________________
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
ગ્રંથકાર બે દૃષ્ટાંત કહે છે:- શંકામાં રાબ પીનારા બે બાળકોનું દૃષ્ટાંત છે. કાંક્ષામાં રાજા અને પ્રધાનનું દૃષ્ટાંત છે. આ પ્રમાણે ગાથાનો અક્ષરાર્થ છે. ભાવાર્થ તો કથાનકોથી જાણવો. તે કથાનકો નીચે પ્રમાણે છે.
બે બાળકોનું દાંત એક નગરમાં એક શેઠ હતા. તેની પત્ની બાળકને જન્મ આપી મૃત્યુ પામી. આથી શેઠે બીજી વાર લગ્ન કર્યા. બીજી પત્નીએ એક બાળકને જન્મ આપ્યો. માતા બંને બાળકો પ્રત્યે સમભાવ રાખે છે. બાળકો પાઠશાળામાં ભણતા હતા. સ્નેહવાળી માતાએ કોઈ જુએ નહિ એટલા માટે એકાંતમાં તે બંનેને મતિ-બુદ્ધિને વધારનારી ઔષધયુક્ત અડદની રાબ પીવા માટે આપી. રાબને પીતાં પીતાં સાવકા પુત્રે વિચાર્યું કે ખરેખર! આ મરેલી માખીઓ છે. મને મારી નાખવા માટે આમ કર્યું છે. આવી શંકાથી તેણે રાબ પીધી. પહેલાં માનસિક દુ:ખ થાય. પછી શારીરિક દુ:ખ પણ થાય. આથી શંકાના કારણે તેના શરીરમાં વન્ગલી વ્યાધિ (= રોગવિશેષ) થવાથી તે મૃત્યુ પામ્યો. એથી તે આ લોકના ભોગસુખોનો ભાગી ન થયો. બીજાએ વિચાર્યું કે માતા અહિત ન ચિતવે. શંકા વિના તેણે રાખ પીવાનું શરૂ કર્યું. રાબ તેના શરીરમાં પરિણમી ગઈ. તેનું શરીર આરોગ્યવાનું થયું. તે ઘણી વિદ્યાઓ ભણ્યો. એથી તે આ લોકના ભોગોનો ભાગી થયો.
માતા સાવકી હોવા છતાં અને તેના પ્રત્યે સ્નેહ હતો એ એનાં સ્નેહ ભરેલાં કાર્યોથી જણાઈ આવતું હતું, એટલે પરમાર્થથી શંકા કરવાનું કોઈ કારણ ન હતું. શંકાનું કારણ ન હોવા છતાં શંકા કરીને તે જેવી રીતે આ લોકના અનર્થને પામ્યો, તેવી રીતે જિનમતમાં શંકા કરનારો જીવ પરલોકના અનેક અનર્થોનું સ્થાન થાય. કહ્યું છે કે “જેવી રીતે ઘણા કાદવના યોગથી સમુદ્રનું પાણી મલિન બને છે તેવી રીતે નિર્મલ પણ મન શંકાથી મલિન થાય. મન મલિન બન્યા પછી જિનવચનમાં વિશ્વાસ (શ્રદ્ધા) શિથિલ બને છે. શિથિલ વિશ્વાસ તત્ત્વદૃષ્ટિએ વિરોધી હોવાથી અનિષ્ટ છે.”
રાજા અને પ્રધાનનું દષ્ટાંત અશ્વથી હરણ કરાયેલા રાજા અને મંત્રી જંગલમાં પ્રવેશ્યા. ભૂખથી વ્યાકુલ બનેલા તેમણે વનનાં ફલો ખાધાં. પાછા ફરતાં રાજાએ વિચાર્યું કે લાડુ અને માલપુવા વગેરે બધું ખાઈશ. બંને પોતાના સ્થાનમાં આવ્યા. રાજાએ રસોઈયાઓને કહ્યું: લોકમાં જે પ્રસિદ્ધ હોય તે સઘળું રાંધો. તેમણે બધું રાંધીને રાજાની પાસે મુક્યું. આ વખતે રાજાએ મનમાં નાટકનું દૃષ્ટાંત યાદ કર્યું. જેવી રીતે નાટકમાં આગળ બેઠેલા નિર્બળ માણસોને ખસેડીને બલવાન માણસો બેશી જાય છે, એ રીતે અહીં પણ મિષ્ટાન્નને અવકાશ મળશે, અર્થાત્ પૂર્વે
