________________
૧૪૧
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
ત્રીજાં ગુણવ્રતમાં અતિચારો કહે છે -
શ્રાવક ત્રીજા ગુણવ્રતમાં કંદર્પ, કૌકુચ્ય, મૌખ, સંયુક્તાધિકરણ અને ઉપભોગપરિભોગાતિરેકતા એ પાંચ અતિચારોનો ત્યાગ કરે છે.
(૧) કંદર્પ – કંદર્પ એટલે કામ. કામનો હેતુ બને એવો વિશિષ્ટ વાણીનો પ્રયોગ પણ કંદર્પ કહેવાય છે. અથવા મોહને પ્રદીપ્ત કરે એવી હાંસી-મશ્કરી કંદર્પ છે. અહીં સામાચારી આ પ્રમાણે છે:- “શ્રાવકે અટ્ટહાસ્ય ન કરવું જોઈએ = જોરથી ખડખડાટ હસવું ન જોઈએ. હસવું હોય = હસવું આવી જાય) તો સામાન્યથી મોટું મલકે તેમ હસવું જોઈએ.”
(૨) કોકુચ્ય:- શરીરના અંગોને અનુચિત રીતે સંકોચવા વગેરે ક્રિયાથી યુક્ત જીવ કુકુચ છે. કુકુચનો ભાવ તે કીકુચ્ય. અર્થાત્ મુખ, આંખો, હોઠ, હાથ, પગ અને ભવાંના વિકારવાળી અને હાંસી-મશ્કરી આદિથી કરેલી ભાંડના જેવી નિરર્થક ચેષ્ટા તે કૌમુચ્ય છે. અહીં સામાચારી આ પ્રમાણે છે- “જેનાથી લોકોને હસવું આવે તેવાં વચનો બોલવા કે તેવી બેસવા ઊઠવાની અને ચાલવાની ક્રિયા કરવી એ શ્રાવકને ન કલ્પે.”
(૩) મૌખર્ય - ધિઠાઈ સમાન સંબંધરહિત પ્રલાપ કરવો તે મૌખર્યકર
(૪) સંયુક્તાધિકરણ:- જેનાથી આત્મા નરકાદિમાં જોડાય તે અધિકરણ. કુહાડો, ખાંડણિયું, વાટવાનો પથ્થર અને ઘંટી વગેરે (હિંસાદ્વારા દુર્ગતિનું કારણ હોવાથી) અધિકરણ છે. સંયુક્ત એટલે જોડેલું. ધ હિંસક સાધનોને ગોઠવીને (જોડેલાં) તૈયાર રાખવા તે સંયુક્ત અધિકરણ છે. અહીં સામચારી આ પ્રમાણે છે :- શ્રાવકે ગાડું વગેરે સાધનોને જોડેલાં તૈયાર ન રાખવા જોઈએ. એ પ્રમાણે કુહાડો, વાંસલો વગેરેમાં પણ જાણવું.
ઉપભોગ - પરિભોગાતિરેકતા:- ઉપભોગ અને પરિભોગ શબ્દનો અર્થ પહેલાં કહેલો જ છે. ઉપભોગ-પરિભોગની અધિકતા તે ઉપભોગ-પરિભોગાતિરેકતા. અહીં પણ સામાચારી આ પ્રમાણે છે:- શ્રાવક તેલ-આમળાં -સાબુ) ઘણાં લે તો તેના લોભથી ઘણા સ્નાન કરવા 1 અહીં ટીકામાં મુળ વ....... ઈત્યાદિથી મૌખર્યના કારણે થતા અનર્થને જણાવતો એક પ્રસંગ ટુંકમાં જણાવ્યો
છે. તે પ્રસંગ ખ્યાલમાં ન હોવાથી ભાવાનુવાદમાં તેનો અર્થ લખ્યો નથી. - સાધનો ગોઠવીને (= જોડેલ) તૈયાર હોય તો પોતાનું કાર્ય કરી શકે, છૂટા નહિ. જેમકે ગાડા સાથે ધોંસરી જોડેલી હોય તો જ ગાડું સ્વકાર્ય કરી શકે. આથી ટીકામાં ‘અર્થવિરો ’નો તાત્પર્યાર્થ જોડેલું એવો છે. અર્થ એટલે પદાર્થ-વસ્તુ. ક્રિયા એટલે કાર્ય, દા.ત. ઘટરૂપ પદાર્થની ક્રિયા = કર્ય જલાનયન છે. કરણયોગ્ય એટલે કરવા માટે યોગ્ય. ગાડાનું જે કાર્ય છે તે કાર્ય કરવા ગાડું ત્યારે જ યોગ્ય બને કે જ્યારે ગાડું ધોંસરી વગેરેથી યુક્ત હોય. આમ મળ્ય-મરોળ્યું નો ભાવાર્થ જોડેલું થાય.
