन्तु क्षम्यताम् क्षम्येताम् क्षम्यन्ताम्
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६
१४१ सिध् गण-४ परमै सिद्ध थj.
सिद्ध होना
कर्तरि
सिध्याव
सिध्यामहे
सिध्येथे
सिध्यध्वे
सिध्यामि सिध्यावः सिध्यामः सिध्ये सिध्यसि सिध्यथः सिध्यथ सिध्यसे सिध्यति सिध्यतः सिध्यन्ति सिध्यते असिध्यम् असिध्याव असिध्याम असिध्ये असिध्यः असिध्यतम् असिध्यत असिध्यथाः असिध्येथाम् असिध्यध्वम् असिध्यताम् असिध्यन् असिध्यत असिध्येताम् असिध्यन्त
सिध्येते सिध्यन्ते असिध्यावहि असिध्यामहि
असिध्यत्
सिध्येयम्
सिध्येव सिध्येम सिध्येय सिध्यतम् सिध्येत सिध्येथाः
सिध्येः
सिध्येवहि सिध्येमहि सिध्येयाथाम् सिध्येध्वम् सिध्येयाताम् सिध्येरन्
सिध्येत् सिध्येताम् सिध्येयुः सिध्येत सिध्यानि सिध्याव सिध्याम सिध्यै, सिध्यावहै सध्या है सिध्य सिध्यतम् सिध्यत सिध्यस्व सिध्येथाम् सिध्यध्वम् सिध्यतु सिध्यताम् सिध्यन्तु सिध्यताम् सिध्येंताम् सिध्यन्ताम्
१४२ ऋध्
गण-४ पस्मै. वधj.
बढना
आर्ध्यम् आर्ध्याव आर्ध्याम
आर्ध्यः
आर्ध्यतम् आर्ध्यत आर्ध्यताम् आर्ध्यन्
ऋध्येव ऋध्येम
आर्ध्यत्
ऋध्येयम्
ऋध्येः
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
ऋध्यामि ऋध्यावः ऋध्यामः ऋध्ये ऋध्यसि ऋध्यथः ऋध्यथ ऋध्यसे
ऋध्यति ऋध्यतः ऋध्यन्ति
ॠध्यते
आर्ध्य
आर्ध्यावहि आर्ध्यार्थ्यामहि
आर्ध्यथाः आर्येथाम् आर्ध्यध्वम्
आर्ध्यत
आर्थ्येताम् आर्ध्यन्त
ऋध्येवहि ऋध्येमहि
ऋध्येयाथाम् ऋध्येध्वम्
ऋध्येयाताम् ऋध्येरन्
ऋध्यावहै ऋध्याम है
ऋध्येतम् ऋध्येत.
ऋध्येत्
ऋध्येताम् ऋध्येयुः
ऋध्यानि ऋध्याव
ऋध्याम
ऋध्य
ऋध्यतम्
ऋध्यत
ऋध्यतु
ऋध्यताम् ऋध्यन्तु
कर्मणि
ऋध्येय
ऋध्येथाः
ऋध्येत
ऋध्यै
ऋध्यावहे ऋध्यामहे ऋध्येथे ऋध्यध्वे ऋध्येते ऋध्यन्ते
ऋध्येथाम् · · ऋध्यध्वम्
ऋध्यन्ताम्
ऋध्यस्व
ऋध्यताम् ऋध्येताम्
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १४३ सम् + ऋगण-४ | पस्मै. समृद्ध थy, q५j, मामा थ. ।
समृद्ध होना, बढना, आझाद होना कर्तरि
कर्मणि समृध्यामि समृध्यावः समृध्यामः || समृध्ये समृध्यावहे समृध्यामहे समृध्यसि समृध्यथः समृध्यथ | समृध्यसे समृध्येथे समृध्यध्वे समृध्यति समृध्यतः समृध्यन्ति समृध्यते समृध्येते समृध्यन्ते समाय॑म् समााव समााम | | समायें समाावहि समाामहि समाय॑ः . समाय॑तम् समाय॑तः || समायथाः समाध्येथाम् समाय॑ध्वम् समाय॑त् समाय॑ताम् समाय॑न् | समाऱ्यात समाय॒ताम् समाय॑न्त समृध्येयम् समृध्येव समृध्येम समृध्येय समृध्येवहि समृध्येमहि समृध्येः समृध्येतम् समृध्येत | समृध्येथाः समृध्येयाथाम् समृध्येध्वम् समृध्येत् समृध्येताम् समृध्येयुः । || समृध्येत समृध्येयाताम् समृध्येरन् समृध्यानि समृध्याव समृध्याम समृध्यै समृध्यावहै समृध्यामहै समृध्य समृध्यतम् समृध्यत | समृध्यस्व समृध्येथाम् समृध्यध्वम् समृध्यतु ____ समृध्यताम् समृध्यन्तु समृध्यताम् समृध्येताम् समृध्यन्ताम् १४४ शुष गण-४ पस्मै. सुआपुं, सुई ४पुं.
सुखना, सूक जाना
शुष्यामि शुष्यावः शुष्यामः ||शुष्ये । शुष्यावहे शुष्यामहे शुष्यसि । शुष्यथः . शुष्यथ शुष्यसे शुष्येथे शुष्यध्वे शुष्यति शुष्यतः . शुष्यन्ति शुष्यते शुष्येते शुष्यन्ते अशुष्यम् . अशुष्याव . अशुष्याम अशुष्ये अशुष्यावहि अशुष्यामहि अशुष्यः । अशुष्यतम् अशुष्यत अशुष्यथाः अशुष्येथाम् अशुष्यध्वम् अशुष्यत् ' अशुष्यताम् अशुष्यन् अशुष्यत अशुष्येताम् अशुष्यन्त शुष्येयम् शुष्येव . शुष्येम । ॥शुष्येय शुष्येवहि शुष्येमहि शुष्येः शुष्येतम् शुष्येत शुष्येथाः शुष्येयाथाम् शुष्येध्वम् शुप्येत् शुष्येताम् शुष्येयुः शुष्येत शुष्येयाताम् शुष्येरन् शुष्याणि शुष्याव
शुष्य शुष्यावहै शुष्यामहै शुष्यतम् शुष्यत शुष्यस्व शुष्येथाम् शुष्यध्वम् शुष्यतु शुष्यताम् शुष्यन्तु ||शुष्यताम् शुष्येताम् शुष्यन्ताम्
शुष्या
शुष्य
.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
१४५
तृप्यसि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-४ पस्मै. तृप्त थy, मुश थयुं.
तृप्त होना, खुश होना कर्तरि
.. कर्मणि तृप्यामि तृप्यावः तृप्यामः । तृप्ये तृप्यावहे तृप्यामहे
तृप्यथः तृप्यथ तृप्यसे तृप्येथे तृप्यध्वे तृप्यति . तृप्यतः
तृप्यन्ति
तृप्यते तृप्येते .. तृप्यन्ते अतृप्यम् अतृप्याव अतृप्याम
अतृप्ये
अतृप्यावहि अतृप्यामहि अतृप्यः अतृप्यतम् अतृप्यत ||अतृप्यथाः अतृप्येथाम् अतृप्यध्वम् अतृप्यत् अतृप्यताम् अतृप्यन् अतृप्यत अतृप्यताम् अतृप्यन्त तृप्येयम् तृप्येव
तृप्येय तृप्येवहि तृप्येमहि तृप्येः तृप्येतम् तृप्येत ||तृप्येथाः तृप्येयाथाम् तृप्येध्वम् तृप्येत् तृप्येताम् तृप्येयुः तृप्येत तृप्येयाताम् तृप्येरन् तृप्याणि तृप्याव तृप्याम तृप्यै तृप्यावहै तृप्यामहै
तृप्यतम् तृप्यत तृप्यस्व तृप्येथाम् तृप्यध्वम् तृप्यतु तृप्यताम् तृप्यन्तु तृप्यताम् तृप्येताम् तृप्यन्ताम् १४६ द्रुह् गण-४ पस्मै. 5ोड ४२यो, भा२पानी ६२७॥ ४२वी.
द्रोह करना, मारनेकी इच्छा करना ,
तृप्येम
तृप्य
द्वह्यामि
द्रुह्यामः
द्रुह्यसि
द्रुह्यति
अद्रुह्यम् अद्रुह्यः अद्रुह्यत् द्रुह्येयम्
द्रुह्यावः द्रुह्यथः दृह्यतः अद्रुह्याव अद्रुह्यतम् अद्रुह्यताम् द्रुह्येव द्रुह्येतम् द्रुह्येताम् द्रुह्याव द्रुह्यतम् द्रुह्यताम्
द्रुह्यथ द्रुह्यन्ति अद्रुह्याम अद्रुह्यत अद्रुह्यन् द्रुह्येम द्रुह्येत गुह्येयुः द्रुह्याम द्रुह्यत द्रुह्यन्तु
द्रुह्ये द्वह्यावहे द्रुह्यामहे द्रुह्यसे द्रुह्येथे द्रुह्यध्वे
द्रुह्येते द्वह्यन्ते (अद्रुह्ये अद्रुह्यावहि अद्रुह्यामहि
अद्रुह्यथाः अद्रुह्येथाम् अद्रुह्यध्वम् | अद्रुह्यत अद्रुह्येताम् अद्रुह्यन्त द्रुह्येय द्रुह्येवहि द्रुह्येमहि | द्रुह्येथाः द्रुह्येयाथाम् द्रुह्येध्वम् ॥ द्रुह्येत द्रुह्येयाताम् गुह्येरन् द्रुह्यावहै
..ह्यामहै द्रुह्यस्व द्रुह्येथाम् द्वह्यध्वम् द्रुह्यताम् द्रुह्येताम् द्रुह्यन्ताम्
द्वोः
द्रुह्येत्
द्रुह्याणि
द्रुह्य द्रुह्यतु
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १४७ अभि + द्रुह गण-४ पस्मै. होड ४२वो.
द्रोह करना
कर्मणि अभिद्रुह्यामि अभिद्रुह्यावः अभिद्रुह्यामः अभिद्रुह्ये अभिद्रुह्यावहे अभिद्रुह्यामहे | अभिद्रुह्यसि. अभिद्रुह्यथः अभिद्रुह्यथ || अभिद्रुह्यसे अभिद्रुह्येथे अभिद्रुह्यध्वे अभिद्रुह्यति अभिद्रुह्यतः अभिद्रुह्यन्ति अभिद्रुह्यते अभिद्रुह्येते अभिद्रुह्यन्ते अभ्यद्रुह्यम् अभ्यद्रुह्याव अभ्यद्रुह्याम अभ्यद्रुह्ये अभ्यद्रुह्यावहि अभ्यद्रुह्यामहि अभ्यद्रुह्यः अभ्यगृह्यतम् अभ्यद्रुह्यत | अभ्यद्रुह्यथाः अभ्यद्रुह्येथाम् अभ्यगृह्यध्वम् अभ्यद्रुह्यत् · अभ्यद्रुह्यताम् अभ्यद्वान् अभ्यद्रुह्यत अभ्यद्रुह्येताम् अभ्यगृह्यन्त अभिद्रुह्येयम् अभिद्रुह्येव अभिट्ठोम || अभिद्रुह्येय अभिद्रुह्येवहि अभिट्ठोमहि अभिद्रुह्येः अभिद्रुह्येतम् अभिद्रुह्येत | अभिद्रुह्येथाः अभिद्रुह्येयाथाम् अभिद्रुह्येध्वम् अभिद्रुह्येत् अभिद्रुह्येताम् अभिद्रुह्येयुः । अभिद्रुह्येत अभिद्रुह्येयाताम् अभिट्ठोरन् अभिद्रुह्याणि अभिद्रुह्याव अभिद्रुह्याम अभिद्रुह्ये अभिद्रुह्यावहै अभिद्रुह्यामहै अभिद्रुह्य अभिद्रुह्यतम् अभिद्रुह्यत || अभिद्रुह्यस्व अभिद्रुह्येथाम् अभिद्रुह्यध्वम् अभिद्रुह्यतु अभिद्रुह्यताम् अभिद्रुह्यन्तु अभिद्रुह्यताम् अभिद्रुह्येताम् अभिद्रुह्यन्ताम् १४८ रुष्म ण-४ पस्मै. शेष ४२यो, गुस्सो पो.
रोष करना, गुस्सा करना
रुष्यामि रुष्यसि रुष्यति अरुष्यम् । अरुष्यः अरुष्यत् रुष्येयम्
रुष्याव: रुष्यामः रुष्ये रुष्यावहे रुष्यामहे रुष्यथः रुष्यथ रुष्यसे रुष्येथे । रुष्यध्वे रुष्यतः रुष्यन्ति |रुष्यते रुष्येते रुष्यन्ते अरुष्याव अरुष्याम अरुष्ये अरुष्यावहि अरुष्यामहि अरुष्यतम् अरुष्यत |अरुष्यथाः अरुष्येथाम् अरुष्यध्वम् अरुष्यताम् अरुष्यन् अरुष्यत अरुष्येताम् अरुष्यन्त रुष्येव रुष्येम रुष्येय रुष्येवहि रुष्येमहि रुष्येतम् रुष्येत ||रुष्येथाः रुष्येयाथाम् रुष्येध्वम् रुष्येताम् रुष्येयुः रुष्येत रुष्येयाताम् रुष्येरन् रुष्याव रुष्याम रुष्यै रुष्यावहै रुष्यामहै रुष्यतम् रुष्यत रुष्यस्व रुष्येथाम् रुष्यध्वम् रुष्यताम् रुष्यन्तु रुष्यताम् रुष्येताम् रुष्यन्ताम्
रुष्येः रुष्येत्
रुष्याणि
रुष्यतु
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०
१४९ | लुप्
लुप्यामि
लुप्यसि
लुप्यति
गण-४ पस्मै. सोपाई धुं, मुंआ
लुप्त होना, मुरझा जाना
कर्तर
लुप्यावः
लुप्यथः
लुप्यतः
अलुप्यम् अलुप्याव
| अलुप्यः
अलुप्यत्
लुप्येयम्
लुप्येः
लुप्येत्
लुप्यानि
लुप्य
लुप्यतु
जायेय
जायेथाः
जायेत
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
धुं.
लुप्याव
लुप्यतम्
लुप्यताम्
अलुप्याम अलुप्ये
अलुप्यावहि अलुप्यामहि
अलुप्यतम् अलुप्यत अलुप्यथाः अलुप्येथाम् अलुप्यध्वम् अलुप्यताम् अलुप्यन् अलुप्यतः अलुप्येताम् अलुप्यन्त
लुप्येव लुप्येम लुप्येय
लुप्येतम्
लुप्येताम्
लुप्यामः लुप्ये
लुप्यथ लुप्यसे
लुप्यन्ति लुप्यते
जाये
जायाव
जायसे जायेथे
जायते
जायेते
(अजाये
लुप्येत लुप्येथाः
लुप्येयुः
लुप्येत
जायामहे
जाये
जायध्वे
जायसे
जायन्ते जायते
अजायावहि अजायामहि अजाये
अजायथाः अजायेथाम् अजायध्वम् अजायथाः
अजायत अजायेताम् अजायन्त अजायत
जायै जायस्व जायेथाम् (जायताम् जायेताम्
१५० जन् (जा) गण-४ आत्म. ४न्मधुं उत्पन्न थधुं.
जन्म लेना, उत्पन्न होना
कर्मणि
लुप्यावहे
लुप्यामहे
लुप्येथे
लुप्यध्वे
लुप्येते लुप्यन्ते
जायेवहि जाहि जायेय
जायेयाथाम् जायेध्वम्
जायेथाः
जायेयाताम् जायेरन्
जायेत
जाया है
जायाम है
जायै
लुप्याम लुप्यै
लुप्यावहै लुप्यामहै
लुप्यत लुप्यस्व
लुप्येथाम्
लुप्यन्तु लुप्यताम् लुप्येताम्
लुप्येवहि लुप्येमहि लुप्येयाथाम् लुप्येध्वम्
लुप्येयाताम् लुप्येरन्
जायाव
येथे
जायेते
लुप्यध्वम्
लुप्यन्ताम्
जायध्वम्
जायस्व
जायेथाम्
जायन्ताम् (जायताम् जायेताम्
जायामहे
जायध्वे
जायन्ते
अजायावहि अजायामहि
अजायेथाम् अजायध्वम् अजायेताम् अजायन्त
जायेवहि जायेमहि
जायेयाथाम् जायेध्वम्
जायेयाताम् जायेरन् -
जाया है
जाया है
जायध्वम्
जायन्ताम्
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
१५१ प्र + जन् गण-४ आत्म. उत्पन्न युं, पुं, ४न्म.
उत्पन्न होना, होना, जन्मना
कर्मणि
८१
कर्तर
प्रजायामहे
प्रजाये प्रजायावहे प्रजाये प्रजायसे प्रजायेथे प्रजाध्वे प्रजायसे प्रजायते प्रजायेते प्रजायन्ते प्रजायते प्राजाये प्राजायावहि प्राजायामहि प्राजाये प्राजायावहि प्राजायामहि प्राजायथाः प्राजायेथाम् प्राजायध्वम् प्राजायथाः प्राजायेथाम् प्राजायध्वम् | प्राजायत प्राजायेताम् प्राजायन्त प्राजायत प्रजायेय प्रजायेवहि प्रजायेमहि प्रजायेय प्रजायेथाः प्रजायेयाथाम् प्रजायेध्वम् प्रजायेथाः प्रजायेत
प्राजायेताम् प्राजायन्त
प्रजायेयाताम् प्रजायेरन्
प्रजायेत
प्रजाया है प्रजायाम है
प्रजायै प्रजायस्व प्रजायेथाम् प्रजायध्वम्
प्रजायताम् प्रजायेताम् प्रजायन्ताम् प्रजायताम् प्रजायेताम्
प्रजायावहे
प्रजायामहे
प्रजायेथे प्रजायध्वे
प्रजायेते प्रजायन्ते
प्रजायेवहि प्रजायेमहि प्रजायेयाथाम् प्रजायेध्वम् प्रजायेयाताम् प्रजायेरन् प्रजायावहै प्रजायाम है
प्रजायै
प्रजायस्व प्रजायेथाम् प्रजायध्वम्
प्रजायन्ताम्
कर्मणि
कर्मणि
प्रजन्येथे प्रजन्यध्वे
जन्ये जन्याव जन्यामहे प्रजन्ये प्रजन्यावहे प्रजन्यामहे जन्यसे जन्येथे जन्यध्वे प्रजन्यसे जन्यते जन्येते जन्यन्ते प्रजन्यते प्रजन्येते प्रजन्यन्ते अजन्ये अजन्यावहि अजन्यामहि प्राजन्ये प्राजन्यावहि प्राजन्यामहि अजन्यथाः अजन्येथाम् अजन्यध्वम् प्राजन्यथाः प्राजन्येथाम् प्राजन्यध्वम्
अजन्यत अजन्येताम् अजन्यन्त जिन्येय जन्येवहि जन्येमहि जन्येथाः जन्येयाथाम् जन्येध्वम् जन्येत जन्येयाताम् जन्येरन्
प्राजन्यत प्राजन्येताम् प्राजन्यन्त प्रजन्येय प्रजन्येवहि प्रजन्येमहि प्रजन्येथाः प्रजन्येयाथाम् प्रजन्येध्वम् प्रजन्येत प्रजन्येयाताम् प्रजन्येरन् प्रजन्यै प्रजन्यावहै प्रजन्यामहै प्रजन्यस्व प्रजन्येथाम् प्रजन्यध्वम् प्रजन्यताम् प्रजन्येताम् प्रजन्यन्ताम्
जिन्यै जन्यावहै जन्यामहै जन्यस्व जन्येथाम् जन्यध्वम् जन्यताम् जन्येताम् जन्यन्ताम्
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२
.
. कमाण
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश युध् गण-४ आत्म. युद्ध ४२.
युद्ध करना कर्तरि
कर्मणि युध्ये युध्यावहे युध्यामहे युध्ये युध्यावहे युध्यामहे युध्यसे युध्येथे युध्यध्वे युध्यसे युध्येथे युध्यध्वे युध्यते युध्येते युध्यन्ते युध्यते युध्येते . युध्यन्ते अयुध्ये अयुध्यावहि अयुध्यामहि |अयुध्ये अयुध्यावहि अयुध्यामहि अयुध्यथाः अयुध्येथाम् अयुध्यध्वम् ||अयुध्यथाः अयुध्येथाम् अयुध्यध्वम् अयुध्यत अयुध्येताम् अयुध्यन्त अयुध्यत अयुध्येताम् अयुध्यन्त . युध्येय युध्येवहि युध्येमहि । युध्येय युध्येवहि युध्येमहि युध्येथाः युध्येयाथाम् युध्येध्वम् युध्येथाः युध्येयाथाम् युध्येध्वम् युध्येत युध्येयाताम् युध्येरन् युध्येत युध्येयाताम् युध्येरन् युध्यै युध्यावहै युध्यामहै युध्यै युध्यावहै युध्यामहै युध्यस्व युध्येथाम् युध्यध्वम् युध्यस्व युध्येथाम् युध्यध्वम् युध्यताम् युध्येताम् युध्यन्ताम् युध्यताम् युध्येताम् युध्यन्ताम् । १५३ अनु + रुध् गण-४ आत्म. ७j, मान, तामे थ'.
इच्छना, मानना अनुरुध्ये अनुरुध्यावहे अनुरुध्यामहे || अनुरुध्ये . अनुरुध्यावहे अनुरुध्यामहे अनुरुध्यसे अनुरुध्येथे अनुरुध्यध्वे | अनुरुध्यसें अनुरुध्येथे 'अनुरुध्यध्वे अनुरुध्यते अनुरुध्येते अनुरुध्यन्ते । अनुरुध्यते अनुरुध्येते . अनुरुध्यन्ते अन्वरुध्ये अन्वरुध्यावहि अन्वरुध्यामहि अन्वरुध्ये अन्वरुध्यावहि अन्वरुध्यामहि अन्वरुध्यथाः अन्वरुध्येथाम् अन्वरुध्यध्वम् अन्वरुध्यथाः अन्वरुध्येथाम् अन्वरुध्यध्वम् अन्वरुध्यत अन्वरुध्येताम् अन्वरुध्यन्त | अन्वरुध्यत अन्वरुध्येताम् अन्वरुध्यन्त अनुरुध्येय अनुरुध्येवहि अनुरुध्येमहि || अनुरुध्येय अनुरुध्येवहि अनुरुध्येमहि अनुरुध्येथाः अनुरुध्येयाथाम् अनुरुध्येध्वम् || अनुरुध्येथाः अनुरुध्येयाथाम् अनुरुध्येध्वम् अनुरुध्येत अनुरुध्येयाताम् अनुरुध्येरन् अनुरुध्येत अनुरुध्येयाताम् अनुरुध्येरन् अनुरुध्यै अनुरुध्यावहै अनुरुध्यामहै | अनुरुध्यै अनुरुध्यावहै अनुरुध्यामहै अनुरुध्यस्व अनुरुध्येथाम् अनुरुध्यध्वम् || अनुरुध्यस्व अनुरुध्येथाम् अनुरुध्यध्वम् अनुरुध्यताम् अनुरुध्येताम् अनुरुध्यन्ताम् अनुरुध्यताम् अनुरुध्येताम् अनुरुध्यन्ताम्
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
८३
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १५४ मन् - गण-४ आत्म. भान.
.
मानना
___ कर्तरि
कर्मणि मन्ये मन्यावहे मन्यामहे मन्ये मन्यावहे मन्यामहे मन्यसे मन्येथे मन्यध्वे मन्यसे मन्येथे _ मन्यध्वे मन्यते . मन्येते मन्यन्ते मन्यते मन्येते मन्यन्ते अमन्ये अमन्यावहि अमन्यामहि || अमन्ये अमन्यावहि अमन्यामहि अमन्यथाः अमन्येथाम् अमन्यध्वम् ॥ अमन्यथाः अमन्येथाम् अमन्यध्वम् अमन्यत अमन्येताम् अमन्यन्त अमन्यत अमन्येताम् अमन्यन्त मन्येय मन्येवहि मन्येमहि मन्येय मन्येवहि मन्येमहि मन्येथाः मन्येयाथाम् मन्येध्वम् । | मन्येथाः मन्येयाथाम् मन्येध्वम् मन्येत मन्येयाताम् मन्येरन् मन्येत मन्येयाताम् मन्येरन् मन्यै मन्यावहै मन्यामहै मन्यै. मन्यावहै मन्यामहै मन्यस्व मन्येथाम् मन्यध्वम् | मन्यस्व मन्येथाम् मन्यध्वम् मन्यताम् मन्येताम् मन्यन्ताम् . मन्यताम् मन्येताम् मन्यन्ताम् १५५ विद् गण-४ आत्म. विद्यमान डोj खो.
