________________
૧૭
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
અને મન:શીલ ત્રસજીવોના ઘાતક છે. ગળી બનાવવામાં અનેક જીવોની હિંસા થાય છે. ધાવડીના પાંદડાં, ફૂલો વગેરેમાંથી દારૂ બને છે, તેના રસમાં કીડા ઉત્પન્ન થાય છે. આથી આ વસ્તુઓનો વેપાર પાપનું ઘર છે.
(૮) રસવાણિજ્ય - માખણ, ચરબી, મધ, દારૂ વગેરે રસોનો વેપાર રસવાણિજ્ય છે. માખણ છાશથી છૂટું પડતાં તેમાં અંતર્મુહૂર્તમાં જ અસંખ્ય સંમૂર્ણિમ જીવો ઉત્પન્ન થાય છે. મધ અને ચરબી જીવહિંસાથી ઉત્પન્ન થાય છે. દારૂ નશો કરે છે. આથી દારૂ પીધેલા લોકો બીજાને મારી નાખે છે કે બીજાઓ સાથે મારામારી, ક્લેશ-કંકાસ આદિ કરે છે. આથી દારૂથી અનેક અનર્થો થાય છે.
(૯) કેશવાણિજ્ય - અહીં કેશ શબ્દથી કેશવાળા જીવો સમજવા. કેશવાળા દાસ, દાસી, ગુલામ, ગાય, બળદ, હાથી, ઘોડા વગેરે જીવોનો વેપાર તે કેશવાણિજ્ય છે. આનાથી તે તે જીવોને પરાધીનતા, માર, બંધન, સુધા, તૃષા, પરિશ્રમ વગેરે અનેક દુઃખો થતા હોવાથી કેશવાણિજ્ય ત્યાજ્ય છે.
(૧૦) વિષવાણિજ્ય - કોઈ પણ જાતના ઝેરનો વેપાર વિષવાણિજ્ય છે. ઝેર અનેક જીવોના પ્રાણનાશનું કારણ છે. ઝેરના ઉપલક્ષણથી હિંસક શસ્ત્રોનો વેપાર પણ વિષવાણિજ્ય છે. તે
(૧૧) યંત્રપાલન :- તલ, શેલડી આંદિ પીલવાનાં યંત્રોથી તલ, શેલડી આદિ પીલવું. તલ આદિ પીલવાથી તલ આદિના જીવોનો અને તેમાં પડેલા ત્રસ જીવોનો ઘાત થાય છે.
(૧૨) નિર્લંછન કર્મ :- ગાય વગેરે પ્રાણીઓના શરીરનાં અંગો છેદવાનો ધંધો તે નિલંછન કર્મ. જેમકે કાન વીંધવા, શરીરે ચિહ્નો કરવાં, ખસી કરવી, ડામ દેવો વગેરે. આમ કરવાથી તે તે જીવોને દુઃખ થાય છે એ સ્પષ્ટ જોવામાં આવે છે.
(૧૩) દવદાનઃ- ખેતરની રક્ષા માટે વનને બાળવું તે દવદાન. ઉત્તરાપથમાં લોકો ખેતરની રક્ષા માટે દવદાન કરે છે. જુનું ઘાસ બાળી નાખવાથી ત્યાં નવું ઘાસ ઊગે એ બુદ્ધિથી કે ધર્મબુદ્ધિથી* (કે બીજા કોઈ કારણથી) દવદાન કરવું એ પાપ છે. તેમ કરવાથી અગ્નિના જીવોની વિરાધના થાય અને બીજા લાખો જીવો અગ્નિમાં બળીને મરી જાય છે.
(૧૪) જલશોષણ:- ધાન્ય વાવવા માટે (કે બીજા કોઈ કારણથી) તળાવ વગેરેનું પાણી સૂકવી દેવું તે જલશોષણ. આમ કરવાથી પાણીના જીવોનો અને પાણીમાં રહેલા જીવોનો નાશ થાય.
* કેટલાક અજ્ઞાન જીવો દવદાનથી પુણ્ય થાય એવું માનનારા ય છે.
