________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
૧૦૮
गमनपरिमाणयोजनादिसंख्योपयोगस्यान्तर्धानं- तिरोधानं भ्रंशनमित्यर्थः५।' स्मृतिमूलं हि नियमानुष्ठानम्, तद्भशे हि नियमत एव तद्भश इत्यतिचारता। इति गाथार्थः।
तत्र वृद्धसंप्रदाय:- उड़े जं पमाणं गहिअं तस्स उवरिं पव्वयसिहरे रुक्खे वा मक्कडो पक्खी वा सावयस्स वत्थं आभरणं वा गिण्हिडं पमाणाइरेगं भूमि वच्चेज्जा तत्थ से न कप्पइ गंतुं, जाहे तं पडिअं अण्णेण वा आणि ताहे कप्पइ, एअं पुण अट्ठावयउज्जेताइसु हवेज्जा। एवं अहे कूविआइस विभासा । तिरिअं जं पमाणं गहिअं तं तिविहेण वि करणेण नाइक्कमिअव्व।।
खेत्तवुड्डी न कायव्वा, कहं? सो पुव्वेणं भंडं गहाय गओ जाव तं परिमाणं, तओ परेणं भंडं अग्घइ त्ति काउं अवरेण जाणि जोअणाणि ताणि पुव्वदिसाए न छुभेज्जा। सिअ वोलीणो होज्जा निअत्तिअव्वं ति, जाणिए वा ण गंतव्वं। अण्णो न विसज्जिअव्वो। अणाणाए कोई गओ होज्जा जं विसुमरिअखेत्तगएण लद्धं अणाणा ति गएण वा तं न गेण्हेज्ज'' [
]ત્તિ ૨૦ગા. દિગ્દતમાં અતિચારોને કહે છે -
શ્રાવક છઠ્ઠાવ્રતમાં ઊર્ધ્વદિશા પ્રમાણાતિક્રમ, અધોદિશા પ્રમાણાતિક્રમ, તિર્યગૃદિશા પ્રમાણાતિક્રમ, ક્ષેત્રવૃદ્ધિ અને સ્મૃતિ-અંતર્ધાન એમ પાંચ અતિચારોનો ત્યાગ કરે છે.
જેણે ઊર્ધ્વ વગેરે દિશાઓમાં અમુક હદથી વધારે ન જવું એવું વ્રત દ્વિવિધ ત્રિવિધથી લીધું હોય તે ત્યાગ કરેલા ક્ષેત્રમાં બીજા દ્વારા કોઈ વસ્તુ મોકલવાનો અને એ ક્ષેત્રમાંથી મંગાવવાનો ત્યાગ કરે છે.
ઊર્ધ્વદિશા પ્રમાણતિક્રમ:- ઊર્ધ્વદિશામાં ત્યાગ કરેલા ક્ષેત્રથી આગળ સહસા કે અનુપયોગ આદિથી જાય કે જવાની ઈચ્છા વગેરે દ્વારા અતિક્રમ લગાડે તો ઊર્ધ્વદિશા પ્રમાણાતિક્રમ અતિચાર લાગે. એ જ રીતે અધોદિશા પ્રમાણાતિક્રમ અને તિર્યગ્દિશા પ્રમાણાતિક્રમમાં પણ સમજી લેવું.
ક્ષેત્રવૃદ્ધિઃ- જવા-આવવા માટે ત્યાગ કરેલા ક્ષેત્રમાં વધારો કરવો તે ક્ષેત્રવૃદ્ધિ અતિચાર છે. તે આ પ્રમાણે:- પૂર્વ દિશામાં અને દક્ષિણ દિશામાં સો સો માઈલથી આગળ ન જવું એવો નિયમ લીધા પછી દક્ષિણ દિશામાં સો માઈલથી આગળ જવાની જરૂરિયાત ઊભી થતાં પૂર્વ દિશાના ૯૦ માઈલ કરીને તેના દશ માઈલ દક્ષિણ દિશામાં ઉમેરીને ૧૧૦ માઈલ કરે.
સ્મૃતિ-અંતર્ધાન:- કરેલું દિશાનું પરિમાણ ભૂલી જવું તે સ્મૃતિ-અંતર્ધાન અતિચાર છે. નિયમના પાલનનું મૂળ નિયમની સ્મૃતિ છે. આથી નિયમની સ્મૃતિનો નાશ થતાં અવશ્ય નિયમનો નાશ થાય. આથી સ્મૃતિ-અંતર્ધાન અતિચાર છે.