____ विद्यमान होना, होना विद्ये विद्यावहे विद्यामहे विद्ये . विद्यावहे विद्यामहे विद्यसे. विद्येथे विद्यध्वे || विद्यसे विद्येथे विद्यध्वे विद्यते विद्यते विद्यन्ते विद्यते विद्येते विद्यन्ते अविद्ये अविद्यावहि अविद्यामहि अविद्ये अविद्यावहि अविद्यामहि अविद्यथाः अविद्येथाम् अविद्यध्वम् अविद्यथाः अविद्येथाम् अविद्यध्वम् अविद्यत अविद्येताम् अविद्यन्त अविद्यत अविद्येताम् अविद्यन्त विद्येय विद्येवहि विद्येमहि विद्येय विद्येवहि विद्येमहि विद्येथाः विद्येयाथाम् विद्यध्वम् |विद्येथाः विद्येयाथाम् विद्यध्वम् विद्येत. विद्येयाताम् विद्येरन् विद्येत विद्येयाताम् विद्येरन् विद्यैः विद्यावहै विद्यामहै विद्यै विद्यावहै विद्यामहै विद्यस्व विद्येथाम् विद्यध्वम् विद्यस्व विद्येथाम् विद्यध्वम् विद्यताम् विद्येताम् विद्यन्ताम् ॥विद्यताम् विद्येताम् विद्यन्ताम्
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४
१५६ दीप
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश गण-४ आत्म. ही५j, शोमg.
१५६
चमकना
कर्तरि
कर्मणि
दीप्ये दीप्यावहे दीप्यामहे दीप्ये. दीप्यावहे दीप्यामहे दीप्यसे . दीप्येथे दीप्यध्वेदीप्यसे दीप्येथे . दीप्यध्वे दीप्यते दीप्येते दीप्यन्ते ||दीप्यते दीप्येते दीप्यन्ते अदीप्ये अदीप्यावहि अदीप्यामहि अदीप्ये अदीप्यावहि अदीप्यामहि अदीप्यथाः अदीप्येथाम् अदीप्यध्वम् अदीप्यथाः अदीप्येथाम् अदीप्यध्वम् अदीप्यत अदीप्येताम् अदीप्यन्त अदीप्यत अदीप्येताम् अदीप्यन्त दीप्येय दीप्येवहि दीप्येमहि दीप्येय दीप्येवहि दीप्यमहि दीप्येथाः दीप्येयाथाम् दीप्येध्वम् ||दीप्येथाः दीप्येयाथाम् दीप्येध्वम् दीप्येत दीप्येयाताम् दीप्येरन् दीप्येत दीप्येयाताम् दीप्येरन् दीप्यै दीप्यावहै दीप्यामहै दीप्यै दीप्यावहै दीप्यामहैं दीप्यस्व दीप्येथाम् दीप्यध्वम् दीप्यस्व दीप्येथाम् दीप्यध्वम् दीप्यताम् दीप्येताम् दीप्यन्ताम् दीप्यताम् दीप्येताम् दीप्यन्ताम् १५७ युज गण-४ आत्म. योग्य डो. योग्य होना .
. युज्ये युज्यावहे युज्यामहे . युज्ये युज्यावहे युज्यामहे युज्यसे युज्येथे युज्यध्वे युज्यसे युज्येथे युज्यध्वे युज्यते युज्यते युज्यन्ते . युज्यते युज्यते युज्यन्ते अयुज्ये अयुज्यावहि अयुज्यामहि || अयुज्ये अयुज्यावहि अयुज्यामहि अयुज्यथाः अयुज्येथाम् अयुज्यध्वम् || अयुज्यथाः अयुज्येथाम् अयुज्यध्वम् अयुज्यत अयुज्यताम् अयुज्यन्त अयुज्यत अयुज्यताम् अयुज्यन्त युज्येय युज्येवहि युज्येमहि युज्येय युज्येवहि युज्येमहि युज्येथाः युज्येयाथाम् युज्येध्वम् || युज्येथाः युज्येयाथाम् युज्येध्वम् युज्येत युज्येयाताम् युज्येरन् युज्येत युज्येयाताम् युज्येरन् युज्य युज्यावहै युज्यामहै युज्यै युज्यावहै युज्यामहै युज्यस्व युज्येथाम् युज्यध्वम् युज्यस्व युज्येथाम् • युज्यध्वम् युज्यताम् युज्येताम् युज्यन्ताम् । ॥ युज्यताम् युज्येताम् युज्यन्ताम्
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
___ कर्तरि
मिलेयम्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १५८ मिल् . गण-६ पस्मै. भगj, भेट.
मिलना भेटना
कर्मणि मिलामि मिलावः मिलामः मिल्ये मिल्यावहे मिल्यामहे मिलसि मिलथः मिलथ मिल्यसे मिल्येथे मिल्यध्वे मिलति मिलतः मिलन्ति मिल्यते मिल्येते मिल्यन्ते अमिलम् । अमिलाव अमिलाम || अमिल्ये अमिल्यावहि अमिल्यामहि अमिलः अमिलतम् अमिलत || अमिल्यथाः अमिल्येथाम् अमिल्यध्वम् अमिलत् अमिलताम् . अमिलन् | अमिल्यत अमिल्येताम् अमिल्यन्त
मिलेव मिलेम मिल्येय मिल्येवहि मिल्येमहि मिलेः मिलेतम् मिलेत मिल्येथाः मिल्येयाथाम् मिल्येध्वम् मिलेत् मिलेताम् मिलेयुः मिल्येत मिल्येयाताम् मिल्येरन् मिलानि मिलाव मिलाम । || मिल्यै मिल्यावहै मिल्यामहै मिल मिलतम् मिलत.. | मिल्यस्व मिल्येथाम् मिल्यध्वम् मिलतु मिलताम् मिलन्तु मिल्यताम् मिल्येताम् मिल्यन्ताम् १५९ लिख् गण-६ | पस्मै. u.
- लिखना लिखामि लिखावः लिखामः लिख्ये लिख्यावहे लिख्यामहे लिखसि लिखथः . लिखथ लिख्यसे . लिख्येथे लिख्यध्वे लिखति लिखतः लिखन्ति ||लिख्यते लिख्येते लिख्यन्ते अलिखम् अलिखाव . अलिखाम अलिख्ये अलिख्यावहि अलिख्यामहि अलिखः अलिखतम् अलिखत | अलिख्यथाः अलिख्येथाम् अलिख्यध्वम् अलिखत् । अलिखताम् अलिखन् अलिख्यत अलिख्येताम् अलिख्यन्त लिखेयम् लिखेव लिखेम लिख्येय लिख्येवहि लिख्येमहि लिखेः लिखेतम् लिखेत |लिख्येथाः लिख्येयाथाम् लिख्येध्वम्
लिखेताम् लिखेयुः लिख्येत लिख्येयाताम् लिख्येरन् लिखानि लिखाव लिखाम लिख्य लिख्यावहै लिख्यामहै लिख लिखतम् लिखत लिख्यस्व लिख्येथाम् लिख्यध्वम्
लिखताम् लिखन्तु लिख्यताम् लिख्येताम् लिख्यन्ताम्
लिखेत्
लिखतु
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
८६
कर्तरि
सृजसि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ६० सृज् गण-६ पस्मै. सन २j, स२४, २यपुं. सर्जन करना, रचना करना
कर्मणि सृजामि सृजावः सृजामः सृज्ये सृज्यावहे सृज्यामहे
सृजथः सृजथ ||सृज्यसे सृज्येथे सृज्यध्वे सृजति सृजतः सृजन्ति ||सृज्यते सृज्येते सृज्यन्ते असृजम् असृजाव असृजाम ॥असृज्ये असृज्यावहि असृज्यामहि असृजः असृजतम् असृजत ||असृज्यथाः असृज्येथाम् असृज्यध्वम् असृजत् असृजताम् असृजन् असृज्यत असृज्येताम् असृज्यन्त सृजेयम् सृजेव सृजेम सृज्येय सृज्येवहि सृज्येमहि सृजेः सृजेतम् सृजेत सृज्येथाः सृज्येयाथाम् सृज्येध्वम् सृजेत् सृजेताम् सृजेयुः सृज्येत सृज्येयाताम् सृज्येरन् सृजानि सृजाव सृजाम सृज्य. सृज्यावहै । सृज सृजतम् सृजत सृज्यस्व सृज्येथाम् सृज्यध्वम्
सृजताम् सृजन्तु सृज्यताम् सृज्येताम् सृज्यन्ताम् १६१ वि + सृज् गण-६ पस्मै. विसर्जन २.
_ विसर्जन करना
सृजतु
[ विसृजामि विसृजावः विसृजामः | विसृज्ये विसृज्यावहे विसृज्यामहे विसृजसि विसृजथः विसृजथ || विसृज्यसे विसृज्येथे विसृज्यध्वे विसृजति विसृजतः विसृजन्ति विसृज्यते विसृज्येते विसृज्यन्ते व्यसृजम् व्यसृजाव व्यसृजाम व्यसृज्ये व्यसृज्यावहि व्यसृज्यामहि व्यसृजः व्यसृजतम् व्यसृजत | व्यसृज्यथाः व्यसृज्येथाम् व्यसृज्यध्वम् व्यसृजत् व्यसृजताम् व्यसृजन् | व्यसृज्यत व्यसृज्येताम् व्यसृज्यन्त विसृजेयम् विसृजेव विसृजेम विसृज्येय विसृज्येवहि विसृज्येमहि विसृजेः विसृजेतम् विसृजेत विसृज्येथाः विसृज्येयाथाम् विसृज्येध्वम् विसृजेत् विसृजेताम् विसृजेयुः । विसृज्येत विसृज्येयाताम्विसृज्येरन् विसृजानि विसृजाव विसृजाम विसृज्यै विसृज्यावहै विसृज्यामहै विसृज विसृजतम् विसृजत | विसृज्यस्व विसृज्येथाम् - विसृज्यध्वम् | विसृजतु विसृजताम् विसृजन्तु, विसृज्यताम् विसृज्येताम् विसृज्यन्ताम्
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
८७
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १६२ उद् + सृज् गण-६ पस्मै. त्या२यो.
त्याग करना
कर्तरि
कर्मणि उत्सृजामि उत्सृजावः उत्सृजामः | उत्सृज्ये उत्सृज्यावहे उत्सृज्यामहे उत्सृजसि उत्सृजथः उत्सृजथ उत्सृज्यसे उत्सृज्येथे उत्सृज्यध्वे उत्सृजति उत्सृजतः उत्सृजन्ति उत्सृज्यते उत्सृज्येते उत्सृज्यन्ते उदसृजम् उदसृजाव उदसृजाम उदसृज्ये उदसृज्यावहि उदसृज्यामहि उदसृजः उदसृजतम् उदसृजत ||उदसृज्यथाः उदसृज्येथाम् उदसृज्यध्वम् उदसृजत् उदसृजताम् उदसृजन् ||उदसृज्यत उदसृज्येताम् उदसृज्यन्त उत्सृजेयम् उत्सृजेव उत्सृजेम उत्सृज्येय उत्सृज्येवहि उत्सृज्येमहि उत्सृजेः उत्सृजेतम् उत्सृजेत उत्सृज्येथाः उत्सृज्येयाथाम् उत्सृज्यध्वम् उत्सृजेत् उत्सृजेताम् उत्सृजेयुः उत्सृज्येत उत्सृज्येयाताम् उत्सृज्येरन् उत्सृजानि उत्सृजाव उत्सृजाम |उत्सृज्य उत्सृज्यावहै उत्सृज्यामहै उत्सृज उत्सृजतम् उत्सृजत |उत्सृज्यस्व उत्सृज्येथाम् उत्सृज्यध्वम् उत्सृजतु उत्सृजताम् उत्सृजन्तु उत्सृज्यताम् उत्सृज्येताम् उत्सृज्यन्ताम् १६३ स्पृश् गण-६ पस्मै, स्पर्श ४२यो, 43.
स्पर्श करना, छूना
स्पृशामि स्पृशावः स्पृशामः स्पृश्ये स्पृश्यावहे स्पृश्यामहे स्पृशसि स्पृशथः स्पृशथ स्पृश्यसे स्पृश्येथे स्पृश्यध्वे स्पृशति स्पृशतः स्पृशन्ति स्पृश्यते स्पृश्येते स्पृश्यन्ते अस्पृशम् . अस्पृशाव अस्पृशाम अस्पृश्ये अस्पृश्यावहि अस्पृश्यामहि अस्पृशः अस्पृशतम् अस्पृशत ||अस्पृश्यथाः अस्पृश्येथाम् अस्पृश्यध्वम् अस्पृशत् अस्पृशताम् अस्पृशन् अस्पृश्यत अस्पृश्येताम् अस्पृश्यन्त स्पृशेयम् स्पृशेव स्पृशेम स्पृश्येय स्पृश्येवहि स्पृश्येमहि स्पृशेः स्पृशेतम् स्पृशेत ||स्पृश्येथाः स्पृश्येयाथाम् स्पृश्यध्वम् स्पृशेत् स्पृशेताम् स्पृशेयुः ||स्पृश्येत स्पृश्येयाताम् स्पृश्येरन् स्पृशानि स्पृशाव स्पृशाम स्पृश्यै स्पृश्यावहै स्पृश्यामहै स्पृश स्पृशतम् स्पृशत ||स्पृश्यस्व स्पृश्येथाम् स्पृश्यध्वम् स्पृशतु स्पृशताम् स्पृशन्तु स्पृश्यताम् स्पृश्येताम् स्पृश्यन्ताम्
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
८८
|१६४ स्फुद् गण-६ पस्मै डूटयुं, जीसपुं.
फूटना, खीलना
स्फुटामि
स्फुटसि
स्फुटति
अस्फुटम्
| अस्फुटः
अस्फुटत्
स्फुटेयम्
स्फुटेः
स्फुटेत्
स्फुटानि
स्फुट
स्फुटतु
१६५ स्फुर्
कर्तर
स्फुर
स्फुरतु
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
स्फुटावः
स्फुटामः स्फुट्ये
स्फुटथ: स्फुटथ स्फुटयसे
स्फुटतः
स्फुटति स्फुटयते
स्फुटाव स्फुटाम
स्फुटतम् स्फुटत स्फुटताम्
अस्फुटाव
अस्फुटाम अस्फुट्ये अस्फुट्यावहि अस्फुट्यामहि अस्फुटतम् अस्फुटत अस्फुट्यथाः अस्फुट्येथाम् अस्फुट्यध्वम् अस्फुटताम् अस्फुटन् अस्फुटयत अस्फुट्येताम् अस्फुट्यन्त स्फुटेव स्फुटेम स्फुटयेय स्फुट्येवहि स्फुटयेमहि स्फुटेम् स्फुटे स्फुट्येथाः स्फुट्येयाथाम् स्फुट्येध्वम् स्फुटेताम् स्फुटेयुः स्फुट्येत स्फुट्येयाताम् स्फुट्येरन् स्फुटयै स्फुट्यावहै स्फुट्यामहै
कर्मणि
स्फुट्यावहे स्फुट्यामहे. स्फुटयेथे • स्फुटयध्वे स्फुटयेते स्फुटयन्ते
स्फुरावः
स्फुरामि स्फुरसि स्फुरथः
स्फुरति
स्फुरतः
स्फुंट्यस्व स्फुट्येथाम् स्फुटयध्वम् स्फुटन्तु स्फुट्यताम् स्फुट्येताम् स्फुट्यन्ताम्
गण-६ पस्मै. टुर, इरवु, पj.
स्फूरना, कम्पना, स्फुरायमान होना
स्फूर्यामहे
. स्फूर्यध्वे स्फूर्यन्ते अस्फूर्यावहि अस्फूर्यामहि
अस्फुरम् अस्फुराव अस्फुराम अस्फू
अस्फुरः
अस्फुरत्
स्फुरेयम्
स्फुरेः
अस्फुरतम् अस्फुरत अस्फूर्यथाः अस्फूर्येथाम् अस्फूर्यध्वम् अस्फुरताम् अस्फुरन् अस्फूर्यत स्फुरेव स्फुरेम स्फूर्येय स्फुरेतम् स्फुरेत स्फूर्येथाः स्फुरेत् स्फुरेताम् स्फुरेयुः स्फूर्येत स्फुराणि स्फुराव स्फुराम स्फूर्यै स्फुरतम् स्फुरत स्फूर्यस्व स्फुरताम् स्फुरन्तु स्फूर्यताम् स्फूर्येताम्
अस्फूर्येताम् अस्फूर्यन्त स्फूर्येवहि स्फूर्येमहि स्फूर्येयाथाम् स्फूर्येध्वम् स्फूर्येयाताम् स्फूर्येरन् . स्फूर्यावहै स्फूर्याम
स्फूर्येथाम् स्फूर्यध्वम्
स्फूर्यन्ताम्
स्फुरामः स्फूर्ये स्फूर्यावहे स्फुरथ स्फूर्यसे: स्फूर्येथे स्फुरन्ति स्फूर्यते स्फू
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप को १६६ इष् (इच्छ्) गण-६ पस्मै
इच्छामि
इच्छसि
इच्छति
इच्छावः
इच्छथः
इच्छतः
ऐच्छम् ऐच्छाव
ऐच्छ:
ऐच्छत्
इच्छेयम्
इच्छे:
कर्तर
पृच्छ
(पृच्छतु
इच्छेव
इच्छेतंम्
इच्छेताम्
इच्छेत्
इच्छानि
|इच्छ
इच्छतु
१६७ प्रच्छ् (पृच्छ) गण-६
ऐच्छाम
ऐच्छतम् ऐच्छत
ऐच्छताम् ऐच्छन्
इच्छेम
इच्छेत
इच्छेयुः
६२७.
इच्छा करना
इच्छाव
इच्छतम्
इच्छताम्
इच्छामः
इष्ये
इच्छथ इष्यसे
इच्छन्ति
इष्यते
ऐष्ये
ऐष्यथाः
ऐष्यत
| इष्येय
पृच्छाव पृच्छाम
पृच्छतम् पृच्छत पृच्छताम् पृच्छन्तु
इष्येथाः
इष्येत
इष्यै
कर्मणि
इच्छाम
इच्छत इष्यस्व
इच्छन्तु
इष्यताम्
पस्मै. पूछवं, प्रश्न २वो.
पूछना, प्रश्न करना
याव
इष्यामहे
इष्येथे
इष्यध्वे
इष्येते इष्यते
ऐष्यावहि
ऐष्यामहि
ऐष्येथाम् ऐष्यध्वम् ऐष्येताम् ऐष्यन्त
इष्येवहि इष्येमहि
इष्येयाथाम् इष्येध्वम्
इष्येयाताम् इष्येरन्
८९
याव इष्यामहै
इष्येथाम्
इष्येताम्
पृच्छ्यामहे
पृच्छामि पृच्छावः पृच्छसि
पृच्छामः पृच्छ्ये पृच्छ्यावहे पृच्छ्थ पृच्छ्यसे पृच्छयेथे
पृच्छथः
पृच्छ्यध्वे
पृच्छति M
पृच्छतः
अपृच्छम्
अपृच्छः
अपृच्छत्
पृच्छन्ति पृच्छ्यते पृच्छ्येते पृच्छ्यन्ते अपृच्छाव अपृच्छाम अपृच्छ्ये अपृच्छ्यावहि अपृच्छ्यामहि अपृच्छतम् अपृच्छत अपृच्छ्यथाः अपृच्छ्येथाम् अपृच्छ्यध्वम् अपृच्छताम् अपृच्छन् अपृच्छ्यत अपृच्छ्येताम् अपृच्छ्यन्त पृच्छेयम् पृच्छेव पृच्छेम पृच्छ्येय पृच्छ्येवहि पृच्छ्येमहि पृच्छेः पृच्छेतम् पृच्छेत पृच्छेत् पृच्छेताम् पृच्छेयुः पृच्छानि
पृच्छ्येथाः पृच्छ्येयाथाम् पृच्छ्येध्वम् (पृच्छ्येत पृच्छ्येयाताम् पृच्छ्येरन् पृच्छयै पृच्छ्यावहै पृच्छ्यामहै पृच्छ्यस्व पृच्छ्येथाम् पृच्छ्यध्वम् पृच्छ्यताम् पृच्छ्येताम् पृच्छ्यन्ताम्
इष्यध्वम्
इष्यन्ताम्
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
९०
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १६८ विश् गण-६ पस्मै. प्रवेश ४२वो.
प्रवेश करना कर्तरि
कर्मणि विशामि विशावः विशामः विश्ये विश्यावहे . विश्यामहे विशसि विशथः विशथ विश्यसे विश्येथे विश्यध्वे विशति विशतः विशन्ति ||विश्यते विश्येते विश्यन्ते
अविशाव अविशाम ||अविश्ये अविश्यावहि अविश्यामहिं अविशः
अविशतम् अविशत ||अविश्यथाः अविश्येथाम् अविश्यध्वम् अविशत् अविशताम् अविशन् अविश्यत . अविश्येताम् अविश्यन्त विशेयम् विशेव विशेम ||विश्येय विश्येवहि विश्येमहि विशेः विशेतम् विशेत ||विश्येथाः विश्येयाथाम् विश्यध्वम् विशेत विशेताम् विशेयुः विश्येत विश्येयाताम् विश्येरन् विशानि विशाव विशाम |विश्यै . विश्यावहै विश्यामहै विश विशतम् विशत ||विश्यस्व विश्येथाम् विश्यध्वम् विशतु विशताम् विशन्तु विश्यताम् विश्येताम् विश्यन्ताम् १६९ प्र + विश् गण-६ | पस्मै. प्रवेश ४२वो.
प्रवेश करना प्रविशामि प्रविशावः प्रविशामः प्रविश्ये प्रविश्यावहे प्रविश्यामहे प्रविशसि प्रविशथः प्रविशथ प्रविश्यसे प्रविश्येथे प्रविश्यध्वे प्रविशति प्रविशतः प्रविशन्ति प्रविश्यते प्रविश्येते प्रविश्यन्ते प्राविशम् प्राविशाव प्राविशाम प्राविश्ये प्राविश्यावहि प्राविश्यामहि प्राविशः प्राविशतम् प्राविशत ||प्राविश्यथाः प्राविश्येथाम् प्राविश्यध्वम् प्राविशत् प्राविशताम् प्राविशन् प्राविश्यत प्राविश्येताम् प्राविश्यन्त प्रविशेयम् प्रविशेव- प्रविशेम । प्रविश्येय प्रविश्येवहि . प्रविश्येमहि प्रविशेः प्रविशेतम् प्रविशेत ॥प्रविश्येथाः प्रविश्येयाथाम् प्रविश्येध्वम् प्रविशेत् प्रविशेताम् प्रविशेयुः प्रविश्येत प्रविश्येयाताम् प्रविश्येरन् . प्रविशानि प्रविशाव प्रविशाम प्रविश्यै प्रविश्यावहै प्रविश्यामहै प्रविश प्रविशतम् प्रविशत प्रविश्यस्व प्रविश्येथाम् प्रविश्यध्वम् प्रविशतु प्रविशताम् प्रविशन्तु |प्रविश्यताम् प्रविश्येताम् प्रविश्यन्ताम्
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
.
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (१७० उप + विश् गण-६ पस्मै. स.
