Book Title: Siddhachakra Varsh 04 - Pakshik From 1935 to 1936
Author(s): Ashoksagarsuri
Publisher: Siddhachakra Masik Punarmudran Samiti
View full book text
________________
૩૫૧
શ્રી સિદ્ધચક્ર
તા. ૬-૫-૧૯૩૬
,
,
,
,
ચતુર્માસિક પ્રતિક્રમણો અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય સ્થાન કરવાનું કારણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવની કષાયના અંશને રોકવા માટે જરૂરી છે. છતાં પણ સ્થાપના, ગોચરી, અણશણ લોચ, ભિક્ષાચર્યા, આષાઢ ચતુર્માસિકની પ્રથમ તો એ વિશેષતા છે પાનકવિધિ, અવસ્થાનવિધિ, વૈયાવૃત્યવિધિ, પ્રાણોની કે સામાન્ય રીતે જૈન, જૈનેતર સર્વ વર્ગ મુખ્યતાએ યતનાની વિધિ વિગેરે જણાવનાર ચોમાસાની આષાઢ ચાતુર્માસિકને જ ચોમાસી તરીકે ઓળખી સામાચારીથી સકળ સાધુઓને વાકેફ કરવા માટે તેનાથી થતા ચાતુર્માસિકના આરંભને ચોમાસી તરીકે અવસ્થાનરૂપી પર્યુષણાના પહેલા પહેલા પાંચ ગણે છે વળી કાર્તિક કે ફાલ્ગન ચોમાસીના દિવસો દિવસોથી રાતે રાતે કર્ષણ કરાતું હતું, તેમાં એક સાધુ, સાધ્વીઓને નિયમિત ચાર મહિના સુધી સાધુ તે કલ્પસૂત્રનું કર્ષણ કરતો હતો અને શેષ અવસ્થાન કરાવનારા હોતા નથી, ત્યારે આષાઢ સાધુઓ કાઉસગ્નમાં રહીને તે કલ્પસૂત્રને શ્રવણ ચાતુર્માસિકનું ચાતુર્માસિક પ્રતિક્રમણ ચાર મહિના કરતા હતા, અર્થાત્ મુખ્યતાએ આષાઢચાતુર્માસીને અવસ્થાન કરાવનારું હોય છે, અને તે સાધુ, સાધ્વીને દિવસે અવસ્થાનરૂપી પર્યુષણા થતી હતી અને તે ચાર મહિનાની સ્થિરતાની અપેક્ષાએ આષાઢ જ ચાતુર્માસીને દિવસે રાત્રે પ્રતિક્રમણ ર્યા પછી ચાતુર્માસીથી શરૂ થતા ચતુર્માસને જ મુખ્ય ચોમાસી કલ્પકર્ષણની સમાપ્તિ થતી હતી. તરીકે ગણવામાં આવે છે.
પર્યુષણાકલ્પને કથન કરવાનું અનિયમિત નિયત અવસ્થાનરૂપી પર્યુષણાનું મુખ્ય સ્થાન કાલપણું આષાઢ ચતુર્માસી.
આ ઉપર જણાવેલાં કારણોથી સ્પષ્ટપણે અને આ જ અવસ્થાનરૂપી કારણને અંગે સમજી શકાશે કે કલ્પસૂત્રને કહેવા સંભળાવવાનો આષાઢચતુર્માસીને દિવસે ઉત્સર્ગ (મુખ્ય વિધિ) થી નિયમ સાંવત્સરિકપ્રતિક્રમણના દિવસની સાથે હતો પર્યુષણા કરવાનું શાસ્ત્રકારો જણાવે છે, અર્થાત્ નહિ. જે મહાપુરુષો આષાઢ સુદિ પુનમે અવસ્થાન આષાઢ સુદિ દશમે જે ક્ષેત્રમાં સાધુમહાત્માઓ નિયમિત કરવા રૂપ પર્યુષણા કરે તેઓને આષાઢ સૂદિ પધાર્યા હોય અને ત્યાં જો ચોમાસાને લાયકના પુનમનો દિવસ કલ્પકર્ષણનો છેલ્લો દિવસ હોય, ગુણોનો સદ્ભાવ હોય તો વર્ષાઋતુને લાયકની અને જેઓ શ્રાવણ વદિ પાંચમ, દશમ કે અમાવાસ્યાને ઉપધિ અને તૃણ, ક્ષાર આદિક વસ્તુઓ એકઠી કરી દિવસે અપવાદથી અવસ્થાનરૂપ પર્યુષણા કરે યાવત્ ચોમાસાનું અવસ્થાન નિયમિત કરે, અને છેલ્લામાં છેલ્લા ભાદ્રપદ શુકલ પંચમીને દિવસે આષાઢચોમાસીને દહાડે જ તે અવસ્થાન નિયમિત છેલ્લામાં છેલ્લી અપવાદરૂપે કરાતી અવસ્થાનરૂપ કરવાનો મુખ્ય માર્ગ હોઈ આષાઢ ચોમાસીએ પર્યુષણા કરતા હોય તો તે તે દિવસે તે મહાત્માઓને પર્યુષણા કરવી એ નિરપવાદ માર્ગ ગણાયો છે. કલ્પકર્ષણની સમાપ્તિના દિવસો હોય. અવસ્થાન પુર્યષણાની વખતે પર્યુષણા સૂત્રના અભિવર્ધિત એટલે અધિક મહિનાવાળા કથનની જરૂરી
વર્ષમાં નિયત અવસ્થાન ને કલ્પસૂત્ર વાચના આ જણાવેલી રીતિ પ્રમાણે આષાઢ અનિયમિત થાય પણ સવચ્છરી તો ચાતુર્માસીને દિવસે પર્યુષણ નિયમિત કરનાર ભાદરવામાં જ મહાપુરુષો પર્યુષણાકલ્પસૂત્ર કે જેમાં મંગળને માટે યાદ રાખવું જરૂરી છે કે અવસ્થાનરૂપ જિનેશ્વરનાં ચરિત્રો, (પોતાના સુધીના વિરોની પર્યુષણાને અંગે શાસ્ત્રકારોએ પોષ કે આષાઢ પરંપરાનું કથન કરવા સાથે) ચોમાસામાં નિયમિત બેમાંથી કોઈપણ માસ જે વર્ષે અધિક થયો હોય
