________________
૧૩૯
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ.
शब्दार्थद्वारेण स्वबुद्ध्या दृश्यम्। हिंसेति- हिंसाहेतुत्वादायुधानलविषादयो हिंसेत्युच्यन्ते, कारणे कार्योपचारात्; तेषां प्रदाने- अन्यस्मै तत्समर्पणे। 'पापोपदेशे च' सूचनात्सूत्रमिति 'पापकर्मोपदेशे' कृष्याधुपदिशने । तदुक्तम्- "खेत्ते खडेह गोणे, दमेह एमाइ सावयजणस्सा, उवदिसिउं णो कप्पइ, ગાણિનિ વયUTલારસ્સાશા' [.
] ‘’ મુખ્ય પર્વ चतुर्विधोऽनर्थदण्डः। इति गाथार्थः॥९३॥
અતિચાર સહિત બીજું ગુણવ્રત કહ્યું. હવે ત્રીજું ગુણવ્રત કહે છેઃત્રીજું ગુણવ્રત:
ત્રીજું ગુણવ્રત અનર્થદંડ વિરતિ છે. અનર્થદંડના અપધ્યાન, પ્રમાદાચરણ, હિંસાપ્રદાન અને પાપોપદેશ એમ ચાર ભેદ છે.
જેનાથી આત્મા દંડાય તે દંડ. જીવહિંસાદિ પાપથી આત્મા દંડાય છે માટે જીવહિંસાદિ પાપ દંડ છે. દંડના અર્થદંડ અને અનર્થદંડ એમ બે પ્રકાર છે. અર્થ એટલે કારણ. અનર્થ એટલે કારણ વિના. કુટુંબપોષણ તથા સ્વજીવન નિર્વાહ આદિ કારણથી જે પાપો કરવા પડે તે અર્થદંડ. કારણ વિના જે પાપો થાય તે અનર્થદંડ. અહીં બતાવેલા અશુભધ્યાન વગેરે ચાર પાપોની જીવનનિર્વાહમાં જરૂર પડતી નથી, એ પાપો વિના જીવનનિર્વાહ થઈ શકે છે. આથી અશુભધ્યાન વગેરે અનર્થ દંડ છે. અપધ્યાન આદિનો અર્થ આ પ્રમાણે છે:
(૧) અપધ્યાન - નિરર્થક અશુભ વિચારો કરવા તે અપધ્યાન. જેમ કે “સાર્થ ક્યારે જાય છે? ક્યાં કયું કરિયાણું છે? અમુક જમીન કેટલી છે? ખરીદ-વેચાણનો કાળ ક્યો છે? આમ નિરર્થક કોણે ક્યાં શું કર્યું? એવી વિચારણા અપધ્યાન છે.”
(૨) પ્રમાદાચરણ:- પ્રમાદના મધ, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા એમ પાંચ ભેદ છે. પ્રમાદને આધીન બની જે કાર્ય કરવામાં આવે તે પ્રમદાચરણ કહેવાય. (આળસથી બરોબર કામ ન કરવું એ પ્રમાદાચરણ છે. જેમકે - તેલ અને ઘીનાં વાસણો ઉઘાડાં રાખવાં. આવા પ્રમાદથી નિરર્થક જીવહિંસા વગેરે પાપ બંધાય છે.)
(૩) હિંસાપ્રદાન:- જેનાથી હિંસા થાય તેવી હથિયાર, અગ્નિ,વિષ વગેરે વસ્તુ બીજાને આપવી. હથિયાર વગેરે હિંસા નથી, હિંસાનાં સાધનો છે. આમ છતાં અહીં કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી હથિયાર વગેરેને પણ હિંસા કહેલ છે.
(૪) પાપોપદેશ - ખેતીનો સમય થઈ ગયો છે માટે તમે ખેતી શરૂ કરો વગેરે રીતે બીજાને પાપકાર્યનો ઉપદેશ આપીને પાપમાં પ્રવર્તાવવો. કહ્યું છે કે- “જેણે
ક " સિ૩ ” તો
