________________
૧૬૧
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
प्राण्यादिरूप उपायरक्षणादीना चार्थस्ते उपायरक्षणादयः सूत्राद् ज्ञातव्याः। कथम्? कुम्भकारचक्रभ्रामकदण्डोदाहरणेन । इदमत्र ह्रदयम् -यथा किल कुम्भकारचक्रस्याभ्रमतो भ्रमतो वा दण्डो भ्रमणतत्स्थैर्यनिबन्धनमेव भवति, एवमिहापि सूत्रेणोपायरक्षणादयो निरूप्यमाणा विरतिपरिणामेऽसति सति च संभवद्विरतेरसुमतो गुणकरा एव। इह केचिद् विषयादिपदानि पश्चानुपूर्व्या विभागेनान्यथाऽपि व्याचक्षते, इह तु प्रतिपत्तिलाघवायेत्यमेव व्याख्यातानि । તિ માથાર્થ: ૨૦૪
જો વિરતિપ્રતિબંધક કમોંના હાસથી થયેલા વિરતિના પરિણામ હોય ત્યારે વિરતિવાળાની સ્વાભાવિક રીતે જ વધ આદિ અતિચારોનો ત્યાગ કરવામાં તત્પર હોય તેવી જ પ્રવૃત્તિ થાય છે તો વિરતિના વિષય પર આદિને જણાવનારું આ સૂત્ર (= ગ્રંથ) વિરતિવાળાને દેશવિરતિને આશ્રયીને ક્યા ફળવાળું થાય? અર્થાત્ દેશવિરતિવાળાને દેશવિરતિમાં આ સૂત્રથી શો લાભ થાય? આવી શંકા કરીને તેનું સમાધાન કહે છે -
બુદ્ધિમાન શ્રાવક ઉપાયરક્ષણ, ગ્રહણપ્રયત્ન તથા ઉપાયરક્ષણનો અને ગ્રહણ પ્રયત્નનો વિષય કુંભારના ચક્રને ફેરવનાર દંડના ઉદાહરણથી આગમમાંથી જાણી લેવા.
(૧) ઉપાયરક્ષણ:- ઉપાયથી રક્ષણ કરવું તે ઉપાયરક્ષણ. સ્વીકારેલ સમ્યત્વ અને દેશવિરતિ વગેરેનું ક્યા ક્યા ઉપાયથી રક્ષણ કરવું તે આગમથી જાણી લેવું. (જેમકે આયતનનું સેવન કરવું, કારણ વિના બીજાના ઘરમાં પ્રવેશ ન કરવો, જેમાં અજ્ઞાન માણસોને વિનોદ થાય તેવી જુગાર આદિ ક્રિીડાનો ત્યાગ કરવો. વિકારી વચનોનો ત્યાગ કરવો વગેરે સમ્યક્ત વગેરેના રક્ષણના ઉપાયો છે).
ગ્રહણપ્રયત્નઃ- ગ્રહણમાં (= સ્વીકારવામાં) પ્રયત્ન કરવો તે ગ્રહણપ્રયત્ન. (અર્થાત્ નવાં નવાં વ્રતો વગેરે લેવામાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.) જેમ કે- પાણી ગાળીને પીવું, ગાળ્યા વિનાનું પાણી ન પીવું ઈત્યાદિ નિયમો લેવા જોઈએ.
ગ્રહણપ્રયત્નનો વિષય: જે ઉપાયથી ગ્રહણમાં (= વર્તાને સ્વીકારવામાં) પ્રયત્ન થાય તે ગ્રહણ પ્રયત્નનો વિષય કહેવાય. અર્થાત્ જે જે ઉપાયથી વ્રતોનો સ્વીકાર થઈ શકે તે તે ઉપાય ગ્રહણપ્રયત્નનો વિષય કહેવાય. જેમકે- વ્રતનો સ્વીકાર કરવા માટે ચાતુર્માસ વગેરેમાં વ્રતોની વિશેષ માહિતી મળે તેવું વારંવાર શ્રવણ કરવું તે ગ્રહણપ્રયત્નનો વિષય છે.
ક જેની વિરતિ કરવાની હોય તે વિરતિનો વિષય કહેવાય. SR. ઇ. ૨. પ્ર. ગા. ૨૭-૨૮