बैढना
कर्मणि उपविशामि उपविशावः उपविशामः उपविश्ये उपविश्यावहे उपविश्यामहे उपविशसि उपविशथः उपविशथ || उपविश्यसे उपविश्येथे उपविश्यध्वे उपविशतिः उपविशतः उपविशन्ति उपविश्यते उपविश्येते उपविश्यन्ते उपाविशम् उपाविशाव. उपाविशाम उपाविश्ये उपाविश्यावहि उपाविश्यामहि उपाविशः उपाविशतम् उपाविशत उपाविश्यथाः उपाविश्येथाम् उपाविश्यध्वम् उपाविशत् उपाविशताम् उपाविशन् उपाविश्यत उपाविश्येताम् उपाविश्यन्त उपविशेयम् उपविशेव उपविशेम उपविश्येय उपविश्येवहि उपविश्येमहि उपविशेः उपविशेतम् उपविशेत उपविश्येथाः उपविश्येयाथाम् उपविश्येध्वम् उपविशेत् उपविशेताम् उपविशेयुः उपविश्येत उपविश्येयाताम् उपविश्येरन् उपविशानि उपविशाव उपविशाम उपविश्यै उपविश्यावहै उपविश्यामहै उपविश उपविशतम् उपविशत ||उपविश्यस्व उपविश्येथाम् उपविश्यध्वम् उपविशतु उपविशताम् उपविशन्तु उपविश्यताम् उपविश्येताम् उपविश्यन्ताम्
50 0
0
0
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
९२
१७१ मुच् (मुञ्च) गण-६ उभय भूम्वु, छोडj.
छोडना
मुञ्चामि
मुञ्चसि
(मुञ्चति
कर्तर
मुञ्चावः
मुञ्चथः
मुञ्चतः
अमुञ्चम् अमुञ्चाव
अमुञ्चः
अमुञ्चत्
मुञ्चेयम्
मुञ्चेः
मुञ्चेत्
मुञ्चानि'
असिञ्चत्
सिञ्चेयम्
सिञ्चेः
सिञ्चेत्
सिञ्चानि
सिञ्च
| सिञ्चतु
अमुञ्चाम
अमुञ्चतम् अमुञ्चत
अमुञ्चताम्
अमुञ्चन्
मुञ्चेम
मुञ्चेत
मुञ्चेयुः
मुञ्चेव
मुञ्चेतम्
मुञ्चेताम्
मुञ्चाव
मुञ्चतम्
मुञ्चताम्
मुञ्च
मुञ्चतु
(१७२ सिच् (सिञ्च) गण-६
मुञ्चामः
मुञ्चथ
मुञ्चन्ति
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
मुञ्चे
मुञ्चसे
मुञ्चते
अमुञ्चे
अमुञ्चथाः
| अमुञ्चत
मुञ्चेय
मुञ्चेथाः
मुञ्चेत
मुश्चै
मुञ्चाम
मुञ्चत मुञ्चस्व
मुञ्चन्तु
कर्तर
मुञ्चावहै
मुश्चेथाम्
मुञ्चताम् मुञ्चेताम्
मुञ्चावहे
मुञ्चेथे
मुञ्चेते
सिञ्चेव सिञ्चेम (सिञ्चेय
सिञ्चेतम् सिञ्चेत सिञ्चेथाः सिश्चेत
सिञ्चेताम् सिञ्चेयुः
अमुञ्चावहि
अमुञ्चेथाम्
उभय सीययुं, छांट, सीयन २. सिंचन करना, छिडकना
सिञ्चामि सिश्चावः सिश्चामः सिञ्चे सिञ्चावहे सिश्चसि सिञ्चथः सिञ्चथ सिञ्चसे सिञ्चेथे सिञ्चति सिञ्चतः सिञ्चन्ति सिञ्चते असिञ्चम् असिञ्चाव असिञ्चाम असिञ्चे
असिञ्चः
सिश्चाव
सिश्चाम सिश्चै
सिञ्चत
सिञ्चतम् सिञ्चताम् सिञ्चन्तु
सिञ्चस्व
सिञ्चताम्
अमुञ्चताम् अमुञ्चन्त
मुञ्चेवहि मुञ्चेमहि
मुञ्चेयाथाम् मुञ्चेध्वम्
मुञ्चेयाताम् मुञ्चेरन्
मुञ्चामहै
मुञ्चध्वम्
मुञ्चन्ताम्
मुञ्चामहे
मुञ्चध्वे
मुञ्चन्ते
अमुञ्चामहि
अमुञ्चध्वम्
असिञ्चावहि असिञ्श्चामहि
असिञ्चतम् असिञ्चत असिञ्चथाः असिञ्चेथाम् असिञ्चध्वम् असिञ्चताम् असिञ्चन् असिञ्चत असिञ्चेताम् असिञ्चन्त
सिञ्चामहे
"सिञ्चध्वे
सिञ्चेते सिञ्चन्ते
सिञ्चेवहि सिञ्चेमहि सिञ्चेयाथाम् सिञ्चेध्वम्
सिञ्चेयाताम् सिञ्चेरन्
सिञ्चावहै सञ्चा
सिञ्चेथाम्
सिञ्चेताम्
सिञ्चध्वम्
सिञ्चन्ताम्
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
९३
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १७३ दिश् .. गण-६ | उभय माहेश २वो, पताव.
आदेश करना, बताना कर्मणि
कर्तरि मुच्ये मुच्यावहे मुच्यामहे ॥दिशामि दिशावः दिशामः मुच्यसे मुच्येथे मुच्यध्वे दिशसि दिशथः दिशथ मुच्यते मुच्येते मुच्यन्ते दिशति दिशतः दिशन्ति अमुच्ये अमुच्यावहि अमुच्यामहि || अदिशम् अदिशाव अदिशाम अमुच्यथाः अमुच्येथाम् अमुच्यध्वम् | अदिशः अदिशतम् अदिशत अमुच्यत अमुच्येताम् अमुच्यन्त । अदिशत् अदिशताम् अदिशन् मुच्येय मुच्येवहि मुच्येमहि दिशेयम् दिशेव दिशेम मुच्येथाः मुच्येयाथाम् मुच्येध्वम् । | दिशेः दिशेतम् दिशेत मुच्येत मुच्येयाताम् मुच्येरन् . | दिशेत् दिशेताम् दिशेयुः मुच्यै मुच्यावहै मुच्यामहै | दिशानि दिशाव दिशाम मुच्यस्व मुच्येथाम् मुच्यध्वम् || दिश .. दिशतम् दिशत मुच्यताम् मुच्येताम्' मुच्यन्ताम् ॥ दिशतु दिशताम् दिशन्तु १७४ आ + दिश् गण-६ उभय माहेश ६२यो, धुम ३२यो.
आदेश देना, हुकम करना . सिच्ये सिच्यावहे सिच्यामहे | आदिशामि आदिशावः आदिशामः सिच्यसे सिच्येथे । सिच्यध्वे | आदिशसि आदिशथः आदिशथ सिच्यते सिच्येते सिच्यन्ते । | आदिशति आदिशतः आदिशन्ति असिच्ये असिच्यावहि असिच्यामहि आदिशम् आदिशाव आदिशाम असिच्यथाः असिच्येथाम् असिच्यध्वम् || आदिशः आदिशतम् आदिशत असिच्यत असिच्येताम् असिच्यन्त || आदिशत् आदिशताम् आदिशन् सिच्येय सिच्येवहि सिच्येमहि । [ आदिशेयम् आदिशेव . आदिशेम सिच्येथाः सिच्येयाथाम् सिच्येध्वम् । आदिशेः आदिशेतम् आदिशेत सिच्येत सिच्येयाताम् सिच्येरन् । | आदिशेत् आदिशेताम् आदिशेयुः सिच्यै सिच्यावहै सिच्यामहै [ आदिशानि आदिशाव आदिशाम सिच्यस्व सिच्येथाम् सिच्यध्वम् । || आदिश आदिशतम् आदिशत सिच्यताम् सिच्येताम् सिच्यन्ताम् । | आदिशतु आदिशताम् आदिशन्तु
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
९४
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
कतार
कर्मणि
दिशे दिशावहे दिशामहे ॥दिश्ये दिश्यावहे दिश्यामहे दिशसे दिशेथे दिशध्वे |दिश्यसे दिश्येथे दिश्यध्वे दिशते दिशेते दिशन्ते दिश्यते दिश्यते दिश्यन्ते अदिशे अदिशावहि अदिशामहि अदिश्ये अदिश्यावहि अदिश्यामहि अदिशथाः अदिशेथाम् अदिशध्वम् | अदिश्यथाः अदिश्येथाम् अदिश्यध्वम् अदिशत अदिशेताम् अदिशन्त अदिश्यत अदिश्येताम् अदिश्यन्त दिशेय दिशेवहि दिशेमहि दिश्येय दिश्येवहि दिश्येमहि दिशेथाः दिशेयाथाम् दिशेध्वम् | दिश्येथाः दिश्येयाथाम् दिश्यध्वम् दिशेत दिशेयाताम् दिशेरन् । दिश्येत दिश्येयाताम् दिश्येरन् दिशै दिशावहै दिशामहै दिश्य दिश्यावहै दिश्यामहै दिशस्व दिशेथाम् दिशध्वम् दिश्यस्व दिश्येथाम् दिश्यध्वम् दिशताम् दिशेताम् दिशन्ताम् ॥दिश्यताम् दिश्येताम् दिश्यन्ताम् । । । ।
आदिशे आदिशावहे आदिशामहे आदिश्ये आदिश्यावहे आदिश्यामहे आदिशसे आदिशेथे आदिशध्वे आदिश्यसे आदिश्येथे आदिश्यध्वे आदिशते आदिशेते आदिशन्ते आदिश्यते आदिश्यते . आदिश्यन्ते आदिशे आदिशावहि आदिशामहि आदिश्ये आदिश्यावहि आदिश्यामहि आदिशथाः आदिशेथाम् आदिशध्वम् ||आदिश्यथाः आदिश्येथाम् आदिश्यध्वम् आदिशत आदिशेताम् आदिशन्त आदिश्यत आदिश्येताम् आदिश्यन्त आदिशेय आदिशेवहि आदिशेमहि आदिश्येय आदिश्येवहि आदिश्येमहि आदिशेथाः आदिशेयाथाम्आदिशेध्वम् ||आदिश्येथाः आदिश्येयाथाम्आदिश्येध्वम् आदिशेत आदिशेयाताम् आदिशेरन् आदिश्येत आदिश्येयाताम् आदिश्येरन् आदिशै आदिशावहै आदिशामहै आदिश्यै आदिश्यावहै आदिश्यामहै आदिशस्व आदिशेथाम् आदिशध्वम् |आदिश्यस्व आदिश्येथाम् आदिश्यध्वम् आदिशताम् आदिशेताम् आदिशन्ताम् आदिश्यताम् आदिश्येताम् आदिश्यन्ताम्
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
१७५ उप + दिश् गण-६ उभय उपदेश ४२वो.
उपदेश करना
कर्तर
कर्मणि
उपदिशामः उपदिश्ये
उपदिश्यावहे उपदिश्यामहे
उपदिशामि उपदिशावः उपदिशसि उपदिशथः उपदिशथ उपदिश्यसे उपदिश्येथे उपदिश्यध्वे उपदिशति उपदिशतः उपदिशन्ति उपदिश्यते उपदिश्येते उपदिश्यन्ते उपादिशम् उपादिशाव उपादिशाम उपादिश्यशे उपादिश्यावहि उपादिश्यामहि उपादिशः उपादिशतम् उपादिशत उपादिश्यथाः उपादिश्येथाम् उपादिश्यध्वम् उपादिशत् उपादिशताम् उपादिशन् उपादिश्यत उपादिश्येताम् उपादिश्यन्त उपदिशेयम् उपदिशेव उपदिशेम उपदिश्येय उपदिश्येवहि उपदिश्येमहि उपदिशेः उपदिशेतम् उपदिशेत उपदिश्येथाः उपदिश्येयाथाम् उपदिश्येध्वम् उपदिशेत् उपदिशेताम् उपदिशेयुः उपदिश्येत उपदिश्येयाताम् उपदिश्येरन् उपदिशानि उपदिशाव उपदिशाम उपदिश्यै उपदिश्यावहै उपदिश्यामहै उपदिशतम् उपदिशत उपदिश्यस्व उपदिश्येथाम् उपदिश्यध्वम् उपदिशतु उपदिशताम् उपदिशन्तु उपदिश्यताम् उपदिश्येताम् उपदिश्यन्ताम्
उपदिश
उपदिशे उपदिशावहे उपदिशामहे उपदिशसे उपदिशेथे उपदिशध्वे उपदिशते उपदिशेतें उपदिशन्ते
उपादि उपादिशावहि उपादिशामहि | उपादिशथाः उपादिशेथाम् उपादिशध्वम् उपादिशत् उपादिशेताम् उपादिशन्त उपदिशेय उपदिशेवहि उपदिशेमहि उपदिशेथाः उपदिशेयाथाम् उपदिशेध्वम् उपदिशेत उपदिशेयाताम् उपदिशेरन्
उपदिशै
उपदिशावहै उपदिशामहै | उपदिशस्व उपदिशेथाम् उपदिशध्वम् उपदिशताम् उपदिशेताम् उपदिशन्ताम्
९५
卐懷 卐 卐 卐
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
९६
१७६ चिन्त्
कर्तर
कर्मणि
चिन्तयामि चिन्तयावः चिन्तयामः चिन्त्ये चिन्त्यावहे
चिन्त्येथे
चिन्त्येते
चिन्तयसि चिन्तयथः चिन्तयथ चिन्त्यसे चिन्तयति चिन्तयतः चिन्तयन्ति चिन्त्यते अचिन्तयम् अचिन्तयाव अचिन्तयाम अचिन्त्ये अचिन्त्यावहि अचिन्त्यामहि अचिन्तयः अचिन्तयतम् अचिन्तयत अचिन्त्यथाः अचिन्त्येथाम् अचिन्त्यध्वम् अचिन्तयत् अचिन्तयताम् अचिन्तयन् अचिन्त्यत अचिन्त्येताम् अचिन्त्यन्त चिन्तयेयम् चिन्तयेव चिन्तयेम चिन्त्येय चिन्त्येवहि चिन्त्येमहि चिन्तयेः चिन्तयेतम् चिन्तयेत चिन्त्येथाः चिन्त्येयाथाम् चिन्त्येध्वम् चिन्तयेत् चिन्तयेताम् चिन्तयेयुः चिन्त्येत चिन्तयानि चिन्तयाव चिन्तयाम चिन्त्यै चिन्तय चिन्तयतु
चिन्त्येयाताम् चिन्त्येरन्
चिन्त्याव चिन्त्यामहै
चिन्तयतम् चिन्तयत चिन्त्यस्व चिन्त्येथाम् चिन्त्यध्वम् चिन्तयताम् चिन्तयन्तु चिन्त्यताम् चिन्त्येताम्
चिन्त्यन्ताम्
|१७७ | दण्ड्
अदण्डयत्
दण्डयेयम्
| दण्डयेः
| दण्डयेत्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
गण - १० पस्मै. चिंतयुं, विचार, चिंता रवी.
चिंतन करना,
बिचारना
दण्डयावः
दण्डयामि | दण्डयसि
दण्डयथः
दण्डयति दण्डयतः
दण्डयानि
दण्डय
दण्डयतु
गण - १० पस्मै. is sरवो, हंडवु,
दंड करना, दण्डित करना, दण्ड देना
अदण्डयम् अदण्डयाव अदण्डयाम अदण्ड्ये
अदण्डयः
दण्ड्याव
दण्ड्यामहे
. दण्ड्येथे
दण्ड्यध्वे
दण्ड्यन्ते
दण्ड्येते अदण्ड्यावहि अदण्ड्यामहि
अदण्डयतम् अदण्डयत अदण्ड्यथाः अदण्ड्येथाम् अदण्ड्यध्वम् अदण्डयताम् अदण्डयन् अदण्ड्यत अदण्ड्येताम् अदण्ड्यन्त
दण्डयामः दण्ड्ये
दण्डयथ दण्ड्यसे
दण्डयन्ति दण्ड्यते
चिन्त्यामहे
चिन्त्यध्वे
चिन्त्यन्ते
दण्ड्येवहि दण्ड्येमहि दण्ड्येयाथाम् दण्ड्येध्वम् दण्ड्येयाताम् दण्ड्येरन् .
दण्ड्याव दण्ड्यामहै
दण्डयेव दण्डयेम दण्ड्येय दण्डयेतम् दण्डयेत दण्ड्येथाः दण्डयेताम् दण्डयेयुः दण्ड्येत
दण्डयाव दण्डयाम दण्ड्यै
दण्डयतम् दण्डयत दण्ड्यस्व दण्ड्येथाम् दण्ड्यध्वम्
दण्डयताम् दण्डयन्तु दण्ड्यताम् दण्ड्येताम्
दण्ड्यन्ताम्
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
९७
चिन्तन हैम. संस्कृत धातु रूप कोश १७८ पीड् .. गण-१० पस्मै. पीऽj, ६:५ हे.
पीडना, दुःख देना, पीडा करना । कर्तरि
कर्मणि पीडयामि पीडयावः पीडयामः । पीड्ये पीड्यावहे पीड्यामहे पीडयसि पीडयथः पीडयथ || पीड्यसे पीडयेथे पीड्यध्वे पीडयति पीडयतः पीडयन्ति | पीड्यते पीड्येते पीड्यन्ते अपीडयम् अपीडयाव अपीडयाम अपीड्ये अपीड्यावहि अपीड्यामहि अपीडयः अपीडयतम् अपीडयत | अपीड्यथाःअपीड्येथाम् अपीड्यध्वम् अपीडयत् . अपीडयताम् अपीडयन् । ॥ अपीड्यत अपीड्येताम् अपीड्यन्त पीडयेयम् पीडयेव पीडयेम । पीड्येय पीड्येवहि पीड्येमहि पीडयेः पीडयेतम् पीडयेत पीड्येथाः पीड्येयाथाम् पीड्येध्वम् पीडयेत् पीडयेताम् . पीडयेयुः | पीड्येत पीडयेयाताम् पीड्येरम् पीडयानि पीडयाव पीडयाम पीड्यै पीड्यावहै पीड्यामहै पीडय पीडयतम् पीडयत | पीड्यस्व पीड्येथाम् पीड्यध्वम् पीडयतु पीडयताम् पीडयन्तु ||पीड्यताम् पीड्येताम् पीड्यन्ताम् १.७९ पूज गण-१० पस्मै. पू, ५0 ४२वी.
पूजना, पूजा करना
पूजयामि पूजयावः पूजयामः ॥ पूज्ये पूज्यावहे पूज्यामहे पूजयसि पूजयथः पूजयथ | पूज्यसे पूज्येथे पूज्यध्वे पूजयति पूजयतः पूजयन्ति | पूज्यते पूज्यते पूज्यन्ते अपूजयम् . अपूजयाव अपूजयाम || अपूज्ये अपूज्यावहि अपूज्यामहि अपूजयः । अपूजयतम् अपूजयत | अपूज्यथाः अपूज्येथाम् अपूज्यध्वम् अपूजयत् . अपूजयताम् अपूजयन् अपूज्यत अपूज्येताम् अपूज्यन्त पूजयेयम् पूजयेव पूजयेम । पूज्येय पूज्येवहि पूज्येमहि पूजयेः पूजयेतम् पूजयेत | पूज्येथाः पूज्येयाथाम् पूज्येध्वम् पूजयेत् पूजयेताम् पूजयेयुः ॥ पूज्येत पूज्येयाताम् पूज्येरन् पूजयानि पूजयाव पूजयाम पूज्यै पूज्यावहै पूज्यामहै पूजय . पूजयतम् पूजयत पूज्यस्व पूज्येथाम् पूज्यध्वम् पूजयतु पूजयताम् पूजयन्तु ॥ पूज्यताम् पूज्येताम् पूज्यन्ताम्
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
९८
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश . १८० वर्ण गण-१० पस्मै. वर्णन ४२y, पविj, रंग.
वर्णन करना, रंगना कर्तरि
कर्मणि वर्णयामि .. वर्णयावः वर्णयामः । वर्षे वयविहे वामहे वर्णयसि वर्णयथः वर्णयथ || वर्ण्यसे वयेथे वर्ण्यध्वे वर्णयति वर्णयतः वर्णयन्ति ॥ वर्ण्यते वयेते. वर्ण्यन्ते अवर्णयम् अवर्णयाव अवर्णयाम || अवये अवावहि · अवामहि अवर्णयः अवर्णयतम् अवर्णयत | अवर्ण्यथाः अवयेथाम् अवर्ण्यध्वम् अवर्णयत् अवर्णयताम् अवर्णयन् || अवर्ण्यत अवयेताम् अवर्ण्यन्त वर्णयेयम् वर्णयेव वर्णयेम वयेय वयेवहि वर्षेमहि वर्णयेः वर्णयेतम् वर्णयेत ॥वर्येथाः वयेयाथाम् वयेध्वम् वर्णयेत् वर्णयेताम् वर्णयेयुः वर्येत वयेयाताम् वयेरन् वर्णयानि वर्णयाव वर्णयाम वय वावहै वयामहै वर्णय वर्णयतम् वर्णयत | वर्ण्यस्व वयेथाम् वर्ण्यध्वम् वर्णयतु वर्णयताम् वर्णयन्तु वर्ण्यताम् वयेताम् वर्ण्यन्ताम् १८१ सान्त्व् गण-१० पस्मै. सान्त्वन २y, पु. ४२.
खुश करना, सान्त्वना देना सान्त्वयामि ___ सान्त्वयावः सान्त्वयामः सान्त्व्ये सान्त्व्यावहे सान्त्व्यामहे सान्त्वयसि सान्त्वयथः सान्त्वयथ || सान्त्व्यसे सान्त्व्येथे , सान्त्व्यध्वे | सान्त्वयति सान्त्वयतः सान्त्वयन्ति||सान्त्व्यते सान्त्व्येते . सान्त्व्यन्ते असान्त्वयम् असान्त्वयाव असान्त्वयाम असान्त्व्ये असान्त्व्यावहि असान्त्व्यामहि असान्त्वयः असान्त्वयतम् असान्त्वयत असान्त्व्यथाः असान्त्व्येथाम् अंसान्त्व्यध्वम् | असान्त्वयत् असान्त्वयताम् असान्त्वयन असान्त्व्यत असान्त्व्येताम् असान्त्व्यन्त | सान्त्वयेयम् सान्त्वयेव सान्त्वयेम सान्त्व्येय सान्त्व्येवहि सान्त्व्येमहि | सान्त्वयेः सान्त्वयेतम् सान्त्वयेत सान्त्व्येथाः सान्त्व्येयाथाम् सान्त्व्येध्वम् | सान्त्वयेत् सान्त्वयेताम् सान्त्वयेयुः ||सान्त्व्येत सान्त्व्येयाताम् सान्त्व्येरन्
सान्त्वयानि सान्त्वयाव सान्त्वयाम सान्त्व्यै सान्व्यावहै सान्त्व्यामहै | सान्त्वय सान्त्वयतम् सान्त्वयत सान्त्व्यस्व सान्त्व्येथाम् सान्त्व्यध्वम् | सान्त्वयतु सान्त्वयताम् सान्त्वयन्तु |सान्त्व्यताम् सान्त्व्येताम् सान्त्व्यन्ताम्
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १८२ घुर् . गण-१० पस्मै. यो२j, योरी ४२वी.
चोरी करनी, चुरा लेना कर्तरि
कर्मणि चोरयामि चोरयावः चोरयामः । चोर्ये चोर्यावहे चोर्यामहे चोरयसि चोरयथः चोरयथ चोर्यसे चोर्येथे चोर्यध्वे चोरयति चोरयतः चोरयन्ति || चोर्यते चोर्येते चोर्यन्ते अचोरयम् अचोरयाव अचोरयाम || अचोर्ये अचोर्यावहि अचोर्यामहि अचोरयः अचोरयतम् अचोरयत |
|| अचोर्यथाः अचोर्येथाम् अचोर्यध्वम् अचोरयत् अचोरयताम् अचोरयन् | अचोर्यत अचोर्येताम् अचोर्यन्त चोरयेयम्
चोरयेव चोरयेम चोर्येय चोर्येवहि चोZमहि चोरये: चोरयेतम् चोरयेत. | चोर्येथाः चोर्येयाथाम् चोर्येध्वम् चोरयेत् चोरयेताम् चोरयेयुः |चोर्येत चोर्येयाताम् चोर्येरन् चोरयाणि चोरयाव चोरयाम चोय चोयर्यावहै चोर्यामहै चोरय
चोरयतम चोरयत ||चोर्यस्व चोर्येथाम चोर्यध
_चोरयताम् चोरयन्तु चोर्यताम् चोर्येताम् चोर्यन्ताम् १८३ घुष् गण-१० पस्मै. घोषu ४२वी, N२ ४२पुं.
