________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
૧૦૮
संभवति, सा चास्यानुमतेरप्रतिषिद्धत्वादसंभविनी, अत एव नियुक्तिकृतोक्तम्"दुविह तिविहेण" इत्यादि इति हृद्याऽऽधायाह-'विषयावहिः' भरतमध्यमखण्डाहिरित्यर्थः, 'भङ्गत्रिकं' अनुमतिनिषेधसहितम् । चतुश्चत्वारिंशं शतं स्वविषये, संभवद्व्यवहारगोचरे अनुमतिवर्जनस्य सामान्येनाऽसंभवात् । इदमत्र हृदयम्- यद्यपि श्रावकस्य सामान्येनानुमतिवर्जनं न संभवति, संभवत्संव्यवहारविषयेऽनुमतेरागतिसंभवात्; तथाऽपि विशेषविषयं गृह्णतोऽस्यानुमतिवर्जनमपि संभविपक्षमाश्रित्योक्तम् । तथा चोक्तम् - "केई भणंति गिहिणो, तिविहं तिविहेण नत्थि संवरणं। तं न जओ निर्छि, पण्णत्तीए विसेसेउं ॥१॥ तो कह निज्जुत्तीएऽणुमइणिसेहो त्ति सो सविसयम्मि। સામuો વા તથ ૩, તિવિહં તિવિહે છે તોસો રા'' [ રૂતિ ગાથાર્થઃ II૭દ્દા
૪૯ ભાંગાઓને ભૂત-ભવિષ-વર્તમાન એ ત્રણ કાળથી ગુણવાથી ૧૪૭ ભાંગા થાય. કહ્યું છે કે “મૂળ નવ ભેદોમાં પ્રત્યેક ભેદના ભાંગાઓને ભેગા કરતા ૪૯ ભાંગા થાય. ૪૯ ભાંગાઓને ભૂત-ભવિષ્ય-વર્તમાન એ ત્રણ કાળથી ગુણતાં ૧૪૯ ભાંગા થાય. પ્રશ્નત્રણ કાળથી શા માટે ગુણવામાં આવે છે? ઉત્તરઃ ભૂતકાળમાં થયેલ પ્રાણાતિપાત વગેરે પાપનું પ્રતિક્રમણ કરવામાં આવે છે, વર્તમાનમાં તેને રોકવામાં આવે છે અને ભવિષ્ય માટે તેનું પચ્ચખાણ કરવામાં આવે છે. આમ ૪૯ ભાંગા ત્રણ કાળની સાથે સંબંધવાળા હોવાથી તેમને ત્રણકાળથી ગણવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે અરિહંતોએ, ગણધરોએ અને પૂર્વધરોએ કહ્યું છે.”
શ્રાવકને ત્રિવિધ-ત્રિવિધથી પાપનિવૃત્તિ થતી હોય તો આ પ્રમાણે ભાંગા થઈ શકે. શ્રાવકને અનુમતિનો નિષેધ ન કર્યો હોવાથી (= અનુમતિનો ત્યાગ ન થઈ શકતો હોવાથી) ત્રિવિધ-ત્રિવિધથી પાપનિવૃત્તિ અસંભવિત છે. આથી જ નિયુક્તિકારે (આવશ્યક સૂત્રના પચ્ચક્માણ અધ્યયનમાં આઠ પ્રકારના શ્રાવકના વર્ણનમાં ૧૫૫૮ મી ગાથામાં) પહેલો ભાંગો દ્વિવિધ-ત્રિવિધથી બતાવ્યો છે. આ બાબતને હૃદયમાં રાખીને ગ્રંથકાર કહે છે(વિયવ અંતિયં =) અનુમતિના નિષેધથી સહિત ત્રણ ભાંગા ભરત ક્ષેત્રના મધ્યમખંડથી બહારના ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ છે. ( વોયાતિયં વિસમિ =) ૧૪૪ ભાંગા પોતાના વિષયમાં છે, અર્થાતું જ્યાં પોતાનો વ્યવહાર થવાની શક્યતા છે તે ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ છે. જ્યાં પોતાનો વ્યવહાર થવાની શક્યતા હોય તે ક્ષેત્રમાં સામાન્યથી અનુમતિના ત્યાગ અસંભવ છે.
અહીં તાત્પર્ય આ છે:- જો કે શ્રાવકને સામાન્યથી અનુમતિનો ત્યાગ સંભવતો નથી, કારણ કે જ્યાં પોતાનો વ્યવહાર થવાની શક્યતા હોય ત્યાં અનુમતિને આવવાનો સંભવ
