________________
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
ઉત્તર : અહીં ઐકાંતે આરાધનાના અભાવદ્વારા વિરાધનાથી થયેલા અનર્થ ફલનો અભાવ જ કહ્યો છે. પરમાર્થથી ચિકિત્સાક્રિયા ન હોવા છતાં માત્ર ચિકિત્સાક્રિયાનો આભાસ થાય તેવી પ્રવૃત્તિમાં તત્પર પણ પુરુષ અહીં ચિકિત્સામાં તેવા પ્રકારની ખોટી ક્રિયાથી કરાયેલા અપકારને-અનર્થને પામતો નથી. (વિરાધના સાવે તુ =) ચોથા ભાંગામાં પણ જો વિરાધના થાય તો તેમાં પ્રવૃત્ત પ્રાણીને વિરાધનાના કારણે અનર્થ પ્રાપ્ત થાય જ. આરાધના પક્ષમાં પણ જો જૈનશાસનની લઘુતાનું કારણ બને તેવું અસત્ કાર્ય કરે તો તેના કારણે તે વિશેષથી અનર્થ પામે જ. કહ્યું છે કે “શિથિલ સાધુચર્યાથી અવશ્ય ભગવંતની આશાતના થાય. ભગવંતની આશાતનાથી બહુદુઃખવાળો અનંત સંસાર થાય.” અહીં સુધી કરેલી વિચારણાથી એ સિદ્ધ થયું કે અનધિકારીને ધર્મ કરવામાં દોષ થાય.
અનધિકારીને ધર્મ કરવામાં દોષ થાય તેમાં જ હેતુ જણાવે છે:- આજ્ઞાનો ભંગ કરવાથી. અહીં આજ્ઞાભંગ જ દોષનું કારણ છે. અશુભ ભાવ વગેરે બીજા કારણોનું આજ્ઞાભંગમાં જ સમાવેશ થઈ જવાથી દોષનું આજ્ઞાભંગ સિવાય બીજું કોઈ કારણ નથી. અહીં આજ્ઞા એટલે જિનવચન. ભંગ એટલે ઉલ્લંઘન.
આજ્ઞાભંગમાં દોષ થાય અને ધર્મ ન થાય એનું શું કારણ ? એ પ્રશ્નના જવાબમાં ગ્રંથકાર કહે છે:- ધર્મ આજ્ઞામાં રહેલો છે. “જે દુર્ગતિમાં પડતા જીવોને ધારી રાખે એટલે કે દુર્ગતિમાં પડતા બચાવે અને સ્વર્ગ વગેરે શુભસ્થાનમાં સ્થાપન કરે તેને ધર્મ કહ્યો છે.” આજ્ઞાનો અર્થ હમણાં જ જણાવી દીધો છે.
ધર્મ આજ્ઞામાં રહેલો છે એ વિષે કહ્યું છે કે-“જિજ્ઞાનાના પાલનમાં જ ચારિત્ર છે. આથી જિનાજ્ઞાનો ભંગ થતાં શાનો ભંગ નથી થયો ? અર્થાત બધાનો જ ભંગ થયો છે. જિનાજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનાર કોની આજ્ઞાથી અનુષ્ઠાન વગેરે કરે ?” (અર્થાત્ જે જિનને ન માને તે ગુરુ વગેરેને પણ ન માને. આથી તેનું જિનાજ્ઞારહિત અનુષ્ઠાનપાલન નિરર્થક છે.) (ઉપદેશમાલા ગા. ૫૦૫)
તથા પરલોકમાં જનારા ધર્મમાર્ગમાં છઘસ્થ જીવોને પરમાર્થથી એક આગમને છોડીને પ્રત્યાખ્યાન વગેરે પ્રમાણ નથી, અર્થાત્ આગમના આધારેજ પ્રત્યાખ્યાન વગેરે પ્રમાણ છે. માટે કદાગ્રહોને છોડીને આગમમાં જ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ, એટલે કે જિનાજ્ઞા પૂર્વક કર્મોથી આગમનું શ્રવણ કરીને આગમમાં કહ્યા પ્રમાણે અનુષ્ઠાનોમાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. અગીતાર્થ જનોની આચરણા પ્રમાણે કરનારા ન બનવું જોઈએ.” (પં. વ. ગા. ૧૭૦૭) [૩]