घोषणा करना, जाहिर करना, एनाउस्मेन्ट करना घोषयामि
घोषयावः घोषयामः | घोष्ये घोष्यावहे घोष्यामहे घोषयसि घोषयथः घोषयथ || घोष्यसे घोष्येथे घोष्यध्वे घोषयति घोषयतः घोषयन्ति || घोष्यते घोष्येते अघोषयम् । अघोषयाव अघोषयाम अघोष्ये अघोष्यावहि अघोष्यामहि अघोषयः अघोषयतम् अघोषयत | अघोष्यथाः अघोष्येथाम् अघोष्यध्वम् अघोषयत् अघोषयताम् अघोषयन् | अघोष्यत अघोष्येताम् अघोष्यन्त घोषयेयम् घोषयेव घोषयेम घोष्येय घोष्येवहि घोष्येमहि घोषयेः घोषयेतम् घोषयेत घोष्येथाः घोष्येयाथाम् घोष्यध्वम् घोषयेत् घोषयेताम् घोषयेयुः ॥ घोष्येत घोष्येयाताम् घोष्येरन् घोषयाणि घोषयाव घोषयाम घोष्यै घोष्यावहै घोष्यामहै घोषय . घोषयतम् घोषयत |घोष्यस्व घोष्येथाम् घोष्यध्वम् घोषयतु घोषयंताम् घोषयन्तु | घोष्यताम् घोष्येताम् घोष्यन्ताम्
चोरयतु
चारयता
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
१००
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १८४ तुल् गण-१०/ पस्मै. तोny, tuj.
तोलना, तुलना करना, बराबरी करना , कर्तरि
कर्मणि तोलयामि तोलयावः तोलयामः | तोल्ये तोल्यावहे तोल्यामहे तोलयसि तोलयथः तोलयथ || तोल्यसे तोल्येथे तोल्यध्वे तोलयति तोलयतः तोलयन्ति || तोल्यते तोल्येते तोल्यन्ते अतोलयम् अतोलयाव अतोलयाम अतोल्ये अतोल्यावहि अतोल्यामहि अतोलयः अतोलयतम् अतोलयत अतोल्यथाः अतोल्येथाम् अतोल्यध्वम् अतोलयत् अतोलयताम् अतोलयन् | अतोल्यत अतोल्येताम् अतोल्यन्त | तोलयेयम् तोलयेव तोलयेम तोल्येय तोल्येवहि तोल्येमहि तोलयेः तोलयेतम् तोलयेत || तोल्येथाः तोल्येयाथाम् तोल्येध्वम् तोलयेत् तोलयेताम् तोलयेयुः || तोल्येत तोल्येयाताम् तोल्येरन् तोलयानि तोलयाव तोलयाम तोल्य तोल्यावहै तोल्यामहै तोलय तोलयतम् तोलयत || तोल्यस्व तोल्येथाम् तोल्यध्वम् तोलयतु तोलयताम् तोलयन्तु तोल्यताम् तोल्येताम् तोल्यन्ताम् १८५ भूष गण-१० पस्मै. भूषा ४२वी, शोल्मा ४२वी.
शणगार सजना, विभूषित करना भूषयामि भूषयावः भूषयामः भूष्ये भूष्यावहे भूष्यामहे भूषयसि भूषयथः भूषयथ भूष्यसे . भूष्येथे भूष्यध्ये भूषयति भूषयतः भूषयन्ति ||भूष्यते भूष्येते . भूष्यन्ते अभूषयम् अभूषयाव अभूषयाम अभूष्ये अभूष्यावहि अभूष्यामहि अभूषयः अभूषयतम् अभूषयत ||अभूष्यथाः अभूष्येथाम् अभूष्यध्वम् अभूषयत् अभूषयताम् अभूषयन् अभूष्यत अभूष्येताम् अभूष्यन्त भूषयेयम् भूषयेव भूषयेम भूष्येय भूष्येवहि भूष्येमहि भूषयेः भूषयेतम् भूषयेत भूष्येथाः भूष्येयाथाम् भूष्येध्वम् भूषयेत् भूषयेताम् भूषयेयुः भूष्येत भूष्येयाताम् भूष्येरन् . भूषयाणि भूषयाव भूषयाम
भूष्यै
भूष्यावहै भूष्यामहै भूषय भूषयतम् भूषयत |भूष्यस्व भूष्येथाम् । भूष्यध्वम् | भूषयतु भूषयताम् भूषयन्तु भूष्यताम् भूष्येताम् भूष्यन्ताम्
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०१
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १८६ तड् - गण-१० पस्मै. ताउन २y, भा२पुं.
ताडन करना, मारना __ कर्तरि
कर्मणि ताडयामि ताडयावः ताडयामः ताड्ये ताड्यावहे ताड्यामहे ताडयसि ताडयथः ताडयथ ||ताड्यसे ताड्येथे ताड्यध्वे ताडयति ताडयतः ताडयन्ति ताड्यते ताड्येते ताड्यन्ते अताडयम् अताडयाव अताडयाम अताड्ये अताड्यावहि अताड्यामहि अताडयः अताडयतम् अताडयत अताड्यथाः अताड्येथाम् अताड्यध्वम् अताडयत् अताडयताम् । अताडयन् अताड्यत अताड्येताम् अताड्यन्त ताडयेयम् ताडयेव ताडयेम. ताड्येय ताड्येवहि ताड्येमहि ताडयेः ताडयतम् ताडयेत ताड्येथाः ताड्येयाथाम् ताड्यध्वम् ताडयेत् ताडयेताम् . ताडयेयुः ताड्येत ताड्येयाताम् ताड्येरन् ताडयानि ताडयाव ताडयाम ताड्यै ताड्यावहै ताड्यामहै ताडय ताडयतम् ताडयत ||ताड्यस्व ताड्येथाम् ताड्यध्वम् ताडयतु ताडयताम् ताडयन्तु ताड्यताम् ताड्येताम् ताड्यन्ताम १८७ पृ गण-१० पस्मै. पुरु २j, पार पाणg.
पूर्ण करना, पार पाना
पारयामि पारयावः पारयामः ॥ पार्ये पार्यावहे पार्यामहे पारयसि पारयथः पारयथ || पार्यसे पार्येथे पार्यध्वे पारयति
पारयतः पारयन्ति | पार्यते पार्येते पार्यन्ते अपारयम् अपारयाव अपारयाम || अपार्ये अपार्यावहि अपार्यामहि अपारयः अपारयतम् अपारयत | अपार्यथाः अपार्येथाम् अपार्यध्वम् अपारयत् . अपारयताम् अपारयन् । | अपार्यत अपार्येताम् अपार्यन्त पारयेयम् पारयेव पारयेम पार्येय पार्येवहि पार्येमहि पारयः पारयेतम् पारयेत || पार्येथाः पार्येयाथाम् पार्येध्वम् पारयेत् पारयेताम् पारयेयुः | पार्येत पार्येयाताम् पार्येरन् पारयाणि पारयाव पारयाम पार्यै पार्यावहै पार्यामहै पारय. पारयतम् पारयत | पार्यस्व पार्येथाम् पार्यध्वम् पारयतु पारयताम् पारयन्तु । पार्यताम् पार्येताम् पार्यन्ताम्
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०२
१८८ पल्
अपालयम्
| अपालयः
| अपालयत्
पालयेयम्
पालयेः
पालयेत्
पालयानि
पालयामि
पालयावः
पालयामः
पाल्ये
पालयसि पालयथः पालयथ पाल्यसे पालयतः पालयन्ति पाल्यते
पालयति
पालय
( पालयतु
१८९ भक्ष्
भक्षयामि भक्षयसि
भक्षयति
अभक्षयम्
अभक्षयः
अभक्षयत्
भक्षयेयम्
भक्षयेः
| भक्षयेत्
(भक्षयाणि
भक्षय
भक्षयतु
गण - १० पस्मै. पासन डवु, पाणवु.
पालन करना, पालना
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
अपालयाव
अपालयाम अपाल्ये
अपाल्यावहि अपाल्यांमहि
अपालयतम् अपालयत अपाल्यथाः अपाल्येथाम् अपाल्यध्वम् अपालयताम् अपालयन् अपाल्यत अपाल्येताम् अपाल्यन्त
पालयेव पालयेम पाल्येय
पाल्येथाः
पालयेतम् पालयेत पालयेताम् पालयेयुः
पाल्येत
पालयाव
पालयाम पाल्यै
पालयतम्
पालयताम्
कर्मणि
पाल्यावहे
पाल्यामहे
पाल्येथे
पाल्यध्वे
पाल्येते पाल्यन्ते
भक्षयावः
भक्षयथ भक्षयथः
भक्षयतः
पालयत पाल्यस्व पाल्येथाम् पाल्यध्वम् पालयन्तु पाल्यताम् पाल्येताम्
पाल्यन्ताम्
गण - १० पस्मै. भक्षण डर, जावु .
भक्षण करना, भोजन करना, खाना
पाल्येवहि पाल्येमहि पाल्येयाथाम् पाल्येध्वम्
पाल्येयाताम् पाल्येरन्
पाल्यावहै पाल्यामहै
भक्षयामः भक्ष्ये
भक्ष्याव
भक्ष्येथे
भक्ष्यसे भक्ष्येते भक्षयन्ति भक्ष्यते
अभक्षयताम् अभक्षयन् अभक्ष्यत भक्षयेव भक्षयेम भक्ष्येय भक्षयेतम् भक्षयेत भक्ष्येथाः भक्षयेताम् भक्षयेयुः भक्ष्येत
भक्षयाव
भक्षयाम
भिक्ष्यै भक्षयतम् भक्षयत भक्ष्यस्व
भक्षयताम्
भक्ष्यामहे
भक्ष्यध्वे
भक्ष्यन्ते
अभक्षयाव अभक्षयाम अभक्ष्ये
अभक्ष्यावहि अभक्ष्यामहि
अभक्षयतम् अभक्षयत अभक्ष्यथाः अभक्ष्येथाम् अभक्ष्यध्वम्
अभक्ष्येताम् अभक्ष्यन्त भक्ष्येवहि भक्ष्येमहि भक्ष्येयाथाम् भक्ष्येध्वम्
भक्ष्येयाताम् भक्ष्येरन्
भक्ष्यावहै भक्ष्यामहै
भक्ष्येथाम्
भक्षयन्तु भक्ष्यताम् भक्ष्येताम्
भक्ष्यध्वम्
भक्ष्यन्ताम्
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०३
कथयामः
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १९० कथ गण-१० पस्मै. , 3था ४२वी.
कहना, कथा कहना कर्तरि
कर्मणि कथयामि कथयावः
॥ कथ्ये कथ्यावहे कथ्यामहे कथयसि कथयथः कथयथ | कथ्यसे कथ्येथे कथ्यध्वे कथयति . कथयतः कथयन्ति || कथ्यते कथ्येते कथ्यन्ते अकथयम्
अकथयाव अकथयाम अकथ्ये अकथ्यावहि अकथ्यामहि अकथयः अकथयतम् अकथयत | अकथ्यथाः अकथ्येथाम् अकथ्यध्वम् अकथयत् अकथयताम् अकथयन् || अकथ्यत अकथ्यताम् अकथ्यन्त कथयेयम् कथयेव कथयेम ॥ कथ्येय कथ्येवहि कथ्येमहि कथयेः कथयतम् — कथयेत कथ्येथाः कथ्येयाथाम् कथ्येध्वम् कथयेत् कथयेताम् कथयेयुः ॥ कथ्येत कथ्येयाताम् कथ्येरन् कथयानि कथयाव कथयाम कथ्यै कथ्यावहै कथ्यामहै कथय ।
कथयतम् कथयत || कथ्यस्व कथ्येथाम् कथ्यध्वम् कथयतु कथयताम् कथयन्तु । कथ्यताम् कथ्येताम् कथ्यन्ताम् १९१ गण गण-१० पस्मै. ofej, त्री ४२वी.
गिनना, गिनति करना
गणयामि गणयावः गणयामः | गण्ये गण्यावहे गण्यामहे गणयसि गणयथः गणयथ |गण्यसे गण्येथे गण्यध्वे गणयति गणयतः गणयन्ति |गण्यते गण्यते गण्यन्ते अगणयम् अगणयाव अगणयाम अगण्ये अगण्यावहि अगण्यामहि अगणयः । अगणयतम् अगणयत | अगण्यथाः अगण्येथाम् अगण्यध्वम् अगणयत् अगणयताम् अगणयन् | अगण्यत अगण्येताम् अगण्यन्त गणयेयम् गणयेव गणयेम गण्येय गण्येवहि गण्यमहि
गणयेतम् गणयेत | गण्येथाः गण्येयाथाम् गण्येध्वम् गणयेत् गणयेताम् गणयेयुः गण्येत गण्येयाताम् गण्येरन् गणयानि गणयाव गणयाम |गण्यै गण्यावहै गण्यामहै गणय .गणयतम
गणयत गण्यस्व गण्येथाम् गण्यध्वम् गणयताम् गणयन्तु | गण्यताम् गण्येताम् गण्यन्ताम्
गणयेः
गणयतु
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०४|
चिन्तन हैम- संस्कृत धातु रूप कोश १९२ रच गण-१० पस्मै. २ययुं, २यना ४२वी..
रचना, बनाना, कर्तरि
कर्मणि रचयामि . रचयावः रचयामः || रच्ये रच्यावहे रच्यामहे रचयसि रचयथः रचयथ || रच्यसे रच्येथे रच्यध्वे रचयति - रचयतः रचयन्ति || रच्यते रच्येते . . रच्यन्ते अरचयम् अरचयाव अरचयाम || अरच्ये . अरच्यावहि अरच्यामहि अरचयः अरचयतम् अरचयत | अरच्यथाः अरच्येथाम् अरच्यध्वम् अरचयत्
अरचयताम् अरचयन् अरच्यत अरच्येताम् अरच्यन्त रचयेयम् रचयेव रचयेम | रच्येय रच्येवहि रच्येमहि रचयः रचयेतम् रचयेत रच्येथाः रच्येयाथाम् रच्येध्वम् रचयेत् रचयेताम् रचयेयुः रच्येत . रच्येयाताम् रच्येरन्. रचयानि रचयाव रचयाम || रच्यै रच्यावहै रच्यामहै रचय रचयतम् रचयत || रच्यस्व रच्येथाम् रच्यध्वम् रचयतु रचयताम् रचयन्तु | रच्यताम् रच्येताम् रच्यन्ताम् १९३ वि + रच गण-१० परमै. २यना ४२वी, पनाव.
रचना करना, बनाना विरचयामि विरचयावः विरचयामः विरच्ये विरच्यावहे विरच्यामहे विरचयसि विरचयथः विरचयथ ||विरच्यसे विरच्येथे • विरच्यध्वे विरचयति विरचयतः विरचयन्ति विरच्यते विरच्येते. विरच्यन्ते व्यरचयम व्यरचयाव व्यरचयाम ||व्यरच्ये व्यरच्यावहि व्यरच्यामहि व्यरचयः व्यरचयतम् व्यरचयत ||व्यरच्यथाः व्यरच्येथाम् व्यरच्यध्वम् व्यरचयत् व्यरचयताम् व्यरचयन् ||व्यरच्यत व्यरच्येताम् व्यरच्यन्त विरचयेयम् विरचयेव विरचयेम विरच्येय विरच्येवहि विरच्येमहि विरचयेः विरचयेतम् विरचयेत विरच्येथाः विरच्येयाथाम् विरच्येध्वम् विरचयेत् विरचयेताम् विरचयेयुः ||विरच्येत विरच्येयाताम् विरच्येरन् विरचयानि विरचयाव विरचयाम |विरच्यै विरच्यावहै विरच्यामहै विरचय , विरचयतम् विरचयत ||विरच्यस्व विरच्येथाम् विरच्यध्वम् | विरचयतु विरचयताम् विरचयन्तु | विरच्यताम् विरच्येताम् विरच्यन्ताम्
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०५
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १९४ स्पृह .. गण-१० पस्मै. स्पृडा ४२वी, ऊug, तृष्॥ ४२वी.
स्पृहा करना, झांखना करना । कर्तरि
कर्मणि स्पृहयामि स्पृहयावः स्पृहयामः स्पृह्ये स्पृह्यावहे स्पृह्यामहे स्पृहयसि स्पृहयथः स्पृहयथ स्पृह्यसे स्पृह्येथे स्पृह्यध्वे स्पृहयति स्पृहयतः स्पृहयन्ति ||स्पृह्यते स्पृह्येते स्पृह्यन्ते अस्पृहयम् अस्पृहयाव अस्पृहयाम अस्पृह्ये अस्पृह्यावहि अस्पृह्यामहि अस्पृहयः अस्पृहयतम् अस्पृहयत अस्पृह्यथाः अस्पृह्येथाम् अस्पृह्यध्वम् अस्पृहयत् . अस्पृहयताम् अस्पृहयन् अस्पृह्यत अस्पृह्येताम् अस्पृह्यन्त स्पृहयेयम् स्पृहयेव स्पृहयेम स्पृह्येय स्पृह्येवहि स्पृह्येमहि स्पृहयेः स्पृहयेतम् स्पृहयेत स्पृह्येथाः स्पृह्येयाथाम् स्पृह्येध्वम् स्पृहयेत् स्पृहयेताम् . स्पृहयेयुः स्पृह्येत स्पृह्येयाताम् स्पृह्येरन् स्पृहयाणि स्पृहयाव स्पृहयाम स्पृहँ स्पृह्यावहै स्पृह्यामहै स्पृहय स्पृहयतम् स्पृहयत स्पृह्यस्व स्पृह्येथाम् स्पृह्यध्वम् स्पृहयतु ___स्पृहयताम् स्पृहयन्तु स्पृह्यताम् स्पृह्येताम् स्पृह्यन्ताम् १९५ गण गण-१०| पस्मै गईन। ४२वी, urg.
. गर्जारव करना
गर्जयामि गर्जयावः गर्जयामः || गर्ये गावहे गामहे गर्जयसि गर्जयथः गर्जयथ || गय॑से गयेथे गर्यध्वे गर्जयति : गर्जयतः गर्जयन्ति गय॑ते गयेते गय॑न्ते अगर्जयम् . अगर्जयाव अगर्जयाम अगये अगावहि अगामहि अंगर्जयः अगर्जयतम् अगर्जयत || अगय॑थाः अगयेथाम् अगय॑ध्वम् अगर्जयत् अगर्जयताम् अगर्जयन् || अगज़ंत अगज्येताम् अगय॑न्त गर्जयेयम् गर्जयेव गर्जयेम गयेय गयेवहि गयॆमहि गर्जयः गर्जयेतम् गर्जयेत गयेथाः गयेयाथाम् गयेध्वम् गर्जयेत् गर्जयेताम् गर्जयेयुः | गर्येत गयेयाताम् गयेरन् गर्जयानि गर्जयाव गर्जयाम गज्य गावहै गामहै गर्जय गर्जयतम् गर्जयत गय॑स्व गयेथाम् गर्घ्यध्वम् गर्जयतु गर्जयताम् गर्जयन्तु || गर्व्यताम् गर्येताम् गय॑न्ताम्
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०६
१९६ क्षल् ( क्षाल्) गण- १० पस्मै. धोयुं, प्रशासन ४२.
धोना, प्रक्षालन करना
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
कर्तर
[क्षालयामि क्षालयावः
क्षालयामः क्षाल्ये
क्षालयसि क्षालयथः क्षालयथ क्षाल्यसे क्षालयति क्षालयतः क्षालयन्ति क्षाल्यते अक्षालयम्
अक्षालयः
| अक्षालयत् क्षालयेयम्
क्षालयेः
क्षालयेत्
क्षालयाणि
क्षालय
( क्षालयतु
कर्मणि
क्षाल्यावहे
क्षाल्यामहे
क्षाल्येथे
क्षाल्यध्वे
क्षाल्येते क्षाल्यन्ते
अक्षालयाव अक्षालयाम अक्षाल्ये अक्षाल्यावहि अक्षाल्यामहि अक्षालयतम् अक्षालयत अक्षाल्यथाः अक्षाल्येथाम् अक्षाल्यध्वम् अक्षालयताम् अक्षालयन् अक्षाल्यत अक्षाल्येताम् अक्षाल्यन्त क्षालयेव क्षालयेम क्षाल्येय
क्षालयेतम् क्षालयेत क्षाल्येथाः क्षालयेताम् क्षालयेयुः
क्षाल्येवहि क्षाल्येमहि क्षाल्येयाथाम् क्षाल्येध्वम् क्षाल्येयाताम् क्षाल्येरन्
क्षाल्येत
क्षालयाव क्षालयाम
क्षाल्यावहै क्षाल्याम
क्षायै क्षालयतम् क्षालयत क्षाल्यस्व क्षाल्येथाम् क्षालयध्वम् क्षालयताम् क्षालयन्तु क्षाल्यताम् क्षाल्येताम्
क्षाल्यन्ताम्
१९७ प्र + क्षल् गण - १० पस्मै. धो, प्रशासन ४२.
धोना, प्रक्षालन करना
प्रक्षालयामि प्रक्षालयावः प्रक्षालयामः प्रक्षाल्ये प्रक्षालयसि प्रक्षालयथः प्रक्षालयथ प्रक्षाल्यसे प्रक्षालयति प्रक्षालयतः प्रक्षालयन्ति प्रक्षाल्यते
प्रक्षाल्यावहे प्रक्षाल्यामहे
प्रक्षाल्यध्वे
प्रक्षाल्येथे प्रक्षाल्येते प्रक्षाल्यन्ते
प्राक्षालयम् प्राक्षालयाव प्राक्षालयाम प्राक्षाल्ये
प्राक्षाल्यावहि प्राक्षाल्यामहि
प्राक्षालयः प्राक्षालयतम् प्राक्षालयत प्राक्षाल्यथाः प्राक्षाल्येथाम् प्राक्षाल्यध्वम् प्राक्षालयत् प्राक्षालयताम् प्राक्षालयन् प्राक्षाल्यत प्राक्षाल्येताम् प्राक्षाल्यन्त प्रक्षालयेयम् प्रक्षालयेव प्रक्षालयेम प्रक्षाल्येय प्रक्षाल्येवहि प्रक्षाल्येमहि | प्रक्षालयेः प्रक्षालयेतम् प्रक्षालयेत प्रक्षाल्येथाः प्रक्षाल्येयाथाम् प्रक्षाल्येध्वम् | प्रक्षालयेत् प्रक्षालयेताम् प्रक्षालयेयुः प्रक्षाल्येत प्रक्षालयाणि प्रक्षालयाव प्रक्षालयाम प्रक्षाल्यै प्रक्षालयतम् प्रक्षालयत प्रक्षाल्यस्व प्रक्षाल्येथाम् प्रक्षाल्यध्वम् (प्रक्षालयतु प्रक्षालयताम् प्रक्षालयन्तु प्रक्षाल्यताम् प्रक्षाल्येताम् प्रक्षाल्यन्ताम्
प्रक्षाल्येयाताम् प्रक्षाल्येरन्
प्रक्षाल्यावहै प्रक्षाल्यामहै
प्रक्षालय
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०७
कर्मणि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश १९८ मूल्.. गण-१० पस्मै. भूण नाम, रोपy, वाय.
