________________
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
૧૬૨
ઉપાયરક્ષણનો વિષય:- જેનું ઉપાયથી રક્ષણ કરવાનું છે તે ઉપાયરક્ષણનો વિષય છે કહેવાય. જેમકે- પહેલા અણુવ્રતમાં મારે નિરપરાધી ત્રસ જીવોને સંકલ્પ પૂર્વક મારવા નહિ એવો નિયમ છે. આથી સંકલ્પિત નિરપરાધી ત્રસ જીવો ઉપાયરક્ષણનો વિષય છે. અર્થાત્ પહેલા અણુવ્રતમાં સંકલ્પિત નિરપરાધી ત્રસજીવોનું ઉપાયથી રક્ષણ કરવાનું છે.
કુંભારચક્રના દંડની ઘટના:- અહીં કુંભારના ચક્રને ફેરવનાર દંડના દૃષ્ટાંતનો ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે:- જેમ કુંભારનું ચક્ર ન ફરતું હોય તો દંડ તેને ફેરવે છે અને જો ફરતું હોય તો પરિભ્રમણને સ્થિર રાખે છે, ધીમું પડવા દેતું નથી. આમ દંડ પરિભ્રમણનું અને સ્થિરતાનું કારણ બને જ છે, અર્થાત્ દંડ નિષ્ફળ જતું નથી. તેમ પ્રસ્તુતમાં પણ સૂત્રમાં બતાવાતા ઉપાયરક્ષણ વગેરે વિરતિવાળા જીવમાં વિરતિપરિણામ ન હોય તો ઉત્પન્ન કરે છે અને હોય તો સ્થિર કરે છે, અર્થાતુ વિરતિના પરિણામને પડવા દેતા નથી. આથી સૂત્રમાં બતાવાતા ઉપાયરક્ષણ વગેરે લાભકારી જ છે.
અહીં કેટલાક વિષય વગેરે પદોનું પચ્ચાનુપૂર્વાથી અને વિભાગથી બીજી રીતે પણ વ્યાખ્યાન કરે છે, અર્થાત્ વિષય, ઉપાય, રક્ષણ, ગ્રહણ અને પ્રયત્ન એ ક્રમથી વ્યાખ્યાન કરે છે, અને અહીં જેમ ઉપાયરક્ષણ, ગ્રહણપ્રયત્ન એમ સમાસથી વ્યાખ્યાન કરવામાં આવે છે તેમ વ્યાખ્યાન ન કરતાં ઉપાય, રક્ષણ, ગ્રહણ, પ્રયત્ન એમ વિભાગથી વ્યાખ્યાન કરે છે. અહીં તો જલદી બોધ થાય એટલા માટે આ પ્રમાણે (= ટીકામાં બતાવ્યું છે તે પ્રમાણે) જ વ્યાખ્યાન કર્યું છે. [૧૦૪] .
प्रदर्शितोदाहरणमेव समर्थयतिगहणा उवरि पयत्ता, होइ असंतो वि विरइपरिणामो। अकुसलकम्मोदयओ, पडइ अवन्नाइ लिंगमिह।।१०५॥
[ग्रहणादुपरि प्रयत्नात्, भवति असन्नपि विरतिपरिणामः।
માનવલિયત, પતતિ નિમિદ I૨૦ પI .] ““''ના વ્યાક્યા- “પ્રહUTદુપર “ગુરુપૂને” ત્યાતિસૂત્રनिदर्शितवतोपादानोत्तरकालमित्यर्थः, 'प्रयत्नात्' पुनः पुनःश्रवणाद्यादरात्, किम्? 'भवति' जायते 'असन्नपि विरतिपरिणामः'अविद्यमानोऽपि कर्महासनिबन्धनस्तात्त्विको विरत्यध्यवसायः, अनेन च सूत्रादुपायरक्षणादयो निरूप्यमाणा विरतिपरिणामेऽसति तदुत्पादका भवन्तीत्याऽवेदितं भवति ।
કે જુઓ શ્રાવકધર્મ પચાશક ગાથા - ૩૪
