________________
૧૭.
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
तत्प्रतिपत्तिविश्रामणाऽभ्यर्चनादौ 'नियमः' अवश्यंकर्त्तव्यताऽङ्गीकारः । 'व्रतप्रतिपत्तौ' अणुव्रतादिग्रहणाऽङ्गीकारे 'भजना' विकल्पना, कदाचिद् भवत्यसौ कदाचिन्नेति । 'तुः' पुनरर्थे । व्रतप्रतिपत्तौ पुनर्भजनेति द्रष्टव्यम्। इति गाथार्थः॥६९॥
શુશ્રષા વગેરે ગુણોને જ કહે છે -
સમ્યક્ત્વ હોય ત્યારે શુશ્રષા, ધર્મરાગ, ગુરુ અને દેવની વૈયાવચ્ચમાં યથાસમાધિ નિયમ એ ત્રણ ગુણો હોય છે, પણ અણુવ્રત વગેરેના સ્વીકારમાં ભજના છે.
શુશ્રુષા:- શુશ્રુષા એટલે સાંભળવાની ઈચ્છા. સમ્યગુદૃષ્ટિ જીવને ધર્મશાસ્ત્રોને સાંભળવાની સબોધનું અવંધ્ય કારણ બને એવી ઉત્કૃષ્ટ ઈચ્છા હોય છે, અર્થાત્ સમ્યગ્દષ્ટિને ધર્મશાસ્ત્રોને સાંભળવાની ઉત્કૃષ્ટ ઈચ્છાથી (ધર્મશાસ્ત્રોના શ્રવણદ્વારા) અવશ્ય સદ્ગોધ થાય છે. (ષોડશકમાં) કહ્યું છે કે- “વિચક્ષણ પુરુષો શુશ્રષાને શ્રુતજ્ઞાનનું ન પહેલું લક્ષણ કહે છે. શુશ્રુષા વિના પણ શ્રુત સંભળાવવું એ જેમાંથી પાણીની સેરો ન ફૂટતી હોય (= પાણીનો પ્રવાહ ન આવતો હોય) તેવી ભૂમિમાં કૂવો ખોદવા સમાન છે. પાણીની સેરોથી રહિત પૃથ્વીમાં કૂવો ખોદવો એ ન ખોદવા સમાન છે. કારણ કે જલની પ્રાપ્તિરૂપ ફળ મળતું નથી. જેમ કૂવો ખોદવાનું ફળ પાણીનો પ્રવાહ છે, એમ શ્રુત સંભળાવવાનું ફળ બોધનો પ્રવાહ છે. શુશ્રુષારૂપ સિરાના અભાવમાં બોધનો પ્રવાહ ન થાય.” (૧) “વિદ્વાનોએ શુશ્રુષા પણ પરમ (= પ્રધાન) અને અપરમ એવા બે ભેદથી બે પ્રકારે કહી છે. તેમાં પરમશુશ્રુષા પરમ (= પ્રધાન) ક્ષયોપશમથી થાય છે, અને શ્રવણ-ગ્રહણ-ધારણ આદિની સિદ્ધિરૂપ ફલવાળી છે, અર્થાત્ પરમશુશ્રુષાથી શ્રવણ વગેરે થાય છે.”(૨) “કોઈ પુરુષ યુવાન હોય, સર્વ કળામાં કુશળ હોય, સૌદર્યપૂર્ણ પ્રિયતમાથી યુક્ત હોય, અને સંગીતમાં અત્યંત અનુરાગી પણ હોય, આવા પુરુષને કાન માટે અમૃત સમાન દિવ્ય ગીતને સાંભળવામાં જેટલો રાગ હોય તેનાથી અધિક રાગ પરમશુશ્રષાવાળા જીવને ધર્મશ્રવણમાં હોય.”(૩)
ધર્મરાગ :- અહીં ધર્મ એટલે ધર્મનું કારણ એવા સદ્ અનુષ્ઠાનો સમજવા. કોઈ બ્રાહ્મણ જંગલના પારને પામ્યો હોય અને ભૂખથી કુશ થઈ ગયો હોય, આ વખતે તેને
શ્રુતજ્ઞાન, ચિંતાજ્ઞાન અને ભાવનાજ્ઞાન એમ ત્રણ પ્રકારના જ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞાનનું લક્ષણ શુશ્રષા છે. અર્થાત્ અમુક જીવને શ્રુતજ્ઞાન થયું છે કે નહિ તે શુષાથી જાણી શકાય. જેનામાં શુશ્રુષા હોય તેનામાં શ્રુતજ્ઞાન છે એમ જાણી શકાય. અથવા અમુક જીવ શ્રત (= શાસ્ત્રો) સંભળાવવાને (= આપવાને લાયક છે કે નહિ તે શુશ્રુષાથી જાણી શકાય. જેનામાં શુશ્રુષા હોય તે શ્રુત સંભળાવવાને લાયક છે. શુશ્રુષારહિત જીવ શ્રુત સંભળાવવાને લાયક નથી.