उगाना, बोना
कर्तरि मूलयामि मूलयावः मूलयामः । मूल्ये मूल्यावहे मूल्यामहे मूलयसि मूलयथः मूलयथ । मूल्यसे मूल्येथे मूल्यध्वे मूलयति मूलयतः मूलयन्ति || मूल्यते मूल्येते मूल्यन्ते अमूलयम् अमूलयाव अमूलयाम | अमूल्ये अमूल्यावहि अमूल्यामहि अमूलयः । अमूलयतम् अमूलयत || अमूल्यथाः अमूल्येथाम् अमूल्यध्वम् अमूलयत् अमूलयताम् अमूलयन् || अमूल्यत अमूल्येताम् अमूल्यन्त मूलयेयम् मूलयेव मूलयेम मूल्येय मूल्येवहि मूल्येमहि मूलयेः मूलयेतम् मूलयेत मूल्येथाः मूल्येयाथाम् मूल्येध्वम् मूलयेत् मूलयेताम् मूलयेयुः मूल्येत मूल्येयाताम् मूल्येरन् मूलयानि मूलयाव मूलयाम मूल्यै मूल्यावहै मूल्यामहै मूलय मूलयतम् मूलयत मूल्यस्व मूल्येथाम् मूल्यध्वम् मूलयतु मूर्लयताम् मूलयन्तु । ॥ मूल्यताम् मूल्येताम् मूल्यन्ताम् १९९ उद् + मूल गण-१०/पस्मै.| 63 नाम.
नीकालना, जड से नीकालना
उन्मूलयामि उन्मूलयावः उन्मूलयामः |उन्मूल्ये उन्मूल्यावहे उन्मूल्यामहे उन्मूलयसि उन्मूलयथः - उन्मूलयथ ||उन्मूल्यसे उन्मूल्येथे उन्मूल्यध्वे उन्मूलयति उन्मूलयतः उन्मूलयन्ति उन्मूल्यते उन्मूल्येते उन्मूल्यन्ते उदमूलयम् उदमूलयाव उदमूलयाम उदमूल्ये उदमूल्यावहि उदमूल्यामहि उदमूलयः उदमूलयतम् उदमूलयत ||उदमूल्यथाः उदमूल्येथाम् उदमूल्यध्वम् | उदमूलयत् उदमूलयताम् उदमूलयन् उदमूल्यत उदमूल्येताम् उदमूल्यन्त उन्मूलयेयम् उन्मूलयेव उन्मूलयेम उन्मूल्येय उन्मूल्येवहि उन्मूल्येमहि उन्मूलयेः उन्मूलयेतम् उन्मूलयेत उन्मूल्येथाः उन्मूल्येयाथाम् उन्मूल्येध्वम् उन्मूलयेत् उन्मूलयेताम् उन्मूलयेयुः उन्मूल्येत उन्मूल्येयाताम् उन्मूल्येरन् उन्मूलयानि उन्मूलयाव उन्मूलयाम उन्मूल्यै उन्मूल्यावहै उन्मूल्यामहै उन्मूलय उन्मूलयतम् उन्मूलयत ||उन्मूल्यस्व उन्मूल्येथाम् उन्मूल्यध्वम् उन्मूलयतु उन्मूलयताम् उन्मूलयन्तु उन्मूल्यताम् उन्मूल्येताम् उन्मूल्यन्ताम्
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
ण
[१०८]
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश वर्जगण-१० पस्मै. 4g, छोऽयुं.
छोडना, त्याग करना कर्तरि
.. कर्मणि वर्जयामि वर्जयावः वर्जयामः । वर्षे वयावहे . वामहे वर्जयसि वर्जयथः वर्जयथ । वय॑से वयेथे वय॑ध्वे वर्जयति वर्जयतः वर्जयन्ति || वय॑ते वयेले. वय॑न्ते अवर्जयम् अवर्जयाव अवर्जयाम अवये अवावहि अवामहि अवर्जयः अवर्जयतम् अवर्जयत || अवय॑थाः अवज्येथाम् अवय॑ध्वम् अवर्जयत् अवर्जयताम् अवर्जयन् || अवय॑त अवयेताम् अवय॑न्त वर्जयेयम् वर्जयेव वर्जयेम वयेय वयेवहि वज्र्येमहि वर्जयेः वर्जयेतम् वर्जयेत | वयेथाः वयेयाथाम् वयेध्वम् वर्जयेत् वर्जयेताम् वर्जयेयुः । || वज्र्येत वयेयाताम् वयेरन् वर्जयानि वर्जयाव वर्जयाम वज्य वावहै वामहै वर्जय वर्जयतम् वर्जयत वय॑स्व वयेथाम् वय॑ध्वम् वर्जयतु वर्जयताम् वर्जयन्तु वय॑ताम् वयेताम् वय॑न्ताम् २०१ परि + वर्ज गण-१० पस्मै. व.
त्याग करना, छोडना , परिवर्जयामि परिवर्जयावः परिवर्जयामः परिवये परिवावहे परिवामहे परिवर्जयसि परिवर्जयथः परिवर्जयथ परिवय॑से परिवयेथे परिवयध्वे परिवर्जयति परिवर्जयतः परिवर्जयन्ति परिवय॑ते परिवयेते परिवय॑न्ते पर्यवर्जयम् पर्यवर्जयाव पर्यवर्जयाम पर्यवये पर्यवावहि. पर्यवामहि पर्यवर्जयः पर्यवर्जयतम् पर्यवर्जयत ||पर्यवय॑थाः पर्यवयेथाम् पर्यवर्ण्यध्वम् पर्यवर्जयत् पर्यवर्जयताम् पर्यवर्जयन् पर्यवय॑त पर्यव]ताम् पर्यवर्त्यन्त परिवर्जयेयम् परिवर्जयेव परिवर्जयेम परिवज्येय परिवज्येवहि परिवज्यूमहि परिवर्जयेः परिवर्जयेतम् परिवर्जयेत परिवर्येथाः परिवज्येयाथाम् परिवज्येध्वम् परिवर्जयेत् परिवर्जयेताम् परिवर्जयेयुः परिवर्येत परिवज्येयाताम् परिवयेरन् । परिवर्जयानि परिवर्जयाव परिवर्जयाम परिवज्य परिवावहै परिवामहै | परिवर्जय परिवर्जयतम् परिवर्जयत परिवय॑स्व परिवज्येथाम् परिवर्त्यध्वम् परिवर्जयतु परिवर्जयताम् परिवर्जयन्तु परिवर्त्यताम् परिवर्येताम् परिवय॑न्ताम्
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्तरि
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश २०२ अर्प · गण-१० पस्मै. आप. स्मर्पण करना, देना
कर्मणि अर्पयामि अर्पयावः अर्पयामः । अर्ये अावहे अामहे अर्पयसि अर्पयथः अर्पयथ । अर्ग्यसे अयेथे अHध्ये अर्पयति अर्पयतः अर्पयन्ति | अर्घ्यते अर्येते अर्घ्यन्ते आर्पयम् आर्पयाव आर्पयाम आर्ये आावहि आयामहि आर्पयः आर्पयतम् आर्पयत | आर्यथाः आर्येथाम् आर्यध्वम् आर्पयत् । आर्पयताम् । आर्पयन् | आzत आर्येताम् आर्म्यन्त अर्पयेयम् अर्पयेव अर्पयेम. अर्येय अर्येवहि अर्येमहि अर्पयेः अर्पयेतम् अर्पयेत | अर्येथाः अर्येयाथाम् अर्गाध्वम् अर्पयेत् अर्पयेताम् अर्पयेयुः [अ]त अर्येयाताम् अप॑रन् अर्पयाणि अर्पयाव अर्पयाम अप्य अावहै अर्ध्यामहै अर्पय अर्पयतम् अर्पयत अय॑स्व अर्येथाम् अर्घ्यध्वम् अर्पयतु अर्पयताम् अर्पयन्तु | अर्प्यताम् अर्येताम् अय॑न्ताम् २०३ सम् + अफ् गण-१०/ पस्मै. समर्प ४२j, आपj.
समर्पण करना, देना
समर्पयामि समर्पयसि समर्पयति समार्पयम्स समार्पयः समार्पयत्. समर्पयेयम् समर्पयेः समर्पयेत् समर्पयाणि समर्पय समर्पयतु
समर्पयावः समर्पयामः समर्पा समावहे समामहे समर्पयथः समर्पयथ ||समlसे समयेथे समर्प्यध्वे समर्पयतः समर्पयन्ति समर्प्यते समर्पोते समय॑न्ते मार्पयाव समार्पयाम |समार्थे समाऱ्यांवहि समा महि समार्पयतम् समार्पयत ||समाlथाः समायेथाम् समाHध्वम् समार्पयताम् समार्पयन् | समार्दीत समार्येताम् समाय॑न्त समर्पयेव समर्पयेम समयेय समर्थेवहि समयॆमहि समर्पयेतम् समर्पयेत समयेथाः समर्पुयाथाम् समर्म्यध्वम् समर्पयेताम् समर्पयेयुः समर्येत समयेयाताम् समयेरन् समर्पयाव समर्पयाम |समय समावहै समामहै समर्पयतम् समर्पयत |समर्प्यस्व समर्येथाम् समर्प्यध्वम् समर्पयताम् समर्पयन्तु समर्प्यताम् समय॒ताम् समर्प्यन्ताम्
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
११०
२०४ लोक्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
लोकय
लोकयतु
गण- १० पस्मै. भेवु, अवलोन वु.
देखना, अवलोकन करना
कर्तर
लोकयामः लोक्ये लोक्यावहे
लोक्यामहे लोक्यध्वे
लोक्येथे
लोक्येते लोक्यन्ते
लोकयामि लोकयावः लोकयसि लोकयथः लोकयथ लोक्यसे लोकयति लोकयतः लोकयन्ति लोक्यते अलोकयम् अलोकयाव अलोकयाम अलोक्ये अलोक्यावहि अलोक्यामहि अलोकयः अलोकयतम् अलोकयत अलोक्यथाः अलोक्येथाम् अलोक्यध्वम् ( अलोकयत् अलोकयताम् अलोकयन् अलोक्यत अलोक्येताम् अलोक्यन्त लोकयेयम् लोकयेव लोकयेम लोक्येय लोक्येवहि लोक्येमहि लोकयेः लोकयेतम् लोकयेत |लोक्येथाः लोक्येयाथाम् लोक्येध्वम् लोकयेत् लोकयेताम् लोकयेयुः लोक्येत लोक्येयाताम् लोक्येरन् लोकयानि लोकयाव लोकयाम लोक्यै
लोक्यावहै लोक्यामहै
लोकयतम् लोकयत |लोक्यस्व लोक्येथाम् लोक्यध्वम् लोकयताम् लोकयन्तु लोक्यताम् लोक्येताम् लोक्यन्ताम्
२०५ वि + लोक् गण - १० पस्मै. विलोडन 5. भेवु.
देखना
कर्मणि
विलोकयामि विलोकयावः विलोकयामः विलोक्ये विलोक्यावहे विलोक्यामहे विलोकयसि विलोकयथः विलोकयथ विलोक्यसे विलोक्येथे विलोक्यध्वे विलोकयति विलोकयतः विलोकयन्ति विलोक्यते विलोक्येते विलोक्यन्ते व्यलोकयम् व्यलोकयाव व्यलोकयाम व्यलोक्ये व्यलोक्यावहि व्यलोक्यामहि व्यलोकयः व्यलोकयतम् व्यलोकयत व्यलोक्यथाः व्यलोक्येथाम् व्यलोक्यध्वम् व्यलोकयत् व्यलोकयताम् व्यलोकयन् व्यलोक्यत व्यलोक्येताम् व्यलोक्यन्त विलोकयेयम् विलोकयेव विलोकयेम विलोक्येय विलोक्येवहि विलोक्येमहि विलोकयेः विलोकयेतम् विलोकयेत विलोक्येथाः विलोक्येयाथाम् विलोक्येध्वम् विलोकयेत् विलोकयेताम् विलोकयेयुः विलोक्येत विलोक्येयाताम् विलोक्येरन् | विलोकयानि विलोकयाव विलोकयाम विलोक्यै विलोक्यावहै विलोक्यामहै विलोकय विलोकयतम् विलोकयत विलोक्यस्व विलोक्येथाम् विलोक्यध्वम् विलोकयतु विलोकयताम् विलोकयन्तु विलोक्यताम् विलोक्येताम् विलोक्यन्ताम्
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश २०६ अर्थ .. गण-१० आत्म. प्रार्थना ४२वी,
प्रार्थना करना कर्तरि
कर्मणि अर्थये अर्थयावहे अर्थयामहे अh अर्थ्यावहे अर्ध्यामहे अर्थयसे अर्थयेथे अर्थयध्वे अर्थ्यसे अhथे अर्थ्यध्वे अर्थयते अर्थयेते अर्थयन्ते । || अर्थ्यते अर्थ्यते अर्थ्यन्ते आर्थये आर्थयावहि आर्थयामहि || आर्थ्य आर्थ्यावहि आर्थीमहि आर्थयथाः आर्थयेथाम् आर्थयध्वम् |आर्थ्यथाः आर्येथाम्. आर्थ्यध्वम् आर्थयत आर्थयेताम् आर्थयन्त । || आर्थ्यत आर्येताम् आर्थ्यन्त अर्थयेय अर्थयेवहि अर्थयेमहि . || अर्थ्यय अर्पावहि अhमहि अर्थयेथाः अर्थयेयाथाम् अर्थयेध्वम् | अhथाः अर्येयाथाम् अर्थ्यध्वम् अर्थयेत अर्थयेयाताम् अर्थयेरन् । अhत अर्थ्ययाताम् अर्खेरन् [अर्थयै अर्थयावहै अर्थयामहै || अर्थ्य अावहै अमिहै अर्थयस्व अर्थयेथाम् अर्थयध्वम् || अर्ध्वस्व अर्येथाम् अर्थ्यध्वम् अर्थयताम् अर्थयेताम् अर्थयन्ताम् । || अर्थ्यताम् अर्थ्यताम् अव॑न्ताम् २०७] प्र + अर्थ गण-१०आत्म. प्राथन।४२वी.
प्रार्थना करना प्रार्थये प्रार्थयावहे प्रार्थयामहे प्रायें प्रार्थ्यावहे प्रार्थ्यामहे प्रार्थयसे प्रार्थयेथे प्रार्थयध्वे प्रार्थ्यसे प्रार्थ्यथे प्रार्थ्यध्वे प्रार्थयते प्रार्थयते प्रार्थयन्ते । |प्रार्थ्यते प्रार्थ्यते प्रार्थ्यन्ते प्रार्थये प्रार्थयावहि प्रार्थयामहि । प्रायें प्रार्थ्यावहि प्रार्थ्यामहि प्रार्थयथाः प्रार्थयेथाम् प्रार्थयध्वम् ||प्रार्थ्यथाः प्रार्थ्यथाम् प्रार्थ्यध्वम् प्रार्थयत प्रार्थयेताम् प्रार्थयन्त प्रार्थ्यत प्रार्थ्यताम् प्रार्थ्यन्त प्रार्थयेय प्रार्थयेवहि प्रार्थयेमहि प्रार्थ्येय प्रार्थ्यवहि प्रार्थ्यमहि प्रार्थयेथाः प्रार्थयेयाथाम् प्रार्थयेध्वम् प्रार्थ्यथाः प्रार्थ्येयाथाम् प्रार्थ्यध्वम् प्रार्थयेत प्रार्थयेयाताम् प्रार्थयेरन् । ||प्रार्खेत प्रार्थ्ययाताम् प्रार्थोरन् प्रार्थयै प्रार्थयावहै प्रार्थयामहै प्रायें प्रार्थ्यावहै प्राामहै प्रार्थयस्व प्रार्थयेथाम् प्रार्थयध्वम् प्रार्थ्यस्व प्रार्थ्येथाम् प्रार्थ्यध्वम् प्रार्थयताम् प्रार्थयेताम् प्रार्थयन्ताम् प्रार्थ्यताम् प्रार्थ्यताम् प्रार्थ्यन्ताम्
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
११२
२०८ मृग्
गण - १० आत्म. भार्ग अढवो, शोधयुं
मार्ग नीकालना, ढुंढना, संशोधन करना
कर्तर
मृगयामहे
मृगये मृगयाव मृगयसे मृगयेथे मृगयध्वे मृगयते मृगयेते मृगयते अमृगये अमृगयावहि अमृगयामहि अमृगयथाः अमृगयेथाम् अमृगयध्वम् (अमृगयत अमृगयेताम् अमृगयन्त
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
मानये मानयावहे मानयसे मानयेथे मानयध्वे मानयते
अमानये
मृग्ये
मृग्यसे
मृभ्यते
अमृग्ये
मृगयेय मृगये वह मृग मृगयेथाः मृगयेयाथाम् मृगयेध्वम्
मृगयेत
मृगयेयाताम् मृगयेरन्
मृगयाव मृगयाम
मृगयै मृगयस्व मृगयेथाम् (मृगयताम् मृगयेताम् मृगयन्ताम् मृग्यताम्
मृगयध्वम्
मृग्यस्व
२०९ मान्
गण- १० आत्म. भानयुं, पूवं.
मानना, पूजना
मानयामहे मान्ये
अमृग्यावहि अमृग्यामहि अमृग्यथाः अमृग्येथाम् अमृग्यध्वम्
(अमृग्यत
अमृग्येताम् अमृग्यन्त
मृग्येय
मृग्येथाः
मानयध्वम्
मानयन्ताम्
( मृग्येत
मृग्यै
मान्यसे मानयेते मानयन्ते मान्यते
मानयेय मानयेवहि मानयेमहि मान्येय
मानयेथाः मानयेयाथाम् मानयेध्वम्
|मानयेत
मानयेयाताम् मानयेरन्
मानयै
मानव
मानयाम है
मानयस्व मानयेथाम् (मानयताम् मानयेताम्
कर्मणि
मृग्यावहे
मृग्यामहे
मृग्येथे मृग्यध्वे
मृग्येते
मान्येथाः
मान्येत
मान्यै
मृग्वहि HOM मृग्येयाथाम् मृग्येध्वम्
मृग्येयाताम् मृग्येरन्
मृग्याव मृग्यामहै
मृग्येथाम्
मृग्यध्वम्
मृग्येताम् .
