________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
૪ અપાર્થક:- પૂર્વાપરનો સંબંધ ન હોવાના કારણે સંબંધ રહિત અર્થવાળું વચન. જેમકે - દશ દાડમ, દશ માલપૂવા વગેરે. ૫ છલ:- છલ એટલે સામાના વચનનો વિઘાત કરવોવચનને ખોટો ક૨વો. જેમકે કોઈએ કહ્યું કે નવકમ્બલો દેવદત્તઃ અહીં નવી કામળીવાળો દેવદત્ત એમ કહેવું છે. તેના બદલે નવ શબ્દનો નવસંખ્યા અર્થ કરીને નવકામળીવાળો દેવદત્ત એમ અર્થ કરીને વાક્છલથી સામાના વચનને ખોટો પાડવો. ૬ ક્રુહિલ: દ્રોહસ્વભાવવાળું વચન. જેમકે - જેની બુદ્ધિ (રાગ-દ્વેષથી) લેપાતી નથી, તે આખા જગતને હણી નાખે તો પણ જેમ આકાશ કાદવથી લેપાતો નથી તેમ પાપની સાથે જોડાતો નથી, અર્થાત્ તેને પાપ લાગતું નથી. ૭ નિઃસારઃ- વેદવચનની જેમ સાર રહિત. ૮ અધિકઃ- વર્ણ આદિથી અધિક. ૯ હીન:- વર્ણ આદિથી ન્યૂન. ૧૦ પુનરુક્ત:- અનુવાદ કરવાનો હોય તે સિવાય શબ્દ અને અર્થનું પુનઃ ઉચ્ચારણ કરવું. ઈંદ્ર ઈંદ્ર એમ બે વાર બોલવું તે શબ્દ પુનરુક્ત છે. ઈંદ્ર, શક્ર એમ બે વાર બોલવું તે એ અર્થ પુનરુક્ત છે. ૧૧ વ્યાહત:- પૂર્વવચનથી પછીનું વચન હણાય. જેમકે - કર્મ છે અને ફલ છે એમ બોલ્યા પછી કર્મનો કર્તા નથી એમ બોલે તા કર્મનો કર્તા નથી એ વચનથી કર્મ છે અને ફલ છે એ વચન હણાઈ જાય છે. કેમ કે જો કર્મનો કર્તા જ નથી તો કર્મ અને ફલ કેવી રીતે હોય? ૧૨ અયુક્ત:- ન ઘટી શકે તેવું વચન. જેમકે - તે હાથીઓના ગંડસ્થલના તટથી પડેલા મદબિંદુઓથી ધોર નદી વહેવા માંડી, એ નદી હાથી, અશ્વ અને રથને લઈ જવા લાગી. ૧૩ ક્રમભિન્ન:- ક્રમ પ્રમાણે ન બોલે. જેમકે - સ્પર્શન, રસન, ઘ્રાણ, ચક્ષુ, શ્રોત્રના વિષયો અનુક્રમે સ્પર્શ-૨સ-ગંધ-રૂપશબ્દ છે એમ કહેવાના બદલે સ્પર્શ-રૂપ-શબ્દ-ગંધ-૨સ છે એમ કહે. ૧૪ વચનભિન્ન:એકવચન, દ્વિવચન વગેરેમાં ફે૨ફાર કરે. જેમકે - વૃક્ષાવેતૌ પુષ્પિતા: એમ કહે. ૧૫ વિભક્તિભિન્ન :- વિભક્તિમાં ફે૨ફા૨ કહે . જેમકે - એષ વૃક્ષમ્ એમ કહે. ૧૬ લિંગભિન્ન :- લિંગમાં ભેદ કરે. જેમકે અયં સ્ત્રી એમ કહે. ૧૭ અનભિહિત :- પોતાના સિદ્ધાંતમાં ન કહેલું કહે . જેમકે જૈનશાસનમાં જીવ, અજીવ અને નોજીવ એમ ત્રણ રાશિ છે એમ કહેવું. ૧૮ અપદ :- પદ્યમાં રચના કરવાની હોય ત્યારે એક છંદમાં બીજો છંદ કહે . જેમકે - આર્યા પદમાં વૈતાલીયપદ કહે . ૧૯ સ્વભાવહીન વસ્તુના સ્વભાવથી બીજી રીતે કહેવું. જેમકે - અગ્નિ શીતલ છે. ૨૦ વ્યવહિત:- પ્રસ્તુત વિષયને છોડીને અપ્રસ્તુત વિષયને વિસ્તારથી કહે, પછી ફરી પ્રસ્તુત વિષયને કહે. ૨૧ કાલદોષ : કાળમાં ફેરફાર કરવો. જેમકે-૨ામે વનમાં પ્રવેશ કર્યો એમ કહેવાનું હોય ત્યારે રામ વનમાં પ્રવેશ કરે છે એમ કહે. ૨૨ યતિદોષ : શ્લોક વગેરેમાં જ્યાં અટકવાનું હોય ત્યાં ન અટકે અથવા જ્યાં ન અટકવાનું હોય ત્યાં અટકે. ૨૩ છવિઃ છવિ એ ભાષાનો અલંકાર વિશેષ છે.
--
૪
