________________
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
૧૪૪
તેમાં પહેલાં સામાયિક કહે છે :
(૧) સામાયિક શિક્ષાવતઃ અમુક કાળ સુધી સાવધ = પાપવાળાં) કાર્યોનો ત્યાગ કરવા અને નિરવઘ (= ધર્મ) કાર્યો કરવાં તે અહીં સામાયિક શિક્ષાવ્રત છે. આથી સામાયિક લીધા પછી આરંભ વગેરેનો ત્યાગ કરવો જોઈએ અને સ્વાધ્યાય વગેરે કરવું જોઈએ. સાવદ્ય યોગના ત્યાગની જેમ નિરવઘયોગનું સેવન પણ દરરોજ કરવું જોઈએ એ જણાવવા માટે મૂળગાથામાં સાવઘયોગનો ત્યાગ અને નિરવઘયોગનું સેવન એ બંનેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. શિક્ષા એટલે પરમપદને પ્રાપ્ત કરાવનારી ક્રિયા. પરમપદને પ્રાપ્ત કરાવનારી ક્રિયાની પ્રધાનતાવાળું વ્રત તે શિક્ષાવ્રત. સમ એટલે રાગ-દ્વેષથી રહિત જીવ. સમને (= રાગ-દ્વેષથી રહિત જીવને) આય એટલે લાભ તે સમાય. સમ (= રાગ-દ્વેષથી રહિત) જીવને અનુપમ સુખના હેતુ, ચિંતામણી અને કલ્પવૃક્ષનો તિરસ્કાર કરનારા અને અપૂર્વ એવા જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રના પર્યાયોનો પ્રતિક્ષણ યોગ (= લાભ) થાય છે. અર્થાત્ સમભાવવાળા જીવને ઉક્ત પ્રકારના જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રના પર્યાયનો લાભ થાય તે સમાય છે. જે ક્રિયા કરવાનું પ્રયોજન સમાય છે તે સામાયિક. અહીં પ્રયોજન અર્થમાં મ્ પ્રત્યય આવ્યો છે. સમય+રૂં = સામાયિક. અહીં ભાવાર્થ એ છે કે જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રના લાભ માટે જે ક્રિયા કરવામાં આવે તે સામાયિક.
અહીં સામાચારી આ પ્રમાણે છે:- શ્રાવકના ધનાઢ્ય અને અલ્પધનવાળા એવા બે ભેદ છે. અલ્પ ધનવાળો શ્રાવક જિનમંદિરમાં, ક સાધુની પાસે, ઘરમાં, પૌષધશાળામાં કે પોતે
જ્યાં શાંતિથી બેસતો હોય કે આરામ કરતો હોય તે બધા સ્થાનમાં સામાયિક કરે, પણ મુખ્યતયા જિનમંદિર, સાધુની પાસે, પૌષધશાળા અને ઘર એ ચાર સ્થાનોમાં સામાયિક કરે. તેમાં જો સાધુની પાસે સામાયિક કરે તો તેનો વિધિ આ પ્રમાણે છે:- જો શત્રુ આદિથી ભય ન હોય, કોઈની સાથે તકરાર ન હોય, કોઈનો દેવાદાર ન હોય જેથી તેની સાથે ખેંચતાણ ન કરે, દેવાદાર હોય પણ લેણદાર સામાયિકનાં ભંગ ન થાય એટલા માટે પકડે તેવો ન હોય, રસ્તામાં વેપાર ન કરે, તો શ્રાવક ઘરે સામાયિક લઈને ગુરુની પાસે જાય. ગુરુની પાસે જતાં રસ્તામાં સાધુની જેમ ઈર્યાસમિતિનું પાલન કરે, સાવઘભાષાનો ત્યાગ કરે, કાષ્ઠ અને ઢેફાં વગેરે જરૂર પડે તો જોઈને પંજીને અને યાચીને લે, કોઈ વસ્તુ લેવામૂકવામાં નિરીક્ષણ કરીને પ્રમાર્જન કરે, રસ્તામાં પ્લેખ, થુંક વગેરે ન કાઢે કાઢે તો
* પૂર્વકાળમાં જિનમંદિરની તદન પાસે વ્યાખ્યાન આદિ માટે સભામંડપ રહેતો હતો. ત્યાં સામાયિક કરવાનો
વિધિ છે. હાલ સભામંડપની પ્રથા ન હોવાથી તે વિધિ નથી.