मृग्यन्ताम्
अमानयावहि अमानयामहि अमान्ये अमान्यावहि अमान्यामहि | अमानयथाः अमानयेथाम् अमानयध्वम् अमान्यथाः अमान्येथाम् अमान्यध्वम्
अमानयत अमानयेताम् अमानयन्त | अमान्यत
अमान्येताम् अमान्यन्त
मान्येवहि मान्येमहि मान्येयाथाम् मान्येध्वम्
मान्येयाताम् मान्येरन् -
मान्यावहै मान्यामहै
मान्येथाम् मान्यध्वम्
मान्यन्ताम्
मान्याव
मान्येथे
मान्येते
मान्यामहे
मान्यध्वे
. मान्यन्ते
मान्यस्व
मान्यताम् मान्येताम्
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
रक्षित्वा रक्षित
ध
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
११३ કે હેિત્વર્થ • સંબંધક કર્મણિ | ૬ | હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિ મ કૃદન્ત ભૂત ભાવે | મ | કૃદન્ત ભૂત ભાવે त (भूतन्त
કૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત नन्तुम् नत्वा नत . २६ जपितुम् जपित्वा जपित प्रणन्तुम् प्रणम्य प्रणत २७ जेमितुम् जेमित्वा जेमित |पठितुम् पठित्वा पठित
जीन्त्वा जीन्त पतितुम् पतित्वा पतित
२८ निन्दितुम् निन्दित्वा निन्दित निपतितुम् निपत्य निपतित
२९ वर्षितुम् वर्षित्वा वृष्ट
वृष्टा
३० शोचितुम् शोचित्वा शोचित वदितुम् उदित्वा उदित
शुचित्वा शुचित |संवदितुम् समुद्य समुदित
३१ जेतुम् जित्वा जित | विवदितुम् व्युद्य व्युदित
व्युदित ३२ तरितुम् तीर्वा तीर्ण १० विसंवदितुम् विसमुद्य विसमुदित तरीतम
वस्तुम् उषित्वा उषित ३३ धावितुम् धावित्वा धावित १२ निवस्तुम् न्युष्य न्युषित ३४ भवितुम् भूत्वा भूत १३ भणितुम् भणित्वा : भणित ३५ अनुभवितुम् अनुभूय अनुभूत |१४ खादितुम् खादित्वा खादित ३६ प्रभवितुम् प्रभूय प्रभूत १५ दग्धुम् दग्ध्वा दग्ध । ३७ अभिभवितुम् अभिभूय अभिभूत १६ अटितुम् अटित्वा अटित
३८ सर्तुम् सृत्वा सृत
३९ प्रसर्तुम् प्रसृत्य प्रसृत १७ अर्चितुम् अर्चित्वा अर्चित १८ चलितुम्. . चलित्वा चलित
४० अनुसर्तुम् अनुसृत्य अनुसृत १९ चरितुम् चरित्वा चरित
४१ स्मर्तुम् स्मृत्वा स्मृत २० | आचरितुम् आचर्य आचरित
४२ क्षेतुम् क्षित्वा क्षित
क्षीण २१ जीवितुम् जीवित्वा जीवित ४३ गन्तुम्
गत २२ | त्यक्तुम् त्यक्त्वा त्यक्त । ४४ आगन्तुम्
आगत ..|२३ / परित्यक्तुम् परित्यज्य परित्यक्त
आगम्य २४ क्षरितुम् क्षरित्वा क्षरित ४५ अवगन्तुम अवगत्य अवगत २५ क्रीडितुम् क्रीडित्वा क्रीडित
अवगम्य
गत्वा
आगत्य
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१
७२
वृत्त्वा
११४
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश હત્વર્થ
સંબંધક કર્મણિ | # | હેત્વર્થ સંબંધક કૃદન્ત ભૂત ભાવે | મ | કૃદન્ત ભૂત ભાવે કૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત
६न्त निर्गन्तुम् निर्गत्य निर्गत वन्दितुम् वन्दित्वा वन्दित निर्गम्य
वर्धितुम् वृद्ध्वा वृद्ध ४७ | उद्गन्तुम् उद्गत्य उद्गत ७३ |डयितुम् डयित्वा. डयित उद्गम्य
७४ उड्डयितुम् उड्डीय उड्डयित ४८ | द्रष्टुम् दृष्ट्रा
|भाषितुम् भाषित्वा भाषित स्थातुम् स्थित्वा स्थित
७६ रन्तुम् रत्वा . रत उत्थातुम् उत्थाय उत्थित lloto
लब्धुम् . लब्ध्वा लब्ध ५१ दातुम् दत्त्वा दत्त
दत्त । ७८ वर्तितुम् वर्तित्वा वृत्त प्रदातुम् प्रदाय प्रदत्त
पातुम् पीत्वा पीत ७९ प्रवर्तितुम् प्रवृत्य प्रवृत्त , ५४ रोदुम् रूमा रूढ ८० परिवर्तितुम् परिवृत्य परिवृत्त
आरोढुम् आरुह्य आरूढ ८१ शोभितुम् , शोभित्वा शोभित ध्यातुम् ध्यात्वा ध्यात
. शुभित्वा शुभित गर्जितुम् गर्जित्वा गर्जित ८२ सेवितुम् सेवित्वा सेवित |कसितुम् कसित्वा कसित ८३ स्वादितुम् स्वादित्वा स्वादित विकसितुम् विकस्य विकसित ८४ ईक्षितुम् , ईक्षित्वा ईक्षित | गातुम् गीत्वा गीत ८५ निरीक्षितुम् निरीक्ष्य निरीक्षित द्रोतुम् द्रुत्वा द्रुत .८६ समीक्षितुम् समीक्ष्य समीक्षित रटितुम् रटित्वा रटित ८७ अपेक्षितुम् अपेक्ष्य अपेक्षित तप्तुम् तप्त्वा तप्त ८८ परीक्षितुम् परीक्ष्य परीक्षित वाञ्छितुम् वाञ्छित्वा वाञ्छित |८९ उद्वीक्षितुम् उद्वीक्ष्य उद्दीक्षित फलितुम् फलित्वा फलित ९० पराजेतुम् पराजित्य पराजित
सत्त्वा सन्न ९१ विजेतुम् विजित्य विजित प्रसत्तुम् प्रसद्य प्रसन्न ९२ प्रस्थातुम् प्रस्थाय प्रस्थित | हसितुम् हसित्वा हसित ९३ काशितुम् काशित्वा काशित | विरन्तुम् विरम्य विरत ९४ प्रकाशितुम् प्रकाश्य प्रकाशित विरत्य
९५ मोदितुम् मोदित्वा मोदित ७० भवितुम् भूत्वा भूत
सत्तुम्
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
११५
हूत्वा
हूत
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
उत्वर्थ .. संबंध भात उत्वर्थ सं भाल મ કદન્ત ભૂત ભાવે મ | કૃદા ભૂત ભાવે हन्त भूतन्त
કૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત ९६ कम्पितुम् कम्पित्वा कम्पित १२० आश्रयितुम् आश्रित्य आश्रित ९७ धोतितुम् घोतित्वा द्योतित १२१ भक्तुम् भक्त्वा भक्त
द्युतित १२२ भर्तुम् भृत्वा भृत ९८ विद्योतितुम् विद्युत्य विद्योतित १२३ ह्वातुम्
. विद्युतित १२४ आह्वातुम् आहूय आहूत ९९ रोचितुम् रोचित्वा रोचित १२५/कोपितुम् कोपित्वा कुपित रुचित्व रुचित
कुपित्वा १०० यतितुम् यतित्वा यत्त १२६ क्रोद्धम् क्रुद्ध्वा क्रुद्ध १०१ प्रयतितुम् प्रयत्य प्रयत्त १२७ अभिक्रोद्धम् अभिक्रुध्य अभ्रिकुद्ध १०२ शिक्षितुम् शिक्षित्वा शिक्षित १२८ तोष्टुम् तुष्ट्रा तुष्ट १०३ श्वाधितुम् . श्लाधित्वा श्लाधित १२९ नशितुम् नशित्वा नष्ट १०४ लभितुम् लचित्वा लचित
नंष्टुम् नंष्ट्रा १०५/उल्लनितुम् उल्लङ्ग्य उल्लनित
नष्ट्रा १०६ लोकितुम् लोकित्वा लोकित १३० नर्तितुम् नर्तित्वा नृत्त १०७ विलोकितुम् विलोक्य विलोकित १३१ पोष्टुम् । पुष्ट्रा पुष्ट |१०८ पक्तुम् पक्त्वा पक्व १३२/मोहितुम् । मोहित्वा मुग्ध, १०९ हर्तुम् हत्वा हृत मोग्धुम् मुहित्वा मूढ ११० विहर्तुम् विहत्य विहत मोढुम् मुग्ध्वा १.११ परिहर्तुम् परिहत्य परिहत
मूदा ११२ उद्धर्तुम् - उद्धृत्य उद्धृत १३३ लोटितुम् । लोटित्वा लोटित ११३ नेतुम् नीत्वा नीत
लुटित्वा लुटित ११४ आनेतुम् . आनीय आनीत १३४ लोभितुम् लोभित्वा लुब्ध ११५/याचितुम् याचित्वा याचित | लोब्धुम् ११६|राजितुम् राजित्वा राजित
लुब्ध्वा ११७/वोढुम् ऊन ऊढ
क्षोभित्वा क्षुभित
१३५/क्षोभितुम् । ११८ वप्तुम् उप्तवा उप्त
क्षुभित्वा क्षुब्ध ११९ श्रयितुम् श्रित्वा श्रित १३६|मदितुम् मदित्वा .मत्त
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
११६
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ક્ર હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિ | ક | હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિ મ કૃદન્ત ભૂત ભાવે | મ | કૃદન્ત ભૂત ભાવે કૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત
કૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત १३७ श्रमितुम् श्रमित्वा श्रान्त १४९/लोपितुम् लोपित्वा लुप्त
श्रान्त्वा |१५० जनितुम् जनित्वा जात १३८ विश्रमितुम् विश्रम्य विश्रान्त १५१ प्रजनितुम् प्रजन्य प्रजात १३९ शमितुम् शमित्वा शान्त १५२ योद्धम् युद्ध्वा युद्ध ... शान्त्वा
१५३ अनुरोद्भुम् अनुरुध्यं अनुरुद्ध १४० क्षन्तुम् क्षान्त्वा क्षान्त १५४ मन्तुम् मत्वा . मत | क्षमितुम् क्षमित्वा
मनित्वा १४१ सेद्धम् .सेधित्वा
१५५/वेत्तुम् वित्त्वा विन्न सिधित्वा १५६दीपितुम् दीपित्वा दीप्त
सिद्ध्वा सिद्ध १५७ योक्तुम् युक्त्वा युक्त . १४२ अर्धितुम् अर्धित्वा ऋद्ध १५८ मेलितुम् मेलित्वा मिलित
ऋद्ध्वा १५९ लेखितुम् 'लेखित्वा लिखित १४३| समर्धितुम् समृध्य समृद्ध १६० स्रष्टुम् सृष्ट्रा सृष्ट १४४| शोष्टुम् शुष्ट्रा शुष्क १६१ विस्रष्टुम् विसृज्य विसृष्ट १४५ तर्पितुम् तर्पित्वा तृप्त १६२ उत्स्रष्टुम् , उत्सृज्य उत्सृष्ट
त्रप्तुम् तृप्त्वा १६३ स्पष्टुम् स्पृष्टा स्पृष्ट तप्र्तुम्
स्प्रष्टुम् १४६/ द्रोहितुम् द्रोहित्वा १६४| स्फुटितुम् स्फुटित्वा स्फुटित
द्रुहित्वा १६५ स्फुरितुम् स्फुरित्वा स्फुरित | द्रोग्धुम् द्रुग्ध्वा द्रुग्ध १६६ एषितुम् एषित्वा इष्ट
द्रोढुम् दृट्वा द्रूट, एष्टुम् इष्ट्रा १४७ अभिद्रोहितुम् अभिद्रुह्य अभिद्रुग्ध १६७/प्रष्टुम् पृष्टा पृष्ट | अभिद्रोग्धुम् अभिबूढ,१६८ वेष्टुम् विष्टा विष्ट अभिद्रोढुम्
१६९/प्रवेष्टुम् प्रविश्य प्रविष्ट १४८ रोषितुम् रोषित्वा रुष्ट |१७०/उपवेष्टुम् उपविश्य उपविष्ट रोष्टुम् रुषित्वा रुषित १७१ मोक्तुम् मुक्त्वा मुक्त रुष्ट्रा
१७२ सेक्तुम् सिक्त्वा सिक्त
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
११७
ભૂતકદત્ત
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश ક હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિ | ક | હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિ મ | કૃદન્ત ભૂત ભાવે | મ | કૃદન્ત ભૂત ભાવે
કૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત १७३/ देष्टुम् दिष्ट्रा दिष्ट १९९ उन्मूलयितुम् उन्मूल्य उन्मूलित १७४/ आदेष्टम् आदिश्य आदिष्ट २०० वर्जयितुम् वर्जयित्वा वर्जित १७५/ उपदेष्टुम् उपदिश्य उपदिष्ट २०१परिवर्जयितुम् परिवयं परिवर्जित १७६ चिन्तयितुम् चिन्तयित्वा चिन्तित २०२ अर्पयितुम् अर्पयित्वा अर्पित १७७ दण्डयितुम् दण्डयित्वा दण्डित २०३ समर्पयितुम् समर्प्य समर्पित १७८ पीडयितुम् पीडयित्वा पीडित २०४ लोकयितुम् लोकयित्वा लोकित १७९ पूजयितुम् पूजयित्वा पूजित २०५ विलोकयितुम विलोक्य विलोकित १८० वर्णयितुम् वर्णयित्वा वर्णित २०६ अर्थयितुम् अर्थयित्वा अर्थित १८१ सान्त्वयितुम् सान्त्वयित्वासान्त्वित २०७ प्रार्थयितुम् प्रार्थ्य प्रार्थित १८२ चोरयितुम् चोरयित्वा चोरित २०८ मृगयितुम् मृगयित्वा मृगित १८३|घोषयितुम् घोषयित्वा घोषित २०९/मानयितुम् मानयित्वा मानित १८४ तोलयितुम् तोलयित्वा तोलित १८५ भूषयितुम् भूषयित्वा भूषित १८६ ताडयितुम् ताडयित्वा ताडित १८७ पारयितुम् पारयित्वा पारित १८८ पालयितुम् पालयित्वा पालित १८९| भक्षयितुम् भक्षयित्वा भक्षित १९० कथयितुम् . कथयित्वा कथित १९१ गणयितुम् . . गणयित्वा गणित १९२ रचयितुम् रचयित्वा रचित १९३| विरचयितुम् विरच्य विरचित
१९४| स्पृहयितुम् स्पृहयित्वा स्पृहित ....१९५ गर्जयितुम् गर्जयित्वा गर्जित
१९६क्षालयितुम् क्षालयित्वा क्षालित १९७ प्रक्षालयितुम् प्रक्षाल्य प्रक्षालित १९८| मूलयितुम् मूलयित्वा मूलित
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
११८
.
.
oc
|S
G
પુલિંગ नमन् प्रणमन् पठन् पतन् निपतन् रक्षन् वदन् संवदन् विवदन् विसंवदन् वसन् निवसन् भणन्
खादन् १५ | दहन्
दहन अटन् अर्चन् चलन् चरन् आचरन जीवन् त्यजन् परित्यजन् क्षरन् क्रीडन् जपन् जेमन्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત
કર્મણિ વર્તમાન નપુંસક સ્ત્રીલિંગ
કૃદન્ત नमत्, द् नमन्ती
नम्यमाण प्रणमत्, द् प्रणमन्ती.
प्रणम्यान पठत्, द् पठन्ती
पढ्यमान पतत्, द् पतन्ती
पत्यमान निपतत्, निपतन्ती
निपत्यमान रक्षत्, द् रक्षन्ती
रक्ष्यमाण वदत्, द् वदन्ती
उद्यमान संवदत्, द् संवदन
समुद्यमान विवदत्, द् विवदन्ती
व्युद्यमान विसंवदत्, द् विसंवदन्ती विसमुद्यमान वसत्, द् वसन्ती :
उष्यमाण निवसत्, द् निक्सन्ती
न्युष्यमाण भणत्, द् भणन्ती
भण्यमान खादत्, द् खादन्ती
खाद्यमान दहत्, द् दहन्ती
दह्यमान अटत्, द् अटन्ती
अट्यमान अर्चत्, द् अर्चन्ती
अय॑मान चलत्, द् चलन्ती
चल्यमान चरत्, द् चरन्ती
चर्यमाण आचरत्, द् . आचरन्ती . आचर्यमाण जीवत्, द् जीवन्ती
जीव्यमान त्यजत्, द् त्यजन्ती
त्यज्यमान परित्यजत्, द् परित्यजन्ती परित्यज्यमान क्षरत, द् क्षरन्ती
क्षर्यमाण क्रीडत्, द् क्रीडन्ती
क्रीड्यमान जपत्, द् जपन्ती
जप्यमान जेमत्, द् जेमन्ती
जिम्यमान निन्दत, द् निन्दन्ती
निन्द्यमान वर्षन्ती
वृष्यमाण शोचत, द् शोचन्ती
शुच्यमान
निन्दन्
वर्षत्, द्
वर्षन् शोचन्
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત પંલિંગ નપુંસક
સ્ત્રીલિંગ जयन् जयत्, द् जयन्ती तरन् तरत्, द्
तरन्ती धावन् धावत्, द् धावन्ती भवन् भवत्, द् भवन्ती अनुभवन् अनुभवत्, द् अनुभवन्ती प्रभवन् प्रभवत्, द्
प्रभवन्ती अभिभवन् अभिभवत्, द् अभिभवन्ती सरन् । सरत्, द्. सरन्ती प्रसरन् प्रसरत्, द् प्रसरन्ती अनुसरन् अनुसरत्, द्
अनुसरन्ती स्मरन् स्मरत्, द् स्मरन्ती क्षयन् क्षयत्, द् क्षयन्ती गच्छन् गच्छत्, द् गच्छन्ती आगच्छन् आगच्छत्, द् आगच्छन्ती अवगच्छन् अवगच्छत्, द् अवगच्छन्ती निर्गच्छन् निर्गच्छत्, द् निर्गच्छन्ती उद्गच्छन् उद्गच्छत्, द्
उद्गच्छन्ती ४८: पश्यन् पश्यत्, द्
पश्यन्ती तिष्ठन् तिष्ठत्, द्. तिष्ठन्ती
उत्तिष्ठन् उत्तिष्ठत्, द् उत्तिष्ठन्ती | यच्छन् यच्छत्, द् यच्छन्ती | प्रयच्छन् । प्रयच्छत्, द् प्रयच्छन्ती | पिबन् पिबत्, द् पिबन्ती
रोहन् . रोहत, द् रोहन्ती आरोहन् आरोहत्, द् आरोहन्ती ध्यायन् ध्यायत्, द् ध्यायन्ती गर्जन् गर्जत्, द् गर्जन्ती
कसन् कसत्, द् कसन्ती ५९ / विकसन् । विकसत्, द् विकसन्ती
|११९ કર્મણિ વર્તમાન
કૃદન્ત जीयमान तीर्यमाण धाव्यमान भूयमान अनुभूयमान प्रभूयमान अभिभूयमान स्रियमाण प्रस्रियमाण अनुप्रियमाण स्मर्यमाण क्षीयमाण. गम्यमान आगम्यमान
अवगम्यमान
निर्गम्यमाण उद्गम्यमान दृश्यमान स्थीयमान उत्थीयमान दीयमान प्रदीयमान पीयमान रुह्यमाण आरुह्यमाण ध्यायमान गर्व्यमान कस्यमान विकस्यमान
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
,
१२०
કૃદન્ત
૬૦
द्रवन्ती
3 34 35 3 3 3 3 3 3 35 3 ३ ३७३
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત
કર્મણિ વર્તમાન પુલિંગ નપુંસક
સ્ત્રીલિંગ गायन् गायत्, द् गायन्ती
गीयमान . द्रवन द्रवत्, द्
द्रूयमाण रटन् रटत्, द् रटन्ती
रटमान तपन् तपत्, द् तपन्ती
तप्यमान वाञ्चछन् वाञ्चछत्, द् वाञ्चछन्ती
वाञ्छ्यमान फलन फलत्, द्
फलन्ती
फल्यमान सीदन् सीदत्, द् सीदन्ती
सद्यमान प्रसीदन् प्रसीदत्, द् प्रसीदन्ती
प्रसद्यमान हसन् . हसत्, द् हसन्ती
हस्यमान विरमन् विरमत्, द् विरमन्ती.
विरम्यमाण सन् सत्, द् सती
भूयमान वन्दमानः वन्दमानम् वन्दमाना
वन्द्यमान वर्धमानः वर्धमानम् वर्धमाना
वृध्यमान डयमानः डयमानम् डयमाना
डीयमान उड्डयमानः उड्डयमानम् उड्डयमाना
उड्डीयमान भाषमाणः भाषमाणम्
भाषमाणा
भाष्यमाण रममाणः रममाणम्
रममाणा
रम्यमाण लभमानः लभमानम् लभमाना
, लभ्यमान वर्तमानः वर्तमानम् । वर्तमाना
वृत्यमान प्रवर्तमानः प्रवर्तमानम् प्रवर्तमाना
प्रवृत्यमान परिवर्तमानः परिवर्तमानम् परिवर्तमाना
परिवृत्यमान शोभमानः शोभमानम् शोभमाना
शुभ्यमान सेवमानः सेवमानम् सेवमाना
सेव्यमान स्वादमानः स्वादमानम् स्वादमाना
स्वाद्यमान ईक्षमाणः ईक्षमाणम् ईक्षमाणा
ईक्ष्यमाण निरीक्षमाणः निरीक्षमाणम् निरीक्षमाणा निरीक्ष्यमाण समीक्षमाणः समीक्षमाणम् समीक्षमाणा
समीक्ष्यमाण अपेक्षमाणः अपेक्षमाणम् अपेक्षमाणा
अपेक्ष्यमाण
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત પુલિંગ નપુંસક
સ્ત્રીલિંગ परीक्षमाणः परीक्षमाणम् परीक्षामाणा उदीक्षमाणः उदीक्षमाणम् उद्बीक्षमाणा पराजयमानः पराजयमानम् पराजयमाना विजयमानः विजयमानम् विजयमाना प्रतिष्ठमानः प्रतिष्ठमानम् प्रतिष्ठमाना काशमानः काशमानम् काशमाना प्रकाशमानः प्रकाशमानम् प्रकाशमाना मोदमानः मोदमानम् मोदमाना कम्पमानः कम्पमानम् कम्पमाना द्योतमानः द्योतमानम् द्योतमाना विद्योतमानः विद्योतमानम् विद्योतमाना रोचमानः रोचमानम् रोचमाना यतमानः . यतमानम्
यतमाना | प्रयतमानः प्रयतमानम् प्रयतमाना शिक्षमाणः शिक्षमाणम् शिक्षमाणा श्लाघमानः श्लाघमानम् श्लाघमाना लकमानः लवमानम् लवमाना उल्लवमानः उल्लङ्घमानम् उल्लङ्घमाना लोकमानः लोकमानम् लोकमाना विलोकमानः विलोकमानम् विलोकमाना पचमानः . पचमानम्,
पचमाना पचन् पचत्-द् पचन्ती हरमाणः हरमाणम्, हरमाणा हरन् . हरत्, द् हरन्ती विहरमाणः, विहरमाणम् विहरमाणा
विहरन् विहरत्, द् विहरन्ती |१११/ परिहरमाणः परिहरमाणम् परिहरमाणा
परिहरन् परिहरत, द् परिहन्ती |११२] उद्धरमाणः उद्धरमाणम् । उद्धरमाणा
उद्धरन् . उद्धरत्, द् उदद्धरन्ती
१२१ કર્મણિ વર્તમાન
हन्त परीक्ष्यमाण उदीक्ष्यमाण पराजीयमान विजीयमान प्रस्थीयमान काश्यमान प्रकाश्यमान मुद्यमान कम्प्यमान द्युत्यमान विद्युत्यमान रुच्यमान यत्यमान प्रयत्यमान शिक्ष्यमाण श्लाघ्यमान लड्यमान उल्लङ्ग्यमान लोक्यमान विलोक्यमान पच्यमान
हियमाण
विह्रयमाण
परिहियमाण
उद्भियमाण
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
राजन्
१२२॥
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત
કર્મણિ વર્તમાન પુલિંગ નપુંસક
સ્ત્રીલિંગ
કૃદન્ત ११३ नयमानः नयमानम् नयमाना
नीयमान नयन् नयत्, द् नयन्ती ११४ आनयमानः आनयमानम् आनयमाना
आनीयमान आनयन् आनयत्, द् आनयन्ती | याचन् याचत्, द् याचन्ती याचमानः याचमानम् याचमाना
याच्यमान ११६ |
राजत्, द् राजन्ती राजमानः राजमानम् राजमाना
राज्यमान वहन् वहत् द्
वहन्ती वहमानः वहमानम् वहमाना
उह्यमान वपन् वपत्, द्
वपन्ती वपमानः वपमानम्
वपमाना
उप्यमान श्रयन्
श्रयत्, द् 'श्रयन्ती श्रयमाण: श्रयमाणम्
श्रयमाणा
श्रीयमाण १२० आश्रयन् आश्रयत्, द्
आश्रयन्ती
आश्रीयमाण आश्रयमाण: आश्रयमाणम् आश्रयमाणा भजमानः भजमानम् भजमाना
भज्यमान भजन् भजत्, द् भजन्ती भरन् भरत्, द् भरन्ती
भ्रियमाण भरमाणम.
भरमाण ह्रयन् ह्वयत्, द्
हूयमान हृयमानः हृयमानम्, हृयमाना आहृयन् आह्वयत्, द् आह्वयन्ती
आहूयमान आह्वयमानः आह्वयमानम् आहृयमाना कुप्यन् ___ कुप्यत्, द्
कुप्यन्ती
कुप्यमान १२६/ क्रुध्यन् क्रुध्यत्, द् क्रध्यन्ती
क्रुध्यमान १२७/ अभिक्रुध्यन् अभिक्रुध्यत्, द् अभिक्रुध्यन्ती अभिक्रुध्यमान तुष्यन् तुष्यत्, द्
तुष्यन्ती
तुष्यमाण १२९ / नश्यन् नश्यत्, द् नश्यन्ती
नश्यमान १३०] नृत्यन् नृप्यत्, द्
नृत्यन्ती
नृत्यमान
भरन्
ह्वयन्ती
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
१२३ કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત
કર્મણિ વર્તમાન પુલિંગ નપુંસક
સ્ત્રીલિંગ
अन्ति | पुष्यन् पुष्यत्, द्
पुष्यन्ती
पुष्यमाण मुह्यन् मुह्यत्, द् मुह्यन्ती
मुह्यमान १३३] लुट्यन् लुट्यत्, द्
लुट्यन्ती
लुट्यमान १३४ | लुभ्यन् लुभ्यत्, द्
लुभ्यन्ती
लुभ्यमान क्षुभ्यन् क्षुभ्यत्, द् क्षुभ्यन्ती
क्षुभ्यमाण १३६ | माद्यन् माद्यत्, द् माद्यन्ती
मद्यमान १३७ श्राम्यन् श्राम्यत्, द्
. श्राम्यन्ती
श्रम्यमाण १३८| विश्राम्यन् विश्राम्यत्, द् विश्राम्यन्ती
विश्रम्यमाण शाम्यन् शाम्यत्, द् . शाम्यन्ती
शाम्यमान क्षाम्यन् . “क्षाम्यत्, द् क्षाम्यन्ती
क्षम्यमाण | सिध्यन् सिध्यत्, द् सिध्यन्ती
सिध्यमान ऋध्यन् . ऋध्यत्, द् ऋध्यन्ती
ऋध्यमान समृध्यन् समृध्यत्, द् समृध्यन्ती
समृध्यमान शुष्यन् शुष्यत्, द्. शुष्यन्ती
शुष्यमाण | तृप्यन् तृप्यत्, द्. . तृप्यन्ती
तृष्यमाण द्रुह्यन् द्रुह्यत्, द् द्रुह्यन्ती
द्रुह्यमाण | अभिद्रुह्यन् अभिट्ठात्, द् अभिगृह्यन्ती अभिद्रुह्यमाण रुष्यन् रुष्यत्, द् रुष्यन्ती
रुष्यमाण लुप्यन् लुप्यत्, द् लुप्यन्ती
लुप्यमान जायमानः. जायमानम् जायमाना जायमानय/जन्यमान प्रजायमानः प्रजायमानम् प्रजायमाना
प्रजायमान
प्रजन्यमान युध्यमानः युध्यमानम् युध्यमाना
युध्यमान अनुरुध्यमानः अनुरुध्यमानम् अनुरुध्यमाना अनुरुध्यमान मन्यमानः मन्यमानम् मन्यमाना
मन्यमान विद्यमानः विद्यमानम् विद्यमाना
विद्यमान दीप्यमानः दीप्यमानम् दीप्यमाना
दीप्यमान युज्यमानः युज्यमानम् युज्यमाना
युज्यमान १५८] मिलन् मिलत्, द् मिलन्ती/मिलती। मिल्यमान
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४
પુલિંગ
१५९ लिखन्
१६० सृजन्
१६१ विसृजन्
१६२ | स्पृशन्
| १६३
उत्सृजन्
१६४ स्फुटन्
१६५ स्फुरन्
१६६ इच्छन्
१६७ पृच्छन्
१६८ विशन्
१६९ प्रविशन्
१७० उपविशन्
१७१ मुञ्चन्,
मुञ्चमानः
१७२ सिञ्चन्,
सिञ्चमानः
१७३ दिशन्
दिशमानः
१७४ आदिशन्
१७५ उपदिशन्
उपदिशमानः
१७६ चिन्तयन्
१७७ दण्डयन्
१७८ पीडयन्
કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત
નપુંસક
लिखत्, द्
सृजत्, द्
विसृजत्, द्
स्पृशत् द्
उत्सृजत्, द्
स्फुटत्, द्
स्फुरत्, द्
आदिशमानः आदिशमानम्,
उपदिशत्, द्
१७९ पूजयन्
| १८०
वर्णयन्
इच्छत्, द्
पृच्छत्, द्
विशत्, द्
प्रविशत्, द्
उपविशत्, द्
मुञ्चत्, द्
मुञ्चमानम्
मुञ्चत्, द्
सिञ्चमानम्,
दिशत्, द्
दिशमानम्,
आदिशत्, द्
उपदिशमानम्,
चिन्तयत्, द्
दण्डयत्, द्
पीडयत्, द्
पूजयत्, द्
वणयत्, द्
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
કર્મણિ વર્તમાન
સ્ત્રીલિંગ
लिखन्ती / लिखती
सृजती/सृजन्ती
विसृजती / विसृजन्ती
स्पृशती / स्पृशन्ती
उत्सृजती / उत्सृजन्ती
स्फुटती / स्फुटती
स्फुरती / स्फुरन्ती
इच्छती / इच्छन्ती
पृच्छती / पृच्छन्ती
विशती / विशन्ती
प्रविशती / प्रविशन्ती
उपविशती / उपविशन्ती
मञ्चती / मुञ्चन्ती
मुञ्चमाना
सिञ्चती / सिञ्चन्ती
सिचमाना
दिशती / दिशन्ती
दिशमाना
आदिशती / आदिशन्ती
आदिशमाना
उपदिशती / उपदीशन्ती
उपदिश्यमान
उपदिशमाना
चिन्तयन्ती
दण्डयन्ती
पीडयन्ती
पूजयन्ती
वर्णयन्ती
કૃદન્ત
लिख्यमान
सृज्यमान
विसृज्यमान
स्पृश्यमान
उत्सृज्यमान
स्फुयमान
स्फूर्यमाण
इष्यमाण
पृच्छ्यमान
विश्यमान
प्रविश्यमान
उपविश्यमान
मुच्यमान
सिच्यमान
दिश्यमान
आदिश्यमान
उपदिश्यमान
चिन्त्यमान
दण्ड्यमान
पीड्यमान
पूज्यमान
वर्ण्यमान
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२५ કર્મણિ વર્તમાન
કૃદન્ત
सान्त्व्यमान चोर्यमाण घोष्यमाण तोल्यमान भूष्यमाण ताङ्यमान पार्यमाण पाल्यमान भक्ष्यमाण कथ्यमान
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
उतार वतमान हन्त પુલિંગ નપુંસક
સ્ત્રીલિંગ |१८१| सान्त्वयन् सान्त्वयत्, द् सान्त्वयन्ती
चोरयन् . चोरयत्, द् चोरयन्ती घोषयन् घोषयत्, द् घोषयन्ती तोलयन् तोलयत्, द् तोलयन्ती भूषयन् भूषयत्, द् भूषयन्ती ताडयन् ताडयत्, द् ताडयन्ती पारयन् पारयत्, द् . पारयन्ती पालयन् पालयत्, द् पालयन्ती भक्षयन् भक्षयत्, द् . भक्षयन्ती कथयन कथयत्, द् कथयन्ती गणयन् गणयत्, द् गणयन्ती रचयन् . रचयत्, द्. रचयन्ती विरचयन् विरचयत्, द् विरचयन्ती स्पृहयन् स्पृहयत्, द् .
स्पृहयन्ती गर्जयन् गर्जयत्, द् गर्जयन्ती क्षालयन् क्षालयत्, द् क्षालयन्ती प्रक्षालयन् प्रक्षालयत्, द् प्रक्षालयन्ती मूलयन् मूलयत्, द्
मूलयन्ती उन्मूलयन् उन्मूलयत्, द् उन्मूलयन्ती वर्जयन् . वर्जयत्, द् वर्जयन्ती परिवर्जयन् परिवर्जयत्, द् परिवर्जयन्ती अर्पयन् अर्पयत्, द् अर्पयन्ती समर्पयन् समर्पयत्, द् समर्पयन्ती लोकयन् लोकयत्, द् लोकयन्ती विलोकयन् विलोकयत्, द् विलोकयन्ती अर्थयमानः अर्थयमानम् अर्थयमाना प्रार्थयमानः प्रार्थयमानम् प्रार्थयमाना मृगयमाण: मृगयमाणम् मृगयमाणा मानयमानः मानयमानम् मानयमाना
गण्यमान रच्यमान विरच्यमान स्पृह्यमाण गय॑मान
क्षाल्यमान प्रक्षाल्यमान मूल्यमान उन्मूल्यमान वय॑मान परिवर्व्यमान अर्घ्यमाण समय॑माण लोक्यमान विलोकयमान अर्थ्यमान प्रार्थ्यमान मृग्यमाण मान्यमान
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२६
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश विध्यर्थ (नृत्य) हन्त |नन्तव्य नमनीय नम्य २८ | निन्दितव्य निन्दनीय निन्द्य . प्रणन्तव्य प्रणमनीय प्रणम्य २९ वर्षितव्य वर्षणीय वृष्य, पठितव्य.. पठनीय पाठ्य
वर्ण्य पतितव्य पतनीय पात्य ३० शोचितव्य शोचनीय शोच्य | निपतितव्य निपतनीय निपात्य ३१ जेतव्य जयनीय जेय रक्षितव्य रक्षणीय रक्ष्य ३२|तरितव्य तरणीय . तार्य, . |वदितव्य वदनीय वाद्य । |तरीतव्य | संवदितव्य संवदनीय संवाद्य ३३ | धावितव्य धावनीय धाव्य
विवदितव्य विवदनीय विवाद्य ३४ भवितव्य भवनीय भव्य १० विसंवदितव्य विसंवदनीय विसंवाद्य ३५ अनुभवितव्य अनुभवनीय अनुभव्य ११| वस्तव्य वसनीय वास्य ३६|प्रभवितव्य प्रभवनीय प्रभव्य १२ | निवस्तव्य निवसनीय निवास्य ३७ अभिभवितव्य अभिभवनीय अभिभव्य १३ भणितव्य भणनीय भाण्य ।
३८. सर्तव्य सरणीय सार्य | खादितव्य खादनीय खाद्य । १५ दग्धव्य दहनीय दाह्य
३९ / प्रसर्तव्य प्रसरणीय प्रसार्य,
प्रसृत्य १६ | अटितवा अटनीय आद्य
४० अनुसर्तव्य अनुसरणीय अनुसार्य १७ अर्चितव्य अर्चनीय अर्घ्य १८ चलितव्य चलनीय
अनुसृत्य चल्य । १९ चरितव्य चरणीय चर्य
४१ स्मर्तव्य स्मरणीय स्मार्य आचरितव्य आचरणीय आचर्य ।
क्षेतव्य क्षयणीय. क्षेय,
क्षय्य २१ जीवितव्य जीवनीय जीव्य ४३ | गन्तव्य . गमनीय । गम्य २२| त्यक्तव्य त्यजनीय त्याज्य ४४ आगन्तव्य आगमनीय आगम्य
त्याग्य ४५ अवगन्तव्य अवगमनीय अवगम्य २३| परित्यक्तव्य परित्यजनीय परित्याज्य
परियाय ४६ | निर्गन्तव्य निर्गमनीय निर्गम्य २४|क्षरितव्य क्षरणीय क्षर्य
४७ | उद्गन्तव्य उद्गमनीय उद्गगम्य २५ क्रीडितव्य क्रीडनीय क्रीड्य
४८ द्रष्टव्य दर्शनीय दृश्य
४९ स्थातव्य स्थानीय स्थेय २६ जपितव्य जपनीय जप्प,
५० उत्थातव्य उत्थानीय उत्थेय
जाप्य २७ जेमितव्य जेमनीय जेम्य
५१ दातव्य दानीय . देय
सृत्य
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
|१२७ . .. विध्यर्थ (कृत्य) हन्त ५२ . प्रदातव्य प्रदानीय प्रदेय २ सेवितव्य सेवनीय सेव्य ५३ पातव्य पानीय पेय ३ स्वादितव्य स्वादनीय स्वाद्य ५४ रोढव्य रोहणीय रोह्य ४ ईक्षितव्य ईक्षणीय ईक्ष्य ५५ आरोढव्य आरोहणीय आरोह्य ५ निरीक्षितव्य निरीक्षणीय निरीक्ष्य ५६ ध्यातव्य ध्यानीय ध्येय ६ समीक्षितव्य समीक्षणीय समीक्ष्य ५७ गर्जितव्य गर्जनीय गय॑ ७ अपेक्षितव्य अपेक्षणीय अपेक्ष्य ५८ कसितव्य कसनीय कस्य ९८ परीक्षितव्य परीक्षणीय परीक्ष्य ५९ विकसितव्य विकसनीय विकस्य ४९ उद्विक्षितव्य उद्विक्षणीय उद्वीक्ष्य ६० गातव्य · गानीय गेय . पराजेतव्य पराजयनीय पराजेय ६१ द्रोतव्य द्रवणीय द्रव्य . १ विजेतव्य विजयनीय विजेय ६२ रटितव्य रटनीय राट्य- २ प्रस्थातव्य प्रस्थानीय प्रस्थेय ६३ तप्तव्य तपनीय · तप्य -३ काशितव्य काशनीय काश्य ६४ वाञ्छितव्य वाञ्छनीय वाञ्छ्य ४ प्रकाशितव्य प्रकाशनीय प्रकाश्य ६५ फलितव्य फलनीय फल्य ५ मोदयितव्य मोदनीय मोद्य ६६ सत्तव्य सदनीय साद्य ६ कम्पितव्य कम्पनीय कम्प्य ६७ प्रसत्तव्य प्रसदनीय प्रसाद्यं ९७ द्योतितव्य द्योतनीय द्योत्य ६८ हसितव्य हसनीयः हास्य ८ विद्योतितव्य विद्योतनीय विद्योत्य ६९ विरन्तव्य विरमणीय विरम्य
९९ रोचितव्य रोचनीय रोच्य ७० . भवितव्य भवनीय भव्य ।
१०० यतितव्य यतनीय यत्य ७१ वन्दितव्य वन्दनीय वन्द्य १०१प्रयंतितव्य प्रयतनीय प्रयत्य ७२ वर्धितव्य वर्धनीय वृध्य
१०२ शिक्षितव्य शिक्षणीय शिक्ष्य ७३ डयितव्य डयनीय डेय
१०३ श्लाघितव्य श्लाघनीय श्लाघ्य ७४. उड्डयितव्य. • उड्डयनीय. उड्डेय
१०४ लड़ितव्य लङ्घनीय लय ७५ भाषितव्य भाषणीय भाष्य
१०५ उल्लवितव्य उल्लङ्घनीय उल्लय ७६ रन्तव्य रमणीय रम्य
१०६ लोक्तिव्य लोकनीय लोक्य ७७ लब्धव्य लभनीय लभ्य
१०७ विलोकितव्य विलोकनीय विलोक्य loe वर्तितव्य वर्तनीय वृत्य or पक्तव्य पचनीय पाक्य ७९ प्रवर्तितव्य प्रवर्तनीय प्रवृत्य
१०९ हर्तव्य हरणीय हार्य k० परिवर्तितव्य परिवर्तनीय परिवृत्य
-११० विहर्तव्य विहरणीय विहार्य ८१ शोभितव्य शोभनीय शोभ्य ।
१११ परिहर्तव्य परिहरणीय परिहार्य
९२२/१३५४ FREE
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
|१२८
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश વિધ્યર્થ (કૃત્ય) કુંદા ११२ उद्धर्तव्य उद्धरणीय उद्धार्य १३७ अमितव्य श्रमणीय श्रम्य ११३ नेतव्य नयनीय नेय १३८ विश्रमितव्य विश्रमणीय विश्रम्य ११४ आनेव्य आनयनीय आनेय १३९ शमितव्य शमनीय शम्य ११५याचिततव्य याचनीय याच्य १४० क्षमितव्य क्षन्तव्य क्षम्य ११६ राजितव्य राजनीय राज्य १४१ सेद्धव्य सेधनीय सेध्य ११७ वोढव्य वहनीय वह्य, १४२ अर्धितव्य अर्धनीय ऋध्य
वाह्य १४३ समर्थितव्य समर्धनीय समृध्य ११८ वप्तव्य वपनीय वाप्य १४४ शोष्टव्य शोषणीय शोष्य ११९ श्रयितव्य श्रयणीय . श्रेय १४५ तर्पितव्य तर्पणीय तृप्य १२० आश्रयितव्य आश्रयणीय आश्रेय त्रप्तव्य १२१भक्तव्य भजनीय/भाज्यभाग्य तर्तव्य १२२ भर्तव्य भरणीय भृत्य १४६ द्रोहितव्य द्रोहणीय द्रोह्य. १२३ हातव्य हयनीय ह्रय १२४ आह्वातव्य आह्वयनीय आहेय
| द्रोग्धव्य , १२५ कोपितव्य कोपनीय कुप्य । अभिद्रोहितव्य १२६ क्रोधितव्य क्रोधनीय क्रोध्य १४७ अभिद्रोग्धव्य अभिद्रोहणीय अभिद्रोह १२७ अभिक्रोधितव्य अभिक्रोधनीय अभिक्रोध्य अभिद्रोढव्य . |१२८ तोष्टव्य तोषणीय तोष्य १४८ रोष्टव्य , रोषणीय रोष्य १२९ नशितव्य नशनीय नाश्य । १४९ लोपितव्य लोपनीय लोप्य नंष्टव्य
१५० जनितव्य जननीय जन्य १३० नर्तितव्य नर्तनीय नृत्य ।
१५१ प्रजनितव्य प्रजननीय प्रजन्य १३१ पोष्टतव्य पोषणीय पोष्य १५२ योद्धव्य . योधनीय योध्य १३२ मोहितव्य मोहनीय मोह्य
१५३ अनुरोद्धव्य अनुरोधनीय अनुरोध्य मोग्धव्य
१५४ मन्तव्य मननीय मान्य. . मोढव्य
१५५ वेत्तव्य वेदनीय वेद्य । १३३ लोटितव्य लोटनीय लोट्य
१५६ दीपितव्य दीपनीय दीप्य १३४ लोभितव्य लोभनीय लोभ्य
१५७ योक्तव्य योजनीय योज्य लोब्धव्य
१५८ मेलितव्य मेलनीय मेल्य १३५क्षोभितव्य क्षोभणीय क्षोभ्य
१५९ लेखितव्य लेखनीय लेख्य १३६ मदितव्य मदनीय माद्य
१६० स्रष्टव्य सर्जनीय, सृज्य
सर्य
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
१६१ विस्रष्टव्य
१६२ उत्स्रष्टव्य
१६३ स्प्रष्टव्य स्पष्टव्य
विध्यर्थ (नृत्य) दृहन्त
विसर्जनीय विसृज्य |१८७ पारयितव्य पारणीय विसर्ग्य १८८ पालयितव्य पालनीय उत्सर्जनीय उत्सृज्य १८९ भक्षयितव्य भक्षणीय उत्सर्ग्य १९० कथयितव्य कथनीय
स्पर्शनीय
स्पृश्य
१६४ स्फुटितव्य स्फोटनीय
१६५ स्फुरितव्य
स्फुरणीय
१६६ एषितव्य
एषणीय
एष्टव्य
१६७ प्रष्टव्य
१६८ वेष्टव्य
१६९ प्रवेष्टव्य
१७० उपवेष्टव्य
प्रच्छनीय
वेशनीय
स्फुट्य
स्फोर्य
एष्य
प्रच्छ्य
वेश्य
प्रवेशनीय प्रवेश्य उपवेशनीय उपवेश्य
मोचनीय
मोच्य
सेचनीय
सेक्य
देशनीय देश्य
आदेशनीय आदेश्य
उपदेशनीय उपदेश्य
चिन्त्य
१७१ मोक्तव्य
१७२ सेक्तव्य
१७३ देष्टव्य
१७४ आदेष्टव्यं
१७५ उपदेष्टव्य
१७६ चिन्तयितव्य चिन्तनीय १७७ दण्डयितव्य दण्डनीय
१७८ पीडयितव्य पीडनीय
पूज्य
१७९ पूजयितव्य पूजनीय १८० वर्णयितव्य वर्णनीय वर्ण्य १८१ सान्त्वयितव्य सान्त्वनीय सान्त्व्य १८२ चोरयितव्य चोरणीय चोर्य
घोष्य
१८३ घोषयितव्य घोषणीय १८४ तोलयितव्य तोलनीय
तोल्य
१८५ भूषयितव्य भूषणीय १८६ ताडयितव्य ताडनीय
भूष्य
ताड्य
दण्ड्य
पीड्य
१९१ गणयितव्य गणनीय
१९२ रचयितव्य रचनीय
१९३ विरचयितव्य विरचनीय
१९४ स्पृहयितव्य स्पृहणीय
१९५ गर्जयितव्य गर्जनीय
१२९
मृगणीय
माननीय
पाय
पाल्य
भक्ष्य
कथ्य
गण्य
रच्य
विरच्य
स्पृह्य
गय
१९६ क्षालितव्य
क्षालनीय क्षाल्य
१९७ प्रक्षालयितव्य प्रक्षालनीय प्रक्षाल्य १९८ मूलयितव्य मूलनीय मूल्य १९९ उन्मूलयितव्यउन्मूलनीय उन्मूल्य २०० वर्जयितव्य वर्जनीय वर्ण्य २०१ परिवर्जयितव्य परिवर्जनीय परिवर्ज्य २०२ अर्पयितव्य अर्पणीय
अर्प्य २०३ समर्पयितव्य समर्पणीय समर्प्य २०४ लोकयितव्य लोकनीय लोक्य २०५ विलोकयितव्य विलोकनीय विलोक्य -२०६ अर्थयितव्य अर्थनीय अर्थ्य
२०७ प्रार्थयितव्य
प्रार्थनीय प्रार्थ्य
२०८ मृगयितव्य
२०९ मानयितव्य
मृग्य
मान्य
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
उपयोग १ नमामि २ नमावः ३ नमामः । १ नम्ये २ नम्यावहे ३ नम्यामहे ४ नमसि ५ नमथः ६ नमथ ४ नम्यसे ५ नम्येथे ६ नम्यध्वें ७ नमति ८ नमतः ९ नमन्ति । | ७ नम्यते ८ नम्येते ९ नम्यन्ते १ अनमम् २ अनमाव ३ अनमाम १अनम्ये २ अनम्यावहि ३ अनम्यामहि | ४ अनमः ५ अनमतम् ६ अनमत ||४ अनम्यथाः५ अनम्येथाम् ६ अनम्यध्वम् ७ अनमत् ८ अनमताम् ९ अनमन् ७ अनम्यत ८ अनम्येताम् ९ अनम्यन्त १ नमेयम् २ नमेव ३ नमेम [१नम्येय २ नम्येवहि ३ नम्येमहि ४ नमः ५ नमेतम् ६ नमेत ४ नम्येथाः ५ नम्येयाथाम् ६ नम्येध्वम् ७ नमेत् ८ नमेताम् ९ नमेयुः | ७ नम्येत ८ नम्येयाताम् ९ नम्येरन् १ नमानि २ नमाव ३ नमाम [१ नम्यै २ नम्यावहै ३ नम्यामहै ४ नम ५ नमतम् ६ नमत ४ नम्येस्व ५ नम्येथाम् ६ नम्यध्वम् ७ नमतु ८ नमताम् ९ नमन्तु ।। ७ नम्यताम् ८ नम्येताम् ९ नम्यन्ताम्
१ अहम्
(९) ४ त्वम् ___(तुं)
७ सः | (ते)
२ आवाम् (अमे/मपण. ) ५ युवाम् (तमे ) ८ तौ (तमे)
३ वयम् (अभे/५९ो.) ६ यूयम् (तमे) ९ ते (तेमो)
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश (1 હું નમું છું.
હું નમ્યો/નમી. મારે નમવું જોઈએ. હું નમું ?
अहम् नमामि । अहम् अनमम् । अहम् नमेयमे । अहम् नमानि ?
2 અમે બે/આપણે બે નમીએ છીએ. અમે બેઆપણે બે નમ્યા/નમ્યાં. અમારે બેએ/આપણે બેએ નમવું જોઈએ. અમે બેઆપણે બે નમીએ ?
आवाम् नमाव । आवाम् अनमाव । आवाम् नमेव । आवाम् नमाव?
(૩ અમે/આપણે નમીએ છીએ.
અમે આપણે નમ્યાં.
અમારે આપણે નમવું જોઈએ. | અમે/આપણે નમીએ ?
વય નમઃ | वयम् अनमाम । वयम् नमेम । वयम् नमाम ?
(4 તું નમે છે.
તું નમ્યો/નમી. | તારે નમવું જોઈએ. . તું નમ
त्वम् नमसि । વમ્ અનમ: | त्वम् नमः । ત્વમ્ નમ:
(ક તમે બે નમો છો.
તમે બે નમ્યાં. તમારે બેએ નમવું જોઈએ. તમે બે નમો.
युवाम् नमथः युवाम् अनमतम् युवाम् नमेतम् युवाम् नमत्तम्.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३२
6 तमे नभो छो.
तभे नभ्यां. તમારે નમવું જોઈએ. तथे नभो.
7 ते नमे छे.
ते नभ्यो.
તેણે નમવું જોઈએ. ते नभे.
8 ते जे नभे छे.
તે બે નમ્યાં.
તે બે એ નમવું જોઈએ.
ते जे नभे.
9 तेखो नभे छे.
તેઓ નમ્યાં.
તેઓએ નમવું જોઈએ.
तेखो नभे.
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
यूयम् ममथ ।
यूयम् अनमत
यूयम् न
यूयम् नमत
सः नमति ।
सः अनमत् ।
सः नमेत् ।
सः नमतु ।
तौ नमतः
तौ अनमताम्
तौ नमेताम्
तौ नमताम्
ते नमन्ति
ते अनमन्
ते नमेयुः
ते नमन्तु
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
शोभनासु
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
१३३ शोभन स्त्री. सुंदर (कन्या) शोभना शोभने शोभना: शोभनाम शोभनया शोभनाभ्याम् शोभनाभिः शोभनायै
शोभनाभ्यः शोभनायाः
शोभनयोः शोभनानाम् शोभनायाम् शोभने शोभने
शोभनाः शुचिः शुची शुचयः शुचिम्
शुचीन् शुचिना शुचिभ्याम् शुचिभिः शुचये १
शुचिभ्यः शुचेः ४
शुचीनाम् ___ शोभन पु. सुंदर (बालक)
शुचौ
शुचिषु शोभनः शोभनौ शोभनाः शुचे
शुचयः शोभनम्
शोभनान् शुचि शुचिनी शोभनेन
शोभनाभ्याम् शोभनैः । शोभनाय ".. शोभनेभ्यः
शुचिभ्याम् शुचिभिः शुचिने
शुचिभ्यः शोभनस्य - शोभनयोः शोभनानाम् ४ शचिनः शोभने
" शोभनेषु ० "
शुचीनाम् शोभन! शोभनौ! शोभनाः ! शुचिनि
शुचिषु शोभन नपु. सुंदर (पुस्तक) | शुचे,शुचि शुचिनी शुचीनि शोभनम् . शोभने शोभनानि | शचिः शुची शुचयः
शुचिम्
शुची: शोभनेन . शोभनाभ्याम् शोभनैः ।
शुच्या शुचिभ्याम् शुचिभिः शोभनाय " शोभनेभ्यः १शच्यै,शुचये "
शुचिभ्यः
शुच्योः
.
शुची
शुचीनि
.
. शोभनेभ्यः
शुचिना
शोभनात .
शुचिनोः
शोभनात्
४ शुच्याः ,शुचेः
"
शोभनस्य शोभने शोभन!
शोभनयोः शोभनानाम् | " शुच्योः
शोभनेषु । शुच्याम्,शुचौ । शोभने! शोभनानि!
शुचीनाम् शुचिषु शुचयः
च
शुची
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
महान्तः महतः महद्भिः
महन्दयः
साध्य्यौ
.
१३४ महान्
महान्तो महान्तम् महता
महभ्याम् महते महतः
महतोः महति महन्
महान्तौ (प्र.द्वि.)महत् द् महती (सं.)महत् द् महती
महत्यौ महतीम् महत्या महतीभ्याम महत्यै महत्याः
महताम् महत्सु महान्तः महान्ति महान्ति
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश साध्व्याः
साध्व्योः साध्वीनाम् साध्व्याम्
साध्वीषु साध्वि
साव्यः साधुः साधू साधवः साधुम्
साधू: साध्वा साधुभ्याम् साधुभिः साध्यै,साधवे " साधुभ्यः साध्याः,साधोः " . . . - साध्वोः ।
साधूनाम् साध्वाम्,साधौ " साधुषु साधो
साधवः कर्ता कर्तारौ कर्तारः
कर्तृः कर्तृभ्याम्
कर्तृभ्यः
महती
महत्यः महतीः महतीभिः महतीभ्यः
साधू
कर्तारम्
॥
महत्योः
का
कर्तृभिः
महत्यौ साधू
करें कर्तुः
महतीनाम् महतीषु महत्यः साधवः साधून साधुभिः साधुभ्यः
महत्याम् महति साधुः साधुम् साधुना साधवे साधोः
क्रत्रों:
साधुभ्याम्
कर्तरि कर्तः कर्तृ
कर्तारौ कर्तृणी
कर्तृणाम् कर्तृषु कर्तारः कर्तृणि
शाध्वोः
साधौ साधो साधु
साधू
साधुनी
कत्र्यों
साधूनाम् कर्तृणा
कर्तृभ्याम् कर्तृभिः साधुषु कर्तृणे
कर्तृभ्यः साधवः कर्तणः- " साधूनि " कर्तृणोः- कर्तृणाम् कर्तृणि "
कर्तृषु साधुभिः
कर्तः !कर्तृ! कर्तृणी कर्तृणि साधुभ्यः
कर्त्यः
कीः साधूनाम्
का कीभ्याम कीभिः साधुषु कञ्ये
कीभ्यः साधूनि
काः साध्व्यः
कत्र्याः कीणाम् साध्वीः काम्
कींषु
कयौँ कर्व्यः साध्वीभ्यः
की कीम्
साधुना साधुभ्याम् साधुने साधुनः
साधुनोः साधुनि साधो,साधु साधुनी साध्वी साध्य्यौ साध्वीम् साध्व्या साध्वीभ्याम् साध्व्य
.
साध्वाभिः कत्रि
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
.
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
१३५ स्वामी , स्वामिनों स्वामिनः धीमतःस्वामिनम्
धीमतोः धीमताम् स्वामिना ___स्वामिभ्याम् स्वामिभिः धीमति
धीमत्सु स्वामिने
स्वामिभ्यः धीमन् धीमन्तौ धीमन्तः स्वामिनः
Kप्र.द्वि.)धीमत् ,द् धीमती धीमन्ति स्वामिनोः स्वामिनाम्
Kसं.) धीमत्,द् धीमती धीमन्ति स्वामिनि
स्वामिषु
धीमती धीमत्यौ धीमत्यः स्वामिन्
स्वामिनः धीमतीम्
धीमतीः (प्र.द्वि.)स्वामि स्वामिनी स्वामीनि धीमत्या
धीमतीभ्याम्
धीमतीभिः (सं.) स्वामि-स्वामिन् स्वामिनी स्वामीनि धीमत्यै
धीमतीभ्यः स्वामिनी स्वामिन्यौ . स्वामिन्यः धीमत्याः स्वामिनीम् " स्वामिनीः
धीमत्योः धीमतीनाम् स्वामिन्या . स्वामिनीभ्याम् स्वामिनीभिः धीमत्याम्
धीमतीषु स्वामिन्यै .स्वामिनीभ्यः धीमति
धीमत्यौ धीमत्यः स्वामिन्याः
कमलम् कमले कमलानि स्वामिन्योः स्वामिनीनाम् | स्वामिन्याम्
स्वामिनीषु
कमलेन कमलाभ्याम् कमलैः स्वामिनि स्वामिन्यौ स्वामिन्यः
कमलाय
कमलेभ्यः गणभृत्.द् गणभृतौ गणभृतः
कमलात् गणभृतम्
कमलस्य कमलयोः
कमलानाम् गणभृता गणभृद्भ्याम् गणभृद्भिः
कमले
कमलेषु गणभृते.
गणभृद्भ्यः
कमल! कमले! कमलानि! गणभृतः
गणभृताम्
वारि वारिणी वारीणि गणभृति ।
गणभृत्सु गणभृत्,द् गणभृतौ गणभृतः वारिणा वारिभ्याम् वारिभिः (प्र.द्वि.)गणभृत् ,द् गणभृती गणभृन्ति
वारिभ्यः (सं.)गणभृत् ,द् . गणभृती गणभृन्ति
वारिणः गणभृत् ,द् गणभृतौ गणभृतः
वारिणोः वारीणाम् गणभृतम् . . . "
वारिणि
वारिषु गणभृता गणभृद्भ्याम् गणभृद्भिः वारे !वारि! वारिणी वारीणि गणभृते . गणभृद्भ्यः
मधुनी मधूनि गणभृतः गणभृतोः . गणभृताम् मधुना मधुभ्याम् मधुभिः गणभृत्सु मधुने
मधुभ्यः गणभृत द् गणभृतौ गणभृतः
मधुनः धीमान्, धीमन्तौ धीमन्तः
मधूनाम् धीमन्तम्
धीमतः मधुनि
मधुषु धीमदभ्याम् धीमन्दिः धीमते
मधो ! मधु! मधुनी . मधूनि धीमदभ्यः
.
गणभृतोः ।
.
वारिणे
| गणभृति
मधुनोः
धीमता.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३६
जगत्, द्
जगता
जगते
जगतः
"
जगति
जगत्, द्
दाम
दाम्ना
दाम्ने
दाम्नः
"
दाम्नि, दामनि
दाम,दामन्
आयुः
"
आयुषा आयुषे
आयुषः
"
आयुषि
आयुः
पयः
"
पयसा
पयसे
पयसः
"
पयसि
पयः
सर्पिः
"
सर्पिषा
सर्पिषे
सर्पिषः
जगती
जगद्भ्याम्
जगतो:
जगती
दाम्नी, दामनी
"
दामभ्याम्
..
दाम्नोः
"
बालम्
बालेन
बालाय
बालात्
बालस्य
बाले
बाल !
मुनिः
मुनिम्
दाम्नाम्
मुनिना
दामसु
मुनये
दाम्नी, दामनी दामानि मुनेः
आयुषी
आयूंषि
"
आयुषोः
"
जगन्ति
"
आयुषी
पयसी
पयोभ्याम्
जगद्भिः
जगद्भ्यः
पयसोः
पयसी
सर्पिषी
सर्पिर्भ्याम्
जगताम्
जगत्सु
जगन्ति
दामानि
मुनौ
आयुर्भ्याम् आयुर्भिः मुने
आयुर्भ्यः भानुः भानुम्
आयुषाम् भानुना
भानवे
भानोः
दामभिः
दामभ्यः
"
आयुःषु, आयुष्षु
आयूंषि
पयांसि
पयोभिः
पयोभ्यः
"
पयसाम्
पयःसु पयस्सु
पयांसि
सपींषि
सर्पिर्भिः
सर्पिः
सर्पिषि
सर्पिः
बाल:
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
सर्पिषः सर्पिषाम् सर्पिःषु,सर्पिष्षु सपींषि
बालाः
बालान्
बालैः
बालेभ्यः
"
भानौ
भानो
| मरुत्, द्
मरुतम्
मरुता
| मरुते
| मरुतः
मरुति
मरुत्, द्
सर्पिषी
बालौ
""
बालाभ्याम्
बालयोः
बालौ !
मुनी
"
मुनिभ्याम्
मुन्योः
मुनी
भानू
भानुभ्याम्
भान्वोः
""
भानू
मरुतौ
"
मरुद्भ्याम्
"
"
मरुतोः
"
मरुतौ
बालानाम्
बालेषु..
बाला: !
मुनयः
मुनीन्
मुनिभिः
मुनिभ्यः
मुनीनाम्
मुनिषु
मुनयः
भानवः
भानून्
भानुभिः
भानुभ्यः
भानूनाम्
भानुषु
भानवः
मरुतः
मरुभ्दिः
मरुद्भ्यः
मरुताम्
मरुत्सु
मरुतः
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३७ शशिनाम् शशिषु शशिनः वणिजः
पितुः
वणिग्भिः वणिग्भ्यः
वणिजाम् वणिक्षु वणिजः माला:
मालाभिः मालाभ्यः
.
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश पिता , पितरौ पितरः ।
शशिनोः |पितरम्
पितृन् शशिनि पित्रा पितृभ्याम् पितृभिः शशिन् शशिनौ पित्रे
पितृभ्यः वणिक,ग वणिजौ
वणिजम् पित्रोः पितृणाम्
वणिजा वणिग्भ्याम पितरि
पितृषु वणिजे पितः पितरौ पितरः वणिजः चन्द्रमाः चन्द्रमसौ चन्द्रमसः
वणिजोः चन्द्रमसम्
वणिजि चन्द्रमसा चन्द्रमोभ्याम् चन्द्रमोभिः वणिक् ,ग वणिजौ चन्द्रमसे
. चन्द्रमोभ्यः
माला माले चन्द्रमसः
मालाम् चन्द्रमसोः चन्द्रमसाम् मालया मालाभ्याम् चन्द्रमसि " चन्द्रमासु,चन्द्रमस्सु, मालायै चन्द्रमः चन्द्रमसौ
चन्द्रमसः . मालायाः द्विट्, द्विषौ द्विषः
मालयोः द्विषम्
मालायाम् द्विषा द्विड्भ्याम् द्विभिः माले
माले द्विड्भ्यः . मतिः मती द्विषः
मतिम् . द्विषोः
मत्या
मतिभ्याम्
मत्यै,मतये " द्विट्ड द्विषौ
दिषः
मत्याः, मतेः राजा. राजानौ . राजानः
मत्योः राजानम्
राज्ञः मत्याम,मतौ राज्ञा राजभ्याम् राजभिः मते मती राजे
राजभ्यः
नदी राज्ञः ।
नदीम् राज्ञोः
राज्ञाम् राज्ञि,राजनि
राजसु राजन् राजानौ राजानः नद्याः शशी शशिनौ शशिनः
नद्योः शशिनम्
नद्याम् शशिना शशिभ्याम् शशिभिः
नदि
नद्यौ शशिने
शशिभ्यः शशिनः
मालानाम् मालासु मालाः मतयः मती: मतिभिः मतिभ्यः
: द्विषाम् द्विट्सु
विषि
नद्यौ
मतीनाम् मतिषु मतयः नद्यः नदीः नदीभिः नदीभ्यः
नदीभ्याम्
नद्या नये
नदीनाम् नदीषु नद्यः
7
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३८
युधः ।
वाचौ
मातरौ
मात्र
मातरि मातः
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश अप्सराः अप्सरसौ अप्सरसः
युधोः युधाम् अप्सरसम्
यधि . "
युत्सु अप्सरसा अप्सरोभ्याम् अप्सरोभिः |युत्, द् युधौ अप्सरसे
अप्सरोभ्यः वाक्,ग
वाचः अप्सरसः
वाचम् अप्सरसोः अप्सरसाम् वाचा
वाग्भ्याम वाग्भिः अप्सरसि.. " अप्सरः स अप्सरस
वाग्भ्यः अप्सरः अप्सरसौ अप्सरसः
वाचः माता मातरः
वाचोः . वाचाम् मातरम् मातृः वाचि
वाक्षु मात्रा मातृभ्याम् मातृभिः वाक्, ग वाचौ
वाचः मातृभ्यः काजलःकाजलौकाजलाः मातुः
काजलम्
काजलाः मात्रोः मातृणाम् काजलेन काजलाभ्याम् काजलैः मातृषु काजलाय
काजलेभ्यः मातरौ मातरः
काजलात् सीमा सीमानौ
सीमानः
कालस्य ___ काजलयोः काजलानाम् सीमानम् सीम्नः काजले
काजलेषु सीम्ना सीमभ्याम्
सीमभिः | काजल! काजलौ! काजलाः! सीम्ने
सीमभ्यः सीम्नः सीम्नोः
सीम्नाम् सीम्नि,सिमनि " सीमसु सीमन् सीमानौ सीमानः ककुप, ककुभौ ककुभः ककुभम् ककुभा ककुठभ्याम् ककुभिः
ककुठभ्यः ककुभः
ककुभोः ककुभाम् ककुभि
ककुप्सु ककुप, ककुभो ककुभः युत्, द् युधौ युधः युधम्
युद्भ्याम् युझ्दिः यचे
सामना
ककुभे
युधा
युद्भ्यः
युधः
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप को 'अस्मद्' सर्वनाम
अहम्
| माम्-मा
मयी
मह्यम्-मे
मद्
मम-मे
मयि
सः
तम्
तेन
तस्मै
तस्मात्
तस्य
तस्मिन्
तद्
तेन
तस्मै
तस्मात्
तस्य
तस्मिन्
• सा
.
आवाम्
'-नौ
"
ताम्
तया
तस्यै
तस्याः
तस्याः
तस्याम्
आवाभ्याम्
"-नौ
""
'तद्' सर्वनाम-पुंलिङ्ग तौ
आवयोः-नौ अस्माकम् नः
अस्मासु
ताभ्याम्
"
"
तयोः
"
'तद्' सर्वनाम-नपुं.
ते.
वयम्
त्वम्
त्वाम्-त्वा
अस्मान् -नः अस्माभिः
त्वया
अस्मभ्यम्-नः तुभ्यम्-ते
अस्मद् त्वद् तव-ते
त्वयि
ताभ्याम्
तयोः
ताभ्याम्
ताभ्याम्
ताभ्याम्
तयोः
तयोः
ते
तान्
तैः
तेभ्यः
तेषाम्
तेषु
तानि
तैः
तेभ्यः
'तद्' सर्वनाम - स्त्रीलिङ्ग
ते
ते
तेषाम्
तेषु
ताः
ताः
ताभिः
ताभ्यः
ताभ्यः
तासाम्
तासु
सर्वः
सर्वम्
सर्वेण
सर्वस्मै
सर्वस्मात् द्
सर्वस्य
सर्वस्मिन्
सर्व
सर्वा
सर्वाम्
सर्वया
सर्वस्यै
सर्वस्याः
"I
सर्वस्याम्
सर्वे
सर्वम्
"
'युष्मद्' सर्वनाम युवाम्
" - वाम् युवाभ्याम्
" - वाम्
"
सर्वेण
सर्वस्मै
सर्वस्मात्-द्
सर्वस्य
सर्वस्मिन् सर्व
सर्वो
युष्मद्
युवयोः - वाम् युष्माकम् - वः
युष्मासु
सर्वाभ्याम्
""
"
सर्वयोः
"
सर्वो
सर्वे
::
"
सर्वाभ्याम्
""
"
सर्वयोः
सर्वे
सर्वे
सर्वाभ्याम्
"
"
सर्वयोः
"
सर्वे
यूयम्
युष्मान् वः युष्माभिः युष्मभ्यम् - वः
१३९
सर्वे
सर्वान्
सर्वैः
सर्वेभ्यः
सर्वेषाम्
सर्वेषु
सर्वे
सर्वाः
"
सर्वाभिः
सर्वाभ्यः
सर्वासाम्
सर्वासु
सर्वाः
सर्वाणि
"I
सर्वैः
सर्वेभ्यः
"
सर्वेषाम्
सर्वेषु सर्वाणि
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
नमन्
नमन्तम्
नमता
नमते
नमतः
नमतः
नमति
नमन्
नमत्, द्
नमन्ती
नन्तीम्
नमन्त्या
नमन्त्यै
नमन्त्याः
नमन्त्याः
नमन्त्याम्
हे नमन्ति !
नम्यमानः
नम्यमानम्
नम्यमानेन
नमन्तौ
नमन्तौ
नमन्तः
नमतः
नमद्भ्याम्
नमद्भिः नतवता
नमद्भ्याम्
नमद्भ्यः नतवते
नमद्भ्याम् नमद्भ्यः नतवतः
नमतोः
नमतोः
नमन्तौ
नमन्ती
नम्यमानौ
नम्यमानौ
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
नतवन्तः
नतवतः
नतवद्भ्याम् नतवद्भिः नतवद्भ्याम् नतवद्भ्यः नतवद्भ्याम् नतवद्भ्यः नतवतो: नतवताम् नतवतोः
नतवत्सु
हे नतवन्तौ !
नतवती
नमत्सु
नमन्तः
नमन्ति
तवान्
नतवन्तम्
नमताम् नतवतः
नतवति
हे नतवन् !
नम्यमानाः
नम्यमानान्
नम्यमानाभ्याम् नम्यमानैः
नम्यमानाय नम्यमानाभ्याम् नम्यमानेभ्यः
नम्यमानात् नम्यमानाभ्याम् नम्यमानेभ्यः नम्यमानस्य नम्यमानयोः नम्यमानानाम् नम्यमाने नम्यमानयोः नम्यमानेषु
हे नम्यमानाः !
हे नम्यमान! हे नम्यमानौ ! नम्यमानम् नम्यमाने नम्यमानानि हे नम्यमान! हे नम्यमाने ! हे नम्यमानानि ! नम्यमाने
नम्यमाने
नतवत् द्
नमन्त्यौः
नमन्त्यः
नमन्त्यौ नमन्तीः नतवतीम् नमन्तीभ्याम् नमन्तीभिः नतवत्या नमन्तीभ्याम् नमन्तीभ्यः नतवत्यै नमन्तीभ्याम् नमन्तीभ्यः नतवत्याः नमन्त्योः नमन्तीनाम् नतवत्याः नमन्तीषु नतवत्याम् हे नमन्त्यः ! हे नर्तवति !
नमन्त्योः
हे नमन्त्यौ !
नतवती
नतः
नतम्
नतेन
नताय
नतात्
नतस्य
नते
हे नत !
नतम्
हे नत !
नम्यमाना
नम्यमानाः
नता
| नम्यमानाम्
नम्यमानाः
नताम्
नम्यमानया
नम्यमानाभ्याम् नम्यमानाभिः नतया नम्यमानायै नम्यमानाभ्याम् नम्यमानाभ्यः नतायै
नम्यमानायाः नम्यमानाभ्याम् नम्यमानाभ्यः नतायाः
नम्यमानायाः नम्यमानयोः
नम्यमानानाम् नतायाः
नम्यमानायाम् नम्यमानयोः हे नम्यमाने! हे नम्यमाने !
नम्यमानासु नतायाम् हे नम्यमानाः
हे नते !
नतवन्तौ
नतवन्तौ
नतवत्यः
नतवत्यौ नतवत्यौ नतवती: नतवतीभ्याम् नतवतीभिः नतवतीभ्याम् नतवतीभ्यः नतवतीभ्याम् नतवतीभ्यः नतवत्योः नतवतीनाम् नतवत्योः तवतीषु :
हे नतवत्यः !
हे नतवत्यौ !
नौ
नतौ
नताभ्याम्
नताभ्याम्
नताभ्याम्
नतयोः
नतयोः
हे नतौ !
"नते
हे नते !
नते
न
हे नतवन्तः
नतवन्ति
नताभ्याम्
नताभ्याम्
नताभ्याम्
नतयोः
नतयोः
हे नते !
नताः
नतान्
नतैः
नतेभ्यः
नतेभ्यः
नतानाम्
नतेषु
हे नताः !
नतानि
हे नतानि !
तताः
नताः
नताभिः
नताभ्यः
नताभ्यः
नतानाम्
नतासु
हे नताः !
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिन्तन हैम संस्कृत धातु रूप कोश
नन्तव्यौ
नन्तव्याः
नन्तव्यौ
नन्तव्यान्
नन्तव्यः
नन्तव्यम्
नन्तव्येन
नन्तव्याय
नन्तव्यात्
नन्तव्यस्य नन्तव्ययोः
नन्तव्ये
नन्तव्ययोः
हे नन्तव्य !
हे नन्तव्यौ !
नन्तव्यम् हे नन्तव्य !
नन्तव्या
नन्तव्याम्
नन्तव्यया
नन्तव्यायै
नन्तव्यायाः
नन्तव्यायाः
नन्तव्यायाम्
हे नन्तव्ये !
नमनीयः
नमनीयम्
नमनीयेन
नन्तव्याभ्याम्
नन्तव्याभ्याम्
नन्तव्याभ्याम्
नमनीयात्
नमनीयस्य
नमनीये
हे नमनीय !
नन्तव्ये
हे नन्तव्ये !
नन्तव्ये
नन्तव्ये
नमनीयौ
नमनीय
नन्तव्यैः
नन्तव्येभ्यः
नन्तव्येभ्यः
नन्तव्यानाम्
नन्तव्येषु हे नन्तव्याः !
नन्तव्यानि
हे नन्तव्यानि !
नमनीयाः
नमनीयान्
नमनीयाभ्याम् नमनीयैः '
नमनीयाय नमनीयाभ्याम् नमनीयेभ्यः
नमनीयम्
नमनीये
हे नमनीय! हे नमनीये!
नन्तव्याः
नन्तव्याः
नन्तव्याभ्याम् नन्तव्याभिः
नन्तव्याभ्याम् नन्तव्याभ्यः
नन्तव्याभ्याम् नन्तव्याभ्यः नम्यायाः
"
नन्तव्ययोः
नन्तव्यानाम्
नन्तव्ययोः
हे नन्तव्ये !
नन्तव्यासु हे नन्तव्याः ! नम्ये
नमनीयाभ्याम् नमनीयेभ्यः
नमनीययोः नमनीयानाम् नमनीययोः
हे नमनीयौ !
नमनीयेषु
हे नमनीयाः !
नमनीयानि
हे नमनीयानि!
नमनीया
नमनीये
नमनीयाः
नमनीयाम्
नमनीये नमनीयाः
नमनीयाभ्याम् नमनीयाभिः
नमनीयया नमनीयायै नमनीयाभ्याम् नमनीयाभ्यः
नमनीयायाः नमनीयाभ्याम् नमनीयाभ्यः नमनीयायाः नमनीययोः नमनीयानाम् नमनीयायाम् नमनीययोः
हे नमनीये ! हे नमनीये !
नम्यः
नम्यम्
नम्येन
नम्याय
नम्यात्
नम्यस्य
नम्ये
नम्य !
नमनीयासु हे नमनीयाः !
नम्यम्
नम्य !
नम्या
नम्याम्
नम्यया
नम्यायै
नम्यायाम्
नम्यौ
नम्याभ्याम्
"
नम्ययोः
""
"
नम्यौ !
नम्ये
नम्ये !
नम्ये
"
"
नम्याभ्याम्
"
नम्ययोः
""
नम्ये
नम्याः
नम्यान्
नम्यैः
नम्येभ्यः
१४१
"
नम्यानाम्
नयेषु
नम्याः !
नम्यानि
नम्यानि !
"
नम्या :
"
नम्याभिः
नम्याभ्यः
नम्यानाम्
नम्यासु
नम्याः
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुस्तक लेनार भाग्यशाली आत्माओने
नम्र प्रार्थना
आ पुस्तक पठन पाठन कर्यावाद राखी न मुंकता अन्य जरूरीयात वालाने आपी देवं. जेथी परिग्रहदोष तथा
झानान्तराय दोषथी बची शकाय.
ॐॐ
-
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ प्रकरण त्रिषष्टि भाष्य प्राकृत कर्मग्रन्थ न्यायभूमिका पंचसंग्रह तर्कसंग्रह कम्मपयडी मुक्तावलि बृहत्संग्रहणी स्याद्वादमंजरी बृहत्क्षेत्रसमास प्रमाणनय तत्त्वालोक रत्नाकरावतारिका लोकप्रकाश षोडशक तत्त्वार्थ व्याप्तिपञ्चक प्रथमा षोडशक मध्यमा योगशतक उत्तमा योगदृष्टि समुच्चय व्याकरण योगविंशिका रघुवंश विंशतिर्विशिका नैषध किरात प्राचीन लिपि अभ्यास माटे मलो हरेश कुबडिया 6/103, शत्रुजयपार्क, तलेटी रोड, पालिताणा - 364270. गुजरात - भारत. तर्कभाषा लेखकोने बीजी आवृत्ति समये प्रुफनी झंझटथी बचवा उपरोक्त स्थले संपर्क करो. M-9426316889